Duorastaga (1.11.07) gullui viimmat Sámeradio ođđasiin ahte Statoil lea šaddan garra kritihka čuozáhahkan go billista ja rivve eamiálbmogiid eatnamiid Alberta-provinssa davviosiin Kanadas. Ášši ii leat miige ođđasiid ja lean guhká imaštan go dan birra ii leat gullon mihkkige Sámis, vaikko Statoil lea maiddái gieskat searvan sáddobohkamiidda. Doapmalin dárkkistit ášši duogáža Interneahtas, gos ohppen ahte Sámeradio ii lean gal ieš fuomášan ášši muhto Statoil doaimmat Kanadas ja daid kritihkka ledje leamaš ovdan moadde beaivve ovdal Norgga medias (Søndagsrevyen-nammasaš prográmmas).
Sámeradio ođas ášši birra ii lean nuge Statoil eamiálbmogiid eatnamiid billisteami birra muhto Sámi allaskuvlla rollas (dahje dan váilevašvuođas) ášši oktavuođas. Sámi allaskuvllas – mu dálá bargoaddis – lea namalassii šiehtadus Statoiliin, mii earret eará cealká ahte Sámi allaskuvla galgá leat Statoilii ráđđeaddin eamiálbmotáššiiguin.
Ráđđeaddi rolla gal lei aibbas ođđa ášši munnje. Dihten gal, ahte allaskuvlla dalá rektor čálii vuollái šiehtadusa 14.2.07 Guovdageainnus Riikkaidgaskasaš Polarjagi ráhpama oktavuođas, muhto dan rájes leamaš buohkaide eahpečielggas maid šiehtadus iešalddes sisttisdoallá. Muhtumat lohket ahte dat ii leat earágo “Memorandum of Understanding” mii ii vel čana min (dahje Statoila) masage, go fas earát dadjet ahte Statoil lea lohpidan ruhtadit min oahpahusa, dutkamuša ja maiddái universitehta plánenbargojoavkku. Go jearrá jođiheaddjiiguin geat leat čoahkkimastán Statoiliin šiehtadusa čállima maŋŋá, ii šatta dađe viisáseabbon.
Duorastaga 1.11. Sámeradio ođđasiin jearahalle áššis Sámi allaskuvlla ođđa rektora Steinar Pedersena, gii čilgii ahte “mii eat leat háleštan Kanada eamiálbmogiid dili birra Statoiliin” beroškeahttá navdojuvvon rollas eamiálbmotáššiid ráđđeaddin. “Dilli gal livččii eará jos sáhka livččii Sámis,” rektor vel joatká. Leagoson ráđđeaddi rolla guoros sánit báhpára alde vai allaskuvlla diehtemeahttunvuohta Statoil doaimmain iešguđet guovlluin máilmmis? Ieš gal lean imaštallan jaskatvuođa ásahusas ášši birra dan rájes go šiehtadus vuolláičállojuvvui.
Šiehtadusa vuolláičállima áigge, guovvamánu beallemuttus ledjen áiddo álgán Sámi allaskuvlii bargui, inge diehtán maidige plánain čállit šiehtadusa Norgga oljofitnodagain, mas leat oljo- ja gassabohkandoaimmat birra máilmmi. Gullen vuolláičállima birra Sámeradio ođđasiin ja ledjen čađa hirpmástuvvan. Go ášši birra ii lean leamaš mangelágan sáhka ii geainnage daid 6 vahku áigge go ledjen leamaš allaskuvllas, jurddašin dieđusge ahte šiehtadus lei suollemas. Go jerren dalá rektoris, son logai ahte ii eisige, ahte dan birra gal leamašan sáhka goasnu ovdal muhtin oktavuođas. Naba almmolaš prinsihpaságastallan bargiiguin, eandalitge fágabargiiguin, go sáhka lea nuge stuorra áššis go oljofitnodagain ovttastallamis? Maid dat mearkkaša sámi alitoahppo- ja dutkanásahussii? Masa mii leat lohpideamen ja leago dat oppalohkáige OK?
Ii lean leamaš mangelágan ságastallan leago oppanassiige riekta dahje jierpmálaš, dahje makkár eavttuid mii háliidit bidjat šiehtadussii, vástidii dalá rektor. Ledjen vel eanet hirpmástuvvan ja imaštallen, livččiigo dakkár šiehtadusaid vuolláičállin almma almmolaš ságastallama haga ásahusas vejolaš gostige eará sájis eamiálbmotmáilmmis? Ii goit daid guovlluin, maiguin ieža ledjen oahpis, ja eahpidin sakka eará sajisge. Oljofitnodagat leat nu ollu buktán buotlágan baháid eamiálbmogiid gaskii. Jurddašin Uwa-álbmoga Colombias ja Occidental Petroleum oljobohkamiid sin guovllus. Logi jagi dassái sin dilli lei nu vearrái, ahte álbmot uhkidii joavkoiešsoardimiin jos Occidental Petroleum ii šluhte bohkanáigumušain. Jurddašin maiddái Lubicon Cree seamma Alberta-provinssas Kanadas, geat leat 1980-logu rájes dáistalan Shell vuostá iežaset eatnamiin. Naba Shell doaimmat Ogoni-álbmoga eatnamiin Nigerias? Gii muitá Ken Saro-Wiwa rohki ja manne son goddojuvvui?
Ja mii dušše čálistit vuollái šiehtadusa guorahalakeahttá ja ságastalakeahttá min dahje Statoil áigumušain dahje šiehtadusa čuovvumušain. Leagoson vuot sáhka das, mo mii sámit luhttet dasa ahte eiseválddit (ja maidái stáhta fitnodagat) gal jurddašit sámiid buori ja doibmet dušše buorredahtolašvuođain sámiid ektui? Vai jáhkiigo Sámi allaskuvlla jođiheaddjit duođaid ráđđeaddi rollai eamiálbmotáššiiguin?
Lean ain vuorddášeamen ságastallama gáffe- dahje borranbottus Statoila ja allaskuvlla gaskavuođain, badjelaš jahkebeali maŋŋá. Ieš goit in leat vel oassálastán dákkár ságastallamii, mii muhtumin gal bidjá jurddašit ahte mo sámi akademalaš ásahus sáhttá leat nu jaskat áigeguovdilis áššiid birra, maiddái gaskaneaset. Gii dat buktá dákkár dehálaš, áigeguovdilis, buolli áššiid ja gažaldagaid ovdan jos mii eat dan daga?
Duorastaga 1.11. ođđasiin rektor ii orron diehtimin maidige Statoil doaimmain Kanadas dahje das, mo dat váikkuhit guovllu eamiálbmogiid eallindiliide. “Mii galgat oažžut buot dieđuid ášši birra ovdalgo sáhttit vástidit gažaldahkii ja mii galgat gullat Statoilis mii lea váldosisdoallu dán áššis. Mii dárbbašit ollu eambbo dieđuid ovdalgo sáhttit árvvoštallat ášši,” son cealká.
Dat ii leat duohta ahte “mii” – nappo buohkat olles ásahusas? – eat dieđe maidige ášši birra. Rektor livččii sáhttán gulasguddat earáiguin ovdalgo manná muitalit mediaide, ahte ii oktage ásahusas dieđe maidige Statoil doaimmaid birra. Mo son buktá ášši ovdan addá heahpatlaš gova Sámi njunuš dutkan- ja oahpahanásahusas – doppe eai čuovo áigeguovdilis áššiid!
Mun in dieđe earáin, muhto mun livččen sáhttán muitalit muhtin fáktaid Statoil doaimmaid birra Albertas. Moadde mánotbaji dassái čohkkejin dieđuid alccen várás Statoil birra – justá dan dihtii go mis lea singuin šiehtadus ja dat lea min geatnegasvuohta diehtit mas lea sáhka:
• Jos buot plánejuvvon Davvi-Alberta oljosáttuid bohkanprošeavttat šaddet duohtavuohtan, sullii 3000 njealljehaskilomehtera beahccevuovddi duššaduvvo eret oljosáttuid ovddas. Dasa lassin 137 000 njealljehaskilomehtera eatnamiid biđgejuvvojit seismalaš linjaid, geainnuid, oljobohciid ja oljogálduid fierpmádahkan. Dutkamušaid mielde dát doaimmat sáhttet duššadit olles boreála ekosystema.
• Ovttastuvvan Nášuvnnaid Birasprográmma lea meroštallan Alberta oljosáttuid máilmmi ovtta guovddáš birasbillašuvvama guovlun.
• Oljosáddobohkamat váldet 2-4,5 barrela čázi jogas juohke oljobarrela várás mii buvttiduvvo. Dálá bohkandoaimmat váldet badjel 349 kubihkkamehtera čázi jagis, mii vástida 2 miljon olbmo gávpoga jahkásaš čáhcegolaheami. Muhto nuppeláhkai go gávpogis geavahuvvon čáhci, oljosáddobohkamis geavahuvvon čáhzi lea nu nuoskkiduvvon ahte dan ii sáhte buhtistit ja geavahit ođđasit.
• Čáhci váldojuvvo Athabasca-jogas ja dat uhkida olles Peace-Athabasca čázádaga ja ekosystema, ja dán láhkái maiddái eamiálbmot-guolasteaddjiid birgenlági ja sisaboađu.
• Oljosáddobohkamiid čáhcegeavaheapmi buvttiha stuorra meriid nuoskkidemiid.
• Guovllu eamiálbmogiin leamaš váttisvuođat oažžut iežaset jiena gullot oljosáddobohkamiid oktavuođas. Eamiálbmotbáikegoddi Fort Chipewyan Athabasca-jávrri gáttis lea gillágoahtán hárvenaš borasdávddain (omd. leukemia, lupus) ja eará dávddain, maidda sivvan lea nuoskkiduvvon čáhci.
• Borgemánus dán jagi Fort Chipewyan ássit dolle birasmiellačájáhusa ja gáibidedje oljosáddobohkamiid bisseheami sin guovlluin. Sii ballet sihke olbmuid ja ealliid dearvvašvuođas ja boahtteáiggis.
• Statoil doaibmá birra máilmmi. Sin gárta “Statoila máilbmi” lea gávdnamis: www.statoil.com/statoils_world
• Sáhtát geahččat Sámeradio ođasbihtá áššis čujuhusas http://www1.nrk.no/nett-tv/klipp/303446 dahje lohkat dárogillii http://www.nrk.no/kanal/nrk_sami_radio/1.3917118.
Loga/ Check the recent stories:
Canadian village calls for end to oil sand projects
Thu Nov 8, 2007 By Scott Haggett
http://www.reuters.com/article/environmentNews/idUSN0842257320071108
Study contradicts earlier findings on N. Alberta water quality
CBC News
http://www.cbc.ca/health/story/2007/11/08/water-study.html