Bearaš ja fuolahus

Gii oažžu váhnenruđa?

Váhnenruđa oažžu go dienas ja sisaboahtu lea addán penšuvdnapoeŋŋaid unnimusat guhtta mánu maŋemus logi mánus ovdalgo doarjjaáigodat álggii. Jahkesisaboahtu galgá leat unnimusat bealli álbmotoaju vuođđosupmis. Dássálaga dienasbargguin leat 

• buohcanruđat
• váhnenruhta riegádahttima dahje adopšuvnna oktavuođas
• áhpehisvuođa ruđat
• fuolahanruđat go buohcá mánná dahje son gii bearráigeahččá máná
• dikšo- ja oahpporuđat
• argočielggadanruđat (AAP)

Eará dilit sáhttet maid dohkkehuvvot dássálaga dienasbargguin. Dat leat

• bálká bargoaddis oahppováldima oktavuođas
• vuordinbálká
• militearabálvalus dahje siviilabálvalus dahje geatnegahtton siviilasuodjalanbálvalus

Olu oaččut?

Dan oasis sisaboađus, mii lea guđa geardde badjelis álbmotoaju vuođđosumma, it oaččo doarjaga.

Váhnenruhta meroštallojuvvo dábálaččat bargodietnasa vuođul mii dus lei go virgelohpi álggii. NAV almmatge árvvoštallá juohke ášši sierra. Bargit ožžot luopmoruđa váhnenruđas. Váhnemat ožžot oktiibuot luopmoruđaid vuosttaš 12 vahku ovddas dan rájes go váldet 100 % váhnenruđa. Go eadni váldá vuosttaš 12 vahku, de oažžu dušše son luopmoruđa. Jus váhnemat váldet 80 % váhnenruđa, de addojuvvo oktiibuot luopmoruhta vuosttaš 15 vahku ovddas. Jus dušše nubbi váhnen lea dienasbarggus, de oažžu son buot luopmoruđaid.

Jus don leat iešheanalis ealáhusdoalli dahje luođobargi, meroštallat váhnenruđaid golmma maŋemus jagi gaskamearálaš penšuvdnaaddi sisaboađu vuođul. NAV almmatge árvvoštallá juohke ášši sierra.

Geavat NAV neahttasiidduin Foreldrepengeveilederen rehkenastit man olu dutnje bohtet váhnenruđat.

Man guhká oaččut váhnenruđa?

Jus mánná riegádii suoidnemánu 1.b. 2009 dahje maŋŋel, lea váhnenruđa doarjjaáigodat 46 vahku go váldá 100 % doarjaga dahje 56 vahku go váldá 80 % doarjaga. Jus mánná riegádii ovdal suoidnemánu 1. beaivvi 2009, lea doarjjaáigodat jogo 44 dahje 54 vahku.

Sáhttá válljet váldá go 100 % dahje 80 % váhnenruđa. Goappaš váhnemiin lea vejolaš válljet ja válljen guoská olles áigodahkii. Okta vahkku lea vihtta doarjjabeaivvi. Lávvordagaid ja sotnabeivviid ovddas ii leat doarjja.

Fuomáš! Go váldá 80 % váhnenruđa, de lea ollislaš olggosmáksu veahá vuollelis 100 % váhnenruđa mávssu ektui.

Doarjjaáigodaga sáhttá maŋidit láhkamearriduvvon luomu geažil (ii luopmu tariffašiehtadusa mielde), jus don dahje mánná lea dearvvašvuođainstitušuvdnii sisačálihuvvon, dahje jus don leat ollesáiggi virggis.

Jus áhčči hálida maŋidit áhččeeari, de galgá dán ohcat ovdalgo nohká doarjjaáigodat, mii ii leat áhččeearri (oktasašvahkut).

Váhnenruhta ii addojuvvo maŋŋel go mánná lea deavdán golbma jagi.

Muhtin oasi barggus ja veahá váhnenruhta  (graderejuvvon váhnenruhta)

Lea vejolaš váldit graderejuvvon váhnenruđa go leat muhtin oasi barggus ja de oaččut veahá váhnenruđa. Váhnenruhtaáigodat guhkiduvvo dan dihte go máksojuvvo dutnje veahá unnit juohke beaivvi guhkit áiggi. Ruhtamáksu lea seammá mađe go dalle go it váldde graderejuvvon váhnenruđa.

Movt juohkit doarjjavahkuid eadnái ja áhččái?

Golbma vahku ovdal ja guhtta vahku maŋŋel riegádahttima gullet eadnái. Logi vahku gullet áhččái (áhččeearri/áhččevirgelohpi). Jus mánná riegádii ovdal suoidnemánu 1. beaivvi 2009, lea áhččeearri guhtta vahku. Eará doarjjavahkut leat oktasaččat goappaš váhnemiidda. Loga eambbo NAV neahttasiidduin "Stønadsperioden for foreldrepenger" Relatert informasjon oasis.

Jus áhčči váldá váhnenruđa mii ii gula áhččeearrái, gustojit sierra njuolggadusat mas leat gáibádusat eadnái. Loga eambbo NAV neahttasiidduin "Foreldrepenger til far ved fødsel og adopsjon" Relatert informasjon oasis.

Jus oažžubeahtti velá ovtta máná ovdalgo vuosttaš máná doarjjaáigodat nohká, de massibeahtti rievtti váldit daid vahkuid mat leat báhcán vuosttaš mánás. Dudnos lea baicca riekti oažžut váhnenruđa dievas áigodahkii ođđa máná ovddas. Ođđa áigodat álgá golbma vahku ovdal riegádahttintermiinna.

Movt galgá ohcat?

Váhnenruđa galgá ohcat čálalaččat. Dát gusto vaikko bargoaddi máksá dutnje olles bálkká doarjjaáigodagas. Don ozat NAV neahttasiidduin blankeahta "Søknad om foreldrepenger eller engangsstønad ved fødsel og adopsjon" man gávnnat Skjema og vedlegg oasis. Neahttasiiddus gávnnat maid makkár mildosat galget čuovvut ohcama. Bargoaddi deavdá skovi "Inntektsopplysninger for arbeidstaker" - NAV 08.30.01, vai NAV sáhttá rehkenastit doarjjasturrodaga.Bargoaddi ferte maid deavdit skovi "Trekkopplysninger" (geasusdieđáhus) – NAV 08-30.02 jus don leat bargoaddi ja dus lea geasusgáibádus de ferte NAV máksit váhnenruđaid njuolga dutnje.

Jus bargoaddi máksá olles bálkká virgelobi áigodagas ja merkesta dan sisaboahto- ja vearrodieđáhussii ja dasto vel merkesta ahte váhnenruhta galgá máksot sutnje, de rehkenasto ahte bargoaddi gáibida álbmotoajus refušuvnna. Bargi galgá ieš gáibidit váhnenruđa vai bargoaddi oažžu refušuvnna.

Don oaččut doarjagiid duššefal golbma mánu maŋás áiggis dan rájes go ohcama ovddidit. Dán rehkenastit du maŋemus gáibádusa rájes dahje du bargoaddi gáibádusa. Jus nubbi dudnos ohcá maŋŋel dán meari, de geahpeduvvo ruhtamearri man olggosmáksit.

Ohcama sáddet NAV-kantuvrii.

Dáppe leat deháleamos dieđut vuoigatvuođaid ja geatnegasvuođaid birra. Eambbo dieđuid gávnnat liŋkkaid bokte. Muhtin dieđut leat beare dárogillii.