Bállás-Ylläsduoddara historjá
Duottarráidulea luonddudieđalaččat ja kultuvrahistorjjálaččat miellagiddevaš rádjeguovllus. Guovllusleat orron gitta geađgeáigge rájes, ja dat lea leamašsápmelaččaid eallinbiras. Čuohtejagiid vássima mielde Giema ja Durdnosa-Sámi meahcce- ja guollebivdit ohcale jogaidgieračáziid válljugas bivdoeatnamiidda ja jávrriide. Áiggi mielde suopmelašođđaássan johkalegiin stáđásnuvai. Muhtumassii suoma ja sámi álbmogat orroealáhusaideaset mielde sierra guovlluin, muhtumassii elle bálddalagaid, jabáikkuid kultuvrrarat sudde oktii.
Álbmotmeahci historjá
Jurdda álbmotmehciid vuođđudeamis buktojuvvuiovdan vuosttaš háve suodjemeahccekomitea smiehttamušas jagi 1910. Komiteaevttohii vuođđudit álbmotmehciid Bállásduoddarii ja Pelkosenniemi Pyhätunturii.Stáhtaráđi bivdaga mielde meahciráđđehus dagai evttohusa suodjalanguovlluidsirremis stáhta eatnamiin. Čilgehusa ráhkadii šaddodiehtaga professor KaarloLinkola geasi 1925 meahccefitnamiid vuođul. Linkola mielasBállás-Ovnnesduoddarat ledje "earenoamáš stáhta eatnama oasit, mat fálletduođalaš Sámi gova buot fámolašvuođastis; stuoraduoddariinniset javuovdeguovlluineaset, mat alihastet olatmeahttumii."
Jagi 1928 riikkabeivviin dohkkehuvvui evttohusalmmolaš luonddusuodjalanguovllus, mii galggai vuođđuduvvotBállás-Ovnnesduoddarii, muhto láhka bázii nannekeahttá gaskandagat stuorajuogudihte. Manai vel logi jagi ovdal go máŋggaid smiehttamušaid ja evttohusaidmaŋŋel Suoma vuosttaš álbmotmeahcit vuođđuduvvuje jagi 1983. Dáid vuosttažiidjoavkkus lei Bállás-Ovnnesduoddara álbmotmeahcci.
Jagi 2005 álbmotmeahcci oaččui ođđaálggu, go Bállás-Ylläsduoddara álbmotmeahcci vuođđuduvvui, ja boaresmeahcci viiddiduvvui Ylläs-Aakenusduoddara guovlluin. Ođđa álbmotmeahci viidodat leaguovttegeardán ovddeža ektui.
Vánddardeami historjá
Duottarluondu lea álohii geasuhan maidvánddardeddjiid. Jo 1930-logus lei Bállás-Ovnnesduoddara guovllus háhppehangárggiidit bivnnohis turismačuozáhat. Bállásduoddara fieltái rahppojuvvuihotealla moadde vahku ovdal álbmotmeahci vuođđudeami. Vánddardangeinnodagalinnjágeassin Bállásis Heahttái ráhkaduvvui jagi 1934.
Dálvefaláštallama ovddasmannit ledje SuomaNissoniid faláštallanlihtu nissonat, geat ordneje vuosttašduottarčuoigankurssaid Bállásduoddara duovdagiin 1930-logu beallemuttos.Nissoniid stohpu duššai soađis ja dan sadjái huksejuvvui ođđa stohpu Ylläsii.
Báikenamat
Eanas Sámi leana guovllu hubmon suomagielasuopmaniin gullá suomagiela davvisuopmaniid jovkui, maid guovlu ollá maidváldegottiid rájiid olggobeallái Ruŧŧii ja Davvi-Norgii. Sámegielas lea leamašearenoamáš stuora váikkuhus suomagieladavvisuopmaniid sátnerádjui.
Sámegielas lea lonejuvvon earenoamážit báikkálašluonddu, boazodoalu ja davviguovlluid eallindili sátnerádju. Suomagielas iibeare dávjá leat leamaš vástideaddji sátni govveme davviluonddu ihtaga. EanasBállás-Ovnnesduoddara guovllu báikenamain lea sámegielat álgoboahtimuš, mas leaáiggiid mielde hápmahuvvan hápmi, mii álkibut heive daddjot suomagillii.