Siida olgomuseo čaaitâš Suomâ sämmilij kulttuuräärbi, huksimärbivyevi já iäláttâsâid.
Mii olgomuseost lii ennuv mon tutkâđ já uáiniđ. Kuávlust láá masa vittlov viässud já rakânâssâd, moh láá juohhum kulttuurkuávlu tâi kevttimulme miäldásâš juávhoid suullân 800 meetter kukkosâš suoppâinhámásâš pálgá piällás. Pálgá mield puávtáh uápásmiđ Suomâ kuulmâ sämikulttuur kulttuuráárbán, huksimärbivuáhán já iäláttâssáid.
Keessiv já čohčuv olgomuseopálgá puáhtá jotteeđ meiddei pyerástovlijn já párnáiráttáiguin. Kuávlu lii toovlášmuštolavváin (muinaismuistolaki) rávhuidittum. Ama jođáh museokuávlust tuše merkkejum, lovdum pálgá mield.
Čuosâttuvah láá ruovdijn já kerrisijn oles kiedij räi
Olgomuseost uáináh, maht sämmiliih láá aassâm já maggaar viäsuid sij láá huksim. Huksim já aassâm muštâleh meiddei iäláttâsâin já eellimvuovijn.
Olgomuseo váimu lii Movsháá kieddi, mii oovdâst Aanaar tálusämmilâš huksim já eellimvyevi 1800-lovvoost. Nubbe eromâš fiijnâ čuosâttâh lii Mirhamtupe, Aanaar já Kittâl raajijn sirdum keerrivtupe, mii lâi riehtijotteemkiävtust ive 1905 räi. Tuve seeinih láá tievâm iheluuvij mield ei. tuámuidis vuárdám ulmui nommâčalluin.
Hirssâviäsui lasseen museokuávlust puáhtá uápásmiđ jieškote-uvlágán lihâttemnáál kuáti-, láávu- já vuárkkárakânâssáid sehe lavŋerakânâssáid. Olgomuseost čáittojeh meiddei jieškote-uvlágán ryevdih já kielah, moh láá tovle kevttum pivdemist. Olgomuseo čáitáldâhhaalist láá kárbáh já kerriseh keččâmnáál.
Olgomuseo lii meiddei toovlášmuštokuávlu
Säämimuseo olgomuseokuávlust suáhuh Aanaar historjá 10 000 ihheed.
Mij tiettip, ete Aanaarjäävri riddoost Juvduujuuvâ njäälmist Säämimuseo kuávlust láá aassâm ulmuuh jo mesoliittisâš keđgiääigi, masa 10 000 ihheed tassaaš. Ulmuuh láá aassâm kuávlust maaŋgâ sierâ muddoost meiddei maajeeb keđgiääigi sehe toovláš meetaalääigi já ryevdiääigi (8800-5600, 1800 já 1400-1200 ihheed tassaaš). Tot lii nuuvt kočodum maaŋgâperiodisâš aassâmsaje.
Olgomuseokuávlust tohhum kuáivumijn láá kavnâm pivdemaalmug elimist muštâleijee pasâttâsâid já kávnusijd; tullâsoojijd já kuátilätteid sehe jieškote-uvlágán pargoniävuid, keramiik já ravâdin kevttum ellei puállám taavtijd.
Kuávlu lii toovlášmuštolavváin (muinaismuistolaki) rávhuidittum. Ama jođáh museokuávlust tuše merkkejum, lovdum pálgá mield!
Olgomuseo historjá
Säämimuseo toimâ lii álgám olgomuseost. Säämimuseo vuáđudui ive 1959. Vuáđudeijen lâi Sámii Litto – Saamelaisten yhdistys ry., mii vist lii Suomâ vuossâmuš sämiservi, vuáđudum ive 1945.
Säämimuseo vuáđudem lahtoo nube maailmsuáđi loppâmuudon, Laapi suátán. Ton čuávumuššân stuárráámus uási Laapi infrastrukturist já tävirijn stäjidui. Ovdâmerkkân Aanaar kieldâ viäsuin stäjidui paijeel 90 %:d. Lasseen sämmilij eellimvyehi aalgij suáđi maŋa nubástuđ, já tondiet pääihist rahtum anokáálvuh láppojii kuuloold. Sämmiliih huolâstuvvii materiallâš kulttuur nubástusâi tiet já juurdâ jieijâs museo vuáđđudmist šoodâi.
Algâaaigij čuággim- já kulttuuräärbi vuorkkimpargo porgii oovtâst Turku ollâopâttuv varsinais-syemmilâš ja pohjalaš uásikudijguin. Ohtâvuotâ ollâopâttâhân šoodâi Kiävu tutkâmlájádâs jođetteijee, professor Paavo Kallio peht.
Olgomuseo lekkui keessiv 1963 Tave-enâmij vuossâmuš säämimuseon. Säämimuseo tooimâi olgomuseon mii lâi ávus keesijd kiddâ ive 1998 räi, kuás Siida-viäsu valmâštui. Ton räi meiddei tiiŋgâid siäiludii olgomuseo viäsuin.
Paijeel 60-ihásâš olgomuseost lii jo jieijâs museallâš historjá, mii muštâl meiddei sierâ äigipoojij koskâvuođâst museoviäsoid já toi šipšâmân.