Sápmelaččaid ovttasbarggus

Hohpolaš čoakkánvahkku lea fas duohken. Mánnodaga čoahkkanii biodiversiteahttasoahpamuša artihkal 8(j) álbmotlaš bargojoavku gieđahallat Montreala 8(j)-čoakkáma mearrádusaid. Montreala čoakkánraporta lea gárvánan ja áššis beroštuvvan olbmot sáhttet gávdnat dan čuovvovaš čujuhusas: http://www.cbd.int/doc/?meeting=WG8J-06 Sámedikki ruovttusiidduide boahtá lagašbeivviid mu mátkeraporta Montreala ja Kanada mátkkis reivvet ja muittuhančállagat –gaskabláđi vuollái. Bargojoavku ságastalai viidát čoakkánmearrádusain ja gávnnahii, ahte guovddáš čoakkánmearrádusat galggale olláhuhttojuvvot Suomas.

Montreala čoakkán ovdanbuvttii ee., ahte soahpamušoassebealit galggale vuođđudit sisriikkalaš 8(j)-bargguid várás koordináhtoriid doaibmat liŋkan álgoálbmogiid ja stáhta gaskka. Koordináhtora barggu vuođđudeapmi livččii dehálaš juo dakkaviđe álgojagis, vai koordináhtor sáhtálii doaibmat áššedovdin 8(j)-bargojoavkkus ja veahkehit bealistis artihkkala olláhuhttima. Sámediggi lea dahkan giđđat álgaga birasáššiid áššegieđahalli virggi vuođđudeamis sámediggái ja virgái sáhtálii ovttastit maid 8(j)-koordináhtora bargguid. Ságastalaimet bargojoavkkus maiddái dárbbus bidjat návccaid 8(j) olláhuhttimii earenoamážit danin go boahtte jahki lea biodiversiteahttajahki. Ávvojagi siiddut gávdnojit biodiversiteahttasoahpamuša siidduin http://www.cbd.int/2010/welcome/

Disdaga válden oasi Helssegis biodiversiteahttasoahpamuša čoakkámii, mas bukten maid ovdan Montreala čoakkánmearrádusaid. Čoakkámis gieđahallojuvvui biodiversiteahttasoahpamuša olláhuhttima čađaheapmi Suomas dehege Luonddu beales –doaibmabidjuoprográmma olláhuvvan jagiid 2006-2016. Sámi árbevirolaš dieđu gusket raportta golbma ulbmila (89-92), mat galggale olláhuhttojuvvot jagi 2010 loahpa rádjái. Ulbmilat gusket ”hálddahusmálle, mii váldá vuhtii sámiid vuoigatvuođaid, vuođđudeapmi sámiid ruovlluguvlui” (ii leat olláhuvvan), ”sámiid árbevirolaš dieđu suodjaleapmi” (olláhuhttin álgán artihkkala 8 (j)-bargojoavkku vuođđudeami mielde) ja ”sámiid ruovttuguovllu luondduriggodagaid gáhtten ja geavahus sihke lágaid oktiiguoskadeapmi nu ahte sámiid vuoigatvuođat sáhttet dorvvastuvvot” (ii leat olláhuvvan). 8(j)-bargojoavku lea evttohan, ahte dáid ulbmiliid lassin váldojuvvole jagiide 2011-2016 ođđa ulbmilat, mat livčče olláhuhttimis. Evttohin ođđa ulbmiliid dárbbu bd-bargojovkui ja 8(j)-bargojoavkku fuola das, ahte jagiide 2011-2016 eai leat artihkkala 8(j):a várás ođđa ulbmilat. 8(j)-bargojoavku gieđahallá čuovvovaš čoakkámisttis ođđa ulbmiliid evttoheami bd-bargojovkui.

Disdateahket vuoddjájin vel Gironii, gos gaskavahkko dollojuvvui Sámi parlametáralaš ráđi (SPR) stivrra čoakkán. Čoakkámis gieđahallojuvvoje parlamentáralaš ráđi doaibmaplána ja áigeguovdilis riikkaidgaskasaš gažaldagat. SPR mearridii bovdet ON:a spesiálaraporterejeaddji James Anaya riikkaidgaskasaš sámi guvlui konferensii, mii gieđahallá sámiid vuoigatvuođaid ja masa oassálastet maid stáhtaid ovddasteaddjit. SPR mearridii maid álggahit dálkkádatpolitihkalaš prográmma válmmaštallama SPR:ái. Mun lean dasa hui duhtavaš ja lean ilus go dakkár ráhkaduvvo.
Prográmma válmmaštallan bistá giđa rádjái ja dat buktojuvvo SPR:a olles ráđi čoakkámii, mii dollojuvvo njukčamánu. Čoakkámis gieđahallui maid čuovvovaš sámi ministarid ja –njunnožiid oktasaščoakkáma áššelistu. Ulbmilin lea ovddidit davviriikkalaš sámi soahpamuša olláhuhttima ja vejolašvuođaid mielde álggahit áššis ráđđádallamiid, muhto ášši lea vel rabas juo ráđđádallamiid delegašuvnnainnai. Čoakkán mearridii máhccat áššái vel ovdal juovllaid ja ovdal dan Suoma sámediggi bivdá Suoma stáhtas čielggadeami ášši ovdáneamis.

Sámediggi lea leamaš dávjá oktavuođas birasministeriijai Københavnna dálkkádatráđđádallamiid delegašuvnnas. Sámediggi ii leat vel ožžon dieđu váldojuvvogo Sámediggi mielde Suoma delagašuvdnii, muhto doarjalit áššis maid virggálaččat mánnodaga stivrra čoakkámis jos stivra dohkkeha mu evttohusa áššis. Norgga sámi rádio NRK lea doallan ášši almmolašvuođas earenoamáš bures ja lea leamaš aktiivvalaččat oktavuođas Sámediggái dego sierra riikkaid birasministeriijaidenai delegašuvdnaáššiin. Dálkkádaga liegganeami duostun lea hui dehálaš earenoamážit árktalaš álbmogiidda. Suopma eará riikkaid lassin lea maid mieđihan riikkaidgaskasaš arenain dálkkádatrievdama váikkuhusaid árktalaš álgoálbmogiidda ja mieđihan, ahte álgoálbmogiin lea árbevirolaš diehtu, mii lea dehálaš dálkkádatrievdama dutkamis ja čielggadeamis. Dál fállat dán dovddastuvvon áššedovdamuša Suoma stáhta atnui.

Vuottesjávrres 28.11.2009
Juvvá Lemet