Mii vuáđučáitálduvâst sämikulttuur já tave luándu punjâseh ohtân čáitáldâholesvuottân, mii fáálá visuaallâš feerim lasseen valjeest tiäđu. Säämimuseo já Luándukuávdáš lává pyevtittâm vuáđučáitálduv ohtsâšpargoost.
Čáitáldâh lii kyevti uásist: laiđiittâsčáitálduvâst mij čäittip kuávlu historjá já moonnâmääigi já adelep evvisijd onnáá peeivi ibbeerdmân, já váldučáitálduvâst láá Tave-Laapi luándu já sämikulttuur oovdânpyehtee uásih siskáluvâi. Čáitálduv teeman láá cevzimvyevih tave robdâtiilijn sehe sämmilii etnisâšvuođâ já tááláš identitet šoddâm. Tain olesvuođáin mij halijdep pyehtiđ oovdân luándu, ulmuu já kulttuur vuáruvaiguttemkoskâvuođâ Sämienâmist. Ulmen ij lah adeliđ kuállejeijei tärhis oppâtiijme, peic adeliđ sijjân tile aiccâđ já tubdâđ sämmilâšvuođâ já Sämieennâm vuoiŋâ.
Laiđiittâsčáitáldâh
Mii laiđiittâsčáitáldâh čaaitâš äigilinjáin sämmilij historjá, kuávlu luánduhistorjá sehe olmoošsuuvâ tábáhtusâid jieŋâääigist ive 1998 räi, kuás Säämimuseo já luándukuávdáš lekkâsáin. Čáitálduvâst puávtáh še oppâđ jieškote-uv sämikielâi suhâkoskâvuođâi já uhkevuálásâšvuođâ pirrâ. Siida piirâs lii toovlášmuštokuávlu. Arkeologlâš kávnusij čaitâččeijee vitriin piällást peesah imâštâllâđ tiiŋgâid, moh láá kavnum mii toontist.
Váldučáitáldâh
Mii váldučáitálduvâst Laapi luándu pirâstit ärbivuáválâš kulttuur. Čáitálduv ulguubeln keevlist láá 12 stuorrâ luándukovveed, moh čäittih iveaaigij mulsâšume. Keevli pirrâ jođedijnâd peesah oppâđ, moi vuovijguin elleeh já šadoh cevzih arktisâš tiilijn. Čáitáldâh lii feerim puoh áicoid, ko jyehi iveääigist láá jieijâs jienâ- já čuovâuáinuseh. Tälviv skammân meiddei čáitálduvâst lii sevŋâd, kiđđuv vist kuullâp suddee muottuu čučârdem maaŋgâ uccâ aajân. Jyehi mánuppaje puotâ láá vuáđutiäđuh šoŋŋâduv pirrâ sehe párnáid uáivildum uuccâm- já feerimhárjuttâs.
Siskeeb keevlist uáináh, maht sämmilij eellim já ärbivuáválâš kulttuur lahtojeh luándu ihejurâmân. Ulmuuh já elleeh lonotteh tälvikáárvuid siämmáá ääigi. Ulmuu já kuobžâ pääihih čáittojeh nubijdis puotâ ulguubeln já siskeeb keevlijn. Sämmilij etnisâš moránem, symbollâš kiđđâ, lii pieijum ihejurâmist kiiđâ puotâ. Ärbivuáválâš sämmilâš kulttuur lasseen mij čaitâččep meiddei uđđâ sämikulttuur, mii lii pieijum čáitálduvâst ärbivuáválâš kulttuur siisâ, olgoláá luándust.
Luándu- já kulttuurkeevlij koskâsâš seinin tuáimee vitriinijn láá kuohtui čáitálduvváid ohtâsâš fáádáh. Olgokeevlist kejâdijn mottoom čáitáldâhtiŋgâ kovvee tiätu luándualmoon, mutâ pajedum koskâlättest kejâdijn siämmáš áášán finnee kulttuur keččâmkuávlu. Luándu- já kulttuurkeevlij kooskâst láá laasah, moi čoođâ kuovlâldijn kován iteh uđđâ elementeh.