Sääʹmǩiõllʼlääʹǩǩ Uʹvddum Heʹlssnest rosttovmannu 15 peeiʹv 2003 ————— Riikkpeeiʹvi riâššâm mieʹldd šiõttʼteet: 1 lååkk Aalmlaž šiõttʼtõõzz 1 § Lääʹjj juuʹrd Tän lääʹjj jurddân lij jiiʹjjes peäʹlest staanâd vuâđđlääʹjjest šiõttʼtuum säʹmmlai vuõiggâdvuõđ ââʹnned da viikkâd ooudâs jiiʹjjes ǩiõl da kulttuur. Tän lääʹjjest šiõttʼteed säʹmmlai vuõiggâdvuõđâst ââʹnned jiiʹjjes ǩiõl duõmmišttmest da jeeʹres veʹrǧǧneeʹǩǩin di õõlmâs vääʹld õõlǥtumuužžin čõõđted da viikkâd ooudâs säʹmmlai ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđid. Täävtõsân lij, što säʹmmlai vuõiggâdvuõtt vuõiggmiõllsa vuõiggâdvuõđjååttmõõžž da šiõǥǥ vaaldšem diõtt staaneet ǩiõlâst soorččǩani di tõt še, što säʹmmlai ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđid čõõđtet nuʹtt, što tõid ij taarbâž jeeʹrab raukkâd. 2 § Lääʹjj suåvtemvuʹvdd Veʹrǧǧneeʹǩǩ, koid tät lääʹǩǩ kuâskk lie: 1) Enontekiö, Aanar, Suäʹđjel da Uccjooǥǥ kooʹddi tuåimmorgaan da nåkam kooʹddileett tuåimmorgaan, koin mii-ne täin kooʹddin lij mieʹldd; 2) nåkam duõmmišttâm da valdia pirrõs- da pääiklažvaaldšem veʹrǧǧneeʹǩǩ, kooi veʹrǧǧvoudda ooudpeäʹlnn sarnnum kååʹdd obbnes leʹbe vuäʹssnes koʹlle; 3) Sääʹmjânnam läänhalltõs da tõn õhttõõzzâst tuåimmjeei tuåimmorgaan; 4) sääʹmteʹǧǧ, sääʹmaaʹšši saǥstõõllâmkåʹdd da sääʹmlääʹjj (253/1995) 42 §:sest mieʹrruum sijddsååbbar; 5) valdiasåbbar vuõiggâdvuõttkansler da eettikååʹdd vuõiggâdvuõttäʹššååum; 6) õõʹnnʼjiäʹššååum da õõʹnnʼjiläittemluʹvddkåʹdd, tääʹssärvvåskkooumaž da tääʹssärvvluʹvddkåʹdd, teâttsueʹjjåskkooumaž da teâttsueʹjjluʹvddkåʹdd di minoritetåskkooumaž; 7) Naroodjeältõkstrooiteʹl da mäddtäällneeʹǩǩi jeältõkstrooiteʹl; di 8) nåkam valdia vaaldšemveʹrǧǧneeʹǩǩ, kook muttâzooccâmveʹrǧǧneʹǩǩen ǩiõttʼtâʹlle ooudpeäʹlnn sarnnum vaaldšemveʹrǧǧneeʹǩǩest tuʹmmjem vuâlla puättam aaʹššid. Tän lääʹjj âlgg jääʹǩǩted še puäʒʒhåiddlääʹjj (848/1990) da puäʒʒhåiddasetõõzz (883/1990) vuâlla kuulli vaaldšemaaʹšši ǩiõttʼtõõllmuužžâst tõin valdia veʹrǧǧneeʹǩǩin da paalǥâskooʹddin, kooi veʹrǧǧ- leʹbe tuåimmvoudda säʹmmlai dommvuʹvdd obbnes leʹbe vuäʹssnes kooll, di Pââlǥâskooʹddi õhttõõzzâst še. Lääʹjj ââʹnet jäärnâǩstrooitlivuiʹm da õhttõõzzivuiʹm di privatoummivuiʹm nuʹtt mäʹhtt šiõttʹteet 17 da 18 §:sest da seämmanalla ceerkavlaž veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm nuʹtt mʼʹhtt šiõttʼteet 30 §:sest. Säʹmmlai dommvuuʹdest ââʹnet spesialšiõttʼtõõzz, kook koʹlle lääʹjj 3 loʹǩǩe. 3 § Mieʹrrumuužž Tän lääʹjjest mieʹrreet što: 1) sääʹmǩiõll lij aanarsääʹmǩiõll, nuõrttsääʹmǩiõll leʹbe tâʹvvsääʹmǩiõll õʹnnum ǩiõl leʹbe mainsteejajoouk mieʹldd; RP 46/2003 GrUB 4/2003 RSv 70/2003 2) säʹmmlaž lij sääʹmteeʹǧǧin uʹvddum lääʹjj (974/1995) 3 §:sest mieʹrruum säʹmmlaž; 3) säʹmmlai dommvuʹvdd lij sääʹmteeʹǧǧin uʹvddum lääʹjj 4 §:sest mieʹrruum säʹmmlai dommvuʹvdd; di 4) veʹǧǧrneǩ lij 2 §:z 1 da 2 momenttist mieʹrruum duõmmišttid da jeeʹres veʹrǧǧneeʹǩǩid da strooitlid da paalǥâskooʹddid di Paalǥâskooʹddi õhttõõzz. 2 lååkk Ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđ 4 § Säʹmmla vuõiggâdvuõtt ââʹnned sääʹmǩiõl veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm Säʹmmlast lij vuõiggâdvuõtt jiiʹjjes ääʹšš diõtt leʹbe nåkam ääʹšš diõtt, koʹst suu kuulât, ââʹnned tän lääʹjjest mieʹrruum veʹrǧǧneeʹǩǩin sääʹmǩiõl. Veʹrǧǧneǩ ij vuäǯǯ rääʹjted leʹbe ǩeâlddõõttâd čõõđtemest tän lääʹjjest mieʹrruum ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđid tõn diõtt, što säʹmmlaž silttad jeeʹres ǩiõl še, håʹt lääʹddǩiõl leʹbe ruõccǩiõl. 5 § Juʹridlažoummu ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđ veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm Õhttõõzzâst da sǩiâŋkksieʹbrest, koonn påʹrddǩeeʹrjid ǩeʹrjtet säämas, lij vuõiggâdvuõtt veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm saǥstõõllmen ââʹnned påʹrddǩeeʹrj ǩiõl jääʹǩǩteeʹl suåvlaž vuäʹzzin, što mâiʹd 4 §:sest šiõttʼteet säʹmmlai vuõiggâdvuõđâst ââʹnned sääʹmǩiõl. Škooulâst, koonn mättʼtõsǩiõllân lij sääʹmiõll, lij seämmanalla vuõiggâdvuõtt ââʹnned sääʹmǩiõl nuʹtt mäʹhtt 1 momenttist šiõttʼteet. 6 § Sääʹmǩiõl âânnem võboršeǩnallšem tuåimmorgaanivuiʹm Enontekiö, Aanar, Suäʹđjel da Uccjooǥǥ kooʹddi tuåimmorgaani säʹmmlain lij vuõiggâdvuõtt ââʹnned sääʹmǩiõl såbbrin da ǩeeʹrjted säämas ǩeeʹrjlaž ceälkkmuužžid, koiʹd õhtteet påʹrddǩerjja. Tät seämma kuâskk saaʹmi valdia luʹvddkåʹddneeʹǩǩid, komiteaneeʹǩǩid, tuâjjʼjoukkneeʹǩǩid da vaʹstteei tuåimmorganeeʹǩǩid säʹmmlai dommvuuʹdest da tõn åålǥpeäʹlnn še, teʹl ko ǩiõttʼtõõlât säʹmmlai aaʹššid. Paalǥâskooʹddi õhttõsneeʹǩǩest da tõn halltõsneeʹǩǩest lij seämmanalla vuõiggâdvuõtt såbbrest mainsted säämas. Ooudpeäʹlnn tän ceäkksest sarnnum såbbrin âlgg jäʹrjsted taaʹrbi mieʹldd tuʹl õõzz. 7 § Vuõiggâdvuõtt iʹlmmted sääʹmǩiõll jieʹnnǩiõllân narodteâttriâššmõʹšše Säʹmmlast, ǩeäʹst lij Lääʹddjânnmest dommkåʹddlääʹjjest (201/1994) sarnnum dommkåʹdd, lij vuõiggâdvuõtt iʹlmmted narodǩeʹrjjriâššmõʹšše ruõkkâm diõtt, što suu jieʹnnǩiõll lij sääʹmǩiõll. 8 § Veʹrǧǧneeʹǩǩi teâđtumuš Veʹrǧǧneeʹǩǩ âʹlǧǧe ââʹnned sääʹmǩiõl teʹl še, ko sij teâđte oummid aaʹššeez pirr. Veʹrǧǧneeʹǩǩ iʹlmmtõõzz, kuultõõzz da õlmmsapiijjmõõžž di jeeʹres teâđtumuužž oummid, seämmanalla ko vuäʹppeskõõlb da narood ââʹnnemnalla juʹrddum lomaak tiuddeemvuäʹpstõõzzivuiʹm âʹlǧǧe raajjâd da uʹvdded säʹmmlai dommvuuʹdest säämas še. Suudvuõiggõõzz, suʹvddi, kihlkåʹddkonttâr leʹbe tõn juâkkaz leʹbe kihlkååʹdd pååđai konttâr leʹbe tõõi veʹrǧǧoummu veeʹrj peäʹlest uʹvddum kuultõõzz da teâđtõõzz privatoummu vuõiggâdvuõđ kuõskki aaʹššin vueiʹtet kuuitâǥ måttmešt uʹvdded pâi lääddas, teʹl ko mâka sääʹmǩiõl âânnmõš leʹčči taarbteʹmes. Jeeʹres ko 2 §:z 1 da 2 momenttist mieʹrruum valdia veʹrǧǧneeʹǩǩin da strooitlin âlgg 1 momenttist sarnnum iʹlmmtõõzz, kuultõõzz, õlmmsapiijjmõõžž da teâđtõõzz di lomaak tiuddeemvuäʹpstõõzzivuiʹm raajjâd da uʹvdded säämas še, teʹl ko tõk kueʹsǩǩe vueiʹvvʼvuäʹzzest säʹmmlaid leʹbe teʹl ko muđoi lij vääžnai vââʹǩǩ. Vaali da meerjiõnstumuužži diõtt rajjum iʹlmmtõskoortid jeät rajju säämas lokku vääʹldǩani sääʹmteeʹǧǧin uʹvddum lääʹjj 24 §:sest sarnnum iʹlmmtõskoortid. 9 § Lääʹjj da jeeʹres šiõttʼtõõzz di šiõttʼteemehdtõõzz da smiõtldõõǥǥ Säʹmmlai kuõskki lääʹjj da jeeʹres šiõttʼtõõzz di valdiasuåppmõõžž da jeeʹres Lääʹddjânnam šiõttʼtõsnorldõõǥǥâst čõõđteei äʹššǩeeʹrjid da teâttânouddmuužžid čõõđtet sääʹmǩiõllsaž jåårǥlâttmõššân še, teʹl ko valdiasååbbar leʹbe ääʹššvuäʹsslaž ministeria nuʹtt meärrad. Tät seämma kuâskk meärrõõzzid, vuäʹppõõzzid, tuʹmmstõõǥǥid da teâttânouddmuužžid, koid čõõđtet ministeria leʹbe valdia jeeʹres veʹrǧǧneeʹǩǩ mieʹrreemnorldõõǥǥâst. Ministeriast leʹbe valdia komiteast, tuâjj-jooukâst leʹbe tõõinallšem tuåimmorgaanin valmštõllum da čõõđtem vuâla šõddâm lääʹǩǩehdtõõzz da smiõtldõõǥǥ leʹbe tõõi vuännõõzz čõõđtet säämas še, ko ministeria nuʹtt meärrad, teʹl ko tõk kueʹšǩǩe säʹmmlaid leʹbe teʹl ko muđoi lij vääžnai vââʹǩǩ tueʹjjeed nuʹtt. 10 § Sääʹmǩiõl âânnmõš veʹrǧǧneeʹǩǩ tuâjjǩiõllân Veʹrǧǧneǩ, kååʹtt reuâgg pâi sääʹmaaʹšši pirr, vuäitt ââʹnned tuâjjǩiõllân sääʹmǩiõl lääʹddǩiõl paaldâst. 3 lååkk Säʹmmlai dommvuuʹdest suåvtem vuâla šiõttʼtõõzz 11 § Spesial õõlǥtumuužž Ooudpeäʹlnn 2 §:z 1 momenttist mieʹrruum veʹrǧǧneeʹǩǩ âʹlǧǧe säʹmmlai dommvuuʹdest åårai veʹrǧǧpõõrtin da jeeʹres tuåimmpääiʹǩin jääʹǩǩted võl, što mâiʹd 1216 §:sin šiõttʼteet. 12 § Vuõiggâdvuõtt ââʹnned sääʹmǩiõl veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm Säʹmmlast lij vuõiggâdvuõtt ââʹnned veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm lääʹdd- leʹbe sääʹmǩiõl jiiʹjjes vaʹlljumuužž mieʹldd. Vuõiggâdvuõđâst ââʹnned ruõcc ǩiõl šiõttʼteet ǩiõllʼlääʹjjest (423/2003). Säʹmmlast lij seämma vuõiggâdvuõtt säʹmmlai dommvuuʹd åålǥpeäʹlnn še valdia veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm teʹl, ko täk muttâzooccâmveʹrǧǧneǩǩen ǩiõttʼtâʹlle dommvuuʹd veʹrǧǧneeʹǩǩest alttuum aaʹššid. 13 § Vuõiggâdvuõtt vuäǯǯad tuåimtemǩeeʹrj leʹbe jeeʹres äʹššǩeeʹrj säämas Säʹmmla, kååʹtt lij ääʹššvuäʹsslaž, âlgg uʹvdded suu raukkmõõžž mieʹldd suudkåččemooccmõõžž, suudâm, tuʹmmstõõǥǥ, påʹrddǩeeʹrj leʹbe jeeʹres äʹššǩeeʹrj säämas tõn vuäʹzzest, ko äʹšš kuâskk suu vuõiggõõzz, ouddõõzz leʹbe õõlǥtõõzz, peʹce teʹl ko kõõččmõõžžâst lij äʹššǩeʹrjj, kååʹtt ij vaaikad ääʹšš čåuddmõʹšše. Teʹl ko säʹmmlaž, kååʹtt lij ääʹššvuäʹsslaž, lij ââʹnnam ǩeʹrjjteeʹl leʹbe mainsteeʹl sääʹmǩiõl, ko son lij saǥstõõllâm veʹrǧǧneeʹǩǩin, kååʹtt suu aaʹššees håidd, suʹnne âʹlgg uʹvdded säämas tuåimtemǩeeʹrj vaʹstteei veeidâsvuõđâst da vaʹstteei oudldõõzzin nuʹtt, što son ij taarbâž tõn jeeʹrab raukkâd. Tuåimtemǩeeʹrjest âlgg kuuitâǥ uʹvdded pâi staan jåårǥlâttmõõžž säämas, ko mâka ääʹššvuäʹssla lie jiânnai da sij jie leäkku õõutmiõlâst sääʹmǩiõl ââʹnnmest. 14 § Sääʹmǩiõl silttõs da tõn kuõskki čeäʹppvuõttõõlǥtõõzz Teʹl ko veʹrǧǧneǩ väldd oummid riõuggu, âlgg ââʹnned huõl tõʹst, što personkåʹdd juõʹǩǩ konttrest leʹbe tuåimmpääiʹǩest pâstt kääzzkâʹstted äʹššlaid säämas še. Veʹrǧǧneǩǩ âlgg tän lââʹssen škooulʼjumuužž jäʹrjsteeʹl leʹbe jeeʹres vueʹjjivuiʹm ââʹnned huõl tõʹst, što personkåʹdd silttad teʹmmet sääʹmǩiõl, što pâstt hoiʹddjed tuâjes säämas. Sääʹmǩiõl silttõõzz vueiʹtet piijjâd ǩiõllsilttõõzz kuõskki čeäʹppvuõttõõlǥtõsân valdia veʹrǧǧneeʹǩǩ personkådda lääʹjjin leʹbe laʹǩǩe vuâđđeeʹl valdiasåbbar leʹbe ministeeria asetõõzzin di seämmanalla kååʹddla veʹrǧǧneeʹǩǩi personkådda kåʹddlääʹjj (365/1995) mieʹldd, teʹl ko näkam čeäʹppvuõttõõlǥtõõzzâst ij leäkku šiõttʼtuum lääʹjjin leʹbe laʹǩǩe vuâđđeeʹl. Sääʹmǩiõl silttõs ǩiõččât spesial merittân, håʹt tõn ij leäkku piijjum veeʹrj, tuåim leʹbe tuâi čeäʹppvuõttõõlǥtõsân. Sääʹmǩiõl silttõõzz kuõskki čeäʹppvuõttõõlǥtõõzzin lij suåvlaž vuäʹzzin viõǥǥâst, što mâiʹd šiõttʼteet lääʹjjest (424/2003) õõlmâsõhttsažkooʹddi personkååʹdd ǩiõllsilttõõzzâst. Sääʹmǩiõl silttõõzz čuäʹjtet takai ǩiõlltuʹtǩǩõõzzin uʹvddum lääʹjjest (668/1994) mieʹrruum ǩiõlltuʹtǩǩõõzzin leʹbe mättjumuužž ääiʹj rajjum ǩiõllteestin leʹbe õllškooulmättjumuužžin. 15 § Veʹrǧǧneeʹǩǩi õõlǥtumuš ââʹnned sääʹmǩiõl Veʹrǧǧneeʹǩǩ âʹlǧǧe iʹlmmtõõzzin, kåččmõõžžin da ǩeeʹrjin, koid vuõltteet ääʹššvuäʹssla leʹbe tõn ooumže, ǩeäzz âlgg lääʹjj mieʹldd iʹlmmted tuʹmmjem vueʹlnn åårai leʹbe tuʹmmjem vuâlla puõʹtti ääʹššest, ââʹnned ääʹšš ǩiõttʼtõõllâm ǩiõlâst soorččǩani vuâsttaväʹlddeeja ǩiõl, teʹl ko tõt lij teâđast leʹbe vuäǯǯat hieʹlǩeld tiõttu, leʹbe ââʹnned lääʹddǩiõl lââʹssen sääʹmǩiõl še. Veʹrǧǧneǩ âlgg raauktää ââʹnned sääʹmǩiõl, teʹl ko vasttad suʹnne tuåimtum sääʹmǩiõllsa ǩeeʹrjid. Veʹrǧǧneeʹǩǩ âʹlǧǧe tuâjsteez muđoi še viikkâd ooudâs sääʹmǩiõl âânnmõõžž. 16 § Sääʹmǩiõl âânnmõš kååʹdd äʹššǩeeʹrjin Nåkam kååʹdd, koʹst säʹmmla lie leäm mõõnni eeʹjj vuõssmõs peeiʹv jäänab ko õhtt kuälmõs, tuåimorgan âlgg ââʹnned sääʹmǩiõl še nåkam påʹrddǩeeʹrjin da jeeʹres äʹššǩeeʹrjin, koid ij õõlǥ uʹvdded privat ääʹššvuäʹssla da kookk lie muđoi vääžnai. Jeeʹres še kåʹdd âlgg ââʹnned sääʹmǩiõl näkam ääʹššǩeeʹrjin nuʹtt veeidsen ko sij tätta. 17 § Jäärnâǩstrooiteeʹl di valdia leʹbe kååʹdd vuämstam õutstõõzz Valdia jäärnâǩstrooiteʹl di nåkam kääzzkõõzz puʹhtti õutstõs, koʹst valdiast leʹbe õõut leʹbe määŋg 2 §:z 1 momeent 1 pääiʹǩest mieʹrruum kååʹddest lij mieʹrreemväldd, âlgg säʹmmlai dommvuuʹdest uʹvdded tän lääʹjj oudldam ǩiõllʼlaž kääzzkõõzz da âlgg teâđted narooʹde säämas še tuejjumuužž šlaajj da ääʹšš oudldam veeidâsvuõđ mieʹldd da nåkamnalla, što tõn obbvuõttân ärvtõõleeʹl vueiʹtet ââʹnned jäärnâǩstrooiteeʹl leʹbe õutstõõzz peäʹlest mååžna. Teʹl ko valdia jäärnâǩstrooiteʹl håidd veʹrǧǧneǩtuâi, tõzz âlgg suåvvted, što mâiʹd tän lääʹjjest šiõttʼteet veʹrǧǧneeʹǩǩest. 18 § Privatoummu ǩiõllʼlaž kääzzkâʹsttemõõlǥtõs Teʹl ko mâka õõlmâs vaaldšemtuâjj lij lääʹjjin leʹbe laʹǩǩe vuâđđeeʹl šiõttʼtuum privatooumže, suu kuâskk, teʹl ko son håidd tän tuâi säʹmmlai dommvuuʹdest, tõt što mâiʹd tän lääʹjjest šiõttʼteet veʹrǧǧneeʹǩǩest. Teʹl ko näkam tuâi vuâsttavaʹlddi säʹmmlai dommvuuʹdest tuåimm veʹrǧǧneeʹǩǩ tuʹmmstõõǥǥ leʹbe jeeʹres tuåim diõtt leʹbe veʹrǧǧneeʹǩǩ da vuâsttavaʹlddi kõskksaž suåppmõõžž diõtt, veʹrǧǧneʹǩǩ âlgg ââʹnned huõl tõsʹt, što tän lääʹjj mieʹlddsaž ǩiõllʼlâž kääzzkõõzz uuʹdet teʹl, ko hååidet tuâi. Täʹst âlgg ââʹnned huõl teʹl še, ko veʹrǧǧneʹǩ oudd jeeʹres ko õõlmâs vaaldšemtuâi privatoummu hååid vueʹlnn säʹmmlai dommvuuʹdest, ko mâka tän lääʹjj oudldam kääzzkõstääʹss tõn õõlǥad. 4 lååkk Vuõiggâdvuõtt tuʹlǩǩõʹsse da jåårǥlâttmõʹšše 19 § Vuõiggâdvuõtt tuʹlǩǩõʹsse Teʹl ko tän lääʹjj mieʹldd mainstet ääʹšš ǩiõttʼtõõllmest sääʹmǩiõl, õõlǥči ääʹšš ǩiõttʼtõõllmõõžž uʹvdded nåkam reâuǥla tuâjjân, kååʹtt silttad sääʹmǩiõl. Teʹl ko veʹrǧǧneeʹǩǩest ij leäkku nåkam säämas siltteei reâuǥlaž, kååʹtt vuäitči ǩiõttʼtõõllâd ääʹšš, âlgg veʹrǧǧneǩ jäʹrjsted tuʹlǩǩõõzz dääram, teʹl ko tõt ij jiõčč âânn huõl tuʹlǩǩõõzzâst. 20 § Vuõiggâdvuõtt tuåimtemǩeeʹrj da jeeʹres äʹššǩeeʹrj jåårǥlâttmõʹšše Teʹl ko vaaldšemääʹššest, vaaldšemlääʹjjââʹnnemääʹššest leʹbe rikosääʹššest suudkåččmõš, suudâm, tuʹmmstõk, påʹrddǩeʹrjj leʹbe jeeʹres äʹššǩeʹrjj lij rajjum lääddas leʹbe ruõccâs, veʹrǧǧneǩ âlgg uʹvdded säʹmmla, kååʹtt lij ääʹššvuäʹsslaž, suu raukkâm diõtt määusteʹm veerjlaž jåårǥlâttmõõžž täin äʹššǩeeʹrjin tõn vuäʹzzest ko äʹšš kuâskk suu vuõiggõõzz, ouddõõzz leʹbe õõlǥtõõzz, peʹce teʹl ko kõõččmõõžžâst lij äʹššǩeʹrjj, kååʹtt ij vaaikad ääʹšš čåuddmõʹšše. Jåårǥlâttmõš âlgg õhtteed tuåimtemǩerjja leʹbe jeeʹres äʹššǩerjja. Teʹl ko veerjlaž jåårǥlâttmõõžžâst lij jåårǥlâttemvââʹǩǩ, veʹrǧǧneǩ âlgg teevvâd tõn, peʹce teʹl ko teevvmõš lij aivv taarbteʹmes. Säʹmmla, kååʹtt lij ääʹššvuäʹsslaž, âlgg teʹl uʹvdded tivvum tuåimtemǩeeʹrj dääram. 21 § Vuõiggâdvuõtt vuäǯǯad jåårǥlâttmõõžž sääʹmǩiõl konttrest Veʹrǧǧneeʹǩǩest, kååʹtt tän lääʹjj mieʹldd âlgg uʹvdded suu tuåimtemǩeeʹrjest sääʹmǩiõllsaž jåårǥlâttmõõžž leʹbe tuåimtemǩeeʹrj säämas, lij vuõiggâdvuõtt vuäǯǯad jåårǥlâttmõõžž sääʹmǩiõl konttrest, teʹl ko jåårǥlâttmõõžž ij vueiʹt muđoi haʹŋǩǩeed. Seämmanalla veʹrǧǧneeʹǩǩest lij vuõiggâdvuõtt vuäǯǯad konttrest sääʹmǩiõllsaž äʹššǩeeʹrjest jåårǥlâttmõõžž lääddas. 22 § Jåårǥlâttmõõžžâst leʹbe tuʹlǩǩõõzzâst šõddâm kuuli mähssem Teʹl ko valdia veʹrǧǧneǩ âlgg uʹvdded leʹbe tuåimted ääʹššvuäʹssla tuåimtemǩeeʹrj leʹbe äʹššǩeeʹrj säämas leʹbe säämas jåårǥlõʹttum leʹbe âlgg ââʹnned tuʹlǩǩõõzz, valdia mähss tuåimtemǩeeʹrj raajjmest leʹbe jåårǥlâttmest leʹbe tuʹlǩǩõõzzâst säämas šõddâm kuulid. Kåʹdd, kooʹddi õhttõs leʹbe aaʹrhelkåʹdd leʹbe sieʹbrrkåʹdd mähss 4—6, 12, 13, 15, 16 da 30 §:sin mieʹrruum tuåimtem- leʹbe jeeʹres äʹššǩeeʹrj raajjmest leʹbe jåårǥlâttmest leʹbe tuʹlǩǩemest šõõddi kuulid. 23 § Äʹššlaž mähss jåårǥlâttmõõžž jiõčč Teʹl ko valdia, kååʹdd lebe kooʹddi õhttõõzz veʹrǧǧnekka leʹbe ceerkavla veʹrǧǧnekka lij vuõlttuum äʹššǩeeʹrj säämas, håʹt äʹššlast ij leäkku vuõiggâdvuõtt ââʹnned sääʹmǩiõl tän veʹrǧǧneeʹǩǩin, âlgg veʹrǧǧneǩ, mâʹŋŋa ko lij kuullâm äʹššla, taarbi mieʹldd haŋǩǩeed äʹššǩeeʹrjest jåårǥlâʹtmõõžž tõn ǩiõʹlle, koonn veʹrǧǧneeʹǩǩest ââʹnet da äʹššlaž mähss tõn. 5 lååkk Tuejjumuužž, kookk veʹǩǩe ooudâs ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđid 24 § Veʹrǧǧneeʹǩǩi õõlǥtõs čõõđted ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđid Veʹrǧǧneǩ âlgg suu tuejjumuužžâst jiõččaltteeʹl ââʹnned huõl tõʹst, što tän lääʹjj staanuum ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđ šâʹdde tuõttân juõʹǩǩpeivvsaž jieʹllmest. Tõt âlgg čuäʹjted oummid, što kääzzkâstt säämas še. Veʹrǧǧneǩ vuäitt uʹvdded pueʹrab ǩiõllʼla kääzzkõõzz še, ko mõõnn tän lääʹjjest oudldeet. 25 § Veʹrǧǧluõvâsvuõtt paaʹlǩin da luõvâsvuõtt tuâjast sääʹmǩiõl silttõõzz haʹŋǩǩeem diõtt Nåkam 2 §:z 1 momenttist mieʹrruum valdia veʹrǧǧneeʹǩǩ veʹrǧǧoummust, koonn veʹrǧǧvuʹvdd lij obbnes saaʹmi dommvuuʹd seʹst, lij vuõiggâdvuõtt, teʹl ko mâka son lij reâuggam tän veʹrǧǧneeʹǩǩ tuâjast uuccmõsân eeʹjj ääiʹj, vuäǯǯad veʹrǧǧluõvâsvuõđ paaʹlǩin nåkam sääʹmǩiõl silttõõzz haʹöǩǩeem diõtt, kååʹtt lij taʹrbbes suu veʹrǧǧtuâi hoiʹddjem diõtt. Näkam veʹrǧǧneeʹǩǩ tuâjast åårai reâugglast lij seämmanallšem oudldõõzzivuiʹm vuõiggâdvuõtt vuäǯǯad luõvâsvuõđ tuâjstest tän seämma ääʹšš diõtt. Ooudpeäʹlnn 2 §:z 1 momenttist mieʹrruum kååʹdd leʹbe kåʹddõhttõõzz da nåkam 2 §:z 1 momeentt 2 da 3 pääiʹǩest mieʹrruum valdia veʹrǧǧneeʹǩǩ tuâjast åårai ooumžed, koonn veʹrǧǧvuuʹdest vuäʹss lij saaʹmi dommvuuʹdest, di Paalǥâskooʹddi õhttõõzz personkådda kuulli ooumžed vueiʹtet miõttâd veʹrǧǧluõvâsvuõđ paaʹlǩin leʹbe luõvasvuõđ tuâjast nåkam sääʹmǩiõl silttõõzz haʹŋǩǩeem diõtt, teʹl ko mâka son lij reâuggam tän veʹrǧǧneeʹǩǩ tuâjast uuccmõsân eeʹjj ääiʹj. Valdiasåbbar asetõõzzin vueiʹtet šiõttʼteed jeeʹres määinin veʹrǧǧluõvâsvuõđ diõtt leʹbe luõvâsvuõđ tuâjast diõtt. Veʹrǧǧluõvâsvuõttʼtuʹmmstõõǥǥ leʹbe ast luõvâsvuõđ kuõskki tuʹmmstõõǥǥ mäinnân vueiʹted piijjâd, što reâugglaž rääjj veʹrǧǧneeʹǩǩin ǩeeʹrjlaž suåppmõõžž, koonn mieʹldd son reâugg veʹrǧǧneeʹǩǩ vuâlžen saaʹmi dommvuuʹdest mâŋŋa veʹrǧǧluõvâsvuõđ leʹbe mâŋŋa tuâjast luõvâsvuõđ snäätnai ääiʹj, kååʹtt ij vuäǯǯ leeʹd kuuʹǩǩab ko õhtt eeʹǩǩ. Suåppmõʹšše vueiʹtet väʹldded meäʹrrõõzz tõʹst, što reâugglaž mähss veʹrǧǧnekka, teʹl ko son mâka suåppum ääiʹj seʹst vuâlgg meädda tuâjstes leʹbe ko suu pääkkat meädda tuâjstes suʹst šõddâm jeeʹres vââʹjj ko panntiõrvâsvuõđ diõtt, jäänmõsân ǩiõl mättʼtõõttmest vuõiʹǧǧest šõddâm kuuli vaʹstteei suåppmõš-sääkk. 26 § Sääʹmǩiõllkoontâr Sääʹmǩiõl jåårǥlâttmõõžž da jeeʹres tän lääʹjjest šiõttʼtuum tuâjai vääras sääʹmteeʹǧǧ vuâlžen lij sääʹmǩiõllkoontâr, kååʹtt âlgg leeʹd saaʹmi dommvuuʹdest. Sääʹmǩiõllonttrest šiõttʼteet tääʹrǩben valdiasåbbar asetõõzzin. 27 § Sääʹmǩiõl veäʹǩǩteei Sääʹmjânnam läänhalltõõzzâst di valdia pirrõs- da pääiklažvaaldšem vuâlaž veʹrǧǧneeʹǩǩest vuäitt säʹmmlai dommvuuʹdest leeʹd sääʹmǩiõl veäʹǩǩteei. Veäʹǩǩteeja kääzzkõõzz lie äʹššla dääram. 28 § Vuâppmõš da praavumuš Juõʹǩǩ veʹrǧǧneǩ vuäpp jiiʹjjes tuâjain tän lääʹjj jäʹǩǩtumuužž. Sääʹmteʹǧǧ präävv tän lääʹjj suåvtumuužž da vuäitt uʹvdded vuäʹpstõõzz ǩiõllʼlääʹjj vuâlla kuulli kõõččmõõžžin da vuäitt ehdted pueʹrõõzzid nåkam aaʹšši teevvâm vääras, kook jie leäkku kuddnalla. 29 § Maainâs Sääʹmǩiõllkoontâr oudd õõutsââʹjest sääʹmteeʹǧǧ mieʹrrääm sääʹmǩiõllsåbrrin juõʹǩǩ vaalpoodd sääʹmtegga mainnâz tõʹst, što mäʹhtt sääʹmǩiõl kuõskki lääʹjj lie õnnum da mäʹhtt säʹmmlai ǩiõllʼla vuõiggâdvuõđ lie čõõđtum da mäʹhtt ǩiõllåårrmõõžž lie mõõnnâm ooudårra tõn mieʹldd ko valdiasåbbar asetõõzzin tääʹrǩben šiõttʼteet. Valdiasåbbar ǩiõllʼlääʹjj suåvtem kuõskki mainnsest šiõttʼteet ǩiõllʼlääʹjjest. 6 lååkk pååđai šiõttʼtõõzz 30 § Ceerkavlaž veʹrǧǧneeʹǩǩ Seämma, što mâiʹd tän lääʹjjest šiõttʼteet sääʹmǩiõl âânnmest valdia veʹrǧǧneeʹǩǩin, kuâskk ääʹššvuäʹsslai âânnam ǩiõl da tuåimtemǩeeʹrji da jeeʹres äʹššǩeeʹrji âânnam ǩiõl Oulu aaʹrhelkååʹdd duõmmkapittlest da nåkam pappʼpravleeʹnʼjain, kooi tuåimmvoudda säʹmmlai dommvuʹvdd leʹbe vuäʹss tõʹst kooll, teʹl ko äʹšš ij leäkku nåkam, što tõn vuäitt ǩiõččâd ceerkavlääʹjj (1054/1993) mieʹldd ceerkav jiiʹjjes äʹššen, da ortodoksi ceerkavkååʹdd Oulu aaʹrhelkååʹdd koontâr. Mâiʹd tän lääʹjj 1, 4, 5, 8, 20 da 24 §:sin šiõttʼteet, kuâskk seämmanalla evaŋeʹlisluterneeʹǩǩ ceerkav Enontekiö, Aanar, Uccjooǥǥ da Suäʹđjel sieʹbrrkooʹddid, teʹl ko äʹšš ij leäkku nåkam, što tõn vuäitt ǩiõččâd ceerkavlääʹjj mieʹldd ceerkav jiiʹjjes äʹššen, da ortodoksi ceerkavkååʹdd Sääʹmjânnam sieʹbrkååʹdd. 31 § Vadia mäʹhssemõõlǥtõs Valdia täällarvvlõʹsse âlgg väʹldded mieʹrrtieʹǧǧ valdiaveäʹǩǩtieʹǧǧi vääras kooʹddid, sieʹbrid, säʹmmlai dommvuuʹd paalǥâskooʹddid da 18 §:sest mieʹrruum privatoummid tän lääʹjj ââʹnnmest šõddâm lââʹsskuuli kätteem diõtt. 32 § Sääʹm ǩiõl staattus snäätnai vaaldšemvuuʹdin Säʹmmlai vuõiggâdvuõđâst vuäǯǯad vuâđđškooul- da jeeʹres mättʼtõõzz jiiʹjjes jieʹnnǩiõlin, sääʹm ǩiõl mättʼtõõzzâst di sääʹm ǩiõlâst mättʼtõsǩiõllân, mättʼtõsaunnsen da tuʹtǩǩõsǩiõllân šiõʹttʼteet jeeʹrab. Säʹmmlai vuõiggâdvuõđâst vuäǯǯad peiʹvvhååid jiiʹjjes jieʹnnǩiõlin šiõttʼteet päärnai peiʹvvhååidest uʹvddum lääʹjjest (36/1973). Tän lääʹjj 2 §:z 1 momenttist mieʹrruum veʹrǧǧneeʹǩǩ âʹlǧǧe jääʹǩǩted tän lääʹjj šiõttʼtõõzzid, ko suåvteet puõcci sââʹjest da vuõiggâdvuõđin uʹvddum lääʹjj (785/1992) da sosialhuõl ääʹššla sââʹjest da vuõiggâdvuõđin uʹvddum lääʹjj (812/2000). 33 § Tääʹrǩab šiõttʼtõõzz Tääʹrǩab šiõttʼtõõzz tän lääʹjj tiuʹddepiijjmõõžžâst uuʹdet valdiasåbbar asetõõzzin. 7 lååkk Viõʹǩǩešõddâm- da serddšiõttʼtõõzz 34 § Viõʹǩǩešõddmõš Tät lääʹǩǩ šâdd viõʹǩǩe ođđeeʹjjmannu 1 peeiʹv 2004 da tõin kååʹmtet sääʹmǩiõl âânnmest veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm pâʹzzlâšttammannu 8. peeiʹv 1991 uʹvddum lääʹjj (516/1991) tõzz mâʹŋŋlest rajjum muttõõzzivuiʹm. Juʹn ouddâl ko tät lääʹǩǩ šâdd viõʹǩǩe, vueiʹtet altteed tõn tiuʹddepiijjmõõžž oudldam tuejjumuužž. Tät lääʹǩǩ âlgg leeʹd Lääʹddjânnam šiõttʼtõõzzi norldõõǥǥâst aanarsääʹm-, nuõrttsääʹm- da tuõddârsääʹmǩiõlid jåårǥlõʹttum še. 35 § Serddšiõttʼtõõzz Ko jeeʹres laaʹjjin leʹbe asetõõzzin lij sieʹvvõs täin laaʹjjin kååʹmtum laʹǩǩe sääʹmǩiõl âânnmest veʹrǧǧneeʹǩǩivuiʹm, ǩiõččât što mâŋŋa, ko tät lääʹǩǩ lij šõddâm viõʹǩǩe, sieʹvvõs meärǩǩad sieʹvvõõzz tän laʹǩǩe. Ko äʹšš lij alttuum ouddâl, ko tät lääʹǩǩ šâdd viõʹǩǩe, suåvteet tän lääʹjj viõʹǩǩe šõddmest viõǥǥâst åårai šiõttʼtõõzzid, teʹl ko veʹrǧǧneǩ ij äʹššvuässla vuõiggõõzz da ouddõõzz diõtt jeeʹresnalla preem. Heʹlssnest rosttovmannu 15 peeiʹv 2003 Tääʹssvääʹld Presidentt TARJA HALONEN Vuõiggâdvuõttminister Johannes Koskinen