Šaddoporrei raavvâdviäsust

Tehân te mottoom peeivi peessim purâdiđ šaddoporrei raavvâdviäsust. Eromâš feerim. Love miinut vuordâččem maŋa poođij hiipi hámásâš nuorâ falâdeijee, kote pyeripeeivij maŋa koijâdij, aigum-uv mun puurrâđ ennuv vâii uccáá. Ton ääigi ko smiettim, maht sunjin västidičči, sun selvâttij, et falâmeh lijjii valjaah, adai munjin vaarâ pijsááččij ucceeb-uv meeri. Sun arvâlij, et jiem lam mihheen puuriš ulmuid. Ige ollágin šiev äšši, jis purrâmuš kuođđuuččij taldrik oolâ. Jiem valagin lamaš ettâm jur maiden, mut tiilájim vijmâg niäljádâs purrâmušmeereest, ko sun nuuvt tárkká koijâdâlâi, kalle šaddopittád mun vajaččim puurrâđ. Koijâdim kale, mávsáččim-uv mun siämmáá hade niäljádâsmeereest ko ubâ meereest. Hadde lâi puohháid siämmáš. Na, ekologisâš ko lam... Sun uápistij piävdán, mon piällás ij puorijn táttoingin puáhtám čokániđ - ránnjápeevdist čokkái jo kiinii ton verd saijaaht. Pajekerdi-uv lâi, mut tobbeen lâi siämmáš vädisvuotâ. Mun čokánim nieidâinân uksâpiällás mottoom stávroo čokkámstuálpu oolâ. Mun puurâm kale ruonâsijd, já uási tain lijjii-uv kale purâttetteeh, uási iä nuuvtkin. Potáspitáh suddii kale njäälmist. Pähkinpulláid mun kuođđim sovâlâšvuođâst šiljocissáid. Mun aštus tiilájim juhâmuššân koškes vielgisviijni, tuše oovtâ laasâ. Ko kerd mun lijjim tiilám niäljádâs purrâmušmeereest, falâdeijee puovtij meiddei niäljádâs vijnimeereest. Ij nomâlâssân lam tiervâšlâš juuhâđ "meendu ennuv". Teejâ mun kale finnejim čuuvtij eenâb. Muu nieidâ puurâi teejáin faallum keeksijd. Mun jiem kuássin nááđu jieŋâskääpi kuuvl iho, mut ton iijâ mun kale tobbeen elâččim: jieŋâskääpist láppojii motomeh suših.

Junámaainâs

Lijjim joođoost Den Haag aldasijn, junáin. Tobbeen láin meiddei nieidâkyevtis enijnis. Nubbe nieidâ lâi loveihásâš, nubbe eskin tiävdám nelji. Já stuorrâuábbi kale tieđij ravviđ uccâuábis.

Nuorâb nieidâ ooinij konduktöör unifoormu já ihástui toos. Sun še halijdij konduktöörin - finniiččij fijnâ pargopihtâsijd, puávtáččij orostittiđ juná já vuolgâttiđ tom vuod joton. Puávtáččij possoođ piilin. Puávtáččij vazâččiđ juná pajekeerdist já vyelikeerdist já leđe tergâdis olmooš já tärhistiđ liipuid. Já tastoo puávtáččij väzziđ juná káátu alne tego Juovlâäijih. Stuárráb nieidâ pahudij, et tot lii varâlâš - toos jáámá, ko kačča vuálos. Tastoo juná koosâi tuođâi korrâsávt. Muu smavvâ reppu kiirdij maŋgâ meetter vázáttuv alne. Mottoom áigáá keččin poođij kulluuttâs: "Junávyeijee kaartâi koossâđ, ko vyeijimrađe alne joteh uáivistulmuuh." Konduktöör kaačâi hirmos liävttoin tast lappâd. Stuárráb nieidâ pahudistij uábbásis: "Tie te uáináh. Halijdah-uv tun vala konduktöörin? Toh kalgeh čurgiđ jáámmám uáivistulmuid-uv räđe alne."

Romsa liegâsvuotâ

Romssaast lii ain koolmâs. Mut motomin kale sáttoo lieggâsub peivi, masa jo iimâš.


Uánehâš puudâš

muáđoidâd acâkkistee liegâsvuođâst

polvâttes alme vyelni

muorâi arktisii suoivust

peerusthánnáá tast

et nuolah skođđâs

pusseerstân

tuš oovtâ áinoo ehidispiäiván.

Kuodduustuvviih

Lam nuurrâm teehi tejâseehâin oinum kuodduustuvvijd.

++

Almai já nissoon lává iärránmin. Almai váldá tom uáli lussâsávt já paahud:
- Tun jieh kuássin innig kaavnâ eellimsâd taggaar ulmuu ko mun lam.
- Tot lii-uv muu juurdâ, nisson västid.

+++

Rähisvuotâ čalmettut
mut luhhoost olmooš motomin náájá:
talle suu čalmeh vuod lekkâseh

+++

Kalle cuobbuu kalga cummâlistiđ
ovdilgo cuábui muttoo prinssân?

+++

Tun tiäđáh
et kihheen ulmuid ij lah kuássin tievâslâš
- nuuvt kuhháá ko tagarân rähistuvá.

+++

Rähisvuotâ lii čalmettem
tondiet tot ij kaavnâgin muu.


+++

Hevvâniđ suu kejâstâhân
monâttiđ sunjin vááimus
já motomeh vala eteh
et rähisvuotâ lii tiervâslâš


+++

Ideaal käälis lii taggaar
kote ibbeerd tom
maid suu kálgu ij eeđâ

Maid ákku lii munjin máttááttâm

Onne tejâsekkâ koijâd, maid mun lam áhustân oppâm. Eeni enni, Máárjá-ákku, lâi muu pärnivuođâst alda, aasâi siämmáá šiljoost já motomijd iivijd vala siämmáá táálust-uv. Nuuvt et sust lâi älkkee oppâđ.

Munjin pajemustáá puátá mielân tot, maht sun máttááttij muu kieđâvuššâđ niijbe. Ij sun kuássin kiäldám uccâ nieidii, et "ele vääldi". Sun ravvij, maht te niijbe já puuvko kalga toollâđ kieđâst. Já tom še muštám, maht mij eelijm viermijd kuohâmin jeđe maht mun tastmaŋa peessim čolliđ kuolijd. Jiem tieđe lijkkojim-uv ton hoomán, mut tot šoodâi kuittâg uápisin. Mun jiem tiäđustkin jieččân pärnivuotivij maŋa lekken kyeličasij paaldâst aassâm, nuuvt et toh tááiđuh, maid talle oppim, láá ááhu tááiđuh.

Já maid mun kale lijjim halijdiđ ááhust oppâđ, lâi suu ruvâšleibireeseept. Tot lâi suu stuorrâ syeligâs, mon sun ij vissâ kiässán nuuvt tárkká muštâlâm. Jo muu ečirokke lâi ettâm, et aáhu liäibum leibi lâi puoh njálgásumos, maid sun kuássin lâi puurrâm. Kiitiätá muu enni sátáččij maidnii ton reseptist mušteđ. Koolgâmba koijâdiđ.

Máttáátteijee

Škovlâ lii jo nuuhâm
ovdebáá peeivi
luáštám párnáid kesikuáttumân

Peeli luokkaast liijká paijaan
táválii ääigi iđedist
mana škoovlân
tego mihheen ij liččigin

Mudoihân máttáátteijee lii aaibâs ohtuu
ige tot lah hävski sunjin
kárttá ohtuu valmâštâllâđ
puáttee ive ohjelmis
já materiaalijdis.

Išehân sun taarbâš.


(PWA 8b-luokan 2016 já ton máttáátteijei)

Ustev

Ustev
lii tego
nubbe mun

- Artistoteles

Tiervâsvuotâ

Tiervâsvuotâ
lii stuárráámus adaldâh
tagarân
kote motomin jáámá.

- Aristoteles

Skelmâ

Jyehi skelmâ
ij lah suolâ
mut jyehi suolâ
lii kale skelmâ

- Aristoteles

Lihâdeijee olmooš

Mun jiem lijkkuu ulmui
kote liihâd
mut ij jieškin tieđe
kuus

- Johan Cruijff

Vuástálistem

Mun vuástálistám jyehi ääši
tassaažân ko toovâm miärádâs
Talle mun kyedittâm
Ij-uvgis tot lah-uv loogilâš?

- Johan Cruijff

Usteveh

Sust
kiäst láá ennuv usteveh
ij lah ohtâgin ustev

- Aristoteles

Äijih ravvuuh

Äijih eeđâi ain:

"Ko poorgah váhá hitásubbooht
tot mana talle jotelubbooht."

- Toon Hermans

Hárjánem

Hárjánem
tot jo-uv lii
teikâ tot váilu

Johan Cruijff

Iberdem

Jis mun halijdiččim
et tun tuođâi iberdah
liččim čielgim tom
čuuvtij pyerebeht

Johan Cruijff

Vyeittim já táppám

Jis ij pyevti vyeittiđ
kalga anneeđ huolâ tast
et ij táppáá

Johan Cruijff

Historjá

Historjá lii eidu onnáš
Puátteevuođâ čolmijgijn keččum

Godfried Bomans

Lukko

Lukko
oinuuškuát eskin talle
ko tot lii
monâttum

Godfried Bomans

Párnááh já kierdâvâšvuotâ

Párnáin puáhtá oppâđ
hirmâd ennuv
ovdâmerkkân tom
kost jotá
jieijâs kierdâvâšvuođâ rääji

W. J. van Broeckhoven

Love paijeel love

"Mun lam fávru, tasko puohah vilpâstâlleh muu ubâ ääigi."

"Mun lam taan saje täsni, tastko ohtâgin muu lihâstâh ij pääsi iärásijn huámmášhánnáá."

Äigi kolá

Äigi
mitted kulâmis
nuuvt täsivávt já stáđásávt
ko jo puáhtá

Olmooš lii tuávkki
ko määti taam kevttiđ ävkkin

Ulmuu uáinust
äigi ain
jo-uv tuámá
teikâ nuárbá.

Aforismeh elimist

Tuu eellim ij šoodâ peeivijn, moh láá moonnâm pic peeivijn, maid tun muštáh.
- Pavlenko

Eellim meerhâš tom, et adelah alnestâd nuuvt ennuv ko tust lii maid adeliđ.
- Karen Allen

Mađe kuhebiššáá tun vuárdáh puátteevuođâ, tađe uánihubbon tot šadda.
- Loesje

Eellim ij pyevti čäälliđ. Tom ferttee eelliđ.
- Oscar Wilde

Aforismeh elimist

Tuu eellim ij šoodâ peeivijn, moh láá moonnâm pic peeivijn, maid tun muštáh.
- Pavlenko

Eellim meerhâš tom, et adelah alnestâd nuuvt ennuv ko tust lii maid adeliđ.
- Karen Allen

Mađe kuhebiššáá tun vuárdáh puátteevuođâ, tađe uánihubbon tot šadda.
- Loesje

Eellim ij pyevti čäälliđ. Tom ferttee eelliđ.
- Oscar Wilde

Nieidâ lyeiveejiegist

Tot, mast tääl ááigum muštâliđ, tábáhtui munjin tovle talle ko mun lijjim nuorâ nieidâš, Ánná muštâl. Jiem lamaš vaarâ puárásub ko nubálohihásâš talle.

Lii jonsahpeiveehid, já mun lam puátimin muáđá kulen, kote oroi muádi penâkkullâm keččin mist. Talle iä lamaš vala kiäinuh mii kuávlust. Ij lamaš eres ko pálgáh paaihij kooskâst.

Must lâi sämikappeer uáivist já kesipiivtâs pajalist. Lijjim tääl vaarâ vázzám pele määđhist, ko riškáttâlškuođij, já mun lijjim kuullâm eenist, et sämikappeer kalga jorgođ, jis arveškuát, amas tot njuoskâđ já fastođ. Já tom mun tiäđust-uv porgim. Mun jurgum kappeer já vuod väzzilim. Jiem mun lamaš vázzám nuuvt kuhes kooskâ, ko poottim aijuu, teikkâ kove tuáhá.

Jiem mun vala juovdâm ton kove paajaakiäčán, te uáinám nissoon kiäst láá kuhes, čapis vuoptah, moh hiäŋgájeh čoolmij oovdâst, já tast lii pajalist čapis fastes haamit, já kieđâst sun tuálá rise. Mun te váázám kuuloold ovdâskulij já imâštâlâm, mii totgis ulmuid lii.

Ko mun poottim aldeláá, te uáinám et ij tot jođegin pálgá mield muu oovdeld, pic vázzá lyeiveejeegist čääsist. Mun čuožâstâm keččâđ. Jiemge tieđe innig maid jo kalgeem porgâđ. Tot olmooš - oro lemin nuorâ nieidâ - vázzá ovdâsmaŋas taam lyeiveejiegist já čiärustâl. Tyellittälli sun časkel čáácán rissijn, mon sun kieđâstis tuálá, nuuvt et čääci tuše russáád. Jis kalgeem juátkiđ määđhi, te ferttiim väzziđ aaibâs taan ulmuu paaldâ - teikkâ mii tot tääl lâškin.

Te mun hoksájim. Tien ajâkovehân kočodeh-uv kufittârkoppeen. Tothân lii-uv kufittârnieidâ, mun arvâlim, já väzzilim oppeet ovdâskulij. Oro kal viehâ hormišin jotteeđ lappâd, mut ij äävti, mun ferttiim peessâđ lappâd, maht váá jo. Jyelgih láá nuuvt njuorâseh et illá kyeddih muu. Mun vazzim nuuvt alda taam kufittârnieidâ et mun lijjim olleeđ kietân väldiđ tom, jis lijjim tuostâđ. Ko mun juovdim pááikán, te enni iätá munjin: "Iimâš ko kufittârijd jieh uáinám, ko jorgokaperáin jođáh jonsahpeiveehid! Nuuvthân toh tovlááh ulmuuh eteh."


Elle Maarit Peđer kirjeest Ipmašat

Lili

Onne mun tarbâšim tuu
tego muádilov majemuu ive ääigi
talle ko šadda jurgâlmist saahâ
Talle lâi älkkee suáitistiđ

Mut munnuu oovdiš uásádâh lâi lopâttum
tuu šleđgâpostâčujottâs-uv
ton keežild vájáldum

Usâstâllim tuu nummeer
já soittim
tobbeen ij puáttám vástádâs
Lijjih-uv määđi alne
tego lii táválâš
munnui kuohtuid

Neetist mun tuu luhhoost kavnim
já tot kale pyereest tieđij
kost tun lijjih:
In Memoriam.

Rähis Lili,
pyeri mätki
Stuorrâ já räjittemes Avalâšvuotân

Talle ko lii muu vuáru
talle motomin
te tastmaŋa
munnuu jurgâlemsavâstâlmeh
ain juátkojeh.

Lili Ahonen: In Memoriam

"Vuálgám Avelist"

Mahtsun luuhâđ paječalluu? Persovnpronomin kiävttu sátáččij motomin leđe ávhálâš..

Arvâlusâid ij taarbâš šiljoost tupán kyeddiđ.

.

Passivhäämih

Toovláš pajasšoddâdemmeetood:

Suola kiddejuvvoo, tyemmejuvvoo, miästájuvvoo já loopâst vala sälttejuvvoo. - Kielâjuáhusist 7.6.2017

Akvaariošiljo

Akvaariošiljo

Lam kalanâm, kalanâm, kalanâm! Maŋgâ keesi lam taan nuurkán kuáddám koddeerippoid vuolâ, vâi toh iä purâččii muu kukkáid. Taan keesi jiem innig toos álgám. Ij lah äigi. Rahtim nuurkán, mast mihheen ij šoodâ, akvaario. Istâdum suárvi uážžu toimâđ ruusun taan keesi. Keeđgih láá pyerebeh ko kukáh - ij lah huolâ ige taarbâš njuoskâdiđgin. Já vala ohtâ šiev peeli: taat šiljouási lii rahtum ele uásti maiden -prinsiipáin, adai ij määvsi maiden.

Jis halijdah skeŋkkiđ munjin maidnii motomin, adde munjin mučis keeđgi. Ištâdâm tom-uv šiljosân.

Vuoiŋâst

Vääldi njälmipitá
viežâ juhâmuš
vuoiŋâst
tassaažân ko vuod jođáh

SAS Loungest Oslost hiäŋgájeijee tekstâ

Vyerdee äigi

Mondiet kihheen ij muštâl
mon kukke lii
vyerdee äigi

Taggaar mii kuovllist
nurhe tyehin
mut peittâdât uđđâsist
puátá alda
mut paattâr

Ij-uv sungin tieđe
vâi ij-uv peerust


Oslo kirdemkiedist, lappâdjottee omâs ulmui, kiän njäälmist kirdii muáddi sääni.

Sijđo kirjeest

Mun lam čáállám kiirján
oovtâ já siämmáá siijđo
jo maŋgii
ihástâllâm tom
já murâštâm
ko tot ij kuássin
šoodâ tuárvi pyerrin
ige kuássin valmâštuu
tondiet tot lii jo maŋgii ruuttum.

Tot lii mučis sijđo
moos mun lijkkuum
Já ain ko oovdiš versio leggistuvvoo meddâl
mun murâštâm mottoom tove
mut jiem luovât
čäliškuáđám uđđâsist
luovâm eskin čuávuváá tove
talle ko vaalmâš šadda.

Maailm lii kirje

Maailm lii kirje
já toh kiäh iä jođe
loheh tast
tuš oovtâ siijđo

SAS Loungest Oslost hiäŋgájeijee tekstâ

Mälinäppi

Tastoo kisákulmáliih vuoijii maassâd Kisákuulmán. Tállân ko sij pessii päikkiuuvsâst siisâ, nuolâhánnáá taaki já haatâ, Eemel eeči lijmij mälinääpi pitáid oohtân. Tot ij lam konstâ ige mihheen, tothân lâi luoddânâm tuš kyehtin pittán. Liina ilosmij nuuvt čuuvtij et njuškiistâlâi iiloost já čuorvij Aatun, kote lâi hiäppuš pestimin:
- Tääl mij finnipvuod piärgumáállás!
Nuuvt Liina juurdij! Sun ij vaarâ ollágin muštám Eemel.
Ton eehid Eemel sierâdij viššâlávt uccâ Iidáin. Sun raahtij uábbásis sierâdemtuuváá niijton keđgij kooskân. Tot lâi Iidá mielâst hävski. Já Eemel capcij suu tuš ucánjihhii ain ko halijdij pippârminttunjálgá.

Mut te siävŋánškuođij, já Eemel já Iidá uáđđáástâláin. Suoi kuovláin, lâi-uv enni kievkkânist. Ij lamaš. Tobbeen ij lam kihheen. Tuš mälinäppi. Tot lâi peevdi alne, čavosin já muččâdin. Eemel já uccâ Iidáš kejâdáin suámálii nääpi, mii lâi lamaš vyeijimin ubâ peeivi.

- Juurdâš, Myerjiluovtâ rääjist, uccâ Iidáš eeđâi. Já tastoo sun lasettij: - Maht tun vuoigist finnejih uáivád náápán?
- Ij tot lam ollágin väädis, Eemel västidij. - Näävt mun tuš porgim.
Enni poođij eidu talle kievkkânân. Já vuosmustáá sun ooinij Eemel, kiäst lâi mälinäppi uáivist. Eemel kiškoi nääpi, uccâ Iidáš kiljoi já kiljoi Eemel-uv. Tastko sun lâi vuod áhásâm náápán, siämmáá čuuvtij ko ovdebáá-uv keerdi.

Talle enni toppij helláruáhi já čooskij mälinääpi nuuvt čuuvtij, et ruáškám kullui  ubâ Väđirmielist. Ruášk, piejâi näppi já muttânij tuháttin pittán. Pitáh kočâdii tego arve kuás-uv Eemel oolâ.

Eemel eeči kuulâi ruáškám savzâpuuvrán já kaččâlij siisâ.

Sun orostij kievkkân uksâkozzâšân joskâdin ko ooinij Eemel já nääpi pittáid já helláruáhi, mon Eemel enni ain tollij kieđâstis.

Säänigin sun ij ettâm, jorgettij tuš já moonâi maassâd savzâi kuuvl.

Mut kyehti peeivi maŋeláá sun finnij viđâpennisii Eemelist. Lohđuttijhân tot ucánjihhii.

Na te suullân tiäđáh, maggaar Eemel lâi. Taat mälinäppimaainâs tábáhtui majebaargâ vyesimáánu 20. peeivi. Mut vaarâ tun halijdah kuullâđ vala nube peeivist.

Eemel jotá maassâd Kisákuulmán

Já tastoo sij vuolgii vuod Väđirmieli kuávlun. Eemel čokkái tutâvâžžân monnjâpeeŋkâst viđâpennisâš kuámmir siste já loccâ uáivist já kejâdij párnáid já pennuid já hiäppušijd já šoovijd, moi lappâd sij vuoijii. Jis Eemel ličij lamaš aaibâs táválâš kandâ, mihheen eres ij ton peeivi liččiigin tábáhtum. Mut Eemel ij lamaš mihheen táválâš kaandâid, já ervidba maid sun poorgâi! Sun uuigâi viđâpennisii njálmásis, já eidu talle ko sij vuoijii šavesaje lappâd, monnjâpeeŋkâst kullui joskis njielâstem. Tot kullui ton puudâ ko Eemel njielâstij viđâpennisii.

- Oho, totpa tábáhtui huápust! Eemel eeđâi.

Eemel enni vuod vuáivutškuođij.

- Vuoi hirmos peeivih, maht tien viđâpennisii tääl finnee kaandâst olgos? Ij lah ko vyeijiđ maassâd tuáhtár kuuvl.

- Lii tust-uv rekinistemuáivi, Eemel eeči eeđâi.

- Mäksiđ tääl tuáhtárân vittâ määrhi ton pyereest, et finnee maassâd viđâpennisii! Mii numerijd tust lâi rekinistmist, ko vazzih škoovlâ?

Eemel ij tuušijn iätádum. Sun njavhâdij čuávjis já eeđâi:

- Mun lam-uv tääl jieš šeštimšahe. Tobbeen tot viđâpennisâš lii tääl šiev vuárhást. Ijhân siäštušavveestkin finnii maiden olgos. Mun lam irâttâm kievkkânnijbijn, nuuvt et tot lii aaibâs vises.

Mut Eemel enni ij joskâm. Sun halijdij tuálvuđ Eemel maassâd tuáhtárân.

- Mun jiem ettâm maiden talle ko kandâ puurâi puoh puksâpuáluidis, sun muštottij. - Mut viđâpennisâš suddá vaigâdubbooht, tast sáttá keevvâđ hyeneeht, osko peri!

Já sun suorgâttij Eemel eeji nuuvt čuuvtij, et taat jorgettij hiäppušáin já vuojij maassâd Myerjiluohtân. Tastko lâihân eeči-uv tiäđust-uv huolâstum kaandâs tiet. Sij kaččii jiegâeeđeest tuáhtár kuuvl.

- Vájáldui-uvks miinii? tuávtir koijâdij.

- Ij, Eemel tuš njielâstij viđâpennisii, eeči eeđâi. - Nuuvt et puávtáččij-uv tuávtir váhá čuopâdiđ suu... neelji määrhi oovdâst teikâ toin suulâin... Viđâpennisâš páásus käävpi oolâ.

Mut talle Eemel kiškettij eejis mááccuhist já culijdij:

- Ele iiskâgin! Tot viđâpennisâš lii muu!

Já keevâi nuuvt, et tuávtir ij miettâmgin väldiđ viđâpennisii Eemelist. Čuopâdâs ij tarbâšum, sun eeđâi. Viđâpennisâš kale puáđáččij ulmui uáinusân vuod muádi peeivi siste.

- Mut puávtáh kale puurrâđ vittâ niisu, tuávtir eeđâi. - Talle tot šlantti finnee váhá skipárijd ige ruohâ tuu čuávjilaavhâ.

Sivnedum tuávtir, máávsu sun ij váldám täälgin. Eemel eeči čuážui vuod tutâvâžžân kááđu alne Eemeláin já ennijn.

Mut Eemel enni halijdij tállân moonnâđ Antikaisii nieidâi päikkiliäibuttâhân uástiđ Eemelân vittâ pulá.

- Ij saahâgin tast, eeđâi Eemel eeči. - Misthân láá puláh pääihist.

Eemel smietâi mottoom áigáá. Sun lâi čeppi rekinistmist já puurrâmmielâ-uv sust lâi. Tondiet sun eeđâi:

- Must lii viđâpennisâš vises vuárhást, já jis tom finniiččij tállân meddâl, te uástáččim taid pulláid jieš. Sun smietâi vala váhá já lasettij:

- Jieh-uvgis eeči lovniiččii munjin vittâ peeni muádi piäiván? Uážuh vissásávt ruuđâ maassâd!

Talle Eemel eeči adelij piärán, já sij monnii Antikaisii nieidâi päikkiliäibuttâhân já ostii Eemelân vittâ pulá, uáli njaalgâ pulláid, jurbâsijd já fiskisruškâdijd, sukkâreh vala alne. Eemel njielâi taid jotelávt.

- Näävt njaalgâ talkkâs jiem lah eledijnân finnim, sun eeđâi.

Mut Eemel eeči lâi fakkist nuuvt movtáskâm, et ij innig tiättám, maid porgâđ.

- Onne mij lep jyehi tááhust tiänám viehânáál ruuđâ, sun eeđâi já tiäđust-uv oostij viiđáin pennijn pippârminttunjálgáid tulijâžžân uccâ Iidážân.

Mušte val, et taat tábáhtui ton ääigi kuás párnááh iä perustâm tast, lijjii-uv sist päneh vâi iä, tuávhih já ibbeerdmettumeh ko lijjii. Taan ääigi Väđirmieli párnááh iä puurâ njálgáid, mut tondietpa sist láá-uv päneh njäälmist!

Eemel maađhâš Myerjiluohtân

Eemel lâi vuáijám maŋgii Myerjiluohtân. Táválávt suu mielâst lâi hävski čokuttâllâđ ráttái alne já kejâdiđ ollâgâsâst tááluid, moi lappâd sij vuoijii, já párnáid, kiäh assii tááluin, já pennuid, moh umástii verájái kulen, já hiäppušijd já kuusâid, moh uávudii kuáttumist. Mut hävskivuotâ lâi taan tove kukken. Tääl sust lâi mälinäppi čolmij oovdâst ige sun uáinám ton vyelni ko jieijâs puállukammui njuunijd. Ubâ ääigi koolgâi koijâdiđ eejist:

- Kost mij tääl lep? Jo-uv mij lep vuáijám pánnukákkusaje lappâd? Jo-uv mij forgâ puáttip šahesajan?

Eemel lâi keksim noomâid puoh luoddâpiällást leijee tááloid. Pánnukákkusaje nommâ poođij tast, ko ohtii pyeidissiähá párnáákyevtis čuážžoin táálu verájáá kulen já puuráin pánnukááhuid, ko Eemel vuojij lappâd. Já šahesaje lâi finnim noomâ virkkuus šavveest, mon Eemel motomin ruohâdij seelgist.

Mut tääl Eemel skihtij murâšlâžžân puállukammuidis ige uáinám pánnukááhuid ige šoovijd. Iimâš tot ij lam et sun paaimâi:

- Kost mij tääl lep? Ep-uv mij jo forgâ puáđi Myerjiluohtân?

Tuáhtár orroomviste lâi tievâ ulmuin, ko Eemel lavkkij siisâ mälinäppi uáivistis. Puohah šallišii suu. Juáháš iberdij, et lâi tábáhtum luhottesvuotâ. Tuše motomeh ilgâdis äijiheh povvâstii nuuvt korrâsávt ko puohtii, aaibâs tego ličij lamaš hirmâd suámálâš áhásiđ mälináápán.

- Hohhohhoo, kalmojeh-uv tust peeljih, kandâ?

-Iä, eeđâi Eemel.

- Na mondiet tust talle lii tiet tiŋgâ uáivist, äijih koijâdij.

- Amas must peeljih kolmuđ, Eemel västidij. Maatij sun-uv leikkušiđ, veik ucce lâi-uv.

Mut tastoo Eemel peesâi tuáhtár kuuvl, ige tuávtir povvustâm sunjin. Sun eeđâi tuš:

- Pyeri peivi, pyeri peivi! Maid tun tobbeen nääpi siste toovah?

Eemel ij tiädustkin uáinám tuáhtár, mut tiervâttiđ sun kuittâg koolgâi. Tondiet sun komerdij nuuvt kieŋâlâsân ko puovtij, nappijn. Já talle ruáškái. Ruášk, kullui tuš, já mälinäppi lâi paifakkist kyehtin pittán. Nuuvt korrâsávt Eemel čooskij uáivis tuáhtár čäällimpiävdán.

- Toho monnii nelji määrhi, culijdij Eemel eeči Eemel iänán. Mut tuávtir kuulâi tom.

- Na, määrhi tij kuittâg šeeštijd, sun eeđâi. - Tastko muu táválâš táksá lii vittâ määrhi, ko mun vááldám uccâ kandijd meddâl mälinaapijn. Já täälhân kandâ tipšoi ubâ ääši jieš.

Talle Eemel eeči ilosmij já jurduinis kiijtij Eemel tast, et kandâ lâi cuovkkim nääpi já šiäštám määrhi. Jotelávt sun vaaldij näppipittáid, Eemel já Eemel eeni fárusis já vuolgij. Mut ko sij pessii kááđu oolâ, Eemel enni eeđâi:

- Juurdâš, täst tiänájui kuittâg-uv märkki! Maid toin kolgâččij uástiđ?

- Ij maiden, Eemel eeči eeđâi. - Mij šeštip tom. Mut tot lii vuoigâlâš já hiäivulâš, et Eemel uážžu vittâ peeni, piäjus tom pääihist šiäštušavvees siis.

Já sun vaaldij tállân viđâpennisii pursâstis já adelij tom Eemelân. Ervidba šoodâi-uv Eemel ilolâžžân!

Majebargâ, vyesimáánu kyevtlovváád, kuás Eemel uuigâi uáivis mälináápán

Ton peeivi lâi peivipurrâmuššân piärgumääli. Liina lâi leškim máállás kukkánáápán, já puohah čokkájii peevdist puurâdmin, eromâšávt Eemel. Suu mielâst määli lâi njaalgâ, já tom kale kuulâi.

- Koolgah-uv tun šávguđ toin naalijn, enni nuttâlij.

- Ijhân tast mudoi lah máállás smakkâ, eeđâi Eemel. Teikâ jiešalnees sun eeđâi näävt: - Toin naalijn tot eskin njaalgâ evvis lii. Mut maidba kuávlukielâst, ep peerust tast tääl.

Puohah ožžuu puurrâđ nuuvt ennuv ko voijii, já talle näppi lâi kuárus. Ponneest lâi tuš aaibâs smavvâ kuáškánjâš. Ton kuáškánjâš Eemel halijdij, ige sun toos mudoi ulâttâm ko nuuvt et uuigâi uáivis mälináápán. Näävt Eemel poorgâi-uv, já kuulâi čielgâsávt, maht sun šáávgui nääpi siste. Tastoo Eemel koolgâi ruttiđ uáivis meddâl, mut kuvâttâl, totpa ij vuálgámgin. Näppi lâi áhásâm suu uáiván! Talle Eemel suorgânij já njuškij peevdist já mälinäppi lâi suu uáivist tego miinii šaavâid. Ton vyelni iä oinum čalmeh ege peeljih. Eemel kiškoi nääpi já kiljoi. Liina-uv jo suorgânij.

- Mii fijnâ pilkkum! sun hirmástâlâi.

-Mii fijnâ kukkápilkkum! Mast määli tääl porroo?

Náápán ij tuođâigin puáhtám pieijâđ máállás, ko tast lâi Eemel uáivi, já ton verd Liina-uv iberdij, veik ij jiermijotteem tááhust meendu jotteel lamaškin.

Mut enni jurdâččij eenâb-uv Eemel.

- Hirmos peeivih sittágin, moin naalijn kaandâ tyest finnee luovâs.

Kalga cuovkkiđ hellárohhijn ubâ pilkkum.

- Ele huávrist, eeđâi eeči. - Tothân lii neelji määrhi pilkkum.

- Adeliđ ko mun irâttâm, eeđâi Aatu-reŋgâ, kote lâi nahciis já kievrâs almai. Sun toppij nääpi peeljijn já luptij tom ollâgâsân ááimun, mut maidba tot išedij? Eemel čuávui tuš fáárust. Tastko Eemel lâi tuođâi-uv áhásâm nanosávt náápán. Já tast sun tääl hiäŋgái já čievčâdij juolgijdiskijn, vâi pesâččij maassâd lättei.

- Lyešti... lyešti muu vuálus... lyešti, munhân ettim, sun kiljoi. Já vijmâg Aatu luoštij.

Puohâin lâi hirmâd hyenes mielâ. Sij čuožžuu kievkkânist Eemel pirrâ já smiettii, Antton-eeči, Alma-enni, uccâ Iidáš, Aatu já Liina. Mut kihheen ij keksim, moin naalijn Eemel uážuččij luovâs mälinääpist.

- Keččâđ, Eemel čiäru, eeđâi uccâ Iidáš já čaaitij konnjâlijd, moh kulgii uáinusân nääpi vuoluubeln já jurrii hitásávt Eemel nierâin.

- Jiemge čiäru, Eemel huuihij. - Tot lii piärgumääli.

Jienâ oroi lemin nanos tego ain, mut ijba táiđám leđe meendugin hävski čuážžuđ tiegu mälinäppi uáivist, já jurdâččiđ, jis sun ij avepiäiván pesâččii tast luovâs! Eemel-riäpu, ij sun uážuččii anneeđ jieijâs locciigin!

Enni šallišij čuuvtij jieijâs kandii. Sun ááigui vuod väldiđ hiälláruáhi já cuovkkiđ nääpi, mut eeči eeđâi:

-Jieh koolgâ! Näppi maavsij nelji määrhi. Pyeremus vyeijiđ Myerjiluohtân tuáhtárân, kale sun tom lyevvee. Tuáhtár ij mongin tábáhtusâst vääldi ko kulmâ määrhi. Tast tiänáá oovtâ määrhi.

Eeni mielâst tot lâi šiev iävtuttâs. Ij kale jyehi peeivi ánsášum oles märkki. Maid puohâid toin ruuđáin finniiččijgin, veik maidnii haavskijd uccâ Iidážân, kote kaartâi pääcciđ pááikán ko Eemel peesâi vuojâččiđ.

Kisákulmeest šoodâi huáppu. Eemel koolgâi putestiđ, suu koolgâi poossâđ já kárvudâttâđ pasepihtâsáid. Čohhoođ suu ij puáhtám ige poossâđ peeljijdgin, veik toos ličij-uv lamaš korrâ tárbu. Enni kale irâttij uigâđ ovdâsuormâs nääpi roobdâ vuálá vâi ličij puáhtám putestiđ Eemel peeljijd, mut tast lâi keevvâđ hyeneeht, tastko sun-uv tarvanij náápán.

- Nievt tast kiävá, uccâ Iidáš eeđâi, já Antton-eeči aaibâs suutâi, veik sun mudoi lâi-uv nánnáás almai.

- Kii vala áigu tarvaniđ kiddâ mälináápán, sun čuárvui. - Puáttiđ peri, te mun vááldám stuorrâ syeiniheeki já tuálvum ubâ Kisákulme Myerjiluohtân tuáhtárân.

Mut talle Eemel enni ruttij hirmâd korrâsávt já finnij suormâs luovâs.

- Peljij poossâm uážžu pääcciđ, Eemel, sun eeđâi já posolij suormâsis. Talle näppiroobdâ vuoluubeln oinui tutâvâš moijám, já Eemel eeđâi:

- Na toin naalijn taan pilkkumist kuittâg puáhtá hiettâđ.

Mut Aatu lâi jo vuáijám hiäppuš já ráttáid stuorrâ porthái oovdân, já Eemel poođij olgos já kuárŋui sáátun. Sun lâi kale fiijnes sárgáás pasepihtâsijdiskijn já čapis puálluluáváttuvâidiskijn já mälinapijnis, mut naa, vaarâ mälinäppi oroi ucánjihhii omâsin, mut lâihân tot kukkápilkkum já muččâd, masa tego muoti miäldásâš kesihattâ. Tot lâi tuš meendu čuuvtij Eemel čolmij oovdâst.

Já talle vyejilii Myerjiluohtângis.

- Keččâđ uccâ Iidá piärán ton puudâ, enni čuorvij. Sun čokkái ovdâpeeŋkâst Eemel eijijn. Monnjâpeeŋkâst čokkái Eemel mälinapijnis. Já loocâš lâi suu paaldâst peeŋkâ alne. Tiäđust-uv koolgâi leđe miinii uáivist pááikán macâdijn-uv. Lâiba pyeri, et sun tom muuštij!

- Maid mun mälistâm eehidpurrâmuššân? Liina koijâdij, ko ráttáh jo jurâškuottii.

- Määlist maid halijdah, enni västidij. - Jiem mun tääl oostâ jurdâččiđ.

- Na talle mun vuošâm piärgumáállás, Liina eeđâi.

Mut siämmást sun ooinij kukkátiiŋgâ lappuumin luoddâmookán já sun muuštij, maht ääših lijjii. Sun jorgettij Aatu já uccâ Iidá kuuvl já eeđâi murâšlâžžân:

- Ferttee vissâ tuuttâđ šavepiärgun já vorrâláttyid.

Jurgâlem äigiájánâssân

Tääl must lii lamaš nuuvt kočodum rijjâpeivi. Maid te totkee talle parga? Mun lam čurgim vistig-uv viste já poossâm laasâid. Já ovdil mun läävejim povvustiđ jieččân iänán já koijâdiđ, mondiet sun rijjâääigis keevtij čurgiimân. Tääl te iberdâm: eres äigi ij lah. Mut tastoo lii čuuvtij pyereeb-uv äigiájánâs ko čurgim: mun kustoo jurgâlâm párnái já nuorâi kirjálâšvuođâ. Taan tove lam jurgâlmin "Vaahteramäen Eemeli" anarâškielân. Lam čuuvtij murâštâm tom, et jiem lah jieš puáhtám luuhâđ táid kiirjijd já klassikkoid sämikielân. Tääl lii äigi väldiđ vaahâg maassâd já porgâđ tom tääl. Šadda iärásáid-uv luhâmuš. Já mii puoh hävskimus: siämmást mun peesâm testađ meiddei anarâškielâ tivvoomohjelm, mii lii jo tuhhiittettee muddoost. Taa piejâm algâpitá myensterin tijjân iärásáid-uv:


Väđirmieli Eemel (Astrid Lindgren)


Väđirmielist aasâi kandâ, kiäm kuččuu Väđirmieli Eemelin. Sun lâi vildáás uccâ nággáruššeš, ij ollágin tyeggáár nánnáás páárnáš tego tun. Veik nánnáás nääli Eemelist lâi - hirmâd nánnáá. Talle ko sun ij huikkám. Eemelist lijjii jurbâ čuovjis čalmeh já jurbâ ruopsis nierah já vielgis linnâvuoptah. Puoh lâi nuuvt nánnááht, et Eemel ličij puáhtám anneeđ uccâ eŋgâlâžžân. Mut jis nuuvt noobdij te erehtui.

Eemel lâi kievrâ tego smavvâ vuávsáš já sun aasâi Kisákulme táálust Väđirmieli siijdâst. Já tiäđust-uv sun sáárnui siämmáánáál ko ton kuávlust sarnuu, maidba sun toos voojij. Ko sun halijdij kaperis, sun ij ettâm tego tun: “Mun halijdâm kaperân.” Sun eeđâi näävt: “Mun ááigum muu loccii!” Suu loocâš lâi taggaar koibâkappeer, mast lâi čapis koibâ já čuovjis skoođâs, viehâ fastes kappeer. Eeči lâi uástám tom sunjin motomin kavpugist. Eemel mielâstui toos nuuvt čuuvtij, et eeđâi uáđđáádijnis:
- Mun ááigum muu loccii!

Enni ij liččii adelâm Eemelân kappeer seeŋgân. Sun ááigui uigâđ tom viäskár ildee oolâ, mut talle Eemel huuihij nuuvt, et ubâ Väđirmielli kuulâi:
- Mun ááigum muu loccii!

Já kulmâ oho Eemel oođij jyehi ijjâ loccâ uáivist. Moonâihân tot mahtnii, veik čuágih tobdojii. Uáiviäšši, et Eemel finnij táátus čoođâ, já tast sun kale oonij huolâ. Sehe tast, et enni ij finnim táátus čoođâ.

Ohtii juovlâi ääigi enni iiskâi finniđ Eemel puurrâđ pabunjuvdos, ruonnâseh ko láá nuuvt tiervâsliih. Mut Eemel eeđâi ij.
- Jieh-uv tun kuássin ááigu puurrâđ ruonnâsijd? enni koijâdij.
- Nuuvt, olmâ ruonnâsijd, eeđâi Eemel.

Já tastoo sun čokánij várugávt juovlâkuosâ tuáhá já sađoškuođij tom. Mut forgâ sun tuulhâi, tastko kuácceeh čuogguu njäälmi.

Taggaar nággáruššee lâi Eemel. Sun halijdij kivriđ eeni já eeji já ubâ Kisákulme, mielâstubbooht ubâ Väđirmieli, mut toos iä väđirmieliliih miettâm.
- Tieh Kisákulme Niemisiih láá kale viehâ tiileest, ko kandâ lii tyeggáár libáruvvâš, sij ettii. - Tien puicceest ij kale kuássin šoodâ olmooš.

Nuuvt toh jurdii Väđirmielist. Iäba liččii sárnum, jis sij lijjii tiettiđ, mon kuhás Eemel vala peesâi. Jis sij liččii ervidâm, et sust styeresin šoodâi aaibâs kieldâstiivrâ saavâjođetteijee! Tun jieh vaarâ tieđe, maid meerhâš leđe kieldâstiivrâ saavâjođetteijee, mut fijnâ pargo tot lii, osko peri, já tagarin Eemel kuuloold šoodâi.

Mut pissoop vala tien ääigist ko Eemel lâi vala ucce já aasâi Kisákulme táálust Väđirmieli siijdâst ejijnis Antton Niemisáin, enijnis Alma Niemisáin já uccâ Iidá-obijnis. Kisákulmeest lâi meiddei reŋgâ Aatu já pijgá, kiän nommâ lâi Liina. Tastko ton ääigi ko Eemel lâi ucce, Väđirmielist já eres-uv soojijn lijjii piijgáh já reeŋgah. Reeŋgah kendii já tipšuu hiäppušijd já vuávsáid já fievridii suoinijd láátun já kolvii potásijd, já piijgáh poččii já possii liitijd já lätteid já lavluu párnáid.

Tääl tastoo tiäđáh, kiäh assii Kisákulmeest. Antton-eeči, Alma-enni, uccâ Iidáš, Aatu já Liina. Já sii lasseen kyehti hiäppuš, muáddi vuávsá, käävci kussâd, kulmâ šave, love savzâd, vitnubáloh käännid, käniores, kissá já peenuv. Já tiäđust-uv Eemel.

Kisákulme lâi suámis smavvâ šiiveettááluš, mast lâi ruopsâdin máálájum aassâmviäsu ämirist oomeenmuorâi já syrenij kooskâst. Já pirrâsist lijjii piälduh já nijtoh já kuáttumenâmeh já jävri já uáli jo stuorrâ mecci. Kisákulme eellim ličij lamaš stääđis já rávhálâš, jis Eemel ij liččii lamaš.

- Tuon kaandâst láá ain skilottudmeh mielâst, eeđâi Liina. - Já kuás tot ij jieš konstuš, te aainâs-uv toos tábáhtuvá veikâ mii. Siämmáámuđusii puice jiem lah kuássin uáinám.

Mut enni piäluštij Eemel.

- Ijhân Eemel olmoošmettum lah, sun eeđâi. - Onne-uv, jis sun te capciistij Iidá já sattui komettiđ kähvilaavcâ... na nuuvt, já ruotâttijhân sun kisá käniheeki pirrâ. Mut mudoi must oro, et kandâ tasijduuškuát já šodâškuát nánnáábin.

Ij Eemel olmoošmettum lamaš, ij suigen. Sun lijkkui čuuvtij sehe Iidán ete kiisán. Mut págguhân Iidá lâi ucánjihhii capciistiđ, tastko ij uábbi mudoi liččii adelâm sunjin siirápvuojâleeibis. Já kisá Eemel vyejettij puoh ustevvuođâst, tuše tondiet vâi uáináččij, vuáitáččij-uv sun tom kaččâmist. Veik ij kissá tom iberdâm.

Taat peivi, kuás Eemel capciistij Iidá já komettij kähvilaavcâ já vyejettij kisá, lâi njuhčâmáánu čiččâd. Mut tääl peesah kuullâđ muádi eres-uv peeivist, moi ääigi tábáhtui eenâb. Mon suujâ keežild leškin tábáhtum. Tondiet-uv et Eemelist lijjii skilottudmeh mielâst vâi tondiet, et sunjin tábáhtui veikâ mii. Algâttep veik mottoom kiđđâpeeivist.

Enijpiäiván, váhá muuneeld

Enijpeivi lii viehâ alda. Omâstâm táid jurduid jieččân iänán, kote lii maailm pyeremus!

Taam čälidijnân čokkáám Avelist, keejâm fijnâ eehidruáđi. Mun tiäđám, et keesi alda ijjâčuovâ ij lah ko muádi läävhi tyehin. Motomin peividmeh láá kustoo pááccám čälihánnáá, ko jiem lah ostâm. Toos lii lamaš suijâ-uv: tääl muádi majemuu peeivi ääigi lam kustoo rahttâtmin nubelágán tilán -  ááigán, kuás mun koolgâm čuážžuđ jieččân eeni caggen čuuvtij eenâb ko ovdil, leđe čuuvtij nanosub ko ovdil. Sun lii aaibâs forgâ päcimin ohtuu. Tot toovât sunjin pohčâs. Olmooš, kote ij lah kuássin eellimstis aassâm ohtuu; kote lii ain annaam iärásijn já aldemuin siev huolâ. Tääl-uv ihástâlâm, mon nanos sun lii. Mun tiäđám, et sun tääl-uv piergee já ciävzá - nuuvt ereslágán tiileest ko ovdebáá tove. Taan tove puoh ij puáđi nuuvt fakkist. Lii äigi rahttâttâđ ton viärráámui, mon olmooš ij olssis tuáivu.

Mon kuhháá taat eehidruáđi äigi vala pištá, tast mij ep tieđe. Ulmuu äigi ij kuittâggin lah nuuvt tárkká luoštum. Mut tääl tiettip, et eehidruáđi maŋa ittee sevŋâd lii uáinusist. Tääl mun jieččân peeleest iiskâm išediđ eeni, vâi sun uáináččij ton čuovâ, mii itá sevŋis paje maŋa. Tot äigi lii sunjin eresmuđusâš já puáhtá nubástusâid.

Taan peividem puotâ tuáivum, et tij, kiäh tubdâvetteđ muu eeni, váldáččijd sunjin ohtâvuođâ, sárnuččijd suin táválijn aašijn já táválii elimist, potkiiččijd suu aargâ, kuldâliččijd suu talle ko sun haalijd sárnuđ. Sun taarbâš tääl tii puohâi saanijd já torjuu. Jis mij puohah oovtâst irâttep, te ij-uvsun luhostuu.

Takkâ!

Eehidruáđi

Kejâdâm
maailm muččâdumos eehidruáđi
ton ruápsám
já ruškodem
Taan tove
keejâm tom pyerebeht
ton iivnijd
já šuoŋâid
Tondiet ko munjin lii muštâlum
et tääl ko suu piäiváš luáštá
tastmaŋa
siävŋán.

Čapis huumor

Mon čappâd puáhtágin leđe
pyeccee čappâdumos huumor
Taggaar et povvust Jämimân
ton stuorrâ paldattâsân
muáđoi njeigâ
polâhánnáá tast
et forgâ tuođâi-uv jáámá

Tuáhtár lâi ettâm
et moonnâm juovlah lijjii vala
mut puáttee juovlah iä innig puáđáččii
Luhhoost tast kooskâst lii vala keesi
kuhes äigi
nuuvt et puáhtá eelliđ peeivist piäiván
juurdâšhánnáá mánuppoojijd
ton tuoivust
et korrâsub pohčâseh iä puáđi

Mut lii-uv nuuvt
et tuáhtár lii-uv stuárráámus paldattâs
Pyeccee ceelhij onne
et pala
tuáhtárân monâmist
Magareh hyenes saavah taangis tove
Lii-uv sun valagin vaalmâš
väldiđ taid vuástá

Kálgu luhhoost lohđut
et saavah
iä innig pyevti tast huánániđ
tondiet ko tot viärráámus
"Máhđuttem Tipšođ"
lii jo ohtii kočâttum

Kuohtui váimulâš povvâstem
ij pyevti vájáldittiđ
ige tomgin
et purâstavdâ ij kode tuše oovtâ
mut iská koddeđ maŋgâ
siämmáá ääigi
jis toos addel vääldi.

Suomâ sämimáccuheh

Mun lam ain smiettâm, manensun mun jiem määti kuárruđ maiden sämipihtâsijd. Suhái kođđeem lam máttááttâllâm. Čokkáám taan blogi čälidijnân jieččân ärbituuveest, kuorâm stuorrâ tuáijár luodâid, já kietân eehidluhâmužžân paasij suu ildest kirje Suomâ sämimáccuheh. Tääl te mun tiäđám, mondiet mun jiem määti kuárruđ: munhân kustoo kuulâm tyeje läpittâm suhâpuolvân. Muu mielâst ličij äigi orniiškyettiđ mááccuhkuárrumkuursâid anarâškielân. Kost máttáátteijee? Terminologia mist lii vuárhást.

 Čuávuvâš Áile Aikio tekstâ čielgee puoh já piäjá aainâs-uv muu jurduin puoh pittáid sajasis.

- Koskâääigi räi sämmiliih korruu kárvuidis čeevđist. Káárvui maalijd meridii kuhes ääigi amnâseh já tile. Nisonij já almai mááccuheh nuávdittii siämmáá vuáđumaali, iäge káárvuin lamaš meendugin stuorrâ kuávlulâš iäruh. 1300-lovo rääjist láá sämmiliih tievâsmittám jieijâs pyevtittem amnâsijd pyehtimkálvuiguin, jieškote-uvlágán kággáiguin, metallijguin já cimccâhijguin. Pyehtimateriaaleh lassaanškuottii kuuloold, vistig juhlekárvudâtmist. 1800-lohon puáđidijn sämmilij káárvui amnâseh lijjii jo vuáhádum tááláá hámásâžžân. Merhâšitteemus nubástus ovdii iähtun lâi čeevđi kiävtu kiäppánem, mon sajan pottii eres materiaaleh. 1800-lovvoost Ucjuv pappâ Jacob Fellman  mield sämmiliih kevttii tälviv peeskâ já kággást koorrum sämimááccuh. Juhlepeeskah hervejuvvojii leđđein já ollâ siäpulâs njálmádittui čevđijn. Peeskâ alne, ärdeid já niehi lieggiimin almaah kevttii kuobžâčeevđist koorrum čevenäävdi. Nisoneh oppeet kevttii leđđest koorrum syeje (rááhá), mii lâi kiddejum padijguin čiäppát pirrâ já alemân.

1990-lovo aalgâ sämmilij káárvui ovdánmân kuulâi kuávlulij iärui lasanem, já mááccuhmaalih ovdánškuottii eenâb já eenâb jieijâs kuávlun. Rääjih mááccuhkuávlui kooskâ lijjii kuittâg vala epičielgâseh, já uđđâ ääših váldojii siämmáá náálá puohháid mááccuhmallijd ko meid njuolgist ránnjáalmugijn já eres sämmilâšjuávhuin. Sämimááccuh ovdánmân já nubástussáid vaiguttij eenâb tot, maggaar kággá kuávlust finnij ko veikkâba kuárroo mielâstume. Ovdâmerkkân nissoon argâmááccuh materiaalin puovtij leđe käägis, mast láá sárgáh. Materiaal háárán ulmuuh šeštii já puáris máccuhijn korruu távjá uđđâ pihtâsijd ovdâmerkkân párnáid.

Nubbe maailmsuáti já Säämi suáđi evakkoäigi vaiguttii eromâšávt nuorttiipele sämmilij kárvudâtmân. Evakkon vyelgidijn masa puohâin sämmilijn lijjii tuše toh tävireh, maid sij voijii kyeddiđ já sämikáárvuh, moh lijjii pajalist. Evakkotäälvi ääigi maaŋgâi sämmilij káárvuh hilppánii, mut amnâseh uđđâ kárvoid tâi ubâ niävuhkin toi kuárumân iä lamaš finniimist. Maaŋga sämmiliih kevttii-uv evakkotäälvi ääigi vuossâmuu keerdi lädikáárvuid. Evakkotäälvi maŋa lädikáárvui kevttim jotkui uásild ton-uv keežild, et materiaaleh ärbivuáválij pihtâsij rähtimân iä lamaš finniimist. Iänuduv kuávlu sämmiliihkis lijjii evakkost Ruotâ Säämist, uásild sämikuávlust, já nuuvt evakkoääigi vaikuttâs sii kárvudâtmân lâi ucce.

Säämi puáldim mield masa puoh tuáján kullee pargoniävuh-uv lijjii tuššâm, tegu iänááš uási puáris pihtâsijn-uv. Suáđi maŋa mááccuhtarbâšij finnim lâi heeitug, veikkâ maŋgâsijn lâi-uv máhđulâšvuotâ ávhástâllâđ Taažâ kävppiohtâvuođâiguin, main eres lasseen leđđee lâi pyerebeht finniimist.

Škovlâ já asâttâhlájádâs vaiguttii eromâšávt säminuorâi kárvudâtmân. Škovlâlaavâi nubástusâi mield ive 1946 meid tuáriskuávlui párnááh jođettuvvojii oppâkenigâsvuođâ pirrâdâhân. Tave-Suomâ hyenes jotteemohtâvuođâi keežild iänááš uási taan aheluoka sämmilijn viettii aainâs-uv uási ivveest asâttuvâin. Asâttâh- já škovlâmaailmist suomâkielâ já syemmilâš kulttuur lijjii nanosávt uáinusist, já párnáid máttááttui tuše syemmilâš tyejiärbivyehi. Návt maŋgâsijn luándulâš ohtâvuotâ sämikulttuur tyejiärbivuáhán potkânij iäge tyejitááiđuid kiergânâm tâi  ovttuu iäubâ halijdâmgin oppâđ, já sämipárnááh já -nuorah viäránii jieijâs kulttuurist já mááccuhärbivyevist. Viäránem lâi eromâš koorâs nuorttâsämmilij já aanaarsämmilij koskâvuođâst.

1970-lovvoost  aalgij sämikulttuur uáinusânpuáttim, já nuorah, škovliittâttâm sämmiliih algii vaattâđ eenâb já eenâb vuoigâdvuođâid olssis, jieijâs kielân já jieijâs kulttuurân. Sämimáccuhist lâi tehálâš rooli pajaneijee sämmilâšidentiteet hámášuumeest já máccuháin halijdui tiäđulávt puohtuđ uáinusân jieijâs identiteet já kulttuur já toin halijdui iäruttuđ väldikulttuurist.

Sämikulttuur moránem ohtân puáđusin lâi tyejiseervi Sápmelaš Duodjárat ry vuáđudem ive 1975. Seervi ohtân ulmen lâi ovdediđ masa jo lappuumin lamaš säämi tyejitááiđu. Pargo várás vuáđuduvvojii tyejikonsulent já tyejirävvejeijei tooimah, já servi ornij tyejikuursâid jieškote-uv päikkikuudijn. Eromâšávt sämimáccuhij kuárrumkuursah lijjii pivnoheh. Ko servi algâttij puvdâtooimâ Anarist ive 19977 te tyejimateriaal finnim puáránij. Puuvdâst puáhtá uástiđ meiddei sämitájárij tuoijum tuojijd, máccuhijd já mááccuhoosijd. Taat lii helppim toi sämmilij kárvudâttâm, kiäin ij lah lamaš máhđulâšvuotâ oppâđ jieš kuárruđ máccuhijdis.

Tááláá ääigi sämimááccuh kiävttoo hejâ- já rippâjuhlij juhlepihtâs lasseen meiddei eres tábáhtusâin, sierâlágán konfereensâin já čuákkimijn, main ulmuuh láá oovdâstmin sämmilâšvuođâ. Mááccuh uđđâ kevttimpirâsin láá šoddâm sierâlágáneh sämijuhleh, markkâneh já taaidâtábáhtuseh. Eromâšávt Sämitige ihásávt ornim sämipárnái já -nuorâi taaidâtábáhtusâst lii lamaš tehálâš rooli párnái já nuorâi mááccuhkevttim iäláskitmist.

Sämimáccuhist lii merhâšittee sajattâh säämi siärvusist. 2000-lovo sämmilij argâkárvudâttâm ij ennustkin spiekâst syemmilij kárvudâtmist. Mut uárjieennâm káárvui lasseen masa jo jyehi sämmiliist kávnoo meiddei sämimááccuh, moos sun čiŋâdât tehálâš tilálâšvuođáid. Muččâdávt koorrum já veeppum máccuiháin sämmilâš kunnijât nuuvt jieijâs kulttuur ko tilálâšvuođâ-uv, moos lii uásálistmin. Sämimáccuhist sämmilâš oovdâst jieijâs suuvâ, jieijâs kuávlu já jieijâs aalmug.


Suomâ sämimáccuheh. Lää'ddjânnam sää'mpihttâz. Suoma sámegávttit. Aanaar: Sámi Duodji

Merâkaijuuh

Lam iällám ääigi
kuás merâkaijuu jienniis šnirgom
lii lamaš muu peljijd arktisávt eksootlâš
Maailm fijnásumos suáittujienâ
jieččân kánnykist

Tääl uáinám nubenáál
iälám ääigi
kuás smietâm
maht te torvolávt patâriččim
bussisajattuvâst paargon
uáivi alne kirdâččeijee luudijn
moh aggressivlávt volliitteh puoh lappâdjotteid
suojâleh monijdis já piervâlis

Iälám ääigi
kuás iho jiem pissii uáđđiđ
iđedisiijâ älgee piškomkonsert keežild
Mii nohá eskin talle
ko sevŋâd vuástá itá nubbe sevŋâd.

Tromsa keesi

Tromssaast
mun eskin smietâm
tälvimácuhân nuollâm
Tiptám tom kuittâg leđe pajalist
váháš áigáá
Jieŋâmeerâ čuáskis pieggâ
káská tommittáá korrâsávt

Iäráseh
merideh eresnáál
čokkájeh olgon kolmuumin
purâdempuudâs ääigi
šoorcih jyelgist
t-päiđi pajalist

naavdâšmin
arktisii kuávlu uánehâš keesist.

Anne Frank sitaateh

Mon hävski, et kihheen ij taarbâš vyerdiđ oovtâgin puudâ, et puávtáččij pyereedškyettiđ maailm.

Puohâst huolâhánnáá mun oskom, et ulmuuh láá váimustis pyereh.

Mun iälám jolâs ääigist.

- Anne Frank

Kuáhtám

Ij-uv lussâd
mahtniigin finniiččii
keppisubbon

nuuvt et kukken meddâl
puáđáččij ucánjihhii
aldeláá

faste
muttuuččii
muččâdubbon

já äigi
hurgettičij
čuuvtij jotelubbooht

nuuvt et
iäránem ahevist
ličij váhá uánihub lävkki
puáttee kuáhtáámân.

Tágárin

Mondiet kolgâččij murâštiđ tom
kuus ij lah vala olláám
toho puáhtá ain viggâđ
teikâ mondiet murâštiđ tom
kuus ij pyevtigin ulâttiđ
Keejâ čiävlááht
maid lah juksâm
paajeed uáivád
tuáivut luho olssâd
tast et lah peessâm taan räi
kukkeláá ij lah innig tárbugin moonnâđ
tágárin.

Paralympialij tobdoceelhâ

Adde muu vyeittiđ
mut jis mun jiem pyevtigin vyeittiđ
adde muu irâttiđ ruokkâdávt.

Vuoptâid čuopâdmin

Jieht tarbâšim olssân monnii ilolii tábáhtume. Elâččim vuoptâidân čuopâdmin. Muu jieččân vuoptâčyeppee lâi tobbeen, mut tääl ij lam suu peivi. Sunjin rähis muáđá lâi karttâm pyecceiviäsun: šodâlmâs uáivist, čuopâdem jotelávt, jo puáttee ohhoost. Tien maŋa ij  jieškin meendu čuuvtij virkodum. Mut ij tot maiden – eellim lii.

Taat vuoptâčyeppee lii lamaš taan saajeest ko kuhháá. Ko halijdâm jieččân šiev mielân, kuáivum muštoidân. Mielân puátá tot čuopâdemkerdi, ko ovdebâš omâsteijee vala poorgâi tobbeen. Sust lâi peenuv, kote lâi ain fáárust pargoost. Mut mottoom tove peenuv lappuustij. Kiinii äššigâšâid lâi olgos monâdijnis kuáđđám uuvsâ kuávhild, te peenuv lâi jieš sonottâm jieijâs olgos. Teikâ pyerebeht-uv eeđân: tot lâi kárgám.

Nahân te šoodâi huáppu usâškyettiđ pennuu. Mun vuolgim še uuccâđ. Muu väivi lii tot, et must lâi lijne kiesâstum pihtâsij pirrâ, tego vuoptâčyeppee läävee porgâđ. Tastoo vuoptah lijjii macâstum pajas puohlágán capciistuvâigijn. Lijjim uáinus, ko juuttim kááđu alne. Tastoo aldemuu oovdelpuáttest koijâdim, lâi-uv sun uáinám vielgis pennâgáá. Sust moonâi mottoom äigi ovdilgo sun munjin västidij. Must lâi puhelin fáárust. Forgâ vuoptâčyeppee suáitistij munjin já almottij, et peenuv lâi kavnum muádi kááđukulme keččin. Mun aštus maccim vuoptâčyeppee stoovlin. Finnejim vuáládâs-uv.

Tun, kote lah oolmijn

Den Haag pyecceiviäsu hiisist
puárissiähá almai
mieigâi kaiŋârsuábbásis
njavhâdij siämunis
sivnádâlâi
- Hemelii sittágin
tun lah vala nuorâ olmooš
mut tiäđáh-uv
olmooš ko piäsá čiččâmlov lappâd
kalga leđe piller tien vááiván
piller tuon vááiván
Ij tast kihheen meendu ilolâžžân šoodâ
eereeb pillerij vyebdee
jieijâs ruttâalmeest

Jotkim kiäinusân
juuttim kardiologuásáduv lappâd
eidu tien uuvsâ puotâ
čuážui nubbe puárissiähá almai
tollij raddees
Mun orostim
koijâdim
lâi-uv sust puoh pyereest
ij lam
raddeest tubdui suámálâš puáldáttâs
ij lam ovdil kullum
Kejâstâllim pirrâsân
joskis jienáin sun culijdij
et lâi joođoost urologia uásádâhân
äijihvaivijdis tipšottiđ
ko lâi ahe šoddâm
Kardiolog kähvikopâinis
piäluštij
eeđâi
et ij taatkin mihheen almeuuvsâid lamaš
mut kočoi suu siisâ
lopedij suáittiđ
nube-uv uásádâhân

Já vuod mun jotkim
jieččân čuáliskihtiimân
Ij tot hävski lamaš
mut ij hirmâd ilgâdgin
Já kiiruurg eeđâi
et adeličij munjin tego skeeŋkâ almeest
ij tarbâšâmkin čuopâdiđ
aainâskin vala
meendu stuorrâ čuopâdâs
meendu uccâ vááivážân

Já nuuvt mun kiergânim
vuolgim buusin
Káátu lâi remontist
bussi ij taan tove vuáijámgin togobeht
Orostuvâst luuvâi mottoom omâs orostuv nommâ
toho mun jiem táiđám
Väzzilim čuávuváá orostâhân
já čuávuvâžžân
olmâ kuávlun kuittâg
jyehi saajeest luuvâi siämmáánáál
Kovjâ kiirdij ollâgâsân
Vazzim tassaažân
ko metrosajattâhân lâi innig vááijuv kilomeetter
já eidu tien saajeest mun orostim
Lasâruudu čoođâ aiccim kákkuliäiboo
suu čiččâmlov njaalgâ sorttâd
kááhuin ohtâ vala muččâdubbooht hervâttum ko nubbe
Moonnim siisâ
smakkiistim muáddi muálu
já sukkâruáivádume spejâlistem čoođâ
tiettim et kákkualme
lâi tuođânálásâš saje
heerskuniälgán
lohđuttâs eellim vaibâsáid
Já taan tove kijttim jieččân hyenes luho tast
et tien aalman kolgim vala itten-uv maccâđ.

"Koonstah leđe nohháádhánnáá ruhâdâllâm ääigi"

Puohâid jo olmooš lohá, mut mun te luuhim: čiččâm konstâd pissoođ kocemin ruhâdâllâm ääigi. Já tot et talle ko ruhâdâl, olmooš ij maka suddodiččii. Vyestiargumeenteh kávnojeh älkkeht, ko váhá juurdâš. Olmooš ij lah aaibâs tuávkki kuittâg.

Vuossâmuš konstâ: Cokkit nuuvt ennuv čuovâid ko puávtáh. Čuovah alne lii vaigâd nohádiđ. Ij-uv lah suddo cokkiittiđ eenâb čuovâid ko olmooš tien tiileest taarbâš, tuhlediđ energia? Pyeri lii tot et šiäštá togo, kost puáhtá. Ij avžuuttettee raavâ kale.

Nubbe konstâ: Suoskâ kolmâ jieŋâpittáid ruhâdâllâm ääigi. Ko njäälmist lii miinii, lii vaigâdub nohádiđ. Pággumielâlii jieŋâi suoskâmân lii adelum nommâ-uv: pagofagia. Já taat ij lah ustevlâš paanijdgin. Taan koonstâ ávžoo pijned jieijâs roopâ tiäđulávt. Ij avžuuttettee.

Kuálmád konstâ: vorâs áimu! Leehâ puoh laasâid, vuoiŋâ vorâs ááimu! Lâš-uv ávžoo tast kuullâm, et nievt olmooš kalmoo ehidist uáđđáádijnis. Lii pyereeb moonnâđ olgos vazâččiđ já juuhâđ tobbeen vorâs ááimu.

Niäljád konstâ: Piejâ muusik čuoijâđ. Miisun ravvuid taatkis lii? Jis olmooš áigu vuáijuđ monnii áášán, ij tuáváášmuusik koolgâ leđe korrâsávt čyeijee rock! Ijhân talle kuulâ jieijâs jurduidgin. Tiäđust-uv nubbe äšši lii palijdiđ valmâš rukosijd čoođâ, veik larmâ ličij-uv. Ij avžuuttettee.

Viiđâd konstâ: Čokkáá taggaar stelliildâsâst, mii ij lah mielâsâš tunjin. Tánávt ko huttáá kuhháá, finnee čielgivääivi olssis, já kárttá ruhâdâllâđ vala korrâsubbooht. Šadda nuáidiriggee. Ij taatkin avžuuttettee.

Kuuđâd konstâ: Räähti rukkooslisto já ruhâdâl rukosijdâd čoođâ. Jis jieš sárnu immeelsis, lii pyereeb ruhâdâllâđ jieijâs sanijgijn. Mut jis mielâkuvviittâs váilu, te puáhtá tiäđust-uv toppiđ valmâš rukosijd-uv. Ulmuin láá mudoi-uv čuuvtij listoh, moi mield kalga eelliđ. Ij-uv ruhâdâllâm ohtiigin uážuččii leđe rijjâ puddâ, ij mihheen pááguid. Ij avžuuttettee.

Čiččâd konstâ: Smietâ, mondiet ruhâdâlah. Naharij eennâm koččo ain, mut olmooš kalga leđe tiätuääigi imelijnis. Mondiet näävt, mondiet kalga? Must ij lah mihheen pááguid páguttiđ jieččân moossân. Lii pyeri smiettâđ, mondiet olmooš maidnii parga, mut jiermi uážžu kevttiđ. Mut mondiet ruhâdâllâđ - tast sáttá leđe miinii jiermijd.

Tiäđám, et taat fáddá ij lah vissásávtkin puohháid mielâsâš. Muu mielâst kuittâg näävt absurdij ravvui jyehhee kalga smiettâđ, et ulmui lii adelum jiermi, moin jurdâččiđ. Nubbe olmooš ij koolgâ rähtiđ nuubán jieijâs mielâ faŋgâlijd.

Peeivi iloliih uđđâseh

Tejâsekkâ koijâd, mii aašijd taha muu onne ilolâžžân. Must lii ohtâ äšši - tot labdas paargon. Anarâškielâ tivvoomohjelm lii tääl ton muddoost, et puávtám väldiđ tom jieččân tiätumašinân puáttee ohhoost já iskâđ ton kevttim. Mojonjalmijn paaccim kuldâliđ. Illá peljijdân uskum. Pelnub ive lam tien peeivist nievdâm. Ohjelm ij tiäđustkin lah vaalmâš, mut lâš-uv mihheen kuássin taan maailmist vaalmâš?

Magareh tobdoh? Jiem tieđe, jiešalnees. Kielâpargei tot lii tiättám tuhháttij sanij sujâttem. Já talle ton mieđettem, et jurduuh siäháneh, ko tiätumaašin iävtuttâlškuát sujâttemhaamijd. Kielâpelji lii maŋgii šoddâm uáivijorgáldâsân. Tobdo lii meiddei oskomettum kuárusvuotâ: skaapist ij kavnuu innig ennustkin mihheen. Puoh keeđgih-uv láá jurâttum. Mut tiäđám kale, et puoh säneh iä vala suujâ aaibâs olmânáál.

Lam kijttevâš. Lam ilolâš tast, et lam ciävzám. Kielâteknologian njuškim lii lamaš tego komovuotân mađhâšem - imâšlâš mätki nube maailmân. Mut tobdon lii meiddei epivisesvuotâ tast, et máátám-uv mun uđđâ ohjelm kevttiđ. Já tuáimá-uv tot ohjelm?  Tiäđám pyereest, mii soojijd ij tooimâ vala já moos jiem lah jur ollágin kuoskâm. Mut jis toh uásih liččii mahtnii ucebeh?

Kiijtám váimulávt puoh taid ulmuid, kiäh láá tuárjum já kiäigijn lam uážžum jotteeđ taan määđhi. Moolâst jiem valagin lah mut alda kuittâg.

Geosmin haajâ

Iho
lehâstâm laasâ
ko vuárdám naharijd
suvnâččâm ijjâááimu

Arve maŋa
šiljoost
šliämáád njunán
vuáimálâš
masa jo kesâččâddee
eennâm haajâ
tot mii kuocâgit loostâid
veik lii-uv aarâhkiđđâ

Piälušteijee suonjârkuobbâreh
iđesteh
váddásumos paargon
talle ko luándust miäská
hitásávt mut vissásávt
šadda humus

Masa jo kuulâm
suonjârkuobbârij jienniis smierettem
já uáinám
maht toh pardeh
šaddopasâttâsâid
taldrikkees oolâ
ijjâevvisin olssis
poreh taid šiev puurrâmlustoin
viärráámuu niälgásis
kalaneh
suddâdeh
já loopâst poškâččeh eennâm haajâid
ulmuu njunán
njaalgâ aromin

Ko maailm fijnásumos haajâ
porgeest šiljoost
ij taarbâš tomgin jurdâččiđ
et tot lii siämmáš
ko kiällárluuŋkâin
tot haajâ
mon olmooš vaijeed

Eennâm parfyym
lâš-uv váhágin njálgásub
kemialâš osijdis puotâ
čiiđâ, vety, haapi
tast jiem tieđe
must ij lah taan puudâst
mihheen ereskin
ko taat ijjâ
mušto tast
mon ain kesâččâm
kiäppáidân siisâ

jieččân muvgâgâm maailm
geosmin haajâ

Susannen

Susanne,
tie tun čuážuh
muu kievkkânist
já sáárnuh
nuorâ nieidâ feeriimijn
tun kiäst lii haalu
šoddâđ elleituáhtárin
pyerediđ ráánjá pennuu
ko jieijâd pennuu
lâi pyeremus
nohádittiđ

Tun
tie lah
tievâ tuoivuin
vyerdimin puátteevuođâd
jieijâd praktiik
mon tun váimustâd halijdah

Tun lah joođoost
olmâ kulij
luuvah jieijâd syergist
piergiih pyereest

Susanne,
tun muštâlah
konjâlčolmijgijn
et naverpäälgis lii lamaš
meendu kiäđgáá
majemui aaigij
já et tien pálgá alne
iä canco tuše elleeh
mut meiddei ulmuuh
aldaas ulmuuh

Tust lijjii skipáreh
motomeh pyereh-uv
mut ohtâ nube maŋa
sij kuođđii oppâsyergi
vuolgii meddâl
päikkiahheev keežild
kuođđii tuu ohtuu
vieres maailmân
vieres enâmân
kost ohtâgin naaveer ij ohtuu nahcii cevziđ

Nuuvt muoi sárnudáim
mun puárrásub olmooš jieččân muštoin
tun nuorâb olmooš jieijâd muštoin
tien siämmáá enâmist
kuus mungin jiem kuássin vuáhádum
jiemge ton jurdâččemkulttuurân mattâm
Já nuuvt mun tobbeen vuolgim

Siämmáánáál tun-uv lijjih valjiimij oovdâst
já smiettih
jo-uv naaveer kommáán teikâ tun jieš
já tun väljejih
tego nuorâ olmooš koolgâi-uv
tun jieš kolgih cevziđ
já ton tuáváá vuástá
mii must alnaan lâi
jiem ollágin annaam tuu valjiimijd hyennin
nuorâ nieidâ epivisesvuottân
mut kieŋŋâlis vijsesvuottân

Sálttáás konnjâlij čoođâ
tust puátih mielân muštoh pääihist
vanhimijn
oobijn já viiljâin
nuuvt rákkásijn
et naaveer ferttij pääcciđ
omâs enâmân
já tien miärádâs
mun kunnijâtâm

Puátteevuotâ
mii tot talle lâškin
puáhtá uđđâ háástuid tunjin
tun viigah
eres kavpugân
mut aldeláá
eres ulmui luus
siämmáá suárgán
kuittâg jieijâd enâmân
jieijâd rákkásij alda
tobbeen kost tun lah pääihist
tobbeen kost tun tuubdah et lah torvoost

Mut eidu tääl
lii konnjâlij äigi
čiärrum äigi
murrâšij äigi
epiluhostume äigi
mut meiddei äigi
lehâstiđ čuávuváá uuvsâ
kuovlâdiđ tien nube maailmân
taan tove torvolubbooht

Mut mun jeđđiim tuu
miinii lii vises
jis tun jieh tállân puátteevuođâd kaavnâ
te ele huolâ
peeivi peeivild tun uáináh
já oopah
et puátteevuotâ viggá kuuloold
tuu kuuvl
kávná tuu
já tuálvu
eidu toho
kuus tun koolgah-uv jotteeđ
ige mihheen aaigijd
veik maailm motomin ooroost
lah huukán leggistum äigi
pic taggaar mii vaalmâšt ulmuu
moosnii mii lii eidu tunjin rahtum

Susanne,
tun lah fijnâ olmooš
já lam luholâš et puávtám tuin sárnuđ
jis tun muu tarbâšah
skuálkut peri uuksân
muoi lehâsteen säppipuurki
julesteen tast olmânáál
laasâst vyelemuu-uv uási
já sárnudeen
tassaažân ko vuod lii čuávuvái valjiimij äigi.

Virgeulmuu puárisolmooš

Tie sun lâi
vuossâmuu keerdi eellimstis stemppâláin
PUÁRISOLMOOŠ
vuoi hirmos

Veik maht iiskâi čielgiđ
luuŋkâ nisonân
et puárisulmuuh lijjii ereslágáneh
tuođâi-uv puáráseh
tagareh kiäh iä ohtuu piergim
ij tot maiden išedâm
tääl sun lâi puáris

Muu jiermi ij tuhhiittâm
ij puáris puáhtám leđe tot
kote piergij ohtuu
kaačâi tego cuáŋuiriävská
tipšoi ašijdis
táálus
oonij huolâ iärásijn
tooimâi omâhâstipšon
tuubdâi kale ucánjihhii epivisesvuođâ
digitaallii maailmist

Ij toos ennustkin tarbâšâm
uccâ saajeest
et šoodâi puárisin
tarbâšij tuše tom
et tarbâšij
sáátu siijdân
toimâttiđ ašijdis
tondiet ko
vyeijimkorttâ
ij lamaš

Kihheen ij kavpugist taam eeđâ
et lii puáris
jis taarbâš sáátu káávpán
poostân
vuoptâidis čuopâttiđ
tuáhtárân já apteekân
kale maailm tobbeen-uv siämmáánáál siähán
jis bussi já metro
iävá jođe
vyeijimkoortâst
ij lah kihheen
kuássin
kavpugist
sárnumgin

Maailm tuárispeln
vyeijimkortâttes olmooš
kiäst ij lah tiätumaašin
ige printter
lii automaatlávt
puáris
tassaažân ko mana autoškoovlân
finnee digitaallii vyeijimkoortâ
mašinijdis várás
šadda modernin

Sijđosiijdâ jollâvuotâ
lii tot
et
puárisvuotâ
rekinistoo
eresmuđusâš kriteerijgijn
ko kavpugist

Mun páásám smiettâđ
mii te lii
puárisvuotâ
virgeulmuu čoolmijn
já kuás tot kiäs puátá
tot
kote mitteduvvoo
nuuvt maŋgáin mittoin

Luhhoost
puárisvuođâ
ij taarbâš
meendu kuhháá
smiettâđ
nisson keigim luámáttâh
tom pyereest čielgee
puárisolmooš lii tot
kote lii tiävdám
65

Valjim vädisvuotâ

Valjim lii motomin hirmâd vaigâd. Mon távjá mun-uv smietâm, poorgâm-uv näävt vâi nyevt. Aašijn láá peleh já peleh. Motomin lii pággu valjiđ. Já jis ij poorgâ maiden ige valjii, tot-uv lii ohtâ valjim. Motomin kalga reagistiđ, jyehi tááhust. Kavnim loostâst mudágávt ravvuid valjim vädisvuođâi čuávdimân. Toh lijjii čiččâm - šiev ravvuuh! Mon mielâst tun lah?

1) Miäruštâl jieijâd ulme. Maid tun koolgah já halijdah juksâđ? Taat raavâ kolgâččij enâmustáá stivriđ valjim. Munjin čuolmâ lii jo tot, et lii aaibâs eres äšši, maid mun koolgâm já maid mun halijdâm. Já taahkin iävá jođe kietâluvâi.

2) Raijii valjimmáhđulâšvuođâid. Smietâ tagarijd máhđulâšvuođâid, moh láá tunjin puoh äigi.

3) Uápásmuu faktaid já ovdebáid feeriimáid. Tast finniih šiev

4) Moonâ olgos. Adai: ele meerrid meendu jotelávt! Uáđe muáddi iijâ vistig.

5) Magareh tobdoh pajaneh ääšist? Kuldâl tobdoid mut ele tipte taid meridiđ.

6) Ele sáárnu ääšist meendu ennuv iärrásijgijn. Talle jieh finnii "meendu čuuvtij" šiev ravvuid. Tarbâšah taid kale tuárvi.

7)  Poosâ kieđâid majemustáá! Taat lii muu mielâst suámámálumos raavâ, mut nube tááhust iberdettee. Lii-uv tust šiev tobdo talle ko lah valjim? Lâi-uv tot nubbe muulsâiähtu mahtnii hyeneeb, mon tun hilguh?

Mun lam onne vuod valjim - taan tove mätkimuhijdân. Luhostuvvim-uv? Jiem tieđe. Taan tove pyeremus juurdâ ličij orroođ pääihist, mut tiet ij kullum valjimváárán eidu tääl.

Eellim kukkosâš maainâs

Tiegu sun čuážui
jyelgih suáibun
tollij kiddâ pevdinuskeest
hepânâšâi avvees
uálgiskietân iđestâm puárisvuođâ suábi
tom et idduuh iä innig suábittáá kuáddám

Tiegu sun sáárnui
tuođâlijn puárisulmuin
jieijâs eejist já eenist
vuánnámstis - ton čyeti-ihásiist
já kieldij tom
et sun kuássin puárisin iäláččij
mut mieđettij
et puárisvuotâ
lâi njaahâm
suolgâi
omâs kyessin
suu-uv roopâ siisâ
veik tom ij kihheen eres vala tubdâm

Tiegu sun muštâlij
et puárásmem ij lam hävski
ko poođij kulhijdem
mielân iä iđestâm
noomah
iäge ulmuuh
mudoi ko iärásij iššijn
mut toh liijká vala pottii

Tiegu sun julestij käähvi
já käskistij kákkupitá
tuubdâi
maht kietâ tuárgistij
eenâb ko ovdil
ige tom tuárgistem
innig mahten orostittám

Tiegu sun kuldâlij
väibee rummâšist kulluustâllee vaaivijd
smakkiistâlâi tuáhtár saanijd
et taavdah iä kuássin innig lappuuččii
pic taid koolgâi väldiđ fáárun
rähis mätkiskipárin
aneškyettiđ áárvust

Tiegu sun jurdâččij
et nuuvt maaŋgâs lijjii jo vuálgám
čuuvtij nuorâbin
čuuvtij eenâb illáellen
ige lam suotâs smiettâđ
kuás ličij kiän vuáru
veik jieijâs-uv

Tiegu sun nievdâi
peivinaharij lasseen
tien ääigist
et puáđáččij kuhheeb-uv naaveer
tot majemuš
mast ij lam innig nuuvtkin huáppu koccáđ
já tast
et tot äigi ij innig paldam
tego ovdil
pic lâi kočoškuáttám jieijâs luusâ
ráávhun

Tiegu sun murâštij
et iärásáid lâi pargo
suu tiet
já huolâ
moos ij lam maggaargin tárbu
mut ilodij
et ohstâš äigi lâi lamaš
tuárvi kukke
já smietâi
mon pyeri
já mon koorâs
eellim
lâi sunjin lamaš

Tiegu sun tuáivui
et puárisvuotâ ličij
siämmáš ko
  rähisvuotâ
  ilo
  kijttevâšvuotâ
eellim kukkosâš maainâs
mii iäláččij tiervân
já luholâžžân

elimis loopâ räi

Lavluu heiviittem

Majemui peeivij lii lamaš maka huáppu. Lam lamaš joođoost, lam lamaš čälimin. Blogiääigi liččim kale kavnâm, mut intensiivlâš čäällim lii váldám nuuvt ennuv jurduid, et ij lam mihheen, maid faallâđ blogilohhei. Tondiet čalâččâm tääl oovtâ peeivi ääigi váhá eenâb. Juurdân must lii vala-uv pissoođ äigitavlustân prinsiippáin "ohtâ čaalâ peeivist". Uáiniđ lâš, luhostuum-uv ubâ ive. Puáhtá ain iskâđ.

Jieht ehidist kuittâg piegguuttim uáiván já kuldâlškuottim muusik. Teivim John Denver muusikân - jiem lam kuldâlâm tom maailm ááigán. Smiettim, et mahtnii rähisvuotâ lii lam teema, mast ij kuássin mihheen čalluu. Jiem mungin tast nuuvt čeppi lah ige ton peeleest, ij lah mihheen táárbuid mustkin leđe meendu romantlâš. Mut liijká smiettim, et manenba ij... Iskim heiviittiđ oovtâ lavluu anarâškielân. Já jis ij heivii nuotân, te tot puáhtá muu peeleest toimâđ runon. Pyehtivetteđ kuovlâđ já árvuštâllâđ, maht ležžeem luhostum.

Rákkásumos mušto

Tun syeje munjin čaittâlah

tun stoormâst toorjân lah

tun kiävtáh toos puoh navcâidâd

já ráávhu falâdah

Já puoh vädisvuođâ aaigij

ko kihheen peerust ij

muu rákkásumos mušto lohđuttij

Kenski rähisvuođâ laasâ

tun puávtáh lehâstiđ

tot koččo puáttiđ alda

já vááimud kuldâliđ

Já jis tun kuusnii lappuustah

lâš kiinii uápistmin

lii rákkásumos mušto jeđđiimin

Rähisvuođâ ränis polvâ

muččâd lii ko mii

mottoom muutij elimis

vissâ vááimus monâttij

rähisvuot lii killáámuš

mon kalga kuldâliđ

mut rähisvuođ ij kuittâggin

pyevt nyevt váá läpittiđ 

Mun rähisvuođâ meerângin

jiem haalijd hevvâniđ

mun koolgâm pieijâđ tuulâ tääl

jiem tipteđ arve njuoskâdiđ

Veik lâš-uv lukko elimist

ij puoh ain olášuu

mut rákkásumos mušto juksá tuu

Rähisvuot lii killáámuš

mon kalga kuldâliđ

mut rähisvuođ ij kuittâggin

pyevt nyevt váá läpittiđ 

Kenski rähisvuot lii várástâh

mun ferttiim irâttiđ

mun koolgâm pieijâđ tuulâ tääl

jiem tipteđ arve njuoskâdiđ

Veik lâš-uv lukko elimist

ij puoh ain olášuu

mut rákkásumos mušto juksá tuu

Runo, heiviittum John Denver lavlust "Perhaps love"