Nr 133 Sääʹmasetõs Addon Helssnest 14 peeiʹv nuuʹbbmannust 1997 Mädd- da meäʹctäällministeeria čuäʹijtemmest šiõtt’teet nuʹbbmannu 24. peeiv 1995 uvddum sääʹmläkka (253/1995) nuäjjeeʹl: 1 lååkk Tuärjjõõzz miõttmuužž õudltõõzz 1 § Personlaž õudltõõzz Õudltõssân sääʹmlääʹjj (253/95) mieldsa õudltõõzz vuäǯǯmušše lij, štõ oocci lij mättʹtõõttam da põʹstti haʹrjjted kõõččmest leʹddi põrggâm. Õõuʹdpeäʹlnn celkkum tõn õõstǩani vueiʹtet määddvuäʹsttemlääin jeälstemtääl håmm’mušše, põrttlääin da -veäʹǩǩvuõđ da investointilääin da -veäʹǩǩvuõđ čuõǥǥasraajjmušše, šleädgtem vääras, čääʹcchuõl vääras, pirrõssuejlaž õõlǥtõõzzid da äʹrbbvueʹǩǩpirrõõzz ruõkkmušše vueiʹtet miõttâd. Tääl jeäʹt vuäǯǯu, säämlääʹjj 22 §:st õõlǥtum ääʹšš mieʹldd looǥǥkani, vuâđđeed jeät-ka määddvuäʹsttemlääin tääl håmm’mušše miõttâd nåkkam ooumže, kååʹtt jiõčč lebe koonn pieʹllkueiʹmm lij määddvuäǯǯamooccmuužž tuejjeempoodd lebe läinnääʹšš räʹtǩǩemmen teâuddam 50 eeʹǩǩed. Ceälkkum ââʹkkraajâst vueiʹtet seža moksted jeeʹrab vââʹjjest, õudltõssân lij, štõ ooumaž lij jäänmõssân 55 eeʹǩǩed. Jeeʹres tuärjjõõzz ko põrttlääin da -veäʹǩǩvuõđ ij vuäǯǯ miõttâd ooumže kååʹtt lij teâuddam 65 eeʹǩǩed. Põrttlääin da -veäʹǩǩvuõđ oođđ põõrt raajjmušše ij seža vuäǯǯ miõttâd 65 eeʹǩǩed teâuddam ooumže. Pieʹllkuieʹmin vääʹldet lokku nuõrab ââʹǩǩ. Ââʹjjtemes ooumaž vuäitt piâssâd vuäzzlõžân sääʹmlääʹjj vuâlla kuulli tuåimin, jõs on lij veänccõõttâm lebe jõs son vuämašt sääʹmtääl õõutsââʹjest puärrseezzvueiʹm lebe suänast nuuʹbbin lebe jõs tõõzz liâ jeeʹres jeeʹrab veäʹr. 2 § Tuärjjõõzz miõttmuš jäänbõõzzid Määddvuäʹsttemlääin tääl lebe vuuʹvd håmm’muužž vääras vueiʹtet miõttâd õhtsõšše kuâhttsa lebe jäänbõõzzid saaʹmid , kook jeäʹla pieʹllkueiʹm, pâi tâʹl ko puk õõutsââʹjest vuämšteeja teâudde sääʹmlääʹjj 4 da 5 §:sest šiõtt’tuum õudltõõzz. Jõs õudltõõzz kuõskki tääl lebe vuuʹvd õõʹutsââʹjest vuämšsteejin håʹt de õhtt teâudd sääʹmlääʹjj 4 da 5§:sest šiõtt’tuum õudltõõzzid da vuämašst täälast lebe vuuʹvdest õõccmõsân kuälmad vueʹzz, vueiʹtet siʹjjid õʹhtsešše miõttâd jeeʹrab ko 1 momenttist ceälkkum säämʹlääʹjj vuâlla kuulli õudltõõzzid. Näkkmid oummid jiččines še vueiʹtet miõttâd kõõččmest leʹddi õudltõõzz, jõs tääl lebe vuuʹvd jeeʹres õõuʹtsâajest vuämšsteeja õuʹdde tõõzz miõttmuužž. Kuäʹss kõõččmest lij čuâǥǥasraajjâm- lebe cääʹcchuõlltuâjast, koon riikk spraavdââtt, âlgg miõttmuužžâst leeʹd mieʹldd še ǩiddõs piijjmest panttvaʹstõsse sõddâm lääinast lebe riikk vuäǯǯmest. 2 lååkk Lääin da veäʹǩǩvuõđ 3 § Sääʹmlääʹjj 10 §:sest ceälkkum määddvuäʹsttemlääin vuäǯǯat miõttâd tääl, tõn vuässadvuõđ lebe lââʹssmäädd håmm’mušše sääʹmlääʹjj 5 §:sest ceälkkum ooumže, kååʹtt haʹrjjad lebe älgg haʹrjjted sääʹmlääʹjjest ceälkkum luâđjieʹllemvueʹjj da jeälast lebe siirdčââtt põõšši nalla håmm’mam jânnmes. Määddvuäʹsttemlääin vuäǯǯat miõttâd še nåkkam sääʹmlääʹjj 5 da 6 §:sest ceälkkum ooumže da õhtõʹsse, kååʹtt håmm tääl, vuässadvuõđ sääʹmlääʹjj 3 §:s 2 momenttist ceälkkum uʹccpõrggmuužž vääras. 4 § Investointiläinn da -veäʹǩǩvuõtt Määddvuäʹsttemlääin vuäǯǯat miõttâd še nåkkam sääʹmlääʹjj 5 §:sest ceälkkum ooumže, kååʹtt håmm põrtt’tääl, tõn vuässadvuõđ lebe vuuʹvd, koʹst puätt põõšši nalla jeälsted. Sääʹmlääʹjj 10 §:S 1 moment 2 sââʹj a vueʹllsââʹjest investointilääin da veäʹǩǩvuõđ vueiʹtet miõttâd ammatlaž kueʹllšeeʹllemest, tâkai mäddtäälast da spesialmäddtäälast da sääʹmlääʹjj 3 §:z 2 momentist ceälkkum uʹccpõrggâmest taarbšeei pååđ ââʹnnemvuämšstõõžž håmm’mušše. Puäʒʒtääl haʹrjjtem vääras vuäǯǯat miõttâd 1 momenttist ceälkkum investointilääin da investointiveäʹǩǩvuõđ sokkpuõccui da še obb puäʒʒjeäl håmm’mušše. Investointilääin vuäǯǯat miõttâd moottorǩeâlk da jeeʹres jânnamvuâjjamneäʹvv da tõiʹd kuulli neävvai da še jeeʹres jiõggtemes puäʒʒtäälast taarbšem pååđneäʹvvai håmm’mušše. Spesialmäddtääl da sääʹmlääʹjj 3 §:z 2 momenttist ceälkkum uʹccpõrggmuužž veeideem õhttvuõđâst vueiʹtet investointilääin da investointiveäǩǩvuõđ miõttâd pâi tâʹl ko vueiʹnet štõ nuʹt kuåstteet tuärjjeem põrggmuš lââʹzzad sâmai jäänab tuâjjvõõjjlažvuõđid, tueʹjjeem jalostemääʹrv lebe kääzzkâʹstmuužžid. Jõs oođeem ââʹnnemvuämšstõõzz håmm’mušše lij ääjab miõttum riikk teäʹǧǧin veäʹǩǩvuõtt, läinn lebe korkktuärjjõs, veäʹǩǩvuõđ vueiʹtet miõttâd pâi tõõi pääiʹǩi, mõõk lââʹzzte tuâjjvõõjjlažvuõđid, tuejjeem jalostemääʹrv lebe kääʹzzkâʹstmuužžid . Mäddtääl, spesialmäddtääl, puäʒʒtääl, kueʹllšeellmuužž da sääʹmlääʹjj 3 §:z 2 momenttist ceälkkum uʹccpõrggâm vääras vueiʹtet miõttâd investointilääin da -veäʹǩǩvuõđ sääʹmlääʹjj 10 §:s 1 moment 2 sõõʹji b da d vueʹllsââʹjest ceälkkum õõlǥtõõzzid da mäddtääl vääras še ceälkkum moment 2 sââʹj c vueʹllsââʹjest ceälkkum õõlǥtõõzzid. Spesialmäddtääl, ammatlaž kueʹllšeeʹllem da sääʹmlääʹjj 3 §:z 2 momentist ceälkkum uʹccpõrggâmuužž vääras vueiʹtet lââʹssen miõttâd lääin põõššinallšem ââʹnnemkapitaalen 5 §:z mieʹldd. 5 § Ââʹnnemkapital’läinn Lääin põõššinallšem ââʹnnemkapitaalen vuäǯǯat miõttâd altteem- lebe veeideem vuâlaz ammatlaž kueʹllšeellmušše, spesialmäddtallu da sääʹmlääʹjj 3 §:z 1 moment — tist ceälkkum uʹccpõrggmušše da ceälkkum hååmmi jått’tem lebe juäʹtǩkem vääras. Lääin vueiʹtet miõttâd še suhdantei taʹssjem vääras, jõs mainsted põrggmest, jõs kõõččmest leʹddi põrggmuužž jeäʹt vuõittu vuänkõš ääiʹj piʹštti ââʹnnemkapital lââʹzztemtää juäʹtǩked. Lââʹsstarbbân ǩiõččât vuäǯǯkani kuâđđjam tuotto, ko verddjet tõn normalpoddu. 6 § Jått’temveäʹǩǩvuõtt Jått’temveäʹǩǩvuõđ vueiʹtet miõttâd sääʹmlääʹjj 3 §:z 2 momentist ceälkkum uʹccpõrggmest lebe ammatlaž kueʹllšeeʹllemest šõddi tuâjjviõkk’kuulid õõutâst, kuõiʹtest lebe koolmâst jått’temeeʹjjest, kååʹtt laʹsǩǩeet tõn eeʹjjest ko tuejjeemtuåim lebe veeiduum tuejjeemtuåim altteš. Põrggja jicces vueiʹtet jått’temveäʹǩǩvuõtt miõttâd pâi altteeja lebe tõõzz veʹrddjemnallšem põrggâmtuåimi vääras. Veäʹǩǩvuõtt meäʹrreet reknasttum eeʹǩǩpuåđi mieʹldd jeänmõssân 70 000 mäʹrǩked oummust kååʹtt lij obbpeivvsaž tuâjast. 7 § Lääin da veäʹǩǩvuõđ jeärrsa ko põrggja Põrttlääin da veäʹǩǩvuõđ da investointilääin da — veäʹǩǩvuõđ čuõǥǥasraajjmušše, čääʹcchuõl vääras, šleädgtem vääras, äʹrbbvueʹǩǩpirrõõzz ruõkkmušše da pirrõssuejlaž õõlǥtummuužžid vueiʹtet miõttâd še jeärrsa ko põrggmuužž haʹrjjteeja sämmlõʹšše. 8 § Läinn da veäʹǩǩvuõtt põõrt vääras Põrttlääin- da veäʹǩǩvuõđ vueiʹtet miõttâd põõrti raajjmušše, kooi sââʹjj, vuâđđräʹtǩǩõs, tekniklaž konstruktio da neävv liâ õõlǥtummnallšem da jeällemkuul liâ mååžna. Ko nåkkmid lääinaid miõttât âlgg ǩiõccâd tõt, štõ tõõja tuåimivueiʹm õõudâsviiǥǥât šiõǧǧ pirrõš šlaaj. Raajjlmin, kook raajât da šõõʹreet põrttlääin da -veäʹǩǩvuõđ vieʹǩǩin, vuäǯǯ põõrt šooratvuõtt leeʹd jeänmõssân 160 nelljčiõkkmettred da kuõiʹt seämma põõrtâst leʹddi põõrt raajjmuužž da šõõʹreem vääras õhtsešše 200 nelljčiõkkmettred. Jeeʹrab veäʹrest vuäǯǯ põõrt šooradvuõtt leeʹd õõuʹdpeäʹlnn ceälkkum siõmmna šõõrab. Nåkkam põõrt šooradvuõtt, koon šõõʹreet, vuäitt leeʹd še šõõrab mâid õõudʹpeälnn lij ceälkkum, leša põõrt šooradvuõttân, mõõn vääras lainn miõttât, vääʹldet lokku seža jeänmõssân 250 nelljčiõkkmettred. 9 § Läiinai määnmõsmeäʹr Lääinai jeänmõsmeäʹr liâ: 1) määddvuäʹsttemlääinast 85% håmmamhââʹddest, kååʹtt vueiʹtet priimmâd 2) põrttlääinast da raajjmušše miõttum investointilääinain 80% kuullplaan meäʹrest, kååʹtt vueiʹtet priimmâd; 3) ââʹnnemkapitallääinast 60% tõn ââʹnnemkapitaalest, kååʹtt taarbčet peäʹl eeʹjj sest da suhdannelääinast jäänmõssân 80% tõn ââʹnnemkapitaal lââʹzztem meäʹrest, kååʹtt taarbčet peäʹl eeʹjj seʹst; da 4) jeeʹres lääinain jäänmõssân 65% tõin kuullplaan lebe kuuli meäʹrest, kååʹtt vueiʹtet priimmâd. 10 § Veäʹǩǩvuõđi jeänmõsmeäʹr Veäʹǩǩvuõđi jeänmõsmeäʹr liâ: 1) investointiveäʹǩǩvuõđâst raajjâmpõõrt vääras, kååʹtt taarbčet mäddtääl, spesialmäddtääl da jeeʹres luâđjieʹllemvueʹjj haʹrjtemmest , 60% priimmum kuullplaan meäʹrest; 2) investointiveäʹǩǩvuõđâst uʹccpõrggmuužž vääras 60% priimmum kuulin; 3) põrttveäʹǩǩvuõđin, jeäʹllempirrõs da tuejjpirrõs pueʹremmest da pirrõssuejlaž investointin 50% priimmum kuullplaan meäʹrest; 4) jeeʹres veäʹǩǩvuõđin 40% priimmum kuullplaan meäʹrest lebe nåkkam kuulin koiʹd vueiʹtet priimmâd; Jätt’temveäʹǩǩvuõđi meäʹrr, kååʹtt lij laʹsǩǩuum priimmum veeʹres tuejjlaid mahssum päʹlǩǩkuulin da 6 §:z 2 moment ceälkkum eeʹǩǩpuåđain vuäitt leeʹd pueʹttinallšem: 1. jått’temeeʹǩǩ55% 2. jått’temeeʹǩǩ50% 3. jått’temeeʹǩǩ45% 11 § Lääinai da veäʹǩǩvuõđi jooccmuš Läinn- da veäʹǩǩvuõttoocccmuš liittjinees âlgg kuåstteet Aanâr kååʹdd jânnampäiʹǩǩjieʹllemverʹǧǧnekka, koonn âlgg kuåstteet oocmuš ceälkkmuužžineezz jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge räʹtǩkeem vääras. Jõs seämma haʹŋǩkõsse ooʒʒât lääin da še veäʹǩǩvuõđ, âlgg läinn- da veäʹǩǩvuõttooccmuš kueʹđđed seämma ääiʹj. Ooccmuuzzâst âlgg håmmad še Palggsi Õhttõõzz ceälkkmuš, jõs ooccmuš vuâđđaav pieʹǩǩnes lebe obbnes puäʒʒtääl haʹrjjtummušše. Ooccmuužžâst da tõn liitjin âlgg čiʹlǧǧeed haʹŋǩǩõõzz plaan, kuullplaan da oocci mäʹhssemvalmšvuõtt. Ooccmušše âlgg še piijjâd mieʹldd še käʹnntemvuõttrekknõs, jõs tuärjjõõzz ooʒʒât sääʹmlääʹjj 3 §:sest ceälkkum põrggâmušše. Ooccmušše âʹlgg še piijjâd mieʹldd jeeʹres čiʹlǧgõõzzid nuʹt mähtt jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug tääʹrǩben meäʹrrad. Investointilääin da -veäʹǩǩvuõđ âlgg ooccâd õuddel ââʹnnemvuämšstõõzz håmm’muužž lebe tõõi raajjâm- lebe jeeres tuâij alttuumuužž , koid teäggted. Uʹccpõrggmuužž jått’temveäʹǩǩvuõđ âlgg ooccâd õuʹddel ko tuejjeemtuåim altteet. Määddvuäʹsttemläinnooccmuš âlgg kuåstteet jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge pirr eeʹjj seʹst kaupp- da jeeʹres vuäǯǯamǩiiʹrj vuâllaǩeeʹrjtemmest. Läinn- da veäʹǩǩvuõttooccmuš, kååʹtt lij kuåsttuum jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge mâʹnnjlubun ko 3 momenttist lij õõlǥtum, vueiʹtet väʹldded ǩiõttõõllâd, jõs jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug jeeʹrab veäʹr diõtt nuʹt riâšš. 3 lååkk Läinn- da veäʹǩǩvuõttmääin 12 § Läinnäiʹǧǧ Lääin läinnäiʹǧǧ lij lääintemsââʹjest ǩidd ååreel pueʹttinallšem: 1) määddvuäʹsttemläinn 5–25 eeʹǩǩed; 2) investointiläinn tuejjeempõõrt vääras 5–25 eeʹǩked; 3) põrttläinn 10–20 eeʹǩked; 4) äʹrbbvueʹǩǩpirrõõzz ruõkkmušše miõttâm läinn 5–10 eeʹǩǩed; 5) jeeʹres lääin 5–15 eeʹǩǩed; Läinnmääinaid meäʹrremmen âlgg väʹldded lokku tän-a oummu väärkõsvuõtt, puåđ, piârkõskkvuõđ, pueʹttiääʹj investointi da jeeʹres suu ekonomlaš mäʹhssemvalmšvuõtt. 13 § Tuâi tuejjeemäiʹǧǧ da tõn kooʹǩǩummuš Tuâjj, koonnn vääras lij miõttum sääʹmlääʹjjest ceälkkum veäʹǩǩvuõtt lebe läinn, âlgg tueʹjjeed vaalmâs kuõiʹt eeʹjj seʹst lääin lebe veäǩǩvuõđ miõttmest, jõs tuâi tuejjeemäigga jeäʹt leäkku miõtt’tum kooʹǩǩummuš. Jõs tuâi vääras lij miõttum veäʹ’ǩǩvuõtt lebe läinn, reknastet õõudpeäʹlnn meärrääiʹj lääin miõttmest. Õõudpeäʹlnn 1 momenttist ceälkkum kooʹǩǩummuužž âlgg ooccâd õuʹddel ko meäʹrräiʹǧǧ poott. Kooʹǩǩummuužž vueiʹtet miõttâd vuârast jäänmõssân õhtt eeʹǩǩ da õʹhtsešše jäänmõssân kuõiʹhtt eeʹjj. Kooʹǩǩummuužž kuõskki ooccmuš âlgg kuåstteet Aanar kååʹdd jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueǩǩkruuʹge, kååʹtt riâšš kooʹǩǩummuužž miõttmest. 4 lååkk Määdd håmm’muš da kaaupšummuš 14 § Määdd ooccmuš Sääʹmlääʹjj 28 §:sest ceälkkum määddvuäǯǯamooccmuš âlgg tuejjeed mädd- da meäʹcctäällministeria nanneem pueʹmmja da kuåstteet Aanâr kååʹdd jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge. 15 § Määdd håmm’muš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg sääʹmlääʹjj 28 §:sest ceälkkum ooccmuužži diõtt äʹlǧǧed taarb mieʹldd tuåimmad määdd håmm’mušše sääʹmlääʹjj õõlǥtõõzzid. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug pââjj hââʹdd da tueʹjjad vuäʹsttemtaʹrjjõõzz da še âânn huõl kauppǩiiʹrj tuejjemmest da vuâllaǩeeʹrjtemmest nåkkam vuämšstõõzzâst, kååʹt vueʹstet lebe vaajtet riiʹǩe. 16 § Plaannevdõõzz tuejjummuš Eevdõõzz sääʹmlääʹjj 17 §:sest ceälkkum määdd ââʹnnemplaan tueʹjjad taarbčemmest jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug veʹrǧǧooumaž. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt uʹvdded suʹnne vueʹǩkõõzzid tõʹst, mâiʹd plaan tuejjemmen âlgg väʹldded lokku. Plaanâst âlgg kuâsttjed tõk tääl, vuuʹvd da jeeʹres õudltõõzz, koid vuâđđeet da tõõi võõjla vuäǯǯi da kaupphââʹdd mähss- da jeeʹresmääinaineez. Kuäʹss plaan iʹllä tarbb tuejjeed, tuejjad jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug kaaupšemriâššâm sääʹmlääʹjj 29 §:z mieʹldd. 17 § Plaanâst teâđtummuš Õõuʹdpeäʹlnn 16 §:st ceälkkum plaanevdõõzz tuejjeem alttemmest âlgg teâđted Aanar kååʹddest aalmilaž lkeâzatest da Aanâr kååʹdd iʹlmmtemtaaulâst. Tõst âlgg lââʹssen iʹlmmted ǩiiʹrjin Aanar kådda da tõiʹd oummid, kook liâ tuejjääm määddvuäǯǯamooccmuužž. Norrõõzzid vueiʹtet ââʹnned taarb mieʹldd plaan tuejjeeempoodd. Norrõõzzin vueiʹtet riâššâd jeeʹres norrõõzzi ââʹnnmest da tõin iʹlmmtemmest. 18 § Plaan nannummuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg iʹlmmted tuejjuum plaanneʹvdõõzzâst tuõđštemnalla Aanâr kådda da sääʹmsuåvtõʹsse da määdd ooccjid. Jõs vuuʹvdest iʹllä priimmum lebe nannuum vââjjmõš, plaaneʹvddõs âlgg ââʹnned aalmilaz kuâsttjemmest Aanar kååʹddest 30 peeiʹv ääiʹj tõʹst, ko čuäiʹjtõsse piijjmest lij iʹlmmtum nuʹt mäʹhtt kååddlaž iʹlmmtõõzz kååʹddest iʹlmmtet. Tõt kååʹtt ij tuõtt priim plaaneʹvddõõzz, âlgg kuåstteed keerjlaž muʹšttõs plaan vuâstta jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge õuʹddel ko čuäiʹjtõʹsse piijjâmpodd poott. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug nannad plaan. Jõs vuämšstõs eeʹvdet ââʹnned jeeʹres ko tän lääʹjj õõlǥtõõzzid ij-ka jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruugâst leäkku tõn mieʹldd mâiʹd meäʹrreet jeeʹres laaʹjjin vuõiggâdvuõtt luõvted riikk mäddvuämšstõõzz, jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg jijjâs ceälkkmuužžin seʹrdded plaan tän pääiʹǩ mädd- da meäcctäällministeeria räʹtǩǩeem vääras. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug riâšš määddvuäǯǯamooccmuužž heelǥemmest lebe tõst jeäʹt riâššu ni mâiʹd jõs oocci iʹllä jäkktõõllâm 17 §:z mieʹldd uvddum kåččmuužž lebe ij tieuʹd määdd vuäǯǯmuužž õudeltõõzzid lebe oocci ij jueʹtǩ jijjâs määddvuäǯǯamooccmuužž. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg veâl kullâd oocci õuddel ko räʹtǩǩad ääʹššest, jõs kuullmuužž jeäʹt veal leäkku tuejjuum plaan ǩiõttõõllmen. 19 § Kauppǩeeʹrj tuejjummuš da vuâllaǩiiʹrjtummuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug tuejjat da vuâllaǩiiʹrjat kauppǩiiʹrjid riikk peäʹlest. Vueʹstti âlgg vuâllâǩiiʹrjted kauppǩiʹrjj jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug uʹvddem 30 peeiʹv kookka meäʹrrääiʹj seʹst äʹštõõzzin, štõ jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt ǩiččâd vuõiʹǧgâdvuõđ vuästtmušše puuttâm. Ko kõõččmmest lij vuäʹmšstõs, kååʹtt luõvtet jeeʹrab ko säämlääʹjj õõlǥtõõzzid, kauppǩeeʹrj tuejjad da vuâllaǩeeʹrjad riikk peäʹlest jânnampäiʹǩǩjieʹllem-vueʹǩǩkruug, jõs tõt lij nannääm plaan mii kuâskk määdd âânnmmuužž lebe muđoi riâššâm luõvtemmest. Muđoi õõudʹdpeäʹlnn ceälkkum tuåimin âânn huõl mädd- da meäʹcctäällministeria. 20 § Hââʹdd oʹđđest meäʹrrummuš Jõs õõuʹdpeäʹlnn kauppǩiiʹrj ǩeeʹrjtummuzz vuâmmšet, štõ hââʹdd meäʹrremmen lij reknastummum puästtad lebe jeeʹres ošvdõõttmõš, jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩ-kruug nannât hâaʹdd oʹđđest. Kuäʹss kõõččmest lij plaanâst, koonn mädd- da meäʹctäällministeria lij nannääm plaanâst, mädd- da meäʹcctäällministeria nannâd hââʹdd. Jõs puästtad reknastummuš lebe jeeʹres ošvdõõttmõš lij occkaž, tõt vueiʹtet kueʹđđed teevkani. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug lebe, jõs kõõččmest lij plaanâst. koonn mädd- da meäcctäällministeria lij nannääm, mädd- da meäʹcctäällministeria nannât nuʹt še hââʹdd oʹđđest, jõs tääl lebe vuuʹvd äʹrvv lij jiânnai mottjam mâŋŋa tõʹst ko hâʹdd lij meäʹrruum ij-ka kauppǩiʹrjj leâkku veâl vuâllaǩiiʹrjtum. Mâid 2 momenttist meäʹrreet, jäkktõõlât suåppi sõõʹjin še tâʹl ko kõõččmest liâ vuässadvuõđ da vuõiʹggâdvuõđ. 21 § Riikk vuäǯǯmuužži ååsktõõzz Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg ââʹnned huõl tõʹst štõ riikklääinain da kauppahâʹddvuäǯǯmuužžin liâ nokk pueʹr ååsktõõzz. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩ-kruug še luõvât mååusat ååsktõõzzid ǩiddõõzz vuäʹmšsteeja mâŋŋa ko riikkläinn da kaupphâʹddvuäǯǯmuužž liâ loopp räjja mahssum. 22 § Iʹlmmtõs määddmett’teemkonttra Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg saraz iʹlmmted mäddmett’teemkonttra ǩiiddõs vuäʹmšstõõzz luõʹvtemmest mii lij šõddâm sääʹm lääʹjj mieʹldd da mieʹldd looǥǥeel še luõvtõõzz mõõk lia tuejjuum lääʹjj olggpeällsaid õõlǥtõõzzid. 23 § Kaupphââʹdd mååusadmähssmuž Sääʹmtääl da lââʹssvuuʹvd kaupphââʹdd mååusadmäʹhssemäiʹǧǧ vueʹjjimeâldaž mähssmääinaivuõiʹm lij õõccmõssân vitt da jäänmõssân 25 eeʹǩked. Kaupphâʹdd, jõs tõt ǩiiččât taarblõžžân vuäǯǯi ekonomlaž sââʹjj lokku vääʹldeel, vueitet uʹvdded še obbnes veälǥas vueʹjjimeâldaž mähssmääinaivueiʹm. Kaupphââʹdd mååusadmäʹhssemääiʹj meäʹrremmen âlgg väʹldded lokku kõõččmest leʹddi oummu väärkõsvuõtt, puåđ, piârkõskkvuõđ, puettiääiʹj investointi da jeeʹres ääʹšš mõõk vaaikte suu ekonmlaž sâʹjjses. 5 lååkk Mähssmuš da mååusad peʹrrjummuš 24 § Läinn- da veäʹǩǩvuõttväärai mähsmmuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug mähss määddvuäʹsttemlääin jäänmõssân kuõiʹhtten mäʹhssemvuârast. Läinnväär âʹlǧǧe saraz ââʹnned kauppǩiiʹrjest suåppum kaupphââʹdd, meäddamäʹhssemlääinai da lääin mähsmušše, kååʹtt lij vuäǯǯum kaaup teäggummušše. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug mähss jeeʹres lääinaid da veäʹǩǩvuõđid õhtten lebe jäänab, jäänmõssân seža neljjen vuârast. Lääin leb veäʹǩǩvuõđ vuäǯǯi âlgg uʹvdded taarblaž čiʹlǧǧõõzz mäʹhssem da väärai ââʹnnem kååccmuužž vääras. 25 § Vuõnnummuužži da koorki peʹrrjummuš Riikk vuäǯǯmuužži da lääinai vuänummuužž da koork peʹrrjet nuʹt štõ vuänummuužž da koork mieʹrr lij õʹhtsešše jueʹǩk pieʹlleeʹjj ǩeeʹjjest meâlggat seämma šoora lebe seämma šoora pieʹlleeʹǩǩvuänummužživueiʹm. Lääin da koork šâʹdde mäʹhssemnalla jueʹǩǩ neelljad mannu lebe kålggmannu mââʹimõs peeiʹv. Lääin korkk âlgg mäʹhssed jueʹǩǩ läinnvueʹzz kaggempeeiʹvest looǥǥeell, jõs sääʹmlääʹjj 14 §:sest ij jeeʹrab šõõdd. Jõs põrggi saneerammuužžâst uvddum lääʹjj (47/1993) lebe privaatoummu veäʹlǧǧšiõttõõlmest uvddum lääʹjj (57/1993) mieʹldd uvddum suuʹvdemstuuʹl riâššmest ij jeeʹrab šõõdd, riikk vuäǯǯmuužž da lääin šâʹdde mäʹhssemnalla tän ceäkksest šiõtt’tuumnalla, ko ceälkkum mõõntõõllmest suåppum heâlptõõzz poʹtte. Ko suåvât vuõssmõssân ceälkkum lääʹjj 97 §:sest lebe nuʹbbeen ceälkkum lääʹjj 78 §:sest õõlǥtum jäʹrjstõõllmuužžin lebe sääʹmlääʹjj mieʹldd jiõččvälddsaž veäʹlǧǧšiõttõõllmuužžin, âlgg riikk vuõǯǯmuuži da lääinai mäʹhssemvuâlla šõddmest suåvtet mâid tän ceäkksest šiõtteet. Riikk vuäǯǯmuš da läinn âlgg 29 §:sest õõlǥtum mäʹhssemheâlptõõzz mieʹldd looǥǥeel mäʹhssed väʹstt riiʹǩǩe sääʹmlääʹjj 14 §:z 1 momenttist da 30 §:z 1 momenttist šiõttuum ääiʹjest, jõs põrggâmsaneerammužžast , privaatoummu veäʹlǧǧjärstõõlmest lebe jiõččvälddsaž veäʹlǧǧjärjstõõllmest jeeʹrab šõõdd. 26 § Lääinai, kaupphââʹdd da kuullvuässadvuõđ peʹrrjummuž Lääinai, kaupphõõʹddi da kuullvuässavuõđi vuänummuužži da koorki mahssupiijjmest, kueʹddmest da tilittemmest âlgg suåppi sõõʹji jäkktõõllâd, mâiʹd šiõtt’teet riikk teäʹǧǧvuäǯǯmuužži mahssupiiʹjjmest, kueʹddmest da tilittimmest uvddum asetõõzzâst (559/1967) meäʹrreed ko kõõččmest liâ tõst ceälkkum vuäǯǯmuužž. Kueʹddemveʹrǧǧneʹǩǩen lij seža mädd- da meäʹcctäällministeeria teâttkuvddlõs. 27 § Leiʹǧǧvuänummuš Veälǥlaž da jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vueiʹtte suåppâd mååusadmähsmuužži mäʹhssmest da leiʹǧǧvuänummuužži mäʹhssmest da tõõi vaiggtõõzzâst mäʹhssemnalla šõddi vuänummuužžid. Leiʹǧǧvuänummužžâst huõlkani âʹlǧǧe korkkvuâr mäʹhssed määuskâni kapitaale pueʹtti peeiʹv tõst ko vuänummuužž lia mahssum. 28 § Määus kook âʹlǧǧe mäʹhssed õhtten vuârast Tâʹl ko oođđ määddvuäʹsttemlääin kaaggât, âlʹgg läinn lebe riikk vuäǯǯmuš sääʹm-, luâđjieʹllemvueʹǩǩ-, puäʒʒtääll-, mäddtääll- da mäddjânnamjieʹllemvueʹǩǩlääʹjj damääddââʹnnem- da jeeʹres õõuʹdbu aazztemlääʹjj mieʹldd, kååʹtt laʹsttai juʹn ääiʹjab vuästtum tääl lebe vuuʹvd da koonn vueʹstti lij välddam jicces vaʹsttjem lebe mäʹhssem nalla, seämma ko koork, saraz mäʹhssed õhtten vuârast mååusad. Tõt ǩii lij luõvtam tääla lebe vuässadvuõđ täälast vueiʹtet peäʹstted luõvâs vaʹsttemmen lääinast lebe riikk vuäǯǯmest, õudltõssân lij štõ luovtõõzz vuäǯǯi lij juʹn ääjab leämmaš mieʹldd vaʹstemmen pieʹlstes lääinasta lebe vuäǯǯmest ij-ka täʹst vaʹstemmest luõvâs peästtmuš haiʹtte lääin lebe vuäǯǯmuužž mååusad mähssmuužž. Sääʹmlääʹjj mieʹldd uvddum lääinai da jeeʹres riikki vuäǯǯmuužži loppvueʹzzi mäʹhssmest jäkktõõlat, mâid uvddum lääʹjjest måttmi riikk vuäǯǯmuužži perrjemmest (682/66) siõtteet. 29 § Maʹnnjummuužž da korkkluävsvuõtt Lääinvalddi siõmna ääiʹj piʹštti ekonomlaž vaiggâdvuõđi heâlpeem diõtt vueiʹtet riikk vuäǯǯmuuži da lääinai vuäneem’määusaid miõttâd maʹnnjeem da korkkluõvsvuõđ jeänmõssân õõut eeʹjje vuârast, õʹhtsešše seša jäänmõssân lååi eeʹǩked. Vuänummuužži maʹnnjummuš vueiʹtet miõttâd nuʹt štõ mååusadmäʹhssemääiʹj kookkeet maʹnnjeemeeʹjji meäʹrin da maʹnnjuum vuänummušvueʹzz peʹrrjet seämma mähssvueʹzzest ko alggmååusadmähssäiʹǧǧ lij puuttâm. Vuänummuuzzi maʹnnjummuš vueiʹtet še miõttâd nuʹt štõ maʹnnjeemmeeʹjji mâŋŋa tõʹst mäʹhssem peäʹllekksaž — lebe vuäneemmääusaid taʹrǩǩeet läinnääiʹj muuʹttǩani. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug meâtt oooccâm ǩeeʹjjest maʹnnjummuužž da korkkluõvsvuõđ mâŋŋa ko Aanar kååʹdd ânnampäiʹǩǩjieʹllemveʹrǧǧneʹǩǩ lij ouddam ceälkkmuuššâs ooccmuužžâst. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt miõttâd maʹnnjummuužž da korkkluõvsvuõđ mieʹrruum määinaivueiʹm lebe ǩeässõõttâd miõttum heâlptõõzz, kuäʹss tõt vuäinn tõõzz lij veäʹrr. 30 § Veäʹǩǩvuõđ serddmuš Jõs tõn tääl, mõõnn kuddân raajjâm vääras lij miõttum investointi- lebe põrttveäʹǩǩvuõtt, vuämšsteei vaaijtaav mâŋŋa tõʹst ko tuâij liâ juʹn alttiuum, jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt seʹrdded veäʹǩǩvuõđ oođđ vuämšsteeja, õudeltõssân lij štõ son teâudd veäʹǩǩvuõđ ouddmušše meärruum õudltõõzzid da štõ sääʹmlääʹjj 36 §:z 1 momenttist ceälkkum lååʹpp lij suʹnne uvddum. 31 § Lääin luõvâsceälkkmuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt sääʹmlääʹjj 36 §:z 3 momenttist da 37 §:z 1 momenttist ceälkkum šõddmuužži lââʹssen meäʹrreed lääin obbnes lebe pieʹǩǩnes tõʹst saraz mäʹhssed mååusad: 1) jõs lääin vuäǯǯi lij âânnam läinnväärid jeeʹres õõlǥtõsse ko mâʹid lääin miõttmen lääi õõlǧtõs; 2) jõs lääin vuäǯǯi lij lääin lebe veäʹǩǩvuõđ ooccmen peittam vääžnai sõõʹjin teâđaid, kook lejje vaaikted lääin miõttmušše lebe mähsmušše lebe ouddam tõin samai puäst teâđaid; 3) jõs lääintum haʹŋǩǩõs ij leäkku tuejjuum vaalmõš pijjum meäʹrrääij seʹst ij-ka priimmum plaan leäkku jäkktõõllum; 4) jõs täääll lij juõkkum lebe tääll lebe tõn vueʹss lij luävtum nobba; 5) jõs sääʹmtääll lebe tõn raajjâlm liâ lääin vuäǯǯi tuåim lebe huõltemmesvuõđ diõtt pillšõõvvâm ij-ka tõõzz leäkku veäʹrren vuäǯǯi vueʹllekksašvuõtt, puärsvuõtt, puõccmuš lebe jeeʹrab nåkkam veäʹrrr; 6) jõs ååskõõzz äʹrvv lij nuʹt jiânnai vuâllnam, štõ lääin määuskani åårri vueiʹvvkapitaal mååusadmähssmuš sätt kuâđđjet määuskani; 7) jõs koork lebe vuänummužž mähssmuš lij mâŋŋnam jäänab ko 3 määnpââi mäʹhssempeeiʹvest looǥǥeel; 8) jõs lääin vuäǯǯi lebe tuâǥǥteei jouddam konkuʹrsse tai ååcc akordi lebe jos tuâǥǥteei lij jäämm’mam lebe lääin vuäǯǯi leäkku raukkmest huõlkani piijjâm riittjeejai ååsktllzz, mõõn lääin uʹvddi lij raukkâm; 9) jõs tääll leb tõn vueʹss kaaupšet åålǥasmetteel; 10) jõs lääin vuäǯǯi lij lääin kaggmest 5 eeʹjj seʹst jeeʹrab pääklaž veäʹrtää jõskkâm tõn tuåim, kååʹtt lij leämmaš lääin miõttâm vuâđđan lebe jiânnaI õõccääm tõn tuåim lebe jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug lååʹvtää luõvtâm ââʹnnemvuämšstõõzz, mõõnn vääras tuärjjõs lääi uvddum; lebe 11) jõs lääin vuäǯǯi lij ǩeâlddõõttâm uʹvddmen nåkkam teâđaid, äʹššǩiiʹrjid ebe jeeʹres aunnsid, mâiʹd taarbšet lääin ââʹnnem kååʹccmest lebe jõs son lij taarblašnalla ǩeâlddõõttâm veäʹǩǩtemmen taʹrǩǩõõzz tuejjemmest. 32 § Kaupphââʹddvuäǯǯmuužž uõvâsceälkkmuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt luõvâscieʹlǩǩed riikk kaupphâʹddvuäǯǯmuužž, sääʹmlääʹjj 33 §:z 1 momenttist õõlǥtum kuullvuässadvuõtt mieʹldd looǥǥel, obbnes lebe pieʹǩǩnes saraz mååusadmäʹhssed šiõtteeli sõõʹjin seämmä vuâđđõõzin ko läinn vueiʹtet luõvâscieʹlǩked õõuʹdpeäʹlnn 31 §:z 1 momentt 2 da 4—11 sõõʹji mieʹldd. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt luõvâscieʹlǩǩed vuäǯǯmuužž obbnes lebe pieʹǩǩnes še tâʹl, jõs täälast lebe lââʹssvuuʹvdest åårri raajlmid jeäʹt leäkku ååsktum tiiudd ääʹrvest. 33 § Veäʹǩǩvuõs mååusatpeʹrrjummuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt sääʹmlääʹjj 36 §:z 3 momenttist, 37 §:z mmenttist da 39 §:sest šiõtt’tuum lââʹssen meäʹrreet veäʹǩǩvuõđ obbnes lebe pieʹǩǩnes mååusatmäʹhssed šiõtteeli sõõʹjin seämmä vuâđđõõzin ko läinn vueiʹtet luõvâscieʹlǩked õõuʹdpeäʹlnn 31 §:z 1 momentt 1-5 da 10-11 sõõji mieʹldd. 34 § Luõvâsceälkkum kapitaal mååusadmäʹhssemäiʹǧǧ Kuäʹss läinn, veäʹǩǩvuõtt lebe riikk vuäǯǯmuš meäʹrreet obbnes lebe pieʹǩǩnes mååusadmäʹhssed, âlgg tâʹl še riâššâd, âlgg-a mååusadmäʹhssmem mieʹrr mäʹhssed õhttân lebe jäänben vueʹssen, ij seža pâiʹl kolmm eeʹjj mähssääʹjin. 35 § Luõvâsceäʹlǩǩemkorkk Jõs veäʹǩǩvuõtt lebe riikk vläinn, riikk kaupphâʹddvuäǯǯmuš lebe kuullvuässadvuõtt meäʹrreet obbnes lebe pieʹǩǩnes mååusadmäʹhssed, peʹrrjet kapitaale, kååʹtt lij meäʹrruum maausatmäʹhssd, 12 % ekksaž korkk. Õõuʹdpeäʹlnn 31 §:z 1 momentt 1,2 da 10 sââʹjest ceälkkum šõddmuužžin lij korkk seža 16 %. Jõs mååusadpeʹrrjummuž vuâđđaavv 31 §:z 1,2 da 10 sâjja, peʹrrjet luävâsceäʹlǩǩemkorkk veäʹǩǩvuõđ lebe lääin jueʹǩǩ vueʹzz kaggmest looǥǥeel. Jõs mååusatpeʹrrkummuž vuâđđaavv vuämšstõõzz lebe tõn vueʹzz luõvtummušše, lebe nåkkam tuåim, koonn vääras lij tuärjjõz miõttum, loopptummušše lebe tuåim šõõrab õõccummušše, peʹrrjet 1 momenttist ceälkkum luõvâscieʹlǩǩemkorkk vuämšstõsvuõiʹggâdvuõđ seʹrddmest, tääl jueʹǩǩmest lebe tuåim puuttmest lebe šõõrab ooʹccemmest. Jeeʹres sõõʹjin luõvâscieʹlǩǩemkorkk peʹrrrjet mååusat tõn peeiʹvest ko mååusatpeʹrrjemmest uuʹdeš riâssâm. 36 § Mâŋŋnemkorkk Jõs sääʹmlääʹjjest lebe tän asetõõzzâst õõlǥtumum riiʹǩǩe puõʹtti määusaid mahssu mieʹrrääiʹjest, peʹrrjet määuʹskai kuâđđjam määusast korkklääʹjj (633/1982) mieʹldd mâŋŋnemkoork, jäänmõssân seža 35 §:sest ceälkkum šoora koork. 6 lååkk Saaʹmi aaʹšši håiʹddmuš 37 § Kåččmuš sijddsåbbra Õuʹddoummu âlgg ââʹnned huõl tõʹst štõ jiõčč sijddsååbbar kååččad noorrââttâd jueʹǩǩ eeʹjj, seža mââʹnjmõssân čõhččmannusta kõõččmmest leʹdd kaʹldareeʹjj. Ǩeerjlaž kaibbjummuš pâiʹlmeärrsaž sijddsåbbra kåččmušše âlgg uʹvdded saaʹmi õuʹddoumže. Saraz ko õuʹddooumaž lij vuäǯǯam kaiʹbbjummuužž, âlgg suu kåččad pâiʹllmeärrsaž sijdsååbbar noorrââttâd. Jõs õuʹddooumaž iʹllä kåččam sijddsåbbar noorrââttâd lebe kaibbjummuž ill- vuõittum kueʹđđed õuʹddooumže, âlgg väärrõuʹddoummu lebe sääʹmsuåvtõs kåččad kaibbjummu sijddsååbbar noorââttâd. 38 § Kåččmuš sijddsåbbra Kåccmuš sijddsabbra âlgg iʹlmmted uuʹccmõssân 7 peiʹvved õuʹddel såbbred õõutâst aalmilaž keâzaaʹtest, kååʹtt iʹlmmštââvv sääʹmvuuʹvdest da piijjâd vueiʹnnma Aanâr kååʹdd iʹlmmtõstauʹlle. Sijddsååbbar vuäitt še riâššâd , štõ aijddsåbbrest iʹlmmtet še jeeʹresnalla. Sååbbarkåččmest âlgg iʹlmmted såbbar äiʹǧǧ da päiʹǩǩ da veäžnjummuž ääʹšš, koiʹd såbbrest juuʹrdet ǩiõttââllâd. 39 § Sääʹmsuåvtõs Sääʹmsuåvtõõzz tuejjin šiõtt’teet sääʹmlääʹjj 45 §:sest. Õuʹddooumaž kåčč sääʹmsuåvtõõzz noorõõttâd. Õuʹddoummaž valmštââll aaʹššid, koid ǩiõttõõlât sääʹmsuåvtõõzzâst. 40 § Riâššm tuejjummuš Jõs sijddsåbbrest lebe sääʹmsuåvtõõzzâst šâʹdd jeeʹresmiõlvuõđ mõʹnne ääʹšš räʹtǩǩemmen, riâššeet ääʹššest jiõnsteel. Riâššmen šâdd tõt eeʹvdtõs, koon jäänmõs oummin lij kueʹddtam da jõs jiõn liâ seämma jiânnai, tâʹl tõt eeʹvdtõs, koon saaǥǥjååʹđteei lij kueʹddtam. Ko kõõččmest lij vaal, tâʹl vueʹrbb rätǩǩad ääʹšš. 41 § Saaʹmi õuddoummu tuej Saaʹmi õuʹddoummu tuejjan lij: 1) ââʹnned huõl štõ saaʹmi sijddsabbar da sääʹmsuåvtõõzz kååččad noorõõttâd da tõõi tuejjeemi riâššmuužži tiuddepiijjmest; 2) uʹvdded teâđaid da veuʹǩǩõõzzid saaʹmid miõttâm õudltõõzzi ooccmest da ââʹnnmest; 3) čuõvvâd laaʹjjtuejjummužž, veʹrǧǧneeʹǩǩi riâššmid da jeeʹres tuåimaid, mâiʹnn sätt leed måkamne vaikktõs saaʹmi jeäʹllempuåđaid da tuejjeed alttõõzzid verǧǧneeʹǩǩid puereem sõõʹjin; 4) håiddad jeeʹres tõiʹd tuâjaid, mõõkk laaʹjjin, saaʹmi õuʹddoummu vueʹǩǩõsmeäʹrrõõzzâst lebe sijddsåbbar lebe sääʹmsuåvtõõzz riâššmin tuejjan meäʹrreet. Sääʹmsuåvtõõzzi õhttsaž sååbbar vuäitt nanneed vueʹǩǩõsmeärrõõzz, koʹst uuʹdet tääʹrǩab meäʹrrõõzzid õuʹddoummu tuejast. 42 § Õuʹddooumažvaali eeʹvdǩen piijjmuš Õuʹddooumažvaalin vueiʹtet piijjâd eeʹvdǩen sääʹmlääʹjj 46 §:z 2 momenttist õõlǥtum ooumaž, koonn õõccmõssân vitt nåkkam oummu, kookk liâ jiõnnvääldla õuʹddooumažvaalin, liâ eeʹvdtam õuʹddooumžen. Tõk ǩeäk peʹjje eeʹvdeǩ âlʹlǧǧe ǩeerjlaž iʹlmmted eeʹvdǩes vaall’luʹvddkååʹdd saaǥǥjååʹđteei lebe vuäzzla. 43 § Vaall’luʹvddkååʹdd tuej Tõn vaall’luʹvddkååʹdd, kååʹtt lij valljuum piijjâd toiʹmme õuʹddooumažvaalid, tuejjan lij: 1) valmštõõllâd vaali praktiklaž ääʹšš; 2) tuejjeed looǥǥtõs jiõnstemvuõiggâdvuõttlain; 3) tuejjeed da čõõđted eeʹvdeǩlistt; 4) riâššâs vaali pooddâst da vaallnääʹlest da iʹlmmted tõʹst; 5) reknastted uvddum jiõn; 6) raajjâd påʹrddǩiʹrjj vaalin da 7) nanneed vaali šõddmuš da iʹlmmted tõʹst. Jõs meäʹrrääiʹj eʹst lij õuʹddooumažeeʹvdǩen pijjum pâi õhtt eeʹvdeǩ, vaallʹluʹvddkåʹdd nannad taʹlsi sto tät eevdeǩ lij valljuum ouddooumžen. Vaallʹluʹvddkåʹdd iʹlmmad täʹst ǩeerjlaz suʹnne. Õuʹddoummu valljemmest âlgg lââʹssen teadted nuʹt mähtt sääʹmlääʹjj 70 §:sest siõttʹteeet. 7 lååkk Jeeʹrab meärrõõzz 44 § Raajjtõõzzin luõvâspeäʹsttmuž da serddmuužž Ooccmuš mii kuâskk lääʹmlääʹjj 36 §:sest da 38 §:z 3 momenttist õõlǥtummu lååʹv, rääjjtõõzzin luõvâspeäʹsttmuužž lebe õõudǩiõttteâd, âlgg lueʹđđed Aanâr kååʹđd jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩverʹǧǧnekka, kååʹtt vuõlttâd tõn jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge da peejj tõõzz mieʹldd jijjâs ceälkkmuužž. Ooccmušše âlgg piijjâd mieʹldd tääl alggluõvtemǩiʹrjj lebe tuõttân tuõđštum kopio luõvtemǩiiʹrjest lebe vuõsstuejjuum luõvtemǩiʹrjj. Tâl ko tääll lebe vuʹvdd, koon laʹsttaij sääʹmlääʹjjest ceälkkum kaupphâʹddvuäǯǯmuš lebe läinn, obbnes lebe pieʹǩǩnes luõvtet nobba ijka kaupphâʹddvuäǯǯmuužž lebe lääin meäʹrreet mååusat mäʹhssed, jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt ooccâm ǩeeʹjjest seʹrdded kaupphâʹddvuäǯǯmuužž lebe lääin nuʹt štõ luõvtõõzzvuäǯǯi vasttad obbnes lebe pieʹǩǩnes tõʹst. Serddmuužž kuõskki ooccâm’mõõntõõllmest lij viõǥǥâst tõt mâid 1 momenttist šiõtt’teet. Oocmuužž mieʹldd pijjum luõvtemǩeeʹrjest lebe tõʹst vuõsstuejjuum põmmjest âlgg leeʹd mieldd luävtõõzzvuäǯǯi cõõnõõttmuš tõʹst, štõ son vaʹsttad vuäǯǯmuužžâst. 45 § Ǩiddõsrekister õõʹnni tuej Ǩiddõsrekisterõõʹnni âlgg jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug iʹlmmtõõzzâst tueʹjjeet ǩiddõsrekistra meârkkmuš kõõččmest leʹddi tääl puõtt tõst, štõ sääʹmlääʹjj mieʹldd vuâđđđuum tääll lij ceälkkum lääʹjj 36 §:z 1 da 2 momenttist õõlǥtum rääjjtõõzzi vuâlaž. Kuäʹss jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug lij 36 §:z 2 momentt mieʹldd luävâspeäʹsttam rääjjtõõzzin tääl lebe vueʹzz tõʹst, âlgg jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug iʹlmmted tõʹst ǩiddõsrekisterõõʹnja, štõ ǩiddõsrekisterõõnni väldd rääjjtõõzzid kuõskki meärkkmuužž meädda ǩiddõsrekisterist lebe tuejjad meârkkmuužž tääl rääjjtõõzzin uõvâspeäʹsttmest. Mââimõssân ceälkkum lij viõǥǥâst še tâʹl, ko jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug lij riâššâm tõn täälast lebe tõn vueʹzz est, kååʹtt lij puättam mååusat riiʹǩe, štõ tõt ââʹnet jeeʹres ko sääʹmlääʹjj lebe luâđjieʹllemvueʹǩǩlääʹjj õõlǥtõõzzid. Ǩiddõsrekistra 1 da 2 momentti mieʹldd tuejjuum meârkkmuužžâst âlgg ǩiddõsrekisterõõʹnni iʹlmmted kõõccmest leʹddi lääʹjjčuârvvmuš- fa ǩiddeemrekisterööʹnnja, koon âlgg tuejjeed seämmanallšem meärkkmuš kõõččmest leʹddi lääʹjjčuârvvmuš- da ǩiddeemrekistra. 46 § Meäʹcchalltõsveʹrǧǧneʹǩǩ Sääʹmlääʹjj 9 §:z 1 momentt 2, 3, 5 da 6 sââʹjest da 2 momenttist õõlǥtum meäʹcchalltõsverʹǧǧneeʹǩǩ lååʹv lebe miõttmõõžž oudd Pâjj-Sääʹmjânnam luâđhåiddanvuʹvdd koon âlgg taarbšemmest kõõččâd ceälkkmuš kõõccmest leʹddi sääʹmsuåvtõõzzâst. 47 § Ooccmuš veäʹlǧǧšiõtt’õõlmušše Jiõccvälddsaž veäʹlǧǧšiõttõõlmuužž kuõskki ooccmuš kueʹđet jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge. Ooccmušše âlgg piijjâd mieʹldd 50 §:z 3 momenttist õõlǥtum plaanjeeja ceälkkmuš, kååʹtt lij tuejjuum mädd- da meäʹcctäällministeeria vueʹǩǩõõzzi mieʹldd, oocci ekonomlaž sâaʹjest da õõccmõõzzâst tõn veäʹljuʹvddi ceälkkmuš, koon uʹvddem lääinai järjstõõllmuužž ooccmuš vuõss’sâââʹjest kuâskk. 48 § Jiõccväldds veäʹlǧǧšiõttõõlmuužž õudeltõõzz Lääinvuäǯǯi vueiʹtet ǩiõččâd jouddam nåkkam põõšši ekonomlaž vaiǧǧâdvuõđid, koid sääʹmlääʹjj 59 §:z 1 momenttist lij õõlǥtum, tâʹl jõs son lij sõddâm tai sätt tuõđi leeʹd vaarâst šõddâd nåkkmen kååʹtt ij pââʹst mähssed ijka suu mähssempâʹsttmuužž põõšši nalla vuõittu pueʹreed tän asetõõzz 29 §:sest õõlǥtum tuäimivueiʹm lebe nåkkam väärivueiʹm, mõõkk liâ vuäǯǯmest oocci porggâmkapitaalid čuuʹt jiânnai ooʹccǩani, Sääʹmlääʹjj 60 §:z 2 momenttist õõlǥtum šõddmuužži puõtt vueiʹtet jiõccvääldlaž veäʹlǧǧšiõttõõlmuš tuejjeed ko kõõccmest liâ riikklääin lebe kaupphâʹdvuäǯǯmuužž, jõs tääi vuäǯǯmuužži vuässadvuõtt lij oocci puki vieʹljin pâiʹl 60% lebe pâiʹl 80% oocci kuʹǩesäiggsaž lääinain. 49 § Vieʹlji järjstõõllmuš Sääʹmlääʹjj 59 §:z mieʹldd tuejjuum jiõccvääldlaž veäʹlǧǧšiõttõõlmuužžâst âlgg veäʹljivaʹlddi mäʹhssempâsttmuužž pueʹreem diõtt vuõssʹsââʹjest kõõǩǩed lääinai lebe vuäǯǯmuužži måusatmähssmu2ääiʹj da vueʹleed koork. Riikklääinai da -vuäǯǯmužži koork vueʹleem õudltõssân lij jeerab ko sääʹmlääʹjj 60 §:z 2 momenttist õõlǥtum sõõʹjin, štõ še jeeʹres sõõrab vieʹljuʹvddi vueʹlee ekksaž lääinhåiddamkuulid lebe liâ kuõiʹt eeʹjj poodd õõuʹdpeäʹlnn ooccmuužž kueʹđđem peʹrrjam ekksaž vuänummuužžid da koorkid vueʹlben ko mâiʹd lääin miõttmen leäʹt oocmest ceälkkum lääinain suåppum lebe viiđ eeʹjj äiʹj liâ jeänab heâlpääm oocci lääinai häiddmuužž. Riikklääinai da - vuäǯǯmužži vuänummuužžida da koorkid vueiʹtet seämma nalla miõttâd mäʹhssemheâlptõõzzid jäänmõssân viiđõs eeʹjjes, jõs oocci mäʹhssemvalmšvuõđ jeäʹt pueʹreed õõuʹdpeäʹlnn ceälkkum jeeʹres tuåimaivueiʹm. Sääʹmlääʹjj 59 §:z mieʹldd tuejjeem jiõččvääldlaž veäʹlǧǧšiõttõõlmuš vueiʹtet tuejjeet jeeʹres sääʹmtääl õʹhtsešše vuämšteejai tai vaaldšeejai lebe tuâkkeeja miõttmuužžtää, jõs veäʹlǧǧšiõttõõlmuš šâdd sij pueʹrren ij-ka veäʹlǧǧsiõttõõlmuš leäkku tõõi čõõnõõttmuužži vuâstta, mõõkk kuesǩǩe veäʹlǧǧšiõttõõlmuušš oocci da jeeʹres õʹhtsešše vuämšsteei vaʹsteem jueʹǩǩmuužž lebe tuâkkõscõõnnõõtmuužž. 50 § Plaanjem altttummuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg uʹvdded jiõccvälddlaž veäʹlǧǧšiõttõõlmuušš kuõskki ooccmuš jijjõs ceälkkmuužžines čiõʹlǧǧõõss raajjʹja lebe, kol lij suåvtõõllâm ceälkkmuužž ouddam läinninstituuttin, jeeʹres plaan raajjʹja. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg ceälkkmuužžstes uʹvdded jijjõs ååskas tõn vuämšstõõs ääʹrvest, mii lij lääin ååsktõssân. Seämmast jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg iʹlmmted plaan raajjʹja, koʹrvvat-ko riikk plaanjemkuulid. Veäʹlǧǧšiõttõõlmuužž kuõskki ooccmuužž jeʹt seža uvddu 1 momenttist õõlǥtum plaan raajjʹja, jõs ooccma mieʹldd pijjum vuõsčiõʹlǧǧõõzzâst lebe läinninstituut ceälkkmuužžâst lebe muđoi juʹn tän rääiʹjest lij vueiʹnnmest, štõ õudeltõõzz jiõccvääldlaž veäʹlǧǧšiõttõõlmušše jiâ leäkku. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg tâʹl uʹvdded riâššâm tän ääʹššest. Sääʹmlääʹjj 61 §:sest õõlǥtum plaan vuäitt raajjâd vueʹǩkeemõhtõõzz tuåimmååoumaž, koon jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug lij ǩiõččâm štõ lij põʹstti tõn tuõʹjju lebe muđoi jeeʹres nåkka ooumž, ǩeäʹst lij nokk äʹšštobddâmvuõđ ja mättjummuužž da kååʹdd tåbdd kõõccmest leʹdd tuåimmvuuʹvd. 51 § Plaan raajjmuš Jiõččvääldalž veäʹlǧǧšiättõõlmuužž oocci âlgg plaan raajji raukkmest šiõǥǥ meäʹrrääiʹj seʹst uʹvdded plaan raajjʹja mädd- da meäcctäällministeeria meäʹrreem äʹššǩiiʹrjid da še muđoi tuåimmad mädd- da meäcctäälministeeria meärreem nalla etõ õudeltõõzzid veäʹǧǧšiõttõõlmušše vueiʹtet seʹlvvtet. Plaan raajji âlgg tobsttõõttâd oocci sääʹmtääl jeällmõõžžid, oocci tuåimaid, põrggâm da põrggi ekonomlaž sâʹjja da võõjlažvuõđid tuejjeem muuʹtteel, vuämšstõõzz teäʹǧǧen muuʹtteel lebe jeeʹres nalla pueʹreed oocci mähssemvalmšvuõđ da põrggâm tuåimmamõudltõõzzid. Plaanâst âlgg leeʹd mieʹldd reknõstõs põrggâm puåain, kuulin, mäʹhssemvalmšvuõđ šõddmest, investointin da kapiatltaarbâst nokk kuʹǩes äiʹǧǧpoodd seʹst. Plaan raajji âlgg kuullâd õuʹddel plaan raajjmest tõiʹd oocci vielʹluvddjid, kooi vuäǯǯmuužžid juuʹrdet järjstet. Plaan raajji âlgg še suåvtõõllâd ceälkkum vieʹljuʹvddivueiʹm tuåimain mõõk liâ plaanâst mieʹldd. Taarbšemmest âlgg še jeeʹres vieʹljuʹvddjid kuullâd. Jõs plaan raajji da oocci õõutsââʹjest vueiʹnne, štõ õudeltõõzz veäʹlǧǧšiõttõõlmušše jiâ leäkku, plaan raajji âlgg ǩeerjlaå iʹlmmted nut vieʹljuʹvddjid ko ânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge, štõ plaanjemtuâi jeäʹt juätkku da seämmast vuältteet mååusat oocmuš jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge. 52 § Veäʹlǧǧšiõttõllâmsuåppmuš Plaan raajji âlgg kuåstteet plaan jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge taʹrǩǩeem diõtt da seämmast uʹvdded mååusat ooccâmäʹššpõmmai. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug tejjad plaan mieldd suåppmuužž, mâŋŋa ko lij ǩiõccâm štõ õudltõõzz veäʹlǧǧšiõttõõmušše teâuddjâʹvve da lij ouddam veäʹlǧǧšiõttõõllâmooccmušše riâššâm tõõi sõõji, ko kõõččmest lij 59 § õõlǥtummuin riikklääinai da vuäǯǯmuužži šiõttõõlmest. Suåppmuužžâst oocci, vieʹljuʹvddi da jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âʹlǧge jueʹǩǩkaš peäʹlstes čõõnõõttâd tõid tuåimaid, mõõk liâ plaanâst. Suåppmuužž mäinnan âlgg väʹldded mâid tän ceäkkaz 1 da 3 momenttista da 53 §:sest šiõtteet jiõččvääldlaž veäʹlǧǧšiõttõõllmest. Suåppmuužžqst âlgg leeʹd mieʹldd se korvvõs ooccja 50 §:sest õõlǥtum seʹlvvtõõzz raajjmest šõddâm kuulin tõõi sõõʹji, ko selvtõõzz kuul mâʹnne pâiʹl jiõččvaʹstteemvueʹzz, mõõnn meäʹcc- da mäddtäällministeria lij piijjâm. Suåppmuš puätt viõʹǩǩe tõn mâŋŋa ko õõlǥtum čiʹlǧgõõzz jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug da tõn vieluʹvddi, kooi vuäǯǯmuužžid plaan mieʹldd juuʹrdet järjstõõllâd, da oocci liâ vuâllaǩiiʹrjtam suåppmuužž. Jõs ǩii-ne vieʹljuʹvddjin kuâđđ ooccmuužž vuâllaǩeeʹrjtekani jiâ-ka suu vuäǯǯmuužž ooccjest mõõn pâiʹl vitt prosent suåppmuužžâst mieʹldd leddi oocci vieʹljin, vuäitt suåppmuš jeeʹres suåppâmpieʹli puõtt pueʹttet viõʹǩǩe. Jõ suåppmõõžž vuâllaǩeeʹrjtummušše jiâ leäkku õudeltõõzz lebe jos suåppmõž ij puäʹđ viõʹǩke, jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg seža tuʹtǩkeed sääʹmlääʹjj 60 §:z 2 momenttist õõlǥtum riiklääinai da -vuäǯǯmuužži jiõččvälddlaž šiõttõõlmuužž õudõltõõzzid. 53 § Veäʹlǧǧšiõttõõllâm seuʹrrjummuš da mottmuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg seuʹrrjed veäʹlǧǧšiõttõõllâmsuåppmuužž teâuddjummuužž. Vieʹljvaʹlddi âlgg mädd- da meäʹctäällministeeria meäʹrreem naalivueiʹm uʹvdded teâđaid jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruuʹge seuʹrrjem vääras. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug âlgg ââʹnned huõl tõʹst štõ plaanâst mieʹldd leʹddi reknõstõõzz da tuåim liâ ääiʹjtääʹzzest da tõõi mieʹldd vuäitt tuåimmad. Täst jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt ââʹnned veäʹǩken plaan raajji lebe jeeʹres 50 §:z 3 momenttist äälǥtummu oummu, koon kuul koʹrvveet riikk tieʹǧǧin. Veäʹlǧǧšiõttõõllâmsuåppmuužž vueiʹtet muʹttet taarbšemmest. Ko suåppmuužž muuʹttet, tâʹl jäkktõõlât šiõttõõlli sõõʹjjin mâiʹd 51 §:sest meäʹrreet. Riikklääinai da -vuäǯǯmuužži puõtt veäʹlǧǧšiõttõõllâm järjstõõllmuužž taʹrǩǩummuužž puäʹtte jäkktõõllâm nalla suåppmuužž muuʹttǩnai, jõs taʹrǩǩummuužž vuâđjâʹvve riâžžma mii lij uvddum muttâzooccmuužž ǩeeʹjjest. 54 § Jiõccvälddlaž veäʹlǧǧšiõttõõllmuužž jõskkmuš Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt 52 §:sest õõlǥtum suåppmuužž riâššâd, mâŋŋa ko lij kuullâm jeeʹres šuåppipeäʹlid, štõ jiõččvälddlaž veäʹlǧǧšiõttõõlmuš jâskk, jõs: 1) jõs vieʹljvaʹlddi lij veäʹlǧǧšiõttõõllmuužž ooccmen lebe mõõntõõllâm peʹšttmen peittam nåkkam aaʹššid, mõõk lejje vaaikted jiannai šiõttõõmušše lebe ouddam veäžnai pääiʹǩest puäst teâđ lebe vieʹljvaʹlddi mõõntõõllmuš lij leämmaš jeeʹres suåppji čõõʹlmi ǩiiiččeel lij tuõđi läittem; 2) jiõččvälddlaž veäʹlǧgšiõttõõlmuš lij vuâđjjõõvvâm plaane lebe suåppmušše, koon teuddepiijjmušše ij teänab vieʹljvaʹlddi tuåimai lebe suu aaʹšši hueʹneld håiddmuužž diõtt leäkku teänab õudeltõõzz, håʹt de suåppuš muuttčet; 3) jõs vieʹljvaʹlddi jeällmõõžžin lij muđoi šõddâm nåkkam muttâs, štõ jiõččvälddlaž veäʹlǧgšiõttõõlmuužž juätkkmušše ij teänab kaunnu vuâđđ. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt eäʹrreet suåppmuužž jõskkâd nuʹt, štõ järjstummu sääʹmlääʹjj 59 §:z 2 momenttist õõlǥtummu riikklääin da-vuäǯǯmuužž uuʹdet mååusat seämmašooršen ko tõk lejje õõudpeäʹlnn suåppmuužž tuejjeem, leša nuʹt štõ tõin liâ ǩeäʹppummu järjstõõllâm poodd mahssum vuänõõzzin, koorkin da jeeres määusain. Jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug vuäitt 1 momentt 1 da 2 sââʹjest õõlǥtumm šõddmest luõvâscieʹlǩked riikklääinaid da -vuäǯǯmuužžid obbnes lebe pieʹǩǩnes, 8 lååkka Viõʹǩǩepuättmuš da serddääiʹjmeäʹrrõõzz 55 § Rääjjtõõzzin luõvâspiâssmuš Kuäʹss sääʹmlääʹjj 67 §:sest õõlǥtum vuämšstõs, kååʹtt lij saaʹmi aazztemmest uvddum lääʹjj 3 §:sest lebe pårggmannu 24 peeiʹv 1984 uvddum sääʹmlääʹjj (611/84) 12 §:sest meärruum rääjjtõõzzi vueʹlnn, peäss luõvâs tääi rääjjtõõzzi mieʹldd leʹddi ââʹnnemõõlǥtõõzzin, peäss tõt seämmast še ceälkkum rääjjtõõzzin. Mäddmettʹteemkonttâr âlgg jânnampäiʹǩǩjieʹllemvueʹǩǩkruug iʹlmtõõzzâst tuejjeed ääʹššest meârkkmuš ǩiddõsrekistra da lääʹjjčuârvvmus- da ǩiddeemrekisterõõnni mäddmettʹteemkonttâr iʹlmtõõzzâst da lääʹjjcuârvvam- da ǩiddeemrekistra nuʹt mähtt õõuʹdpeäʹlnn 45 §:sest šiõttʹteet. 56 § Riikkjânnam Njeʹǯǯjââuʹrest Aanâr kååʹdd Njeʹǯǯjââuʹrest åårri tonttvuʹvdd põõrtines kuâđđai veâl riikk vuämšstõsse riik huõlltuâjai da siõmmna ääiʹj põštti jeälstummuužž vääras. 57 § Viõʹǩǩepuättmuž da serddäiʹǧǧmeäʹrrõs Tät asetõs puõtt viõʹǩǩe 19 peeiʹv nuuʹʹbbmannust 1997. Helssnest 14 peeiʹv nuuʹbbmannust 1997 Tääʹssvääʹld presidentt Martti Ahtisaari Mädd- da meäʹctäällministeria Kalevi Hemilä