Nammanevvohagat leat ásahuvvon jagi 1991, go Norggas bođii fápmui báikenammaláhka. Dalle ásahuvvojedje báikenamakonsuleanttat, nu go sámi báikenammanevvohat.
Sámi báikenammanevvohat biddjui Sámediggái.
Báikenammakonsuleanttain lea fágalaš ovddasvástádus das mainna láhkai báikenamat rávvejuvvojit ja evttohuvvojit čállot virggálaš oktavuođain.
Nammakonsuleanttat leat:
Koordináhtor sámi nammanevvohahkii: samediggi@samediggi.no, dahje tlf 784 74 000
Davvisámegielas: Steinar Nilsen
Julevsámegielas: Kåre Thjikkom
Lullisámegielas: Ole Henrik Magga
Norgga beal Sápmi lea gielalaččat juhkkon báikenammalágas golmma oassái, namalassii nu ahte lullisámi guovllus čállojuvvojit báikenamat lullisámi čállinvuogi mielde, julevsámi guovllus julevsámi čállinvuogi mielde ja davvisámi guovllus sámi namat čállojit davvisámegillii.
Báikenammaláhka
Báikenammaláhka guoská buot sámi guovlluide Norggas. Báikenammaláhka sihkkarastá ahte sámi báikenamat oktiivástidit našunála lágaid ja internašunála šiehtadusaid ja konvenšuvnnaid. Gáibiduvvo ahte geavahuvvo riekta čállinhápmi ja rivttes láhkai geavahit sámi bustávaid.
Báikenammaláhka mearrida ahte sámi namma galgá leat vuosttažin dain gielddain geat leat mielde sámi hálddašanguovllus. Láhkaásahusas lea evttohuvvon ahte gielddat geat eai leat mielde sámi hálddašanguovllus maid sáhttet bidjat sámi nama vuosttažin galbbaide.
Sámi báikenamat mat geavahuvvojit olbmuin geat orrot báikkis dahje lea gullevašvuohta ealáhusa bokte báikái, galget geavahuvvot almmolaš kárttain, galbbain jna. (§9)
Oanehažžat man láhkai áššemeannudeapmi lea sámi báikenamain
•· Nammaášši álggahuvvo báikenammalága mielde. Ášši sáddejuvvo
•· Mearrádusorgánii (§5 nuppi ja goalmmát oasis čuočču gii lea mearrádusorgána iešguđege namaide). Mearrádusorgána ráhkkana ášši ja sádde buot dieđuin
•· gulaskuddamii, áigemearri lea 2 mánu. Gielda dahká dan ahte buohkain geain lea riekti buktit cealkámuša, besset dahkat dan. Nammaášši oktain cealkámušain sáddejuvvo
•· Sámi nammabalvalussii, Sámediggái. Nammakonsuleanttat buktet rávvaga man láhkai čállit báikenama. Áigemearri lea 2 manu.
•· Mearrádusorgána dahká mearrádusa. Mearrádusa galgá sáddet gildii, gii almmuha mearrádusa § 6 báikenammalága mielde (diehtun lea maiddái man láhkai sáhttá váidit mearrádusa §10 mielde). Mearrádusa sáddejuvvo maiddái Sámi nammabalvalussii (Sámediggái), eará almmolaš ásahusaide ja
•· Sentrála báikenammaregistarii (SSR) Stáhta Kártadoaimmahaga regionála kantuvrii.
Jus lea váiddaášši, de galgá sáddet dan mearrádusorgánii. Áššemeannudeapmi váiddaáššiin čuovvu áššemeannudeami mii lea dás ovdal čilgejuvvon.
Njuolggadusat báikenammačoaggimii
•1. Báikenamat galget registrerejuvvot skovvái.
A ja K: Báikenamma: Namma normaliserejuvvon hámis. K-kolonnas geardduhuvvo seamma namma vai lea vejolaš diehtit makkár nammii L-T kolonnaid dieđut čujuhit.
B: Nama jietnadeapmi ja sojaheapmi: dása deavdit jietnadanhámiid ja sojahanmálliid. Sojaheapmi lea dehálaš, omd. jus namas ii leat dássemolsašuddan. Jietnadandieđut veahkehit diehtit suopmana ja čállinhámi oktavuođa.
C: N50-kártabláđđi: Topográfalaš kártta (M711) bláđđenummir viđain nummiriin
D: N50 kártareferánsa: davveaskela (D) ja nuortaaksela (N) mielde ja jus dárbu, kártaruvttuide nummarastojuvvojit lokalitehtat. Omd. D43/N87 5 (liigenummir 5 čujuha ahte dát namma lea dán ruvttus viđat namma. Namat leat dalle nummáraston maid kártii)
E: ØK-kártabláđđi: kártabláđđenummir nugo kártta olgeš ravddas lea, omd. HP 234-5-4
F: ØK kártareferánsa: ruvttut eai leat nummárastojuvvon, ja danin dáid sáhttá ieš nummárastit, omd. ruvttut davás nummiriin 1, 2, 3... ja ruvttut nuorttas A, B, C... ja kártareferánsa dán mielde omd. A/1 ja dárbbu mielde liigenummir juohke ruvttus A/1 4
G: Guovlu - suohkan ja gilli: lokalitehtaid buorre almmuhit suohkana mielde ja áinnas maiddái gili dahje guovllu mielde gos báiki lea
H: Nammaobjeakta: makkár lokalitehtii namma čujuha. Dát lea dehálaš, danin go seamma namma sáhttá čujuhit máŋga lokalitehtii. Omd. Luosnjárga sihke gili ja njárgga namma muhto sierralágan dieđut omd. kártareferánssas.
I: Dieđut báikki birra: Dás sáhttá čilget gos báiki lea (eará báikkiid ja namaid ektui), makkár báiki lea, masa báiki lea adnojuvvon, mii doppe dáhpáhuvvan jna.
J: Nama gielalaš dieđut: Dieđut nammaosiid gielalaš áššiid birra, omd. mainna lágiin informánttat čilgejit nama leksikálalaš ávdnasiid ja mo čilgejit omd. topográfalaš sániid, omd. geavŋŋis makkár dat lea, mii erohussan omd. guoikka ja goržži ektui jna.
K: Báikenamma seamma namma go A-kolonnas geardduhuvvo dás
L: Buohtalasnamat sámegillii: jus báikkis máŋga nama sámegillii, buot namuhuvvojit. Dehálaš dieđut, mii lea dábáleamos ja/dahje boarráseamos namma.
M: Buohtalasnamat dárogillii ja/dahje suomagillii: namat mat adnojuvvojit buohtalasnamman eará gillii go sámegillii namuhuvvojit. Fuom. álo ii leat buohtalasnamma eará gillii, omd. Luosnjárga (gilinamman) sáhttá leat Laksnes, muhto njárgga nammii Luosnjárga ii vealttakeahttá leat dárogiel buohtalasnamma!
N: Nammačoahkki: gielalaččat ja geográfalaččat oktiigullevaš namat. Omd. jus Guhkesnjárga de sáhttá maid Guhkesnjárjohka, Guhkesnjárvárri jna.
O: Kárttaid nammadieđut jus namma čállojuvvon kártii, dat namuhuvvo. Maiddái eará kártafuomášuhttimat, omd. jus namma boasttosajis kárttas jna.
P: Eará dieđut, fuomášuhttimat dása merkejuvvojit eará relevánta dieđut, omd. jus namma boastut čállojuvvon luoddagalbbas jna
Q: Dieđut girjjálaš gálduin gáldu namuhuvvo ja dieđut mat das leat nama birra
R: Nammačoaggi ja/dahje registrerejeaddji sáhttá namuhit álgobustávaiguin ja nammalistu olles namaiguin lea sierra. Dat gii čoaggán sáhttá leat eará olmmoš go son guhte lea čállán dieđuid listui
S: Informánttat álgobustávaiguin namuhuvvojit sii geat lea jearahallojuvvon. Nammalistu olles namaiguin lea sierra.
T: kaseahttadieđut namuhuvvo guđemuš kaseahtas ja gokko nammadieđut leat, omd. 1a: 1,34 ja 3b: 2, 42 (seamma namma namahuvvo guovtti kaseahtas ja áigi, gokko báttis)
•2. Jearahallamiid galgá báddet. Muhtumin sáhttá čuožžilit gažaldat das, mainna lágiin báikenama galggašii dahje sáhtášii čállit čállinnorpma mielde. Sáhttá leat maiddái nu, ahte seamma namas leat iešguđetgelágan jietnadanvariánttat. Sámegielain ja suopmaniin lea maiddái hui dárkilis jietnadatvuogádat ja báikenamain sáhttet leat hui unna erohusažat, mat dattege galget merkejuvvot čállinhámis go báikenamat normerejuvvojit. Dan dihte báddemiin sihkkarastojuvvo, ahte lea vejolaš maŋŋá vel máhccat báddái dahje báttiide ja dárkkistit mainna lágiin olbmot jietnadit nama, mainna lágiin namma sojahuvvo ja oppa lohkái mo guovllu olbmot atnet dan nama (omd. leago gilinamma ja/dahje luonddubáikki namma).
- Go bádde ságastallama, de dat veahkeha čoagginbarggu maiddái praktihkalaččat:
- Ii dárbbaš čállit nu ollu jearahaladettiin, beassá hui friddja ságastit báikenamaid, báikkiid, luonddu geavaheami, namaide ja báikkiide gullevaš máidnasiid, fearániid jna. birra
- Maŋŋá sáhttá guldalit maid olbmot muitalit namaid birra
- Báddemiin oažžu mielde báikegotti suopmana ja lunddolaš oktavuođa, mas báikenamat adnojuvvojit.
•3. Čujuhusat báttiide galgá ráhkaduvvot. Áigečujuhussii merkejuvvo guđe kaseahtas ja guđe bealde ja sullii gokko nama gávdná báttis, omd.
Njunnejohka 3a: 1 min 34 sek
Goahtejogaš 3a: 2 min 15 sek
•4. Kártareferánsa merkejuvvo.
Omd. topográfalaš kártta ruvttuid mielde: N67 Ø48 (dahje sámegillii: D=davás, N=nuorttas D67, N48) (dahje nugo bajábeal ovdamearkkas 72/14). Jus namma ii leat kárttas, dalle sáhttá ruvttuid mielde bidjat liigenummiriid (omd. 72/14 1, vai gávdná namaid maŋŋá kárttas)
Ekonomalaš kárttain lea maid dehálaš muitit kártabláđi nummira (omd. HP 286-5-2) ja kártaruvttut sáhttet leat omd. davás 1, 2, 3 ja nuorttas A,B, C ja ná šaddá kártareferánssaid merken omd. A/1 ja liigenummirat jus namat eai leat kárttas, omd. A/1 3 dahje C/3 2.
•5. Sámi báikenamat galggaše nu guhkás go fal vejolaš jearahallojuvvot sámegillii. Báikenamat leat čadnojuvvon giellakontekstii ja danin lea olbmuide lunddoleamos muitalit sámi namaid birra sámegillii. Go hálešta sámegillii, dalle maid seammás oažžu mielde báikenamaid anu ja maiddái omd. nama sojahanhámiid.
•6. Namaid sojahanhámiid berre oažžut mielde. Namaid sojahanhámit leat dávjá dehálaččat go galgá mearridit nama čállinhámi ja go galgá maiddái earáid rávvet mo namaid galgá atnit.
Omd.
Várjjat à Mun manan Várjjagii. Mun ledjen ikte Várjjagis. (= 3-stávval namma)
Várggát à Mun manan Várggáide. Mun ledjen ikte Várggáin. (= máŋggaidlogu n.)
Ivgu à Mun manan Ivgui. Mun ledjen ikte Ivgus. (= namas ii dássemolsašuddan)
Ráhkka à Mun manan Ráhkkii. Mun ledjen ikte Ráhkas. (-hkk- ja -a 2. stávvalis)
•7. Makkár báiki dat lea. Seamma namma sáhttá adnojuvvot čujuheame máŋgga lokalitehtii. Omd. Stuoranjárga sáhttá leat sihke njárga, ássanbáiki ja vaikkoba gilli. Nama buot funkšuvnnaid berre muitit váldit mielde
•8. Mo báiki lea ožžon namas ja maid nammaoasit mearkkašit. Omd. maid informánta oaivvilda ahte mearusoassi Loavska mearkkaša namas Loavskajávri.