Elle Márjá Vars (Govva: Svein Lund)
Oversatt av Ellen Marie Vars og Mette Newth
Elle Márjá Vars lea riegádan 1957 ja bajásšaddán Láhpoluobbalis, Guovdageainnus.
Ellen Marie Vars er født i 1957 og oppvokst i Láhpoluoppal i Guovdageaidnu.
Son vázzii vuođđoskuvlla Guovdageainnus, joatkkaskuvlla Guovdageainnus ja Álttás. Son lea vázzán oahpaheaddjiallaskuvlla Álttás ja lea lohkan sámegiela vuođđofága Romssas ja journalistihka / servodatfága ja dulkaoahpu Sámi allaskuvllas.
Ho har gått grunnskole i Guovdageaidnu, videregående skole der og i Alta, lærerskole i Alta og har lest samisk grunnfag i Tromsø og journalistikk / samfunnsfag og tolkeutdanning ved Samisk høgskole.
Elle Márjá lea bargan vuođđoskuvlaoahpaheaddjin ruoŧa- ja norggabeale Sámis, giellakonsuleantan, journalistan, dulkan ja jorgaleaddjin.
Ellen Marie har arbeida som grunnskolelærer på svensk og norsk side, språkkonsulent, journalist, tolk og oversetter.
Son lea leamaš aviisa Áššu ja Š-bláđi váldodoaimmaheaddjin, NSR ' ja Sámi dáiddárráđi čállin.
Ho har vært redaktør for avisa Áššu og ungdomsbladet Š, sekretær for NSR og Samisk kunstnerråd.
Elle Márjá lea čállán máŋga girjji sihke mánáid, nuoraid ja rávesolbmuid várás.
Ellen Marie har skrevet mange bøker for barn, ungdom og voksne.
Son lea čállán buot iežas girjjiid davvisámegillii, muhtin girjjit leat jorgaluvvon dárogillii, inuihtagillii ja eará sámegiel suopmaniidda.
Ho har skrevet alle bøkene på nordsamisk, noen av dem er oversatt til norsk, grønlandsk og til andre samiske dialekter.
— Eadni, mun in hálit vuolgit internáhttii in goassege !
- Mamma, jeg vil ikke reise til internatet !
Mun aiggun ruovttus álo orrut.
Jeg vil ikke !
Áhku luhtte ja du ja áhči luhtte.
Jeg vil være her hjemme, hos bestemor, hos deg og pappa !
Kátjá čierostuvai.
Kátjá gråt.
Son lei fargga čieža jahkásaš ja galggai skuvlii álgit.
Hun var snart syv ar gammel og skulle begynne på skolen.
Eadni sártnuhii ja jeđđedii — Ii leat váralaš go Biret ja Risten ja Biera leat doppe.
Mor forsøkte å trøste henne: Ikke vær redd. Du er jo ikke alene, Biret er der, og Risten og Biera.
Gal sii goit du atnet váras ja veahkehit du birget skuvllas.
De tar vare på deg og hjelper deg.
Jurddaš moatti jagi geahčen šaddá unna vieljaš nai skuvlii.
Om et par år går lillebror også på skolen, det blir vel artig.
De leat don juo stuora biigá.
Da er du allerede ei stor jente.
Áhčči maid vikkai jeđđet: — It don goit dárbbaš nu guhká internáhtas orrut, dii beassabehtet ruovttus fitnat juovllaid...
Far prøvde også å trøste: - Du trenger ikke bo så veldig lenge på internatet.
ja ammat dál gullo ahte min gillái galgá biilaluodda ráhkaduvvot.
Dere får komme hjem til jul... og det er jo snakk om at vi skal få vei hit snart, da får dere komme hjem enda oftere.
De soaitibehtet dávjjit beassat ruovttus finadit.
Men Kátjá lot seg ikke trøste.
Kátjá ii gillen gullat, son viehkalii áitái áhku lusa.
Hun sprang til stabburet, hvor bestemor satt og romsterte i kista si.
Áhkku lei čippostallamin ja burgimen iežas giissá.
Kátjá la armene om halsen hennes og hylte; Bestemor !
Kátjá viegai ja dollii su čeabetbirra ja čurvii bárgumiin: — Áhkku !
Si til mamma og pappa at jeg ikke vil dra på internatet !
Ale suova eatni ja áhči mu bágget skuvlii vuolgit, mun in hálit dohko.
Jeg vil være hos deg, jeg er jo din lille hjelper !
Mun lean du unna biiggáš !
Kátjá storgråt.
Kátjá bárgugođii duođas ja áhkku válddii su sallasis.
Bestemor vugget henne lenge i armene sine.
Mealgat vuhtodii son Kátjá salas, álggos jávohaga, danin go son ii diehtán maid galggai dadjat.
Hun var taus. Visste rett og slett ikke hva hun skulle si.
Son lávlugođii siivvut ja ain vuhtodii unna Kátjáža dassažii son heittii čierrumis.
Hun begynte å synge, ganske lavt, mens hun vugget Kátjá sakte fram og tilbake. Helt til hun sluttet å gråte.
Go Kátjá jávohuvai, de álggii áhkku muitalit dološ dáhpáhusaid maid son diđii Kátjá liiko gullat.
Da Kátjá ble rolig igjen, begynte bestemor å fortelle om gamle dager. Det visste hun at Kátjá likte å høre om.
Son sihkastii čeabetliidne gežiin gatnjaliid muođuin eret ja geahččalii humadit nu dábálaččat go vejolaš, vai Kátjá ii oainnáše man váivi sutnje nai lea.
Hun kremtet, ville ikke at Kátjá skulle forstå hvor vondt hun hadde det. Kátjá kjempet imot, men ingenting nyttet.
Das ii lean árbmu, skuvlii son aŋkke fertii vuolgit.
Hun måtte begynne på skolen.
Ja skuvlageaidnu lei lossat, váivi ja guhkki.
Veien var trist og lang.
Sii fertejedje vuos vázzit máŋga diimmu ovdal go ollejedje biilageainnu lusa.
Hun, de andre barna og far gikk i mange timer før de nådde bilveien.
Bálggis manai jávrrážiid guora, jekkiid ja jogaid rastá.
Stien de fulgte gikk langs flere vann, over myrer og små bekker.
Kátjá lávkkit njohco ja njohco dađi guhkkelii ruovttus eret sii jovde.
Kátjás skritt ble tyngre og tyngre.
Son sávai ahte sii eai galggaše goassege joavdat.
Hun ønsket at de aldri skulle nå fram.
Bealle mátkkis sii gáfestalle, áhčči lei váiban, gii guttii sealggis visot biktasiid maid sii dárbbašedje internáhtas.
De stanset halveis for å koke kaffe og spise. Far var sliten, for han bar all bagasjen deres.
Muhto Kátjá ii sáhttán boradit, sus lei nu bávččas váimmus.
Men Kátjá ville ikke spise.
Dakkár imaš, váivves bávččas.
Hun var ikke sulten, for det gjorde så vondt inni henne.
Áhčči humai čađat.
Det var en rar, trist smerte.
Son muitalii ahte biilaluotta áigot nuppi geasi juo álgit ráhkadit.
Far snakket hele tiden om bilveien som skulle komme neste sommer.
— De mii eat dárbbaš šat vázzit, beassabehtet biillain gitta viessouksii.
Da slipper vi å gå, dere kan kjøre helt fram til huset.
Mánát eai jienádan olus maidege.
Barna svarte ikke.
Buohkat balle internáhttii fas boahtit, vel Biret nai gii lei ollu jagiid juo doppe orron.
De gruet seg til å komme tilbake til internatet igjen.
Viimmat ollejedje sii biilageainnu lusa.
Selv Biret var redd, hun som hadde vært der i mange år.
Doppe ledje moadde dálu.
Endelig kom de til bilveien og de få husene som lå langs den.
Áhčči manai ovtta vissui riŋget skuvlii vai sii bohtet viežžat.
Far gikk inn i et hus for å ringe til skolen og fortelle at de var framme ved veien.
Orui nu guhkki vuordit ovdal go skuvlabusse bođii.
De måtte vente lenge før skolebussen kom.
Kátjá doalai čavga áhči giedas go sii gorbmo skuvlabusse sisa.
Kátjá tviholdt hånda til far da de klatret inn i bussen.
Sii vudje mealgat, ja de iđii internáhtta.
Kátjá synes de hadde kjørt i evigheter før internatet dukket opp, stort og fremmed.
Nu issoras stuoris ja amas.
- Et uhyre, sukket far stille.
Olles balddonas, jurdilii áhčči ja šuohkehii.
Ei fin dame møtte dem i skolegården.
Son dáhtui sin čuovvut iežas mielde, son galggai čájehit sidjiide oađđenlanjaid.
Hun hilste på far og ba dem følge med for å se hvor de skulle sove.
Sii čuovvoledje rivgu ja manne vuos guhkes feaskára čađa, ollu uvssaid meattá ja moadde tráhpa bajás.
De gikk først gjennom en lang korridor, så forbi mange dører, og så opp to trapper.
Kátjá lei áibbas hirpmástuvvan.
Kátjá var helt forskrekket.
Mot ipmašiid bat dáppe sáhttet olbmot orrut ?
Hvordan i all verden kunne noen bo her ?
Viimmat bohte sii rievttes uvssa lusa.
Omsider var de framme..
Rivgu rabestii uvssa.
Darna åpnet døra.
Doppe ledje dievva amas mánát geat gehčče Kátjái bahás čalmmiiguin.
Det var et stort rom, fylt av senger og fremmede barn som stirret olmt på Kátjá.
Rivgu čilgii ahte Kátjá galggai dien lanjas oađđit.
Her skulle hun sove.
Bireha guovttos Risteniin galggaiga fas eará lanjain oaddit.
Biret og Risten skulle få et annet rom.
Ja Biera šattai áibbas eará sadjái. Eará bártnážiid lusa.
Og Biera skulle sove et helt annet sted, der det bare var gutter.
— Eat go mii beasa seammá lanjas oađđit, savkalii Kátjá áhččái ganjal čalmmiid.
- Får vi ikke sove i samme rom hvisket Kátjá.
— Na, vástidii áhčči, ehpet dii oro gal seammá latnji beassame...
Tårene blendet henne ! - Det ser ikke slik ut, svarte far.
Dat lei dat vearrámus beaivi ja vearrámus eahket Kátjá eallimis.
Den dagen og kvelden ble den verste Kátjá hadde opplevd.
Son doalai nu čavga áhči gieđas čađat. Muhto áhčči fertii vuolgit eahkes.
Hun niholdt i farens hånd, ville ikke slippe den, men da kvelden kom måtte han reise.
Son vikkai Kátjái muitalit ahte lea váivi dušše álggos.
Han forsøkte å trøste henne, sa at det bare var i begynnelsen det var leit og trist.
Muhto ii dat ábuhan.
Men det var ingen trøst for Kátjá.
Go áhči sealgi jávkkai daid stuora internáhta olgouvssaid duohkái, de viegai Kátjá su maŋis, čierui ja geaigguhii giedaid áhči maŋŋái. — Áhčči ! Ale mana ! Ale guode goit mu deike ! Áhčči !
Da han forsvant ut av de store ytterdørene, 1 øp hun gråtende etter han; - Far !
Muhto áhčči aŋkke manai.
Ikke gå, ikke gå fra meg, far !
Kátjá ii ipmirdan mot áhčči sáhtii su guođđit deike.
Men faren gikk, og hun kunne ikke forstå at han kunne gjøre det mot henne som var så redd.
— Ii go áhčči beroš šat mus ?
Var han ikke glad i henne mer ?
Áhkku goit ii livčče guođđán mu !
Bestemor ville aldri ha gått fra henne.
Ii livčče !
Aldri !
Ii das lean ávki go Biret ja Risten leigga dáppe.
Det var ingen trøst å få fra Biret og Risten.
Sudnos dat han ledje eará olbmát, eaba ge gillen eaba ge duostan Kátjá riebu jeđđet.
De hadde sine venner, og våget ikke bry seg for mye om Kátjá.
Internáhtas ii ábut earáid birra jurddašit.
De hadde vært så lenge på internatet at de hadde lært kunsten å overleve.
Dan diđiiga Risten ja Biret.
Her gjaldt det å bare tenke på seg selv.
Juohkehaš fertii dušse iežas birra jurddašit.
Ikke bry seg om de svake og de som gråt.
Risten lei maid juo oahppan ahte internáhtas galgá buot buori vajálduhttet.
Man måtte glemme alt det gode man hadde lært hjemme.
Ii ábut. leat siivui ii ge jegolaš.
- Ikke være snill, ikke smile eller være lydig.
Ii ge galgga mojohallat. Jus mojohallá, de lea bahá cápmahallat.
Det var tegn på svakhet, et forhatt ord på internatet.
Son diđii maid ahte buot maid ruovttus lea oahppan, ferte dáppe vajálduhttet.
Biret og Risten våget ikke hjelpe Kátjá når hun ble slått eller ertet for å være pysete.
Buot lei earaládje, muhto son ii sáhttán Kátjái dan čilget.
Risten våget heller ikke fortelle Kátjá sannheten, at her var alt annerledes enn hjemme.
Kátjá lei nu beare árgi ja nu beare siivui ja jegolaš.
Men hun synes synd på henne som var så godtroende og snill.
Nu ii ábut internáhtas leat.
Det var en dødssynd på internatet.
Ija miehtá dettii Kátjá oaivvi boalstar vuostá ja čierui. Eará mánát bilkidedje ja hárde su go son lei nu heitot ja jalla.
Hele natta lå Kátjá med ansiktet gjemt i puta for at ingen skulle høre henne gråte.
Buot lei nu váivi ja issoras.
Alt var så forferdelig.
Gávnniin lei nu amas hádja.
Til og med sengekherne hadde en fremmed lukt.
Son ohcalii čieročalbmái áhku litna muođu, ja áhku hája.
Hun lengtet etter den varme huden og gode lukten til bestemor.
Go viimmat iđđesbeaivváš idii daid stuora internáhta lásiid čađa, de ledje Kátjás čalmmit nu bákčasat ahte illá sáhttá geahččat.
Da morgensola skinte inn gjennom de store vinduene, var Kátjás øyne så hovne av gråt at hun knapt kunne se.
Son čuovui oappás Bireha dohko dan stuora boradan latnjii.
Stille fulgte hun Biret til den kjempestore spisesalen.
Muhto boradit son gal ii sáhttán.
Men hun fikk ikke ned en matbit, for klumpen i halsen var så stor.
Mot bat boradit sáhttá go gatnjalat veahkaválddi bahkejit čalmmiide, ja go dievva amas mánát gáifájedje sutnje birra buot.
De fremmede barna som nistirret på henne virket skremmende.
Ja nu hirbmat rigearra maid lei.
Bråket var øredøvende.
Mánát bálko láibebihtáid ja dorro biepmuid alde.
Barna kastet brødbiter på hverandre og sloss om maten.
Eai ge dat stuorámusat jeagadan go rivgu cearggui singuin ja dáhtui sin čohkkát jaska.
Ikke engang de eldste brydde seg om dama som fortvilet prøvde å få ro i spisesalen.
Makkár ipmaša eallin dáppe lei !
Hun tagg dem om å sitte stille, men til ingen nytte.
Kátjá čuovui Bireha mielde skuvlalanjaid lusa.
Kátjá fulgte med Biret til klasserommene etter frokost.
Biret dajai ahte son ii dieđe gosa Kátjá galgá mannat.
Biret ante ikke hvilket rom Kátjá skulle være i.
— Don fertet dás vuordit dassá du oahpaheaddji boahtá, gal son čájeha goal du skuvlalatnja lea, dajai son ja guđii Kátjá čuožžut dan stuora guhkes gáŋgenii.
- Stå her og vent til læreren din kommer og viser deg klasseromet, sa hun fort og forlot Kátjá i den lange korridoren.
Mánát viegadedje ovddos maŋás, Kátjá ii dovdan ii ovttage sis.
Kátjá kjente ingen av barna som sprang forbi henne.
Son čuoččui áibbas jaska, geahčai duohkot deike ja balai.
Hun presset seg mot veggen, og kastet redde blikk oppover og nedover korridoren.
Fáhkkestaga riŋgii skuvlabiellu.
Plutselig ringte skoleklokka.
Kátjá suorganii.
Kátjá skvatt.
Maid dál ?
Hva ville skje nå ?
Buot mánát manne viega ja čuoččahedje maŋŋálaga miehtá gáŋgena.
Barna stilte seg i rekker foran klasserommene.
Sii čužžo dassážii oahpaheaddjit bohte ja luite sin sisa.
Der ventet de til læreren kom og slapp dem inn.
Ja de manne buohkat sisa, Kátjá bázii okto.
Alle forsvant, Kátjá sto igjen ganske alene.
Son álggii čierrut ja jurddašii áhku birra.
Hun tenkte på bestemor. Klumpen satt fortsatt i halsen.
Maid mun lean baháid bargan go Ipmil doalvvui mu dán váivves báikái ?
- Hvorfor vil Gud at jeg skal være her ? Hva galt har jeg gjort ?
Son suorganii go okta dáčča bođii su lusa ja jearralii sus juoidá maid son ii ipmirdan.
Hun ble redd da en mann kom bort til henne og spurte om noe hun ikke forsto.
Dáčča doalvvui su ovtta rivgu lusa gii humai hui imaš sámegiela.
Han tok henne med til ei dame som snakket samisk på en rar måte.
Rivgu doalvvui su rievttes skuvlalatnjii.
Dama fulgte Kátjá til det riktige klasserommet.
Doppe ledje maid aivve amas mánát.
Der satt masse fremmede barn ved små bord.
Sis lei juohkehaččas sierra beavdi ja stuollu.
Lærerinnen hadde kofte på seg.
Oahpaheaddjis lei gákti alde.
Hun viste Kátjá hvor hun skulle sitte.
Son bođii Kátjá lusa ja láidii su ovtta guoros beavddi ja stuolu lusa.
Kátjá var livende redd, men det hjalp ikke stort.
Kátjá balai — muhto dál ii ábut bárgut — dál son lei juo skuvllas.
Nå var hun på skolen.
Vuosttaš skuvlabeaivi ja dat čuvvovas beaivvit ledje buot ovttalágánat.
Den første skoledagen og dagene som fulgte var helt like.
Kátjá oahpai moatti beaivvis mii skuvla ja internáhtta duođai lea.
Kátjá lærte fort hvordan det var å gå på skolen og bo på internatet.
Álggos son ii ipmirdan ahte ii galgga oktiige duođa muitalit rnovttu birra.
Hun forstod ikke hvorfor, man ikke burde snakke om foreldrene sine og hjemmet.
Danin son beahtahalai ja hirpmástuvai nu issorasat vuosttaš eahkeda internáhtas go guokte stuorit nieiddaža doaškaleigga su go son muitalii gos son lea eret.
Men allerede første kvelden fikk hun klar beskjed, da hun fortalte hvor hun var fra.
Soai oruiga nu siivut álggos go bođiiga Kátjá lusa ja jearraleigga: Mii du namma lea ja gos don leat eret ?
De to jentene som kom bort til henne virket greie. - Hva heter du, og hvor er du fra ?
Kátjá doapmalii vástidit, ja muitalasttii vel ahte sus lea áhkku maid doppe ruovttus.
spurte de. Kátjá svarte ivrig. Snakket om de hjemme og om bestemor.
— Leat go dis bohccot ?
- Har dere rein ?
jearaiga soai ?
spurte jentene.
— Eai mis leat bohccot, muhto gusat ja sávzzat, vástidii Kátjá vuollegaččat.
- Nei, vi har ikke rein, vi har kuer og sauer, svarte Kátjá lavt.
Ja de álggiiga nieiddaguovttos boagustit ja nubbi čievččastii su ja dajai: — Don it de oaččo gávttiin vázzit, it ge oaččo orrot dán internáhtas !
Jentene begynte å hånflire. Den ene av dem sparket til henne og sa: - Hvorfor går du med kofte da ?
It don leat sápmelaš, dáppe eai beasa orrut earágo sámi mánát !
Du er ikke same, du som ikke har rein.
Ja buot sámi mánáin leat bohccot !
Alle samebarn har rein.
Soai álggiiga bieguhit Kátjá ja bággiiga su mannat olggos internáhtas.
Du får ikke lov til å bo på dette internatet, for her får bare samebarn bo ! De slo etter Kátjá og jaget henne ut av internatet.
Kátjá ballái ja viehkalii čierudettiin olggos.
Kátjá løp, gråtende.
Son viegai guhkás internáhtas eret, márkan guvlui.
Bort fra internatet, mot bygda.
Luotta alde bohte muhtin mánát su ovddal sykkeliiguin.
På veien møtte hun noen barn på sykler.
Sis ii lean gákti alde.
De hadde ikke kofter.
Sii bisánedje Kátjá ovddabeallái, ja cagge su vai son ii beasa viidaseappot.
En av dem pekte på henne og ropte noe hånlig.
Muhto Kátjá ii ipmirdan maid son oaivvildii go son humai dárogiela.
Kátjá forstod ikke hva han sa, for han snakket norsk.
Earát sis boagustedje ja ađestalle mot sápmelaččat hupmet dárogiela.
De andre flirte og hermet etter hvordan samene snakket norsk.
Sii hoige sykkeliid jur Kátjá njeaiga.
De skubbet syklene sine truende mot Kátjá.
Son jorggihii ja doamihii viehkalit nu jodánit go sáhtii fas internáhttii.
Hun ble vettskremt og la på sprang tilbake til internatet.
Sii bohte maŋis ja gaikkihedje.
Men de tok henne igjen, rev lua av henne og kastet den i veigrøfta.
sus gahpira eret ja bálkestedje dan láirái luoddaguoras.
Hun torde ikke hente den, sprang bare videre så fort hun orket.
Kátjá ii duostan jorggihit gahpira viežžat, son viegai njuolga internáhta feaskarii ja ozai doppe suorganemiin čiehkadansaji.
Hun lette desperat etter et gjemmested på internatet.
Son fuomášii ovtta čiega gos lei skábe man duohken lei veaháš guoros sadji.
Hun så et skap i et hjørne. Det sto litt ut fra veggen.
Son viegai ja nađui dan čihkii ja doaivvui ahte son dál galgá jápmit.
Hun presset seg bak skapet, stiv av skrekk.
Son bijai čalmmiid gitta, ja dettii gieđa njálmmi vuostá vai čierrunjietna ii gulloše.
Knep øynene igjen og klemte handa over munnen så ingen kunne høre gråten.
Jus čarvvun čalmmiid hui guhká gitta, de soaittán áhku lusa ollet, jurddašii son ja dovddai mot čierrun easka vikkai hávkadit su.
- Om jeg lukker øynene hardt nok, kommer jeg kanskje til bestemor, tenkte hun. Bestemor !
Áhku lusa !
Det tok lang tid før hun våget å røre seg.
Ii ge son duostan lihkastit ovdal go bakkus fertii danin go nu unohasaid čohkkái.
Til slutt orket hun ikke sitte klemt bak skapet lengre.
Siivvut njágai son eret čiegas ja geahčai juohke guvlui, váruhii ja guldalii, ja balai.
Forsiktig krøp hun fram, speidet til alle kanter, lyttet og ventet. Det var ingen der.
Go son oinnii ahte olggobealde ii oidnon oktage, de son viehkalii ohcat iežas gahpira.
Fort snek hun seg ut for å lete etter lua. Den lå i veikanten, gjennomtrukket av klissete leire.
Son gávnnai dan, muhto dat lei visot láirin.
Hun stormet tilbake, fant et toalett i internatet, og begynte å skrubbe lua.
Kátjá viegai fas internáhttii — njágai ovtta hivssegii ja álggii ganjalčalmmiid gahpiris oččodit eanas láirri eret.
Det meste av skitten forsvant, men klumpen i halsen ble ikke borte.
Beaivvit, eahkedat ja ijat ledje ovttalágánat.
Dagene, kveldene og nettene var like forferdelige.
Kátjás lei álo borranmiella, muhto ii sáhttán borrat. Son čierui álo.
Kátjá var alltid sulten, men klarte ikke å spise, bare gråte.
Ii ge oktage stuoraolmmos — ii oahpaheaddji eai ge internáhta bargit jearran goassege manin sus lei nu váivi, eai ge veahkehan su vaikko dávjá oidne go earát doaruhedje su.
Ingen av de voksne, ikke engang lærerinnen, spurte hvorfor hun gråt så mye.
Danin sus dievai vašši sin vuostá álggu rajes juo.
De brydde seg heller ikke om at de andre barna slo henne, selvom de så det of te.
Eará mánát doško ja huško su ja gaiko su vuovttaid, muhto stuora olbmot eai beroštan.
Barna slo og sparket og lugget henne, men de voksne gjorde ingenting for å stanse det.
Boazosápmelaš mánát ledje vearrámusat, sii hárde álohii go Kátjá vánhemiin eai leat bohccot.
Snart hatet Kátjá alle voksne og flyttsamebarna, de som plaget henne aller mest. Plaget henne fordi foreldrene hennes ikke hadde rein.
— Don leat geafi, dadje sii.
- Du er en fattiglus, ertet de.
— Buohkat geain eai leat bohccot leat geafes diŋggat.
Alle som ikke har rein er noen fattige jævler.
Kátjás ii lean oktage olmmái, ii ge son livčče háliidan ge ovttain ge stoahkat. Sus lei álohii juoga sajes bávččas.
Hun hadde ingen venninner, men hun ville ikke leke med noen heller, for hun lengtet så veldig hjem.
Eanemus bávččastii su siste danin go son nu háliidii ruoktot.
Smerter hadde hun også hele tida, men det var hjemlengselen som verket mest.
Go jurdilii áhku birra, de golgagohte gatnjalat vel skuvllas nai.
Bare tanken på bestemor fikk tårene til å piple fram, til og med i klasserommet.
Muhto áhkku lei nu ollu váriid duohken.
Men bestemor var langt borte.
Jus mun dieđášin gokko galggašin vuolgit, guđe guvlui, de báhtarivččen dáppe eret, láve Kátjá skuvladiimmuin jurddasit.
- Hvis jeg bare visste veien hjem, flyktet jeg straks, tenkte Kátjá ofte i skoletimene.
Ii ge lean mihkkige suohttasiid de ge go vuosttaš muohta bođii čakčat.
Den første snøen kom, men det gjorde ikke Kátjá glad.
Vaikko dat láve ruovttus stuora beaivi.
Hjemme var det alltid en stor dag.
Áhkku láve su boktit juo iđđesija, jus ihkku lea muohttán ja láve savkalit: — Guovlal mis dál olggos biiggážan !
Bestemor pleide å vekke henne tidlig og hviske hemmelighetsfullt: Kikk ut av vinduet, lillehjelper !
Ja son láve viehkat lásii nagir čalmmiid.
Og Kátjá løp til vinduet før hun hadde våknet ordentlig.
Nahkárat lávejit dego sihkastuvvot eret go son fuomáša dan ráinnas, vilges muohttaga.
Trøttheten var som blåst bort da hun så den rene, hvite snøen.
Ja de fas náđđut áhku báldii.
Det var alltid så artig !
Muhto skuvllas eai beroš áhkus eai ge muohttagis.
Etterpå krøp hun tett inntil bestemor igjen.
Ovtta beaivvi arvat maŋŋil — go lei juo assás muohta ja buolaš, de bođii Biret su lusa muitalit ahte sii leat guovtti beaivvi geahčen ruoktot vuolgime juovllaide.
Men her på skolen var det ingen som brydde seg om bestemor og nysnøen.
Ja go Kátjá dan gulai, de golgagohti gatnjalat su muođuid mielde ja son dovddai nu ártegit čuoggume siste.
En dag, da det allerede hadde kommet tjukt med snø, kom Biret til henne og fortalte at om to dager kom far for å hente dem hjem til jul. Hjem !
Áhku lusa !
Til bestemor.
Áhku lusa !
Bestemor !
Go son viimmat ollii ruoktot, áhči mielde, de viegai son njuolga áhku sallii ja čierrugođii nu go doarggistii vel.
Da hun kom hjem, kastet hun seg i bestemors fang og strigråt så hele den vesle kroppen skalv.
Ii sus boahtán sátni ge.
Hun klamret seg til bestemor.
Ii son orron hupmat máhttime, dušše čierui ja doalai áhku birra čeabeha nu čavga.
Det var som om hun ikke hadde ord mer, bare tårer.
Áhkku njávkkadii su litna gieđaiguin ja sártnohalai su.
Bestemor strøk henne over ansiktet, og småpratet kjærlig.
Guhká, guhká čierui Kátjá áhku askkis.
Kátjá gråt lenge, lenge, til hun sovnet i fanget til bestemor.
Maŋemus ribahii son nahkáriid.
Bestemor bar henne til sengs.
Áhkku loktii su seŋgii ja sihkestii vel ieš nai moadde bahča gatnjala eret muođuinis.
- Kan skolen være bra for samebarn, sukket hun.
— Mot sáhtta skuvla buori dahkat sámimánáide, šuohkehii son ja geahčai moraš čalmmiiguin iežas unna biiggážii.
øynene var fulle av sorg da hun så på den sovende lillehjelperen sin. - Stakkars vesla.
— Mánná riehpu, maid son don gis leat čađamannan ?
Tro hva du har gått gjennom ?
Ja dat lea easka álgu !
Og dette er bare begynnelsen !
Son čohkkái oanehaš ja geahčai dan oađđi mánnái.
Hun satt lenge ved det sovende barnet.
Su muitui badjánii dat eahket go Kátjá riegádii. Hirbmat dálkki čađa.
Tenkte på den kvelden da Kátjá ble født i det forferdelige uværet.
Lei go son dat mearkan ahte son šaddá eallit garra roasuid čađa ja vuostá ?
Var det tegn på at hun måtte leve et stormfullt liv ?
— Ipmil, attášit sutnje fámu dan nagodit.
- Måtte du, kjære Gud, gi henne styrke til å klare det !
Nu nogai aŋkke dat guhkes, váivves skábma.
Den lange og triste vinteren tok endelig slutt.
Šovkes balvvaid čađa idii beaivi ja beaivvi fárus bođii fas giđđa ilbmi.
Sola kom fram bak de bleke skyene, og med sola ble det vår i lufta.
Kátjá ii nagodan oaidnit ii ge dovdat gida boahtima.
Men Kátjá følte ikke at det var vår.
Márkanis han lei veadjemeahttun gullat giđa jienaid ja haksit giđa hájaid.
Det var ikke mulig å høre våren komme mens hun var på skolen, eller lukte den.
Daid ollu maŋŋelgaskabeivviid, go son guovlladii áibbašemiin daid stuora skuvlalásiid čađa olggos, jurddašii son máiigga geardde imaštallamiin: Oba ártet go giđđa beaivváš lea nu amas ja galmmas dáppe márkanis.
Hun tenkte ofte på det, i de endeløse ettermiddagene etter skoletid, mens hun stirret ut av vinduene. - Hvorfor er vårsola så fremmed og kald her ? Hjemme er den så varm.
Ruovttus lea dat nu liekkas, lea várra dáljuo suddadan nu stuora bievllaid ahte áhčči beassá bievllas gáfestallat loddedettiin.
Den har sikkert smelta noe av snøen allerede. I hvert fall så mye at far kan koke kaffe på tørrmark når han er ute på andejakt.
Lea go son áhčči goddán ollu lottiid dán giđa ?
Tro om han har fått mange fugler i vår ?
Lea go son unna vieljaš nu searra ahte viehká áhči ovddal go áhčči boahtá loddemis, ja dovdá go son unna vieljaš lottiid namaid ?
Tro om lillebror er blitt så stor at han kan springe far i møte når han kommer hjem fra andejakta ?
Váillaha go son áhčči mu dán giđa ?
Kanskje lillebror har lært seg navnene på de forskjellige fuglene ?
Go in leat jearaheame meahccái ságaid.
Tro om far savner meg når jeg ikke er der og spør hva han har opplevd på jaktturen ?
Ii eadni goit várra astta jearrat áhčis man galle lágán lottit leat juo boahtán.
Mor har jo ikke tid til å spørre om hvilke fugler som allerede er kommet.
Ja áhkku ii dárbbaš áhčis maidege jearrat, áhkku diehtá ieš buot.
Og bestemor trenger ikke spørre far om noe. Hun vet jo alt selv.
Vuoi man ahkit lea go in beasa balduid oaidnit go golget, in ge beasa áhči ja eatni mielde fatnasa bidjat čáhcái ja jieŋaid čađa dainna johtit.
Åh, som jeg ønsker at jeg fikk se når isen går ! Bli med mor og far når de setter båten på vann et.
Dat láve nu somá !
Ro mellom isflakene.
Ja de bidjat firpmiid jiekŋaravdii.
Så morsamt det pleier å være !
Áhčis láve vel álo bissu mielde fíerpmodettiin.
Far hadde alltid hagla med seg på slike turer.
Son láve áigá juo gullat go čáhcelottit lahkonišgohtet.
Han hørte endene, lenge før de nærmet seg.
De láve son čanastit fierbmegeaži gitta ja dohppet bissu.
Fort festet han garnet i båten og tok fram hagla.
Ja Kátjá láve skohttasii náđđat amas baldit lottiid eará guvlui.
Kátjá pleide å gjemme seg foran i båten og vente spent.
Haŋŋáid láve áigájuo gullat go dat bohtet.
Havellene hørte man på lang avstand.
Dat lávejit girdit stuora doahkkin. ja rigeret.
De fløy i flokker og lagde et veldig leven.
Njurgot lávejit fas idistit bái fáhkka dušše guokte dahje njeallje lotti.
Svartendene kom plutselig, bare to eller fire fugler i lag.
Kátjá ii láve goasse háhppehit oaidnit daid riekta mot dat láhttejit go njurgot nu čábbát.
Hun hadde aldri riktig skjønt hvordan de laget den fine plystrelyden når de fløy.
Lea go son áhčči goddán stuora čuotnjága ?
Tro om far hadde fått tak i grågås ?
Man somá livččii áhči mielde vuolgit loddet čila duohkái, muhtin čoalbmái.
Som hun lengtet å bli med på andejakt.
Ja man somá livččii guoddit lottiid fas ruoktot, áhkkui ovddemus čájehit.
Tenk å komme hjem med alle fuglene far hadde skutt. Vise dem stolt til bestemor !
Internáhia biebmu orui easka šaddame nu heitot go son jurddašii varas loddemállása birra.
Maten på internatet virket enda mer uappetittelig når hun tenkte på fersk andestek.
Giđđa buvttii goit ge geasi, ja Kátjá vuosttas skuvlajahki lei viimmat nohkan.
Men våren brakte sammeren med seg, og Kátjás første sko1eår tok endelig slutt.
Orui nu ártet boahtit fas oahpes eatnamiidda.
Det var rart å komme tilbake til de kjente fjellviddene.
Dakkaviđe go skuvlabusse ollii luoddageahcái, ja sii njuiko olggos ja fuomášedje áhči dolasteame dievvánjunis, de orui Kátjá mielas juo ahte son lea ruoktot ollen.
Straks skolebussen var fremme, så de far som satt og kokte kaffe et stykke unna.
Vaikko lei vel moadde miilla vázzit, de orui son aŋkke juo ruovttus dakkaviđe go busse manai jávkkohahkii ja son haksigođii giđđahájaid.
Kátjá følte at hun var kommet hjem.
Son viegai áhči lusa, juolggit eai deaddán eai maidege.
Hun sprang mot han. Føttene kjentes så lette.
— Áhčči !
Far !
Áhčči !
Far !
Áhčči čuoččahii ja loktii Kátjá bajás olggiid ala: — Vuoi mot don leat guoiran !
Han reiste seg og løftet henne opp på skuldrene: Neimen kjære deg, du veier jo ingenting !
It don deatte šat it maidege.
Så tynn du er blitt.
Dál gal fertet borrat vuos goikebierggu vai nagodat ruoktot vázzit.
Nå må du først spise tørkakjøtt så du orker å gå hjem !
Muhto Kátjá ii.
Men Kátjá hadde ikke ro til å sitte og spise.
stađđan čohkkedit boradit ovdal go lei viegadan vuos mealgat.
Hun måtte springe omkring, for hun var plutselig blitt så lett.
Son lei nu geahpas, orui measta girdit sáhttime.
Det var nesten som hun fløy.
Ja mátki ruoktot manai nu álkit.
Turen hjem gikk som en drøm.
Ii son váiban vaikko lei ge buot unnimus skuvlamánáin.
Kátjá løp foran de andre langs den kronglete stien, ivrig etter å se om de snart var hjemme.
Son viegai ain guhkás ovdalii áhči bálgá mielde ja várdái jugo ihtá ruoktu.
Da far stoppet på den vanlige rasteplassen, hadde ikke Kátjá det minste lyst til å hvile.
Ja go áhčči bisánii dan johkagáddái gaskomátkki gos sii lávejit vuoiŋŋastallat ja gáfe vuoššat, de ii háliidan Kátjá bisánit.
Hun var ikke sliten, trengte ikke å hvile. Og det var så lenge å vente til de andre hadde spist og hvilt seg, de som alle hadde noe å bære på.
Son ii lean váiban ja orui nu guhká vuordit dassážii dat earát vuoiŋŋastedje geain juohkehaččas lei juoga guoddámuš.
Da de nærmet seg hjemtraktene, begynte de å småløpe.
Muhto go ruoktu lahkonišgođii, de viehkagohte buot mánát, vel Biret nai geas lei eanemus guoddit.
Selv Biret, hun som hadde mest å bære på.
Kátjá fuomášii áhku juo guhkkin.
Kátjá så bestemor på lang avstand.
Áhkku lei vuolgán sin ovddal !
Hun kom for å møte dem !
— Áhkku !
- Bestemor !
huikkadii Kátjá ja viehkagođii.
Kátjá la på sprang mot henne.
Su čalmmiide divve gatnjalat ja son ii oaidnán šat bálgá nu čielgasit, danin son gahčai muhtin buvdnagaskii.
Stien ble borte i en tåke av gledestårer, og hun snublet.
Ii son ádjánan beare guhká beassat fas bajás ja viehkalit.
Hun kom seg fort på beina igjen og løp videre.
Son viegai áhku gosii veallut go hengostii su čeabet birra.
Bestemor gikk nesten over ende, da hun kastet seg rundt halsen hennes.
— Áhkku !
- Bestemor !
— Dus lea nu njálgga hádja, čierostuvai Kátjá.
Du lukter så godt, gråt Kátjá.
— Kátjážan ! Man šoavkat don leat.
- Lillehjelper, så blek du er blitt.
It go leat borran márkanis ?
Spiser du ingenting på skolen ?
Kátjá ii vástidan, dušše doalai ain áhkus gitta.
Kátjá svarte ikke, holdt bare om bestemor, redd for at hun skulle forsvinne om hun slapp taket.
Earát jovde sin rádjái ja sii vázzigohte viesu guvlui.
De andre nådde dem igjenog fortsatte mot huset.
Áhkku muitalii buot mii dálus lea dáhpáhuvvan.
Bestemor fortalte om alt som hadde hendt mens de hadde vært borte.
Unna vieljaš lea šaddan nu searra, olles veahkki.
Lillebror var blitt stor gutt, dugelig og hjelpsom.
Bussá lea ožžon čivggaid ja návehis leat golbma unna gálbbáža. Ja áhčči lea oastán ođđa fatnasa ja nuohti.
Katta hadde fått unger, og i fjøset var det tre små kalver, og far hadde kjøpt ny båt og not.
Stuora fatnasa masa čáhket vaikko man ollu guolit.
En stor båt, som kunne ta mye fisk.
Ii ge áhkku lohkan iežas vel gullan giega. Dan son imaštalai veahá.
Bestemor hadde ennå ikke hørt gjøken og det syntes hun var merkelig.
Kátjá geahčai muoraide ja bisánii: — Áhkku, gea !
Kátjá stanset: Se, bestemor !
Ii ge Kátjá dovdan ahte son lea váiban ovdal go vissui lei ollen ja gallás boradan, de dovdogođii čalmmiin ja julggiin man váibbas son lea.
Her er trærne alt begynt å bli grønne, men på skolen er de bare svarte og stygge !
Kátjá sidai áhku velledit ja muitalit ain eanet geasse ságaid.
Først da de kom inn og Kátjá hadde spist seg mett, kjente hun hvor sliten hun var.
Son náđui áhku báldii ja cipmui čavga su čeabeha birra. Áhku jietna buvttii nu njálgga nahkáriid.
Hun ba bestemor legge seg sammen med henne på reinskinnet i kammerskroken og fortelle mer om alt som hadde hendt mens hun hadde vært på skolen.
Áhkku muitalii giđđadulvvi birra, guolleságaid ja lodden-ságaid.
Bestemor fortalte, om vårflommen, om alle fisketurene og jaktturene.
Son humai ja bogostalai, muitalii ain vaikko Kátjá lei juo nohkkan.
Hun fortsatte, lenge etter at Kátjá var dysset i søvn av den varme stemmen.
Imaštallamiin rabesta Kátjá čalmmiid.
Forundret åpnet Kátjá øynene.
Álggos son ballá son lea dušše niegadeame go oaidná oahpes seinniid ja gullá oahpes jienaid.
Drømte hun ennå ?
Son doapmala čarvet čalmmiid fas gitta vai niehku ii noga.
Hun så kammerset hjemme og hørte kjente stemmer !
Go oanehaš veallá gitta čalmmiid, de ihtet gatnjalal čalmmiide ja modji njálbmái.
Fort lukket hun igjen øynene for å holde på drømmen.
Son han lea duođas ruovttus !
Hun lå ganske stille.
Buot skuvla ja dan váivvit gáidet nu guhkás go son njuike bajás ja viehkala gievkkanii.
Langsomt kom gleden.
Doppe leat buohkat čohkkáme ja boradeame.
Hun var hjemme !
Kátjá viehka eatni askái.
Kátjá kom seg på beina og sprang ut i kjøkkenet.
Sus lea maid nu hirbmat borranmiella.
Borte var skolen og alt det vonde hun hadde opplevd.
Nu suohtas lea fas eatni askkis čohkkádit ja boradit.
Hun satte seg på fanget til mor, skrubbsulten igjen.
Áhčči ja eadni jearahallaba skuvlla birra, muhto Kátjá ii jienát ii maidege.
Det var deilig å sitte slik, akkurat som før, og spise mors gode mat.
Son ii hálit muiltuhuvvot skuvlla.
Mor og far spurte om skolen, men Kátjá svarte ikke.
Ii hálit, ii ge sáhte hupmat ge dan birra.
Det var alt for vondt å tenke på eller snakke om.
Doppe lei aivve váivi, nu váivi man birra lea veadjemeaitun hupmat.
Hun fant ikke ord som var grusomme nok til å beskrive skolen.
Eai oro sánit gávdnome mat čilgejit dan issoras váivvi mii skuvlajagis lea leamaš.
Kátjá spiste videre i taushet.
Danin son ii jienát maidege, dušše borada.
Spiste og spiste som om hun ikke hadde smakt mat på mange år !
Ja mot son borrá !
Omsider kjente hun seg mett.
Ii oro oba galláneame ge.
Da orket hun ikke sitte inne lenger.
Ruovttu biebmu. Njálgga eatni biebmu !
Hun måtte se alt, aller først den nye båten.
Go geargá de viehkala olggos.
Oi, så svær !
Vuoi bánne man stuora fanas !
Sikkert den største båten i hele verden.
Dasa gal čáhket máŋga logi, dehe máŋga duhát guoli.
Det måtte være plass til mange hundre, nei mange tusen fisk !
Njuikumiin son viehká gietti mielde ja hurada.
Hun hoppet og sprang over enga, fylt av kriblende glede.
Nu imaš ja suohtas lea viehkat ja dovdat ahte ii leat gostege bávččas.
Så godt å bare 1 øpe, uten smerter, uten vondt noen steder !
Ii leat čoavji ii ge oaivi bávččas.
Ikke frykte juling og erting !
Ii ge leat oktage su. oaguheame ja nihttime cábmit.
Hun stoppet brått.
Son bisána go gullá giega.
Der var gjøken !
Čuožžu áibbas jaska oanehaš ja guldala giega guhkkama.
Sto helt stille, lyttende. Så la hun på sprang.
Ja de viehkala son áhkkui muitalit ahte giehka lea juo boahtán.
Bestemor måtte få vite at gjøken var kommet !
Áhkku dadjá ahte dalle lea geassi duođas boahtime.
Bestemor som sier at da er sommeren på vei for alvor.
Maŋŋil stoahká Kátjá unna vieljažiin Joavnnain.
Kátjá lekte med lillebror Joavnna.
Son váldá muoraid muorraviesus ja stoahká ahte dat leat mahkáš skuvlarivgu ja internáhta husmora.
Hun hentet vedkubber fra vedskjulet som skulle forestille lærerinna og husmora.
— Husmora lea dakkár mii álo lohká mu leat nu duolvvasin.
- Husmora er ei merkelig dame som alltid sier at jeg er skitten.
Son hupmá hui ártegit ja sus lea hui imaš hádja, čilge son unna vieljažii.
Hun snakker veldig rart, og lukter like rart, fortalte Kátjá. Lillebror lyttet med store øyne.
Husmora ii vástit go mun jearan sus juoidá, ii ge beroš go stuorit mánát doaruhit unnit mánáid.
- Husmora svarer aldri når jeg spør henne om noe, og hun bryr seg ikke om når de store barna slår de små.
Son lea nu jalla, dadjá Kátjá ja álgá rissiin huškut dan muorrabihtá mii mahkás lea husmora.
Hun er veldig dum. Kátjá slo husmorvedkubben med en kvist.
Joavnna maid huškugoahtá.
Joavnna hjalp til.
Soai huškuba ja boagusteaba.
De banket og slo alt de orket.
Dat lea nu somá go husmora bávččaga.
Det var artig at den dumme husmora fikk så mye juling.
— Skuvlarivgu lea maid jalla, lohká Kátjá.
- Lærerinna vår er også en idiot, sa Kátjá.
— Son ii beroš go eará mánát boagustit mu go in máhte dárogiela.
Hun sier ikke et ord til de andre barna når de erter meg fordi jeg ikke kan norsk.
Son ii ipmir ii maidege. Su ferte maid huškut, jallas diŋgga.
Lærerinna forstår ingen verdens ting, dumma, hun skal også få juling !
Nu soai huškuba husmora ja skuvlarivgu ja boagusteaba go dat gaigges rivgut bávččagit.
Kátjá og lillebroren straffet husmora og lærerinna riktig lenge.
Kátjá muitala unna vieljažii dáččaid ja rivguid birra.
De dumme damene hadde godt aven skikkelig omgang juling.
Dat leat dakkárat main mánát galget ballat ja álo jeagadit.
De fortjente å ha det virkelig vondt de og.
Jos ii jeagat de váldet bealljái ja bidjet heahpatčihkii čuožžut.
Lillebroren fikk høre om de norske, at det var slike folk som alle barn måtte frykte og adlyde.
Skuvllas ii oaččo ii ruovttu birra ge hupmat.
Var man ulydig, ble man knepet i øret og satt i skammekroken.
Internáhtta gis lea dakkár báiki gos álot galgá doarrut.
- På skolen er det ikke lov å snakke om familien eller hjemmet, og på internatet skal en bestandig sloss, fortsatte Kátjá.
Ja álo váruhit vai ii cápmahala ja vai eai billis biktasiid.
En må alltid passe seg, ellers får en juling, eller ødelagte klær.
Doppe maid ii galgga maidege muitalit ruovttu birra.
Lillebrorens øyne ble svarte av harme.
Earát dušše boagustit jos gullet dan ahte áhkku ii máhte sáni ge dárogiela, ja ahte eatnis ja áhčis eai leat obanassiige bohccot. Dušše gávttit.
- De hånflirer når de hører at bestemor ikke kan et eneste ord norsk, og at mor og far ikke har rein, men bare har kofter.
Guhká čohkkába soai unna vieljažiin giettis ja humadeaba.
Slik satt de lenge og pratet.
Unna vieljaš ipmirdii ahte skuvllas galgá aivve doarrut. Son čilgii Kátjái go son álgá skuvlii áigu son cábmit juohke ovtta gii fal Kátjá bieguha.
Lillebroren forsto at skolen var et ondt sted, og han lovet stolt å slå dem flate alle sammen, om de så mye som nærmet seg Kátjá når han begynte på skolen.
Geassi manná johtilit. Skuvlaáigi fas lahkonišgoahtá.
Sommeren gikk fort og skoletiden nærmet seg.
Geasi miehtá lea Kátjá suoli jurddašan ja hutkan mot son galgá nagodit fas ovtta olles jagi leat skuvllas.
Hele sommeren grublet Kátjá over hvordan hun skal greie å holde ut enda et år.
Soai leaba unna vieljažiin veahkkalagaid hutkan, ja gávnnahan ahte skuvllas ii ábut leat siivui.
Hun og lillebror kom til at en måtte bli riktig ondskapsfull for å greie seg på skolen.
Kátjá lei bidjan miela vuollái ahte ii oktage galgan suinna bihtít šat skuvllas ii ge internáhtas.
Kátjá bestemte seg for at ingen skulle klare å gi henne juling mer.
Soai leigga unna vieljažiin hárjehallan doarrut miehtá geasi.
Hele sommeren øvde hun og lillebror seg på å sloss.
Máŋga beaivvi ovdal go skuvlii galge vuolgit, de álggii Kátjás juo čoavji bávččastit.
Men hun fikk vondt i magen flere dager før skolen begynte, fordi hun gruet seg så fælt.
Maŋemus ija ruovttus doalai son ija miehtá čavga áhkus gitta.
Den siste natta hjemme klamret hun seg til bestemor.
Iđđes jearai son ii go áhkku sáhtáše skuvlii vuolgit mielde.
Da morgenen kom, ba hun bestemor om å følge med til skolen.
Muhto áhkku ii sáhttán. Ja ođđasis šattai son fas guođđit dan litna, liegga áhku seaŋgga. Sin buohkaid ruovttus.
Men bestemor kunne ikke, og Kátjá måtte forlate varmen og tryggheten hos bestemor og alle andre hjemme.
Lossa, lossa lávkkiiguin vázzilii son áhči ja daid earáid maŋŋái skuvlii fas.
Hun fulgte etter far og de andre med uvillige skritt.
Nu manne goit ge skuvlajagit.
Skoleårene gikk på et vis.
Seammá váivvit, seammá guhkit. Skuvllas ii dáhpáhuvvan goasse mihkkege mii lea somá.
Den ene dagen var like trist og lang som den andre, uten noe å glede seg over.
Kátjá oahpai leat garas.
Kátjá lærte seg å bli hard som stein.
Son oahpai mot olmmoš ferte leat vai ceavzá internáhtas.
Bare slik kunne hun holde ut på internatet.
Son ii čirron šat earáid oainnu. Vaikko dain ollu ijain ii mannan oktage idja nu ahte gatnjalat eai golgan.
Aldri mer gråt hun så andre så det, men det gikk ikke en eneste lang natt uten at hodeputa var våt.
Kátjá lei maid oahppan ahte ii skuvllas galgga luohttit ii ge jáhkkit ii oktiige.
Hun skulle heller ikke stole på noen mer, aldri fortelle noe om seg selv, aldri. vise følelser.
Ii ábuhan muitalit ge ii maidege iežas birra earáide.
Her skulle en spise når det var spisetid, selv om en ikke var sulten.
Ii ge goasse galgan čájehit dovdduidis.
Når en virkelig var sulten, var det ikke mat å få før spisetid.
Skuvllas galggai borrat dalle go lei borranáigi, vaikko ii leat ge borranmiella.
Alt hun hadde lært hjemme at hun ikke skulle gjøre, måtte hun gjøre på skolen og internatet..
Ii ge ožžon borrat dalle go lei borranmiella.
Livet på skolen var omvendt av hjemme.
Doppe lei jorggu eallin maid bákkus šattai oahppat.
Det måtte hun tvinge seg til å tåle.
Internáhtas oahpai Kátjá hirpmástuvvamiin duođas man heitohat dakkár olbmot leat geain eai leat bohccot. — Don it leat mihkkege !
Hun fikk for alvor føle hva det vil si å ikke være flyttsamebarn.
hárde sámiid mánát. — Dii ehpet leat sápmelaččat !
- Du er ingenting, sa flyttsamebarna til henne.
Skuvllas fas gulai márkanmánáin ahte son ii lean rivgu ge.
Tro bare ikke at du er same, for det er du ikke, hørte hun på internatet hver eneste dag.
Son han ii máhttán dárogiela, eai ge sus lean rivgobiktasat.
På skolen fikk hun merke at hun heller ikke var norsk, ikke hadde norske klær.
Dat lei ipmilmeahttun váttis dan ipmirdit Kátjái, danin čoagganišgođii su unna váimmožii eambbo ja eambbo vašši.
Ungene på kirkestedet plaget henne uten stans.
Vašši buot skuvlaolbmáid vuostá, vašši boazosámiid mánáid vuostá, vašši buot internáhta vuostá.
Kátjá kunne ikke begripe hvorfor det var slik, hvorfor de syntes hun var så annerledes.
Manemus lei sus gártan nu ollu vašši ahte sáhtii doarrut maid.
Snart begynte hun å hate dem fordi hun ikke forsto.
Son ii ballan šat ii ovttasge.
Hun fyltes av hat mot alt og alle som hadde noe med skolen å gjøre.
Stuorát mánát ballagohte unna Kátjážis.
Hatet gjorde henne uredd og farlig.
Son lei unni, muhto seammá váralaš go boraspire.
Hun kunne sloss, fryktet ikke lenger noen.
Danin go son lei nu snáhpis ja nu gievra.
Selv de største barna ble redde da de oppdaget hvor djevelsk slem hun var blitt.
Ii ge ballan ii ovttasge.
Hun var liten, men kjapp og sterk, og hun foraktet alle.
Ii beroštan husmoras, dušše njeaccui sutnje ja humai suinna sámegiela vašiin.
Hun gav blaffen i husmora, rakte tunge og snakket bare samisk slik at hun ikke forstod ett ord.
Go dat eará mánát fuomášedje man juonalaš ja baháneahkkán Kátjá lei šaddan, de sii háliidedje suinna šaddat buorit olbmát.
De andre barna nærmet seg forsiktig, ville plutselig være venner med Kátjá som var så god til å sloss.
Muhto Kátjá ii beroštan sis, ii ge háliidan ovtta ge olmmájin.
Men hun ville ikke være venner med noen.
Son birgii okto, go beare dikte su ráfis.
Hun ville bare få være ifred.
Kátjá ii mojohallan šat skuvllas ii goassege.
Kátjá sluttet å smile.
Son lei dávjjimusat okto, muhto ii ballan gal dan dihte daid eará mánáin sai.
Hun holdt seg for seg selv, og hun fikk være i fred.
Ja dat earát dikte su ráfis. Eai hárdán šat, eai bilkidan eai ge duostan su šat viggat doaruhit ge.
Ingen ertet mer, ingen gjorde henne vondt, og ingen våget lenger å sloss med henne.
Skuvlajagit earáhuhtte Kátjá nu issorasat.
Slik forandret sko1eårene Kátjá.
Buot dat čáppa mánnálašvuohta jávkkai.
Hun var nesten ikke til å kjenne igjen.
Modji maid jávkkai.
Barnsligheten forsvant.
Ii gullon goassege šat čáppa lávlunjietna, ii ge reaskkas.
Smilet også, og hun sluttet å nynne salmene som bestemor hadde lært henne.
Son vajálduhttigođii buot buriid dovdduid.
De gode følelsene var langt, langt borte.
Bahá ja vašši dievai sadjái.
Bare raseriet og ondskapen var nær og levende.
Son ii šat muitán bálljo mii lea mii suohttasa buktá, mot galgá duohtaváimmus boagustit ?
Hvordan var det å ligge i bestemors seng ?
Mot dat lei áhku bálddas veallát ?
Eller høre henne synge ?
Naba áhku lávlunjietna, dan son gal mielas muittii hui bures, muhto ii gostege lean nu ráfi ii skuvllas ii ge internáhtas ahte sáhtii čalmmiid bidjat gitta ja muittašit áhku.
Når hun lukket øynene husket hun nøyaktig hvordan det var. Men det var sjelden så mye ro på skolen at hun kunne hente fram minnene om bestemora.
Kátjá lei šaddan hui duodalaš ja jaskat.
Kátjá ble innesluttet, stille og passiv.
Son ii beroštan ii mastege šat ii maidege.
Om hun fikk kjeft av lærerinna, brydde hun seg ikke om det.
Ii son ballan oahpaheddjiin ii ge jeagadan internáhta biiggáid.
Adlød sjelden de som jobbet på internatet, og gjorde for det meste det hun selv ville.
Son barggai skuvllas maid ieš dáhtui ja mot ieš dáhtui.
Men det var ikke stort hun hadde lyst å gjøre, hverken på skolen eller internatet.
Ii ge gávdnon bargu masa son liikui.
Kátjá fikk mye kjeft og straff fra lærerne.
Oahpaheaddjit belke ja ráŋggaštedje su, muhto ii dat ávkkuhan.
Stadig sendte de henne til rektors kontor, men ingenting hjalp.
Sii dolvo su dávjá skuvlahoavdda kántuvrii, muhto ii mihkkege ávkkuhan.
Hun svarte aldri når de forhørte henne.
Kátjá ii jienádan goasse sáni ge go skuvlahoavda ja eará oahpaheaddjit jearáhedje sus manin son lei nu veadjemeahttun ja váttis čivga.
Stirret bare mutt på føttene sine når de spurte hvorfor hun var slik en umulig unge.
Son guovllai dušše láhttái ja divttii sin hupmat.
Ventet tålmodig til de var ferdige med å skjelle henne ut.
Maŋemus šattai nu ahte ii oktage oahpaheaddji šat liikon ii ge beroštan Kátjás.
Snart begynte lærerne å avsky henne, men etterhvert brydde de seg ikke lenger om påfunnene og strekene hennes.
Son biddjui dávjá skuvlalanjas olggos go ii jeagadan lohkat čuodjalit dahje dadjat dárogillii buorre idit skuvlaolbmái.
Nektet hun å lese høyt, eller å si " godmorgen " på norsk til lærerne, jaget de henne ofte ganske enkelt ut av klassen.
Kátjá lei dego oarbbes mánná.
Likt et foreldreløst barn drev Kátjá dank i bygda mens de andre var på skolen.
Go ain bijahallá skuvllas eret, de váccaša son márkanis ja golahallá daid guhkes, guhkes beivviid.
Dagene ble skuslet bort, og hun var alltid alene.
Áibbas okto. Álo áibbas okto.
Så forferdelig alene.
Muhtomin láve son seaguhit iežas earáid doarrumiidda maid. Jus fal oaidná stuorát mánáid unnibuid doaruheame, de láve son girdit unnoraččaide veahkkin.
Det hendte at hun blandet seg inn i en slosskamp, men bare hver gang hun så at større barn plaget eller slo mindre barna. Det kunne hun ikke tåle.
Muhto ii son gal goassege ieš álggahan doarruma.
Men selv startet hun aldri en slosskamp.
Liikká oaččui eanemus siva, ja ráŋggaštusa.
Det var ikke nødvendig, for ingen mobbet henne mer.
Ruovttus gal lei Kátjá ain dat seammá.
Hjemme var hun den samme, gamle Kátjá.
Áiggi mielde besse sii dávjjibut ja dávjjibut ruovttus finadit.
Da hun gikk i femte klasse, kom bilveien til den vesle bygda deres, og de fikk komme hjem hver måned.
Go Kátjá lei viđat geardde skuvllas de rahpasii biilageaidnu sin unna meahccegilážii, ja sii beassagohte ruovttus finadit oktii mánus.
Somrene var Kátjás beste tid, men de gikk så altfor fort.
Geasit ledje buot suohttasepmosat ja manne álo nu ilá jođánit.
Hun var alltid blek og tynn når hun kom hjern om våren.
Álo go mánát bohte ruoktot giđđat, de lei Kátjá nu guoirras ja šoavkat, dego livččii buohcci. Áhkku čuovui hui bures mielde mánáid ovdaneami.
Bestemor, som hadde god tid til å følge barnas utvikling, oppdaget snart hvordan skolen hadde forandret stakkars Kátjá.
Son oinnii mot skuvla lei Kátjá riebu rievdadan.
De glitrende stjernene i Kátjás brune øyne var sluknet.
čalmmiin lei sevnjjodan čuovga.
Sola var også borte i dem.
Daid ruškes, moddjajeaddji čalmmiide lei juoga ihtán mii šearradasa sevnjjodahtii.
Hun for ikke lenger som en vind over engene.
Áhkku šuohkašii dávjá, ja sihkestii muhtomin gatnjaliid eret iežas roavččagan muođuin — čiegusvuodas.
Bestemor så forandringen, og kjente uroen gnage.
Eatnis ii lean nu ollu dilli skuvlla birra jurddašit.
Mor hadde sjelden tid til å tenke på barnas skolegang, eller høre om de hadde noe å forteIte.
Son ii astan goassege gullat.
Hun hadde sitt å streve med.
Álohii fertii son bassat, čorget, goarrut ja biepmu ráhkadit.
Hun måtte vaske, rydde, sy og lage mat.
Ja go ii lean viesus bargame, de lei návehis dahje meahcis geasi áiggi.
Når hun ikke holdt på med noe inne, var hun i fjøset eller på fjellet.
Eadni ii čohkkán goassege joavdelassan, ja jus čohkkedii bargguhaga, de logai Biibbala dahje lávllui sálbmagirjjis.
Satte hun seg ned uten arbeid, tok hun alltid fram Bibelen eller salmeboka.
Áhčis gal lei muhtomin dilli.
Da måtte hun ikke forstyrres.
Ja áhčči maid ballá skuvlahoavddain.
Far hadde av og til tid til å snakke med barna.
Son lei Kátjái dadjan ahte jus son ii mana skuvlii, de boahtá leansmanne áhči viežžat giddagassii.
Men han forstod ikke at skolen var det verste stedet på jorda, eller at Kátjá mye heller ville være hjemme enn å gå på skolen.
Vaikko áhčči lea ge stuoris ja gievra, de son maid ballá dáččain.
Far var redd for lærere og skolesjefen.
Dan son dahká vaikko ipmirda sin giela ja veaháš máhttá vel hupmat nai dárogiela.
Redd for at om ikke Kátjá gikk på skolen, ville lensmannen arrestere han. Det hadde han fortalt henne.
Dan dihte ii ábut áhččái muitalit man váivi skuvllas lea, ja man hilbat son lea doppe.
Selvom far var stor og sterk, var også han redd for de norske, enda han både forstod og snakket språket deres.
Biret ja Risten gal eaba vissa goassege nu váivašuvvan skuvllas go Kátjá.
Kátjá kunne ikke fortelle han hvor jævlig det var på skolen, og hvor slem hun var der.
Soai han leigga nu siivut, danin sudnus ledje nu ollu olbmát nai.
Det var bare hun som hadde det slik.
Soai eaba láven jienadit maidege go earát hárde sudno skuvllas.
Biret og Risten hadde jo vennene sine der, og de brydde seg ikke om de ble ertet.
Eaba láve beroštit go sámi mánát bilkidit ja lohket soai eaba leat sápmelaččat.
Heller ikke av flyttsamebarna.
Diekkár bilkádusaid ii gierdda Kátjá.
Men det var annerledes med Kátjá.
Son gierddai gal vuosttaš skuvlajagi, muhto ii šai eambbo.
Bare det første skoleåret hadde hun tålt slagene uten å ta igjen.
Oappáguovttus gal sáhtiiga ruovttus huprnat skuvlla birra maid.
Hvordan kunne Biret og Risten snakke om skolen hjemme ?
Nu dábalaččat — borranbeavddis dahje eahkes go sii ledje velledan.
De snakket mens de spiste, om kvelden før de sovnet, skravlet de i munnen på hverandre.
Soai muitaleigga oktiinjálmmiid Bierain skuvlla dáhpáhusaid birra.
Kátjá fattet ikke hvordan det gikk an å snakke så naturlig om skolen.
Buot mii skuvlii gulai han lei aivve váivi.
Bare ved tanken på skolen kjente hun en smerte dypt inne i seg.
Muhtomin lei sus miella eadnái juoidá muitalit skuvlla birra. Muhtomin go soai etniin leaba guovttá viesus.
Det hendte hun fikk lyst til å fortelle alt sammen til mor når de var alene.
Sus láve nu hállu fierrut eatni luhtte ja čilget man váivi ja lossat skuvlla lea vázzit.
Gråte ut, kjenne det triste og jævlige strykes vekk av hendene hennes.
Muhto álo lea váttis gávdnat rievttes sániid maiguin álggaha.
Men det var nesten umulig å begynne.
Ja jus eadni vel deaivá jearrat juoidá dan birra mot internáhtas lea orrut, de láve nu ártegit cugget čoavjái, ja son láve ferret iežas nu garasin dahkat vai gatnjalat eai golgagoađe.
Bare mor spurte hvordan det var å bo på internatet, stakk det vondt i henne, og hun måtte slåss for å holde tårene tilbake.
Ja ii ge goasse geargga maidege dadjat eadnái dan beale go eatnis livččii dilli.
Hun hadde jo lovet seg selv å ikke gråte mer, tenkte hun og bet tennene sammen.
Oappát ja vieljat maid eai diehtán, eai ge várra livčče ipmirdan ge jus son vel livččii ge muitalan....
De få gangene moren hadde tid tiI å høre på henne, fikk hun ikke fram et ord.
s. 40-45 Internáhtas lei ollu rievdan.
Mor og far fikk aldri høre sannheten om skolen og internatet.
Sámi mánát eai šat geavahan gávtti, muhto fiinna rivgobiktasiid.
Heller ikke småsøsknene fikk vite om det, for de ville ikke ha forstått likevel.
Álggos ledje sii boagustan Kátjá go son ain geavahii gávtti, muhto Kátjá ii beroštan das maidege.
Den eneste som forsto og visste var bestemor.
Son ii gillen ii oaidnit ge daid eará nieiddaid ja guhkkin eret vel singuin hupmat.
Hun skjønte, selvom Kátjá sjelden snakket om det.
Ii sis ge lean sámi mánáiguin oktavuohta, eai ge sii dárbbašan ge daid, sii ledje ieža juo nu ollugat.
Noen ganger var det som om bestemor visste hva Kátjá hadde å fortelle, lenge før hun hadde sagt det.
Sii fítne juohke beaivvi Kátjá lanjas.
Bestemor var et merkelig menneske.
Singuin lei somá humadit. Dál, go sii eai šat lean mánát geat álo aivve dorro ja hárde nubbi nuppi. Diet áigi lei vássán.
Hun hadde alltid god tid, for hun måtte ikke slite i huset og fjøset slik som mor.
Dál ledje sii beallešattot olbmot geat dávjá hupme boahtte áiggi birra.
Om Kátjá var ulydig hjernme, kunne bestemor bli riktig sint og gi henne ris.
Ii ge sin searvvis lean goassege oktage sámi mánná.
Men hun ble aldri sint når Kátjá fortalte hvor mye galt hun gjorde på skolen.
Fáhkkestaga lei nu šaddan ahte ledje sii geat mearridedje internáhtas.
Kátjá betrodde bestemor alt, uten å være redd for å bli straffet.
Ja vaikko Kátjá diđii ahte son livččii sáhttán dan maŋemus jagi, dálu bártnážiiguin ovttas, mavssuhit buot hárdimiid ja buot doaškkáid sámi mánáide, de son ii beroštan dan dahkat.
Kátjá synes nesten hun liknet Gud, den guden som hun selv fortalte om fra Bibelen.
Son lei nu bahá šaddan sidjiide ahte ii gillen gieđaid duolvvidit sin cábmit ge.
En gud som var glad i alle mennesker, srerlig de som andre gjorde narr av.
Buot nieiddažat internáhtas balle sus nu issorasat, vaikko son lei áibbas okto ja sii máŋga logis.
Bestemor var en gud som så alt, forsto alt.
Buohkat dihte ahte dálu bártnážat leat Kátjá beale jus doarrun buollá.
- Hva viI du gjøre når du er voksen og ferdig med skolen ?
Kátjá ii gillen ii ge háliidan sáni ge singuin lonuhit.
Hun og bestemor satt i enga.
Muhto jus soames sis mahkáš gávnnahallá sutnje geahččame borranbeavddis, de láve son diedihit: — Maid biruid don japput munnje !
De banket sennagresset som de hadde skåret dagen før.
Ja buot bártnážat lávejit reaskkehit duohta váimmus.
En ny somrner var på hell, et nytt skoleår sto for døra.
Kátjá lei áigá juo oahppan, mađi eanet son garruda, dadi eambbo balle sii sus.
Kátjá hadde for lengst oppdaget at jo mer hun bannet, jo reddere ble samebarna.
Dat lei hirbmat buorre dovdu.
Det gav henne en god fø1else av makt.
Son geavahii dan fámu skuvlalanjas nai.
Makten utnyttet hun også i klasserommet.
Muhtun oahpaheaddjit šadde nu árggit sus ahte eai duostan šat su gieldit garrasit goassege.
Noen av lærerne ble virkelig redd henne, fordi hun var så hard og grov i kjeften.
Danin go sii dihte ahte Kátjá ii lean ávki skuvlašeaffa lusa ge doalvut, ii ge čohkkát ge bidjat maŋŋel skuvlla.
De visste at det ikke nyttet å sende henne til skolesjefens kontor, eller la henne sitte igjen.
Sii geahččaledje buot, muhto ii mas ge lean ávki.
I ren fortvilelse prøvde de både godsnakk og straff, men ingenting gjorde inntrykk på Kátjá.
Kátjá lei nu juonalaš ja baháneahkkán, ii ge ballan ii mastege.
Hun var blitt utspekulert og ond, og helt fryktløs. Men makten ga henne ingen glede.
Son diđii son lei dego gonagas sihke skuvllas ja internáhtas, muhto ii dat diehtu addán sutnje maidege iluid.
Den største gleden fikk hun av å være sammen med guttegjengen, og å plage dem som jobbet på internatet.
Bártnážat maid liikojedje dasa.
Det likte guttene også.
Internáhtas ii lean lohpi gáfe vuoššat, muhto sii ledje nu čeahpit šaddan biiggáin gáfiid suoládit ahte besse juohke beaivve lanjas gáfe vuoššat suoli.
Det var strengt forbudt å koke kaffe på internatet, men de var blitt eksperter på å stjele kaffe fra kjøkkenet og koke på rommene.
Okta sis lei ruovttus fievrredan vuoššanpláhta mii lei divdna anus álohii.
En av guttene hadde tatt med en liten kokeplate hjemmefra, som var i flittig bruk.
Muhtomin lei sis nu lihkku ahte besse suoli stuora gievkkanii nai, ja de sis gal lei hearrá dilli máŋga beaivvi maŋŋil.
Av og til hadde de flaks nok til å komme seg usett til spiskammerset.
Doppe sii láveje suoládit nu ollu go čáhkkehedje lummaide ja sojiid sisa.
Da levde de høyt i flere dager etterpå, for de nasket med seg alt de fikk plass til i lommene og kofteermene.
Eanemus gáfíid ja eappeliid ja eappelsiinnaid. Muhtomin eará herskuid nai jus nu heivii.
De stjal mest epler, appelsiner og kaffe, og annet når det var mulig.
Eai ge sii gávnnahallan goassege, vaikko muhtomin válddahalle garra vuortnuheami vuollái.
De ble aldri tatt, selvom de av og til måtte tåle harde forhør når betjeningen oppdaget hvor mye som forsvant.
Bártnážat dihte ahte Kátjá ii goassege dovddas maidege, vaikko maid husmora dajašii ja vaikko mot son nihtášii.
De stolte på hverandre. Guttene visste at Kátjá aldri ville sladre på dem, og hun visste at de aldri ville røpe henne.
Ja Kátjá diđii dan seammá bártnážiid birra.
De stjal vanligvis om nettene, for da var det lettest.
Sii suoládedje dávjá ihkku.
Fra et av vinduene kom en rett ut på taket, dersom en var vågal nok.
Dat lei álkimus.
Det var Kátjá og gjengen.
Sii bidje dusse beaivet ovtta borranlanja láse hui veahás rabas, nu veaháš ahte biiggát eai fuomáš dan.
Så sprang de over taket til vinduet som de hadde latt stå på gløtt.
Ja go buot biiggát mannet ruoktot eahkes ja idjagohcci boahtá, de sii lávejit njáhkalit oađđenlanja láseráigge olggos ja de dáhke mielde dohko borranlanja láse radjái.
Det var ganske lett, så lenge noen holdt vakt på taket, og noen andre sørget for at nattevakta holdt seg langt unna kjøkkenet.
Dat ii lean váttis go okta dahje guovttis ledje fáktan dáhke alde, ja okta fas galggai idjagohcci doalahit eret gievkkan gáŋgenis.
Fra spisesalen til kjøkkenet var det bare dører som ikke kunne låses, så det var en smal sak å nå målet.
Borranlanjas gievkkanii ja galbmalatnjii ledje aivve dakkár uvssat maid ii sáhttán lásset.
Som of test måtte de ta seg fram i mørket, for det var for risikabelt å tenne lys.
Dávjá suoládedje sii summal seavdnjadasas nu ollu borramušaid go goastadedje guoddit.
I spiskammerset fylte de lommer og koftebarm, ofte med så mye at de ikke klarte å spise alt.
Eai buot áiggiid sáhttán borrat buot maid suoládedje, muhto sii válde dušse dan dihte go lei nu somá dán bargat.
Men det gjorde ingenting, for bare det å stjele uten å bli oppdaget ga dem tilfredstillelse.
Ja go lei lobiheapmi.
Alt ulovlig var moro.
Dat idjagohcin lei buot suohttaseamus internáhta ja skuvlla bargguin.
Både for Kátjá og guttene ble de nattlige toktene det artigste og mest spennende som hendte i tida på skolen.
Muhtin eahket ledje sii vuohon čoahkis.
En kveld da de som vanlig satt på et av rommene, var alle svært stille og triste.
Sii ledje buohkat earenoamáš jávoheamet, ii ge oktage hupman dan birra maid sii dan ija galge suoládit.
Alle skjønte hva som var i veien, men ingen ville snakke om det.
Skuvla lei fargga nohkame.
Siste skoledag nærmet seg raskt.
Sis eai lean šat galle beaivvi ovttas.
De hadde ikke mye tid igjen sammen.
Moatti beaivvi geahčen fertejit sii earránaddat.
Om noen dager skulle de skilles, reise hver til sitt.
Ja vaikko sii buohkat ledje juste dan beaivvi vuordán ovcci, guhkes jagi, de ii orron dat illudahttime juste dál.
Og selvom de alle hadde lengtet i ni lange år etter akkurat den dagen, var de plutselig ikke glade mer.
Dat lei imaš, measta ahkidis dovdu.
Stemningen var merkelig og sørgmodig.
Earránaddat. Muhto ii oktage jienádan dien ášši birra maidege, sii baicca hupmagohte eará duođalaš áššiid birra.
De skulle snart skilles, men de kunne ikke snakke om det. De snakket om helt andre ting.
Buohkat orro leamen dan oaivilis ahte ii agibeaivves gánnat goit skuvllaid šat joatkit.
Ett var de alle enige om: Ingen skulle fortsette på skolen !
— Go dáppe vuos eret beassá — friddjavuhtii, ii de goit jalla ge šat álgge vel eambbo skuvllaid birra jurddašit.
- Aldri i verden om vi frivillig oppsøker skoler, når vi endelig slipper ut til friheten igjen.
— Jurddaš, skuvla lea váldán mis buoremus jagiid.
Ihvertfall ikke jeg, det er jeg faen så sikkert på !
Mii leat ovcci jagi golahan dáppe ihána duššái.
- Ni av våre beste år har vi mistet, kastet bort til ingen nytte.
Dáppe fáŋga-vuođas joavdelasttán dan sadjái go ruovttus oahppat bargat.
Bare drevet dank i dette fengselet, i stedet for å være hjemme og lære å arbeide.
Eadni ja áhčči leaba šaddan eanasáigge jagis guovttá riehkidit, bivastat gálluid, dan botta go mii dáppe dádjut.
Foreldrene våre har slitt helsa av seg der mens vi har sloss, 1 øyet og lært oss å stjele her.
— Nu, ja vel hupmet mii berrešeimmet joatkit skuvllaid !
- Ja, og enda preker lærerne om at vi burde fortsette på skoler.
Biru ipmirmeahttun jallat !
Fordømte idioter !
Min oahpaheaddji hoavrrista álo, dego giehka: — Skuvllat leat buorit, skuvllat addet didjiide vejolašvuođaid.
De kakler som høner: - Skoler er bra, utdannelse gir dere muligheter, skoler åpner en ny verden for dere.
Jallas diŋga ! li sáhte ipmirdit ahte ruoktu — eadni ja áhčči ja áhkku ja áddjá min dárbbašit...
De uvitende jævlene fatter ikke at vi allerede har forsømt hjemmene våre i ni år.
— Rivgut eai jurddaš, eai ge ipmir.
At familiene våre trenger oss mer enn noensinne... - De norske tenker ikke slik, de kan ikke tenke slik.
Sin mielas lea stuora bestojupmi madi nuorabun besset ruovttus vánhemiid luhtte eret.
For dem er det en stor befrielse å slippe hjemmefra så tidlig som mulig.
Sin čivggat háliidit mánnán juo ruovttus eret... Kátjá čohkkái jávohaga ja guldalii bártnážiid ságastallama.
Barna deres vil jo vekk fra foreldrene så snart de er gamle nok til å klare seg selv... Kátjá lyttet taus til guttenes prat.
Sis orro seammalágán jurdagat buohkain.
De tenkte på samme måte, alle sammen.
— Naba don Kátjá, jearralii okta.
- Hva med deg, Kátjá ?
— Gosa don áiggut go beasat friddjavuhtii fas ?
Hva vil du gjøre når du kommer tilbake til friheten ?
Mun orun muhtomin dovdame hirbmat háliidusa diehtit... in diede ieš ge maid.
- Jeg vet sannelig ikke... svarte hun lavt.
ja ieš mearridit maid háliida oahppat.
Av og til har jeg lyst til å vite litt mer...
Ii ge bággehala lohkat dološ vikingaid ja ápostaliid birra.
men jeg vet ikke hva jeg vil vite, bare at det er noe... Tenk om det fantes en skole der man lærer det man har lyst til å lære, ikke blir tvunget til å lese så mye om de evindelige vikingene og apostlene.
— Diekkár skuvla ii gávdno gostege. li goit Norggas.
- Slike skoler finns ikke, i hvert fall ikke i Norge.
Skuvlaolbmát eai oainnát diede, eai ge oba ipmir ge mot meahccebáikkiin lea eallit.
Du vet jo at de som driver skolene ikke har peiling på hvordan det er å leve i ødemarka, slik vi gjør.
Ii doppe boađe biebmu beavddi ala vaikko man gavrri bures dieđášii buot bassi gonagasaid ja sin sođiid birra. Huff !
De skjønner ikke at vi ikke kan leve av alt vi har pugget om de hellige konger og om korstogene deres.
Jur skuvllain ii leat ávki beatnat bahtii ge...
Skoler er bare noe forbanna tull !
muhto Kátjá, vuoššal dál baicca gáfe, váras suoláduvvon gáfiiguin !
Nei Kátjá, tenk ikke mer på det, kok heller kaffe til oss, av fersk, nystjålet kaffe !
Buohkat bohkosedje, ja Kátjá bijai gáfe duldet go vuos okta lei fitnan iskame oidno go oktage biigá lahkosiin.
De gapskrattet, og Kátjá kokte kaffe.
— Ii oidno oktage biigá, sii leat buohkat čohkkámen iežaset lanjas njunnálaga.
Men først hadde de forsikret seg om at betjeningen ikke var i nærheten.
Min garuheame ja duššiid slárveme.
- Ingen i sikte, meldte spionen som kom tilbake fra korridoren.
Maŋemus skuvlabeaivi čuvggođii.
Det lysnet av dag, den aller siste skoledagen.
Hirbmat liehmu geasseilbmi lei áimmus.
Det var sommer i lufta.
Muohta lei visot juo suddan, jieŋat maid mannan eanus.
All snøen hadde smeltet, og isen var gått i elva.
Muorat gal eai lean vel runiidan.
Men trærne var ennå svarte.
— Ruovttus gal várra lea urbi juo luoskanan ja giettit runodan, jurdilii Kátjá.
- Hjemme har nok 1 øvet begynt å sprette allerede, og markene er grønne, tenkte Kátjá.
Son čuoččui lanjastis ja guovlladii olggos.
Hun sto i soverommet og så ut av vinduet.
Sus lei nu ártegis dovdu. Ii lean ilus, ii ge morrašis ge.
Hun var i et merkelig humør, hverken glad eller trist.
Maŋemus geardde dáid seinniid siskkobealde.
Hun fø1te seg bare rar og tom den siste dagen innenfor disse veggene.
Son lei gearggus vuolgit.
Hun var klar til å dra.
Juohkelágán jurdagat bahkkejedje su oaivái.
Rare tanker tumlet rundt i hodet mens hun sto der.
Son bálkestii vel čalmmiidis iežas seŋgii — boalstarii man vuostá nuppát ganjal lei golgan, nuppát rohkos rohkadallojuvvon ja nuppát garrusátni savkaluvvon.
Hun kastet et blikk mot senga, mot puta som hun hadde grått så mange bitre tårer i, som hun hadde så mange inderlige bønner i, som hun hadde hvisket tusen forbannelser i.
Sus manne čalmmit oanehaš gitta, ja fáhkkestaga moddjii son: — Mun lean viimmat luovos !
Hun lukket øynene et øyeblikk.
Luovos !
Plutselig smilte hun.
Friddja !
Ingenting binder meg mer.
Dat lei nu amas dovdu ahte dat gosii baldá su.
Følelsen av frihet var så sterk at den nesten skremte henne.
Son doapmalii čorgestit oktii buot veaskkuid ja biergasiid ja vázzilii olggos.
Hun skyndte seg å pakke og fortet seg ut.
Gáŋgenis bođii internáhtahoavda ja okta biigá su ovddal. Soai bisseheigga — Ja !
I korridoren møtte hun husmora og en av assistentene hennes.
Kátjá gal guođát dál min.
De stoppet henne: - Kátjá, skal du virkelig forlate oss nå ?
Giitu daid jagiid ovddas maid mii leat beassan ovttas orrut !
Takk for alle de hyggelige årene vi har hatt sammen med deg !
Doppe lea veaháš biebmu gárvvistuvvon gievkkanis.
Det er mat på kjøkkenet.
It go áiggo borrat ovdal vuolggát ?
Du vil vel spise før du drar.
Kátjás ii boahtán sátni ge njálmmis olggos, ii ge son dahkkan oaidnin ge go internáhtahoavda geaigguhii gieđa sutnje, son dušše vázzái viidaseapput.
Hun fortsatte bare videre, og lot som hun ikke så den utstrakte hånden til husmora.
Son ii háliidan ii ge dárbbašan buorrevuođa dál šat.
Hun trengte ikke deres godhet mer.
Go dalle eai beroštan mus go mun livččen sin duođas dárbbašan.
De brydde seg ikke om meg da jeg virkelig trengte det.
Skuvlašiljus ledje oahpaheaddjit ges sávvame mánáide buori geasi.
Nå er det for seint. I skolegården stod lærerne og ønsket elevene god sommer.
Daid ohppiid geat ledje geargan skuvllas oidnojedje sii váldime birračeabeha.
De klemte avgangselevene.
Doppe gullui hirbmat liegga earrosárdni.
Det var en rørende avskjedsscene.
Go Kátjá lahkonii, čurvii skuvlašeaffa su nama, muhto son geahčai dušše njuolga daid vuordi skuvlabussiide mat ledje olggobealde áiddi, ja doamai buot oahpaheddjiid meatta nu ahte ii ravkalan ge čalmmi.
Skolesjefen ropte navnet hennes da hun nærmet seg, men hun stirret bare rett frem for seg og gikk fort mot de ventende skolebussene utenfor porten.
Son doamai ovtta bussevuoddjis jearrat guhte busse dat lei man fárrui son galggai, go dan diedu oaččui, doapmalii son dan guoros bussii.
Heller ikke lærerne ville hun se på, bare skyndte seg å spørre en av bussjåførene hvilken buss hun skulle ta.
Ii oktage mánná lean vel boahtán.
Stille satte hun seg i den tomme bussen.
Skuvlabusse fertii guhká vuordit daid eará mánáid.
De ventet lenge på de andre barna.
Kátjá čohkkái ja geahčai dan stuora, romes skuvlii.
Hun stirret på den store, stygge skolebygningen, så full av minner.
Su muitui bođii dat vuosttaš skuvlabeaivi...
Hun husket den første skoledagen...
Go áhčči guđii su dieid issoras seinniid siskkobeallái.
Far som forlot henne i denne forferdelige bygningen.
Son fertii čalmmiid čárvet garrasit gitta go jurddašii dien birra.
Hun måtte lukke øynene.
Juoga orui čoddagis viggame bajás ja buviheame su.
Noe fylte halsen, det kjentes som om hun skulle kveles.
Son cipmui giedaiguin veaskkus, ja dovddai mot čalmmit bávččastišgohte.
Hun klemte hardere om veska, men det gjorde så djevelsk vondt i øynene.
Ovcci jagi...
- Ni år..
ja áhkku !
og bestemor !
In beassan áhku luhtte ge ovdal go son jámii.
Tenk at jeg ikke fikk være hos bestemor før hun døde.
Skuvlla dihte.
Det var skolens skyld.
Áhkku ii livčče soaitán jápmit jus mun ledjen leamašan ruovttus...
Kanskje bestemor ikke hadde dødd hvis jeg hadde vært hos henne... men skolen...
muhto skuvla...
internatet !
internáhtta !
Forbannede skole !
Garruduvvon skuvla !
Hun presset hånden mot munnen for ikke å gråte høyt.
Son fertii gieđa dollet njálmme ovdii vai ii čierrugoađe jitnosit.
Men smertene inni henne klarte hun ikke stanse.
Orui čađat dego soames livččii juoga mainna čuoggume su siste.
De stakk som spisse nåler.
Dat bávččagii nu issorasat.
Da hun omsider.
Muhto go son rabestii čalmmiid fas, fuomášii son ahte sus eai boahtán gatnjalat ge, ja ahte čierrun lei su siste, rattis juoga sajes, ii ge boahtán bajás.
åpnet øynene, forsto hun at hun ikke kunne gråte mer. Det kom ingen tårer. Gråten var blitt stille og tørr langt inne i hjertet.
Son čierui goike, jávohis čierruma go skuvlabusse vuoddjái ja vuolggahii su ruoktot !
Skolebussen startet. Endelig var hun på hjemvei.
Man somá lei ruoktot boahtit !
Så deilig det var å komme hjem igjen !
Álggos ii orron oba jáhkimis ge ahte son ii bággehala šat skuvlii vuolgit.
Det tok tid før hun virkelig fattet at hun aldri mer behøvde å tvinge seg til å gå på skolen.
Ii goassege.
Det var forbi !