5_undervisningsopplegg-niva-3.html.xml

Udir.no - Oahpahusláhču: Dássi 3	Udir.no - Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 3
Oahpahusláhču: Dássi 3	Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 3
Dás gávdná oahpaheaddji ovdamearkkaid movt son sáhttá bargat vai ollašuhttá 3. dási gelbbolašvuođamihttomeriid.	Daesnie lohkehtæjja vuesehte guktie maahta gåalmeden maahtoeulmien mietie barkedh.
Dás čájehuvvo movt gelbbolašvuođamihttomearri duohtandahkko oahppoulbmiliin, sisdoaluin ja bargovugiiguin, movt ovttaiduhttit vuođđogálgga ja movt oahpahusa sáhttá heivehit juohke ovttaskas oahppái.	Daesnie lohkehtæjja vuesehte guktie maahtoeulmiem, sisvegem jïh barkoevuekiem lohkehtimmesne sjïehtesjidh. Guktie maadthmaahtoem sjïehtede jïh guktie lohkehtimmiem learoehkidie sjïehtesjadtedh.
Dađistaga árvvoštallan ja gielladoaimmat leat oassin dán fáttás.	Daerpies dellie iktemearan vuarjasjidh, jïh gïele lea vihkeles dennie barkosne.
Vuođđomáhtut Oahppit máhttet sámegielat doahpagiid ja sániid árgabeaibiepmuid birra ja sáhttet hupmat árgabeaibiepmuid birra.	Åvtetje maahtoeh Learohkh joe maehtieh sïejhme fïerhtenbeajjetje baakoeh saemiengïelesne, jïh aaj maehtieh beapmoej bïjre soptsestalledh.
Gelbbolašvuođamihttomearit	Maahtaldahkeulmieh
Njálmmálaš gulahallan	Njaalmeldh gaskesadteme
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit	Lohkehtimmen ulmieh leah; learohkh gelkieh
oassálastit ságastallamiin árgabeaivválaš diliid	soptsestidh fïerhten beajjetji aamhtesi bïjre
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit	Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
geavahit biepmu, biebmogálvvuid ja biebmoráhkadeami doahpagiid ja ságastit sámi borramušaid birra	baakoeh beapmoeh jïh jurjiehtimmiem utnedh jï soptseatalledh saemien beapmoej bïjre
Oahpahusdagus ii álot fátmmas olles gelbbolašvuođamihttomeari.	Ij ööhpehtimmiesoejkesje abpe dam maahtoeulmiem jaksh.
Gelbbolašvuođamihttomearit leat aiddostahttojuvvon oahppoulbmilis.	Maahtoeulmieh leah lïerehtimmieulmide sjïehtesjadteme.
Oahppomihttomearri lea lávkin gelbbolašvuođamihttomeari ollašuhttima guvlui.	Lïerehtimmieulmieh leah barre akte vuekie guktie buektiehtidh maahtoeulmide jaksedh.
Oahppanulbmilat	Lïerehtimmieulmieh
Oahppit galget máhttit hupmat iežaset árgabeaidáhpáhusaid birra, nugomat biebmoelliid, ávkeelliid, biepmoráhkadeami, vuođđoávdnasiid, biđisteami ja sámi biepmuid birra.	Learohkh gelkieh maehtedh fïerhten beajjetje aamhtesi bïjre soptsestidh, vuesiehtimmien gaavtan: Lyjhkedskreeki, dåarjelekreeki, beapmoej, njoetske beapmoej, jurjiehtimmien jïh saemien beapmoej bïjre.
Oahppit galget maiddái máhttit:	Learohkh gelkieh aaj maehtedh:
ipmirdit ja atnit sámegielat namaid biebmoelliid ja ávkeelliid birra ja atnit daid sámegielat namaid	saemien baakoeh lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki bïjre guarkedh jïh ovmessie saemien nommh dïsse nuhtjedh.
muitalit, lávlut, juoigat ja/dahje hupmat iežas ja earáid biebmoelliid ja ávkeelliid birra	jïjtse jallh jeatjabi dåarjelekreeki jïh lyjhkedskreeki bïjre laavlodh, joejkedh jïh / jallh soptsestidh.
hupmat iešguđet vuođđoávdnasiid birra, nugomat bierggu, guoli ja murjjiid birra, ja soames sámi biebmošlájaid birra ja málesteami birra	soptsestidh bearkoej, - gueliej jïh muerjiej bïjre jïh naan saemien beapmoej bïjre jïh guktie galka dejtie saemien vuekien mietie jurjiehtidh.
hupmat dan birra movt vuođđoávdnasat árbevirolaččat leat ávkkástallojuvvon ja movt daid dál ávkkástallet	soptsestidh guktie lea njoetske beapmoeh aerpievoeten mietie åtneme, jïh guktie maahta orresth-laakan daelie jurjiehtidh.
Oahpaheaddji berre čállit oahppoulbmiliid vahkkoplánii dahje áigodatplánii ja muitalit ohppiide ja váhnemiidda buori áiggis ovdalgo álget fáttáin.	Lohkehtæjja tjoevere lïerehtimmieulmide våhkoesoejkesjisnie jallh tæjmoesoejkesjesisnie tjaeledh, jïh learoehkidie jïh gåetide soptsestidh lïerehtimmien åvtelen.
Iešguđet oahppoulbmilat fertejit čielgasit boahtit ovdan, ja oahppit galget daid máhttit atnit iežaset árvvoštallamis	Dejtie ovmessie lïerehtimmieulmide tjoeverieh eensilaakan buerkiestidh, guktie learohkh åadtjoeh dejtie jïjtsevuarjasjimmesne aaj nuhtjedh.
Oahppodoaimmat	Lïerehtimmiedarjomh
Praktihkalaš barggut Oahppit sáhttet mielde váldit biebmoelliideaset dalle go oahpahus lea olgun dahje sáhttet maiddái olgobeaivái bovdet bearraša / olbmáid geain leat biebmoeallit.	Darjodh Learohkh maehtieh lyjhkedskreekide meatan vaeltedh gosse edtjieh ålkone årrodh jallh fuelhkiem / voelph lyjhkedskreekine bööredh gosse dagkeres biejjiem skuvlesne utnieh.
Oahppit galget guovttelágan mállása málestit.	Learohkh göökte ovmessie beapmoeh dajvijste jurjiehtieh.
Sii sáhttet omd. goikadit sámi hillagáhku, murjet dahje ráhkadit guollemállása dahje biergomállása.	Maehtieh gaahkoem bååhkesjidh, muerjieh tjöönghkedh jallh gueliem / bearkoem jurjiehtidh.
Jus vejolaš sáhttet oahppit bovdet skuvlii áhku / ádjá ja/dahje eará vuorraset olbmuid go dáinna osiin barget.	Jis nuepiem utnieh learohkh maehtieh sijjen aahka gon aajjam jallh jeatjah voeres almetjh bööredidh dahkoe.
Bija ohppiid válddahit málestanbarggu ja árvvoštallat mállása maid sii leat málestan.	Baajh learohkh jurjiehtimmiem buerkiestidh, jïh jïjtjh beapmojde vuarjasjidh mearan barkeminie.
Eará oahppandoaimma ovdamearkkat	Jeatjah lohkehtimmiedarjomh.
Loggačállin muitalusain Oahppit čállet iežaset dahje earáid biebmoelliid birra ja sámegilli muitalit maid sii leat čállán.	Learohkh låggem tjaelieh jïjtsh jallh jeatjah dåarjelekreekibïjre jïh sinsitnide saemien soptsestidh man bïjre leah tjaaleme.
Speallangoarttat Ráhkat speallangoarttaid mas leat biebmoelliid namat ja govat.	Darjoeh speale-kåarhth gusnie guvvie jïh nomme lyjhkedskreekide.
Goarttaid sáhttá lamineret.	Kåarhtide maehtieh lamineredh.
Spealut sáhttet omd. leat govva- ja nammalottot.	Spealesne maahta guvvieh jïh nommh årrodh.
Molssaeaktun sáhttá leat nu ahte son guhte máhttá dadjat ealli nama (bussa, beana dahje heasta jna.), oažžu dan ealli goartta.	Vuesiehtimmien gaavhtan; gie dïhte maahta jiehtedh: gaahtoe, bïenje jallh hierkie åådtje kåarhtem utnedh.
Oahppi guhte lea ožžon eanemus goarttaid, lea vuoitán spealu.	Dïhte learohke mij jeenjemes kåarhth åtna, dïhte spealem vitnie.
Sámi biebmoriemut Lágit biebmoriemuid skuvllas, omd sámi álbmotbeaivvi.	Jurjehth saemien beapmoeh skuvlesne. Dam maahta jurjiehtidh saemien åålmege-bijjien.
Dát gáibida ahte oahppit ovttasbarget eará klássaiguin, oahpaheddjiiguin, skuvlla jođiheddjiiguin, váhnemiiguin ja sámi biebmočehpiiguin.	Tjoeveridie dellie ektese-vyöki barkedh, lohkehtæjjah jïh åvtehkh skuvlesne, eejhtegh jïh almetjh mah leah maehteles saemien beapmoejgujmie.
Oahppit galget oahppat muitit nugomat biebmoelliid ja ávkeelliid namaid.	Learohkh gelkieh voejhkelidh mujhtedh baakoeh jïh nommh dåarjelekreeki jïh lyjhkedskreeki bïjre.
Ráhkat áinnas skovi man oahppit galget váldit mielde ruoktot ja deavdit ovttas váhnemiiguin dahje eará fulkkiiguin.	Darjoeh aktem soejkesjem gosse learohkh maehtieh gåetesne eejhtegigujmie jïh jeatjah fuelhkie- jallh slïektigujmie dievhtedh dejtie baakojde.
Siđa ohppiid heaŋgut skovi vuogas ja heivvolaš sadjái ruovttus.	Jiehtieh learoehkidie dah edtjieh gåetesne gævnjoestidh dam soejkesjem guktie våajnoes.
Juste seammalágan skovvi darvvihuvvo seaidnái skuvllas.	Guelmedh dam soejkesjem, jïh skuvlesne aaj gævnjoestidh.
Oahppit galget guhtet guimmiideaset muitalit maid skovvái leat čállán, omd. ” beana-vielppis- Čebo- Cugo ”.	Baajh learohkh sinsitnide goltelidh mij soejkesjisnie tjåådtje.
Árvvoštallan	Faagem vïerhtiedidh
Oahppit galget logga čállit iešárvvoštallamis ja nu gulahallat oahpaheddjiin vai eará oahppit eai oainne eaige gula árvvoštallama.	Learohkh maehtieh låggem tjaeledh goh jïjtsevuarjasjimmie, jallh lohkehtæjjine soptsestalledh. Eah guhte jeatjah åadtjoeh vuarjasjimmiem lohkedh.
Dán sáhttet álgogillii čállit.	Dam maahta voestesgïelesne tjaeledh.
Ovdamearka 1 Logga	Voestes vuesiehtimmie Lågge
Čilge barggu.	Barkoem buerkiestidh
Maid hálddašin ?	Maam buektiehtim ?
Mii lei váttisin ?	Mij lij geerve ?
Ovdanbukten go eará ládje ?	Provhkim jeatjah vuekiem goh edtjim tjïertestidh ?
Movt sáhtán nuppe háve dahkat ?	Guktie maahtam mubpien aejkien darjodh ?
Čuovvovaš fáttá mihttomearrin lea:...	Ulmieh båetije aamhtesasse:...
Ovdamearka 2 Oahppit ruossuhit daid oahppomihttomeriid maid hálddašit.	Mubpie vuesiehtimmie Learohkh kroessem tjaeliestieh duejtie lïerehtimmieulmide mejtie joe maehtieh.
Dán ferten oahppat vai olahan oahppomihttomeriid:	Daam tjoeverem lïeredh guktie buerebe-laakan lïerehtimmieulmide jaksem:
Dán máhtán veaháš:	Ånnetji maahtam:
Dáhton	Mij biejjide
Dán máhtán bures: Dáhton	Hijven maahtam: Mij biejjide
sánit ja doahpagat maid berren máhttit go human dáid birra:	baakoeh jïh dïejvesh mah leah daerpies maehtedh gosse dan bïjre soptsestem:
sámi biepmut ja iešguđetlágan vuođđoávdnasat	lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki bïjre
erohus gaskal biebmoelliid ja ávkeelliid	saemien beapmoej jïh ovmessie njoetske beapmoej bïjre
fievrredit máhtu dáid birra:	maahtoen bïjre deanahtidh:
biebmoelliid ja ávkeelliid	lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki bïjre
málesšlájaid ja vuođđoávdnasiid	beapmoej jïh njoetske beapmoej bïjre
eará vugiid movt sáhtán ovdanbuktit:	jeatjah vuekiem provhkedh gosse tjïertestidh:
atnit rupmaša ja gieđaid	kråahpem jïh gïeth nuhtjedh
gávdnat eará sániid	jeatjah baakoeh gaavnedh
sániid goallostit oktii	göökte baakoeh ektiedidh
rievdadit sániid dárus	daaroen baakoeh saemiengïelese darjodh.
jearrat jus juoga lea eahpečielggas	jis im guarkah dellie gihtjedh
iežas giela njulget	jïjtjemem staeriedidh
joatkit humadeami:	soptsestallemem utnedh:
ovdanbuktit nu ahte ii beare dávjá ferte ohcat sániid	im daarpesjh baakoeh daamtaj ohtsedidh gosse tjïertestem
atnit olles ja ipmirdahtti cealkagiid	soptsestidh guktie goerkesæmman båateme
loahpahit humadeami	soptsestallemem orrijidh
Heivehuvvon oahpahus	Sjïehtedamme lohkehtimmie
Go lea sáhka málesteami ja láibuma birra, de rievddada man ollu oahppit birgejit veahkihaga ohppiid iešguđet ahkedásiid mielde.	Gosse jurjiehtidh jïh bååhkesjidh, maahta maahtoeulmide fïerhten learoehkasse joekehts klaassedaltesasse jeatjhlaakan darjodh.
Lea vejolaš čađahit fágaidgaskasaš ovttasbarggu nugomat Luonddufága ja Biebmu ja dearvvašvuođa fágaid gaskkas. Muhto guovddážis dás lea dat movt ohppiid giellaatnu lea.	Maahta ektese-vyöki jeatjah aamhtesigujmie barkedh, vuesiehtimmien gaavhtan eatnemefaagine jïh beapmoe- jïh healsoefaagine, bene gïele dïhte mij lea dïhte vihkielommes, jïh dïhte mij galka vååjnesisnie årrodh.
Vuođđogálggat	Faagen maadth maahtoeh
Máhttit ovdanbuktit čálalaččat ja njálmmálaččat: Oahppit galget sániid ja dajahusaid biebmoelliid, ávkeelliid ja sámi biepmuid ja vuođđoávdnasiid birra.	Maehtedh njaalmeldh jïh tjaaleldh tjïertestidh: learohkh maehtieh baakoeh jïh dïejvesh tjaeledh lyjhkedskreeki bïjre, dåarjelekreeki bïjre, saemien beapmoej bïjre jïh njoetske beapmoej bïjre.
Go oahppit málestit, de sáhttet muitalit maid sii dahket sihke eará ohppiide ja oahpaheaddjái.	Gosse learohkh beapmoeh jurjiehtieh, dellie edtjieh soptsestalledh jeatjah learohkigujmie jïh lohkehtæjjine mejnie leah gïehteleminie.
Sii sáhttet nugomat čilget movt biebmu neaktá, máistu ja hakso.	Dah maehtieh dellie beapmoem buerkiestidh guktie vååjnoe, guktie domtoe jïh guktie hopsoe.
Máhttit lohkat: Oahppit galget máhttit lohkat sániid, doahpagiid ja olles cealkagiid dan birra maid bargá go leat biebmoeallit ja ávkeeallit ja go málesta.	Maehtedh lohkedh: Learohkh gelkieh baakoeh, dïejvesh jïh ellies raajesh lohkedh guktie lyjhkedskreekide jïh dåarjelekreekide geehtedidh, jïh guktie beapmoeh jurjiehtidh.
Máhttit rehkenastit: Bija ohppiid rehkenastit man ollu máksá go lea biebmoealli.	Maehtedh ryöknedh: Baajh learoehkidie ryöknedh man dovres sjædta lyjhkedskreekem utnedh.
Skuvlla oahppit sáhttet ráhkadit málestanbušeahta mii čájeha man ollu vahkus atnet málesteapmái skuvllas ja ruovttus.	Dah maehtieh budsjedtem darjodh gosse skuvlesne, beapmoejurjiehtimmesne. Dah maehtieh aaj åadtjodh ryöknedh man jïjnje akte fuelhkie beapmojde åtna akten våhkoen.
Máhttit atnit digitála reaidduid: Divtte ohppiid interneahta fierpmádagas ohcat sámegielat doahpagiid ja sániid biebmoelliide ja borramuššii.	Maehtedh digitale vierhtiem nuhtjedh: Baajh learoehkidie gaskeviermiem nuhtjedh jïh saemien baakoeh kreekde jïh beapmojde ohtsedidh.
Geahča Gávnos, Sametingenes hjemmesider, giella.	Veartesjh Gávnos, Saemiedigkiej gåetiesæjrojne, giella.
org ja risten.no.	org jïh risten.no.
Ráhkat teakstaovdamearkkaid, ja divtte ohppiid ohcat ja dovdat ealli- ja biebmonamahusaid teavsttas ohcanboaluin.	Nuhtjh teekstevuesiehtimmiem, jïh baajh learoehkidie kreeke- jïh beapmoebaakoeh ohtsedidh dennie teekstesne. Nuhtjh daam ohtsedimmie-taastem.
Gielladomeanat	Gïelesuerkie
Go lea sáhka sámi biebmoráhkadeamis, de sáhttá málesteapmi leat okta gielladoameanain.	Gosse saemien beapmoeh jurjiehtidh, dellie lea dïhte aaj barre goh gïelesuerkie.
Go oahppit málestit sámi biebmu, de galggaše áinnas hupmat sámegiela.	Gosse learohkh saemien beapmoeh jurjiehtieh, gelkieh dellie barre saemiestidh.
Edström, Prost, Holmberg, Utsi: Čuoja čáppa litna jietna, Sámi šuoŋat, Davvi Girji os, 1995.	Learoevierhtieh
Sámi biebmu – Samisk mat, neavvagat, iešguđege gáldut, ovdamearkkat:	Sámi biebmu – Saemien beapmoeh, bihkedassh, ovmessie gaaltijh, vuesiehtimmien gaavhtan:
Bongo, Marit. 2000. ” Samisk mat år 2000 ”.	Julevsaemien beapmoebihkedassegærjah
Persen, Nan: Guollemális. Iđut ja Davvi Stádaped 2009.	Åarjelsaemien beapmoebihkedassegærjah
Beanastallan – hundespill, lea almmuhuvvon davvisámegillii ja galgá ilbmat lullisámegillii, almmuhan lea Davvi Girji OS.	Beanastallan – bienjespeale, lea noerhtesaemien gïelesne jïh aaj åarjelsaemien båata, bæjhkoehtæjja lea Davvi Girji OS.
/ Anne Jannok Eira / Anne Marit G. Eira 2008:	/ Anne Jannok Eira / Anne Marit G. Eira 2008: