utreder-muligheten-for-registrering-av-samisk-etnisitet.html.xml

Utreder muligheten for registrering av samisk etnisitet Guoradallá máhttelisvuodav sáme tjerdalasjvuodav registrieritjit Samer som urfolk har en kollektiv rett til fullverdig kunnskap om egen helse. Sáme álggoálmmugin la aktisasj rievtesvuohta dievalasj diedojda ietjas varresvuoda birra. En slik kunnskap forutsetter registrering av samisk etnisitet i helseregistrene. Dakkir diedo gájbbedi sáme tjerdalasjvuodav varresvuodaregisstarin registrierit. Sametingets plenum har derfor vedtatt å utrede mulighetene og vilkårene for å registrere samisk etnisitet i Folkeregisteret og i de lovbestemte helseregistrene. Sámedikke ållestjåhkanibme la danen mierredam guoradallat máhttelisvuodajt ja ævtojt registrieritjit sáme tjerdalasjvuodav Álmmukregisstarin ja láhkamierredum varresvuodaregisstarijn. Helseregistrene brukes til å holde oversikt over sykdomsforekomsten i Norge, og til å forske på årsaker til sykdommer som kreft og hjertesykdom. Varresvuodaregisstara aneduvvi diehton skihpudakgávnnusij Vuonan, ja guoradalátjit sivájt skihpudagájda duola dagu bårredávdda ja tsåhkevihke. I dag registreres ikke etnisitet i de lovbestemte helseregistrene. Uddni tjerdalasjvuohta ij registrieriduvá láhkamierredum varresvuodaregisstarijn. Dette er en arv etter 2. verdenskrig. Dát la árbben maŋep væráldadoaros. Derfor vet vi heller ikke noe sikkert om forekomsten av for eksempel kreft og hjertesykdom i den samiske befolkningen. Danen ep vissásit diede, man ållo duola dagu bårredávdda ja tsåhkevigága sáme álmmugin. Slik kunnskap er viktig for å forebygge sykdom i en befolkning. Dakkir diedojda li ájnnasa hieredittjat skihpudagáv viesajdiddjijn. Når vi i Norge utvikler for eksempel kreft eller hjertesykdom, så er vår lege pålagt å melde dette til henholdsvis Kreftregisteret eller Hjerte- og karregisteret, som knytter det til vår unike personnummeret fra Folkeregistret. Gå mij Vuonan åttjudallap duola dagu bårredávddaj jali tsåhkevihkáj, de la mijá dálkudiddjen bággo dáv diededit Bårredávddaregisstarij ja/jali Tsåhke- ja varravárrevihkeregisstarij, mij dávdav tjadná mijá sierra personnummarij Álmmukregisstaris. – Sametinget ønsker altså å utrede muligheten for at samisk etnisitet kan knyttes til personnummeret, slik at vi får større kunnskap om helsen til det samiske folk, sier sametingsråd Mikkel Eskil Mikkelsen. – Sámedigge sihtá aj guoradallat máhttelisvuodav sáme tjerdalasjvuodav personnummarij tjanátjit, nav vaj ienep diedojt sáme álmmuga varresvuoda birra oadtjop, javllá sámedikkeráde Mikkel Eskil Mikkelsen. I dag er det allerede anledning til å registrere samisk språk, men all den tid mange samer ikke behersker et samisk språk behøves flere opplysninger registrert. Uddni l juo máhttelis sáme gielav registrierit, valla dan sivá diehti gå moadda sáme e sáme gielav buvte, la dárbbo ienep diedojda ma registrieriduvvi. Sametingets valgmanntall er utelukkende et valgmanntall og ufullstendig som folkeregister. Sámedikke jienastuslåhko la dåssju jienastuslåhko ja iehpedievalasj álmmukregisstarin. Etnisitet kun i forskningsprosjekter Tjerdalasjvuohta dåssju guoradallamprosjevtajn Selv om det i dag ikke er lov å registrere etnisitet i offentlige registre, er det imidlertid lov å registrere slik informasjon i forskningsprosjekter. Jus ga uddni ij la loahpe tjerdalasjvuodav almulasj regisstarin registrierit, la ænndu loahpe dakkir registrierimijda guoradallamprosjevtajn. I befolkningsundersøkelser som SAMINOR og ungdomshelseundersøkelsene har det blitt samlet inn betydelige mengder informasjon om samisk etnisitet, sykdom og helse. Viesajdiddjeguoradallamijn gå SAMINOR ja nuorajvarresvuodaguoradallamijn li tjoahkkidum edna diehto sáme tjerdalasjvuodas, skihpudagás ja varresvuodas. – Det har gitt veldig viktig kunnskap om den samiske folkehelsen, men de er ikke landsomfattende, og gjennomføres som regel kun hvert 10. år. – Dá li buktám edna ájnas diehto sáme álmmukvarresvuoda hárráj, valla da ælla rijkav miehtáj, ja tjadáduvvi dábálattjat dåssju juohkka 10. jage. De lovbestemte helseregistrene oppdateres kontinuerlig, er landsomfattende og gir oss årlige statistikker om sykdomsforekomsten i Norge. Láhkamierredum varresvuodaregisstara ådåstuhteduvvi maŋenagi, da li rijkav miehtáj ja midjij jahkásasj statistihkajt vaddi skihpudagáj hárráj Vuonan. Sametinget mener derfor at helseregistrene må inneha opplysninger om samisk etnisitet, for å skaffe til veie fullverdig kunnskap om den samiske folkehelsen, sier Mikkelsen. Dan diehti Sámedikke mielas varresvuodaregisstarijn hæhttuji diedo sáme tjerdalasjvuoda hárráj, åttjudittjat dievalasj diedov sáme álmmukvarresvuoda hárráj, javllá Mikkelsen. Det er imidlertid viktig å huske på at det i den hardeste fornorskningsperioden foregikk forskning på samer som hadde en klar raseideologisk overbygning. Sávvá tjerdalasj njuolgadusájt Gåssuk la ájnas mujttet garrasamos dárojduhttemájgev tjadáduvvin sáme guoradallamijt majn lidjin tjielgga nálleidiolåvgålasj vuodo. Forskningen innebar blant annet gravplyndring og ydmykende målinger av samers hodeomkrets i flere samiske områder til langt etter 2. verdenskrig. Guoradallama merkahin duola dagu hávdijt rievvot ja vuoledime miehttima sáme oajvveskuvres edna sáme guovlon, mælggadav maŋep væráldadoaro maŋŋela. Mikkelsen mener at dagens forskere og helsemyndigheter må være bevisst denne historien, og erkjenne at minnene og skammen fra forskningen og fornorskningen lever i beste velgående i Sápmi. Mikkelsena mielas udnásj guoradallijn ja varresvuodaoajválattjajn hæhttu liehket diedulasjvuohta dán histåvrå hárráj, ja duodastit jut mujto ja skábmo guoradallamijs ja dárojduhttemis li vilá viesso dálásj Sámeednamin. – Det er viktig at helseforskningsprosjekter, og eventuelt helseregistre i fremtiden, formidler informasjon om samers helse på en varsom og nyansert måte slik at ytterligere stigmatisering unngås. – Ájnas la, varresvuodaprosjevta ja máhttelis boahtteájge varresvuodaregisstarijn, åvddånbukti diedojt sámij varresvuoda birra várrogisát ja sieradusáj, vaj ienep stigmatisierim hiereduvvá. Derfor ønsker Sametingsrådet at etiske retningslinjer for samisk helseforskning foreligger snarest mulig, og starter derfor arbeidet med å utrede muligheter og vilkår for registrering av samisk etnisitet i Folkeregisteret og de lovbestemte helseregistrene, sier Mikkelen. Danen Sámedikkeráde sihtá, etalasj njuolgadusá sáme varresvuodaguoradallamijda sadjihij biejaduvvi nav ruvva gå máhttelis, ja dan diehti bargov álgat guoradalátjit máhttelisvuodajt ja ævtojt sáme tjerdalasjvuodav registrieritjit Álmmukregisstarij la láhkamierredum varresvuodaregisstarijda, javllá Mikkelsen.