På norsk
Artihkal girjjis Sámi skuvlahistorjá 5. Davvi Girji 2011.
| Breannjá ja Keaisa gilážat Porsáŋgguvuona beavžžabealde dahke ovdal sierra skuvlabiire, muhto šadde maŋŋá bákkus Bissojoga internáhta vuollái. Biires lei sierra bearráigeahččanlávdegoddi, mii čálii beavdegirjji buot čoahkkimiin ja reivvestaddamiin olles 1890–1946 áigodaga. Go beavdegirji álggahuvvui, lei ovdal namahuvvon suohkanbáhppa Knud Martin Ihle skuvlastivrra ovdaalmmái, ja son lea beavdegirjji perbmii čálistan: Dát girji – mas leat 60 – guhttalogi – bláđi, dohkkehuvvo dákko bokte Breannjá biire bearráigeahččanlávdegotti šiehtadallangirjin. Čuđegieddi njukčamánu 2.b. 1890. K. M. Ihle Beavdegirji čájeha ahte váhnemat máŋgga jagi badjel leat garrasit bargan skuvllaset dolaheames ja buorideames. Beavdegirji lea ollásit čállojuvvon dárogillii, vaikko goase ii ovttasge sis geat čálle dasa, lean dárogiella eatnigiellan. Beavdegirjji giella lea garrasit báidnon dasa, muhto ii leat gostege namahuvvon ahte sáhtášedje eará giela go dárogiela geavahit. Mii leat deaddilan beavdegirjji sitáhtaid dárogillii aiddo nu mo leat čállojuvvon. Dán girjji interneahttaveršuvnnas leat čállán sitáhtaid dábálaš girjedárogillii. Sámegiel veršuvdna lea beavdegirjji originála mielde jorgaluvvon. 1978:s lei Bissojoga skuvllas prošeakta «Nuorttabealli dološ áigge». Dalle beasai skuvla luoikkahit boares beavdegirjji mii dalle lei priváhta olbmuid luhtte Breannjás, ja čálahii dan mašiinnain. Mii leat gávdnan dan nubbehusčállosa kopiija skuvladirektevrra Lydolf Lind Meløy-rohki arkiivvas. Mii danin eat dieđe gos originála beavdegirjji leačča dál. Danin eat leat ge beassan dárkkistit lei go nubbehusčálus áibbas riekta. |
Jagi 1890, borgemánu 17.b., biddjojuvvui biirečoahkkin Breannjá skuvlaviesus, maŋŋá go Keaissa skuvlaáhčit ledje dan gáibidan. Evttohus ovddiduvvo gudnálaš skuvlastivrii divvut dálá Breannjá skuvlaviesu nu ahte mánáide livččii álkit vázzit skuvlla, go dál lea viehka veadjemeahttun sáddet 7- ja 8-jahkásaš mánáid dohko jus ii ordnejuvvo dollabáiki mánáid várás gos sii sáhttet orrut dan botta go skuvllas leat, go eanaš mánáide lea menddo guhkes skuvlageaidnu maid vázzit beaivválaččat. Jurdda lei stuoridit skuvlaviesu sullii guvttiin állaniin allodagas, ja juohkit dan guovtti latnjii, vai šattašii okta nieiddaid várás ja okta gánddaid várás, ja uhca vuoššanoapmaniin goappáge lanjas vai sii sáhtášedje doppe málestit. Čoahkkin loahpahuvvui.
Biirečoahkkin maiddái beroštii skuvlageainnu buorideames, ii ge lean álo nu olu mii gáibiduvvui. Dát čállojuvvui golggotmánu 1890 čoahkkimis:
Ohcat dakko bokte gudnálaš skuvlastivrra juolludit 3 gpl. 3 tumá fiellu 9 allána guhkit šalddi hukset joga rastá skuvlaviesu lahka. Go uhcit mánát dávjjimusat eai beasa skuvlii earret go fierván, ja dat oanidahttá mánáid skuvlaáiggi. Šaldi máksá vuordimis 10,00 ru. Doaivut ahte skuvlastivra veahkeha min dainna boahtte jagi.
Meannudan dihtii jearaldaga Čuđegietti skuvlastivrras ahte sáhttá go rumašlaš ráŋggášteami geavahit skuvllas daid mánáid ektui mat skelbmošit skuvllas. Biire dohkkeha ovttajienalaččat ahte rumašlaš ráŋggášteapmi čađahuvvo skuvllas daid njuolggadusaid mielde mat lágas čilgejuvvojit daidda mánáide geat skelbmošit dan áigge go skuvlla vázzet.
 |  |
| Brenna skole, tidlig på 1930-tallet (Govva: Liv og Osvald Elvenes album / Finnmarksbiblioteket / Petterson: Småfolk og drivkrefter.) | Báiskegohpi skuvla ja oahpaheaddjevisti. (Govva: Liv og Osvald Elvenes album / Finnmarksbiblioteket / Petterson: Småfolk og drivkrefter.) |
Jagi 1909 borgemánu 29. b. dollui biirečoahkkin Klemet Johnsena viesus Keaissas. Meannudeapmái lei Breannjá skuvlaviesu lovttaid divodeapmi. Daid ferte dakkaviđe divodit siste nu jođánit go vejolaš, ja lovttaid glásaid maid ferte čihttet ja divodit go borgá ja arvá sisa ja maiddái rávtta vuolde ja giđđaskuvla ferte rievdadit ođđajagemánu vuosttaš beaivái jogaid dihtii. Vuosttažettiin lea guhkes, moalkás losses geaidnu ja máŋga stuora joga, ja smávva mánát leat eatnašat, vuollel logi jahkásaččat, lea áibbas endorii sin doallat skuvllas dien jahkeáigodagas gal, ja jus skuvlaáigi ii rievdaduvvo, de ferte biddjot šaldi joga rastá, nubbi dain ferte dahkkot. ...Muhto go divodeamit álget de ii galgga akoardda mielde máksojuvvot, muhto beaiveruđaiguin. Dán ferte albmaláhkái bargat jus galgá šaddat albma buorre.
Eai skuvlaeiseválddit gusto beroštan Breannjá skuvlla divodeami vuoruhit. Sii áigo baicce skuvlla sirdit Báiskegohppái, muhto ii han skuvlabiire dan dohkkehan, sii celke 09.07.1910:
... digaštallamii lei skuvlla sirdima Báiskegohppái, masa olles biire lei vuostá. Jus dakkár rievdadus dáhpáhuvvá, de ii leat vejolaš mánáid sáddet Báiskegohppái. Breannjá skuvla ferte bissut nu mo lea leamaš. Dát ferte lága ja rievtti mielde dahkkot, jus ná dáhpáhuvvá, de lea dát biire duođalaš cealkámuš – Biire cealkámuš lea vel nu, ahte jus ná dáhpáhuvvá, de čállá olles biire iežas eret dán oskkus, ja váldá eará oskku.
Jagis 1914 skábmamánu 8. b. lágiduvvui biirečoahkkin Ole Isaksena viesus Breannjás mas gieđahallojuvvui internáhttaášši. Mearriduvvui ahte biire ii váldde vuostá internáhta, eará sániiguin eat hálit eanet internáhtaid Porsáŋgguvutnii, ii Báiskegohppái ii ge Bissojohkii. Eat hálit eambbo riiddu oahpaheddjiid ja álbmoga gaskkas. Lea eambbo go doarvái go lea okta internáhtta dán gielddas.
Muhto Bissojoga internáhta huksen ádjánii, earret eará garra báikkálaš vuostehágu geažil. 1922:s lei ášši fas áigeguovdil, ja biirebeavdegirji muitala:
Biirečoahkkin lágiduvvo Keaissas Mathis Nilsena viesus.
Ášši nr. 1. Mii leat gullan ahte internáhtta galgá huksejuvvot Bissojohkii. Buohkat vuostálastet Bissojoga internáhta huksema danin go mis lea guhkes geaidnu mannat mánáiguin badjel 6 miilla Keaissas Bissojohkii (?) fuones geaidnu, mii jáhkkit ahte ii stáhta ii ge gielda sáhttá bágget mánáid skuvlii ná guhkes geainnu mielde, háliidit baicce ahte gielda oasttášii Rasmus Olsen-rohki eatnama Breannjás skuvlaeatnamii. Mii eat fuola internáhtas eat Bissojohkii eat ge Báiskegohppái. Mis lea 5 miilla geaidnu Báiskegohppái.
(21 vuolláičállaga)
1920-logus gáibidii biire ohpihii ahte ohpihii Breannjá skuvlla buoridemiid, seammás go hilggui buot evttohusaid sirdit ohppiid Báiskegohppái dahje Bissojoga internáhttii. Referáhtta 1925:s lea dása ovdamearka, seammás go čájeha man váttis lei váhnemiidda čilget áššiid dárogillii, mii dávjá lei sin nubbe- dahje goalmmátgiella. Dás boahtá maid ovdan sávaldat oanidit skuvlaáiggi:
Čoahkkin mearridii dasto ovttajienalaččat ahte skuvlaviesu berret divodit dan mađe ahte mánát birgešedje, ja gánddaid latnja galgá farggamusat divvojuvvot, eai sii gal birge oapmana haga. Biire gáibida ahte skuvlaáigodagat oaniduvvojit nu ahte vuosttaš oassi oaniduvvo 9 vahkus 4 vahkkui, ja nubbi oassi oaniduvvo 7 vahkus 5 vahkkui juohke vuorus, nappo juohke skuvlajagis 8 vahkku vuosttaš oasis ja 10 vahku jagis nubbi oasis, lea lossat mánáide go lea menddo guhkes skuvlaáigi.
1929:s oaidnit ahte biire rahčamušaid skuvlla buorideapmái viimmat lea buktán buriid bohtosiid, ja biire mearrida:
Biire sádde dakko bokte váimmolaš giitámušaid daid divodemiid ovddas maid maŋimuš jagiid leat dahkkon Breannjá internáhtas. Viessu lea olu buoret maŋimuš divodeami maŋŋá.
Olles áigge bargojuvvo Breannjá skuvlla buoridemiin, ja goasii jahkásaččat leat mearrádusat mat ovttajienalaččat hilgot buot geahččalemiid bidjat sin plánejuvvon Bissojoga internáhta vuollái.
 | Bissojoga internáhtta, modealla maid Liss Beth Gjertsen lea duddjon. Čájehuvvui Leavnnja girjerádjosis 2010 čavčča. (Govva: Svein Lund) |
Biirečoahkkin dollojuvvon Keaissas Breannjás lávvardaga suoidnemánu 21.b.1935
Čálus Girko- ja oahpahusdepartementii
Biire mearrádus
Sáddet dál dieđu gudnejahttojuvvon departementii dáinna dieđuin ahte Čuđegietti skuvlastivra ovttas gieldastivrrain bágge min váhnemiid sáddet mánáid Bissojoga internáhttaskuvlii.
Dán ášši leat váhnemat ja biire álbmot muđui hilgon ja rahčan vuostá, ii dušše dál, muhto dát proseassa lea bistán badjel 20 jagi. Sivvan dasa lea vuosttažettiin guhkes 6 miilla geaidnu Keaissas Bissojohkii. Dasa lassin lea geainnohis eananbihttá ja šalddehis jogat, ja garra dálki olles skuvlageainnus čakčat ja dálvet ja giđđat. Jus mánát fievrriduvvojit heasttain Keaissas ja Breannjás Bissojohkii, de lea eanaš háve čakčat ja dálvet váttis beassat. Máŋgii čakčat deaivá arvit šlahtiin ja borggain. Seammá lea dálvet borggain ja guoldduin ja buollašiin.
Nu ahte mánát geain eai leat buorit bivut gillájit bahut dakkár guhkes mátkkis. Biktasat njusket, ja de ii leat eará go goallut, ja de bohtet maid máŋgga háve buozalmasvuohta dás.
Seammá váttis lea mánáid fievrridit báikkálaš fatnasiin dahje bivdofatnasiin. Lea váttis beassat. ... Keaissas ja Breannjás eanaš jahkeáigodagaid, čakčat ja dálvet ja giđđat stoarbma hehtte fatnasiid beassamis gáddái, garra máddan, máttaoarjin, oarjin, davveoarjin, ja áhpebárut mat hehttejit beassamis gáttis bordái ja borddis gáddái. Dasalassin lea maiddái dálvet jiekŋa Heastanjárggas mii hehtte beassamis gáddái dahje bordái (ja dan sivas lea hui váttis fievrridit mánáid) mearrageainnu seammá váttis go uhccán beasahahtti eatnangeaidnu. Ja dan sivas biehttalit váhnemat sáddemis mánáideaset Bissojoga internáhttaskuvlii. Biire lea ohcan gielddastivrras 2-oasát skuvlla 18 mánnái dán skuvlajagi, ja boahtte jagi leat eanet mánát nu ahte dalle šaddet 22 ja 24 máná dán skuvlabiires.
Ja mii leat buot váhnemat ovttajienalaččat ovttamielalaččat ahte streiket, ahte eat sádde mánáid Bissojoga internáhttaskuvlii. Mis lea skuvlaviessu mii lea aiddo huksejuvvon ja mii leat duhtavaččat dáinna ...... ahte doppe sáhttá dás rájes skuvlet daid 23–24 máná, nu mo ovdal ge.
Gaska Keaissas Breannjá skuvlii lea 17 km, ja dat gaska lea doarvái guhkes gaska fievrridit mánáideamet dálvet Keaissas Breannjái ja Breannjás Keaisái. Ja mii buot biire olbmot sáddet dál ášši gudnejahttojuvvon departementii ahte don dagat maid sáhtát ja ohcat ahte oččošeimmet 2-oasát skuvlla min biirii.
Čoahkkin loahpahuvvon.
Aslak Josefsen
(62 vuolláičállaga)
Na de šattai liikká skuvla Bissojogas moadde jagi, muhto máŋgasat sis geat ledje massán guokte jagi skuvlla skuvlastreaikka olis, masse skuvlla fas go soahti bođii golbma jagi maŋŋá. De bođii boaldin, ja eváhko maŋŋá de ledje fas gergosat rahčat Breannjá skuvlla ovdii. 19.01.1946 leat álbmot joavdán Breannjái fas, ja sii dollet biirečoahkkima mas gáibidit skuvlabráhka Breannjái, ja maiddái ahte gilis galgá leat skuvla boahtteáiggis. Beavdegirjji maŋimuš dokumeanta lea go hilgot mánáid sáddemis Vuotnabađa (Finnsnesa) skuvlaleirii. Dát dokumeanta lea siterejuvvon dán girjji artihkkalis mii meannuda Finnmárkku skuvllaid ođđasishuksenáiggis.