14_undervisningsopp.html.xml
Udir.no - Oahpahusláhču: Dássi 10 | Udir.no - Åhpadimgárvvidus: 10. dásse |
Oahpahusláhču: Dássi 10 | Åhpadimgárvvidus: 10. dásse |
Dás gávdná oahpaheaddji ovdamearkkaid movt son sáhttá bargat vai ollašuhttá 10. dási gelbbolašvuođamihttomeriid. | Dánna åhpadiddje gávnná buojkulvisájt gåktu máhttá barggat máhtudakmihtoj 10. dásen. |
Dás čájehuvvo movt gelbbolašvuođamihttomearri duohtandahkko oahppoulbmiliin, sisdoallu ja bargovuogit, movt vuođđogálggaid integreret ja movt oahpahus sáhttá heivehuvvot juohke ovttaskas oahppái. | Dánna vuoseduvvá gåktu máhtudakmihto vuojnnusij båhti åhpadusmihttomierijn, sisanon ja barggamvuogijn, gåktu vuodotjehpudagá åvtåsduhteduvvi ja gåktu åhpadus máhttá hiebaduvvat juohkka åvta oahppáj. |
Dađistaga- árvvoštallan ja gielladomeanat leat oassin dagus. | Árvustallam bargadahttijn ja gielladomena li gárvvidusán oase. |
Dát oahpahusláhču guoskkaha dan movt sáhttá bargat vai alcces háhká viiddis sátneriggodaga ja movt dan atná iešguđet njálmmálaš rollain. | Dát åhpadimgárvvidus vuoset gåktu barggat stuorra báhkoboanndudagáv åhtjudit ja gåktu moattelágásj njálmálasj rållajn dajt adnet. |
Gelbbolašvuođamihttomearit | Máhtudakmihto |
Njálmmálaš gulahallan | Njálmálasj guládallam |
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit | Åhpadusá mihttomierre le oahppe galggá máhttet |
hálddašit ollu sániid ja ovdanbuktit njálmmálaččat máŋggaládje ja heivvolaččat dilálašvuhtii | buktet bágoj valljudagáv ja máhttet ságastallat dan milta mij le vuordedahtte ja gájbbedahtte |
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit | Åhpadusá mihttomierre le oahppe galggá máhttet |
čilget movt gielat ja kultuvrrat Sámis deaivvadit ja gilvalit ja movt iežas giella ja kultuvra váikkuhuvvo ja rievdá go lea oktavuohta earáiguin | tjielggit dárkkelit gåktu giela ja kultuvra Sámen dejvadi ja gilposti, ja gåktu ietjas giella ja kultuvrra åvddån ja rievddá buohta ietjá gielaj ja kultuvraj |
Oahpahusláhču ii álo govčča olles gelbbolašvuođamihttomeriid. | Åhpadimgárvvidus ij álu gåbtjå ålles máhtudakmihtov. |
Danin leat gelbbolašvuođamihttomearit duohttandahkkon oahppomihttomearis. | Máhtudakmihto vuojnnuj båhti åhpadusmihttomierijn. |
Oahppomihttomearit lea lávkin olahit gelbbolašvuođamihtuid. | Åhpadusmihttomiere le lávkke gåktu máhtudakmihtojt jåksåt. |
Eará relevánta gelbbolašvuođamihttomearit | Ietjá hiebalgis máhtudakmihto |
Oahppanulbmilat | Åhpadusmihttomiere |
Oahppoulbmilat duohttandahkkojit iešguđet dilálašvuođain maid oahppit válljejit. | Åhpadusmihttomiere lagábu vuojnnuj båhti duon dán dilen majt oahppe vállji. |
Dás čájehuvvojit soames oppalaš oahppoulbmilat, ja oahppodoaimmas čájehuvvojit eanet konkrehta ovdamearkkat. | Dánna muhtem dábálasj åhpadusmihttomiere vuoseduvvi, ja åhpadusdåjman ienep konkrehtalasj buojkulvisá vuoseduvvi. |
Oahppi galgá: | Oahppe galggá máhttet: |
hálddašit viiddis sátneriggoda | sámástit stuorra báhkoboanndudagájn |
máhttit ovdanbuktit dilálašvuođa mielde | dilij milta åvddånbuktet |
máhttit čilget guovttegielatvuođa ja giellaovdáneami | tjielggit guovtegielalasjvuodav ja giellaåvddånimev, árvustallambuojkulvisájt ja njálmálasj máhtudahkav |
árvvoštallaneavttuid ovdamearkkat, njálmmálaš gelbbolašvuohta | árvustallambuojkulvisá, njálmálasj máhtudagá |
Oahppoulbmil | Åhpadusmihttomiere |
Dán máhtán veaháš: | Dáv máhtáv vehi: |
Dán máhtán oalle bures: | Dáv máhtávållu buoragit: |
Dán máhtán hui bures: | Dáv máhtáv huj buoragit: |
Don galggat: | Dån galga: |
hálddašit viiddis sátneriggodaga | adnet stuorra báhkoboanndudagáv |
Mus lea gáržžes sátneriggodat. | Mujna le unnes báhkoboanndudáhka |
Mus lea oalle buorre sátneriggodat. | Mujna le viek stuorra báhkoboanndudáhka |
Mus lea buorre sátneriggodat. | Mujna le huj stuorra báhkoboanndudáhka |
ovdanbuktit | buorre sieradus gielajn ságastit dilij milta |
máŋggabealat ja dilálašvuođa mielde | Mån máhtáv muhtem mærráj ságastit dilij milta |
ovdanbuktit dilálašvuođa ektui. | Mån máhtáv dilij milta viehka sieradus gielajn ságastit |
ovdanbuktit dilálašvuođa ektui. | Mån máhtáv dilij milta buorre sieradus gielajn buoragit ságastit |
Oahppodoaimmat | Åhpadusdåjma |
Ovdabargu | 1. oasse |
1. oassi a) Juohke oahppi ráhkada golbma gažaldaga guhtege ovdamearkka dihte giela birra. | a.) Dibde oahppijt guhtik gålmmå gatjálvisá dahkat d.d. giela birra. |
Dat dagaha fáttá áigeguovdilin. | Dát bajet temáv. |
Dárbbu mielde sáhttá oahpaheaddji veahkehit ohppiid gažaldagaiguin: Sáhtát go namuhit soames dain gielain maid beaivválaččat gulat ? | Jus la dárbbo de máhttá åhpadiddje oahppijt gatjálvisáj viehkedit: Máhtá gus nammadit muhtem gielajt majt bæjválattjat gulá ? |
Man dávjá beaivválaččat sámástat ? | Man álu sámásta juohkka biejve ? |
Manin lea sámegiella dehálaš ? | Manen la sámegiella ájnas ? |
b.) | b.) |
Oahppit guldalit musihka, geahčadit govaid jna.. | Dibde oahppijt gulldalit musihkav, gæhttjat gåvåjt jali dali nav. |
Sii čállet jurdagiiddiset ja dovdduideaset ja čállet omd. vearbbaid, substantiivvaid ja adjektiivvaid. | Sij tjálli ietjasa ájádusájt ja dåbdojt, ja lisstaj tjálli d.d. verbajt, substantijvajt ja adjektijvajt |
c) Ráhkat sátnespealu ovdalgo váldodoaibma álggahuvvo. | c.) Dahkit báhkospelav åvddål gå oajvvedoajmma álggá. |
Spealu ulbmilin lea ahte oahppit galget čilget sániid ja doahpagiid anikeahttá váldosáni. | Spella galggá tjielggit bágojt ja moallánagájt valla oajvvebáhko ij galga nammaduvvat. |
Ráhkat goartta mas leat sánit mat gullet oahppoulbmilii čilget movt gielat ja kultuvrrat dálá Sámis / Sábme / Saepmie deaivvadit ja hástaluvvojit, ja movt iežas giella ja kultuvrra ovdána ja rievdá ovttasdoaibmamis eará gielaiguin ja kultuvrraiguin. | Dahkit kårtåjt bágoj ma gulluji oahppopládnamihttuj: tjielggit dárkkelit gåktu giela ja kultuvra Sámen dejvadi ja gilposti, ja gåktu ietjas giella ja kultuvrra åvddån ja rievddá buohta ietjá gielaj ja kultuvraj. |
Goarttaide čállojuvvon sánit galget leat duššefal sámegillii. | Bágo kårtåjn galggi jur sámegiellaj tjuodtjot. |
Guđe sániid vállje doibmii, heivehuvvo ohppiide. | Makkir bágojt vállji doajmmaj, oahppijda hiebaduvvá. |
Goarttaid sáhttá áinnas lamineret vai sáhttet jeavddalaččat adnot. | Kårtå galla dåhkkiji lamineriduvvat vaj mahtti aktelattjat aneduvvat. |
Sátneovdamearkkat maid sáhttá goarttaide čállit: | Buojkulvisá bágojda ma máhtti kårtåjn tjuodtjot: |
Identitehta (Identitet) | Giella (språk) |
Ovttasbargu (Samarbeid) | Kultuvrra (kultur) |
Dáruiduhttin (Fornorsking) | Dánna gåvvidum kårtåj: |
Eiseválddit (Myndigheter) | Gåvvå: Jan Arne Varsi |
Gulahallan (Kommunikasjon) | 2. oasse |
2. oassi Hárjehallamis ráhkadit gažaldagaid, de sáhttá jearrančoavdaga atnit. | Gå galggi hárjjidallat gatjálvisájt dahkat de máhttá gatjálvistjåvda aneduvvat. |
Jearrančoavdda doaibmá nu ahte vástádus almmuhuvvo, ja vástádussii galget dasto oahppit de ráhkadit gažaldaga. | Gatjálvistjåvda doajmmá dan láhkáj juhte vásstádus vatteduvvá ja de oahppe galggi vásstádussaj gatjálvisájt dahkat. |
Oahpaheaddji sáhttá ráhkadit gárvves skoviid maid jeavddalaččat atná oahpahusdoaimmain. | Åhpadiddje máhttá gárves sjiemájt dahkat ma aktalasj åhpadusdåjmajn aneduvvi. |
Ovdamearka Vástádus Sámediggi, ja gullevaš gažaldagat sáhttet leat: | Buojkulvis Vásstádus Sámedigge, ja gatjálvisá ma gulluji dasi máhtti liehket. |
Mii lea sajáiduvvan Kárášjohkii ? | Mij la Kárásjågån ? |
Mii rahppui almmolaččat jagi 1989 ? | Mij almmalattjat rabáduváj jagen 1989 ? |
Sámediggi | Sámedigge |
Mas leat 39 áirasa ? | Gånnå li 39 ájrrasa ? |
Mas lea Egil Olli presideantan ? | Gånnå le Egil Olli presidænnda ? |
Oahppodoaibma | Oahppamdåjma |
Gárvet jearahallama | Ságájdahttemav dahkat |
Jearahallat | Ságájdahttet |
Jearahallot | Ságájduvvat |
Bájuhit jearahallama sisdoalus | Ságájdahttemis mujttalit |
Oahppit galget ráhkkanahttit jearahallama, jearahallat ja bájuhit jearahallama váldosisdoalu. | Oahppe galggi gárvedit ságájdahttemav, tjadádit dav ja oajvvesisanov ságájdahttemis mujttalit. |
Barggu bakte galget oahppit leat diđolažžan ja diehtit movt gulahallandilálašvuohta váikkuha giela. | Bargo tjadá galggi oahppe gåhtsevattja årrot dan hárráj gåktu guládallamdille gielav bájnni. |
Man birra galget oahppit jearahit ? | Man birra galggi oahppe gatjádit ? |
Movt galget jearrat ? | Gåktu galggi gatjádit ? |
Maid berrejit dahkat vai ovdanbuktet doarvái dárkilit ? | Majt vierddiji dahkat gå galggi dárkkelis láhkáj åvddånbuktet. |
Ráhkat iešguđet rollaid ohppiide, dahje divtte sin leat mielde válljet ja hábmet rollaid. | Dagá moattelágásj rållajt oahppijda, jali dibddet ietjasa válljit ja hábmedit rållajt. |
Ovdamearkka dihte sáhttá leat mánná sámi / dáru mánáidgárddis dahje rávis sápmelaš guhte rávisolmmožin lea oahppan sámegiela. | Máhttá liehket mánná sáme / dárogiel mánájgárden jali ietjá ållessjattuk sábme gut la ållessjattugin sámegielav oahppam. |
Sii sáhttet maiddái jearahit nuoraid nu gohčoduvvon leaikasániid birra, dahje sáhttet jearahit omd. áhku dáruiduhttima birra. | Máhttá nuorav ságájdahttet gåhtjos lijggebágoj anoj birra, jali áhkov dárojduhttema birra. |
Heivehuvvon oahpahus | Hiebadum åhpadus |
Ohppiid geat leat ovdánahttán buori giela ja doabaáddejumi, sáhttá ávžžuhit jearahallama čađahit almmá atnit giehtačállosa veahkkin. | Oahppijn gænna li valljes giella ja moallánakboanndudáhka, máhtti hasoduvvat tjadádit ságájdahttemav vani manusa dagá. |
Ohppiide geat dárbbašit veahki, sáhttá ráhkadit gárvves hábmejuvvon ja čállojuvvon gažaldagaid. | Oahppijda gudi dárbahi dårjav, máhtti åvdutjis ållu gárves gatjálvisá dagáduvvat. |
Oahppit sáhttet filbmet dahje vuorkut jearahallamiid dihtorii digitála hámis mainna dasto sáhttet viidáset bargat. | Oahppe máhtti filmmit jali báddit ságájdahttemijt digitálalattjat vuodon åvddålijguovloj bargguj. |
Oahppit sáhttet jearahallat eará ja nuorat ohppiid. | Oahppe máhtti ságájdahttet mánájt vuolep dásijn. |
Dat gáibida maid heivehuvvon giela. | Dát aj rávkká giella le hiebaduvvam. |
Ohppiid geat bures máhttet bargat, sáhttá hástalit ráhkadit reportáša jearahallamis man sáhttá sáddet juogo TVŠas dahje radios. | Oahppe gudi barggi buoragit, máhtti hasoduvvat ságájdahttemijs dahkat reportásjav mij galggá sáddiduvvat radio ’ an jali tv ’ an. |
Ohppiid geat bures máhttet sámegiela, sáhttá hástalit lohkat ja muitimit sátnevádjasiid. | Oahppe gudi sámásti buoragit, máhtti hasoduvvat lågåtjit ja ålgolt åhpatjit báhkotsoabmijt. |
Árvvoštallan | Árvustallam |
Dávisteami ovdamearkkat: | Diededimbuojkulvisá: |
Gelbbolašvuođamihttomearit Oahpahusa ulbmilin lea ahte oahppi galgá máhttit | Máhtudakmihto Ulmme åhpadusájn le oahppe galggá máhtttet |
čilget movt gielat ja kultuvrra dálá Sámis / Sábme / Saepmie deaivvadit ja hástaluvvojit … | tjielggit gåktu giela ja kultuvra dálásj Sámen dejvadi ja gilposti |
Mii lea buorre: Don gávnnat buori ovdamearkkaid dasa movt gielat ja kultuvrrat deaivvadit ja hástaluvvojit Sámis / Sábme / Saepmie, earenoamážit gaskal sápmelaččaid ja dážaid. | Mij le buorre: Dån gávna buorre buojkulvisájt gåktu giela ja kultuvra dejvadi ja gilposti Sámen sierraláhkáj sámegielagij ja dárogielagij gassken. |
Maid sáhtát buoridit: Don berret gávdnat ovdamearkkaid dasa movt gielat ja kultuvrrat iešguđet sámi guovlluid sápmelaččaid gaskkas deaivvadit ja hástaluvvojit. | Majt máhtá buoredit: Dån vierddi gávnnat buojkulvisájt gåktu giella ja kultuvrra sámij gasskan duon dán sáme guovlon dejvadi ja gilposti |
hálddašit viiddis sátneriggodaga ja ovdanbuktit njálmmálaččat molsudeaddjái ja dilálašvuođa mielde | stuorra báhkoboanndudagáv adnet ja njálmálattjat sieradus ja hiebalgis láhkáj dilij hárráj åvddånbuktet |
Mii lea buorre: Dus lea viiddis sátneriggodat. | Mij le buorre: Dujna le stuorra báhkoboanndudahka. |
Don heivehat gielat jearahalli rollii. | Dån hiebada gielav buoragit ságájdahttemrållan. |
Maid sáhtát buoridit: Don sáhtát buorebut dárkilahttit gielat go jarahallama galggat bájuhit. | Majt máhtá buoredit: Dån máhtá sieradit gielav buorebut ságájdahttem referáhtajn. |
Iešárvvoštallan | Iesjárvustallam |
Dás leat soames ovdamearkka movt oahppit sáhttet čađahit iešárvvoštallama: | Dála muhtem buojkulvisá gåktu oahppe máhtti ietjasa árvustallat: |
Iežan jearahallama: | Muv ságájdahttem: |
Makkár gažaldagain lei buorre ja dárkilis giella ? | Makkir gatjálvisájn lij buorre ja sieradus giella ? |
Maid mun in ipmirdan vástádusain ? | Majt ittjiv vásstádusájs dádjada ? |
Mii lei dás maid šadden ođđasit oažžut čilgejuvvot ? | Majt ådåsis dárbajiv tjielggiduvvat ? |
Oahppi sáhttá válddahit iežas ovdáneami. | Oahppe máhttá ietjas åvddånimev tjielggit. |
Oahppit galget árvvoštallat maid sii duođai máhttet ja hálddašit ja maid sii leat oahppan. | Oahppe galggi árvustallat majt sij ajtu máhtti ja bukti ja majt li oahppam. |
Gávdnamis vástádusa dása sáhttet oahppit deavdit VØL-skovi. | Dáv gávnnat de máhtti oahppe dievddet DHO-sjiemáv. |
Skovi galget oahppit deavdit ovdalgo álget oahppandoaimmain. | Sjiebmá dievdeduvvá oahppijs åvddål gå sij álggi åhpadusdåjmajn. |
Vuođđogálggat | Vuodotjehpudagá |
Máhttit njálmmálaččat ovdanbuktit: Njálmmálaš doaibma lea guovddážis dán ovdamearkkas. | Máhttet njálmálattjat åvddånbuktet: Njálmálasj tjehpudáhka le oajvvedoajmma dán buojkulvisán. |
Máhttit čálalaččat ovdanbuktit: Oahppit hábmejit gažaldagaid. | Máhttet tjálálattjat åvddånbuktet: Oahppe gatjálvisájt hábmedi. |
Sii dađistaga čállet vástádusaid gažaldagaide, ja sii čállet referáhta. | Sij maŋenagi tjálli vásstádusájt gatjálvisájda ja referáhtajt tjálli. |
Gielladomeanat | Gielladomena |
Dán láhčui galgá oahpaheaddji geahččalit gávdnat ságastallanbeali boarrásiidsiiddas, nuoraidklubbas, gáffádagas, dollagáttis, johkagáttis ja sullásaš báikkis gos gávdnat sámegielat olbmuid. | Dán gárvvidussáj máhttá åhpadiddje gæhttjalit gávnnat ságastallamrádnajt vuorrasijvieson, nuorajkluppajn, kafeajn, dållågátten, jåhkågátten jali muodulágásj sajijn gånnå sámegielaga æjvvali. |
Ovdalgihtii berre lihtodit hupmat dihto fáttá dahje čuolbmabeali birra. | Guorrasit ságastit vissa temáj jali vissa tjuolmaj birra. |
Hupman galgá čađahuvvot sámegillii. | Divna guládallama galggi sámegiellaj. |
Jus klássalanjas leat, de sáhttá sámi leavggaža bidjat beavddi / oahpaheaddjibeavddi nala. | Jus lihpit jur klássalanján, de dåhkki sámeslávgáv tjuottjodattjat bievden. |
Nu guhka go sámi leavga lea beavddi nalde de galget buohkat hupmat sámegiela. | Madin slávggá le badjen da divna sámásti. |
Gávnos (s. 1-25) | Oahppamusá |
Verdikommisjonen, Davvi Girji 2003. | Anta Pirak: Jåhttesáme viessom, girjje ja cd ’ a. |
Joatkke ain s. 17-23, Elen Ragnhild Sara, Davvi Girji 2006 | Anders Nystø ja Sigmund Johnsen: Sámásta 1, ja Hárjjidusá 1, Báhko 2000 |
Film: Fjellfinnhua, Guro Saniola Bjerk, SaniolaProductions / GuroSaniola Bjerk 2010 | Anders Nystø ja Sigmund Johnsen: Sámásta 2, ja Hárjjidusá 2, Báhko 2001 |