Samediggi - Saamelaiskäräjät

Sámi musihkka

Sámemusihkka lea otne seaguhus ođđa ja boares musihka. Sámemusihka ruohttasat leat čiekŋalasas árbevirolaš sámemusihkas juoigamis, leu’ddis ja livđes, mat leat árbevirolaš sámemusihka šlájat Suoma beale sámeguovllus. Eará sámemusihkka árbevirolaš lávlunmusihkkašlájaid lassin gávdno buot vejolaš musihkkašlájain rápmusihkas dánsunmusihkkii.

Árbevirolaš sámemusihkka

Árbevirolaš sámemusihkas leat máŋga vuođđoprinsihpa, mat leat ovttaláganat Viesttar-Sibirijá moanaid eamiálbmogiid musihkain. Dát álbmogat leat ee. nenetsat, enetsat, nganasanat ja selkupat. Dehálamos ovttastahtti bealli lea dat, ahte musihka olggosbuktima gaskaoapmi lea olbmo jietna, eaige čuojanasat leat geavahuvvon. Nubbi dehálaš ovttastahtti bealli lea dat, ahte musihkka ovdanbuktojuvvo okto. Dát prinsihpat dollet deaivása árbevirolaš sámemusihkas. Árbevirolaš sámi lávlunmusihkkašlájat ovdanbuktojuvvojit almmá čuojanasaid ja dábálaččat okto.

Davvisápmelaš juoigan lea dovdosamos árbevirolaš sámi lávlunmusihkkašlájain. Dat lea davvisápmelaččaid árbevirolaš musihkka ja daddjojuvvo ahte dat lea okta Eurohpa boarrásamos musihkkaárbevieruin, mii lea ain eallimin. Juoiggus dahjege luohti lea okto ovdanbuktojuvvon lávlunmusihkka. Luođi sáhttá rohttestit measta mas beare, dábálaččat luđiin čujuhuvvo dihto olbmui ja buot áššiide, mat sutnje laktásit. Dat guhte juoigá, ii juoigga luođi, muhto baicce juoigá geannu (dan geasa luohti guoská). Ovdamearkka dihte daddjojuvvo: ”Mun juoiggan Heikka Niillasa”. Juoigat sáhttá olbmuid lassin báikkiid, ealliid, luonddu dahje man beare eará, man juoigi hálida juoigat. Davvisápmelaš juoigamis leat máŋggat báikkálašvuogit ja nannosepmosit earránit nuppiineaset Eanodaga-Guovdageainnu ja Deanuleagi juoiganárbevierut. Juoiganárbevieru lassin davvisápmelaččain lea nana sálbmalávluntradišuvdna, mas dasge lea gullamis juoiganárbevieru váikkuhus.

Anáraččaid árbevirolaš musihkka lea livđe. Livđe-árbevierus lea oktavuohta davvisápmelaš luđiide. Livđet leat ee. olbmuid ja ealliid birra. Muhtun muddui anáraččain ja davvisápmelaččain leamašan oktasaš repertuára.

tiina sanila-aikio 1.jpg

Tiina Sanila-Aikio Nuortalaččaid ásaiduhttima 60-jagiávvudeamis.

Nuortalaččaid árbevirolaš musihkka lea leu´dd. Leu´dd sisttisdoallá olbmuid, eallinbirrasa ja báikkálašhistorjjá govvideaddji njálmmálaš árbedieđu. Vassi Semenoja, okta Suenjela leu´dd-árbevieru meašttiriin, lea govvidan leu´dd ná: ”Leu´dd muitala das, mo olbmot leat eallán.” Leu´dd lea ráhkadussii guoski prinsihpaid dáfus hui earálágan go davvisápmelaš luohti. Baicce oktavuohta gárjilaš ja ruoššabeale árbevirrui lea nanus. Leu´ddiin govviduvvojit dihto olbmo eallima dáhpáhusat dego ráidun.

Eará árbevirolaš sámi lávlunmusihkkastiillat ovddabealde máinnašuvvon stiillaid lassin lea ee. vuolie, mii lea lullisámiid árbevirolaš musihkka. Lullisámeguovlu ollá Ruoŧas ja Norggas máŋggaid čuđiid kilomehteriid poláragierddu máttabeallái.

Ođđa sámemusihkka

Sámi populáramusihka ovdánupmi álggii 1970-logus, go Nils-Aslak Valkeapää almmustahtii jietnaskearru ”Vuoi Biret-Máret, vuoi”. Dat lei vuosttas skearru, mas juoiganárbevierru lei ovttastahtton oarjeriikkaid čuojanasaide. Valkeapää leat čuvvon máŋggat sámeartisttat, geain riikkaidgaskasaččat dovdosepmosat leat Mari Boine ja Wimme. Otne sámeartisttat ovttastahttet ovdagáttuid haga sierralágan musihkkašlájaid luohtái ja dahket iežaslágan geahppa populáramusihka. Sámegillii ”ráppájuvvo” ja sámemusihkka čuovvu álbmogiidgaskasaš musihkkatreandaid. Máŋggat musihkkafestiválat sihke sámeradio ja –televišuvdna doalahit badjin ođđaáigásaš hui ealli sámi musihkkakultuvrra. Ođđa sohkabuolva bajásšaddá atmosfearas, mas sámi árbevierut adnojuvvojit árvvus.

Teaksta: Anna Näkkäläjärvi 2011

Govva: Ulla Isotalo

Gáldu: Jouste, Marko, ”Suomen saamelaisten musiikkiperinteet”, Suomen musiikin historia: Kansanmusiikki, 273-307, Asplund ym.

Liŋkkat:

Ijahis idja - álgoálbmogiid musihkkadáhpáhus

Guovdageainnu beassášdoalut

Álgoálbmogiid musihkkadáhpáhus Riddu Riđđu