Kulturmuittut

Mat leat sámi kulturmuittut?
Kulturmuitoláhka čilge kulturmuittuid ná ”buotlágan bázahusat ja dahje ahte sáhttá vuohtit olmmošlaš doaimma min fysalaš birrasis, dákko bakte báikkit maidda historjjálaš dáhpáhusat, osku dahje árbevierut čatnasit”. Kulturbirrasiin oaivvilduvvo guovlu gos leat kulturmuittut mat leat oassin  stuorit oktavuođas. Dat sáhttá leat boazosámi goahti- dahje lávvosadji ja gárdesaddji, bivdorusttegat oktan bivdorokkiiguin, čilat ja luovit, mearrasámi dállodoalut gos lea orrunviessu, návstu ja mearrabuvri, dahje jávri mas leat hávdesullot ja oaffarbáikkit. Kulturbiras sáhttá leat guovlu gos leat leamašan historjjálaš dáhpáhusat, oskui dahje árbevieruide gullevaš dáhpáhusat, iige danin dárbbaš leat olbmuid mii eanadaga lea váikkuhan.

Kulturmuitolága bakte galget kulturmuittuid ja kulturbirrasiid gáhttet vai šaddet leat máhtolašvuođa, vásáhusaid ja identitehta gáldun, ja čuovvovaš áiggu geavahanresursan.

Sámi kulturmuittut fysalaččat duođaštit ahte sámit leat leamašan ja ássan dan guovllus seammás go leat dehálačča identitehta- ja vuoigatvuođaperspektiivvas.

Bargoviidodat:

• Mii leat areálaáššiin gulaskuddanásahus seamma go fylkkasuohkanat ge
• Mii bagadallat ráfáidahtton ja gáhttenárvosaš visttiid eaiggádiid
• Mii registreret, gaskkustit ja fuolahat sámi kulturmuittuid ja kulturbirrasa
• Mii duođaštat sámi kulturhistorjjá ja árbedieđuid
• Mii hábmet hálddašanplánaid

Areálapolitihka mihttomearit:

• Sámi guovlluid areálaid ja resurssaid ceavzilis ávkkástallan, mas sámi historjá ja sámi árvvut leat vuođđun.

Kulturmuitopolitihka mihttomearit:

• Gáhttet,  seailluhit ja oainnusindahkat sámi kulturmuittuid ja – birrasa
• Nannet máhtu sámi árbevieruid ja historjjá birra ja sámi kulturmuittuid gáhttema ja seailluheami vuođđu
• Hálddašit sámi kulturmuittuid sámi historjjá ja árvvuid vuođul

Doaibmabijut:

• Registreremis sámi kulturmuittuid fealtabargu bakte
• Duođaštit  sámi kulturhistorjjá ja árbedieđuid sahkkehallama bakte
• Ovttasbargat guovddáš, guovlulaš ja báikkálaš eiseválddiiguin ja oasálaččaiguin
• Doarjjaortnegat

Movt mii dáinna bargat

• Areálahálddašeapmi

Sámi kulturmuittut mat leat badjel 100 jagi leat automáhtalaččat ráfáiduhtton. Nu lea maiddái visttiiguin. Automáhtalaš ráfáiduhtton kulturmuittut lea automáhtalaččat ráfáiduhtton buotlágan doaimmaid vuostá mat vahágahttet dahje billistit, sirdet, rievdadit, jávkadit dahje daid eahpegudnijahttit, nugomat visuálalaččat.

Sámediggái galgá sáddejuvvot ohcamuš  go dákkár meassamat sáhttet deaividit. Geavatlaččat dát mearkkaša buotlágan huksendoaimmat ja meassamat eatnamis dahje automáhtalaš ráfáiduhttot visttiin. Jus plánejuvvon doaibma rihkku dahje čuohcá kulturmuittuide, de hálddahus dábálaččat ovddida váidalusa. Hukseheaddji sáhttá ohcat sierralobi suodjalanmearrádusas. Áššis Sámediggi ovddida rávvaga Riikkaantikvárii, guhte lea dispaeiseváldi, jus doaibma dattege sáhttá čađahuvvot dihto eavttuid vuođul. Dihto eavttut sáhttet leat ahte roggan, dahje ráfáiduhtton viesu divodeapmi galgá čađahuvvot antikváralaš prinsihpaid mielde. Dat mearkkaša unnimus lági mielde ja dušše dat oassi mii lea vaháguvvon galgá sáhttit eret molsut, ja dan sadjái maid eret molsu, galgá seammalágan ávnnas adnot.

• Prošeaktabargu

Sámediggi doaimmaha iežas fuolahanprošeavttaid Riikaantikvára doarjagiiguin. Mis leat maiddái doarjjaortnegat dákkár prošeavttaide, mas ee. dávvirvuorkkát ja kulturmuittuid eaiggádat ja geavaheaddjit leat olahusjoavku. Kulturmuitoláhka addá Sámediggái vejolašvuođa čađahit dárbbašlaš doaibmabijuid ”dikšumis ja áiccalmahttimis” automáhtalaš ráfáiduhtton kulturmuittuid. Dákkár doaibmabijut sáhttet fátmmastit šaddodatdivššu, fysihkalaš láhčen nugomat galben ja kulturbálgát, ja ođasteapmi, ođđasit huksemis  ja sirdimis ráfáiduhtton visttiid. Jus earát áigot čađahit dikšun- ja gaskkustandoaimmaid, de dat ferte čađahuvvot ovttasráđiid kulturmuitohálddahusain.

Maŋimus jagiid lea Sámediggi čađahan máŋggaid registrerenprošeavttaid Fylkkamánni ovddas. Duogáš lea Fylkkamánni bargu ráhkadeames hálddašanplánaid álbmotmehciide ja  suodjaluvvon guovlluide. Fealtabargu lea čađahuvvon daid guovlluin mat ovdalis unnán leat iskojuvvon, nugomat viiddis duottarguovlluin. Dát lea dagahan mealgadis ođđa registreremiid ja eanet dieđuid das movt sámiid leat dákkár guovlluid geavahan.

Lágat

Sámedikki hálddašaneiseváldi fápmudus lea vuođđuduvvon kulturmuitolága ja plána- ja huksenlága bakte:

Kulturmuitoláhka

Plána- ja huksenláhka

Guovddáš ovttasbargoguoimmit

• Fylkkasuohkanat
• Riikkaantikvára
• Fylkkamánni
• Boazodoallohálddahus
• Suohkanat
• Romssa Musea – Universitehtamusea
• NTNU Dieđalašmusea
• UiO Kulturhistorjjálaš musea

Oktavuođadieđut

Sámedikki kulturmuitohálddahusas leat ovddasteaddjit buot  Sámedikki kontorbáikkiin. Juohke sámi guovlluin gávdnojit maiddái vistesuodjaleami fágaovddasvástideaddjit. Hálddahusas barget arkeologat ja bargit geain lea earenoamáš gelbbolašvuohta sámi kulturmuittuid ja sámi historjjá ja giela ektui.

Finnmárkku kantuvra, Vuotnabađas:

Thor-Andreas Basso, tlf: +47 78 47 40 16

Andreas Stångberg, tlf: +47 78 48 42 28

Romssa kantuvra, Olmmáivákkis:

Ingvild Larsen, tlf: +47 78 48 42 77

Romsa:

Oddleif Mikkelsen, tlf: +47 78 48 42 78  

Stine B. Sveen, tlf: +47 78 48 40 89

Nordlándda kantuvra, Ájluovttas:

Una Elstad, tlf: +47 78 47 41 68                  

Arne Håkon Thomassen, tlf: +47 78 47 41 69

Lullisámi guovllu kantuvra, Snoasas:

Bjørn Berg, tlf: +47 78 47 40 27        

Vistesuodjaleami fágaovddasvástideaddji:

Randi Sjølie, tlf: +47 48 18 23 97