Kulturminner / Miljø, areal og kulturvern / Forsiden - Sametinget
Kulturmujto / Birás, areálla ja kultursuodjalus / Sámedigge - Sametinget
Søk tilskudd
Åtså biednikdårjav
Kulturminner
Kulturmujto
Sametinget har siden 2001 vært forvaltningsmyndighet for samiske kulturminner i hele Norge.
Sámedigge le jages 2001 læhkám háldadimfábmudahkan sáme kulturmujtoj gáktuj ålles Vuonan.
Samiske kulturminner opptrer i dagens samiske bosettingsområder, fra Hedmark i sør til Finnmark i nord.
Sáme kulturmujto li udnásj sáme årrombájkijn, Hedmárkos oarjján gitta Finnmárkkuj nuorttan.
I tidligere tid har grensene for samisk bosetting og bruk strukket seg lenger mot sør og vest.
Åvdep ájgij lij sáme årrombájkke guhkebuj oarjás ja alás. Sáme kulturmujto aj dåppe gávnnuji.
Ansvarlig politiker
Politihkalasj åvdåsvásstediddje
Med kulturmiljøer menes områder hvor kulturminner inngår som del av en større helhet eller sammenheng.
Kulturbirás le bájkke gåsi kulturmujtto gullu oassen stuoráp ja ålles aktijvuodas.
Det kan være en reindriftssamisk gamme- eller teltboplass og gjerdeplass, et fangstanlegg med fangstgroper, skyteskjul og kjøttgjemmer, et sjøsamisk bruk med bolighus, naust og sjøbu, eller et vann med gravholmer og offerplasser.
Máhttá liehket ællosáme gábmá- jali låvagoahtesadje ja gárddesadje, bivddobátsidisá bivddoråkkij, vuohtjemtjiegána ja bierggovuorká, merrasáme sijdda aktan gådijn, návsstijn ja fiervváskiejájn, jali jávrre aktan ráhposuollutjijn ja værrodimsajijn.
Et kulturmiljø kan også bestå av områder det knytter seg historiske hendelser, tro eller tradisjon til, og er derfor ikke alltid et menneskepåvirket landskap.
Kulturbirrusin aj máhttá liehket bájkke gåsi histåvrålasj dáhpádus, åssko jali dáhpe gullu, ja danen ij le agev duobddák mij le ulmutjis fysihkalattjat vájkkuduvvam.
Gjennom kulturminneloven skal kulturminner og kulturmiljøer ivaretas som kilder til kunnskap, opplevelse og identitet, og som framtidig bruksressurs.
Kulturmujttolága baktu galggi kulturmujto ja kulturbirrusa bisoduvvat gálldon diedojda, vásádusájda ja iesjdåbdduj, ja adnoresurssan boahtteájggáj.
Vi er høringsinstans i arealsaker på lik linje med fylkeskommunene
Mij lip guládallamorgádnan areálla ássjijn sæmmi dásen gå fylkasuohkana
Vi veileder eiere av fredete og verneverdige samiske bygninger
Mij bagádallap ráfájduhtedum ja suodjalimárvvugis sáme tsiekkadusáj æjgádijt
Vi registrerer, formidler og skjøtter samiske kulturminner og kulturmiljø
Mij registrerip, gaskostip ja árjjop sáme kulturmujtojt ja kulturbirrusijt
Vi dokumenterer samisk kulturhistorie og tradisjonskunnskap
Mij duodastip sáme kulturhiståvråv ja árbbedábálasj diedojt
Vi utarbeider forvaltningsplaner
Mij dahkap háldadimplánajt
Bærekraftig utnytting av arealer og ressurser i samiske områder, med grunnlag i samisk historie og samiske verdier.
Guoddelis areálaj ja resurssaj ávkástallam sáme guovlojn, sáme histåvrå ja árvoj vuodos.
Målsettinger i kulturminnepolitikken:
Kulturmujttopolitihka ulmme:
Verne, bevare og synliggjøre samiske kulturminner og – miljø
Suodjalit, bisodit ja åvddånbuktet sáme kulturmuojt ja kulturbirrusijt
Styrke kunnskapen om samisk tradisjon og historie samt grunnlaget for bevaring og vern av samiske kulturminner
Nannit sáme dábij ja histåvrå diedojt ja vuodov suodjalittjat ja árjotjit sáme kulturmujtojt.
Forvalte samiske kulturminner på bakgrunn av egen historie og egne verdier
Háldadit sáme kulturmujtojt ietjama histåvrå ja árvoj gáktuj
Tiltak:
Dåjma:
Registrering av samiske kulturminner gjennom feltarbeid
Registrerit sáme kulturmujtojt åhtsåmbargo baktu
Dokumentasjon av samisk kulturhistorie og tradisjonskunnskap gjennom intervju
Duodastit sáme kulturhiståvråv ja árbbedáhpediedojt ságájdahttemij baktu
Samarbeid med sentrale, regionale og lokale myndigheter og aktører
Aktisattjat barggat guovdásj, guovllo ja bájkálasj ojválattjaj ja aktøraj
Hvordan vi jobber med dette
Gåktu barggap dáj ássjij
Arealforvaltning
Areállaháldadibme
Samiske kulturminner eldre enn 100 år er automatisk fredet.
Sáme kulturmujto ma li 100 jage li automáhtalattjat ráfájduhtedum.
Dette gjelder også bygninger.
Dát aj gullu tsiekkadusájda.
Automatisk fredete kulturminner har et automatisk vern mot alle tiltak som innebærer skade eller ødeleggelse, flytting, forandring, tildekking eller utilbørlig skjemming, deriblant visuell skjemming.
Automáhtalattjat ráfájduhtedum kulturmujto li automáhtalattjat suodjaluvvam mij sihtá javllat suodjaluvvam divna dåjmajs mij bæjsstá jali vahágahttá, jådedime, ietjájduhttema, gåbttjåma jali hiebalgahtes biledime, dáj gaskan aj dåjmajs ma ietjájduhtti gåktu kulturmujto vuojnnu.
Sametinget må motta søknad når slike inngrep kan skje.
Sámedigge hæhttu åhtsåmusáv oadtjot gå dákkár dåjma soajtti.
I praksis vil dette si alle former for utbyggingstiltak og inngrep i marka eller i et automatisk fredet hus.
Dábálattjat divna lágásj tsiekkadusdåjma ja dahkamuhá luondon jali automáhtalasj ráfájduhtedum vieson.
Hvis et planlagt tiltak er i konflikt med kulturminner, vil forvaltningen som regel gå til innsigelse.
Jus soajttá plánidum doajmma kulturmujtov bahtá vájkkudit, de háldadus vargga agev buktá vuosteldimev.
Tiltakshaver kan søke om dispensasjon fra vernebestemmelsene.
Doajmmaæjgát máhttá de sierraloabev åhståt suodjalimmærrádusájt.
Sametinget vil da gi en tilråding til Riksantikvaren, som er dispensasjonsmyndighet, om tiltaket likevel kan la seg gjennomføre under visse vilkår.
Sámedigge vaddá de ássjáj Rijkaantikvárraj rádev. Rijkaantikvárra mij le sieraaloabe fábmudahka, máhttá huoman loabev vaddet doajmmaj muhtem sierra ævtoj milta.
Slike vilkår kan være at det må foretas utgraving, eller at en restaurering av et fredet hus må foregå etter antikvariske prinsipper.
Dákkár ævto máhtti liehket dutkambállema, jali ráfájduhtedum viesov oabddit antikváralasj vuojnoj milta.
Dette innebærer at minst mulig og bare skadet virke skiftes ut, og at det som skiftes ut, erstattes av tilsvarende virke.
Dát sihta javllat binnemus máhttelis ábnas målsoduvvá, ja da ma målsoduvvi, målsoduvvi sæmmilágásj abnnasij.
Prosjektarbeid
Prosjækta bargo
Sametinget driver egne skjøtselsprosjekt gjennom tilskudd fra Riksantikvaren.
Sámedikken li ietjanis sierra hoajjdoprosjevta ruhtadoarjjagijn Rijkaantikváras.
Vi har også tilskuddsordninger for slike prosjekt, med bl.a. muséer og eiere og brukere av kulturminner som målgruppe.
Miján li aj doarjjaårniga dákkár prosjevtajda, gånnå ullmejuohkusin li ierit ietján musea ja kulturmujtoj æjgáda ja addne.
Kulturminneloven gir Sametinget adgang til å gjøre nødvendige tiltak for å ”pleie og anskueliggjøre” automatisk fredete kulturminner.
Kulturmujttoláhka vaddá Sámediggáj loabev dahkat dárbulasj dåjmajt “hoajdotjit ja åvddånbuvtátjit” automáhtalasj ráfájduhtedum kulturmujtojt.
Slike tiltak kan omfatte vegetasjonspleie, fysisk tilrettelegging i form av skilting og kulturstier, samt restaurering, gjenoppbygging og flytting av fredete bygg.
Dákkár dåjma máhtti liehket luonndosjattoj hoajddo, fysihkalasj dåjma dagu galppim, kulturbálggá, ráfájduhtedum viesojt oabddit, ådåsis tsieggim ja jådedibme.
Hvis andre ønsker å gjennomføre skjøtsels- og formidlingstiltak, må dette skje i samråd med kulturminneforvaltningen.
Jus iehtjáda sihti hoajddo- ja åvddånbuktemdåjmajt tjadádit, hæhttu dát dáhpáduvvat kulturmujttoháldadusá avtajrádijn.
I de seinere årene har Sametinget hatt flere registreringsprosjekt på oppdrag fra Fylkesmannen.
Dájt maŋemus jagijt li Sámedikken læhkám moadda registrerimprosjevta Fylkesmánne vidnujs.
Bakgrunnen er Fylkesmannens arbeid med å lage forvaltningsplaner for nasjonalparker og verneområder.
Duogátjin le Fylkesmánne nasjonálpárkaj ja suodjalimguovloj háldadimplánaj barggo.
Feltarbeidet har vært gjennomført i områder som har vært lite undersøkt på forhånd, slik som store fjellområder.
Registrerimbargo li tjadáduvvam guovlojn ma åvdutjis li binnáv guoradaládum, dagu stuorra várreduobddágijn.
Dette har resultert i en mengde nye registreringer og økt kunnskap om den tidligere samiske bruken av slike områder.
Dát barggo le buktám ållo ådå registrerimijt ja lasse diedojt åvdep ájgij sáme ávkástallamav dákkár guovlojs.
Sametingets forvaltningsmyndighet er hjemlet i kulturminneloven og plan- og bygningsloven:
Láhkatjoahkke Sámedikke háldadimfábmudahka le loahpádum kulturmujttolágan ja pládna- ja tsiekkaduslágan:
Kulturminneloven Plan- og bygningsloven
Kulturmujttoláhka Pládna- ja tsiekkadusláhka
Riksantikvaren
Rijkaantikvárra
Reindriftsforvaltningen
Boatsojæládusháldadus
Kommunene
Suohkana
I forvaltningen jobber det arkeologer og ansatte med særlig kompetanse innen samiske kulturminner og samisk historie og språk.
Háldadusán barggi arkeologa ja bargge gejn li sierra máhtudahka sáme kulturmujtojs ja sáme histåvrås ja gielajs.
Kontor Troms, Manndalen:
Tråmså kåntåvrrå, Olmájvákken:
Oddleif Mikkelsen, tlf: +47 78 48 42 78
Oddleif Mikkelsen, tlf: +47 78 48 42 78
Kontor for sørsameområdet, Snåsa:
Oarjjelsáme guovloj kåntåvrrå, Snåase:
Fagansvarlig for bygningsvern:
Tsiekkadussuodjalusá fáhkavásstediddje:
Samiske kulturminner er fysiske vitnesbyrd om samisk tilstedeværelse og viktige i et identitets- og rettighetsperspektiv.
Sáme kulturmujto li fysihkalasj duodastusá sáme årromijda ja ájnas iesjdåbddo- ja rievtesvuohtavuojnnuj.