Artihkal girjjis Sámi skuvlahistorjá 6. Davvi Girji 2013.
Lene Antonsen, Gáivuotna 2006
|
Lene Antonsen (r. 1962) lea mánnán vázzán Borgtun ja Grønnåsen skuvllaid Romssas, dan maŋŋel Kongsbakken joatkkaskuvlla Romssas ja Brundalen joatkkaskuvlla Troandimis, ja son lea bargan sihke prentejeaddjin ja oahpaheaddjin. Son oahpai sámegiela easkka 1980-logu loahpas, ja lea lohkan sámegiela Romssa universitehtas. Son gárvvistii sámegiela váldofága 2007:s. Son lea maiddái lohkan suomagiela vuođđofága, veháš arkeologiija ja pedagogihka. Jagiid 1994–2006 son barggai giellamielbargin ja giellakonsuleantan Gáivuona suohkanis, maŋimuš jagiid giellaguovddáža jođiheaddjin. Dál bargá sámi giellateknologiijain Romssa universitehtas. Siri Broch Johansen lea Sámi skuvlahistorjjá doaimmahusmiellahtu. Son jođiha iešheanalaš kulturfitnodaga mas bargá čállin, lávlun, neavttárin ja jorgaleaddjin. Eanet su birra logat Sámi skuvlahistorjá 2-girjjis. |
Siri Broch Johansen
|
Ean sáhte dakkár oanehis artihkkalis fátmmastit buot doaimmaid maid juohke giellaguovddáš lea ovdánahttán. Danin letne válljen muitalit ovtta giellaguovddáža birra. Gáivuona sámi giellaguovddáš lea nubbi dan guovtti boarráseamos giellaguovddáži, ja moai letne goappašagat bargan doppe.
Oaivadus álggahit sámi giellaguovddážiid bođii Cymrus (Walesas). Dá lea Sámi allaskuvlla nubbingielpedagogihkkastudeanttat fitname kymralaš giellaguovddážis 1993:s. Bak fra venstre / Duogábealde gurut bealde: Anne Ristiinna O. Hætta, Trygve Guttorm, Hans Arild Holmestrand, Klemet Anders Sara, Ann Mari Nilsen, Heidi Merethe Wilsgård,Åsta Vangberg. (Govva: Svein Lund) |
Mary Mikalsen Trollvik lei sin gaskkas geat álggahedje giellaguovddáža Gáivutnii. (Govva: Gáivuona sámi giellaguovddáš) |
Sámediggi juolludii mielas ruđaid dakkár prošektii. Nu álggii giellaguovddážiid máŋggabealat doaibma. Giehtalaga Porsáŋggu ja Gáivuona giellaguovddážat álggahedje doaimmaid 1994 čavčča. Muhto Risten Porsanger han čálii vuosttaš plánaevttohusa ja lea duođaid goappáge giellaguovddáža eadnin.
Giellaguovddáža ulbmil lei sihke doarjut vuođđoskuvllaid sámegieloahpahusa ja rávesolbmuid oahpahit. Gáivuonas ledje álggus giellaguovddáža doaimmat báberlođás mas ledje girjjit ja giellaspealut, danne go giellaguovddáš anii olles Gáivuona doaibmabáikin. Kurssat ledje doppe gos oasseváldit orro, ja gielladoaimmat ledje iešguđetge skuvllas. Lene ja Lemet-Ánde jođiiga miehtá suohkana oahpahit rávesolbmuid oanehis kurssain, eará giellabargguide lassin, nugo jorgaleapmái. Mary Mikalsen Trollvik ja Per Larsen barggaiga goabbáge beallevirggis Olmmáivákkis. Per barggai eanáš hálddahuslaš bargguid, ja Mary lágidii gielladoaluid skuvlamánáide. Álgojagiid doibme buot suohkana giellamielbargit oktan ovttadahkan, sihke dat geat gulle ráđđevissui, ja dat geat gulle giellaguovddážii.
Sáhttá gal moadde álgoáiggi fearána muittášit, mat dalle eai lean nu hearvát, muhto maŋit áigái leat báhcán somás muitun. Oktii lei giellaguovddáš lágideamen márfuma ohppiiguin, ja lei bovden guokte báikkálaš veahki fárrui dainna jurdagiin ahte guokte báikkálaš veahki lea buoret go okta. Muhto nugo mii buohkat rievtti mielde diehtit, gievkkanis ii sáhte go okta hoavda. Šattai gilvu dan guovtti čeahpes veahki gaskkas, goabbá dat máhtii márfut rievttes ládje. Eará háve ges ledje moadde báikkálaš veahki boahtán dorski vuoššat ja guhtamágaid ráhkadit skuvlaohppiiguin. Vuosttaš joavku beasai leat mielde málesteamen, ja oahppit máhcce skuvlii hui duhtavažžan. Go de nubbi joavku bođii gievkkanii, de vurde hui movttegis nissonat geat muitaledje mánáide ahte dál beassabehtet mannat olggos duhkoraddat, go sii leat juo málestan.
Ádjánii veaháš ovdalgo buohkat ipmirdedje ahte ulbmil ii leat jođánit bargat, muhto oažžut buot ohppiid mielde bargui. Lei maid proseassa hárjánit dasa ahte oahppit eai dárbbaš ipmirdit juohke sáni. Muhto go ledje gollan moadde jagi, de diđiimet mo galgá čađahit geavatlaš gielladoaimmaid, ja dan rájes čađahuvvojedje hui ollu buorit doaimmat, ovdamearkka dihte
· šattuid čoaggin ja ulloláiggi báidnin
· ullu gárren, batnin ja duhppen
· liidnabivdu: seaktin, suohppun ja liinnaid geassin, guliid čoallun ja vuoššan
· iešguđetge málesteapmi nugo gárpen ja gárpamulju, guohpparmállása ja sávzzabierggu vuoššan
· lávostallan ja málesteapmi darfegoađis
Sámi málesteapmi lea dehálaš oassin giellaguovddáža barggus. Dá lea Oliva Nilsen márfume. (Govva: Gáivuona sámi giellaguovddáš) |
Gáivuona giellaguovddáš lea maiddái váldán vuostá ohppiid eará suohkaniin. 2008:s ledje Ákŋoluovtta sámegieloahppit doppe, ja ohppe ee. báidnit láiggiid. Oahpaheaddji lea giellaguovddáža jođiheaddji, Astrid Solhaug. (Govva: Svein Lund) |
Báikkálaš veahkit ledje vuoras giellaguoddit. Eai dárbbašan máhttit sámegiela lohkat ja čállit, muhto sii galge leat mielde sámásteamen olbmuiguin geat eai máhttán sámegiela nu bures, ja fertejedje mieđihit hábmet doaimma nu ahte oahppit ohppe nu ollu giela go vejolaš.
Kursaoahpaheaddji ferte leat hui čielggas das ahte giellaveahkki galgá duššefal sámástit. Jus oahppit eai ipmir, de sáhttá oahpaheaddji doaibmat dulkan. Giellaveahkki bargu lea doaibmat ealli giellaovdagovvan ja giellagáldun. Dát lei várra váddáseamos ášši. Giellaveahkit eai lean hárjánan sámástit nuorat olbmuide, eai ge dakkáriidda geat eai ipmirdan buot.
Muhto báikkálaš veahkit šadde áiggi mielde giellačuovgatoardnan maiddái iežaset birrasis ja sogas. Dat geat serve ledje dakkárat geain álggoálggus lei giellaberoštupmi, muhto go ledje minguin ovttasbargan muhtun áiggi, de lei sin giellaberoštupmi nanosmuvvan. Sidjiide geat ledje agibeaivvi sárdnon sámegiela, lei maid suohtas ahte dát máhttu viimmat attii smávva dietnasa.
Okta min giellavehkiin, Harry Solhaug, leage ožžon Sámedikki giellabálkkašumi barggus ovddas. Eará báikkálaš giellaveahkit ledje earret eará Inger Elen Baal ja Oliva Nilsen. Mary Mikalsen Trollvik šattai giellaveahkkin go heittii giellaguovddážis ja bázii ealáhahkii.
Muhto prošeaktaruhtajagiid lávii Lene veaháš «šánšet» go bijai olbmuid virgái. Son jurddašii ahte gal son ieš váldá bálkkáhis virgeluomu jagi loahpas jus ruhta nohká. Muhto manai álo bures. Giellaguovddáš beasai stivret iežas bušeahta, ja lei lagaš ovttasbargu giellakonsuleanttain gii stivrii guovttegielatvuođaruđa bušeahta. Dat lei maid iešalddis movttiidahtti, go dalle diđiimet olles áigge makkár vejolašvuođat mis ledje.
Kurssat šadde hui bivnnuhat, olbmot ohcaledje daid, ja suohkan attii maid virgelobi bargiide lohkat sámegiela. Danin šattaimet eanet aht' eanet geavahit searaid daidda stuorat kurssaide. Maid oahpaheaddjit ja mánáidgárdebargit ledje mielde kurssain, mat dan láhkai ledje ávkkálaččat skuvllaide. 2003:s ráhkadeimmet statistihka ja dassážii ledje 194 olbmo oasálastán min stuorra kurssaide. Eahketkurssat ja smávva kurssat bohte dasa lassin.
Oktii lágideimmet «Sámegiella ja duodji»-kurssa ovttasbarggus Sámi allaskuvllain, ja de lágideimmet moddii sámegiela lohkanbadjeoahpu ovttasráđiid Sámi oahppolihtuin ja Romssa universitehtain, vuosttaš geardde lohkanjagi 1999/2000. Dasa lassin leat máŋga joavkku čuvvon universitehtaoahpahusa govva-/jietnastudio bokte, maŋimuš gearddi lohkanjagi 2006/07. Dalle ledje studeanttat oktanaga sihke Gáivuonas, Deanu giellagáttis ja ieš universitehtas.
Almmolaš eksámen lokte kurssaid stáhtusa ja nanne ohppiid motivašuvnna. Min vuosttas eksámenkursa mas eatnigielat gáivuotnalaččat ohppe čállit, lei vuođđoskuvladásis,. Earret eará Mary Mikalsen Trollvik, guhte maŋŋel lea leamaš mis dehálaš giellamielbargin ja báikkálaš veahkkin, válddii dán eksámena.
Giellaguovddáš váldá muhtumin ohppiid mielde guollebivdui. Dá Harry Solhaug oahpaha. (govva: Gáivuona sámi giellaguovddáš) |
Giellakursa Ivgus (Govvas: Gáivuona sámi giellaguovddáš) |
Giellaguovddáš lei maid dehálaš dán láhkai: Go sámelága giellanjuolggadusat bohte, de ledje ollugat Gáivuonas daid vuostá, go fáhkka ledje lága bokte sámi vuoigatvuođat. Dalle lei álkit bargat sámegielain giellaguovddážis, go doppe ledje fálaldagat čielgasit eaktodáhtolaččat. Jus ii livčče giellaguovddáš dalle álggus, ii livčče várra mannan nu bures. Lei dehálaš beassat sámegielain bargat buorredáhtolaš birrasis. Dien láhkai ovdánii giella.
Go huksiimet iežamet beaggima, lei maid dehálaš ovttasbargat báikkálaš fitnodagaiguin ja servviiguin, ja dien láhkai olliimet ollu viidáseappot go dušše giellaberošteddjiide. Juohke báikkis lei duodjesearvi mas lei iežas viessu, maid mii láigoheimmet gielladoaluide.
Nubbi nana bealli lei bistevašvuohta. Giellaguovddážiid buorre bealli lea ahte beassá guhkit áigge hukset ipmárdusa ja máhtu. Vásáhusat ja oahppoávdnasat čoggojuvvojit, juohke bargi guođđá juoidá nuppiide.
Ja go ásahuvvojit bargosajit mat gáibidit sámegielmáhtu, de das lea váikkuhus báikkálaš servodahkii. Dávjá bohtet bargit guovddáš sámi guovlluin, ja sii gáibidit sámegiela fálaldaga iežaset mánáide. Dákkár olbmot leat mielde hukseme sámegielat arenaid sihke bargosajiin ja astoáiggis. Danin leat bargosajit mat gáibidit sámegielmáhtu, iešalddis sámegieldoaibma.
Lea maid giellaguovddáža nana bealli ahte lea vuođđuduvvon báikkálaš servvodahkii. Buot giellaguovddážat leat bargan pedagogalaš ovdánahttinbargguid heivehan dihte doaimmaset báikkálaš servvodaga dárbbuide. Juohke giellaguovddáš lea buvttadan oahpponeavvuid mat leat aiddo sin guovllu suopmanii ja gielladillái heivehuvvon. Lea dehálaš ahte giellaguovddážiid kurssat leat relevánttat báikkálaš ássiide nu ahte besset geavahit giela kurssa maŋŋel, maid. Sire skibir Nuorta-Finnmárkkus eret váccii sámegielgurssaid Gáivuonas. Go dan maŋŋel dát nisu oaččui beatnaga, de bijai dasa nama «Alit», ja dovddai iežas hui sámegielagin. Muhto go áhččásis ges muitalii dan sámegiel nama, de son ges ii ipmirdan ahte dát livččii sámegiella ge. Loahpas bođii ovdan ahte áhčis suopmana mielde «alit» daddjui «elek».
Várra dát fearán oažžu loahpahit munno artihkkala, muittuhussan ahte sámegiella lea okta giella, muhto dat eallá vaikko man galle variánttain. Ja giellaguovddážiid bargu lea maid ealáskahttit ja seailluhit báikkálaš sámegiela, vai mis ain boahtteáiggis livččii rikkes ja nana giellaservvodat.
[1]
[2]