14_undervisningsopp.html.xml
Udir.no - Oahpahusláhču: Dássi 10 | Udir.no - Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 10 |
Oahpahusláhču: Dássi 10 | Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 10 |
Dás gávdná oahpaheaddji ovdamearkkaid movt son sáhttá bargat vai ollašuhttá 10. dási gelbbolašvuođamihttomeriid. | Daesnie lohkehtæjja vuesiehtimmieh gaavna guktie satne maahta maahtoeulmiejgujmie 10. daltesisnie barkedh. |
Dás čájehuvvo movt gelbbolašvuođamihttomearri duohtandahkko oahppoulbmiliin, sisdoallu ja bargovuogit, movt vuođđogálggaid integreret ja movt oahpahus sáhttá heivehuvvot juohke ovttaskas oahppái. Dađistaga- árvvoštallan ja gielladomeanat leat oassin dagus. | Daesnie vuesehte guktie dah maahtoeulmieh tjyölkehke sjïdtieh lïerehtimmieulmine, sisvegisnie jïh barkoevuekine, guktie vihkielommes maehtelesvoeth meatan vaaltasuvvieh, jïh guktie maahta ööhpehtimmiem dan aktegh learoehkasse sjïehtedidh. |
Dát oahpahusláhču guoskkaha dan movt sáhttá bargat vai alcces háhká viiddis sátneriggodaga ja movt dan atná iešguđet njálmmálaš rollain. | Daate ööhpehtimmiesoejkesje vuartesje guktie maahta aktem gamte baakoeveahkam dåårrehtidh, jïh guktie dam dejnie ovmessie njaalmeldh råålline nåhtede. |
Gelbbolašvuođamihttomearit | Maahtaldahkeulmie |
Njálmmálaš gulahallan | Njaalmeldh gaskesadteme |
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit | Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh |
hálddašit ollu sániid ja ovdanbuktit njálmmálaččat máŋggaládje ja heivvolaččat dilálašvuhtii | buerie baakoelåhkoem utnedh guktie joekehtslaakan ovmessie tsiehkine soptsestidh |
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit | Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh |
čilget movt gielat ja kultuvrrat Sámis deaivvadit ja gilvalit ja movt iežas giella ja kultuvra váikkuhuvvo ja rievdá go lea oktavuohta earáiguin | bïhkedidh guktie gïelh jïh kultuvrh Saepmesne gaavnedieh, jïh guktie jïjtsh gïele jïh kultuvre evtede jïh jorkese jeatjebigujmie |
Oahpahusláhču ii álo govčča olles gelbbolašvuođamihttomeriid. | Ööhpehtimmiesoejkesje ij iktegisth ellies maahtoeulmieh faarhmesth. |
Danin leat gelbbolašvuođamihttomearit duohttandahkkon oahppomihttomearis. | Dah maahtoeulmieh leah tjïelkestahteme lïerehtimmieulmine. |
Oahppomihttomearit lea lávkin olahit gelbbolašvuođamihtuid. | Dah lïerehtimmieulmieh akte sïlle juktie maahtoeulmide jaksedh. |
Eará relevánta gelbbolašvuođamihttomearit | Jeatjah sjyöhtehke maahtoeulmieh |
Oahppanulbmilat | Lïerehtimmieulmieh |
Oahppoulbmilat duohttandahkkojit iešguđet dilálašvuođain maid oahppit válljejit. | Tjïelkestahta lïerehtimmieulmide lïhkebe dejnie ovmessie tsiehkine mah learohkh jïjtje veeljieh. |
Dás čájehuvvojit soames oppalaš oahppoulbmilat, ja oahppodoaimmas čájehuvvojit eanet konkrehta ovdamearkkat. | Daesnie naan sïejhme lïerehtimmieulmieh vuesehte, jïh lïerehtimmiedarjomisnie tjïelkebe vuesiehtimmieh våajnoes. |
Oahppi galgá: | Learohke edtja maehtedh: |
hálddašit viiddis sátneriggoda | aktem stoerre baakoeveahkam haalvedh |
máhttit ovdanbuktit dilálašvuođa mielde | soptsestidh naemhtie guktie tseahkan sjeahta |
máhttit čilget guovttegielatvuođa ja giellaovdáneami | guektiengïelevoetem jïh gïeleevtiedimmiem buerkiestidh |
árvvoštallaneavttuid ovdamearkkat, njálmmálaš gelbbolašvuohta | Vuesiehtimmieh: vuarjasjimmievæhtah, njaalmeldh maahtoe |
Oahppoulbmil | Lïerehtimmieulmieh |
Dán máhtán veaháš: | Daam ånnetji maahtam: |
Dán máhtán oalle bures: | Daam naa hijven maahtam: |
Dán máhtán hui bures: | Daam joekoen hijven maahtam: |
Don galggat: | Datne edtjh: |
hálddašit viiddis sátneriggodaga | aktem stoerre baakoeveahkam haalvedh |
Mus lea gáržžes sátneriggodat. | Mov baakoeveahka onne. |
Mus lea oalle buorre sátneriggodat. | Mov akte naa stoerre baakoeveahka. |
Mus lea buorre sátneriggodat. | Mov akte joekoen hijven baakoeveahka |
máŋggabealat ja dilálašvuođa mielde | jeereldihkie soptsestidh, jïh naemhtie guktie tseahkan sjeahta |
Mun muhtin muddui máhtán ovdanbuktit mii dilálašvuhtii heive. | Maahtam ånnetji soptsestidh naemhtie guktie tseahkan sjeahta |
ovdanbuktit dilálašvuođa ektui. | Maahtam soptsestidh naemhtie guktie tseahkan sjeahta jïh naa veele. |
Mun bures ja dárkilit máhtán | Maahtam joekoen jeereldihkie soptsestidh, jïh naemhtie guktie tseahkan sjeahta |
ovdanbuktit dilálašvuođa ektui. | Lïerehtimmiedarjomh |
Oahppodoaimmat | Åvtebarkoe |
Ovdabargu | Bielie 1 |
1. oassi a) Juohke oahppi ráhkada golbma gažaldaga guhtege ovdamearkka dihte giela birra. | a) Baajh fïereguhte learohke golme gyhtjelassh darjodh, vuesiehtimmien gaavhtan gïeli bïjre. |
Dat dagaha fáttá áigeguovdilin. | Daate viehkehte aamhtesem sjyöhtehke darjodh. |
Dárbbu mielde sáhttá oahpaheaddji veahkehit ohppiid gažaldagaiguin: Sáhtát go namuhit soames dain gielain maid beaivválaččat gulat ? | Jis daerpies, lohkehtæjja maahta learoehkidie gyhtjelassigujmie viehkiehtidh: Maahtah naan gïelh neebnedh mah aarkebiejjien dåastoeh ? |
Man dávjá beaivválaččat sámástat ? | Man daamtaj saemesth fïerhten biejjien ? |
Manin lea sámegiella dehálaš ? | Mannasinie saemien vihkeles ? |
b.) Oahppit guldalit musihka, geahčadit govaid jna.. | b) Baajh learoehkidie musihkem goltelidh, guvvieh vuartasjidh jallh plearoeh. |
Sii čállet jurdagiiddiset ja dovdduideaset ja čállet omd. vearbbaid, substantiivvaid ja adjektiivvaid. | Dah sijjen åssjaldahkh jïh domtesh våålese tjaelieh, jïh tjaelieh vuesiehtimmien gaavhtan vearbe, substantijve jïh adjektijve. |
c) Ráhkat sátnespealu ovdalgo váldodoaibma álggahuvvo. | c) Darjoeh aktem baakoespïelem åvtelen åejviedarjome aalka. |
Spealu ulbmilin lea ahte oahppit galget čilget sániid ja doahpagiid anikeahttá váldosáni. | Spïelesne edtja baakoeh jïh lahtesh buerkiestidh bielelen jïjtjehke åejviebaakoem nåhtadidh. |
Ráhkat goartta mas leat sánit mat gullet oahppoulbmilii čilget movt gielat ja kultuvrrat dálá Sámis / Sábme / Saepmie deaivvadit ja hástaluvvojit, ja movt iežas giella ja kultuvrra ovdána ja rievdá ovttasdoaibmamis eará gielaiguin ja kultuvrraiguin. | Darjoeh kåarhth baakoejgujmie mah leah ektiedamme learoesoejkesjeålman buerkiestidh guktie gïelh jïh kultuvrh daan beajjetje Saemien eatnamisie gaavnesjieh jïh tsööpkesuvvieh, jïh guktie jïjtse gïele jïh kultuvre evtiesuvvieh jïh jorkesieh ektine jeatjabigujmie. |
Goarttaide čállojuvvon sánit galget leat duššefal sámegillii. | Dah baakoeh kåarhtine edtjieh ajve saemiengïelesne årrodh. |
Guđe sániid vállje doibmii, heivehuvvo ohppiide. | Mah baakoeh dan darjomasse veeljie, sjïehtede learoehkidie. |
Goarttaid sáhttá áinnas lamineret vai sáhttet jeavddalaččat adnot. | Maahta badth kåarhtide lamineredh, dellie gåarede dejtie jaabnan nåhtadidh. |
Sátneovdamearkkat maid sáhttá goarttaide čállit: | Daesnie vuesiehtamme naan baakoeh mah maehtieh kåarhtine årrodh: |
Identitehta (Identitet) | Laavenjostoe |
Ovttasbargu (Samarbeid) | Daaroehtimmie |
Dáruiduhttin (Fornorsking) | Åejvieladtjh |
Eiseválddit (Myndigheter) | Govlesadteme |
Gulahallan (Kommunikasjon) | Daesnie kåarhtigujmie vuesiehtamme noerhtesaemien: |
Dá govviduvvon goarttaiguin: | Guvvie: Jan Arne Varsi |
2. oassi Hárjehallamis ráhkadit gažaldagaid, de sáhttá jearrančoavdaga atnit. | Juktie haarjanidh gyhtjelassh darjodh maahta gihtjemetjoevtenjem nåhtadidh. |
Jearrančoavdda doaibmá nu ahte vástádus almmuhuvvo, ja vástádussii galget dasto oahppit de ráhkadit gažaldaga. | Aktene gihtjemetjoevtenjisnie dellie vaestiedassem jeahta, jïh dle learohkh edtjieh gyhtjelassh darjodh vaestiedassese. |
Oahpaheaddji sáhttá ráhkadit gárvves skoviid maid jeavddalaččat atná oahpahusdoaimmain. | Lohkehtæjja maahta gaervies goerh darjodh mejtie jaabnan nåhtede lïerehtimmiedarjominie. |
Ovdamearka Vástádus Sámediggi, ja gullevaš gažaldagat sáhttet leat: | Vuesiehtimmie Vaestiedasse Saemiedigkie, jïh sjïehteles gyhtjelassh maahta årrodh: |
Mii lea sajáiduvvan Kárášjohkii ? | Mij lea Karasjohkesne ? |
Mii rahppui almmolaččat jagi 1989 ? | Maam byjjeslaakan rihpesti 1989 ? |
Sámediggi | Saemiedigkie |
Mas leat 39 áirasa ? | Mij 39 tjirkijh åtna ? |
Mas lea Egil Olli presideantan ? | Guvvie: Jan Arne Varsi |
Oahppodoaibma | Lïerehtimmiedarjomh |
Gárvet jearahallama | Gihtjehtimmiem darjodh |
Jearahallat | Gihtjehtidh |
Jearahallot | Gihtjelgidh |
Bájuhit jearahallama sisdoalus | Aktede gihtjehtimmeste soptsestidh |
Oahppit galget ráhkkanahttit jearahallama, jearahallat ja bájuhit jearahallama váldosisdoalu. | Learohkh edjtieh aktem gihtjehtimmiem soejkesjidh, dam tjïrrehtidh jïh åejviesisvegem destie saarnodh. |
Barggu bakte galget oahppit leat diđolažžan ja diehtit movt gulahallandilálašvuohta váikkuha giela. | Gosse daejnie barkeminie learohkh edtjieh vuerkiehtidh guktie govlesadtemetsiehkie gïelem tsevtsede. |
Man birra galget oahppit jearahit ? | Man bïjre edtjieh learohkh gihtjedh ? |
Movt galget jearrat ? | Guktie edtjieh gihtjedh ? |
Maid berrejit dahkat vai ovdanbuktet doarvái dárkilit ? | Maam tjuerieh darjodh juktie nuekies veele soptsestidh ? |
Ráhkat iešguđet rollaid ohppiide, dahje divtte sin leat mielde válljet ja hábmet rollaid. | Darjoeh ovmessie råållah learoehkidie, jallh baajh dejtie meatan årrodh veeljedh, jïh råållah haamoedidh. |
Ovdamearkka dihte sáhttá leat mánná sámi / dáru mánáidgárddis dahje rávis sápmelaš guhte rávisolmmožin lea oahppan sámegiela. | Vuesiehtimmien gaavhtan, akte learohke maahta akte maana årrodh aktene saemien / nöörjen maanagiertesne, jallh akte geerve saemie mij saemien lïereme goh geerve. |
Sii sáhttet maiddái jearahit nuoraid nu gohčoduvvon leaikasániid birra, dahje sáhttet jearahit omd. áhku dáruiduhttima birra. | Aktem noerem maahta gihtjehtidh åtnoen bïjre dagkerh slang-baakojste, jallh maahta aktem aahkam gihtjehtidh daaroehtimmien bïjre. |
Heivehuvvon oahpahus | Sjïehtedamme lohkehtimmie |
Ohppiid geat leat ovdánahttán buori giela ja doabaáddejumi, sáhttá ávžžuhit jearahallama čađahit almmá atnit giehtačállosa veahkkin. | Learohkh mah aktem hijven evtiedamme gïelem jïh lahteseabparatem utnieh, dejtie maahta haestedh gihtjehtimmiem tjïrrehtidh viehkine dan vaenie tjaaleme gyhtjelassijste goh gåarede. |
Ohppiide geat dárbbašit veahki, sáhttá ráhkadit gárvves hábmejuvvon ja čállojuvvon gažaldagaid. | Dejtie learoehkide mah viehkiem daarpesjieh maahta ållesth gyhtjelassh darjodh åvtelhbodti. |
Oahppit sáhttet filbmet dahje vuorkut jearahallamiid dihtorii digitála hámis mainna dasto sáhttet viidáset bargat. | Learohkh maehtieh filmadidh jallh gihtjehtimmide digitale-laakan sijse spealadidh goh våarome dan vijriebasse barkose. |
Oahppit sáhttet jearahallat eará ja nuorat ohppiid. | Learohkh maehtieh aaj maanah vuelege skuvledaltesisnie gihtjehtidh. |
Dat gáibida maid heivehuvvon giela. | Dïhte aaj sjïehtedamme gïelem kreava. |
Ohppiid geat bures máhttet bargat, sáhttá hástalit ráhkadit reportáša jearahallamis man sáhttá sáddet juogo TVŠas dahje radios. | Maahta dejtie learoehkidie haestedh, mah laavenjassem hijvenlaakan haalvoeh aktem reportasjem darjodh gihtjehtimmeste, mij edtja seedtesovvedh raadijovesne jallh tv-esne. |
Ohppiid geat bures máhttet sámegiela, sáhttá hástalit lohkat ja muitimit sátnevádjasiid. | Maahta dejtie learoehkidie haestedh mah hijvenlaakan saemiestieh, vaajesh lohkedh jïh måjhtajidh. |
Árvvoštallan | Faagem vïerhtiedidh |
Dávisteami ovdamearkkat: | Vuesiehtimmieh: bååstedebïevnesh: |
Gelbbolašvuođamihttomearit Oahpahusa ulbmilin lea ahte oahppi galgá máhttit | Maahtoeulmieh Ööhpehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh |
čilget movt gielat ja kultuvrra dálá Sámis / Sábme / Saepmie deaivvadit ja hástaluvvojit … | buerkiestidh guktie gïelh jïh kultuvrh daan beajjetje Saemien eatnamisnie gaavnesjieh jïh tsööpkesuvvieh |
Mii lea buorre: Don gávnnat buori ovdamearkkaid dasa movt gielat ja kultuvrrat deaivvadit ja hástaluvvojit Sámis / Sábme / Saepmie, earenoamážit gaskal sápmelaččaid ja dážaid. | Mij lea hijven: Datne hijven vuesiehtimmieh gaavnh guktie gïele jïh kultuvre gaavnesjieh jïh tsööpkesuvvieh Saemien eatnamisnie, joekoen saemiej jïh daaroej gaskem. |
Maid sáhtát buoridit: Don berret gávdnat ovdamearkkaid dasa movt gielat ja kultuvrrat iešguđet sámi guovlluid sápmelaččaid gaskkas deaivvadit ja hástaluvvojit. | Maam maahtah bueriedidh: Datne byöroeh vuesiehtimmieh gaavnedh guktie gïelh jïh kultuvrh saemiej gaskemsh dejnie joekehts saemiej dajvine gaavnesjieh jïh tsööpkesuvvieh. |
hálddašit viiddis sátneriggodaga ja ovdanbuktit njálmmálaččat molsudeaddjái ja dilálašvuođa mielde | aktem stoerre baakoeveahkam haalvedh, jïh sov njaalmeldh daajroeh jeerehtslaakan buektedh, jïh naemhtie guktie tseahkan sjeahta |
Maid sáhtát buoridit: Don sáhtát buorebut dárkilahttit gielat go jarahallama galggat bájuhit. | Mij hijven: Datne aktem stoerre baakoeveahkam haalvoeh Maam maahtah bueriedidh: Datne maahtah gïelem buerebe jeerehtidh gosse gihtjehtimmeste refererh. |
Iešárvvoštallan | Jïjtsevuarjasjimmie |
Dás leat soames ovdamearkka movt oahppit sáhttet čađahit iešárvvoštallama: | Daesnie naan vuesiehtimmieh guktie learohkh maehtieh jïjtsevuarjasjimmiem darjodh: |
Iežan jearahallama: | Mov gihtjehtimmie: |
Makkár gažaldagain lei buorre ja dárkilis giella ? | Mah gyhtjelassh hijven jïh jeereldihkie gïelem utnin ? |
Maid mun in ipmirdan vástádusain ? | Maam idtjim vaestiedassijste guarkah ? |
Mii lei dás maid šadden ođđasit oažžut čilgejuvvot ? | Maam daarpesjim ikth vielie govledh ihke guarkedh ? |
Oahppi sáhttá válddahit iežas ovdáneami. | Learohke maahta sov evtiedimmiem buerkiestidh. |
Oahppit galget árvvoštallat maid sii duođai máhttet ja hálddašit ja maid sii leat oahppan. | Learohkh edtjieh vuarjasjidh maam dah raaktan maehtieh jïh haalvoeh, jïh maam lïereme. |
Gávdnamis vástádusa dása sáhttet oahppit deavdit VØL-skovi. | Juktie dam gaavnehtidh learohkh maehtieh aktem VØL-goerem dievhtedh. |
Skovi galget oahppit deavdit ovdalgo álget oahppandoaimmain. | Learohkh goerem dievhtieh åvtelen lïerehtimmiedarjominie aelkieh. |
Vuođđogálggat | Faagen maadth maahtoeh |
Máhttit njálmmálaččat ovdanbuktit: Njálmmálaš doaibma lea guovddážis dán ovdamearkkas. | Maehtedh sov njaalmeldh daajroeh buektedh: Dïhte njaalmeldh maehtelesvoete lea dihte åejviedarjome daennie vuesiehtimmesne. |
Máhttit čálalaččat ovdanbuktit: Oahppit hábmejit gažaldagaid. | Maehtedh sov tjaaleldh daajroeh buektedh: Learohkh gyhtjelassh darjoeh. |
Sii dađistaga čállet vástádusaid gažaldagaide, ja sii čállet referáhta. | Dah vaestiedassh tjaelieh gyhtjelasside ahkedh, jïh referath tjaelieh. |
Gielladomeanat | Gïelesuerkieh |
Dán láhčui galgá oahpaheaddji geahččalit gávdnat ságastallanbeali boarrásiidsiiddas, nuoraidklubbas, gáffádagas, dollagáttis, johkagáttis ja sullásaš báikkis gos gávdnat sámegielat olbmuid. | Daan soejkesjasse lohkehtæjja maahta pryövedh almetjh gaavnedh mah saemiestieh voeresegåetine, noeredåehkine, prihtjhgåetine, dållebealesne, jeanoebealesne jallh plearoeh sijjine, mejgujmie dah learohkh maehtieh soptsestidh. |
Ovdalgihtii berre lihtodit hupmat dihto fáttá dahje čuolbmabeali birra. | Seamadidie soptsestidh akten vihties aamhtesen jallh vihties dåeriesmoeren bïjre. |
Hupman galgá čađahuvvot sámegillii. | Edtjieh ajve saemiestidh. |
Jus klássalanjas leat, de sáhttá sámi leavggaža bidjat beavddi / oahpaheaddjibeavddi nala. | Jis ajve klaassen tjiehtjelem nåhtede, maahta aktem saemien saevegem utnedh maam buartan / lohkehtæjjabuartan beaja. |
Nu guhka go sámi leavga lea beavddi nalde de galget buohkat hupmat sámegiela. | Dellie gaajhkesh saemiestieh dan guhkiem saevege bijjene. |
Gávnos (s. 1-25) | Learoevierhtieh |