tiedote_alku-hanke_paatos_pohjoissaame.pdf.xml

SÁMEDIKKI DIEVASČOAHKKIN CELKKII ALKU-FIDNU BIRRA	SÄMITIGE TIEVÂSČUÁKKIM CEELHIJ ALKU-HAAVÂST
Sámedikki dievasčoahkkin lea čoahkkimisttis 10.3.2009 cealkán guovlohálddahusa oñasmahttinfidnu birra (ALKU-fidnu).	Sämitige tievâsčuákkim lii čuákkimistis 10.3.2009 ciälkkám kuávluhaldâšem uđâsmittemhaavâst (ALKU-haahâ).
Sámedikki dievasčoahkkima mielde guovlohálddahusa ovddidanfidnu ii váldde ollege vuhtii sámiide vuoññolágas ja sámediggelágas dorvvastuvvon iežaset giela ja kultuvrra guoski iešráññema.	Sämitige tievâsčuákkim mield kuávluhaldâšem ovdedemhaahâ mana ollásávt lappâd sämmiláid vuáđulaavâst já sämitiggelaavâst torvejum jieijâs kielâ já kulttuur kyeskee jiešhaldâšem.
ALKU-fidnus berre dahkat vuñolaš árvvoštallama sámiid iešráññema dilis ja gaskavuoñas oñastussii.	ALKU-haavâst kalga toohâđ vuáđulâš árvuštâllâm säämi jiešhaldâšem tiileest já koskâvuođâst uđâsmitmân.
ALKU-fidnus berre dahkat evttohusaid sámiid iešráññema ovddideamis ja čielgasit sámiid iešráññema ollái gullevaš bargguid sirdimis sámediggái ráññehusprográmma ja vuoññolága mielde.	ALKU-haavâst kalga toohâđ iävtuttâsâid säämi jiešhaldâšem oovdedmist já čielgâsávt säämi jiešhaldâšem pirrâdâhân kullee pargoi sirdemist sämitiigán haldâttâsohjelm já vuáđulaavâ miäldásávt.
Vuoññolága ja sámediggelága válmmaštallamis ja ásahuvvon lágaid almmolašvuoñustusain vulgojuvvui das, ahte sámiid giela ja kultuvrra guoski iešráññen manná ovddos iige maŋos.	Vuáđulaavâ já sämitiggelaavâ valmâštâlmist já asâttum laavâi almosvuáđustâsâin lii vuolgum tast, et sämmilij kielâs já kulttuuris kyeskee jiešhaldâšem lii ovdáneijee, ige maŋasmannee.
Vuoññolága njuolggadusaid laktin sámiid iešráññenorgána, Sámedikki, vuoññudeapmái mearkkašedje álggu ja politihkalaš-hálddahuslaš rámaid ráhkadeami sámiid iešráññema sisdoalu ovddideapmái boahttevuoñas.	Vuáđulaavâ njuolgâdusah ovtâstittum säämi jiešhaldâšemorgaan, sämitige, vuáđđudmân merhâšii aalgâ já pooliitlâš-haaldâtlâš raamij toohâm puátteevuođâst tábáhtuvvee säämi jiešhaldâšem siskáldâslâš oovdedmân.
Guovlohálddahusa oñasmahttin, mii dál lea joñus, rabadettiin máŋggaid stáhta hálddahusbargguid guoski njuolggadusaid ja sirddedettiin bargguid virgeoapmahaččas nubbái addá vejolašvuoña sámiid iešráññema dorvvasteapmái ja viidásabbot ovddideapmái jagiid 1993-1995 láhkaválmmaštallamis gávnnahuvvon prinsihpaid ja ulbmiliid mielde.	Joton vuálgám kuávluhaldâšem uđâsmittem, lehâdijn maaŋgâid staatâ haldâšempargoid kyeskee njuolgâdusâid já sirdedijn pargoid virgeomâháást nuubán, addel máhđulâšvuođâ säämi jiešhaldâšem turviimân já ain oovdedmân iivij 1993-1995 lahâvalmâštâlmist páhudum prinsiipâi já ulmij miäldásávt.
Guovlohálddahusa oñasmahttinfidnus lea goittotge válmmaštallon sámegiela, sámeoahpahusa ja sámegielat sosiála- ja dearvvasvuoñabálvalusaid stáhtadoarjagiid guoskevaš hálddahuslaš nuppástusat, mat bohtet ollašuvadettiin dovdomassii jogo hedjonahttit jo áigáiožžojuvvon sámiid iešráññema dahje eastit sámiid iešráññema ovddideami.	Kuávluhaldâšem uđâsmittemhaavâst láá kuittâg valmâštâllum sämikielâ, sämimáttááttâs já sämikielâlâš sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi staatâtorjuid kyeskee haaldâšlâš nubástusah, moh šaddeh olášumes maŋa merhâšitteht jo-uv hiäjusmitteđ jo ááigán finnejum sämmilij jiešhaldâšem tâi estiđ säämi jiešhaldâšem ovdánem.
Sámiid sajádat ja vuoigatvuoñat iežaset giela ja kultuvrra guoski iešráññemii bohtet hedjonit ja sámiid iežaset iešráññema ovddideapmi bisánit, joba mannat maŋos jos ALKU-fidnu ollašuvvá.	Sämmilij sajattâh já vuoigâdvuođah jieijâs kielâ já kulttuur kyeskee jiešhaaldâšmân šaddeh hiäjusmuđ já sämmilij jiejiâs jiešhaldâšem ovdánem orostiđ, joba maŋasmoonnâđ ALKU-haavâ olášume ohtâvuođâst.
Sámiid iešráññema hedjonahttet ja dan ovddideami estet golbma oñastussii gullevaš evttohusa:	Sämmilij jiešhaldâšem hiäjusmittee já ton ovdánem estee kulmâ uđâsmitmân kullee iävtuttâs láá:
riijas guovlohálddahusvirgebáikái (iige sámiid iežaset iešráññema bargun) (gielddaid stáhtaruhtaortnega oñasmahttimis),	- sämikielâlâš já sämikielâ máttááttâsân čujottum staatâtorjui sirdem máttááttâsministeriöst kuávluhaldâšemvirgádâhân (ige sämmilij jieijâs jiešhaldâšem pargon) (kieldâi staatâuásusvuáháduv uđâsmitmist),
jas guovlohálddahusvirgebáikái (iige sámiid iežaset iešráññema bargun) ja	- säämi kielâlaavâst uáivildum staatâtorjui mieđettem sirdem riehtiministeriöst kuávluhaldâšemvirgádâhân (ige sämmilij jieijâs jiešhaldâšem pirrâdâhân) já
- sámegielat sosiála- ja dearvvasvuohtabálvalusaid dorvvasteapmái dárkkuhuvvon stáhtadoar	- sämikielâlâš sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi turviimân čujottum staatâtorjuu sirdem meddâl sämmilij jiešhaaldâšmist njuolgist kieldáid.
Máinnašuvvon hálddahusbarggut gullet čielgasit sámiid iežaset giela ja kultuvrra guoskevaš iešráññema ollái ja daid galgá jogo sirdit riikkadási virgeoapmahaččas njuolgga sámiid iešráññenorgánai, Sámediggái, dahje seailluhit (sosiála- ja dearvvasvuohtabálvalusaid stáhtadoarjja) Sámedikki bargun.	Mainâšum haldâšempargoh kuleh čielgâsávt sämmilij jieijâs kielâ já kulttuur kyeskee jiešhaldâšem pirrâdâhân já taid kalga jo-uv sirdeđ väldikodálâš virgeomâháást njuolgist sämmilij jiešhaldâšemorgaanân, sämitiigán, tâi siäiluttiđ (sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi staatâtoorjâ) sämitige pargon.
Sámediggi ii dohkket sámiide vuoññolágas dorvvastuvvon iešráññema hedjonahttima ja dan ovdáneami bisánahttima.	Sämitigge ij tuhhit sämmiláid vuáđulaavâst torvejum jiešhaldâšem hiäjusmittem já ton ovdedem orostittem.
Sámedikki guovddáš evttohusat:	Sämitige kuávdášlâš iävtuttâsah:
1.	1.
ALKU-fidnu láhkaásaheamis ja fidnu buktin nuppástusain hálddahussii ja stáhtadoarjjaortnegii galgá lágidit sámediggelága § 9:s dárkkuhuvvon ráññádallamiid, čielggadit fidnuid váikkuhusaid sámegillii ja sámiid vuoññolágalaš kulturiešráññemii.	ALKU-haavâ lahâaasâtmist já haavâ puáhtám nubástusâin haaldâšmân já staatâtoorjâvuáhádâhân kalga orniđ sämitiggelaavâ § 9 miäldásijd ráđádâlmijd, čielgiđ haavâi vaikuttâsâid sämikielân já säämi vuáđulavâlâš kulttuurjiešhaaldâšmân.
2.	2.
Sámi giellalága 1086/2003 galgá čuovvut ALKU-fidnu válmmaštallamis ja fidnu ollašuvvamis.	Säämi kielâlaavâ 1086/2003 kalga nuávdittiđ ALKU-haavâ valmâštâlmist já haavâ olášutmist.
3.	3.
Sámediggái galgá sirdit sámiid ruovttuguovllu eanangoddeprográmma ráhkadeami ja maiddái skuvlema, luondduriggodagaid, birrasa ja johtolaga ráhkkanan- ja plánenbargguid.	Sämitiigán kalga sirdeđ sämikuávlu eennâmkodde-ohjelm rähtim sehe škovlim, luánduriggoduvâi, pirrâs já jotoluv muneldistem- já vuávámpargoid.
4.	4.
Guovlohálddahusvirgeoapmahaččat galget ráññádallat ja ráhkadit ovttasbarggus sámiid ruovttuguovllu ja sámekultuvrra guoski strategiijaáššebáhpáriid.	Kuávluhaldâšemvirgeomâhááh kalgeh ráđádâllâđ já rähtiđ ohtsâšpargoost sämikuávlu já sämikulttuur kyeskee strategiaäššikiirjijd.
5.	5.
Sámeoahpahusa oahpaheaddjiid bálkáheapmái dárkkuhuvvon stáhtadoarjagiid (L1998/635; nuppástus 1998/1186, 43§ 2 mom) hálddahus galgá sirdit Sámedikki bargun.	Sämimáttááttâs máttáátteijei pálkkátmân uáivildum staatâtorjui (L1998/635; nubástus 1998/1186, 43 § 2 mom) haldâšem kalga sirdeđ Sämitige pargoid.
Stáhtadoarjagiid ollái galgá sirdit heailla sámeoahpahusa fuolakeahttá das gos oahpahusa lágideaddji skuvlla lea.	Staatâtorjuu pirrâdâhân kalga jođettiđ sämimáttááttâs ollásávt máttááttâs uárnejeijee škoovlâ soijimpäikkikoddeest peerusthánnáá.
6.	6.
Sámi giellalága § 31:s dárkkuhuvvon ruhtadanbarggut sirdojit Sámedikki hálddašeapmái.	Säämi kielâlaavâ § 31 miäldásâš ruttâdempargoh sirdojeh sämitige haaldâšmân.
7.	7.
Guovlohálddahusvirgebáikkiide ollašuhtto sámegielat bálvalanossodat sámiid ruovttuguvlui.	Kuávluhaldâšemvirgáduvváid ráhtoo sämikielâlâš palvâlemohtâdâh sämikuávlun.
8.	8.
Sámediggi evttoha, ahte sámegielat sosiála- ja dearvvasvuohtabálvalusaid ruhtadan-, gohcin- ja stáhtadoarjjabarggut sirdojit Sámediggái Sámedikki evttohusa mielde.	Sämitigge iävtut, et sämikielâlâš sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi ruttâdem-, kocceem- já staatâtoorjâpargoh sirdojeh sämitiigán sämitige iävtuttâs miäldásávt.
9.	9.
ALKU-fidnu galgá gieñahallat vuoññoláhkaváljagottis.	ALKU-haavâ kalga kieđâvuššâđ vuáđulahâváljukoddeest.
10.	10.
ALKU-fidnus vuhtiiváldo ráññehusprográmma ulbmil sámiid kulturiešráññema dorvvasteamis ja ILO 169-soahpamuša ratifieremis ja maiddái davviriikkalaš sámesoahpamuša ratifieremis.	ALKU-haavâst váldoo vuotân haldâttâsohjelm ulme säämi kulttuurjiešhaldâšem turviimist, ILO 169-sopâmuš ratifistem máhđulâžžântohâmist sehe tave-eennâmlâš sämisopâmuš ratifistem máhđulâžžântohâmist.