Ylläsduoddara birrasa oaidnámušat
Varkaankuru rohtu
Ylläsä ja Kellostapuli gardnjila Varkaankuru heahkastuhttá johtti. Rohtu lea šattolaš dego cukcasis. Boares muoraidisguin ja olbmáguhkkosaš rásiidisguin jogášleahki orru dego noaidevuovdi. Alitrássi-tiippa varas rohtu lonohallá gáiskerohtodielkkuiguin ja rohtovuvddiiguin. Eanemus čalbmáičuohcci šlájat leat alla boskkat ja jeađjját ja unnit klassihkalaš čábbodaga ovddastit noaidelieđit.
Miellagovahallamis šlumpoguossaboaranat orrot dego doallame noiddiid čoakkáma ja šuvvime hiljit biekkas. Guossavuovddi suoivanis njuoras soagit, skábit ja sáljat buktet vuovdái háldivuovddi geahpasvuođa.
Kesänki várdobáiki ja Pirunkuru
Loktaneapmi Kesänkijärvi nuortageažis Pirunkuru mielde 517 mettara allosaš Kesänkitunturi nalalea vásáhus. Várrefilttiid beahcevuovdi lea guovllu hámálaččamus dološ muorraboaraniiddisguin ja ceaggut jápmán sorvviidisguin.
Äkässaivo ávžejávri ja sieidegeađgi
Äkässaivo lea Äkäslompolos logenáre kilomettara davás jorggáldatleagis, mas Äkäsjoki mohkohallá. Äkässaivo lea álbmotmeahci rájiid olggobealde, muhto dat lea gálkadoalli bávttiineaset hui ávkkálaš ee. máŋggaide sepmoliidda, mat dárbbahit gálkka. Ceakkoseainnát sáivajávrri gáttis lea girkobákti, sieidegeađgi, mii lea leamaš dološ sámi bálvvusbáiki. Vánddardeddjiid várás lea Äkässaivoi merkejuvvon bálggis, Sáivamohkki (Saivonkierros).
Pakasaivo
Álbmotmeahci olggobealde, Äkäslompolos oarjjás, lea Pakasaivo ávžejávri, mii lea šaddan nannanjiehki suddančáziid ráidnen báktevuođu jorggáldatleahkái. Maiddái Pakasaivo ceakkobávttiineaset lea leamaš dološ bálvvusbáiki. Sáivva lea jáhku mielde guovttevuđot ja guliid jáhkket muhtimin láhppot vuolit čáziide. Bávttit leat sulaid 50 - 70 m allosaččat, ja dutkamušaid mielde čáhci lea aŋkke 60 m. Sáivva čáhci ii čuovo dábálaš jávrečáziid jahkásaš golgama, ja dan vuolimus čáhcegearddi riššačázadoallu lea mearkkašahtti.
Dološ bálvvusbáikkit, sieiddit, leat dáin guovlluin olu earátge. Dain Kirkkopahta (Girkobákti) lea luoddaguoras, mii manná Pakasaivoi.
Linkupalo dollavári bázahusat
Linkupalo báktevuođđu muitala badjel 2 miljárdda jagi dás ovdal dáhpáhuvvan dollavári russumiin. Geologat bastet čujuhit guovllus meara vuolde russon vulkánaid, coahkása gearddádagaid guna ja geađgiluvvan dollavárreguovllu čievrra. Meahcis sáhttá oaidnit juobe dollavári russunráiggi. Muitalus Sámi dološ dollaváriin ja Álppaid allosaš váriin lea nappo duohta.
Vulkánaid eananvuođđu lea veahkat, mii vuhtto Linkupalo birastahtti rohtojekkiid eatnatvuohtan ja daid seamul- ja bohccišaddošlájaid máŋggalágánvuohtan.
Äkäsmylly (Äkäsmillu)
Äkäsmillu lea Äkäsjokii huksejuvvon boares millu, maid lagašgiliid orrut atne gortni millemii. Dáláš huksenvuđđui gullet maid báikái sirdojuvvon gordnenvisti ja eará visttit. Äkäslinkkai huksejuvvon millu lea álbmotmeahci oarjjábealde, báikkis, gos Äkäsjärvi luoitá Äkäsjokin lulás.
