Ráhkis olbmot.
Mis lea leamaš gelddolaš jahki ja ođđa sámediggi lea válljejuvvon. Ollu ođđa áirasat leat gergosat áŋgiruššagoahtit sámi álbmoga ovddas. Dan barggus lea dehálaš deattuhit dan maid mii háliidit fievrridit viidáset min mánáide ja nuoraide. Mun anán hui stuora gutnis dan luohttámuša mii munnje lea addon. Anán maid stuora gutnis buohkaid sin geat leat váikkuhan dasa ahte mii sámit leat ollen dohko gos dál leat.
100 jagi áigi šattai Norga iešheanalis riikan, ja dat lea báidnán jagi 2005. Dalle oaččui Norga ođđa gonagasbearraša mii lea bálvalan maiddái sámi álbmoga. Mii sávvat lihku gonagasvissui bearašlaskamiin mat sis leat leamaš vássán jagis. Gonagas¬viesu searvan Sámedikki rahpamiin lea leamaš mielde bidjamin dehálaš áššiid guovddážii.
Muhto uniovnna heaittiheapmi dagahii maiddái dan ahte Norgga ja Ruoŧa gaskasaš rádji šattai eanet gitta go dat lei leamaš ovdal. Dát buvttii hástalusaid álbmogii mii orru máŋgga riikkas, ja mas lea leamaš ealáhusbargu ja sohkabáttit riikka¬rájiid rastá. Sámi álbmogii lea dehálaš beassat ovttasbargat riikkarájiid rastá. Davviriikkalaš sámekonvenšuvnna árvalus lea dehálaš oassi das.
Jus buohkat, sihke stáhtat ja sámit váldet dárbbašlaš ovddasvástádusa, de sáhttá konvenšuvdna bidjat buoret vuođu sámi báike¬gottiid doalaheapmái ja ovddideapmái davviriikkain.
Máhtolašvuođa gaskkusteapmi lea guovddáš fáddá Sámedikki barggus. Buot kultuvrrain lea oahpahus ja dutkan leamaš vuođđun servodatovdánahttimii. Máhtolašvuohta iežamet historjjá birra ja sámegieloahpahus leat erenoamáš dehálaččat. Ovddit sohka¬buolvvaid dieđut ja árvvut leat vurkejuvvon min gillii, mii dalle lea čoavdda sihke ovddeš áigái ja boahtteáigái.
Go guoská sámegiela oahpahusvuoigatvuhtii, ja vuoigatvuhtii skuvlii mii goziha sámi mánáid identitehta ja sámi servodaga gelbbolašvuođadárbbu, de eat leat vel ollen duođi dobbelii. Sámediggi háliida dárbbašlaš válddi vai sáhttit fállat sámi ohppiide sámi skuvlla.
Jos sámegiella ain galgá gullot boahtteáiggis, de fertet mii fievrridit dan boahtte bulvii. Ollu guovlluin lea sámegiella vuoittahallame majoritehta giela ektui. Danne illudahttá min dat go Divttasvuotna, vuosttaš julevsámi suohkanin, dál šaddá sámegiela hálddašanguovlun. Sámediggi háliida eanet suohkaniid giellahálddašanguvlui.
Sámediggi lea ollu jagiid geahččalan oažžut ráđđádallanortnega guovddáš eiseválddiiguin. Danne illudahttá go ráđđádallanšiehtadus dahkkojuvvui vássán jagis. Dáinna lágiin lea Sámediggi dál ožžon áibbas ođđa posišuvnna. Mii leat maiddái dahkan ovttasbargošiehtadusaid máŋggain fylkka¬suohkaniin Norggas.
Mun jáhkán ahte ráđđádallanortnet ja ovttasbargošiehtadusat dagahit ahte eambbogat váldet ovddasvástádusa sámi servodatovdánahttimis, ja mii oažžut stuorát ollislašvuođa min politihkalaš barggus. Ovddit Sámediggi lea ge bidjan vuođu man ala mii sáhttit hukset viidáset.
Gelddolaš ja garra proseassa maŋŋel mearridii Stuoradiggi finnmárkkulága miessemánus 2005. Mearrádus finnmárkkulágas čalmmusta guhkesáiggi barggu loahpaheami sámi vuoigatvuođaiguin, muhto álggaha maiddái ođđa hástalusaid maiguin mii dál galgat bargat.
Sámediggi galgá leat mielde hálddašeamen lága ođđa ásahusa Finnmárkkuopmodaga bokte. Dehálaš lea vuoruhit barggu mearrasámiid vuoigatvuođaid sihkkarastimiin guolástussii, mearraresurssaide ja mearraareálaid geavaheapmái. Sámiid vuoigatvuođat olggo¬bealde Finnmárkku, leat ain čielggatkeahttá. Danne leat Sámedikkis stuora vuordámušat lávdegoddái mii galgá guorahallat geavaheami ja hálddašeami sámi geavahus¬guovlluin olggobealde Finnmárkku fylkka.
Dasto lea eará joavku maid Sámediggi maid háliida deattuhit dán jagi, ja dat leat nuortasámit. Dehálaš lea ahte sii fátmmastuvvojit Sámedikki bargui. Sámediggi áigu danne bargat viidáseappot sihkkarastit Nuortasámi musea ásaheami.
Ollu jagiid leat bargan buhtadusortnegiid oččodemiin daid sámiide geat eai beassan skuvlla vázzit nuppi máilmmi soađi geažil. Mii leat duhtavaččat go stáhta lea dohkkehan iežas buhtadan¬ovddasvástádusa dán jovkui.
Muhto mii vásihit dál ahte buhtadus¬ohcamiid áššemeannudanáigi lea beare guhkki. Dát dilli lea dohkketmeahttun ja lea áibbas surgat sidjiide geaidda dat guoská, ja mii gáibidit ahte Norgga eiseválddit bidjet eanet návccaid dáid ohcamiid meannudeapmái.
Sámediggi lea ovdal válgga čađahan ollu doaibmabijuid maiguin nannet nissonovddastusa min álbmotválljen orgánas. Min parlameanttas leat dál 51% nissonolbmot. Dát lea hui erenoamáš máilmmedásis ja lea sámi demoktratiijas stuora lávki ovddosguvlui. Organisašuvnnat ja bellodagat – ja erenoamážit – sámi jienasteaddjit – leat váldán ovddasvástádusa.
Nissonolbmuin ja dievdduin galget leat ovttalágan vejolaš¬vuođat searvat politihkalaš bargui. Mun sávan ahte Sámediggi dal sáhttá vel ain buorebut nannet dásseárvobarggu mii lea Sáme¬dikki doaimma oktavuođas ja sámi servodagas.
Mii oaidnit stuora baluin máilmmeviidosaš biras- ja dálkkádatrievdama. Máilmmi eamiálbmogat leat erenoamáš rašit dán lágan luonddurievdamiidda. Mis sámiin leat buoret eavttut ovddidit iežamet oainnuid máilmmi servodahkii ollu eará eamiálbmogiid ektui. Mun háliidan ahte riikkaid¬gaskasaš servodat ipmirda makkár váikkuhusat dáin rievdamiin leat, ja ahte mii ovttasráđiid sáhttit gávdnat čovdosiid maiguin dustet dálkkádatváttisvuođa beaktilis vugiin.
Mun sávan buohkaide buori ja buressivdniduvvon ođđa jagi!