sfs_veiledning_5_ahpadimgarvvidusbuojkulv.html.xml
Udir.no - Åhpadimgárvvidusbuojkulvisá: Barggo stávvalij | Udir.no - Barkoe lïhtsigujmie |
Åhpadimgárvvidusbuojkulvisá: Barggo stávvalij | Barkoe lïhtsigujmie |
Dásse: 1. | Daltese. |
Ájgge: åvtåt tijmas guovte tijmmaj | 1. jaepiedaltese Aamhtese: lïhtsh Tijje: 1 – 2 tæjmoeh |
Álgadus | Aalkoe |
Dát åhpadimgárvvidus le buojkulvis gåktu barggat máhtudakmihtoj 1. ja 2. jahkedásen. | Daate øøhpehtimmiesoejkesje lea akte vuesiehtimmie guktie maahtoeulmiejgujmie barka 1. jïh 2. jaepiedaltesinie. |
Máhtudakmihto vuojnnuj båhti åhpadusmihttomierijn, ma li lávkke gåktu máhtudakmihtojt jåksåt. | Maahtoeulmide tjyølkehke dorje lïerehtimmieulmine, mah leah akte sille juktie maahtoeulmide jaksedh. |
Åhpadimgárvvidus vuoset muhtem barggamvuogijt, gåktu vuodotjehpudagá åvtåstuhteduvvi ja gåktu åhpadiddje hiebat åhpadusáv oahppijda ja sijájt bargadahttijn árvustallá. | Øøhpehtimmiesoejkesje vuesehte sjyøhtehke barkoevuekieh, guktie vihkielommes maehtelesvoeth meatan vaaltasuvvieh, jïh guktie lohkehtæjja øøhpehtimmiem sjïehtede learoehkidie jïh dejtie iktemearan vuarjesje. |
Dási aj gullu gåktu oahppe ietjasa ja guhtik guojmesa árvustalli. | Learohki vuarjasjimmie jïjtsistie jïh sinsitneste lea aaj meatan. |
Dát buojkulvis le stávvalij barggat. | Daate vuesiehtimmie lea barkoen bïjre lïhtsigujmie. |
Oahppe galggi gávnnat galla stávvala li duon dán bágon. | Learohkh edtjieh gaavnehtidh man gellie lïhtsh ovmessie baakoeh utnieh. |
Vállji bágojt duot dát báhkoklássas, ij jur substantijvajt. | Veeljh baakoeh jienebh baakoeklaassijste, ij ajve substantijvh. |
Sierraláhkáj ájnas la verbaj barggat. | Joekoen vihkeles vaerbigujmie barkedh. |
Dát la barggo mij nuoramus oahppij aktelasj viertti dagáduvvat. | Daate akte barkoe mejnie dah nøøremes learohkh ahkedh tjuerieh gïehtelidh. |
Máhtudakmihto ML06-S an | Maahtoeulmie LM06-S |
Tjálálasj guládallam | Tjaaleldh gaskesadteme |
Åhpadusá mihttomierre le oahppe galggá máhttet | Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh |
juohket bágojt stávvalij milta | baakoeh lïhtsine juekedh |
Åhpadusmihttomiere | Lïerehtimmieulmieh |
Máhtudakmihtto vuojnnuj boahtá åhpadusmihttomierijn, mij le lávkke máhtudakmihto jåksåt. | Maahtoeulmiem tjyølkehke dorjeme lïerehtimmieulmine, mij lea akte sille juktie maahtoeulmiem jaksedh |
Oahppe galggi máhttet | Learohke edtja maehtedh |
juohket guovtestávvalis- ja gålmmåstavvalisbágojt stávvalijda | baakoeh gøøkte jïh golme lïhtsigujmie lïhtsine juekedh |
gulldalit jienajt stávvalijn | tjoejh lïhtsine govledh |
Vuodotjehpudagá | Vihkielommes maehtelesvoeth |
Máhttet njálmálattjat åvddånbuktet le dánna gulldalit bágojt ja javllat dajt. | Maehtedh jïjtjemse njaalmeldh tjïelkesidh lea daesnie baakoeh goltelidh jïh dejtie vaajestidh. |
Máhttet riekknit sámegielfágan le dánna máhttet stávvelijt låhkåt. | Maehtedh ryøknedh faagesne saemien lea daesnie maehtedh lïhtsh ryøknedh. |
Gárvedime | Soejkesjimmieh |
Åhpadiddje dahká juo åvddåla páhperbæhkátjijt bágoj majt oahppe galggi biesskedit stávvalijda. | Lohkehtæjja åvtelhbodti paehperh baakoejgujmie dorje mejtie learohkh edtjieh lïhtsine bietskiedidh. |
Oahppamdåjma | Lïerehtimmiedarjomh |
1. | 1. |
Spædtjot stávvalijt bágojn | Lïhtside baakojne låapoestalledh |
Dán dåjman galggi oahppe dádjadit ja dåbddåt bágojn li moadda stávvala. | Daate darjome edtja viehkiehtidh guktie learohkh guarkah jïh demtieh baakoeh jienebh lïhtsh utnieh. |
Åhpadiddje vuoset vuostak gåktu juohket bágojt stávvalijda gå bágov tjavgga javllá ja avtabuohta spædtju stávvalijt bágon. | Lohkehtæjja voestegh vuesehte guktie satne aktem baakoem juaka lïhtsine gosse aktem baakoem reegkes gïeline jeahta jïh seamma aejkien baakoen lïhtside låapoestalla. |
Das maŋŋela máhtti oahppe oajvvádusájt buktet bágojda majt sij spædtju stávvelin. | Dan mænngan learohkh maehtieh baakoeh raeriestidh mejtie lïhtsine låapoestellieh. |
Gehtja val sjaddá duot dát báhkotjærdda degu subtsanstijva, verba ja adjektijva. | Vuartesjh ovmessie baakoeh åtnasuvvieh goh substantijvh, vaerbh jïh adjektijvh. |
Vuostak máhtti oahppe álgget duola degu namáj, das maŋŋela majt sij barggi, jnv.. | Voestegh learohkh maehtieh vuesiehtimmien gaavhtan nommigujmie aelkedh, dan mænngam maam darjoeh, jnv.. |
Sieradussan máhtti oahppe duola degu gahppat galla stávvala li bágojn. | Goh jeerehtse learohkh maehtieh njulhtjedh man gellie lïhtsh baakojne. |
2. | 2. |
Spædtjot ja låhkåt stávvalijt | Lïhtsh låapoestalledh jïh ryøknedh |
Gå oahppe bukti låhkåt galla stávvala li bágon, hárjjidalli sij gulldalit juohkka avtav stávvalav. | Gosse learohkh maehtieh baakoeh lïhtsine låapoestalledh, dah edtjieh lïhtside låapoestalledh jïh ryøknedh seamma aejkien. |
Maŋŋela gæhttjali oahppe gulldalit vuostasj ja maŋemus jienav stávvalin. | Tjaelieh baakoeh gøøkte jïh golme lïhtsigujmie paehpierinie, jïh baajh learoehkidie baakojde lïhtsine bietskiedidh. |
Danna sij bieljijt adni, ja sij máhtti ” gulldalit njálme sinna ” jus le dárbbo. | 4. Låapoestalledh jïh ryøknedh man gellie vokalh |
Åhpadiddje javllá bágov tjavgga ja javlla de vuostasj stávvalav bágon. | Learohkh lïhtside baakojne låapoestellieh jïh soptsestieh man gellie lïhtsh baakoe åtna. |
Divna gulldali makkir jienajn stávval álggá. | Dan mænngan lohkehtæjja baakoem taavlesne tjaala. |
Maŋŋela gulldali divna mij la maŋemus jiedna stávvalin. | Dle learohkh ryøknoeh man gellie vokalh. |
Ávkken le álgget bágoj gånnå le stávval mij hæjddá jienajn majt dåhkki vihpadit (kontinuant), duola degu Mán- (no). | Saemiengïelesne vokalelåhkoe jallh diftongelåhkoe aktene baakosne sæjhta soptsestidh man gellie lïhtsh akte baakoe åtna. NB ! |
Gå oahppe dáv bukti de máhtti barggat nuppijn stávvalijn. | Fïerhte lïhtse aktene baakosne vokalh jallh diftongh åtna. |
Buorre le tjielggit oahppe galggi jur dárkkelit ájádallat nuppev stávvalav, ja tjielggit mij dát stávval le. | Dannasinie lïhtselåhkoe maahta jeerehtidh jis baakoem sojjehte. |
Maŋŋela gulldali sij makkir jiena li stávvala sinna. | 5. Lïhtseraastem baakosne govledh |
Maŋenagi gå oahppe oahpásmuvvi dájna teknihkajn, le aj álkkebu sidjij gulldalit makkir dássemålssusibme le duon dán bágon ja soajttá buohtastahttet minimála párajn. Minimála pára le duola degu mánno-máno, guolle-guole. | Gosse learohkh buektiehtamme ryøknedh man gellie lïhtsh aktene baakosne, dle haarjenieh fïerhtem lïhtsem govledh. |
Maŋenagi joarkki oahppe bágoj ietjá dássemålssudimij barggat. | Dan mænngan learohkh pryøvoeh voestes jïh minngemes tjoejem lïhtsesne govledh. |
Dát barggo boahtá ávkken duollatjállemij. | Gaajhkesh tjoejem guvlieh mejnie daate lïhtse aalka. |
Dát barggo sjaddá viehkken tjállemvuohkáj. | 6. Spïele |
Tjále bágojt páhperbæhkátjijda, akta báhko guhtik páhperbæhkátjij. | Tjaelieh baakoeh paehpierinie, akte baakoe fïerhtene paehpierisnie. |
Galggi bágo guovtijn ja gålmåjn stávvalij. | Edtja baakoeh årrodh dovne gøøkte jïh golme lïhtsigujmie. |
Bieja páhperbæhkátjijt bievde nali nav vaj bágo e vuojnnu. | Biejh paehpieridie buartan, mubpiebieline bæjjese. |
Oahppe válldá guokta bæhkátja. | Akte learohke gøøkte paehperh vaalta. |
Ávkke le sån galggá gávnnat bielitjijt. | Poenge lea satne edtja paarrh gaavnedh. |
Bielitja li guokta bágo sæmmi stávvellågojn. | Akte paarre lea gøøkte baakoeh seamma jïjnjh lïhtsigujmie. |
Jus ij bielitjijt gávna de biejaduvvi bæhkátja ruoptot bievde nali. | Jis ij paarrem gaavnh, dle paehpieridie bååstede buartan beaja. |
Dat oahppe gut maŋŋutjissaj le gávnnam ienemus bielitjijt le vuojttám. | Dïhte learohke mij jeenjemes paarrh gaavneme minngedsgeatjan, lea vitneme. |
Hiebadum åhpadus | Sjïehtedamme lohkehtimmie |
Moatte oahppáj máhttá hásstálus liehket spædtjot ja låhkåt stávvalijt sæmmi bále. | Jïjnjh learoehkidie maahta akte haesteme årrodh lïhtsh låapoestalledh jïh ryøknedh seamma aejkien. |
Danen vierttiji sij álgon dárkkelit ájádallat avtav ássjev ájgen. | Aalkovistie tjuara baajedh dejtie ajve aktem aatem darjodh. |
Máhttelis le aj rytmajn bajedit avtav ja avtav tjuvdev maŋenagi gå báhko javladuvvá. | Aaj gåarede akti akti soermem jievkehtimmine bæjjese bïejedh gosse baakoem jeahta.. |
Oahppe gudi bukti tjállet, máhtti tjállet bágov stávvalij. | Learohkh mah maehtieh tjaeledh, maehtieh baakoeh lïhtsine tjaeledh. |
Jus oahppe adni såjodum bágojt, viertti sij aj tjállet / javllat vuodohámev. | Jis learohkh sojjehtamme baakoeh nåhtadieh, dah byøroeh aaj maadth-haamoem jiehtedh / tjaeledh. |
Buojkulvis: bas-sat ba-sáv bå-råj-ma | Vg: tjaa-lam tjae-ledh as-ke |
Árvustallam | Vuarjasjimmie |
Mihttomierejåksåm / máhttodásse galggá tjanáduvvat máhtudakmihtojda- juogu avta jali juohkusijs máhtudakmihtojs. | Edtja ulmiejaksoem / haalvemenjieptjiem maahtoeulmide ektiedidh – akten jallh dåehkide maahtoeulmijste. |
Oahppijda galggá dåbdos ja bigos mij dættoduvvá gå suv máhtudagá árvustalladuvvi. | Edtja åehpies jïh daajroes årrodh learoehkasse, misse leavloem beaja gosse altese maahtoem vuarjesje. |
Máhtudakmihtto | Maahtoeulmie |
Vuollegis mihttomiere-jåksåm | Vuelege ulmiejaksoe |
Allagis mihttomiere-jåksåm | Gaskoeh ulmiejaksoe |
juohket bágov stávvalijda | baakoeh juekedh lïhtsine |
Oahppe máhttá juohket guovtestávvala bágojt stávvalijda | Learohke maahta baakoeh gøøkte lïhtsigujmie juekedh |
Oahppe máhttá juohket guovte-ja gålmåstávvala bágojt stávvalijda | Learohke maahta baakoeh gøøkte jïh golme lïhtsigujmie juekedh |
Oahppe máhttá juohket bágojt guovte, gålmå jali ienep stávvalijda ja dåbddåt avtastávvalis bágojt. | Learohke maahta baakoeh juekedh gøøkte, golme jïh jienebh lïhtsigujmie jïh baakoeh aktine lïhtsine damtijidh |
Árvustallam bargadahttijn | Vuarjasjimmie iktemearan |
Oahppe oadtju njálmálasj ja / jali tjálálasj árvustallamav bargadahttijn. | Learohkh njaalmeldh jïh / jallh tjaaleldh vuarjasjimmiem iktemearan åadtjoeh. |
Válde vuodon åhpadusmihttomierijt. | Vaeltieh våaromem lïerehtimmieulmine. |
Ájnas le vaddet diedojt ma åhpadusáv åvdedi nav vaj oahppe fágalattjat åvddåni. | Vihkeles bïevnesh bååstede vedtedh mah lïerehtimmiem skreejrieh, juktie dah learohkh buektiehtieh faageleslaakan skearkagidh. |
Oahppe vierttiji diehtet majt bukti, ja majna vierttiji ienebuv barggat ja gåktu sij galggi barggat. | Dïhte sæjhta jiehtedh learohkh tjuerieh daejredh maam haalvoeh, mejnie edtjieh vielie barkedh jïh guktie dam darjodh. |
Iesjárvustallam | Jïjtsevuarjasjimmie |
Duodden árvustallam bargadattijn åhpadiddjes máhtti oahppe árvustallat ietjasa ja nubbe nuppev. | Lissine dam vuarjasjimmiem iktemearan lohkehtæjjeste, learohkh maehtieh jïjtjemse jïh sinsitniem vuarjasjidh. |
Buojkulvisá iesjárvustallamsjiemá: | Akte såarhts jïjtsevuarjasjimmiegoere: |
Biejvve: | Nomme: |
Åhpadusmihttomierre: | Biejjie: |
Dáv iv nav buoragit máhte | Lïerehtimmieulmieh |
Åhpadiddje | Lohkehtæjja |
Dáv buoragit máhtáv | Dam hijven maahtam |
Åhpadiddje | Lohkehtæjja |
Buvtáv stávvalijt spædjtjot. | Maahtam lïhtsh låapoestalledh. |
Buvtáv stávvalijt låhkåt. | Maahtam lïhtsh ryøknedh. |
Buvtáv spædtjot ja låhkåt stávvalijt avta bále. | Maahtam lïhtsh låapoestalledh jïh ryøknedh seamma aejkien. |
Buvtáv spædtjot stávvalijt ja subtsastit galla vokála / diftoŋŋa li bágon. | Maahtam lïhtsh låapoestalledh jïh soptsestidh man gellie vokalh / diftongh baakosne. |
Máhtáv gullat mij la vuostasj jiedna stávvalin. | Maahtam voestes tjoejem aktene lïhtsesne govledh. |
Máhtáv gullat mij la maŋemus jiedna stávvalin. | Maahtam minngemes tjoejem aktene lïhtsesne govledh. |
Máhtáv gullat divna jienajt stávvalin. | Maahtam gaajhkh tjoejh aktene lïhtsesne govledh. |
Oarjjelsámegiellaj: | Vierhtieh |
Nuorttasámegiellaj: | BULL, ELLA HOLM 1996: Jielije saemien. |
Julevsámegiellaj: | [Kautokeino:] Samisk Utdanningsråd. |
Tjoavde 1-4, web bielle nehtan http://e-skuvla.no/?dokument=2009-12-10.11:20:05.txt | BULL, ELLA HOLM 1998: Åarjel-saemien 1. Karasjok: Davvi Girji OS. |
Gaup, Guttorm, Nergård, Sparrok, Gietjav tjáppa 1, Davvi Girji 2009 | BRANDSFJELL, HELEN BLIND - FJELLHEIM, MONA - NOODT, TRINE 2010: Gïeline goetsebe 1. |