sametingspresidentens-tale-til-raadets-beretning2.html.xml

Sametingspresident Vibeke Larsen la frem rådets beretning for Sametinget plenum 31. mai 2017 med denne talen: Sámediggepresidenta hålla - ráde diedádus moarmesmáno 31. biejve 2017 Sámediggepresidenta Vibeke Larsen hålla: (Fem samiske kunstnere deltar om to uker på verdens største og viktigste kunstutstilling, Documenta i Kassel i Tyskland. Guovte vahko duogen vihtta sáme dájddára oassálassti værálda stuorámus ja ájnnasamos dájddavuosádusán Documenta, Kasselin, Dujskan (Tysklandan). Ingen samiske kunstnere har tidligere vist sine arbeider i den internasjonale utstillingen, og det er sjeldent så mange blir inviterte fra samme område. E aktak sáme dájddár la gudik ietjasa dájdav goassak vuosedam gasskarijkalasj vuosádusán, ja vuorjját nav moattes avtat guovlos bivddiduvvi. Vi er stolt alle sammen.) Mij gájka mihástallap. Det er en anerkjennelse av samisk kunst internasjonalt. Dát la gasskarijkalasj dåhkkidibme sáme dájdas. Blant de kunstnerne som skal stille finner vi navn som Hans Ragnar Mathisen, Britta Marakatt-Labba, Synnøve Persen, Joar Nango og Maret Anne Sara. Dájddárij gaskan gudi oassálassti li duola dagu Hans Ragnar Mathisen, Britta Marakatt-Labba, Synnøve Persen, Joar Nango ja Maret Anne Sara. I tillegg vil verk av Iver Jåks, og Áillohaš - Nils-Aslak Valkeapää også være en del av utstillingen. Duodden li aj dájda Iver Jåksas ja Áillohaš - Nils-Aslak Valkeapääs oassen vuosádusás. En annen kunstbegivenhet må også nevnes. Nubbe dájddadáhpádus viertti aj nammaduvvat. Nå har det fiktive museet vunnet prisen som årets museum. Dálla dat fiktijvva musea la vuojttám bálkáv dán jagásj musean. Vi gratulerer både Nordnorsk kunstmuseum og RiddoDuottarMuseat med prisen. Mij sávvap vuorbev Nuortta-Vuona Dájddamuseaj ja aj RiddoDuottarMuseajda dan bálká åvdås. Samisk kunst styrker samisk samhørighet, identitet og bidrar til en debatt, både i det samiske og norske samfunnet. Sáme dájdda nanni sáme aktisasjvuodav, iesjdåbdov ja sáme ja aj dáttja sebrudagán dágástallamav buktá. I den siste tiden har det vært en debatt om etablering av en samisk sannhetskommisjon. Tjåhkanimjådediddje Maŋemus ájgev la læhkám dágástallam sáme duohtavuodakommisjåvnås. Det har vært både argumenter for og i mot. Vuoseduvvam li buorep ja nievrep bielijt ássjen. Jeg er for en levende debatt. Mån sidáv viesso dágástallamav. Vi tåler det som samfunn og som ett folk. Sebrudahkan ja álmmugin dav gierddap. For å være helt klar. Ållu tjielggasit javlav. Vi er for en sannhetskommisjon. Mij miededip duohtavuodakommisjåvnnåj. Vi ønsker å ta et endelig oppgjør med fornorskningspolitikken. Mij sihtap rijdov dárojduhttempolitihkajn ållidit. For å kunne gjøre det, må vi alle, både samer og det norske samfunnet, forstå og anerkjenne hva fornorskningspolitikken bestod av og hvilke konsekvenser den hadde og har for oss samer - både som folk og enkelt mennesker. Dav dagátjit, de mij gájka, sáme ja aj dáttjaj sebrudahka, dádjadit ja dåhkkidit dárojduhttempolitihka sisanov ja vájkkudusájt ma lidjin ja ma li vilá dat politihkas midjij sámijda – midjij álmmugin ja aktugasj ulmutjin. Det pågår fremdeles en strukturell forskjellsbehandling i dag. Vilá li struktuvralasj badjelgæhttjam dálásj ájge. Blant annet får ikke alle samiske barn et samisk barnehagetilbud, mange barn får ikke undervisning i samisk og det er mange eldre som ikke får en helsetjeneste som er tilpasset samisk språk og kultur. Duola dagu gájkka sáme máná e sáme mánájgárddefálaldagáv oattjo, ållo máná e sámegielåhpadusáv oattjo ja ållo vuorrasa e oattjo varresvuodadievnastusáv hiebadum sámegiellaj ja kultuvrraj. Vi ønsker å gå inn i fremtiden som et stolt folk med et avklart forhold til vår historie. Mij sihtap åvddålijguovlluj mannat mihás álmmugin tjielggidum gåvåjn iehtjama histåvrås. Det er gjennom å akseptere vår fortid vi kan heles som menneske og folk. Gå iehtjama histåvråv dåhkkidip buoreduvvat almatjin ja álmmugin. Det er også rimelig at det folk som har vært utsatt for fornorskning, selv må ha rett til å definere sine behov for å reparere seg, og ingen andre. Diedon álmmugin mij la dárojduhteduvvam la ietjanis rievtesvuohta ietjas dárbojt tjielggit gå galggá divodit, ja ij avtanik ietján. Nå må Stortinget følge opp oppfordringen fra det samiske samfunnet. Dálla Stuorradigge hæhttu hásstalusáv sáme sebrudagás gåtsedit. Det siste året har vært tøft for Tysfjord samfunnet. Maŋemus jagev la læhkám låssåt Divtasvuona sebrudahkaj. Det er avdekket et stort antall seksuelle overgrep. Bigoduvvam li edna råhtsatjime. Overgrepssakene har nå fått et omfang som kan kalles en nasjonal tragedie. Råhtsatjimássjijs li dálla nav ållo vaj máhttá ássjev nasjåvnålasj vuorbedisvuohtan gåhttjot. Nå må nasjonale myndigheter ta ansvar. Nasjåvnå oajválattjat hæhttuji de åvdåsvásstádusáv válldet. Jeg er blitt kontaktet av overgrepsofre som sier at de trenger hjelp. Vaháguvvama li mujna guládallam ja javlli viehkev dárbahi. Tysfjord kommune klarer ikke dette alene. Divtasvuona suohkan ij dáv aktu nagá. På vegne av Sametinget lover jeg befolkningen i Tysfjord at vi vil gjøre det vi kan for å rette søkelys mot de behov og utfordringer som er i kommunen. Sámedikke bieles loabedav Divtasvuona viesádijt jut mij galggap dahkap dav majt nahkap tjalmostahtátjit dajt dárbojt ja hásstalusájt ma li suohkanin. Jeg skal diskutere saken med statsråd Jan Tore Sanner og møte statsådene Per Willy Amundsen og Solveig Horne 15. juni for å diskutere situasjonen i Tysfjord. Mån galgav dáv ássjev stáhtarádijn Jan Tore Sannerijn ságastallat ja æjvvalit stáhtarádijt Per Willy Amundsenav ja Solveig Hornev biehtsemáno 15.biejve Divtasvuona dilev dágástalátjit. Så til en gladsak. De ávvoássjáj. Hattfjelldal kommune innlemmes i forvaltningsområdet for samisk språk. Aarporte suohkan sjaddá oassen sámegiela háldadimguovlos. Vi er veldig glad for at kommunen vil være med på å utvikle og fremme det sørsamiske språket. Mij lip ihkeva ávon gå suohkan siegen sihtá oarjjelsámegielav åvdedit ja nannit. Velkommen. Buorisboahtem. Kommuner og fylkeskommuner er en av Sametingets aller viktigste samarbeidspartnere for ivaretakelse og utvikling av samiske språk. Suohkana ja fylkasuohkana li Sámedikke ájnnasamos aktisasjbarggoguojmij gaskan bisodime ja åvddånahttemin sámegielajt. Sametinget er i gang med oppfølgingen av utredningen Hjertespråket. Sámedigge la gåtsedime tjielggidusáv Vájmogiella. Vi gjennomgår høringssvarene som er kommet inn, over 120 høringsuttalelser. Mij lip tjadádime guláskuddamvásstádusájt ma li sisi boahtám, ienep gå 120 guláskuddamvásstádusá. Vi har en forventning om at regjeringen følger opp utredningen og fremmer en lovproposisjon for Stortinget om samiske språk. Miján la vuorddemus, ráddidus tjielggidusáv gåtset ja åvdet láhkaproposisjåvnåv Stuorradiggáj sáme gielaj birra. Et av forslagene i utredningen går ut på at alle kommuner i hele landet skal ha en lovfestet plikt til å tilby samiskspråklig barnehagetilbud til alle samiske barn dersom foreldrene ønsker det. Nubbe oajvvadus tjielggidusán la dat, juohkka ájnna suohkan rijkan galggá lága baktu liehket vælggogisvuohta sámegielak mánájgárddefálaldagáv fállat gájkka sáme mánájda jus æjgáda dav sihti. Et annet forslag handler om å sikre at elever får et gjennomgående samisk opplæringstilbud fra grunnskolen til videregående skole. Nubbe oajvvadus la, nannit vaj gájkka oahppe sámegielåhpadusáv vuodoskåvlå rájes gitta joarkkaskåvllåj oadtju. Hvis samisk skal være et levende språk også i fremtiden, så må noe gjøres nå. Jus sámegiella galggá viesso giellan liehket adjáj boahtteájgev, hæhttu juojddá dálla dagáduvvat. Det samiske samfunnet har mange utfordringer. Sáme sebrudagán li moadda hásstalusá. Vi mangler penger til læremidler, litteratur, film, musikk og mange byggeprosjekter venter på finansiering, som Saemien Sijte, nytt teaterbygg til Beaivváš nasjonalteater og samisk kunstmuseum. Miján vádnuna rudá oahppamnævojda, girjálasjvuohtaj, filmajda, musihkkaj ja ållo tsieggimprosjevtajda ruhtadimev vuorddi, duola dagu Saemien Sijte, ådå teáhtarviesso Beaivváš Sámi Našunálateáhterij ja sáme dájddamusea. Det har vært konsultasjoner med regjeringen om ny budsjettmodell for Sametinget, men det ble ikke oppnådd enighet. Lidjin rádádallama ráddidusájn ådå budsjæhttavuogádusá birra Sámediggáj, valla ejma avtamielakvuohtaj jåvså. Stortinget må derfor følge opp saken. Dajnas de stuorradigge hæhttu ássjev gåtsedit. Sametingets budsjett må fastsettes gjennom en proposisjon som legges frem og behandles i Stortinget, på tilsvarende måte som kommuneproposisjonen. Sámedikke budsjæhtta hæhttu mierreduvvat proposisjåvnå baktu mij åvddåj biejaduvvá ja giehtadaláduvvá Stuorradikken, sæmmi vuoge milta gå suohkanproposisjåvnnå. Det samiske samfunnet behøver større forutsigbarhet og innflytelse over budsjettrammene til Sametinget, hvis vi skal kunne løse alle oppgavene som det samiske samfunnet forventer av oss. Sáme sebrudahka dárbaj ienebuv mav vuojnnep boahtá, ja vájkkudimmáhttelisvuodav Stuorradikke budsjæhttarámmajda Sámediggáj, jus mij galggap tjoavddet gájkka dajt dahkamusájt majt sáme sebrudahka mijás vuorddá. Dette er siste plenum i denne perioden. Dát la maŋemus ållestjåhkanibme dán sámediggegávdan. Jeg vil avslutte talen med å takke for samarbeidet og ønsker alle dere til lykke med valgkampen. Sidáv låhpadit hållamav gijtoj aktisasjvuodabargos ja sávav vuorbev válggarahtjamijda. Det er gledelig at innmeldingen til Sametingets valgmanntall øker, men det er viktig at så mange som mulig stemmer ved høstens valg Ávvodahtte le gå tjáledibme Sámedikke jienastuslåhkuj la lassánime, valla ájnas la nav moattes gå máhttelis tjavtja válgan jienasti.