Suddjen dihte nuoraid duhpáha váriin, lea leahkime láhka mii dadjá ahte ii oaččo oastit duhpáha vuollái 18 jahkásažžan.
Duhpát
Sáhttá borgguhit duhpáha sigareahttan, sigáran, sigarillan ja čáhcebiipun. Sigareahtat leat dábálepmosat. Sigareahtat eai siskkil beare duhpáha, čahkkehuvvon suovas leat sullii 4000 kemiijalaš ávdnasa. Máŋggat dain addet borasdávdda. Váraleamos ávdnasat leat:
- Nikotiidna, ávnnas mii lea sállejuvvon duhpáhis ja buktagiin mat veahkehit dan gii háliida heaitit borgguheamis ja nuskomis. Nikotiidna lea nu váralaš ahte jus oččolii nikotiinna njealji sigareahtas njuolga varrii jámálii.
- Syanvehta, mirkkolaš gása.
- Čitnaoksiida, mirkkolaš gása mii lea e.e. biilabázahassuovas
- Darvi siskkilda máŋggaid sierra ávdnasiid, oassi dain sáhttet dagahit borasdávdda. Dan lassin sigareahtain gevtojuvvo darvi earet eará asfálttain ja molenfearggain.
- Ovdamearka eará váralaš ávdnasiin leat ladju, kadmiuma, ammoniáhkka, benzena ja rádioaktiivvalaš poloniuma.
Manin olmmoš borgguhišgoahtá?
Dábáleamos lea ahte lea olbmáiguin go vuosttaš geardde geahččala borgguhit. Háliida geahččalit got dat smáhkke ja dovdo. Soaitá atnit ahte dat lea lávva. Dat ii measta geange mielas leat buorre vuosttaš geardde.
Muhtimat borgguhit orrun ja dovdan dihte boarráseabbon, dehe iešráđáleabbon. Olmmoš sáhttá atnit ahte šaddá álkit leahkit eará olbmuiguin, geat maid borgguhit.
Eatnasat dihtet ahte dat lea váralaš
Eatnasat dihte ahte lea váralaš borgguhit. Muhto lea álki jurddašit ahte buozanvuođat eai deaivva su, dehe ahte galgá heaitit ovdalgo šaddá váralažžan.
Jus borgguhišgoahtá leat dihto áššit maid sáhttá fuomášit oalle jođánit, ovdamearkka dihte ahte oažžu heajut veadjima. Dat vuolgá das ahte gorut šaddá heajubun váldit sivrraáimmus jus borgguha, ja nikotiidna mii lea duhpáhis oažžu váimmu časkit jođáneappot.
Mađi árabut eallimis borgguhišgoahtá, dađi stuorit riska lea šaddat sorjavažžan ja vai oažžu vahágiid ja skibasvuođaid borgguheamis. Ovdalgo geahppat ovdánan válmmasin lea erenomaš hearkkit duhpáhii. Vaikko rievtti mielde ii galgga sáhttit oažžut duhpáha jus lea vuollái 18 jagi, álget máŋggat geat leat nuorabut borgguhit.
Passiivvalaš borgguheapmi
Jus lea lahka olbmuid geat borgguhit, ovdamearkka dihte seamma lanjas, oažžu alccesis gásaid mat leat duhpáhis. Dat gohčoduvvo passiivvalaš borgguheapmin. Daningo passiivvalaš borgguheapmi lea maid váralaš lea borgguheapmi gildojuvvon restauráŋggain, kaféain, bargobáikkiin ja almmolaš báikkiin .
Heaitit borgguheames
Lea álki šaddat sorjavažžan duhpáhis. Beare moatti sigareahta maŋŋel sáhttát vuoiŋŋahat šaddat sorjavažžan nikotiinnas. Leahkit sorjavaš duhpáhis mearkkaša ahte gorut lea hárjánan oažžut nikotiinna, ahte šaddá váivin jus ii oaččo borgguhit, nu gohčoduvvon biehttalanváivvit. Muhto olmmoš maid darvána geavaheapmái, šaddá dáhpin borgguhit.
Lea váttis heaitit borgguheames, vaikko háliidage leahkit friddja das. Muhto dat lihkostuvvá ja mađi nuorabun heaitá borgguheames dađi buoret dat lea. Eanaš vahágat ja skibasvuođat maid borgguheapmi addá, sáhttet jávkat jus heaitá.
Buorit ákkat leahkit borggutkeahttá
- Sáhttá leahkit ruhta earái, daningo lea divrras borgguhit
- Olmmoš veadjá buorebut jus ii borggut.
- Olmmoš lea dearvasit sigareahtaid haga, sihke dál ja boahttevaš áigge.
- Lea jáhkihahtti ahte olmmoš oažžu guhkit eallima jus ii borggut.
- Vealtá dahkamis váhnemiid ja earáid hilbadin ja beahtáhallan.
- Vealtá leahkime sorjavaš ja dovdat biehttalanváivviid dego leahkit duhpáthálot, leahkit jierásmuvvan dehe leabohin.
- Biktasiin ii leat duhpáthádja.
- Ii dárbbat oažžut heajos vuoigŋama dehe fiskes bániid.
- Jus olmmoš lea vuollái 18 jagi sáhttá dahkat somás áššiid iežas áiggiin go ahte geahččalit oažžut duhpáha.
- Vealtá oažžumis nárvviid ovdal áiggi.
- Duhpátgilvin billista birrasa máŋgga ládje ja gilvit vaháguvvet mirko dustenávdnasiin.
Jus eahpida galgágo borgguhit dehe ii, jus sáhttá geahččalit dahkat listtuid oavdduiguin ja heajos beliiguin. Sáhttet leahkit una áššit ja stuora áššit, mat gusket iežas eallima, eará olbmuid, birrasa ja eará. Dat leat iežas listtut, ja olmmoš ieš mearrida man galgá čuovvut, got háliida dahkat borgguhemiin.