5_undervisningsopplegg-niva-3.html.xml
Udir.no - Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 3 | Hovedinnhold |
Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 3 | Her finner læreren eksempler på hvordan han eller hun kan arbeide med kompetansemål på nivå 3. |
Daesnie lohkehtæjja vuesehte guktie maahtoeulmiem, sisvegem jïh barkoevuekiem lohkehtimmesne sjïehtesjidh. Guktie maadthmaahtoem sjïehtede jïh guktie lohkehtimmiem learoehkidie sjïehtesjadtedh. | Her vises hvordan kompetansemål konkretiseres i læringsmål, innhold og arbeidsmåter, hvordan grunnleggende ferdigheter integreres og hvordan undervisningen kan tilpasses enkelteleven. |
Daerpies dellie iktemearan vuarjasjidh, jïh gïele lea vihkeles dennie barkosne. | Vurdering underveis og språkdomener er en del av opplegget. |
Åvtetje maahtoeh Learohkh joe maehtieh sïejhme fïerhtenbeajjetje baakoeh saemiengïelesne, jïh aaj maehtieh beapmoej bïjre soptsestalledh. | Forkunnskaper Elevene kan allerede begrep om vanlig hverdagsmat på samisk og kan delta i samtaler om hverdagsmat. |
Maahtaldahkeulmieh | Kompetansemål |
Njaalmeldh gaskesadteme | Muntlig kommunikasjon |
Lohkehtimmen ulmieh leah; learohkh gelkieh | Mål for opplæringen er at eleven skal kunne |
soptsestidh fïerhten beajjetji aamhtesi bïjre | delta i samtaler om dagligdagse situasjoner |
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh | Mål for opplæringen er at eleven skal kunne |
baakoeh beapmoeh jïh jurjiehtimmiem utnedh jï soptseatalledh saemien beapmoej bïjre | bruke begrep om mat, råvarer og matlaging og samtale om samisk mat |
Ij ööhpehtimmiesoejkesje abpe dam maahtoeulmiem jaksh. | Undervisningsopplegget dekker ikke alltid hele kompetansemål. |
Maahtoeulmieh leah lïerehtimmieulmide sjïehtesjadteme. | Kompetansemålene er konkretisert i læringsmål. |
Lïerehtimmieulmieh leah barre akte vuekie guktie buektiehtidh maahtoeulmide jaksedh. | Læringsmålene er et steg mot oppnåelsen av kompetansemålene. |
Lïerehtimmieulmieh | Vis alle |
Learohkh gelkieh maehtedh fïerhten beajjetje aamhtesi bïjre soptsestidh, vuesiehtimmien gaavtan: Lyjhkedskreeki, dåarjelekreeki, beapmoej, njoetske beapmoej, jurjiehtimmien jïh saemien beapmoej bïjre. | Elevene skal kunne delta i samtaler om dagligdagse situasjoner i sin egen hverdag, for eksempel om kjæledyr, nyttedyr, mat, råvarer, matlaging og samisk mat. |
Learohkh gelkieh aaj maehtedh: | Elevene skal altså kunne: |
saemien baakoeh lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki bïjre guarkedh jïh ovmessie saemien nommh dïsse nuhtjedh. | forstå og bruke samiske betegnelser på kjæledyr og nyttedyr og bruke ulike samiske navn på dem |
jïjtse jallh jeatjabi dåarjelekreeki jïh lyjhkedskreeki bïjre laavlodh, joejkedh jïh / jallh soptsestidh. | fortelle, synge, joike og / eller samtale om egne og andres kjæledyr og nyttedyr |
soptsestidh bearkoej, - gueliej jïh muerjiej bïjre jïh naan saemien beapmoej bïjre jïh guktie galka dejtie saemien vuekien mietie jurjiehtidh. | samtale om ulike råvarer, som for eksempel kjøtt, fisk og bær, og om noen samiske matretter og hvordan de lages |
soptsestidh guktie lea njoetske beapmoeh aerpievoeten mietie åtneme, jïh guktie maahta orresth-laakan daelie jurjiehtidh. | samtale om hvordan råvarene har vært brukt tradisjonelt og eventuell om ny bruk av råvarene |
Lohkehtæjja tjoevere lïerehtimmieulmide våhkoesoejkesjisnie jallh tæjmoesoejkesjesisnie tjaeledh, jïh learoehkidie jïh gåetide soptsestidh lïerehtimmien åvtelen. | Læreren bør skrive læringsmålene for eksempel i ukeplanen eller periodeplanen og informere elevene og hjemmet om disse i god tid før opplegget starter. |
Dejtie ovmessie lïerehtimmieulmide tjoeverieh eensilaakan buerkiestidh, guktie learohkh åadtjoeh dejtie jïjtsevuarjasjimmesne aaj nuhtjedh. | De ulike læringsmålene må komme klart fram, og elevene må kunne bruke dem i egenvurderingen sin. |
Darjodh Learohkh maehtieh lyjhkedskreekide meatan vaeltedh gosse edtjieh ålkone årrodh jallh fuelhkiem / voelph lyjhkedskreekine bööredh gosse dagkeres biejjiem skuvlesne utnieh. | Praktiske gjøremål Elevene kan ta med seg kjæledyrene sine i forbindelse med en utedag eller invitere familie / venner med kjæledyr til en slik dag. |
Learohkh göökte ovmessie beapmoeh dajvijste jurjiehtieh. | Elevene lager to lokale matretter. |
Maehtieh gaahkoem bååhkesjidh, muerjieh tjöönghkedh jallh gueliem / bearkoem jurjiehtidh. | Bak for eksempel samiske hellebrød, plukk bær eller bruk fisk eller kjøtt. |
Jis nuepiem utnieh learohkh maehtieh sijjen aahka gon aajjam jallh jeatjah voeres almetjh bööredidh dahkoe. | Om mulig kan elevene invitere besteforeldre og / eller andre eldre med på gjennomføringa. |
Baajh learohkh jurjiehtimmiem buerkiestidh, jïh jïjtjh beapmojde vuarjasjidh mearan barkeminie. | La elevene beskrive matlagingen og vurdere maten underveis. |
Jeatjah lohkehtimmiedarjomh. | Eksempler på andre læringsaktiviteter |
Learohkh låggem tjaelieh jïjtsh jallh jeatjah dåarjelekreekibïjre jïh sinsitnide saemien soptsestidh man bïjre leah tjaaleme. | Elevene skriver logg om egne eller andres kjæledyr og forteller hverandre på samisk om det de har skrevet. |
Darjoeh speale-kåarhth gusnie guvvie jïh nomme lyjhkedskreekide. | Lag spillekort med bilde og navn på kjæledyr. |
Kåarhtide maehtieh lamineredh. | Kortene kan lamineres. |
Spealesne maahta guvvieh jïh nommh årrodh. | Eksempel på spill kan være bilde- og navnelotto. |
Vuesiehtimmien gaavhtan; gie dïhte maahta jiehtedh: gaahtoe, bïenje jallh hierkie åådtje kåarhtem utnedh. | Alternativt kan poenget være at den som kan uttale for eksempel katt, hund eller hest, får beholde kortet. |
Dïhte learohke mij jeenjemes kåarhth åtna, dïhte spealem vitnie. | Den eleven som får flest kort, vinner spillet. |
Jurjehth saemien beapmoeh skuvlesne. Dam maahta jurjiehtidh saemien åålmege-bijjien. | Lag samisk etegilde på skolen, for eksempel på Samefolkets dag. |
Tjoeveridie dellie ektese-vyöki barkedh, lohkehtæjjah jïh åvtehkh skuvlesne, eejhtegh jïh almetjh mah leah maehteles saemien beapmoejgujmie. | Dette krever samarbeid med andre klasser, lærere og ledelsen på skolen og med foreldre og samiske mateksperter. |
Learohkh gelkieh voejhkelidh mujhtedh baakoeh jïh nommh dåarjelekreeki jïh lyjhkedskreeki bïjre. | Elevene kan prøve å huske betegnelser og navn på for eksempel kjæledyr og nyttedyr. |
Darjoeh aktem soejkesjem gosse learohkh maehtieh gåetesne eejhtegigujmie jïh jeatjah fuelhkie- jallh slïektigujmie dievhtedh dejtie baakojde. | Lag gjerne et skjema som elevene kan fylle ut hjemme i samarbeid med foreldre og andre slektninger. |
Jiehtieh learoehkidie dah edtjieh gåetesne gævnjoestidh dam soejkesjem guktie våajnoes. | Be elevene om å henge opp skjemaet på en strategisk plass hjemme. |
Guelmedh dam soejkesjem, jïh skuvlesne aaj gævnjoestidh. | Heng opp en kopi av skjemaet på skolen. |
Baajh learohkh sinsitnide goltelidh mij soejkesjisnie tjåådtje. | La elevene ” høre ” hverandre om innholdet i skjemaet, f.eks. ” beana-vielppis- Čebo- Cugo ”. |
Faagem vïerhtiedidh | Vurdering |
Learohkh maehtieh låggem tjaeledh goh jïjtsevuarjasjimmie, jallh lohkehtæjjine soptsestalledh. Eah guhte jeatjah åadtjoeh vuarjasjimmiem lohkedh. | Elevene kan skrive logg som egenvurdering eller til å kommunisere med læreren uten at noen andre får lese vurderingen. |
Dam maahta voestesgïelesne tjaeledh. | Dette kan skrives på førstespråket. |
Voestes vuesiehtimmie Lågge | Eksempel 1 Logg |
Barkoem buerkiestidh | Beskriv arbeidet. |
Maam buektiehtim ? | Hva fikk jeg til ? |
Mij lij geerve ? | Hva var vanskelig ? |
Provhkim jeatjah vuekiem goh edtjim tjïertestidh ? | Brukte jeg andre måter å uttrykke meg på ? |
Guktie maahtam mubpien aejkien darjodh ? | Hvordan kan jeg gjøre det neste gang ? |
Ulmieh båetije aamhtesasse:... | Mål for neste tema er:... |
Daam tjoeverem lïeredh guktie buerebe-laakan lïerehtimmieulmide jaksem: | Eksempel 2 Elevene krysser av for de læringsmålene de mestrer. |
Ånnetji maahtam: | Dette må jeg lære for å nå læringsmålene: |
Mij biejjide | Dato |
Hijven maahtam: Mij biejjide | Jeg kan dette godt: Dato |
baakoeh jïh dïejvesh mah leah daerpies maehtedh gosse dan bïjre soptsestem: | ord og uttrykk som er nyttige å kunne når jeg snakker om: |
lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki bïjre | kjæledyr og nyttedyr |
saemien beapmoej jïh ovmessie njoetske beapmoej bïjre | samiske matretter og ulike råvarer |
mij lea joekehts lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki gaskem | forskjell på kjæledyr og nyttedyr |
maahtoen bïjre deanahtidh: | formidle kunnskap om: |
beapmoej jïh njoetske beapmoej bïjre | kjæledyr og nyttedyr |
jeatjah vuekiem provhkedh gosse tjïertestidh: | bruke andre måter å utrykke meg på: |
kråahpem jïh gïeth nuhtjedh | bruke kropp og hender |
jeatjah baakoeh gaavnedh | finne andre ord |
göökte baakoeh ektiedidh | kombinere et ord med et annet |
daaroen baakoeh saemiengïelese darjodh. | gjøre om norske ord |
jis im guarkah dellie gihtjedh | stille spørsmål om noe er uklart |
jïjtjemem staeriedidh | rette meg selv |
soptsestallemem utnedh: | holde en samtale i gang: |
im daarpesjh baakoeh daamtaj ohtsedidh gosse tjïertestem | uttrykke meg uten å måtte lete etter ord for ofte |
soptsestidh guktie goerkesæmman båateme | bruke hele og forståelige setninger |
soptsestallemem orrijidh | avslutte en samtale |
Sjïehtedamme lohkehtimmie | Tilpasset opplæring |
Gosse jurjiehtidh jïh bååhkesjidh, maahta maahtoeulmide fïerhten learoehkasse joekehts klaassedaltesasse jeatjhlaakan darjodh. | Når det gjelder matlaging og baking, kan selvstendighetsgraden for elevenes aktiviteter i forhold til de ulike alderstrinnene variere. |
Maahta ektese-vyöki jeatjah aamhtesigujmie barkedh, vuesiehtimmien gaavhtan eatnemefaagine jïh beapmoe- jïh healsoefaagine, bene gïele dïhte mij lea dïhte vihkielommes, jïh dïhte mij galka vååjnesisnie årrodh. | Det er mulig å samarbeide med fag som Naturfag og Mat og helse. Men fokus skal være på hvordan elevene bruker språket. |
Faagen maadth maahtoeh | Grunnleggende ferdigheter |
Maehtedh njaalmeldh jïh tjaaleldh tjïertestidh: learohkh maehtieh baakoeh jïh dïejvesh tjaeledh lyjhkedskreeki bïjre, dåarjelekreeki bïjre, saemien beapmoej bïjre jïh njoetske beapmoej bïjre. | Å kunne uttrykke seg skriftlig og muntlig: Elevene kan skrive ord og uttrykk for kjæledyr, nyttedyr og samisk mat og råvarer. |
Gosse learohkh beapmoeh jurjiehtieh, dellie edtjieh soptsestalledh jeatjah learohkigujmie jïh lohkehtæjjine mejnie leah gïehteleminie. | Når elevene jobber med matlaginga i praksis, kan de fortelle hva de gjør etter hvert, både til hverandre og til læreren. |
Dah maehtieh dellie beapmoem buerkiestidh guktie vååjnoe, guktie domtoe jïh guktie hopsoe. | De kan beskrive matens utseende, smak og lukt. |
Maehtedh lohkedh: Learohkh gelkieh baakoeh, dïejvesh jïh ellies raajesh lohkedh guktie lyjhkedskreekide jïh dåarjelekreekide geehtedidh, jïh guktie beapmoeh jurjiehtidh. | Å kunne lese: Elevene skal kunne lese ord og uttrykk og hele setninger om hva man gjør når man har kjæledyr og nyttedyr og når man lager mat. |
Maehtedh ryöknedh: Baajh learoehkidie ryöknedh man dovres sjædta lyjhkedskreekem utnedh. | Å kunne regne: La elevene regne ut hva det koster å ha et kjæledyr. |
Dah maehtieh budsjedtem darjodh gosse skuvlesne, beapmoejurjiehtimmesne. | De kan lage et budsjett for matlaginga på skolen og det som en familie forbruker til mat på en uke. |
Maehtedh digitale vierhtiem nuhtjedh: Baajh learoehkidie gaskeviermiem nuhtjedh jïh saemien baakoeh kreekde jïh beapmojde ohtsedidh. | Å kunne bruke digitale verktøy: La elevene bruke internett og lete opp de samiske begrepene på dyr og mat. |
Veartesjh Gávnos, Saemiedigkiej gåetiesæjrojne, giella. | Se Gávnos, Sametingenes hjemmesider, giella. |
org jïh risten.no. | org og risten.no. |
Nuhtjh teekstevuesiehtimmiem, jïh baajh learoehkidie kreeke- jïh beapmoebaakoeh ohtsedidh dennie teekstesne. | Bruk teksteksempler, og la elevene lete opp og kjenne igjen dyre- og matbetegnelser i teksten med søketasten. |
Gïelesuerkie | Språkdomener |
Gosse saemien beapmoeh jurjiehtidh, dellie lea dïhte aaj barre goh gïelesuerkie. | Når det gjelder samisk matlaging, kan selve aktiviteten være et språkdomene. |
Gosse learohkh saemien beapmoeh jurjiehtieh, gelkieh dellie barre saemiestidh. | Når elevene lager samisk mat, skal de helst snakke samisk. |
Learoevierhtieh | Sámi biebmu – Samisk mat, oppskrifter, ulike kilder, eksempelvis: |
Sámi biebmu – Saemien beapmoeh, bihkedassh, ovmessie gaaltijh, vuesiehtimmien gaavhtan: | Kaspersen, Ardis. 1997. ” Samisk mat og kultur ”. Oslo: Landbruksforlaget. |
Julevsaemien beapmoebihkedassegærjah | Lulesamiske matoppskriftsbøker |
Åarjelsaemien beapmoebihkedassegærjah | Sørsamiske matoppskriftsbøker |
Beanastallan – bienjespeale, lea noerhtesaemien gïelesne jïh aaj åarjelsaemien båata, bæjhkoehtæjja lea Davvi Girji OS. | Beanastallan – hundespill, foreligger på nordsamisk og kommer ut på sørsamisk, utgitt av Davvi Girji OS. |
/ Anne Jannok Eira / Anne Marit G. Eira 2008: | / Anne Jannok Eira / Anne Marit G. Eira 2008: |