sfs_veiledning_15_undervisningsopplegg-begreper-som-br.html.xml
Udir.no - Doahpagat boazodoalus | Udir.no - Moallánagá ma boatsojæládusán aneduvvi |
Doahpagat boazodoalus | Moallánagá ma boatsojæládusán aneduvvi |
Ceahkki: 8.-10. jahkeceahkki Fáddá: Doahpagat boazodoalus Áigemearri: 6 diimmu skuvllas ja ovtta beaivvi oahppomátki gárdái | Ájgge: guhtta tijma skåvlån ja akta biejvve gárden |
Álggahus | Álgadus |
Oahpaheaddji gávdná dás ovdamearkkaid mo sáhttá láhčit oahpahusa vai ollášuhttá 10. jahkeceahkki gelbbolašvuođamihttomeriid. | Dánna åhpadiddje gávnná buojkulvisájt gåktu sån máhttá hiebadit åhpadusáv nav vaj oahppe jåksi 10. jahkedáse máhtudakmihtojt. |
Dás čájehuvvo movt gelbbolašvuođamihttomeriid sáhttá konkretiseret oahppanulbmilin, mat leat ceahkkin barggus joksat gelbbolašvuođamihttomeriid. | Dán åhpadimgárvvidusán vuoseduvvá gåktu máhtudakmihto vuojnnuj båhti åhpadusmihttomierijn, ma li lávke máhtudakmihtojt jåksåt. |
Oahpahuslážus leat heivvolaš bargovuogit, movt vuođđogálggaid integreret ja movt oahpaheaddji sáhttá oahpahusa heivehit juohke ovttaskas oahppái. | Åhpadimgárvvidusán le muhtem barggamvuoge, gåktu vuodotjehpudagá åvtåstuhteduvvi ja gåktu åhpadiddje hiebat åhpadusáv oahppijda ja sijájt bargadahttijn árvustallá. |
Dát oahpahusláhču lea ovdamearkan movt oahppit sáhttet bargat vai ohppet doahpagiid mat adnojit boazodoalus. | Dát åhpadimgárvvidus le buojkulvis gåktu oahppe máhtti barggat åhpatjit moallánagájt ma li boatsojæládusán. |
Seammá málle sáhttá heivehit eará fáttáide go bargá árbevirolaš máhtuin, ovdamearkka dihte guolástemiin ja eanandoaluin. | Sæmmi láhkáj le máhttelis hiebadit dáv gárvvidusáv ietjá tiemájda gå barggá árbbediedoj, duola dagu guollim ja ednambarggo. |
Máhttoloktema ML06 gelbbolašvuođamihttomearit | Máhtudakmihto ML06-S an |
Gelbbolašvuođamihttomearit 10. jahkeceahki maŋŋel Árbevirolaš máhttu Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit | Máhtudakmihto 10. jahkedáse maŋŋela |
geavahit sániid, doahpagiid ja dadjanvugiid mat gusket lundui. | adnet bágojt, moallánagájt ja moalgedimvuogijt ma guosski luonnduj |
Čálalaš gulahallan Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit | Åhpadusá mihttomierre le oahppe galggá máhttet |
ovdanbuktit dárkilit ja geavahit girjás ja máŋggabealat sátneriggodaga iešguđetlágan teavsttain | moalgget dárkkelit ja tjielggasit ja adnet målsudahkes báhkoboanndudagáv duon dán tevstan |
Eará relevánta gelbbolašvuođamihttomearit 10. jahkeceahki maŋŋel Njálmmálaš gulahallan Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit | Ietjá guoskavasj máhtudakmihto 10. jahkedáse maŋŋela |
čađahit eaŋkilis logaldallamiid, ovdanbuktimiid, muitaleaddji lohkamiid, rollaneavttašemiid ja dramatiserema, heivehuvvon iešguđetlágan vuostáiváldiide. | jådedit tjåhkanimijt ja dágástallamijt ja refererit dajs, åvddånbuktet vuojnojt ja árvustallat mij le ássjásasj argumentasjåvnnå |
Oahppanulbmilat | Åhpadusmihttomiere |
Gelbbolašvuođamihttomearit leat konkretiserejuvvon oahppanulbmiliidda, mat leat ceahkkin barggus joksat gelbbolašvuođamihttomeriid. | Máhtudakmihto båhti vuojnnuj åhpadusmihttomierijn, ma li lávke gåktu jåksåt máhtudakmihtojt. |
Go fádda lea boazodoallu, galget oahppit máhttit - Geavahit sámegieldoahpagiid go hupmet bohcco ja boazodoalu birra - Geavahit sámegieldoahpagiid go čállet bohcco ja boazodoalu birra | adnet hiebalgis, sáme moallánagájt gå boahttsu ja boatsojæládusá birra ságasti |
Vuođđogálggat | Vuodotjehpudagá |
Máhttit lohkat: Oahppit lohket fágateavstta boazodoalu birra girjjiin ja interneahtas, ja lohket sin iežaset teavsttaid Máhttit njálmmálaččat ovdanbuktit: Oahppit gullet ja geavahit doahpagiid skuvllas ja gárddis. | Máhttet låhkåt: Oahppe låhki fáhkatevstajt boahttsuj ja boatsojæládusá birra girjijn ja internehtan, ja låhki ietjasa tevstajt. |
Sii humadit ealáhusa olbmuiguin. | Ságasti ulmutjij æládusán. |
Sii ovdanbuktet joavkku barggu skuvllas sihke guđet guimmiidasaset ja váhnemiidda. | Åvddånbukti juohkusa bargov skåvlån sige guhtik guojmmásisá ja æjgádijda. |
Máhttit rehkenastit: Go oahppit leat gárddis, sáhttet rehkenastit sullii galle bohcco ain hávil bidjet gárdái, gallii girdnejit ja man ollu miesit leat ain hávil. | Máhttet rieknit: Gå oahppe li gárden, galggi merusti sulli galla boahttsu åvtå bále gárddáj luojteduvvi, galli viedtji trøaj ja galla miese li danna åvtå bále. |
Jos gárddis lea almmolaš boazolohkan de heive dan čuovvut ja oahppat movt ja manin dat dáhpáhuvvá. | Jus la almulasj boatsojlåhkåm, hiehpá tjuovvot dav ja oahppat gåktu ja manen dát tjadáduvvá. |
Máhttit digitála reaidduid geavahit: Oahppit čállet dihtoriin, bidjat digitála govaid / filmma bargobihtáid ektui. | Máhttet digitála vædtsagijt adnet: Oahppe tjálli dáhtámásjijnajn ja vuorkkiji digitála gåvåjt ja / jali filmajt bargon. |
Ráhkkaneapmi | Gárvedime |
Barggu váldoulbmil lea viiddidit ohppiid sátneriggodaga mii guoská boazodollui. | Oajvveulmme dájna bargujn le oahppe oahppi ådå moallánagájt ma boatsojæládussaj gulluji, vaj sij stuoredi ietjasa báhkoboanndudagáv. |
Go oahppit galget oahppat doahpagiid, de fertejit guldalit, oaidnit, ipmirdit, dadjat ja geavahit doahpaga máŋgga oktavuođain, sihke njálmmálaččat ja čálalaččat. | Gå oahppe galggi oahppat ådå moallánagájt, vierttiji gulldalit, gæhttjat, dádjadit, javllat ja adnet moallánagáv moaddalágásj dilijn, sige njálmálattjat ja tjálálattjat. |
Go oahppit barget doahpagiiguin, de heive geavahit DHO- skovi go oahpaheaddji kártet maid oahppit máhttet boazodoalu birra, makkár doahpagiid sii máhttet ja maid háliidit oahppat. | Dánna hiehpá adnet DHO-sjiemáv gå åhpadiddje galggá guoradallat majt oahppe boatsojæládusás diehti, makkir moallánagájt dåbddi ja majt sihti diehtet. |
Go oahppit leat bargamin fáttá doahpagiiguin sáhttet sii geavahit vuoruhanskovi. | Gå oahppe barggi moallánagáj tiemán, máhtti adnet nannimtjállagav |
Heivvolaš doahpagat sáhttet leat doahpagat dáid birra / dáidda gullevaččat | Hiebalgis moallánagá máhtti liehket moallánagá dáj birra |
boazodoallu | boatsojæládus |
bohcco guolga oaivvis ja gorudis | boahttsu guolgabájnno oajven ja gårodin |
bohcco ahki | boahttsu áldar |
bohcco čoarvvit | boahttsu tjoarve |
čoarvenamahusat | tjårvij hábme |
váris- ja njiŋŋelasboazu | årek ja vátjav |
bohccobealljemearkat | boatsojmerka |
bohccobealljemearka sánit | ruovddegieja boahttsun |
Oahpaheaddji čilge | Åhpadiddje tjielggi |
Oanehaččat movt mearkun čađahuvvo | gåktu mærkkom dáhpáduvvá |
Bealljemearkkaid dábáleamos namahusaid | dábálasj ruovddegiejaj namájt |
Oaivi ja goruda guolgaivnniid namahusaid | nammadusájt guolggabájno oajven ja gårodin |
Varris ja njiŋŋálas agi mielde | nammadusájt åres ja niŋŋelis boahttsu áldara milta |
Čoarvvi namahusaid mielde | tjoarvvenammadusájt |
Oahpaheaddji ferte ovdalgihtii ohcat dieđuid orohaga birra gosa oahppit leat mannamin. | Åhpadiddje viertti åvdutjis gávnnat diedojt bájke birra majt oahppe galggá guossidit. |
Oahpaheaddji rávve gos ja geas fidnejit dieđuid maid leat ohcamin, ovdamearkka dihte neahttačujuhusaide, girjegálduide ja resursaolbmuide boazodoalus. | Åhpadiddje viertti bagádit gånnå diedojt gávnni, duola dagu girjjenamájt ja næhttaadressajt, ja gejt le mávsulasj guládallat, duola dagu muhtemijt boatsojæládusán. |
Oahppandoaimmaide | Oahppamdåjma |
Oahppan galgá dáhpáhuvvat sihke skuvllas ja gardde luhtte. | Oahppam galggá dáhpáduvvat sige skåvlån ja gárden. |
Oahppit barget joavkkuin. | Oahppe barggi juohkusijn. |
Joavkkut sáhttet bargat dán seamma, dahje válljet dahje oažžut fáttá juohke joavku. | Divna juohkusa máhtti barggat sæmmi bargujn, jali válljiji vaj oadtju juollodum guhtik tiemáv. |
Joavkobargu lea ohppiide sosiála hárjehallan, ja sii ožžot vejolašvuođa geavahit doahpagiid maid ohppet, go ságastallet. | Juogosbarggo vaddá oahppijda sosiála hárjjidusav, ja oadtju máhttelisvuodav moallánagájt adnet majt oahppi gå guládalli nubbe nuppijn. |
Joavkkut čohkkejit sin fáttá birra dieđuid lagamus siiddas. | Juohkusa gávnni diedojt ietjasa tiemá birra lagámus sijdan. |
Sii fitnet gárdde luhtte, čuvvot maid sii barget, noterejit, sárgot ja govvejit. | Manádi gárden, tjuovvu bargov, tjálli, tjuorggi ja gåvviji. |
Sii jearahallet boazodolliid ja eará resursaolbmuid. | Gatjádalli ælloniehkijs ja ietjá resurssaulmutjijs. |
Sii berrejit ráhkkanan ovdalgihtii maid áigot jearrat sis. | Sij vierttiji gárvedam majt galggi gatjádit. |
Dása sáhttá geavahit DHO- skovi dieđuid. | Dánna máhtti adnet tjuokkajt DHO-sjiemás. |
Oahppit hárjánit geavahit doahpagiid go humadit ealáhusa olbmuiguin. | Oahppe hárjjáni moallánagájt adnet gå ságasti ulmutjij æládusán. |
Oahppit lohket fáttá birra girjjiin ja interneahtas. | Oahppe låhki tiemá birra girjijn ja internehtan. |
Loahpas bidjet buot joavkkuid čállosiid ja govaid oktii fáddábargun, dahje buot bidjo seaidneáviisan. Joavkkut ovdanbuktet iežaset barggu. | Skåvlån tjállá juohkka juogos diedoj milta majt sij li gárden tjoahkkim, jali divna dagáduvvi tiebmáavijssan sæjnnáj. |
Ovdamearkkat bargguide | Juohkusa bukti åvddån ietjasa bargov. |
Joavku A – miessemearkun: Movt čađahuvvo mearkun ? | Gåktu tjadáduvvá jali dagáduvvá mærkkom ? |
Gárddis galget oahppit čohket dieđuid movt miessemearkun dáhpáhuvvá das rájes go buktet bohccuid gárdái gitta go luitet daid. | Gárden galggi oahppe tjoahkkit diedojt gåktu miessemærkkom dáhpáduvvá, dat rájes gå boahttsuv viedtji gárddáj gitta luojtti dav gárdes vas. |
Sii sáhttet áinnas jearahallat, govvedit ja sárgut dan birra. | Sij máhtti gatjádit, gåvvit ja tjuorggat. |
Skuvllas galget oahppit čállit, sárgut ja čájehit govaid bokte movt miessemearkun dáhpáhuvvá das rájes go bohccuid buktet gárdái gitta go luitet daid. | Skåvlån galggi oahppe tjállet, tjuorggat ja vuosedit gåvå viehkken, gåktu mærkkom dáhpáduvvá dat rájes gå boahttsu viehtjaduvvá gárddáj desik boahttsu luojteduvvi gárdes vas. |
Oahppit geavahit diehtomielalaččat sámegiel nama ¨husaid. | Sáme moallánagájt diedulattjat adni. |
Joavku Á – bealljemearkkat: Garddis galget oahppit čohkket siidda boazodoallobearrašiid bealljemearkkaid. | Gárden galggi oahppe tjoahkkit boatsojmerkajt ma gulluji sijda ælloniehkijda ja sijá fámiljajda. |
Oahppit galget sárgut sin mearkkaid ja čállit guđe mearkka guhtege eaiggáda. | Sij galggi tjuorggat sijáj merkajt ja tjállet makkir mærkká gullu gesi. |
Oahppit jearahallet bealljemearkkaid sániid, omd. mii lea hoaŋka, bihttá / ceahkkes / biehkki, rastá / gaskat / náhppa jna.. | Oahppe gatjádi ruovddegiejaj namájt, duola dagu sliebttje, sliebttjeoanádis, biehkke, tsiehkes, skivnnje, tjuollda jnv.. |
Govve áinnas mearkkaid. | Sij gåvviji merkajt. |
Skuvllas galget oahppit čállit, sárgut ja čájehit govaid bokte boazodoallobearrašiid bealljemearkkaid. | Skåvlån galggi oahppe tjállet, tjuorggat ja vuosedit gåvå viehkken boatsojmerkajt ma gulluji bájke ælloniehkijda ja sijáj fámiljajda. |
Sii galget čilget sániiguin juohke mearkka ja geavahehket diehtomiela ¨laččat sámegielnamahusaid. | Tjielggiji juohkka merkav bágoj ja adni sáme nammadusájt diedulattjat. |
Joavku B – Oaivvi ja goruda guolgaivnnit: Gárddis galget oahppit jearahit, sárgut ja govvet bohcco oaivvi ja goruda guolgaivnniid. | Gárden galggi oahppe gatjádit, tjuorggat ja gåvvit guolggabájnojt boahttsu oajven ja gårodin. |
Gorut guolgaivdni sáhttá leat muzet, čuoivvat, jievja, gabba, guvgesmuzet jna.. | Guolggabájnno gårådin máhttá liehket giebak, tjuorggat, bejuk / vielguk, sliegŋá jnv.. |
Ovdamearkkat oaivvi guolgaivdnái: čáhppesnjunni, gabbaoaivi, girjeoaivi, gálbbenjunni, gáidánjunni. | Tjáhppisnjunnje, gabbaoajvve, gárjek, tjuosek jnv. en |
Skuvllas galget oahppit čállit, sárgut ja čájehit govaid bokte bohcco oaivvi ja goruda guolgaivnniid. | Skåvlån galggi oahppe tjállet, tjuorggat, ja vuosedit gåvå viehkken guolggabájno boahttsu oajven ja gårådin. |
Ja sii galget geavahit dihtomiela ¨laččat sámegielnamahusaid. | Sij galggi sáme nammadusájt diedulattjat adnet gå tjielggiji. |
Joavku C – Varris ja njiŋŋálas agi mielde | Juo gos D – Årega ja niŋŋelisboahttsu áldarij milta |
Gárddis galget oahppit jearahit, sárgut ja govvet sihke varris ja njiŋŋálas bohccuid sámegielnamahusaid agi birra. | Gárden galggi oahppe gatjádit, tjuorggat ja gåvvit åregijt ja niŋŋelisboahttsujt duon dán álldarin. |
Sii galget geavahit daid gullevaš doahpagiid go jearahallet. | Galggi adnet sáme nammadusájt gatjálvisájn. |
miessi, čearpmat, vuonjal, varit, vuobis / vuorsu, sarvvis, áldu, rotnu | Buojkulvisá hiebalgis bágo, miesse, tjermak, vuonjal, årek, vuobes, sarves, álldo, rådno, gåddudis, gásjek, nammaláhppe jnv.. |
Skuvllas galget oahppit čállit / čilget, sárgut ja čájehit govaid bokte varris ja njiŋŋálas bohccuid sámegielnamahusaid agi mielde. | Skåvlån galggi oahppe tjállet, tjuorggat ja vuosedit gåvå viehkken nammadusájt årek ja niŋŋelisboahttsuj álldara milta. |
Sii galget geavahit dihtomiela ¨laččat sámegielnamahusaid. | Sij galggi diedulattjat sáme nammadusájt adnet. |
Ovdamearkkat sániin leat nugo buikosággi, nulpu, nálat, sággi / sággečoarvi, geardočoarvi jna.. | Juo gos E – Tjoarve, majt vuosedi |
Skuvllas galget oahppit čállit / čilget, sárgut ja čájehit govaid bokte bohccuid čoarvenamahusaid. | Gárden galggi oahppe gatjádit, tjuorggat ja gåvvit tjårvijt ja boahttsujt tjårvij. |
Suu galget geavahit dihtomiela ¨laččat sámegielnamahusaid. | Sij galggi sámegielnammadusájt gatjálvisájn adnet. |
Heivehuvvon oahpahus | Buojkulvisá hiebalgis bágo le nulppo, nalak jnv.. |
Lea vejolaš heivehallat bargguid nu ahte eai gáibit seamma ollu, ja sihke hivvodaga ja man guhka ádjána bargguin sáhttá maid heivehit. | Skåvlån galggi oahppe tjállet, tjielggit, tjuorggat ja vuosedit gåvå viehkken duojt dájt nammadusájt tjårvijn ja boahttsujn moattelágásj tjårvij. |
Dán heiveha ovttaskas ohppiid mielde. | Sij galggi sáme nammadusájt diedulattjat adnet. |
Gáiddusoahpahus | Oahppe máhtti |
Loahppabarggu sáhttá dahkat go oahppi ja oahpaheaddji fas deaivvadeaba neahtas. | tjoahkkit sijá tjálálasj bargojt girjátjij majt divna oahppe oadtju |
Árvvoštallan | lågådallat oahppeguojmijda |
Prošeaktabarggu árvvoštallanskovvi | adnet gåvvåvuosádusáv |
Čálalašbarggu árvvoštallan | dáhkat vuosádusáv diedulasj gálbaj |
Čállinprošeavtta árvvoštallanskovvi | tjielggit ietjá oahppijda majt sij juohkusijn li oahppam stasjåvnåjn |
Njálmmálaš gáldut - Jearahallat boazodolliid - Jearahallat eará olbmuid geat dovdet ealáhusa | drámá baktu buktet åvddån bargojt |
Kárášjohka: Davvi Girji OS. | Hiebadum åhpadus |
EIRA, NILS ISAK 1984: Boazobargi giella. | Dánna le sadje moattelágásj gássjelisvuodajda dahkamusájda, sige man ållo ja man ruvva mahttá hiebaduvvat. |
Guovdageaidnu: Sámi instituhtta. | Galla moallánagá ja man gássjela li, hiebaduvvá juohkka aktaj. |
Guovdageaidnu: DAT | Guhkásåhpadibme |
KÅVEN, BRITA - JERNSLETTEN, JOHAN - NORDAL, INGRID - EIRA, JOHN HENRIK - SOLBAKK, AAGE 1995: Sámi – dáru sátnegirji. | Dát åhpadimgárvvidus ja tiebmá hiehpá buoragijt guhkásåhpadime hospiterimgávddaj. |
Samisk-norsk ordbok. | Dábálasj le divna oahppe gudi tjuovvu guhkásåhpadimev båhti sæmmi bále hospiterimij. |
Kárášjohka: Davvi Girji o.s.. | Hospiterimbåttå oassálassti oahppe dåjmajn gárden, ságasti ulmutjij æládusán ja gåvviji. |
DAVVI GIRJI OS. 2008 (2000): Stor Norsk-samisk ordbok. | Loappabarggo máhttá dagáduvvat maŋŋela gå åhpadiddje ja oahppe vas æjvvali nehtan. |
Dáru – sámi sátnegirji. | Árvustallam |
2. Opplag. | Njálmálasj gáldo |
[Kárásjohka:] Davvi Girji os. | Iehtjáda gudi dåbddi ællobargov |
DANELL, ÖJE - GAARE, ELDAR - NIEMINEN, MAURI - WARENBERG, KRISTINA 1997: Boazoguohtoneatnamiid šattut. | ANTA PIRAK: Jåhtte sáme viessom, Blaasvær forlag1993 ja jiednagirjje 2010 |
Oslo: Landbruksforlaget | Næhttabiele |
Neahttasiiddut Interneahtas gávdnat dieđuid iešguđet siidduin. | Internehtan gávnnap diedojt duon dán bielen. |
Dáppe gávnnat maid boazomearkkaid: http://www.reindrift.no/index.gan?id=300&subid=0 www.ealat.org www.bamma.no | Dánna aj gávna boatsojmerkajt: http://www.reindrift.no/index.gan?id=300&subid=0 www.bamma.no |