Beaivvi bárdni lea jápmán! – muitusánit Nils-Aslak Valkeapää birra

Ruoktut jodedettiin girkus sotnabeaivvi lei nu imaštahtti rukses albmi Tromssa badjel. Vaikko skábmaáigi lei jo álgán de lei dego beaivváš dattege ain háliidii deavdit oppa gomuvuođa juoga dieđuin. Easkka ikte go gullen ahte min buohkaid Áilloháš lei ráfálaččat nohkkan seŋgii ja lávken nuppe beallái eallima, de áddejin ahte Beaivi ieš dat lei boahtán iežas reaŋgga viežžat.

            Nils-Aslak Valkeapää lei ruoktut johtimin Jápanis gos lei leamaš mielde árbevirolaš jápanalaš rieggediktačállimis ovttas suoma ja jápana diktačálliguin, ja lei bisánastán moatti beaivái Helsegii arkiivvaid dutkat. Son lei hui movtta mátkkiin ja iluin fas vuorddašeamen máhccat iežas Lásságámmii Ivgubađas, muitalii munnje telefuvnnas dušše moadde tiimmu ovdal go manai velledit dan vuoiŋŋasteapmái mas ii šat goassige gullán dán máilbmái. Áilu šattai dušše 58 jagi boaris, jámii dasto seammaahkásažžan go su ustit Paulus Utsi ge dagai.

            Áilu ávvudii dán jagi ahte son lei beassan Sámi reŋgot vihttalot jagi, go gávcci-jahkásažžan lei sus jo vuosttas almmolaš dahku sápmelaččaid oainnusindahkamis, datge Helsegis boazovahkus maid suoma eiseváldit lágidedje 1951. Guhkesbearjadaga dán jagi beassášdoaluin Guovdageainnus ordnii Áilu ávvukonseartta mas giittii sápmelaččaid ja eallima daid doaimmaid ovddas mat sutnje ledje oidnojuvvon. Dakkár lei Áillohaš; ii son stuoridan iežas vaikko lei ge máilmmi namma, son dagai dušše dan maid eallin mearridii su dahkat, son čuojai go dat čuojahii su – son anii iežas eallima reaŋgan, ja dasto sápmelaččaid reaŋgan. Ii goit goassige leat oktage reaŋga nu ohcaluvvon go mo mii sámit odne váillahat Áillohačča. Min vuoiŋŋalaš jođiheaddji lea ieš johttán, sirdán nuppi beallái, máhccan Beaivi, Áhčážan ja Eanni, Eannážan lusa. Midjiide son goittot ge lea guođđán iežas eatnat bargguid duođaštussan myhtaid muitalusaid ja poesia duohtavuođa birra.

            Áilu dattege ii lean dušše min sápmelaččaid Áilu, son berostii buot álgo-álbmogiin, ja su dovde miehtá mailmmi. Lean mun ge ožžon dan stuorra gudni ja vuogasvuođa Áillohačča mielde jođašit oalle viidát dán máilmmes, ja lei nu somá álo vásihit mo juohke sajis válde Áilu vuostá dego ustiba gean leat guhká dovdan, vaikko vel máŋgii lei ge vuosttas geardde go su oidne.

Vásihit Áilu lávddi alde lei álo allaboddu, son čanai gehččiid ja guldaleddjiid alcces dakkár fámuin ahte ii oktage eahpidan su sániid ja nuohtaid ja su geahčastaga vuoimmi – son lei myhtamáilmmi árvvuid gaskkusteaddji dálá áiggi dilihis olbmuide. Dávjá dajai ge iežas buorebut áddet ja vuohkkasebbo heivet doložii go dálážii, muhto duohtavuohta lea ahte su dehálemos doaibman oppa máilbmái, muhto álgo-álbmogiidda vuosttažettin, lei oahpahit min oaidnit ovddeža ja boahtteáiggi oktiigullevašvuođa, oaidnit mo min boahtteáiggi buoremusat hukset go mii dovdat gos mii boahtit, mas mii leat vuolgán – ja muitit, dego Áilu ieš, čájehit vuollegašvuođa ja doahttalit eallima gohččuma.

Odne lea morášbeaivi Sámis, Sápmi lottážan jaskkodan. Go bárbmolottit fas máhccet davás boahtte giđđageasi, de sii ohcalit iežaset miel-vizardeaddji vel eanet go mii olbmot dan dahkat, ja goassige šaddat áddet man sakka Áilu lei čadnon lundui ja dan ealliide. Su ođđa viessu Ivgubađas, Lásságámmi, galggai ge šaddat lottiid ja Áilu dállosadjin. Son lei ordnemin viesu siskkoža ruoktun buot iežas ustibiidda; Beaivi Áhčážan, Eanni Eannážan, Áddjá, Áhkku ja Eaidanas Ealli. Dat galggai šaddat su boarásman-báikin. Su seaŋgageažis lei jo Eaidanas Ealli skulptuvra ceggejuvvon vai goappašagain lea ustit gean buorástahttit iđđedis ja geasa rávkat buorre ija go nohkkat manai. Dál Eaidanas Ealli lea okto báhcán, ja Lásságámmi ruoktun čába muittuide. Áillohaš ii leat šat, muhto dáidagis bokte son álo bissu min luhtte, álgo-álbmogiid ruovttuin, sápmelaččaid váimmuin – Ruoktu váimmus.

Ráfi lehkos du muittuin! Ja ráhkesvuohta!

Tromssas 27.11. 2001, Harald Gaski