Taat tekstâ almostuvá ive 2013 Juovlâ-Anarâšâst.
Anarâšah láá kulttuurlâš aalmug. Ohtâ lii váldám čuovâkuuvijd, já haalijd čäittiđ taid puohháid. Nubbeest sättih leđe teatterproggiseh, já ton vievâst sun jotá pirrâ eennâm. Musijkkáreh vist njuškejeh ulmui oovdân já lávluh já čuojâtteh. Maht kolgâččij anarâškielân ettâđ näytellä, esiintyä tâi esitellä? Mii lii näytös, näytelmä já näyttely? Nabai maht kalga ettâđ esitelmä teikkâ esittely?
Sääni äššiohtâvuotâ čielgee mut meid váátá
Ovdemužžân kannat huámmášiđ, et sääni ij ohtuunis meerhâš maiden. Sääni lii ain mottoom celkkuu uási, já ceelhâ vist lii meiddei stuárráb äššiohtâvuođâst. Ovdâmerkkân suomâkielâlâš sääni esittää puáhtá merhâšiđ maŋgâ ääši: Näyttelijä esittää Napoleonia; Suomi-filmi esittää elokuvan Suuret sielut; Älä esitä tyhmää!; Puheenjohtaja esittää lisärahoitusta nuoristotalolle. Tágárijn celkkuin äššiohtâvuotâ čielgee, maid esittää meerhâš. Jis mij jurgâlep täid celkkuid anarâškielân, mij ferttip maŋgii addiđ äššiohtâvuođâ, ovdil ko pyehtip jurgâliđ ovtâskâs saanijd.
Ko návt lii äšši, te mij kejâstep, magarijd saanijd ličij pyeri já luándulâš kevttiđ teattermaailmist. Tast maŋa mij kuorâttâllâp meiddei taid saanijd, maid puávtáččij kevttiđ eres ohtâvuođâin. Táárbu mield sääni merhâšume lii kovvejum tärkkilubbooht teikkâ sääni lii kevttum mottoom ovdâmerkkâcelkkust.
Teatterist
Mottoomlágán “näyttäminen” lii teatterist tot juurdâ, kogobeht anarâš-uv aalgât. Vuáđumerhâšuumest näyttää lii tiäđust-uv čäittiđ. Taan säänist lii máhđulâš rähtiđ suorgitmáin veikkâ magarijd saanijd veerbâst nominin. Tehálumos koččâmuš lii-uv tot, moh suárgusijd láá luándulumoseh já loogilumoseh. Mii ličij näytellä, näyttelijä, näytelmä, näytös já näyttämö?
Näytellä-sáánán lii jo ovdil viehâ vijđáht kevttum tággáár sääni ko čaittâliđ. Syergis lii –âliđ, mast puáhtá leđe taggaar smakkâ, et lii porgâmin tom “čäittim”-pargo váhá kuhheeb ääigi, maŋgii teikkâ kuvviđ eenâb-uv ulmuu haalu “čäittiđ”. Čaittâliđ-säänist šadda tiäđust-uv talle “näyttelijä” = čaittâleijee. Näyttelijän työtä on näytteleminen šodâččij tánávt: Čaittâleijee pargo lii čaittâlem. Motomin “näyttelijä” puáhtá meid “esittää”; anarâškielâst taan ohtâvuođâst esittää meid puáhtá leđe čaittâliđ.
Lapin kesä -produktiossa Wuorio esitti Napoleonia.
–> Säämi keesi –produktiost Wuorio čaittâlij Napoleon.
Mii lii tot taaiđâpyevtittâs, mast čaittâleijee čaittâl, ađai “näytelmä”? Taan ääši kuvviimân láá kevttum säänih uáli kirjáht, já toh maneh távjá siähálás ovdâmerkkân “näyttely”-saanijn. Ohtâ enâmustáá kiävtust lamaš sääni lii čáitálmâs, mut ton vädisvuotâ lii tot, et tot ij lah šoddâm loogilávt. Nuuvtpa mij iävtuttep, et ton saajeest kevttuuččij –âlm-suárgásáin rahtum sääni, čaaitâlm. Nubbe máhđulâšvuotâ ličij ušom lasettiđ ton sáánán vala –âs-loopâ, te šodâččij čaitâlmâs.
Te šodâččii tágáreh celkkuuh:
Pegâlmâs čaittâleijee uáinoo taan čoovčâ čaitâlmist “Säämi keesi”.
Shakespeare čaitâlmeh puohtii ennuv uđđâ sánáduv eŋgâlâskielân.
Čaaitâlm sáttá juohhuđ maaŋgâ uásán. Täi oosij nommâ suomâkielân lii näytös: ensimmäisen näytöksen jälkeen on väliaika. Täi oosij várás mij ep lah kuittâg halijdâm iävtuttiđ maggaargin suárgus čäittiđ-säänist, tondiet ko anarâškielâst láá ucceeb suárgáseh ko suomâkielâst – ferttee šeštiđ! Taan ohtâvuođâst puávtáččij pyereest sárnuđ tuše čaaitâlm oosijn.
Čaaitâlm vuossâmuu uási maŋa lii koskâpuddâ.
Tot saje, kost čaittâleijeeh fyysilávt čaittâleh, lii suomâkielân näyttämö. Táágubeht mij avžuuttep kevttiđ kuálussääni čaittâlemsaje. Čaaitâlm puáhtá leđe olgon teikkâ siste, lyeve alne teikkâ eennâm tääsist. Ääši puáhtá kuvviđ tärkkilubbooht ovdâmerkkân tánávt: čaittâlemlyevi, čaittâlemlävdi teikkâ joba čaittâlempirrâdâh. Motomin sátáččij leđe máhđulâš kyeđđiđ vuossâmuu uási meddâl, jis äššiohtâvuotâ lii mudoi-uv čielgâs:
Nyt on sinun vuorosi astua näyttämölle!
–> Tääl lii tuu vuáru lavkkiđ lyeve oolâ!
näyttää já esittää
Siämmáásullâsiih säänih láá ennuv kiävtust meid eres ohtâvuođâin ko teatterist. Stuárráámus koččâmušah šaddeh tast, maid merhâšeh esittää já ton suárguseh. Siämmáánáál ko “näyttää”, meiddei “esittää” lii vuáđumerhâšumestis anarâškielân čäittiđ. “Näytellä” já “esitellä” lává kuittâg aaibâs eres ääših.
Taan ääigi monnii ääši teikkâ jurduu čäittimist lii kevttum sääni oovdânpyehtiđ. Tot kovvee tom tábáhtume, mast “äšši puáhtoo eres aašij oovdân”. Oovdânpyehtim puáhtá merhâšiđ maŋgâ ääši: tot puáhtá leđe suomâkielân esitys, esittely teikkâ esitelmä.
Esitelmässään hän käsitteli ilmastonmuutosta.
–> Oovdânpyehtimistis sun kieđâvušâi šoŋŋâdâhnubástum.
Uuden tuotteen esittelytilaisuus on huomenna.
–> Uđđâ pyevtittâs oovdânpyehtimtilálâšvuotâ lii itten.
Eres ohtâvuođâin esitys kale sáttá merhâšiđ meid iävtuttâs. Siämmáánáál “talon esittely” sátáččij leđe pyerebeht táálu čäittim, teikkâ jis äijih läävee “esitellä puukkoaan vastaan tulijoille”, te talle sun läävee čaitâččiđ puuvkos.
Galleriast teikkâ museost puáhtá leđe näyttely. Taat sääni lii taggaar, mii anarâškielâst läävee šoddâđ váhá maht sáttoo. Maŋgii kiävttoo tavekielâ maali mield čájáttâs teikkâ čájánâs. Taah säänih iä kuittâg lah pyereh, tondiet ko toh monnii ääši čäittim saajeest pyehtih mielân sääni čájádiđ. Mij iävtuttep sääni čáitáldâh, mii lii šoddâm –ldâh-suárgásáin. Tánávt rahtum sääni puáhtá merhâšiđ tom, mii lii (fyysilávt) čäittimnáál. Čáitáldâh lii meid lamaš mottoomverd kiävtust jo ovddist.
näyte, näyttö ja näytös
Näyttää-sääni suárguseh láá suomâkielâst vuáhádum maaŋgâlágán kiävtun. Táválávt mij ep pyevti – ige kannat keččâliđgin – keksiđ oovtâ já tuše oovtâ sääni jyehi suárgusân. Mij pyehtip kevttiđ tágárijd saanijd ko čááitus, čáittu já čäittim. Täin čáittu västid pyeremustáá sääni näyttö; tot ana sistees jurduu tast, et čäittim tábáhtuvá ohtii teikkâ lii mudoi uánihâšáigásâš. Čááitus vist vuáđumerhâšuumeest puávtáččij merhâšiđ näytös.
Kulttuuritalolla oli muotinäytös.
–> Kulttuurtáálust lâi muotičááitus.
Čäittim västid táválávt suomâkielâ sääni näyttäminen, mut tot lii maŋgii tohálâš tagarijn ohtâvuođâin-uv, ko suomâkielâst lii näyttö. Návt lii eromâšávt talle, jis suomâkielâst puávtáččij kevttiđ sääni näyttäminen, mut uánihub sääni lii tom olgoštâm.
Meillä on talon näyttö tänään.
–> Mist lii táálu čäittim onne.
Näyte lii mottoomlágán vááldus, mast puáhtá uáiniđ ääši olesvuođâ. Tot puáhtá leđe opinnäyte (oppâčááitus) teikkâ runonäyte (tihtâčááitus). Tuáhtár kuittâg ij váldáččii čáittusijd; Sun pic váldá iskospittáid teikkâ iskosčaskaid. Amahân te taan ohtâvuođâst-uv čááitus sátáččij leđe máhđulâš almossääni, jis –pittá teikkâ –časkes iävá oro sopâmin.
esiintyä já esiintyjä
Tot kote čáittá maidnii, lii čäittee. Tot kote oovdânpuáhtá, lii oovdânpyehtee. Nabai esiintyjä: maht kalga ettâđ seuraava esiintyjä on Apulanta?
Suomâkielâ esiintyä ana sistees jurduu, et kiinii lii “esillä”. Anarâškielâst ij oro lemin šiev vaastâ tađe várás. Pyeremus ličij vaarâ uáinusist, mut tot ij oro lemin taggaar sääni, mast puávtáččij suorgiittiđ tagarijd saanijd ko esiintyä já esiintyjä. Täi saanij peht mij lep iävtuttâm, et äšši iättoo tego tot lii: ton saajeest et mij sárnup tast, mii lii uáinusist, mij pyehtip ettâđ tärkkilubbooht, maid tot uáinusist leijee tiŋgâ parga.
Apulanta esiintyy Ruisrockissa.
–> Apulanta čuojât Ruisrockist.
Aasiassa esiintyy tavallista enemmän tornadoja.
–> Aasiast láá eenâb tornadoh ko táválávt.
Minua pyydettiin esiintyjäksi seminaariin.
–> Sij pivdii muu (sárnuđ) seminaarin.
Tággáár tääpi kale váátá mist tärkkilub tiäđu, maid “esiintyjä” áigu porgâđ. Jis mij lep jurgâlmin suomâkielâlii teevstâ, te mist ij sääti tot tiätu leđe. Motomin tágárijd celkkuid puáhtá karveđ ovdâmerkkân almosnoomáin artist. Vuáđu-uáinust esiintyä já esiintyjä ferttee kuittâg jurgâliđ äššiohtâvuođâ mield.
