Leammileagi vilttiid goargadis beahcevuovddit merkejuvvojedje vuovdekonduktevrra báhpáriidda juo 1900-logu álgojagiid. Čáppa vuovddit eai lean veháge čuhppojuvvon, vaikko 1920-logu álggu rájes Anárjávrái luoiti eará jogaid birrasiin njeidojuvvojedjege muorat. Luonddu- ja álbmotmeahccekomitea árvalus válmmaštuvai 1953:s. Árvalusas lei mielde maiddái plána Leammi álbmotmeahci vuođđudeamis. Vuođđudeami ággan adnojuvvui guovllu molsašuddi luonddučábbodat ja čuohpakeahtes vuovddit. Leammi álbmotmeahcci vuođđuduvvui 1956:s. Maŋŋelis álbmotmeahcci lea guktii viiddiduvvon, ja dán áigge Leammi álbmotmeahcci lea Suoma stuorámus álbmotmeahcci ja Eurohpá mihtuid mieldege áidalas, geainnuhis meahcceguovlu.

Leammileage beahcevouvddit. Govva: Helifoto

Álbmotmeahci viiddis vuovde-, duottar- ja jeaggeguovllut, maid čađa golget stuorra jogat, fállet eallinvejolašvuođaid ollu ealli- ja šaddošlájaide, main oassi leat áitatvuložat ja hárvenaččat. Álbmotmeahcci mearkkaša ollu maiddái sámi kulturárbbi seailumii. Olbmot barget álbmotmeahcis beaivválaččat árbevirolaš ealáhusaiguin dego boazodoaluin, meahccebivdduin ja guolástusain. Sállevári bigálusgárdi oktan ovddeštuvvon visttiiguin ja Gáppe-Jovnna gieddin dovdojuvvon boares ássanbáiki Leammi siste gullet deháleamos suodjalanvuloš kulturárbečuozáhagaide álbmotmeahci guovllus.

Leammi erenoamášvuohta lea golli, mii gávdno duottarádjagiid miellebáŋkkain. Leammis leat roggan golli juo ovdalgo álbmotmeahcci vuođđuduvvui - ja rogget ainge. Golleroggama ivdnás historjjá konkrehta muitun leat sierraahkásaš rogganváldimat Leammái luoiti duottarádjagiid guorain ja dasa lassin Morgamoja Kultala ja Kultahamina, mat doibmet dán áigge láigo- ja ávdinstohpun vánddardeaddjiide. Leammis johtti ruvttofatnasat fievrridedje ovdal dárbašiid ja biergasiid golleroggiide - dál maiddái mátkkálaččat besset návddašit johkaleagi duovdagiin fatnasis.

Vánddardeaddjit leat gávdnan Leammi

Leammi meahcceduovdagiin, luonddu máŋggahápmásašvuođas ja guovllu jaskatvuođas návddašit jahkásaččat sullii 10 000 vánddardeaddji. Eanaš vánddardeaddjit johtalit álbmotmeahci vuođđooasis dahjege čáppa Leammileagis ja dan oarjedavábeale duottarguovllu golleeatnamiin. Álbmotmeahci meahcceguovlooassi fállá hárjánan vánddardeaddjái áidnalunddot vánddardanbirrasa. Leammi álbmotmeahcci válljejuvvui Suoma bivnnuheamos vánddardanguovlun 2005:s Erä-bláđi jienastusas.

Leammi - muittašeamit álbmotmeahci álgoáiggiin

Leammi álbmotmeahci vuosttas goziheaddjin doaimmai anárlaš Niilo Ranttila (Rántel-Niillas) jagiid 1962-1986. Niilo Ranttila ja su vieljaguoktá gávdnan gollegávdnoštupmi geasuhii golleohcciid Leammái 1940-logu loahpas. Álbmotmeahci goziheaddji bearrašiinnis ásai Njurggoluovtta gilis, álbmotmeahci ráji alde. Rántel-Niillas muittašii álbmotmeahci álgoáiggiid ná:

"Mun galgen geasi áigge fuolahit ja gozihit álbmotmeahci. Vuosttasin huksejuvvon vánddardanrusttegat ledje ávdinstobut, dan maŋŋá goikehivssegat ja dolastallanbáikkit. Gozihanbarggustan johtalin golleeatnamiid roggansajiin ja johkagáttiin guolástanlobiid dárkkisteamen. Mus lei mielde lohpegihpa: lei vuohkkaset čálisit gávcci márkki máksi, vahku guhkkosaš guolástanlobi go doalvut ášši gearregiidda, gos áššálaš dasto livččii sáhkohallan čieža márkki. Álbmotmeahci goziheaddji bargguide gulle maiddái sierralágan ovddastandoaimmat dego stáhtagalledeaddjiiguin servvoštallan. Riikka njunnošat ja eará allaárvosaš olbmot fitne oahpásmuvvamin Leammi guvlui. Sis okta buot liggosepmosiin lei Hollándda dronnet Juliana. Dálvvi áigge ledjen vuovdebargguin."

Golleroggit Leammis. Govva: Kultamuseon kuva-arkisto

Álbmotmeahci vuosttas moaddelot jagi ledje hilljánis áiggit: golleeatnamiid "agálaččat" ásse birra jagi gollerogganguovlluineaset, mátkkálaččat eai báljo dihtton. Sihke suopmelaš ja olgoriikalaš vánddardeaddjit johtigohte eanet easkka 1970- ja 1980-logu molsašuvvama áiggiid. Ja go mátkkálaččat lohku lassánišgođii, de álbmotmeahci goziheaddji bargu muhttašuvai birrajagáš doaibman.