This is a partially corrected electronic version of:
Cleasby, Richard and Gundbrand Vigfusson. 1874. _An
Icelandic-English Dictionary_. 780 pp.
This text has passed out of copyright in the United States. This file
may be redistributed, reposted, modified, etc. as desired. It is requested
as a courtesy that appropriate credit be given.
An updated version of this file is generated frequently, incorporating
the most recent corrections by volunteers. For the most recent version,
complete credits, and information on volunteering, see this site:
http://lexicon.ff.cuni.cz
You shouldn't expect for this file to display legibly in your web
browser or word processor. This file is raw data, mainly made
available for programmers to use. If you are a casual end user, you
may find it more convenient to access the same data thru the web site
listed above; it is available as HTML (one file per page) and can also
be searched using the web-based search system.
This project was funded in part by a grant from the American-Scandinavian
Foundation.
Project initiated by Sean Crist.
This file was generated on 17 May 2008.
A. is the first letter in all the alphabets of Phenician extraction. The
Runic alphabet, being confused and arbitrary, makes the sole exception
to this rule.
A. PRONUNCIATION: it is either simple (a) or diphthongal (á). The
simple a is pronounced long or short; when long it is sounded like the
long Italian a as in padre, or as in Engl. father; when short, like the short
Italian a as in cambio, or as in Engl. marry. The á -- though in grammars
commonly called a long vowel -- is phonetically diphthongal (a + u), and
sounds like Engl. ou or ow: Engl. thou and Icel. þá, now and ná, have
almost the same sound. Again a and á have, like all other vowels, diph-
thongs or simple, a deep, full chest-sound if followed by a single consonant,
or by more than one weak consonant (a liquid followed by a media).
They sound short if followed by two or more strong consonants (a double
mute or liquid): thus the a and á sound long in tál, sermo; sát, sedebat;
mán, mancipium; tál, dolus; ár, remits; sát, sessio, hátr, odium; hárðr,
durus; káldr, frigidus; vándr, difficilis; támdr, domitus, etc. But short
in hátt, pileum; hátt, modum; mánn, bominem; bánn, interdictum; háll,
lubricus; kált, frigidum; rámt, acidum; hárt, durum; vánt, assuetum,
etc.; the consonants shortening the sound of the preceding vowel. The
a is also short in all endings, verbal or nominal, tala, talar, talaða, dixi;
talast, dicitur; vaka, vigilia; fagran, pulchrum, etc. Etymologically a
distinction must be made between the primitive á, as in sátu (sedebant),
átu (edebant), gátu (poterant), and the á produced by suppressing
consonants; either nasals, as in á, ást, áss, báss, gás, = an, anst,
ans, bans, gans; or gutturals, h, g, k, as in á (aqua), sá (videbat), lá
(jacebat), má (debet), nátt (nox), dráttr (tractus), and a great many
others; or labials, v, f, as in á = af, áir = afr, hár but háfan; or dentals,
as in nál (acus) [Goth. nepla, Engl. needle], vál (ambitus, mendicitas)
[A. S. vädl], etc. In very early times there was no doubt an audible
distinction between these two kinds of á, which however is not observed
even by the earliest poets, those of the 10th century. The marking of
the diphthongal vowels with an acute accent is due to the Icelandic
philologist Thorodd (circa 1080-1140), and was probably an imitation
of Anglo-Saxon. The circumflex, applied by Jacob Grimm, is unknown
to Icel. authors of whatever age. Thorodd, in his treatise on the vowels
(Skálda, pp. 160 sqq.), distinguishes between three kinds of vowels, viz.
short, long (i. e. diphthongal), and nasal. The long ones he proposes
to mark with an acute (&aolig-acute;); the nasals by a dot above the line (•). The
vowels of his alphabet are thirty-six in number. According to his rule we
should have to write, af (ex), át (esus), ä (in). No doubt the a was also
nasal in the verbs and the weak nouns, komå (= koman), augä (gen.);
and also when followed by an n, e. g. vänr (assuefactus). The distinctive
marking of the nasals never came into practice, and their proper sound
also disappeared; neither is this distinction observed by the poets in their
rhymes. The marking of the diphthongal vowels -- either the primitive
vowels or those formed by agglutination -- by an acute accent, according
to the rule of Thorodd, is indeed used in a very few old Icel. parchment
fragments of the 12th century. The only MS. of any considerable length
which strictly observes this distinction is the Ann. Reg. Ísl. 2087. 4b.
Royal Libr. Copenhagen, written in Icel. at the end of the 13th century.
In the great bulk of MSS. both kinds of vowels are treated alike, as
in Latin. About the middle of the 14th century the doubling of vowels,
especially that of aa (&aolig-acute;) = á, came into use, and was employed through
more than three centuries, until about 1770 the Icelanders resumed the
spelling of Thorodd, marking diphthongal vowels by an acute accent,
but following the rules of modern pronunciation. The diphthong au --
in Norse freq. spelt ou -- has at present in Icel. a peculiar sound, answering
to äu or eu in German, and nearly to Engl. oi. The Norse pronunciation
is different and perhaps more genuine.
B. CHANGES. I. a changes into æ, á into Æ: this change --
a part of a more general transformation, by Grimm termed umlaut,
'vowel-change' -- is common to all the Teutonic idioms, except the
Gothic (v. letter E and Æ). II. a changes into ö (&aolig-acute;), á into &aolig-acute;:
this transformation is peculiar to the Scandinavian branch, esp. the
Icelandic idiom, where it is carried on to the fullest extent -- in old
Swedish and Danish its use was scanty and limited. It takes
place, 1. in monosyllabic nouns with a for their radical vowel,
α. feminines, öld, periodus; önd, anima; örk, arca; för, iter; höll, aula;
hönd, manus; sök, causa, etc. β. adjectives in fem. sing, and in neut.
pl., öll, tota; fögr, pulchra; hörð, dura; hölt, clauda; sönn, vera; from
allr, etc. γ. in plur. neut., bönd, vincula; börn, GREEK; lönd, terrae;
from band, etc. δ. in singular masculines with a suppressed u in
the root, hjörtr, cervus; fjörðr, sinus; björn, ursus; örn, aquila,
etc. 2. in dissyllables a radical a, when followed by a final u (-u,
-ur, -um, etc.), in Icel. constantly changes into ö, -- öllum, cunctis;
mönnum, hominibus; köllum, vocamus; vökum, vigiliis and vigilamus;
vökur, vigiliae, etc. Danes and Swedes here retained the a; so did a
great part of Norway. The change only prevailed in the west of
Norway and the whole of Iceland. Some Norse MSS. therefore con-
stantly keep a in those cases, e. g. Cd. Ups. De la Gard. 8 (Ed. C. R.
Unger, 1849), which spells allum, cunctis; hafuð, caput; jafur, rex;
andverðr, adversus; afund, invidia, etc. (v. Pref. viii.) Other Norse MSS.
spell a and ö promiscuously; allum or öllum, kallum or köllum. In Icel.
this change prevailed about the year 1000. Even at the end of the loth
century we still frequently meet with rhymes such as barð -- jarðu, þang --
langu, etc. 3. a in inflexions, in penultimate syllables, if followed by
u, changes into u (or ö); thus keisurum, caesaribus; vitrurum, sapienti-
oribus; hörðurum, durioribus; hörðustum, durissimis: pret. pl., sköpuðu,
creabant; töluðu, dicebant; orrustu, pugnam. In part. pass. fem. sing, and
neut. pl., sköpuð, creata; töluð, dicta; töpuð, perdi/ a. Neut. pl. in words,
as sumur, aestates; heruð, pagi. This change is peculiar to Iceland, and is
altogether strange to Norse MSS., where we constantly find such forms
as ætlaðu, putabant; gnagaðu, mordebant; aukaðu, augebant; skapað,
creata; kallað, dicta; skaparum, tapaðum, ágætastum, harðarum, skín-
andum; kunnastu, artem, etc. This difference, as it frequently oc-
curred at early times, soon gave the Icel. idiom a peculiar and strange
sound, -- amarunt would, in Icelandic, be ömurunt. Norse phrases -- as
með bænum ok fastu (fostu) hafðu (höfðu) með sér vaxljós, ok dýrkaðu
(dýrkuðu) þa hælgu hátíð með fastu (föstu) ok vaktu (vöktu) þar um
nóttina með margum (mörgum) aðrum (öðrum) vanfærum mannum
(monnum), O. H. L. 87 -- sound uncouth and strange to Icel. ears;
and so no doubt did the Icel. vowel transformations to Norse
ears. 4. endings in -an, -all, e. g. feminines in -an, as hugsan,
ætlan, iðran, frequently change into -un, -- hugsun, ætlun, iðrun, and are
now always used so: gamall, vetus, f. gömul; einsamall, solus, f. ein-
sömul. In modern Norse, gomol, eismol (Ivar Aasen); atall, atrox;
ötull, strenuus; svikall, perfidus, and svikull; þrifnaðr, mundities, and
þrifnuðr, etc. 5. in the cases correlative to II. 1, 2, the á in its
turn changes into a vowel, by Thorodd marked &aolig-acute;; this vowel change
seems to have been settled about the beginning of the 11th century, and
prevailed in Iceland during the 12th, being constantly employed in MSS.
of that time; about the end of that century, however, and the beginning
of the next, it fell off, and at last became extinct. Its phonetical value,
therefore, cannot now be precisely stated: it no doubt had an interme-
diate sound between á and ó, such as ö (oo) has between a and o. Thorodd
proposed to mark the short 'umlaut' ö by &aolig-acute;; and the vowel change of á
by &aolig-acute; (in the MSS. however commonly written &aolig-acute;). INSTANCES: fcm.,
&aolig-acute;, amnis; &aolig-acute;st, amor; &aolig-acute;l, funis; &aolig-acute;r, remits; l&aolig-acute;g, lignum; skr&aolig-acute;, libel-
lus; s&aolig-acute;tt, pax; s&aolig-acute;l, anima; n&aolig-acute;l, acus; v&aolig-acute;n, spes: masc., h&aolig-acute;ttr, modus;
þr&aolig-acute;ðr, fîlum; þ&aolig-acute;ttr, funis; m&aolig-acute;ttr, vis; &aolig-acute;ss, deus; &aolig-acute;rr, nuntius: neut.
pl., s&aolig-acute;r, vulnera; t&aolig-acute;r, GREEK; m&aolig-acute;l, dicta; r&aolig-acute;ð, consilia; v&aolig-acute;r, vera:
adj. fem, and neut., koát, læta; f&aolig-acute;, pauca; sm&aolig-acute;, parva; h&aolig-acute;, alta; f&aolig-acute;m,
paucis; h&aolig-acute;m, altis: verbs, s&aolig-acute;, videbant (but sá, videbat); g&aolig-acute;tu, capie-
bant; &aolig-acute;tu, edebant (but at, edebat), etc.: v. Frump. 26-28: e. g. sár
(vulnus) veitti maðr mer eitt (unum), s&aolig-acute;r mörg (multa vulnera) veitta
ek hánum, Skálda (Thorodd), 162; &aolig-acute;l (= öl, cerevisia) er drykkr, &aolig-acute;l er
band (vinculum), id. 163; tungan er málinu v&aolig-acute;n (= vön, assuefacta), en
at tönnunum er bitsins v&aolig-acute;n (morsils exspectatio), id.: frequently in the
Grágás, lýsa sár sitt (vulnus) eðr s&aolig-acute;r (vulnera) ef fleiri eru, Kb. i. 151;
s&aolig-acute;r en minni (vulnera leviora), 170; en meire s&aolig-acute;r (graviora), 174;
síðan es s&aolig-acute;r eða ben voru lýst, 175; engi s&aolig-acute;r (nulla vulnera), s&aolig-acute;r, and
r&aolig-acute;ð, 176, 177; m&aolig-acute;l, ii. 51; v&aolig-acute;r, 158,
C. OTHER CHANGES :-- in modern Icel. the old syllable va has
changed into vo; vó of the 14th century being an intermediate form: thus
von, spes; votr, madidus; vor, ver; vorr, noster; voði, periculum; koma,
adventus; voru, erant, etc.: so also the á in the dat. hánum, illi, now
honum, which is also employed in the editions of old writings; kómu =
kvámu = kvómu, veniebant, etc. In Norway a was often changed into æ
in the pronominal and adverbial forms; as hæna, illam; þær, þænn, þæt,
ibi, ilium, illud; hence originate the mod. Dan. hende, der, den, det;
in some Norse dialects even still dar, dat. The short a in endings
in mod. Dan. changed into e (æ), e. g. komme, uge, talede, Icel. koma,
vika; whereas the Swedes still preserve the simple a, which makes their
language more euphonious than the mod. Dan. In most districts of Icel.
an a before ng, nk, has changed into á, thus langr (longus), strangr
(durus), krankr (aegrotus) are spelt lángr, kránkr, etc. In the west
of Iceland however we still say langr, strangr, etc., which is the pure old
form. The a becomes long when followed by lf, lm, lp, thus álfr, genius;
álpt, cygnus; hálfr, dimidius; kálfr, vitulus; sjálfr, ipse; this is very old:
the fem. h&aolig-acute;lf, dimidia, which occurs in the 12th century, points to
an á, not a; já = ja in hjálpa, skjálfa, etc. The lengthening before lm
is later, -- álmr, ulmus; hálmr, calamus; sálmr, psalmus; hjálmr, ga-
lea; málmr, metallum, etc. In all these cases the á is not etymological.
Also before ln in the plur. of alin, álnar not alnar: lk, alka = alka, alca;
bálkr = balkr; fálki = falki, falco: háls = hals; frjáls = frjals; járn = jarn;
skáld = skald; v. those words: aarni, dat. of arinn, v. that word: the
proper name Árni, properly Arni: abbati, abbas, ábóti: Adám, on the
contrary, changed into Adam; Máría into Maria, Mary. The old spell-
ing is still kept in máriatla, motacilla pectore albo, etc. In the 1st pers.
pret. indic., and in the pres. and pret. conj. we have a changed into i, e. g.
talaða to talaði, locutus sum; sagða, dixi, vilda, volui, hafða, habui, to
sagði, vildi, hafði: in the 1st pers. pres. and pret. conj., hefða, haberem,
hafa, habeam, to hefði, hafi. These forms occur as early as the begin-
ning of the 13th century (e. g. in the Hulda, Cd. A. M. 66, fol. = Fms.
vi. and vii). In the south of Iceland however (Reykjavik, the Árnes
and Gullbringusýsla) the old forms are still frequently heard in bisyllabic
preterites, esp. ek vilda, sagða, hafða, and are also employed in writing
by natives of those districts.
D. a answers to Goth, a; A. S. ea (a, ä); allr, totus; Goth, alls;
A. S. eall: the primitive á to Goth, ê, sátu, Goth, sêtun, sedebant; gráta,
grétun, lacrymari; láta, lêtan; vápn, vêpn, arma; vagr, vêgs, fluctus. The
Icel. secondary á, on the contrary, must in the kindred Teutonic idioms be
sought for under a vowel plus a consonant, such as an, ah, or the like.
A. S. æ commonly answers to Icel. á, láta, A. S. lætan; dáð, A. S. dæð; þráðr,
A. S. þræð, Engl. thread; mál (GREEK), A. S. mœl, cp. Engl. meal. The
A. S. (1, on the contrary, etyrnologically answers to Icel. ei. The diphthong
au answers to Goth. au, A. S. eá, -- rauðr, Goth. rauds, A. S. reað, Engl.
red. In English the a seems at very early times to have assumed its
present ambiguous sound; this we may infer from A. S. words introduced
into Icelandic. The river Thames in Icel. is spelt, as it is still pronounced
in England, as Tems, which form occurs in a poem of the year 1016.
E. The Runic character for a was in the Gothic and Anglo-Saxon
Runes (so termed by P. A. Munch) RUNE [A. S. RUNE]; so in the Golden
horn, on the stone in Thune in Norway (Ed. by P. A. Munch, 1857),
and in the Bracteats. The Saxons called it os = áss, deus. In the
Runes it was the fourth letter in the first group (fuþork). The Scandi-
navians in their Runes used this character for o, and called it óss,
ostium, probably misled by the A. S. pronunciation of the homely word
áss. This character, however, occurs only a few times in the common
Runes, which in its stead used the A. S. Rune RUNE, gér, annona, which is
the fourth Rune in the second group (hnias, A. S. hnijs), called according
to the northern pronunciation ár, annona: this letter, RUNE or RUNE has the
form, as well as the name and place, of the A. S. RUNE, RUNE.
A
-A or -AT or -T, a negative suffix to verbs, peculiar to Iceland and
a part, at least, of Norway. Occurs frequently in old Icelandic poetry
and laws, so as almost to form a complete negative voice. In the 1st
pers. a personal pronoun k (g) = ek is inserted before the negative suffix, in
the 2nd pers. a t or tt. As a rule the pron. as thus repeated; má-k-at-ek,
non possum; sé-k-at-ek, non video; hef-k-at-ek, non habeo; skal-k-at-ek;
vil-k-at-ek, nolo; mon-k-at-ek, non ero, etc.: 2nd pers. skal-t-at-tu;
mon-t-at-tu; gaf-t-at-tu, non dabas: and after a long vowel a tt, mátt-at-
tu, sátt-at-tu; so almost invariably in all monosyllabic verbal forms; but
not so in bisyllabic ones, máttir-a-þú, non poteras: yet in some instances
in the 1st pers. a pronominal g is inserted, e. g. bjargi-g-a-k, verbally
servem ego non ego; höggvi-g-a-k, non cædam; stöðvi-g-a-k, quin
sistam; vildi-g-a-k, nolui; hafði-g-a-k, non babui; mátti-g-a-k, non
potui; görði-g-a-k, non feci: if the verb has gg as final radical con-
sonants, they change into kk, e. g. þikk-at-ek = þigg-k-at-ek, nolo
accipere. In the 3rd pers. a and at or t are used indifferently, t being
particularly suffixed to bisyllabic verbal flexions ending in a vowel, in
order to avoid an hiatus, -- skal-at or skal-a, non erit; but skolo-t, non
sunto: forms with an hiatus, however, occur, -- bítí-a, non mordat; renni-a,
ne currat; skríði-a, id.; leti-a, ne retardet; vaeri-a, ne esset; urðu-a,
non erant; but bíti-t, renni-t, skríði-t, urðu-t are more current forms:
v. Lex. Poët. The negative suffix is almost peculiar to indic., conj.,
and imperat. moods; the neg. infin. hardly occurs. Nothing analogous to
this form is to be found in any South-Teutonic idiom; neither do there
remain any traces of its having been used in Sweden or Denmark.
A single exception is the Runic verse on a stone monument in Öland,
an old Danish province, now Swedish, where however the inscriptions
may proceed from a Norse or Icel. hand. The Runic inscriptions run
thus, sár aigi flo, who did not fly, old Icel. 'flo-at,' Baut. 1169. Neither
does it occur in any Norse prose monuments (laws): but its use may yet be
inferred from its occurrence in Norse poets of the 10th century, e. g. the
poets Eyvind and Thiodolf; some of which instances, however, may
be due to their being transmitted through Icel. oral tradition. In
Bragi Gamli (9th century) it occurs twice or thrice; in the Haustlöng
four times, in Ynglingatal four times, in Hákonarmál once (all Norse poems
of the 10th century). In Icel. the suffixed negation was in full force
through the whole of the 10th century. A slight difference in idioms,
however, may be observed: Völuspá, e. g., prefers the negation by né
(using vas-at only once, verse 3). In the old Hávamal the suffix
abounds (being used thirty-five times), see the verses 6, 10, 11, 18,
26, 29, 30, 34, 37-39, 49, 51, 52, 68, 74, 88, 113-115, 126-128, 130,
134, 136, 147, 149, 151, 153, 159. In Skírnismál, Harbarðsljóð,
Lokasenna -- all these poems probably composed by the same author,
and not before the loth century -- about thirty times, viz. Hbl. 3, 4,
8, 14, 26, 35, 56; Skm. 5, 18, 22; Ls. 15, 16, 18, 25, 28, 30, 36, 42,
47, 49, 56, 60, 62. Egil (born circa 900, died circa 990) abounds in the
use of the suffixed neg. (he most commonly avails himself of -at, -gi, or
né; so, too, does Hallfred (born circa 968, died 1008), Einar Skálaglam
in Vellekla (circa 940-995), and Thorarin in the Máhlíðingavísur (com-
posed in the year 981); and in the few epigrams relating to the introduc-
tion of Christianity in Icel. (995-1000) there occur mon-k-að-ek, tek-
k-at-ek, vil-k-at-ek, hlífði-t, mon-a, es-a; cp. the Kristni S. and Njala.
From this time, however, its use becomes more rare. Sighvat (born circa
995, died 1040) still makes a frequent but not exclusive use of it. Sub-
sequent poets use it now and then as an epic form, until it disappeared
almost entirely in poetry at the middle or end of the 13th century.
In the Sólarljóð there is not a single instance. The verses of some of our
Sagas are probably later than the Sagas themselves; the greatest part
of the Völsungakviður are scarcely older than the 11th century. In all
these -at and conj. eigi are used indifferently. In prose the laws continued
to employ the old forms long after they were abolished in common prose.
The suffixed verbal negation was used, a. in the delivering of the oath
in the Icel. Courts, esp. the Fifth Court, instituted about the year 1004; and
it seems to have been used through the whole of the Icel. Commonwealth
(till the year 1272). The oath of the Fifth (High) Court, as preserved in
the Grágás, runs in the 1st pers., hefka ek fé borit í dóm þenna til liðs mér
um sök þessa, ok ek monka bjóða, hefka ek fundit, ok monka ek finna,
hvárki til laga né ólaga, p. 79; and again p. 81, only different as to ek
hefka, ek monka (new Ed.): 3rd pers., hefirat hann fé; borit í dóm þenna
ok monat hann bjóða, ok hefirat hann fundit, ok monat hann tinna,
80, 81; cp. also 82, and Nj. l. c. ch. 145, where it is interesting to
observe that the author confounds the ist and 3rd persons, a sign of
decay in grammatical form. β. the Speaker (lögsögumaðr), in publicly
reciting and explaining the law, and speaking in the name of the law,
from the Hill of Laws (lögberg), frequently employed the old form, esp.
in the legal words of command es and skal (yet seldom in plur.): erat
in the dictatorial phrases, erat skyldr (skylt), non esto obligatus; erat land-
eigandi skyldr, Grág. (Kb.) i. 17; erat hinn skyldr, 21; yngri maðr era
skyldr at fasta, 35; enda erat honum þá skylt at ..., 48; erat þat sakar
spell, 127; era hinn þá skyldr at lýsa, 154; erat hann framar skyldr sak-
ráða, 216; ok erat hann skyldr at ábyrgjask þat fé, 238; ok erat hann
skyldr, id.; ok erat sakar aðili ella skyldr, ii. 74; erat hinn skyldr við at
taka, 142; erat manni skylt at taka búfé, 143; enda erat heimting til
fjár þess, 169; era hann þá skyldr at taka við í öðru fé nema hann vili,
209; ok erat þeim skylt at tíunda fé sitt, 211; ok erat hann skyldr at
gjalda tíund af því, 212; erat kirkjudrottinn þá skyldr, 228; ef hann
erat landeigaadi, i. 136. Skalat: skalat maðr eiga fó óborit, i. 23;
skalat homum þat verða optar en um siun, 55; skalat maðr ryðja við
sjálfan sik, 62; skalat hann þat svá dvelja, 68; skalat hann til véfangs
ganga, 71; skalat aðilja í stefnuvætti hafa, 127; ok skala hann gjalda
fyrir þat, 135; ok skalat hann með sök fara, 171; enda skalat hann
fleirum baugum bœta, 199; skalat hann skilja félagit, 240; skalat hann
meiri skuld eiga en, ii. 4; skalat þeim meðan á brott skipta, 5; skalat
hann lögvillr verða, svá, 34; skalat hon at heldr varðveita þat fé, 59; í
skalat enn sami maðr þar lengr vera, 71; ok skala honum bæta þat, 79;
skalat fyl telja, 89; skalat hann banna fiskför, 123; skalat hann lóga
fé því á engi veg, 158; skalat drepa þá menn, 167; skalat svá skipta
manneldi, 173; skalat maðr reiðast við fjórðungi vísu, 183. Plur.:
skolut menn andvitni bera ok hér á þingi, i. 68; skolut mál hans
standast, 71; skolut þeir færi til vefangs ganga en, 75, etc. etc. Other
instances are rare: tekrat þar fé er eigi er til (a proverb), i. 9; ok um
telrat þat til sakbóta, ok of telrat þá til sakbóta (it does not count), 178;
ef hann villat (will not) lýsa sár sitt, 51; ok ræðrat hann öðrum mönnum
á hendr þann úmaga, 248; ræðrat sá sínum ómögum á hendr, ii. 18; verðrat
honum at sakarspelli and verðrat honum þat at s., i. 63; verðrat honum
þat at sakarvörn, 149; kömrat hann öðru við, ii. 141; þarfat hann bíða til
þess, i. 70; ok skilrat hann frá aðra aura, ii. 141, i. 136. Reflexive form:
kömskat hann til heimtingar um þat fé, he loses the claim to the money, ii.
180, etc. All these instances are taken from the Kb. (Ed. 1853). Remarkable
is also the ambiguity in the oath of Glum (see Sir Edm. Head, Viga-Glum,
pp. 102, 103, note, I. c.), who, instead of the plain common formal oath --
vask-at-ek þar, vák-at-ek þar, rauðk-at-ek þar odd ok egg -- said, vask
at þar, vák at þar, rauðk at þar. He inverted the sense by dropping the
intermediate pronominal ek between the verb and þar, and pronouncing
??? instead of ???. It further occurs in some few proverbs: varat af
vöru, sleikði um þvöru, Fs. 159; veldrat sá er varir, Nj. 61 (now com-
monly ekki veldr sá er v., so in Grett.); erat héra at borgnara þótt hœna
beri skjöld, Fms. vii. 116; era hlums vant kvað refr, dró hörpu á ísi, 19:
also in some phrases, referred to as verba ipsissima from the heathen age --
erat vinum líft Ingimtmdar, Fs. 39; erat sjá draumr minni, Ld. 128.
Thorodd employs it twice or thrice: því at ek sékk-a þess meiri þörf,
because í do not see any more reason for this, Skálda 167; kannka ek
til þess meiri ráð en lítil, I do not know, id.; mona (will not) mín móna
(my mammy) við mik göra verst hjóna, 163. In sacred translations of the
12th century it occurs now and then. In the Homilies and Dialogues
of Gregory the Great: monatþu í því flóði verða, thou shalt not; esa þat
undarligt þótt, it is not to be wondered at; hann máttia sofna, he could not
sleep; moncaþ ek banna, I shall not mind, Greg. 51, 53; vasal kall heyrt á
strætum, was not, Post. 645. 84; nú mona fríðir menn hér koma, Niðrst.
623. 7. In later writers as an archaism; a few times in the Al. (MS.
A. M. 519), 3, 5, 6, 44, 108; and about as many times in the MS. Eir-
spennill (A. M. 47, fol.) [Etymon uncertain; that at is the right form
may be inferred from the assimilation in at- t w, and the anastrophe in t,
though the reason for the frequent dropping of the t is still unexplained.
The coincidence with the Scottish dinna, canna is quite accidental.]
abbadís, f. abbess. Hkr. iii. 398, Fms. vii. 239, Gþl. 365.
abbast, að, dep. (= amast), to be incensed at, vex, molest; a-við e-t,
Clem. 50, Fms. vii. 166; a-uppá e-t, Nj. 194.
abbindi = af-bindi, n. tenesmus, Hm. 140; cp. Fél. ix. 185, where it is
spelt afbendi.
AÐ = at, v. that word, að- in compds, v. at-. -að, suff. neg., v. -a.
AÐA, u, f. (and COMPD öðu-skel, f.) α. mytulus testa planiuscula,
a shell. β. fem. pr. n., Edda.
AÐAL, [O. H. G. adal, genus; cp. also A. S. éðele, nobilis; Old Engl.
and Scot, ethel; Germ, edel; eðla- and eðal- came from mod. Dan. into Icel.
aðall, nobility. It does not occur in old writings in this sense.] I. n.
nature, disposition, inborn native quality, used only in poetry; jóðs a.,
childish, Ýt. 13; ósnotrs aðal, foolish, insipid, Hm. 106; args a., dastardly,
Ls. 23, 24; drengs a., noble, Km. 23; ódyggs a., bad, Hsm. 19. 2. in
the sense of offspring; aðul Njarðar (where it is n. pl.?), the gods, the
offspring of Njord, Hallfred in a poem, vide Fs. 59. II. used in a
great many COMPDS, chief-, head-. aðal-akkeri, n. sheet-anchor, Fms.
x. 130: β. metaph., Bs. i. 756. aðal-bjórr, s, m. prime beaver skin,
Eb. (in a verse). aðal-borinn, part., v. óðalborinn. aðal-ból, n.
a manor-house, farm inhabited by its master, opp. to tenant farms, Grág.
(Kb.) ii. 150; also the name of a farm, Hrafn. 4. aðal-festr, f., v.
alaðsfestr. aðal-fylking, f. main force, main body, Hkr. ii. 361.
aðal-haf, n. the main, Fms. iv. 177. aðal-henda, u, f., v. alhenda.
aðal-hending, f. full, complete rhymes, such as all -- hall, opp. to skot-
hending, q. v., Edda (Ht.) aðal-hendr, adj. verse in full rhyme, Edda,
id. aðal-kelda, u, f. chief well, Karl. 442. aðal-kirkja, ju, f. chief
part of a church, viz. choir and nave, opp. to forkirkja, Sturl. ii. 59.
aðalliga, adv. completely, thoroughly; a. dauðr, quite dead, 656 C. 31,
Fms. ii. 313; a. gamall, quite old, iii. 171. aðal-mein, n. great pain,
Fms. vi. (in a verse), aðal-merki, n. the head-standard, Pr. 177. aðal-
ritning, f. chief writing, Sks. 13. aðal-skáli, a, m. the chief apart-
ment of a skáli, the hall, as distinguished from a forhús, Eb. 43. aðal-
tré, n. trunk of a tree; eigi munu kvistir betri en a. (a proverb), Fms. iv.
33. aðal-troll, n. downright ogre, Fas. iii. 179. aðal-túlkr, s, m.
chief advocate, Bs. i. 445. aðal-túpt, f. esp. in pl. ir = óðals-toptir,
the ground on which a manor-bouse is built, toft of an allodial farm
(Norse), flytja hús af aðaltóptum, remove it, N. G. L. i.
aðild, older form aðilð, pl. ir, f. [root aðal], v. the following word
aðili. It doubtless originally meant chiefdom, headship, but it only
occurs in the limited legal sense of chief-prosecutorship or defendantship,
and this only, as it seems, in Icel. not in Norse law. It is a standing
word in the Icel. codes and histories of the Commonwealth. It became
lawed) af Noregi, where ór would be more regular, 344; af Islandi, of a
traveller, Fms. x. 3; búa her af báðum ríkjunum, to take a levy from, 51;
hinir beztu bændr ór Norðlendingafjórðungi ok af Sunnlendingafjórðungi,
the most eminent Southerners and Northerners, 113; Gizzurr gékk af
útsuðri at gerðinu, from south-west, Sturl. ii. 219; prestar af hváru-
tveggja biskupsdæmi, from either diocess, Dipl. ii. 11; verða tekinn af
heimi, to be taken out of the world, 623. 21; gruflar hon af læknum,
scrambles out of the brook, Ísl. ii. 340; Egill kneyfði af horninu í einum
drykk, drained off the horn at one draught, literally squeezed every drop
out of it, Eg. 557; brottuaf herbúðunurn, Fms. x. 343. γ of things more
or less surrounding the subject, corresp. to yfir or um; láta þeir þegar
af sér tjöldin, break off, take down the tents in preparing for battle, Eg.
261; kyrtillinn rifnaði af honum, his coat burst, caused by the swollen
body, 602; hann hafði leyst af sér skúa sína, he untied his shoes (but
binda á sik), 716; Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off, of one
clinging to one's body, 747; tók Gísli þá af sér vápnin, took off his
arms, Fms. vii. 39. Of putting off clothes; fara af kápu, Nj. 143;
far þú eigi af brynjunni, Bs. i. 541; þá ætlaði Sigurðr at fara af bryn-
junni, id.; þá var Skarphóðinn flettr af klæðunum, Nj. 209: now
more usually fara or klæðum, fötum, exuere, to undress. δ. con-
nected with út; föstudaginn for út herrinn af borginni, marched out of the
town, Nj. 274; ganga út af kirkjunni, to go out of the church, now út úr,
Fms. vii. 107: drekki hann af þeirri jörðunni, of something impregnated
with the earth, Laekn. 402. ε. more closely corresponding to frá, being
in such cases a Latinism (now frá); bréf af páfa, a pope's bull, Fms. x. 6;
rit af hánum, letter from him, 623. 52; bréf af Magnúsi konungi, a letter
from king Magnus, Bs. i. 712; farið þér á brautu af mér í eilífan eld, Hom.
143; brott af drottins augliti, Stj. 43. ζ. denoting an uninterrupted
continuity, in such phrases as land aflandi, from land to land, Eg. 343, Fas.
ii. 539; skip af skipl. from ship to ship, Fms. v. 10; brann hvat af öðru, one
after another, of an increasing fire, destroying everything, i. 128; brandr
af brandi brenn, funi kveykist af funa, one from another, Hm. 56; hverr
af öðrum, one after another, in succession, also hverr at öðrum, Eb. 272,
280 (where at in both passages). 2. metaph., at ganga af e-m
dauðum, to go from, leave one dead on the spot, of two combatants;
en hann segiz bani hins ef hann gekk af dauðum manni, Grág. ii. 88,
Hkr. 1. 327; undr þykir mér er bróðir þinn vildi eigi taka af þér starf
þetta, would not take this toil from thee, Nj. 77; þegnar hans glöddust
af honum, were fain of him, Fms. x. 380; at koma þeim manni af sér er
settr var á fé hans, to get rid of, Ld. 52; vil ek þú vinriir af þér skuldina,
work off the debt, Njarð. 366; reka af sér, to repel, Sturl. ii. 219; hann
á þá sonu er aldri munu af oss ganga, who will never leave us, whom we
shall never get rid of, Fas. i. 280; leysa e-n af e-u, to relieve, 64;
taka e-n af lífi, to kill, Eg. 48, 416, Nj. 126; af lífdögum, Fms. vii. 204;
ek mun ná lögum af því ???, get the benefit of the law in this case,
Eg. 468; muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand, 414; rísa
af dauða, to rise from death, Fms. ii. 142; guð bætti honum þó af þessi
sótt, healed him of this sickness, ix. 390; vakna af sýn, draumi, svefni,
to awaken from a vision, dream, sleep, 655 xxxii. I, Gísl. 24, Eb. 192,
Fas. i. 41. Rather with the notion out of, in the phrase af sér etc.,
e. g. sýna e-t af scr, to shew, exhibit a disposition for or against, Ld. 18;
gera mikit af sér, to shew great prowess, Ísl. ii. 368; éf þú gerir eigi meira
af þér um aðra leika, unless you make more of thyself, Edda 32; Svip-
dagr hafði mikit af sér gert, fought bravely, Fas. i. 41; góðr (illr) af sér,
good (bad) of oneself, by nature; mikill af sjálfum sér, proud, bold,
stout, Nj. 15; ágætastr maðr af sjálfum sér, the greatest hero, Bret.:
góðr af ser, excellent, Hrafn. 7; but, on the contrary, af sér kominn,
ruinous, in decay; this phrase is used of old houses or buildings, as
in Bs. i. 488 = Sturl. l. c.; af sér kominn af mæði can also be said of a
man fallen off from what he used to be; kominn af fotum fram, off his
legs from age, Sturl. i. 223, Korm. 154 (in a verse). II. WITH-
OUT MOTION: 1. denoting direction from, but at the same time
continuous connection with an object from which an act or thing pro-
ceeds, from; tengja skip hvárt fram af stafni annars, to tie the ships in a
line, stem to stern, Fms. i. 157, xi. 111; svá at þeir tóku út af borðum,
jutted out of the boards, of rafters or poles, iv. 49; stjarna ok af sem
skaft, of a comet, ix. 482; lúka upp af hrossi, to open a gate from off a
horse, Grág. ii. 264; hon svarar af sínu sæti sem álpt af baru, Fás. i.
186; þar er sjá mátti utau af firði, af þjóðleið, that might be seen from
the fareway on the sea when sailing in the firth, Hkr. ii. 64; þá mun
hringt af (better at) Burakirkju, of bells rung at the church, Fms. xi. 160;
gengr þar af Meðalfellsströnd, projects from, juts out, of a promontory,
Ld. 10. 2. denoting direction alone; upp af víkinni stóð borg mikil,
a burg inland from the inlet, Eg. 161; lokrekkja innar af seti, a shut bed
inward from the benches in the hall, Ísl. ii. 262; kapella upp af konungs
herbergjum, upwards from, Fms. x. 153; vindr stóð af landi, the wind stood
off the land, Bárð. 166. β. metaph., stauda af e-u, vide VI. 4. γ.
ellipt., hallaði af norðr, of the channel, north of a spot, Boll. 348; also,
austr af, suðr af, vestr af, etc. 3. denoting absence; þingheyendr
skulu eigi vera um nótt af þingi (away from the meeting), eðr lengr,
þá eru þeir af þingi (away from (be meeting) ef þeir eru or (out of)
þingmarki, Grág. i. 25; vera um nótt af várþingi, 115; meðan hann er
af landi héðan, abroad, 150. β. metaph., gud hvíldi af öllum verkum
sínum á sjaunda degi, rested from his labours, Ver. 3. 4. denoting
distance; þat er komit af þjóðleið, out of the high road, remote, Eg. 369;
af þjóðbraut, Grág. ii. 264, i. 15; Otradalr (a farm) var mjök af vegi, far
out of the way, Háv. 53.
B. TEMP, past, from, out of, beyond: 1. of a person's age,
in the sense of having past a period of life; af ómaga aldri, of age, able
to support oneself, Grág. i. 243; af aeskualdri, stricken in years, having
past the prime of life, Eg. 202; lítið af barnsaldri, still a child, Ld. 74;
ek em nú af léttasia skeiði, no longer in the prime of life, Háv.
40. 2. of a part or period of time, past; eigi síðar en nótt er af
þingi, a night of the session past, Grág. i. 101; þá er sjau vikur eru af
sumri, seven weeks past of the summer, 182; tíu vikur af sumri, Íb. 10;
var mikit af nótt, much of the night was past, Háv. 41; mikið af vetri,
much of the winter was past, Fas. ii. 186; þriðjungr af nótt, a third of the
night past, Fms. x. 160; stund af degi, etc.; tveir mánoðr af sumri, Gþl.
103. 3. in adverbial phrases such as, af stundu, soon; af bragði,
at once; af tómi, at leisure, at ease; af nýju, again; af skyndingu,
speedily; af bráðungu, in a hurry, etc.
C. In various other relations: I. denoting the passage or
transition of an object, concrete or abstract, of, from. 1. where a
thing is received, derived from, conferred by a person or object; þiggja
lið af e-m, to derive help from, Edda 26; taka traust af e-m, to receive sup-
port, comfort from, Fms. xi. 243; taka mála af e-m, to be in one's pay, of
a soldier, Eg. 266; halda land af e-m, to hold land of any one, 282; verða
viss af e-m, to get information from, 57, Nj. 130; taka við sök af manni
(a law term), to undertake a case, suit, Grág. i. 142; hafa umboð af e-m,
to be another's deputy, ii. 374; vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve
good (bad) of, Vd. 88 (old Ed., the new reads frá), Fs. 45; afla matar
af eyjum, to derive supplies from, Eb. 12. 2. where an object is
taken by force: α. prop. out of a person's hand; þú skalt hnykkja
smíðit af honum, wrest it out of his hand, Nj. 32; cp. taka, þrífa, svipta
e-u (e-t) af e-m, to wrest from. β. metaph. of a person's deprival of
anything in general; hann tók af þér konuna, carried thy wife off, Nj.
33; tók Gunnarr af þér sáðland þitt, robbed thee of seedland, 103; taka af
honum tignina, to depose, degrade him, Eg. 271; vinna e-t af e-m, to carry
off by force of arms, conquer, Fms. iii. 29; drepa menu af e-m, for one,
slay one's man, Eg. 417; fell þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind's
people fell there, 261. γ. in such phrases as, hyggja af e-u (v. afhuga),
hugsa af e-u, to forget; hyggja af harmi; sjá af e-u, to lose, miss; var svá
ástúðigt með þeim, at livargi þóttist mega af öðrum sjá, neither of
them could take his eyes off the other, Sturl. i. 194; svá er mörg við ver
sinn vær, at varla um sér hon af hoiuun nær, Skálda 163. 3. de-
noting forfeiture; þá eru þeir útlagir, ok af goðorði sínu, have forfeited
their priesthood, Grág. i. 24; telja hann af ráðunum fjár síns alls, to
oust one, on account of idiocy or madness, 176; verða af kaupi, to be
off the bargain, Edda 26; þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all
the claim, Nj. 15; ek skal stefna þér af konunni, summon thee to for-
feit, a case of divorce, id.; ella er hann af rettarfari um hana, has for-
feited the suit, Grág. i. 381. β. ellipt., af ferr eindagi ef, is forfeited,
Grág. i. 140. II. denoting relation of a part to a whole, off,
of, Lat. de; höggva hönd, höfuð, fót af e-um, to cut one's hand, head, foot
off, Nj. 97, 92, Bs. i. 674; höggva spjót af skapti, to sever the blade from
the shaft, 264; hann lét þá ekki hafa af föðurarfi sínum, nothing of
their patrimony, Eg. 25; vil ek at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi,
take what you like of the stores, Nj. 4; at þú eignist slíkt af fé okkru
sem þú vili, 94. β. ellipt., en nú höfum vér kjörit, en þat er af kross-
inum, a slice of, Fms. vii. 89; þórðr gaf Skólm frænda sínum af landnámi
sínu, a part of, Landn. 211; hafði hann þat af hans eigu er hann vildi,
Sturl. ii. 169; þar lá forkr einn ok brotið af endanum, the point broken
off, Háv. 24, Sturl. i. 169. γ. absol. off; beit hann höndina af, þar
sem nú heitir úlfliðr, bit the hand off, Edda 17; fauk af höfuðit, the head
flew off, Nj. 97; jafnt er sem þér synist, af er fótrinn, the foot is off,
id.; af bæði eyru, both ears off, Vm. 29. 2. with the notion of --
among; mestr skörungr af konum á Norðrlöndum, the greatest heroine
in the North, Fms. i. 116; hinn efniligasti maðr af ungum mönnum í Aust-
fjörðum, the most hopeful of youths in the Eastfirths, Njarð. 364; af
(among) öllurn hirðmönnuni virði konungr mest skáld sín, Eg. 27; ef hann
vildi nokkura kaupa af þessum konum, Ld. 30; ör liggr þar útiá vegginum,
ok er sú af þeirra örum, one of their own arrows, Nj. 115. β. from,
among, belonging to; guð kaus hana af ollum konum sér til móður,
of the Virgin Mary, Mar. A. i. 27. γ. metaph., kunna mikit (lítið) af
e-u, to know much, little of, Bragi kann mest af skáldskap, is more cunning
of poetry than any one else, Edda 17. δ. absol. out of, before, in prefer-
ence to all others; Gunnarr bauð þér góð boð, en þú vildir eingi af taka,
you would choose none of them, Nj. 77; ráða e-t af, to decide; þó mun faðir
minn mestu af ráða, all depends upon him, Ld. 22; konungr kveðst því
mundu heldr af trúa, preferred believing that of the two, Eg. 55; var honum
ekki vildara af ván, he could expect nothing better, 364. 3. with the
additional sense of instrumentality, with; ferma skip af e-u, to freight a
with, Eg. 364; hlaða mörg skip af korni, load many ships with corn,
Fms. xi. 8; klyfja tvá hesta af mat, Nj. 74; var vágrinn skipaðr af
herskipum, the bay was covered with war ships, 124; fylla ker af glóðum,
fill it with embers, Stj. 319; fylla heiminn af sínu kyni, to fill the
world with his offspring, Ver. 3. III. denoting the substance of
which a thing is made, of; used indifferently with ór, though ór be more
frequent; þeir gerðu af honum jörðina, af blóði hans sæinn ok vötnin,
of the creation of the world from the corpse of the giant Ymir; the poem
Gm. 40, 41, constantly uses ór in this sense, just as in modern Icelandic,
Edda 5; svá skildu þeir, at allir hlutir væri smíðaðir af nokkru efni,
147 (pref.); húsit var gert af timbrstokkum, built of trunks of timber, Eg.
233; hjöhin vóru af gulli, of gold, golden, Fms. i. 17; af osti, of cheese,
but in the verse 1. c. ór osti, Fms. vi. 253; línklæði af lérepti, linen, Sks.
287. 2. metaph. in the phrases, göra e-t af e-ti (to dispose of),
verða af (become of), hvat hefir þú gört af Gunnari, what hast thou done
with Gunnar? Njarð. 376; hvat af motrinuni er orðit, what has become
of it? of a lost thing, Ld. 208; hverfr Óspakr á burt, svá eigi vita menn
hvat af honum er orðit, what has become of him? Band. 5. IV. de-
noting parentage, descent, origin, domicile, abode: 1. parentage, of,
from, used indifferently with frá; ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar,
descend from them, but a little below -- frá honum eru konmir Sturlungar,
Eb. 338, cp. afkvæmi; af ætt Hörðakára, Fms. i. 287; kominn af Troj-
umönnum, xi. 416; af Ása-ætt (Kb. wrongly at), Edda I. β. metaph.,
vera af Guði (theol.), of God, = righteous, 686 B. 9; illr ávöxtr af íllri
rót, Fms. ii. 48; Asia er kölluð af nafni nokkurar konu, derives her name
from, Stj. 67; af honum er bragr kallaðr skáldskapr, called after his name,
Edda 17. 2. of domicile; af danskri tungu, of Danish or Scandi-
navian origin, speaking the Danish tongue, Grág. ii. 73; hvaðan af
löndum, whence, native of what country? Ísl. β. especially denoting
a man's abode, and answering to á and í, the name of the farm (or
country) being added to proper names, (as in Scotland,) to distinguish
persons of the same name; Hallr af Síðu, Nj. 189; Erlingr af Straumey,
273; Ástríðr af Djúpárbakka, 39; Gunnarr af Hlíðarenda (more usual
frá); þorir haklangr konungr af Ögðum, king of Agdir, Eg. 35, etc.;
cp. ór and frá. V. denoting a person with whom an act, feeling,
etc. originates, for the most part with a periphrastic passive: 1. by,
the Old Engl. of; as, ek em sendr hingað af Starkaði ok sonum hans,
sent hither by, Nj. 94; inna e-t af hendi, to perform, 257; þó at alþýða
væri skírð af kennimönnum, baptized of, Fms. ii. 158; meira virðr af
mönnum, higher esteemed, Ld. 158; ástsæll af landsmönnum, beloved, íb.
16; vinsæll af mönnum, Nj. 102; í allgóðu yfirlæti af þeim feðgum,
hospitably treated by them, Eg. 170; var þá nokkut drukkið af alþjóð,
there was somewhat hard drinking of the people, Sturl. iii. 229; mun
þat ekki upp tekið af þeim sükudólgum mínum, they will not clutch
at that, Nj. 257; ef svá væri í hendr þér búit af mér, if í had so made
everything ready to thy hands, Ld. 130; þá varð fárætt um af föður
hans, his father said little about it, Fms. ii. 154. 2. it is now also
sometimes used as a periphrase of a nom., e. g. ritað, þýtt af e-m,
written, translated, edited by, but such phrases scarcely occur in old
writers. VI. denoting cause, ground, reason: 1. origin-
ating from, on account of, by reason of; af frændsemis sökum, for
kinship's sake, Grág. ii. 72; ómáli af áverkum, speechless from wounds,
27; af manna völdum, by violence, not by natural accident, of a
crime, Nj. 76; af fortölum Halls, through his pleading, 255; af
ástsæld hans ok af tölum þeirra Sæmundar, by his popularity and the
eloquence of S., Íb. 16; af ráðum Haralds konungs, by his contriving,
Landn. 157; úbygðr af frosti ok kulda, because of frost and cold, Hkr.
i. 5. β. adverbially, af því, therefore, Nj. 78; af hví, why? 686
B. 9; þá verðr bóndi heiðinn af barni sínu, viz. if he does not cause his
child to be christened, K. þ. K. 20. 2. denoting instrumentality, by
means of; af sinu fé, by one's own means, Grág. i. 293; framfæra e-n af
verkum sinum, by means of one's own labour, K. þ. K. 42; draga saman
auð af sökum, ok vælum ok kaupum, make money by, 623. I; af sínum
kostnaði, at hi s own expense, Hkr. i. 217. β. absol., hún fellir á mik
dropa svá heita at ek brenn af öll, Ld. 328; hann fékk af hina mestu
sæmd, derived great honotur from it, Nj. 88; elli sótti á hendr honum
svá at hann lagðist í rekkjn af, he grew bedridden from age, Ld. 54; komast
undan af hlaupi, escape by running, Fms. viii. 58; spinna garn af rokki,
spin off a wheel (now, spinna á rokk), from a notion of instrumentality,
or because of the thread being spun out (?), Eb. 92. 3. denoting
proceeding, originating from; lýsti af höndum hennar, her hands spread
beams of light, Edda 22; allir heimar lýstust (were illuminated) af henni,
id.; en er lýsti af degi, when the day broke forth, Fms. ii. 16; lítt var
lýst af degi, the day was just beginning to break, Ld. 46; þá tók at myrkja
af nótt, the 'mirk-time' of night began to set in, Eg. 230; tók þá brátt
at myrkva af nótt, the night grew dark, Hkr. ii. 230. 4. metaph.,
standa, leiða, hljótast af, to be caused by, result from; opt hlýtst íllt af
kvenna hjali, great mischief is wrought by women's gossip (a proverb),
Gísl. 15, 98; at af þeim mundi mikit mein ok úhapp standa, be caused by,
Edda 18; kenna kulda af ráðum e-s, to feel sore from, Eb. 42; þó mun
her hljótast af margs manns bani, Nj, 90. 5. in adverbial phrases,
denoting state of mind; af mikilli æði, in fury, Nj. 116; af móð, in
great emotion, Fms. xi. 221; af áhyggju, with concern, i. 186; af létta,
frankly, iii. 91; af viti, collectedly, Grág. ii. 27; af heilu, sincerely, Eg.
46; áf fári, in rage; af æðru, timidly, Nj. (in a verse); af setning, com-
posedly, in tune, Fms. iii. 187; af mikilli frægð, gallantly, Fas. i. 261;
af öllu afli, with all might, Grág. ii. 41; af riki, violently, Fbr. (in a verse);
af trúnaði, confidently, Grág. i. 400. VII. denoting regard to,
of, concerning, in respect of, as regards: 1. with verbs, denoting
to tell of, be informed, inquire about, Lat. de; Dioscorides segir af grasi
því, speaks of, 655 xxx. 5; er menu spurðu af landinu, inquired about it,
Landn. 30; halda njósn af e-u, Nj. 104; er þat skjótast þar af at segja,
Eg. 546, Band. 8. β. absol., hann mun spyrja, hvárt þér sé nokkut
af kunnigt hversu for með okkr, whether you know anything about,
how, Nj. 33; halda skóla af, to hold a school in a science, 656 A. i.
19 (sounds like a Latinism); en ek gerða þik sera mestan mann af
öllu, in respect of all, that you should get all the honour of it, Nj.
78. 2. with adjectives such as mildr, illr, góðrafe-u, denoting
disposition or character in respect to; alira manna mildastr af fo, very
liberal, often-banded, Fms. vii. 197; mildr af gulli, i. 33; góðr af griðum,
merciful, Al. 33; íllr af mat en mildr af gulli, Fms. i. 53; fastr af drykk,
close, stingy in regard to, Sturl. ii. 125; gat þess Hildigunnr at þú mundir
góðr af hestinum, that you would be good about the horse, Nj. 90, cp. auðigr
at, v. at, which corresponds to the above phrases; cp. also the phrase
af sér above, p. 4, col. I, ll. 50 sqq. VIII. periphrasis of a genitive
(rare); provincialis af öllum Predikaraklaustrum, Fms. x. 76; vera af hinum
mesta fjandskap, to breathe deep hatred to, be on bad terms with, ix. 220;
af hendi, af hálfu e-s, on one's behalf, v. those words. IX. in
adverbial phrases; as, af launungu, secretly; at" hljóði, silently; v. those
words. β. also used absolutely with a verb, almost adverbially,
nearly in the signification off, away; hann bað þá róa af fjörðinn, pass
the firth swiftly by rowing, row the firth off, Fms. ix. 502; var pá af
farit þat seni skerjóttast var, was past, sailed past, Ld. 142; ok er þeir
höfðu af fjórðung, past one fourth of the way, Dropl. 10: skína af, to clear
up, of the skv, Eb. 152; hence in common language, skína af sér, when
the sun breaks forth: sofa af nóttina, to sleep it away, Fms. ii. 98; leið af
nóttin, the night past away, Nj. 53; dvelja af stundir, to kill the time, Band.
8; drepa af, to kill; láta af, to slaughter, kill off; γ. in exclamations; af
tjöldin, off with the awnings, Bs. i. 420, Fins, ix. 49. δ. in the phrases,
þar af, thence; hér af, hence, Fms. ii. 102; af fram, straight on, Nj. 144;
now, á fram, on, advance. X. it often refers to a whole sentence
or to an adverb, not only like other prepp. to hér, hvar, þar, but also re-
dundantly to héðan, ru'-ðan, þaðan, whence, hence, thence. 2. the
preposition may sometimes be repeated, once elliptically or adverbially,
and once properly, e. g. en er af var borit at borðinu, the cloth was taken
off from the table, Nj. 176; Guð þerrir af (off, away) hvert tár af (from)
augum heilagra manna, God wipes off every tear from the eyes of his
saints, 655 xx. vii. 17; skal þó fyrst bætr af lúka af fé vegaiula, pay off,
from, Gþl. 160, the last af may be omitted -- var þá af borið borðinu --
and the prep. thus be separated from its case, or it may refer to some
of the indecl. relatives er or sem, the prep. hvar, hér, þar being placed
behind them without a case, and referring to the preceding relative, e. g.
oss er þar mikit af sagt auð þeim, we have been told much about these
riches, Band. 24; er þat skjótast þar af at segja, in short, shortly. Eg. 546;
þaðan af veit ek, thence í infer, know, Fms. i. 97. XI. it is
moreover connected with a great many verbs besides those mentioned
above, e. g. bera af, to excel, whence afbragð, afbrigði; draga af, to detract,
deduct, hence afdráttr; veita ekki af, to be hard with; ganga at, to be left,
hence afgangr; standast af um e-t, to stand, how matters stand; sem af
tekr, at a furious rate; vita af, to be conscious, know about (vide VII).
D. As a prefix to compounds distinction is to be made be-
tween: I. af privativum, denoting diminution, want, deduction,
loss, separation, negation of, etc., answering indifferently to Lat. ab-, de-,
ex-, dis-, and rarely to re- and se-, v. the following COMPDS, such as
segja, dicere, but afsegja, negare; rækja, colere, but afrækja, negligere;
aflaga, contra legem; skapligr, normalis, afskapligr, deformis; afvik,
recessus; afhús, afhellir, afdalr, etc. II. af intensivum, ety-
mologically different, and akin to of, afr-, e. g. afdrykkja = ofdrykkja,
inebrietas; afbrýði, jealously; afbendi, tenesmus; afglapi, vir fatuus,
etc. etc. Both the privative and the intensive af may be con-
tracted into á, esp. before a labial f, m, v, e. g. á fram = af fram;
ábrýði = afbrýði; ávöxtr = afvöxtr; áburðr = afburðr; ávíta = afvíta (?).
In some cases dubious. With extenuated and changed vowel; auvirðiligr
or övirðiligr, depreciated, = afv- etc., v. those
afa, u, f. overbearing. Am. 1, Ls. 3, Bk. 2, 31, = afaryrði.
afar- and avar- [cp. Ulf. afar = GREEK, GREEK; Germ, aber, esp. in com-
pounds: v. Grimm Gr. ii. 709], only used as a prefix in compounds, very
much, very. Now often pronounced æfar, which form occurs esp. in MSS. of
the 14th and I5th centuries, e. g. Fms. i. 150, xi. 249, Ísl. ii. 131; cp. also
æfr, adj. iracundus. COMPDS: afar-auðigr, adj. very rich, Lex. Poët.
afar-breiðr, adj. very broad, Edda 10. afar-fagr, adj. very fair, Edda
(Ub.) 360. afar-hreinn, adj. very clean, Lex. Poët, afar-illa, adv. very
badly, Hkr. i. 226. afar-kaup, n. hard bargain, Sturl, (in a verse).
afar-kostir, m. pl. hard condition, Eg. 14, 353, Hkr. i. 144, Ld. 222.
afarkosta-laust, n. adj. on fair terms, Jb. 361, Stud. ii. 79. afar-
ligr, adj. immense, huge, Nj. 183, v. l. afar-lítill, adj. very small,
Merl. 2. 46. afar-menni, n. an overpowering man, Orkn. 256 old
Ed., Landn. 124, Ísl. ii. 190. afar-orð, n. overbearing words, Bs. ii. 9.
afar-stórr, adj. big, Lex. Poët. afar-sætr, adj. very sweet, Sks. 534.
afar-úðigr, adj. [hugð], overbearing, of violent temper, Fms. vii. 20.
afar-vel, adv. very well, Hkr. i. 204, Ísl. ii. 140; cp. ofa. afar-yrði,
n. = afarorð, Orkn. 274. afar-þungr, adj. heavy, Edda (Ht.) 46.
af-auðit, part. pass.; verða a. e-s, to fail, have bad luck, Gísi. 61.
af-át = ofát, over-eating, gluttony, gormandizing.
af-blómgaðr, part. pass. 'off-bloomed,' deflowered, 655 xxxii. 3.
af-boð, n. threats, high words, Fms. x. 199; ofboð, n., is used of panic,
fear, agony, and as a prefix in compds of boðs = exceedingly. So now the
modern verb ofbjóða, mostly used impers., e-m ofbýðr, to be shocked at, etc.
af-bragð, n. used of persons, a superior, excellent person; hann var a. í
vizku sinni, wonderfully clever, Fms. x. 397; a. annarra manna, man of
mark, vi. 144. 2. gen. afbragðs is now frequently used as a prefix
to nouns to express something surpassing -- a. fagr, góðr, fríðr, etc. -- a.
vænleikr, surpassing beauty, Stj. 195. COMPD: afbragðs-maðr, m.
a great man, Fms. x. 293 (where spelt abb-).
afbragðliga, adv. surpassingly, Fas. i. 220.
afbragðligr, adj. surpassing, Eb. 256, Fms. ix. 535, x. 230 (where
spelt abb-), xi. 335.
af-brigð and rarely afbrigði, n. -- the compound afbrigðar-tré points
to a fem. -- deviation, transgression, offence, (cp. bregða af, to deviate from)
esp. in pl., þeir sökuðu hann um nokkuð afbrigð þinga sinna, Post. 645.
97; sættarof ok afbrigð við guð, trespasses, 671. i; afbrigð, wrongs, Ld.
66; í afbrigðum boðorða Guðs, transgressions against the commandments
of God, 671. 3; þórðr afsakar sik um öll afbrigði við þik, for having
wronged thee, Sturl. ii. 132, Fms. vii. 24, Ísl. ii. 201. COMPD: afbrigðar-
tré, ii. tree of transgression, Niðrst. 623. 7.
af-brot, n. pl. trespasses, sin, K. Á. 36, Fms. xi. 443; very frequent in
religious writings after the Reformation.
af-brugðning, f. deviation from, 656 B. 7.
af-brúðigr and ábrúðigr, adj. jealous, Str. 5, 75; v. the following.
af-brýða, dd, [af- intens. and brúðr, sponsa], to be jealous, also contracted
ábrýða; þeir vandlæta ok afbrýða sem karldýrin eru borin, Stj. 94.
af-brýði and contr. ábrýði, n. (now obsol.) jealousy; en er Sisinnus sá
Clemens páfa standa hjá konu sinni, þá, viltist hugr hans mjök af mikilli
ílsku ok afbrýði, Clem. 41, 42, Fms. i. 9, Ýt. 11; in all these places spelt
with af-, but ábryði is more common, and occurs Hkr. i. 111; in the poem
Gkv. i. 10 -- hon ægði mér af ábrýði -- it is used of the jealousy of a wife
to her husband.
af-burðr, m. (also spelt abb-), odds, balance, bias, success (cp. bera af,
to prevail); kvað honum eigi annat vænna til afburðar, in order to get the
better of it, Sd. 166; sá hann at engi varð afburðrinn, they fought 'aequo
Marte,' Sturl. ii. 74; hann ætlaði sér afburð, he meant to keep the odds in his
own hand, Ísl. ii. 450; skal nú faraí haustvíking, ok vilda ek, at hon yrði
eigi með minnum afburðum, less glorious, Orkn. 464. II. gen.
sing, and pl. afburðar-, a-, freq. used as a prefix in some COMPDS with
the notion of gloriously, with distinction. afburðar-digr, adj. very
thick, biðr. 24. afburða-fræknligr, adj. very gallant, Ísl. ii. 369. af-
burðar-járn, n. excellent iron, Fms. x. 173. afburðar-maðr, m. a
man of mark, Rb. 316, Orkn. 474, Grett. 133, Finnb. 318. afburðar-
mikill, adj. conspicuous, Fms. v. 181. afburðar-skip, n. a fine ship,
Fas. iii. 106. afburðar-vel, adv. very well, Hkr. ii. 265, Fms. ix.
515. afburðar-vænn, adj. very fine, Fas. i. 182.
af-búð, f. an 'off-booth,' side-booth, apartment, Korm. 116.
af-dalr, m. an 'off-dale,' remote valley; freq. in tales and rhymes of
hidden valleys, esp. in pl., e. g. Hvað hét hundr karls er í afdölum bjó, in a
nursery rhyme, K. þ. K. 38, Fms. v. 183.
af-deilingr, m. part, portion, share, Bs. i. 881.
af-dráttr, m. [draga af, to detract], diminution, deduction, Ann. 1358
(of duties, fines), Dipl. i. 7, Jm. 135 = costs. β. in arithmetic, subtrac-
tion, Alg. 358, now frádragning.
af-drif, n. pl. [drifa], destiny, fate; barn líkligt til stórra afdrifa, a bairn
likely to grow into a great man, Fms. iii. 112 (of an exposed child); þykir
mér lítil okkur a. verða munu, inglorious life, Fær. 53. It is now also
used of final fate, end. 2. offspring, Stj. 191.
af-drykkja, u, f. over-drinking, drunkenness, = ofdrykkja [af- intens.]
af-eggja, að, to dissuade, (as we might say 'to egg off'), Fms. ix. 352.
af-eira, ð, to curtail, deprive of, with dat. of the thing; a. þá sinni sæmd,
to disgrace them, Bær. 3; riddaradómi, to degrade from knighthood, 4.
af-eista, t, to castrate, Bs. ii. 118.
af-eyringr, m. an animal, sheep with cropped ears, Bs. 1. 723, Sturl. iii. 47;
also afeyra, ð, to cut the ears off, and afeyrt, n. adj. a mark on sheep.
af-fall, n. diminution, discount, falling off, in the phrase, selja e-t með
afföllum, to sell at a discount, Sd. 189.
af-fangadagr, v. atfangadagr, day preceding a feast.
af-fara, v. afför.
af-fari, adj. who deviates, trespasses, Fms. viii. 237, v. 1.
af-feðrast, að, dep. to fall short of his father, to degenerate, Fms. xi. 423.
af-feldr, m. the spoon of Hela, Edda 231.
af-ferma, d and ð, [farmr], to unload a ship, Fas. ii. 448.
af-flutning, f. and afflutningr, m. disparaging, depreciation, Bs. i. 714.
af-flytja, flutta, to disparage, Fms. x. 41, Grett. 100 A.
af-för, ar, f. departure, in the following COMPDS: affara-dagr and
affarar-dagr, m. the last day of a feast, esp. of Yule or the like; a. jöla --
Twelfth-night, opp. to affanga-dagr = at-fangadagr, Christmas Eve, Hkr.
iii. 304, Fbr. 139, Fms. vii. 272; a. veizlunnar, Bs. i. 287, Fms. iii. 121.
affara-kveld, n. the last evening of a feast, Fms. xi. 424.
af-gamall, adj. [af- intens. ?], very old, decrepid from age, Nj. 190; a.
karl, Fms. ii. 182, Sks. 92.
af-ganga, u, f. surplus, Fms. iii. 208, v. l. II. deviation, digres-
sion, Skálda 203. COMPD: afgongu-dagr, m. = affaradagr, day of
departure, Fas. iii. 600.
af-gangr, s, m. surplus, store, Ver. 17, Dipl. v. 10, Fms. iv. 236,
K. þ. K. 163, in the phrase, með afgöngum, to spare, Fms. iii. 108;
afgangs, gen. used adverbially, over, to spare, l. c., v. 1. II. decease,
death [ganga af, to die], Fas. iii. 596.
af-gelja, u, f. [gala, cp. hégilja], chattering, Edda 110.
af-gipt, f. [gefa af], tribute, K. Á. 170. II. indulgence, abso-
lution, Bs. i. 712, H. E. i. 523, Dipl. i. 5. COMPDS: afgiptar-bréf,
n. letter of indulgence, Bs. 1. 699. afgiptar-fé, n. a Norse law term,
escheatable property, N. G. L. i. 324.
af-gjald, n. tribute, Vm. 78 (freq.)
af-gjarn, adj. eager to be off, flying away, in the proverb, afgjarnt verðr
öfundarfé, Fas. ii. 332; cp. afsæll.
af-gjöf, f. = afgipt, K. Á. 170, 174, H. E. i. 430.
af-glapa, að, [cp. glepja], an Icel. law term, to disturb or break the peace
of a court or public meeting, by violence, crowding, shouting, brawling, or
the like; ef menn troðast svá mjök at lögréttu fyrir önnkost, eðr göra þar
hrang þat eðr háreysti, at fyrir því afglapast mál manna, ok varðar þat
fjörbaugsgarð, Grág. i. 5; ef várþing verðr afglapat, at eigi megu mál
lúkast, 105; ef menn afglapa görð allir þeir er til vóru teknir, i. 495.
af-glapan and afglöpun, f. [v. the preceding word], used of rioting or
brawling in a court or at a meeting, to break the law or the peace; it is
also used of any illegal steps to stop the course of law, so that the plead-
ings are interrupted, and there is a flaw in the procedure, v. þingsafglöpun;
frequent in the Grágás and the Sagas; it was liable to the lesser outlawry,
v. above: bribery and false witness seem to be counted as þingsafglöpun
in Nj. 150, and were to be challenged to the High Court, Lv. 12, 31,
Nj., Grág., esp. in the þ. þ. etc.: v. Dasent, Introd. to Burnt Njal.
af-glapi, a, m. an oaf, fool, simpleton, Fms. i. 156, Ld. 34, Sd. 145.
COMPD: afglapa-orð, n. words of a fool, in the proverb, úmæt eru afglapa-
orð, 'a fool's word is nothing worth' -- now úmæt eru ómagaorð -- Boll. 352.
af-greizla, u, f. payment, contribution, Vm. 141.
af-guðliga, adv. ungodly, N. G. L. i. 376, v. l. = óguðliga.
af-gæzla, u, f. taking care of, H. E. i. 396, uncert. read.
af-göra, ð, to offend, do amiss, transgress, Nj. 254, Fms. vii. 104, viii. 300.
af-görð, f. transgression, offence, mostly in pl., trespasses in a religious
sense, Sks. 601, Hkr. iii. 225.
af-görvi, v. atgörfi.
af-hallnn, false read. = ofjarlar, Vall. L. 206, v. l.
af-hallr, adj. sloping downward, Eg. 277.
af-haugr, m. a side-mound, Ísl. ii. 46.
af-hefð, f. [hefð, possessio], ousting, D. N. iv. 881.
af-hegna, d, to enclose, hedge, D. N. iii. 774.
af-heima, gen. pl. n. [heima], from home, out of doors, abroad; fara
til afheirna, to go abroad, opp. to at heimili, at home, N. G. L. i. 158.
af-helgast, að, dep. to become unholy, to be profaned, Sks. 782 B.
af-hellir, m. side-cave, Fms. iii. 570, Fas. ii. 152, Brandkr. 62.
af-henda, d and t, to hand over, Lv. 6, Dipl. ii. 14, 16; a. skuld, to pay
a debt, Vápn. 41; a. heit, to pay a vow, Bs. i. 121.
af-hending, f. a metrical term, a subdivision of the samhenda, when
the final assonance of a verse is repeated in the next one, e. g. seim þverrir
gefr seima | seim örr ..., Edda (Ht. 47 and 24). In mod. Icel. metric,
afhenda is quite different, viz. a short metre in only two lines.
af-hendis, adv. off one's hand, N. G. L. i. 180.
af-hendr, adj. out of one's hand, in the phrase, segja e-n sér afhendan,
to give one up, of a client or the like; leitt er mér at segja þik afhendan,
því at þat hefi ek aldri gert ef ek hefi við manni tekit, Fs. 34, Fms. iii.
51 (of the poet Hallfred and king Olaf). II. n. afhent impers.,
e-m er e-t afhent, unfit for, unable to, Fms. viii. 21.
af-heyrandi, part. act. out of bearing, absent, Grág. ii. 143.
af-heyris, adv. out of bearing, opp. to áheyris, Bs. i. 771.
af-hlaðning, f. unloading, N. G. L. i. 410.
af-hlaup, n. surphis, Fms. iv. 336; til afhlaups, to spare, Alg. 370.
COMPD: afhlaups-korn, n. surplus corn, Gþl. 352.
af-hlutr, m. share of a thing, v. fjár-afhlutr.
af-hlýðast, dd, to disobey, D, N. ii. 173.
af-hrapi, a, m. offscourings, outcasts, (an GREEK, -- afhrak being now
used); ok ræðr hann sér einum á hendr afhrapa hans, Grág. i. 294 (of the
consequences of harbouring a vagabond).
af-hroð, n. destruction, v. afráð, Fas. iii. 169.
af-huga, adj. ind. averse, having turned one's mind from; verða a. e-u or
við e-t, to forget, mind no more, Ísl. ii. 274, Stj. 202, Fs. 47, Bs. i. 78, 655 xi. 3.
af-hugast, að, dep. gov. dat. to forget, Fms. viii. 252; part. afhugaðr
við e-t = afhuga, having put it out of one's mind, ii. 336.
af-hus, n. out-house, side-apartment, Eb. 10.
af-hvarf, n. [hverfa], a diversion, turning aside, Hm. 33, in which pas-
sage it is opp. to gagnvegr, the straight path, Lâ. 204.
af-hýða, dd, to scourge thoroughly, 'hide,' Grett. 135, Sturl. iii. 295.
af-höfða, að, to behead, Fms. i. 217, Stj. 464.
af-högg, n. a law term, 'off-hewing,' mutilation, maiming, N. G. L. i.
170, Bs. i. 675, H. E. i. 237. II. chips, splinters, Fms. ii. 290.
AFI, a, m. [cp. Lat. avus, Ulf. avô = GREEK, and aba = GREEK, vir],
grandfather: it is now frequent, but occurs very rarely in old writers,
who almost always use móðurfaðir or föðurfaðir. Yet it occurs in the
poem Rm. 16 -- afi ok amma -- and Vþm. 29, where it = föðurfaðir. It
is curious to observe that in the poem Skm. -- whence it is again transferred
into the Grógaldr -- it is used in the sense of a boy or a son; cp. as an
illustration of this use the Norse phrase -- D. N. iv. 848 -- afi eptir afa =
son after father, man after man in uninterrupted succession, in accord-
ance to the Gothic aba; Edda 108, Fms. iv. 288, vi. 346, xi. 6. We
also say lang-afi, great-grandfather, and langamma, great-grandmother.
COMPD: afa-systir, f. great aunt, Landn. 317.
af-kaup, n. bad bargain, Fms. v. 255.
af-káraligr, v. afkárligr.
af-kárligr, adj. = afkárr, Lex. Poët.; now freq. afkáralegr, adj. and
-lega, adv. of manners, odd, like a madman.
af-kárr, adj. [af- intens.; kárr does not occur; cp. the modern kári,
a gale, tempest, (poët.)], strange, prodigious; er hér nokkut afkárt
inni, of a giant pulling a bear out of his den by the ears, Fas. ii. 237;
it occurs repeatedly in Lex. Poët. = very strong, remarkable; afkárr söngr,
discordant song, of shouting, Akv. 38; cp. launkárr.
af-kleyfi, n. in the COMPD afkleyfls-orð, n. a metric, term, a superfluous
word, syllable, in a verse, an enclitic syllable preceding the höfuðstafr in a
verse. COMPD: afkleyus-samstafa, u, f. syllaba hypermetra, Edda (Ht.) 137.
af-klæða, dd, to undress, Stj. 194. β. reflex, to undress oneself, Eg.
420, Fms. x. 294.
af-komandi, part, descendant, Hkr. iii. 170.
af-kvremi, n. [kvám], 'off-coming,' offspring, in a collect, sense, Fms.
i. 212, Hkr. i. 325, Orkn. 142, Stj. 39. COMPD: afkvæmis-maðr,
m. descendant, Stj. 39, 160.
af-kymi, a, m. nook, Ísl. ii. 471 (paper MS.); kymi, id., is now freq.
AFL, s, m. hearth of a forge, Edda 69, 70, Stj. 312, Fms. viii. 8; in
N. G. L. i. 328 it seems to mean hearth (in general).
afl, m. [Grimm mentions an O. H. G. aval; abal is a dub. GREEK in A. S.
poetry, Ormul. avell] , strength, esp. physical force; afreksmaðr at afli ok
áræði, Eg. 1; styrkr at afli, Fms. i. 19; ramr at afli, 155; fullkominn
at afli ok hyggju, bodily and mental vigour, Ld. 256; stillt þú þó
vel aflinu, at þú verðir eigi kendr, Nj. 32; hafa afl til e-s, be a match
for, be able to do, Gþl. 411. β. virtue; afl dauðfærandi grasa, virtue
of poisonous herbs, 623. 26. 2. metaph. strength, power, might,
Th. 19. 3. a law term, force, validity; dæmdu vér þetta boð Bjarna
úlögligt ok ekki afl hafa, void, Dipl. iii. 3. 4. a law term,
majority, odds, in the phrase, ok skal afl ráða, plurima vota valeant;
ef gerðarmenn (umpires) verða eigi ásáttir ok skal a ráða, Grág. i. 493;
nú verða fjórðungsmenn eigi ásáttir, þá skal afl ráða með þeim, i. l,
cp. 44, 531 (where it is used of a jury); en ef þeir verða eigi ásáttir er í
lögréttu sitja hvat þeir vilja lofa eðr í lög leiða, þá skolu þeir ryðja
lögréttu (viz. divide) ok skal ráða a. með þeim, Nj. 150. 5. force,
violence; taka með afli, Stj. 4. 30; bjóða e-m afl, Bs. ii. 106. COMPDS:
afls-munr, m. odds, superiority of strength, esp. in the phrase, kenna
aflsmunar, where there is a short struggle, the one being soon overcome,
Eb. 182, Eg. 508, Hkr. i. 286: β. kenna aflsmuna = kosta afis, to exert
oneself to the utmost; varð hann at kenna a. (to exert the whole of his
strength) áðr hann kæmi honum undir, Eb. 172. afl. s-raun = aflraun.
AFLA, að, [cp. Swed. afvel, breed, slock: Dan. avling, farming; avls-
gaard, farm; faareavl, qvægavl, breed of sheep or cattle. In Norse (mod.)
avle is to harvest; Swed. afla, to beget. In the Icel. verb afla the idea of
producing or gathering prevails, whereas the nouns branch off; the
weak afli chiefly denotes produce, means, stores, resources, troops, forces;
the strong one -- afl -- force alone. Yet such phrases as ramr at afli indi-
cate something besides the mere notion of strength. In the mod. Scandin.
idioms -- Dan., Swed., Norse -- there are no traces left of the idea of 'force:'
cp. the Lat. opes and copiae. The Icel. spelling and pronunciation with bl
(abl) is modern, perhaps from the time of the Reformation: cp. the words
efla etc. with a changed vowel. The root is OP-, as shewn in Lat. ope,
opes, the o being changed into a ?]. I. with gen. of the thing, to gain,
acquire, earn, procure; vandara at gæta fengins fjár en afla þess (a proverb);
þá bjöggu þeir skip ok öfluðu manna til, got men to man it, Eg. 170. β.
the phrase, afla sér fjár ok frægðar, to earn fame and wealth, of young
heroes going sea-roving; fóru um sumarit í víking ok öfluðu sér fjár,
Eg. 4; afla sér fjár ok frama, Fs. 5; fjár ok virðingar, id.; hann hafði aflat
sér fjár (made money) í hólmgöngum, Eg. 49; aflaði þessi bardagi honum
mikillar frægðar, brought him great fame, Fms. ii. 307; kom honum
í hug, at honum mundi mikillar framkvæmdar afla, bring him great ad-
vantage, Eb. 112. 2. as a law term, to cause, inflict a wound; ef
maðr aflar einum blóðs eðr bens af heiptugri hendi, N. G. L. i. 387. II.
with acc., mostly in unclassical writers, but now rare, to earn; aflaði hann
þar fé mikit, Fms. vii. 80; aflandi þann thesaur er,, 655 xxxii. i; hafit ér
ok mikit í aflat, Al. 159; mun ek til hafa atferð ok eljun at afla mér
annan við, to contrive, Ld. 318, where, however, the excellent vellum
MS. A. M. 309, 4to, has gen. -- annars viðar -- more classically, as the Saga
in other passages uses the gen., e. g. afla sér manna ok hrossa, to procure
horses and men, l. c. little below. β. reflex., e-m aflask e-t, gains,
Fb. 163. γ. absol., njót sem þú hefir aflat, of ill-earned means,
Nj. 37. δ. part, aflandi, Njarð. 366. 2. now used absol. to fish,
always with acc.; a standing phrase in Icel., the acc. only being used in
that particular connection. III. with dat. in the sense of to
perform, manage, be able to; hann aflaði brátt mikilli vinnu, ok var
hagr vel, Fms. i. 289; fyr mun hann því afla en ek færa honum höfuð
mitt, it will sooner happen, Fms. iv. 291, where the Hkr. reads orka; bauð
út leiðangri, sem honum þótti landit mestu mega afla, to the utmost that
the country could produce, Fms. x. 118; ekki aflar harm því at standa í
móti yðr, he is not man enough to stand against you, Fas. iii.
af-lag, n. [leggja af], gen. aflags. I. used as adv. = afgangs,
sparingly, Fas. iii. 477. In modern Icel. hafa aflögum or aflögu, to have to
spare. II. slaughtering of cattle, killing off; leggja af margan
fénað ... minti biskup enn á um aflögin, the slaughtering, Bs. i.
af-laga, adv. unlawfully, Grág. i. 473, ii. 367, Gþl. 294, 432, 473,
Hkr. ii. 246, Al. 153; ganga a., Stj. 430. 2. now used in the sense
to be out of joint, things going wrong.
af-lagliga, adv. = aflögliga, 655 xxxii. 4.
aflan and öflun, f. gain, acquisition, Hkr. ii. 218, Sks. 233. COMPD:
öflunar-maðr, m. a good steward, Sturl. iii. 130.
af-langr, adj. oblong, Ann. year 1414; formed from the Lat. (?), new
common.
af-lausn, f., Lat. absolutio. 1. some small release, ransom, com-
pensation, Sturl. iii. 142, 239; gjöra a. urn e-t, to relieve, release oneself in
regard to a thing: Ólafr konungr mælti, 'Framar hefir þú þá gert urn
vígin á Grænlandi, en fiskimaðrinn kallar a. vera fiskinnar; því at hann
kallast leysa sik, ef hann dregr fisk fyrir sik, enn annan fyrir skip sitt,
þriðja fyrir öngul, fjórða fyrir vað," king Olaf said, 'Thou hast done more
then in the matter of manslayings in Greenland, than what the fisherman
calls the ransom of his fishing; for he says that he has freed himself (of
his fishing), if he draws (up) a fish for himself, but another for his boat,
a third for his angle, a fourth for his line,' (this way of reckoning their
catch is still common with fishermen in many parts of England and Scot-
land), Fbr. 154: cp. a stanza in a Scottish ballad, 'I launched my boat
in Largo Bay, | And fishes caught í three; | One for wad and one for
hook, | And one was left for me.' 2. eccles. = absolution, K. Á. 226,
Hom. 137, Grett. 162, Fms. x. 18.
af-lát, n. leaving off, relinquishing; a. synda, Stj. 567, Sks. 612 B; án
afláti, used adverb. incessantly, 625, p. 77, Th. 20. β. remission, par-
don; aflát misgörninga, Hom. 160; a. synda, 159. COMPD: afláts-
korn, n. surplus corn, store corn, Gþl. 352, v. l. aflaupskorn.
af-látr, adj. negligent, lazy, Hom. 152.
af-leiðing, f. 'off-leading:' 1. now generally used in the pl.
consequences, result; 2. in old writers, on the contrary, it seldom
occurs, and then in a peculiar sense. So Sturl. iii. 128, góðar afleiðingar
eru með e-m, they are on good terms, things go on pretty well between
them. 3. metric, continuation; her er hinn fyrri visuhelmingr
leiddr af þeirri vísu, er áðr var kveðin ok fylgir þat málsorð, er afleiðing
(continuation) er kölluð, Edda (Ht.) 126.
af-leiðingr, s, m., skilja góðan afleiðing, used adverb. to part on friendly
terms, Sturl. iii. 134: cp. the preceding word, 128; both passages are taken,
from the þorgils S. Skarða, to which the phrase seems to be peculiar.
af-leiðis, adv. 1. loc. astray, out of the path, Sd. 146, 655
xvii. 4. 2. metaph., færa a., to pervert, Stj. 227, 519; þeir lugu á
okkr, en þú færðir orð þeirra a., you perverted their words, Bs. i. 7, Glúm.
327; Snúa e-m a., to seduce, Andr. 625. 75. β. impers., e-u þokar a.,
turns out wrong, Bs. i. 340.
af-leifar, f. pl. scraps, remnants, leavings, Stj. 383, Bs. i. 237; f.
búsafleifar, Grág. i. 299.
af-leitinn, adj. = afleitr, of odd appearance, Fas. ii. 329.
af-leitliga, adv. perversely, Stj. 55; ilia ok a., 173.
af-leitligr, adj. = afleitr, perverse, deformed, Stj. 274, Al. 96.
af-leitr, adj. [líta, cp. also -leitr in compounds], strange, hideous; neut.,
hversu afleitt (how disgusting) oss virðist um þeirra háttu, Hks. iii. 435;
hversu afleitir (stupid) oss sýnast þeirra hættir, Fms. vii. 296, l. c.; þeir
fyrirlíta ok halda alla sauðahirða sem afleita, odd, peculiar, Stj. 293;
afleitt eðr eligt, vile, 1 Sam. xv. 9. β. abandoned, the face turned from,
deserted by, with dat.; afleita hamingjunni, luckless, Stj. 421. Ruth i. 12.
af-lendis, adv. = erlendis, abroad, N. G. L. i. 244.
af-lendr, adj. far from land, in open sea, Bs. ii. 47.
af-letja, latti, to dissuade: α. with infin., Bs. i. 39. β. with acc.,
aflatti hann mjök fyrir sér ferðina, Fms. ix. 437. γ. or witn an acc.
of the person and gen. of the thing; a. e-n e-s, v. letja.
af-letta, tt, to cease, Fr.
af-lettr, prompt, ready, v. ofléttr.
afl-fátt, n. adj. short of strength; verða a., to fail in strength, Fms. i.
55. iii. 150.
afl-gróf, f. [afl, m.], hole below the forge, cinder-pit, or a water-pit
wherein to cool the iron (?); cp. Vkv. 22, þiðr. 72.
afl-hella, u, f. hearth-stone in a forge; er hann hafði þau (viz. the
bones) niðrgrafit undir sína aflhellu, þiðr. 95.
afli, a, m. I. means, acquisition, gain, produce, stores, fruits;
afli ok herfang, Fms. ii. 106; hafði þórir einn forráð þess liðs ok svá
afla þess alls er verðr í ferðinni, iv. 297; eignir ... með öllum afla ok
ávexti, increase and interest, K. Á. 54. 2. now used, α. partic.
of fishing stores, fishing, and β. gener. of provisions and stores of any
kind. II. metaph.: 1. might, power; hafa afla til eingis,
have might or means for nothing, be unable to do anything, to be power-
less, Nj. 27. 2. forces, troops, body, Lat. copiae, opes; Ásgrímr
sagði þat mikinn afla, great support, Nj. 210; en þat sýnist mér þó
ráðligast at biðja sér liðs, þvíat þeir draga afla at yðr, they gather forces
against you, 222; munu vér skjótt eiga af honum ván hins mesta
úfriðar ef hann fær nokkurn afla, troops, resources, Fms. i. 188; at herja
á þá feðga með allmikinn afia, strong body, 184; ok er hirð Sverris
konungs sá, at aflinn Magnúss konungs (the main body) flýði allr, viii.
119. COMPDS: afla-brögð, n. pl. [bragð], stores of fish, A. A. 276.
afla-fátt, n. adj. = aflfátt, Fms. iii. 133. afla-fé, n. acquired property,
N. G. L. i. 448. afla-litill, adj. having little power, Finnb. 320 (compar.
aflaminni). afla-maðr, m. powerful, strong, Lv. 12, 109. afla-mikill,
adj. opp. to aflalítill, powerful, strong, Ld.; harðgjörr ok aflamikill, Bs. i.
635; var Sæmundr afiamestr, the strongest in men, Sturl. ii. 44: β.
(= aflmikill), used of physical strength, Stj. Judg. iii. 29; verða menn eigi
ásáttir hvárr sterkari er, en þó ætîa flestir Gísla aflameira (= aflmeira),
GÍsl. 26. afla-munr, m. odds, Sturl.; at etja við aflamuninn, to fight
against odds, Al. 110. afla-skortr, m. shortcoming in power, opp.
to aflamunr, Bs. i. 525. afla-stund, f. fishing season, Bs. ii.
af-lima, adj. ind., verða e-m a., to be cut off, separated from, Post. 95,
Am. 26.
af-lima, að, to 'off-limb,' to dismember, maim, mutilate, Js. 37, Ann. 1342.
af-liman, f. 'off-limbing,' mutilation, Bs. ii. 75.
afl-lauss, adj. weak, strengthless, a medical term, palsied, paralytic,
Bs. i. 351.
afl-leysi, n. palsy, v. Fél. ix.
afl-lítill, adj. weak, Fms. ii. 201, vii. 208.
afl-mikill, adj. of great strength, Sturl. i. 23, Fms. i. 261.
af-lofa, að, to refuse, Fr.
afl-raun, f. trial (proof) of strength; in plur. bodily exercises; Skalla-
grímr hendi mikit gaman at aflraunum ok leikum, Eg. 187; er þat
flestra manna ætlan, at Grettir hafi verit sterkastr hérlandsmanna, síðan
þeir Ormr ok þórálfr lögðu af aflraunir, Grett. 133; þótti þetta mikil a.,
Fms. iii. 210, Finnb. 274: cp. aflsraun.
afl-skortr, m. failing of strength, Fms. ii. 149.
aflugr, adj. strong, v. öflugr.
afl-vani, adj. ind. deficient in strength; verða a., to succumb; taka þeir
fang, ok verðr Gunnarr mjök a., Fms. ii. 75 (in wrestling); enda varð hann
a. fyrir liðs sakir, was overpowered, got the worst of it, Ísl. ii. 172;
Eustachius sá sik aflvani (acc.) í móti þeim, 655 x. p. 2.
afl-vöðvi, a, m. [vöðvi, a muscle], the biceps muscle, Sturl. 51, Ld. 220,
Fas. ii. 344.
af-logliga, adv. = aflaga, unlawfully, D. N. i. 80, Stj, 154.
af-má, ð, to 'mow off,' to blot out, destroy, Fms. ii. 238, Stj. 208, 346.
af-mán, f. [af, má], degradation, shame, v. the following.
af-mána, að, = afmá, to degrade, pollute.
af-mánaðr, part, polluted, defiled, Rb. 332.
af-mynda, að, to deform; dep. afmyndask, to be deformed, Fas. i. 425
(paper MS.); the word is now very freq.
af-mœðing, f. [móðir], right of weaning lambs, by taking them from the
mother; kirkja á lamba a. (perhaps wrongly for afmæðring) í Mölvíkr-
höfða, Vm. 164.
af-nám, n. gener. taking away, removal, Stj. 2 Sam. iv. II. β. esp.
in the phrase, at afnámi, of something reserved, before the division of
spoil, property, or inheritance; now, taka af óskiptu, Dan. forlods,
Grág, i. 330, 336, Jb. 289 (Ed. af námi); konungr skildi hafa úr
hlutskipti þriðjung við liðsmenn, en umfram at afnámi bjórskinn öll ok
safala, Eg. 57. 2. metaph. privation, loss; ok hann verðr at skaða
þeim mönnum nokkrunn, er oss mun þykkja a. í, Eg. 114, Fms. vii.
244. COMPDS: afnáms-fé, n. a law term, share, which is reserved before
the division of property, spoil, inheritance, or the like, Eg. 240, Fms. iv.
28. afnáms-gripr, m. something reserved or set aside, Fms. x. 214.
af-nefja, að, to cut off one's nose, Sir. 35.
af-neita, að and tt, and afníta, tt, now always afneita, að, to deny,
refuse; with dat., hefir afneitað tiltekinni trú, Fms. iii. 166; eigi vil ek
því afneita, refuse, Fs. 11; ek afneitta eigi hans orðsending, Stj. 1 Kings
xx. 7; en er hann afneitti eigi með öllu (refused not), þá báðu þeir hann
því meir, Grett. 146. 2. absol. afnita; en þar es Jökull bróðir
minn laust þik högg, þat skaltú hafa bótalaust, því at þú afníttir þú er
þér vóru boðnar, Fs. 57.
af-neiting, f. denial, renunciation, Th. 17.
af-neyzla, u, f. use, consumption; a. skógarins, Fs. 125, Nj. 78; a. fjár
(pl.), Jb. 404 A, B (Ed. ofnevzlur).
afr, v. áfr, buttermilk.
af-rað, afráð, afroð, and afhroð, n. (Fas. iii. 169), [cp. Swed.
afrad; from roð, rud, fundus, ager(?)]. I. prop, a Norse and
Swedish law term, tribute, ground tax, payable to the king; a. ok landaura,
N. G. L. i. 257, D. N. iii. 408. So also in Vsp. 27, hvárt skyldu æsir
a. gjalda, where it is opp. to gildi, league. II. metaph. loss,
damage, 1. in the phrase, gjalda a., to pay a heavy fine, suffer a great
loss; en þat a. munu vér gjalda, at margir munu eigi kunna frá at segja
hvárir sigrast, there will be so heavy a loss in men, such a havoc in killed,
Nj. 197 (where most MSS. read afroð, some afrað, Ed. afrauð); töluðu
þeir opt um málaferlin, sagði Flosi, at þeir hefði mikit a. goldit þegar,
254 (MSS. afrað, afroð, and afhroð); Lýtingr mun þykjast áðr mikit a.
goldit hafa í láti bræðra sinna, 155 (MSS. afrað, afroð, and afhroð), Fms.
x. 324. 2. in the phrase, göra mikit a., to make a great havoc;
görði hann mikit afhroð í sinni vinn, great slaughter, Fas. iii. 169: cp. Lex.
Poët. 3. advice, Vtkv. 5; the verse is spurious and the meaning
afraðs-kollr, m. cognom., Germ. 'steuerkopf,' cp. nefgildi, Engl. poll-
tax, v. the preceding.
af-reizla, u, f. = afgreizla, outlay, payment, Ám. 13.
af-rek, n. [af- intens.], a deed of prowess, a deed of derring do; margir
lofuðu mjök afrek Egils, ok sigr þann sem hann vann, Fms. xi. 234;
vinna afrek, Fs. 6; ekki a. gerði hann meira í Noregi, Fagrsk. 94; hann
lét ok göra þar í Níðarósi naust bæði mörg, ok svá stór, at afrek var í,
grand, magnificent, Hkr. iii. 268. COMPDS: afreks-gripr, n. a
splendid object, a thing of price, Ld. 144. afreks-maðr, m. a valiant
man; a. at afli ok áræðí, Eg. I; en þat hefi ek spurt, at hirð hans er
skipuð afreksmönnum einurn, heroes, 19, 84; a. um vöxt eðr afl, Ísl. ii.
190. afreks-verk, n. valiant deed, Fær. 51, Al. 30.
af-reka, að, to achieve, perform; munu þér mikit afreka, Lv. 33; hvat
þeir höfðu alrekat, Fas. iii. 221; a. vel, to succeed, Bárð. 175.
af-remma, u, f. [ramr], restriction, encumbrance, obligation; sú er a.
meðr þessum tillögum, at prestr skal vera at heimilishúsi ok syngja
allar heimilistíðir, Ám. 37.
afrendi, f. [afrendr], strength, prowess, valour, Hym. 28.
afrendr, adj. [frequently or almost constantly spelt afreyndr, as if
from 'af-' intens. and 'raun,' of great prowess; but the derivation from
'afr-= afar-' and '-endi or -indi' is better]. I. in the phrase, a. at
afli, very strong, valiant, Fms. ii. 87, Finnb. 254; compar. afrendari, Fms. x.
321, Fs. 33, 48 (where the MS. Vh. spells afreyndr, so also does the Fb. i. 341,
etc.) II. absol. without adding at afli, Lv. 101 (where written
af-réttr, m. and afrétt, f. (now always f.; cp. rótt), [prgbably akin to
reka, viz. afrekt, contr. afrétt], compascuum, common pasture; it is now
prop. used of mountain pastures, whither the cattle (sheep) are driven in
the summer in order to graze during July and August, and again col-
lected and driven down in the autumn (Sept.); in Norway called almen-
ningr. I. masc., thus defined, en þat er afréttr, er ij menn eigu
saman eðr fleiri, hverngi hlut sem hverr þeirra á í, Grág. ii. 303, 330;
í afrétt þann, er, i. 397, ii. 303; afréttu, acc. pl., ii. 301, Jb. 198 A,
K. þ. K. 90, Olk. 37; hálfan afrétt, Vm. 29. II. f. afréttinni (dat.),
Grug. (Kb.) ii. 301, 325 A; gen. afréttar (gender uncert.), 303 A; afréttin,
id., Cod. A; afrétt (dat. f. ?), Ísl. ii. 330, Háv. 39; afrettum, dat. pl. (gen-
der uncert.), Boll. 336. COMPDS: afréttar-dómr, m. court held for
deciding causes concerning common pasture, Grág. ii. 323. afrétta-
menn, m. pl. owners or partners in common pasture, Grág. ii.
af-roð, v. afráð.
af-róg, n. excuse, justification, Str. 71.
af-ruðningr, m. [ryðja], clearing off, defence, repeal, Pr. 425.
af-runi, a, m. [runi, renna], deviation; metaph. sin, trespasses; umbót
ok iðran afruna (gen.), 125. 174; iðrun fyrir görva afruna (acc. pl.), id.;
tárfelling er hann hefir fyrir afruna þá, er verða í þessa heims lífi, id.
184. β. injury, offence, D. N. iii. 367 (Fr.)
afr-yrði, n. = afaryrði, insolent words.
af-ræði, n. [af- intens. and ráð], absolute rule, D. N. ii, 336 several
times (Fr.)
af-rækja, t and ð, to neglect, contemn, H. E. i. 257; reflex, afrækjast, in
the same signification, a. with dat, a. lögunum, to break, neglect the law,
Al 4. β. with acc. (now always so), a. sitt höfuðrnerki, Karl. 189. γ.
uncert. dat. or acc., a. Guðs hlýðni, Edda (pref.) 144, Stj. 241. δ. with at
and a following infin., Gþl. 183; konungar afræktust at sitja at Uppsölum,
left off, Hkr. ii. 97. ε. absol., Fms. vii. 221, 188, Gþl. 506.
af-saka, að, to excuse, exculpate, K. Á. 230, Stj. 37. β. pass, afsak-
ast, to be (stand) excused, K. Á. 226, Stj. 125.
af-sakan and afsokun, f. a 'begging off,' excuse, exculpation, K. Á.
228, Stj. 152. COMPD: afsakanar-orð, n. pl. excuses, Stj.
af-saki, a, m. excuse, 623. 60.
af-sanna, að, to refute, prove to be false ('unsooth'), 655 xvii. 1.
af-sáð, n. seed-corn, N. G. L. i. 240.
af-segja, sagði, to resign, renounce; a. sér e-t, Barl. 210. Now used
in the sense of to refuse, deny.
af-setja, setti, to depose, put down, v. the following.
af-setning, f. and afsetningr, m. deposition, (off-setting, cp. Scot. 'aff-
set,' Jam., which means dismissal, the act of putting away), H. E. ii. 74, 523.
af-siða, adj. ind. immoral, of loose manners, Grág. i. 138.
af-sifja, að, [sifjar], a law term, to cut off from one's 'sib,' alienate
from one's family, renounce; gefa má maðr vingjafir at sér lifanda, hest
eða yxn, vápn eða þvílíka grfpi, ok afsifjar (Cod. A reads afsitjar, but
doubtless wrongly) hann sér þó at sex skynsömum mönnum þyki eigi
arfsvik gör við erfingja, Jb. 163, D. N. i. 141, Pál Vidal. p. 84. The
word appears to be a Norse law term, and does not occur in the laws of
the Icel. Commonwealth, but came into use with the code Jb.
af-síða, adv. aside, apart, Krók. 56.
af-skapligr, adj. [skapligr], misshapen, monstrous, huge, shocking;
a. áfelli, shocking accident, Stj. 90; herfiligr ok a., 655 xiii. A. i; a. ok
úmannligt, Stj. 272; a. úmenska, Fms. ii. 225, K. Á. (App.) 230.
af-skeiðis, adv. astray, H. E. i. 252, 655 xi. 3, Hom. 99.
af-skipan, f. deposition, dismissal, D. N. (Fr.)
af-skipta, adj. ind. cut off, from an inheritance or the like, Lat. expers;
in the phrase, vera görr a., to be wronged, Hrafn. 14.
af-skipti, n. pl. dealing with, intercourse, (cp. the phrase, skipta sér af
e-u, to meddle with, care about); ok eingi a. veita heiðnum goðuin, Fms. ii.
160; ef hann veitir súr engi a., does not deal with, Grág. ii. 121. COMPDS:
afskipta-lauss, adj. heedless, careless, having nothing to do with, Fb. i.
392. afskipta-lítill, adj. caring little about, Fms. vii. 181, Orkn. 142.
afskipta-samr, adj. meddling, partaking, v. úafskiptasamr.
af-skiptinn, adj. meddling, partaking, Ld. 66.
af-skiptr, part. = afskipta, wronged, cheated, Fas. iii. 619. Metaph.
void of, having no interest in, Stj. 155, 195.
af-skirrandi, participial noun, [skirrast], an offscouring, outcast; leiði
þér þenna a. út ór horgiimi, 656 C. 33.
af-skrámliga, adv. hideously, Hom. 155.
af-skrámligr, adj. [af- intens.; skrámr means a giant; skrimsl, a mon-
ster; cp. Engl. to scream], hideous, monstrous; a. illvirki, a sacrilege,
K. Á. 222: also spelt askramligr and askramliga, Al. 142, Hom. 155.
af-skræmi, n. a monster, v. the following.
af-skræmiliga, adv. hideously: a, of a scream; þá lét út á stöðli a.,
howled piteously, of a ghost, Hkr. ii. 312, Eb. 320, of the bellowing of
a mad bull. β. of a monstrous shape; þrællinn (of a ghost) rétti inn
höfuðit, ok sýndist honum a. mikit, Grett. 83 new Ed. γ. metaph.,
óttast a., to be shocked at, Stj. 101.
af-skurðr, ar, m. a chip, lappet, Dipl, iii. 3.
af-skyld, f. a law term, due, obligation, encumbrance, several times in
the Cartularies and deeds of gift, in the phrase, sú er a. þessa fjár, D. I. i.
273, etc.; með þessi a. fara þessir fjárhlutir, 282, Vm. 108: cp. the still
more freq. phrase, sú er afvinna, cp. afvinna.
af-snið, n. a lappet, snip, Pr. 412.
af-sniðning, f. snipping off, afsniðningar-járn, n. a chopper, Fr.
af-sníðis, adv. cut through, across, Bs. i. 388.
af-spraki, a, m. [cp. A. S. sprecan; Germ, sprechen] , rumour, hearsay;
Hákon jarl hafði fengit afspraka nokkurn (perh. better in two words),
Fms. 1. 187.
af-springr, m., Al. 11, Hkr. iii. 277, Edda (pref.) 146, and various
other forms; afsprengr, m. and afspringi, n., Gþl. 47, Fms. viii. 237,
Sks. 46 B, Stj. 63, Orkn. 176; the form now usual is afsprengi, n., Fms.
v. 217, Fas. ii. 391, Bret. 112. 1. gener. offspring, progeny, v. the
quotations above. 2. in pl. used of the produce of the earth, Sks. 48 B
(rare). 3. metaph.: α. a band, a detached part of a body;
þóttist Hrafn þegar vita, at þessi a. mundi vera af ferð þeirra þorgils, that
this detachment must be from the host of Thorgils and his followers, Sturl.
iii. 274. β. a branch, ramification; ok er mikil van, at þar verði
nokkurr a. (offshoot) af þessum ófriði á Limafirði, Fms. xi. 13. γ.
rumour, notice, = afspraki; fá nokkurn a. um e-t, Fms. viii. 160.
af-spurn, f. a 'speering of,' news, notice, Fms. i. 187.
af-spýttr, part, spit out of, deprived of, Anecd. 42.
af-standa, stóð, [Germ. absteben] , to cede, part with, Sturl. i. 164,
v. l. miðla, Fms. iii. 208.
af-stigr, s, m, by-path, Fî. 5, Fær. 102.
af-stúfa, að, or afstýfa, ð, to lop, prune, of trees; a. við, N. G. L. i.
350, Lex. Poët., v. stufr.
af-stúka, n, f. side-nook, 655 xxxii. 4; a side-room in a temple, Fas.
iii. 213; now stúka is almost always used of a sacristy.
af-svar, n. refusal, in pl. in the phrase, veita e-u afsvör, to refuse,
Ld. 114, Fas. i-444, Fbr. 120.
af-svara, að, to deny, refuse, Fas. i. 528; with dat. of pers. and thing,
Sturl. iii. 180.
af-sviptr, part, stripped; with dat., afsviptr þinni ásjónu, cut off from
thy countenance, Stj. 228. Gen. xlviii. 11, Sks. 342, H. E. i. 457.
af-sýnis, adv. out of sight, Fms. viii. 344.
af-sæll, adj. luckless, in the proverb, a. verðr annars glys jafnan, (another
version of the proverb is quoted s. v. afgjarn), coveted wealth, which is
eagerly looked for by another, is luckless, difficult to keep safe, Stj. 78.
af-tak, n. 1. gener. taking away, B. K. 108. 2. 'taking
off' (Shaksp.), slaying, executing; hvat hann vill bjóða fyrir a. Geirsteins,
compensation for the slaughter of G., Fms. vii. 360; en a. hans (slaying)
segja eigi allir einum hætti, x. 390; með aftaki Ólafs, by slaying him,
195; um manna aftök, executions, Gþl. 137: cp. aftaka, and taka af, to
execute, behead. 3. in pl. commonly used of, a. flat denial, in
such phrases as, hafa aftök um e-t, to deny flatly. In some compds this
signification can be traced, as in aftaka-minni, Fms. i. 139. β. it is also
now used in many compds of whatever is excessive, above all measure,
e. g. aftaka-veðr, a hurricane. COMPDS: aftaks-skjöldr, m. a huge
shield, Fas. i. 415. aftaka-maðr, m. a determined, obstinate person;
hón var a. mikill um þetta mál, he was very stubborn in this case, Hkr. ii. 74.
aftaka-minni, adj. compar. less obstinate, more pliable; stóð konungr í
fyrstu fast á móti, en drottning var allt aftakaminni, the king at first stood
fast against it, but the queen was all along less stubborn, Fms. i. 139.
af-taka, n, f. = aftak: 1. gener. loss, privation; a. ok missa, of a
personal loss by death, Edda 37. 2. death by violent means, slaughter;
til aftöku manna eðr fú upp at taka, for the cutting off of men or the con-
fiscation of their goods, Eg. 73, 252; hann hafði verit at aftöku þorkels
fústra, Fms. vii. 201, Orkn. 22 old Ed. Formerly there were no public
executions in Icel., except the stoning of wizards or witches, Ld. ch. 98,
Eb. ch. 20, Vd. ch. 26; and the hanging of thieves, Fbr. ch. 19, Kb. l. c.
Now, however, used in the sense of public execution, and in various
compds, e. g. aftöku-staðr, m. place of execution, etc.
af-tekja, u, f. dues, collections, revenues, or the like; til forræðis ok
allra aftekna (gen. pl.), Bs. 692; ábúð ok a. staðanna, revenue, 752.
af-tekning, f. taking away, a grammatical term, an apostrophe,
Skálda 182.
af-tekt, f. = aftekja, Fms. v. 274, xi. 441, Bs. i. 68.
af-telja, talði, to dissuade, Fms. x. 27.
af-tigna, að, now antigna, v. andtigna, to disgrace, Sks. 225.
af-trú, f. unbelief, heresy, Orkn. 188.
af-trúast, að, dep. to fall into unbelief, Bs. ii. 181.
af-tækiligt, n. adj. advisable, feasible, [cp. taka e-t af, to decide for],
Fms. viii. 348.
af-tækt, n. adj. blamable; er þat ok ætlun mín at fátt muni vera
aftækt um yðra skapsmuni, I 'ettle' that there will be little blameworthy
about your turn of mind, Fms. v. 341.
af-tæma, ð, to 'loom off,' to empty, Fr.
afugr, backwards, going the wrong way, v. öfugr.
afund, envy, v. öfund.
af-undinn, adj. cross, uncivil.
afusa, gratitude, pleasure, v. aufusa.
af-vega, adv. [afvegar, Bs. ii. 92], off the way, astray, Sd. 149. Metaph.
in moral sense; leiða a., to mislead; ganga a., to go astray.
af-vegaðr, part. misled, Mar.
af-vegis = afvega, astray, Skálda 203.
af-velta, adj. [the Scot, awald or awalt], cast, used of cattle, sheep,
or horses that have fallen on the back and are unable to rise. Háv. 44.
af-vensla, u, f. expenses, outlay; auðræði (means) urðu brátt eigi mikil,
en afvenslur þóttu varla með mikilli stillingu, Bs. i. 136.
af-vik, n. a creek, recess, Stj. 195; metaph. a hiding-place, þiðr. 137.
af-vikinn, part, secluded, retired; a. staðr = afvik.
af-vinna, u, f. encumbrance, due, fees, outgoings, = afskyld. Freq. in
deeds of gift. e. g. D. I. i. 203, 266; þá lágu öngar gjafir til staðarins, en a.
varð öngu minni, then no gifts came in to the see, but the outlay was in
nothing less, Bs. i. 84; þá görðust fjárhagir úhægir í Skálaholti, urðu
afvinnur miklar (great outgoings) en tillög (incomings) eingin, Bs. i. 99.
af-virða, ð and t, to despise, Barl. several times.
af-virðiligr, adj. worthless, poor, despicable, Barl. 75, 154; v. auvirðiligr
and auðv., which are the Icel. forms.
af-virðing, f., contr. ávirðing, disrepute, disgrace, fault, Bs. ii. 187.
af-vænn, adj. unexpected, Fas. 11. 552.
af-vöxtr, m. 'off-wax,' i. e. decrease, N. G. L. i. 214; opp. to ávöxtr.
af-þerra, ð, and mod. að, to wipe off; metaph. to expunge, Stj. 142.
af-þokka, að, in the phrase, a. e-t fyrir e-m, to throw discredit on,
run down, set against, Fms. ii. 145; hann útti fátt við jarl, en afþokkaðí
heldr fyrir þeim fyrir öðrum mönnum, he had little to do with the earl,
but rather ran them down before other men, Orkn. 378.
af-þvattr, m. a washing off, ablution, Fr.
af-æta, u, f. [af and eta], prop, a voracious beast, a glutton, a great
bully; ér langfeðgar erut garpar miklir ok afætor, Fms. xi. 111; sterkir
menn ok afætur miklar, iii. 143. It is perhaps identical with the present
ófóti, n. a vile thing, offscouring.
AGG, n. brawl, strife, now freq.
AGI, a, m. [A. S. oga; Dan. ave; Engl. awe: cp. Ulf. agis, n., and
perh. GREEK or GREEK], gener. awe, terror; þá skelfr jörð öll í aga miklum,
then all the earth quakes in great awe, Hom. 100; agi ok ótti, awe and
terror, Fms. vi. 442. β. metaph. turbulence, uproar, disorder, esp. in
the phrase, agi ok úfriðr, uproar and war, Fms. ii. 241, vi. 298, 430. γ.
awe, respect; var eigi sá annarr konungr, er mönnum stæði af jafnmikill agi
af fyrir vizku sakir, there was not another king who inspired his men with so
much awe for his wits' sake, Fms. x. 406; Guðs a., fear of God, Sks. 354,
667. δ. discipline, constraint, now freq. in this sense; í æskunni meðan
hann er undir aga, Sks. 26. II. moisture, wet, now freq., cp. vatn-
sagi. Also a verb aga, að, to chastise, is now freq. COMPDS: aga-sam-
ligr, adj. unruly, Fms. vii. 274. aga-samr, adj. turbulent, in uproar;
agasamt mun þá verða í héraðinu, ef allir þorláks synir eru drepnir, there
will be uproar in the district if all Thorlak's sons are slain, Eb. 230.
AGN, n. bait, Barl. 123, Niðrst. 623. 3. There is now in many
cases a distinction between agn, bait for foxes and land animals, and
beita, bait for fish; but in the poem Hým. 18, 22, at least, agn is used of
fishing; ganga á agnið is to nibble or take the bait: cp. egna.
agn-hald, n. a barb of a hook.
agn-sax, n. fishing knife, with which bait for fish is cut, Edda 36,
Nj. 19 (arnsax is a false reading), Fas. i. 489.
agn-úi, a, m. the barb of a hook for keeping on the agn; skal a. vera á
hverjum þorni, Sks. 419 (B. reads agnör).
agn-ör, f. a barbed hook, Sks. 89 new Ed.
AKA, ók, óku, ekit; pres. ek. It also occurs in a weak form, að,
Fagrsk. 104, which form is now perhaps the most common. [Neither
Ulf. nor Hel. use this word, which appears also to be alien to the South-
Teut. idioms. The Germans say fahren; the English to drive, carry;
cp. Engl. yoke. In Latin, however, agere; Gr. GREEK] Gener. to move,
drive, transport, carry: I. to drive in harness in a sledge or other
vehicle (where the vehicle is in dat.), as also the animal driven; bryggjur
svá breiðar, at aka mátti vögnum á víxl, 'briggs' (i. e. wharfs or piers,, cp.
'Filey Brigg') so broad, that wains might meet and pass each other, Hkr.
ii. 11; gott er heilum vagni heim at aka, 'tis good to drive home with a
whole wain, to get home safe and sound, cp. Horace solve senescentem,
Orkn. 464, Al. 61; þórr á hafra tvá, ok reið þá er hann ekr, in which he
drives, Edda 14, Ób. adds í (viz. reið þá er hekr i), which may be the
genuine reading. β. with the prep, i; Freyr ok ok í kerru með gelti,
Edda 38. γ. absol. to drive, i. e. travel by driving; þeir óku upp á land,
Eg. 543; fóru þeir í sleðann ok óku nóttina alia, drove the whole night,
Fms. iv. 317. With the road taken in acc.; aka úrgar brautir, Rm. 36;
báðu hennar ok heim óku (dat. henni being understood), carrying a bride
home, 37. 20. II. to carry or cart a load, (to lead, in the north of
England) :-- in Iceland, where vehicles are rare, it may perhaps now and
then be used of carrying on horseback. The load carried is commonly
in dat. or acc.: α. acc.: aka saman hey, to cart hay, Eb. 150; saman
ok hann heyit, Ísl. ii. 330; hann ok saman alla töðu sína, Landn. 94; þá
tekr Gísli eyki tvá, ok ekr fé sitt til skógar, Gísl. 121; but absol., ok ekr
til skógar með fjárhlut sinn, l. c. 36; þá let konungr aka til haugsins vist
ok drykk, then the king let meat and drink be carted to the 'how' (barrow),
Fms. x. 186; vill hann húsit ór stað færa, ok vill hann aka þat, carry it
away, Grág. ii. 257; líkin váru ekin í sleða, carried in a sledge, Bs. i.
144. β. dat. more freq., as now; hann ók heyjum sínum á öxnum,
carried his hay on oxen, Fbr. 43 new Ed.; einn ók skarni á hóla, carted
dung alone on the fields, Nj. 67, Rd. 277. γ. with the animals in dat.,
þórólfr let aka þrennum eykjum um daginn, with three yoke of oxen, Eb. 152;
or with the prep. á, ríðr þórðr hesti þeim er hann hafði ekit á um aptaninn,
Ísl. ii. 331, Fbr. 43; ef maðr ekr eðr berr klyfjar á, leads or carries on
packsaddles, Grág. i. 441. δ. absol., þat mun ek til finna, at hann ok
eigi í skegg ser, that he did not cart it on his own beard, Nj. 67. ε.
part., ekinn uxi, a yoked, tamed ox, Vm. 152. III. used by sailors,
in the phrase, aka segli, to trim the sail; aka seglum at endilöngum
skipum, Fms. vii. 94; bað hann þá aka skjótt seglunum, ok víkja út í
sund nokkut, 131. In mod. Icel. metaph., aka seglum eptir vindi, to set
one's sail after (with) the wind, to act according to circumstances; cp.
aktaumar. IV. metaph. in a great many proverbs and phrases, e. g.
aka heilum vagni heim, v. above; aka höllu fyrir e-m, to get the worst of
it, Ld. 206; aka undan (milit), to retire, retreat slowly in a battle; óku þeir
Erlingr undan ofan með garðinum, Fms. vii. 317; akast undan (reflex.), id.,
278; þeir ökuðust undan ok tóku á skógana, they took to the woods, Fagrsk.
174 (where the weak form is used); sumir Norðmenn óku undan á hæli
ofan með sjónum, x. 139: aka e-m á bug, the figure probably taken from
the ranks in a battle, to make one give way, repel, en ef Ammonite aka,
þér á bug, if they be too strong for thee, Stj. 512. 2 Sam. x. 11. Mkv. 7; also
metaph., aka bug á e-n, id.; mun oss þat til Birkibeinum, at þeir aki á oss
engan bug, to stand firm, with unbroken ranks, Fms. viii. 412. It is now
used impers., e-m á ekki ór að aka, of one who has always bad luck, pro-
bably ellipt., ór steini or the like being understood; cp. GÍsl. 54, the phrase,
þykir ekki ór steini hefja, in the same sense, the figure being taken from a
stone clogging the wheels; ok hann af sér fjötrinum, threw it off by rubbing,
Fas. ii. 573; þá ekr Oddr sér þar at, creeps, rolls himself thither, of a fet-
tered prisoner, id.; the mod. phrase, að aka sér, is to shrug the shoulders as a
mark of displeasure: aka ór öngum, ex angustiis, to clear one's way, get out
of a scrape, Bjarn. 52; aka í moínn, to strive against, a cant phrase. Im-
pers. in the phrase, e-m verðr nær ekit, is almost run over, has a narrow
escape, varð honum svá nær ekit at hann hleypti inn í kirkju, he was so hard
driven that he ran into the church, Fms. ix. 485; hart ekr at e-m, to be in
great straits, ok er þorri kemr, þá ekr hart at mönnum, they were pressed
hard, Ísl. ii. 132; ekr mi mjök at, I am hard pressed, GÍsl. 52; er honum
þótti at sér aka, when death drew near,, of a dying man, Grett. 119 A.
Reflex., e-m ekst e-t í tauma, to be thwarted in a thing, where the figure
is taken from trimming the sail when the sheet is foul, Fms. xi. 121. In
later Icelandic there is a verb akka, að, to heap together, a. e-u saman,
no doubt a corruption from aka with a double radical consonant, a cant
word. Aka is at present a rare word, and is, at least in common speech,
used in a weak form, akar instead of ekr; akaði = ók; akat =
AKARN, n. [Ulf. akran -- GREEK; Engl. acorn; Germ. ecker; Dan.
agern] , acorn, Edda 30 and Gl.
ak-braut, n. carriage road, Hkr. ii. 253, Fær. 102, vide Fb. i. 144.
ak-færi, n. driving gear, carriage and harness, Fms. iii. 206, Nj. 153.
AKKERI, n. [no doubt, like Engl. anchor, of foreign origin; cp. Gr.
GREEK, Lat. ancora. It occurs, however, in a verse as early as the year
996], ankeri, Lv. 99, is a corrupt form from a paper MS., so is also atkeri,
Hkr. i. 311; liggja um akkeri, to lie at anchor, Fbr. 52; leggjast um a., to
cast anchor, Fms. iv. 301; heimta upp a., to weigh anchor, 302; a. hríffr
við, the anchor holds, Ld. 21, Grág. ii. 397, Jb. 397, Eg. 129, Fms. vii.
264, ix. 44, x. 136, Hkr. i. 311, Lv. 99, Fas. i. 511, 515. Metaph., a.
vánar, anchor of hope, 677. 17. COMPDS: akkeris-fleinn, m. the
fluke, palm of an anchor, Fms. ix. 387, Orkn. 362. akkeris-lauss,
adj. without, an anchor, Ann. 1347. akkeris-lægi, n. anchorage,
Jb. 396. akkeria-sát, f. id., Grág. ii. 402, 408. akkeris-stokkr,
m. an anchor-stock, Orkn. 362. akkeris-strengr, m. an anchor-rope,
cable, Fms. ii. 10. akkeris-sæti, n. anchorage, Jb. 397 B.
AKKORDA, að, [for. word], to accord, Rb. 446.
AKR, rs, pl. rar, [Ulf. akrs; A. S. œcer; Engl. acre; Germ, acker;
Lat. ager; Gr. GREEK], arable land, ground for tillage: α. opp. to
engi, a meadow; cp. the law term, þar er hvárki sé a. ne engi, Grág. i.
123, Hrafn. 21. β. opp. to tún, the 'town' or enclosed homefield;
bleikir akrar en slegin tún, the corn-fields are white to harvest and the
'town,' i. e. the 'infield,' is mown, Nj. 112; helgi tuns ok akra ok engja,
Bs. i. 719; teðja akra, Rm. 12. 2. metaph. the crop; þeir höfðu niðr-
brotið akra hans alla, destroyed all the crop in the fields, Fms. v. 50; ok
er hann óð rúgakrinn fullvaxinn, þá tók döggskórinn á sverðinu akrinn
uppstandanda, and when he (Sigurd Fafnir's bane) strode through the
full-waxen rye-field, the tip of his sword's sheath just touched the upstand-
ing ears. Fas. i. 173; sá hinn góði akr (crop) er upp rann af þeirri hinni
góðu jörð, Hom. 68. β. name of several farms. COMPDS: akra-
ávöxtr, m. produce of the fields, Ver. i. akra-gerði, n. a 'field-
garth,' enclosure of arable land, N. G. L. i. 22. akra-karl, m. cognom.
'Acre-carle,' Lv. 40. akra-spillir, m. cognom. destroyer of fields,
Glúm. 333, Fas. ii. 362, better askaspillir, q. v.
akr-dai, n. (?), wild gourds; veit ek eigi hvat þat heitir (adds the
translator) þat var því líkast sem a., Stj. 615. 2 Kings iv. 39.
akr-deili, n. a plot of arable land, D. N. ii. 123 (Fr.)
akr-gerði, n. enclosure of arable land, Fms. vii. 178.
akr-görð, f. agriculture, akrgörðar-maðr, m. ploughmen, Nj. 54.
akr-hæna, u, f. a 'field-hen,' quail, opp. to heiðarhæna or lynghæns, Stj. 292.
akri, a, m. a bird, Edda (Gl.)
akr-karl, m. a 'field-carle,' ploughman or reaper, Stj. 273, 441, El. 4, 19.
akr-kál, n. 'field-kale,' potherbs, Stj. 615. 2 Kings iv. 39.
akr-land, n. land for tillage, Grág. ii. 258, D. I. i. 268, Bs. i. 348,
Fms. iii. 18. akrlands-deild, f. division of a field, Grág. ii. 260.
akr-lengd, f. a field's length (now in Icel. tunlengd, i. e. a short dis-
tance); svá at a. var í milli þeirra, so that there was a field's length between
them, Bev. 14 (Norse).
akr-maðr, m. ploughman, tiller of ground, Fms. vi. 187.
akr-neyttr, part, used as arable land, tilled, Sks. 630, v. l.
akr-plógsmaðr, m. ploughman, Stj. 255.
akr-rein, f. a strip of arable land, D. N. ii. 561.
akr-skipti, n. a division of afield, Fms. xi. 441.
akr-skurðr, ar, m. reaping, akrskurðar-maðr, m. a reaper, Stj.
Ruth ii. 21 (young men).
akr-súra, u, f. field-sorrel, Hom. 82, 83.
akr-tíund, f. tithe paid on arable land (Norse), N. G. L. i. 391.
akr-verk, n. field-work, harvest-work, Bret. 6, Fms. vi. 187, Stj. Ruth ii.
akrverks-maðr, m. ploughman, tiller of the ground, Ver. 5. Gen. iv. 2.
ak-stóll, m. probably a chair on wheels or castors; Ketilbjörn sat á akstóli
injök við pall, in the banquet at Flugumýri in the year 1253, Sturl. iii. 182.
AKTA, að, [for. word, which therefore does not observe the contrac-
tion into á, which is the rule with genuine words; it appears esp. in
eccl. writers and annalists at the end of the 13th and 14th centuries,
Arna b. S., K. Á., Stj., the Norse Gþl., etc.: cp. A. S. eahtan; Hel.
ahton, censere, considerare; Germ, achten; mid. Lat. actare, determi-
nare et actare, Du Cange in a letter of the year 1284.] I. to
number, tax, value, take a census; akta fólkið, Stj. 2 Sam. xxiv. 10;
fóru þeir víða um land ok öktuðu vísaeyri konungs, taxed, Bs. i. 707;
nú byggir maðr dýrra en vandi hefir á verit, akti (tax) því fremr dýrra ok
fremr til leiðangrs ok landvarnar, he shall be taxed in due proportion,
Gþl. 337. 2. to examine, enquire; aktið inniliga öll þau leyni sem
hánn má í felast, to take diligent heed of all the lurking-places, Stj. 479.
1 Sam. xxiii. 23; aktið þó áðr, and look, that, id. 2 Kings x. 23; hann
aktaði eptir (looked after) urn eignir staðarins, Bs. i. 778. 3. to
devote attention to, study; hann aktaði mjök bókligar listir, Bs. i. 666,
680. II. a law term, esp. in the Arna b. S., to debate, discuss in
parliament; mú er þetta var aktað (debated) gengu menn til lögréttu, Bs. i.
719; var þá gengit til lögréttu, ok lesit bréf konungs ok drottningar ok
aktað (stated) af leikmanna hendi hversu prestar höfðu af stöðum gengit,
735; lögbók öktuð á alþingi, the code of law debated at the althing,
H. Ann. 419. 19. Now only used in the sense of to care for, feel respect
for, but a rare and unclassical
ak-tamr, adj. tame under the yoke; griðungr a., Grág. ii. 122.
aktan, f. [Germ, achtung], heed, consideration, H. E. i. 410.
ak-taumr, m. esp. in pl. ar, lines (taumar) to trim (aka) the sail, dis-
tinguished from höfuðbendur, the stays of the mast, perhaps the braces of
a sail (used by Egilsson to transl. GREEK in Od. 5. 260), þórarinn stýrði
ok hafði aktaumana um herðar sér, þvíat þröngt var á skipinu, had the
braces round his shoulders, because the boat was blocked up with goods, Ld.
56; the phrase, sitja í aktaumum, to manage the sail; ef ek sigli með
landi fram, ok sit ek í aktaumum, þá skal engi snekkja tvítugsessa sigla
fyrir mér, eða ek vilja svipta (reef the sail) fyr en þeir, Fms. v. 337; reiði
slitnaði, svá at bæði gékk í sundr höfuðbendur ok aktaumar, Fas. iii. 118;
reki segl ofan, en a. allir slitni, 204; slitnuðu höfuðbendur ok aktaumar, Bær.
5, Edda (Gl.) That the braces were generally two may be inferred from
the words við aktaum hvárntveggja hálf mörk, N. G. L. i. 199. 2.
metapn., sitja í aktaumum, to have the whole management of a thing;
mun yðr þat eigi greitt ganga ef þér erut einir í aktaumum, if you are
alone in the management of it, Ísl. ii. 49; einir um hituna is now used in
the same sense. (The Engl. yoke-lines, as aktaumar is sometimes inter-
preted (as in the Lat. transl. of the Ld.), are now called stjórntaumar.
Aktanmr is obsolete. See 'Stones of Scotland,' tab. liv. sqq.)
AL- [A. S. eal-; Engl. all, al-; Germ, all-] , a prefix to a great many
nouns and participles, but only a few verbs, denoting thoroughly, quite,
perfectly, completely, answering to Lat. omni- and Gr. GREEK- or GREEK-. If
followed by a u or v it sometimes changes into öl, e. g. ölúð, benignitas;
ölværð, laetitia: ölteiti, hilaritas, is irregular, instead of alteiti. The
prefixed particle al- differs from all-, which answers to Lat. per-, A. S.
eall-, Engl. very: v. the following compds.
ALA, ól, ólu, alið; pres. el, [Ulf. a single time uses the partic. alans =
(GREEK, and twice a weak verb aliþs = GREEK, a fatling. The
word seems alien to other Teut. idioms, but in Lat. we find alere; cp. the
Shetland word alie, to nourish.] Gener. to give birth to, nourish, support,
etc. I. to bear, esp. of the mother; but also of both parents; rarely
of the father alone, to beget: börn ólu þau, they begat children, Rm. 12; þat
barn er þau ala skal eigi arf taka, Grág. i. 178: of the father alone, enda
eru börn þau eigi arfgeng, er hann elr við þeirri konu, which be begets by
that woman, 181; but esp. of the mother, to bear, give birth to; jóð ól
Amma, Rm. 7; þóra ól barn um sumarit, Eg. 166, Fms. iv. 32, i. 14; hon fær
eigi alit barnit, Fas. i. 118. β. metaph. to produce, give rise to; en nú
elr hverr þessara stafa níu annan staf undir sér, Skálda 162. 2. pass.
to be born, begotten; börn þau öll er alin eru fyrir jól, who are born, N. G. L.
i.; 377; the phrase, alnir ok úbornir, born and unborn, present and future
generations, has now become aldir ok óbornir; eigu þau börn er þar alask
(who are born there) at taka arf út hingat, Grág. i. 181; barn hvert skal
færa til kirkju sem alit er, every child that is born, K. Þ. K. 1; ef barn elsk
svá naer páskum, is born, 16. β. of animals (rarely), justus heitir forað,
þat elsk (is engendered) í kviði eins dýrs, 655 xxx. 4. II. to
nourish, support, Lat. alere: 1. esp. to bring up, of children; the
Christian Jus Eccl., in opposition to the heathen custom of exposing chil-
dren, begins with the words, ala skal barn hvert er borit verðr, every child
that is born shall be brought up, K. Á. ch. 1. β. adding the particle upp;
skal eigi upp ala, heldr skal út bera barn þetta, this bairn shall not be brought
up, but rather be borne out (i. e. exposed to perish), Finnb. 112. 2.
to feed, give food to, harbour, entertain; ala gest ok ganganda, guests;
ala þurfamenn, the poor, D. in deeds of gift; en sá maðr er þar býr skal ala
menn alla þá er hann hyggr til góðs at alnir sé, he shall harbour them, D.
i. 169; ala hvern at ósekju er vill. to harbour, 200; Guð elf gesti (a proverb),
God pays for the guests, Bs. i. 247; sótt elr sjúkan, fever is the food of the
sick; utanhrepps göngumenn skal enga ala, ok eigi gefa mat, hvárki meira
né minna, gangrels of an outlying district shall none of them be harboured,
nor have meat given them, neither more nor less, Grág. i. 293, 117. β.
of animals, to nourish, breed; einn smásauð er hann ól heima í húsi sínu,
one pet lamb which he had reared at home in his own house, Stj. 516;
segir allæliligan, ok kvað verða mundu ágæta naut ef upp væri alinn, of a
live calf, Eb. 318. 2. pass, to be brought tip, educated; ólusk (grew
up) í ætt þar, æstir kappar (or were born), Hdl. 18; alask upp, to be brought
up; hence uppeldi, n. III. metaph. in such phrases as, ala aldr
sinn, vitam degere, to pass one's days, Bárð. 165: the phrase, ala e-t eptir
e-m, to give one encouragement in a thing, bring one tip in, esp. in a bad
sense; ól hann eptir engum manni ódáðir, Joh. 625. 93: ala á mál, to
persist in, urge on a thing; karl elr á málið (begs hard) at Gunnar mundi
til hans fara, Sd. 172, Ísl. ii. 133, 163 :-- the present phrase is, að ala e-t
við e-n, to bear a grudge against...; and in a negative sense, ala ekki,
to let bygones be bygones: ala önn fyrir, to provide for: a. öfund, sorg,
um e-t, to grudge, feel pang (poët.),
alaðs-festr, ar, f. [obsolete alaðr, alimentum, Ýt. 13, v. l.], a law term in
the Icel. Commonwealth, viz. the eighth part of the sum fjörbaugr (life-
money), amounting to an ounce, a fee to be paid by a convict in the Court
of Execution (féránsdómr); if a convict, liable to the lesser outlawry,
failed in paying off the alaðsfestr, he thereby became a complete outlaw,
úalandi; hence the name life-money or blood-money. It is thus defined:
þar skal gjaldast mörk lögaura at féránsdómi, goða þeim er féránsdóminn
nefndi; þat fé heitir fjörbaugr, en einn eyrir (ounce) þess fjár heitir a. ef
þat fé (the alaðsf. or the whole fjörb.?) gelzt eigi, þá verði hann skógar-
maðr úæll, Grág. i. 88; nú gelzt fjörbaugr ok a. þá skal dæma svá sekðarfé
hans sem skógarmanns, 132: Njála uses the less classic form, aðalfestr
(per metath.), Nj. 240; cp. Johnsonius (Lat. transl.), p. 529, note 8.
al-auðn, f. devastation, þiðr. 233.
al-auðr, adj. altogether waste, Bret. 168.
al-bata and al-bati, adj. ind. completely cured, quite well, Ísl. ii. 469.
al-berr, adj., now allsberr, quite bare, stark-naked, metaph. manifest,
Sturl. iii. 118.
al-bitinn, adj. part, bitten all over, Rd. 298.
al-bjartr, adj. quite bright, brilliant, Eluc. 10, Fas. i. 663.
al-blindr, adj. stone-blind, Post. 745. 87.
al-blóðugr, adj. all-bloody, Nj. 62, Fms. i. 121, Ísl. ii. 271.
al-bogi = alnbogi, elbow, v. ölnbogi and ölbogi.
al-breiðr, adj. of the full breadth of stuff; a. lérept, Jb. 348.
al-brotinn, adj. part, all-broken, shattered, Fms. ii. 246.
al-brynjaðr, part, cased in mail, Hkr. ii. 26, Fms. vii. 45, Fas. i. 91.
al-búa, bjó, to fit out, furnish or equip completely, at albúa kirkju,
N. G. L. i. 387; but spec, in part, albúinn, completely equipped, esp. of
ships bound for sea [where bound is a corruption of boun, the old English
and Scottish equivalent of buinn. Thus a ship is bound for sea or outward
bound or homeward bound, when she is completely fitted and furnished
for either voyage; windbound is a different word, where bound is the
past part. of bind. Again, a bride is boun when she has her wedding
dress on; v. below, búa and búask, which last answers to busk]: nú byst
hann út til Íslands, ok er þeir vóru albúnir, Nj. 10; ok er Björn var a.
ok byrr rann á, Eg. 158, 194: a. sem til bardaga, all-armed for the battle,
Fms. xi. 22. β. in the phrase, a. e-s, quite ready, willing to do a
thing; hann kvaðst þess a., Nj. 100, Eg. 74: also with infin., a. at ganga
héðan, ready to part, Fms. vii. 243.
al-búinn, ready, v. the preceding word.
al-bygðr, part, completely inhabited, taken into possession, esp. used of the
colonisation of Iceland; þorbjörn súrr kom út at albygðu landi, after the
colonisation was finished, Landn. 142, several times, Hrafn. 3, Eg. 191, etc.
ALDA, u, f. a wave, freq. as a synonyme to bylgja, bára, etc.; it is
esp. used of rollers, thus undiralda means the rollers in open sea in calm
weather, Edda (Gl.) 2. metaph. in the phrase, skil ek, hvaðan a.
sjá rennr undan (whence this wave rolls), hafa mér þaðan jafnan köld
ráð komið, veit ek at þetta eru ráð Snorra goða, of deep, well-planned
schemes, Ld. 284. Now used in many COMPDS: öldu-gangr, m. unruly
sea; öldu-stokkr, m. bulwarks of a ship, etc.
alda- and aldar-, v. old, time, period; (poët. -- people.)
al-dauði and aldauða, adj. ind. dead and gone, extinct, of families,
races, esp. in the neg. phrase, vera enn ekki a., to be still in full vigour;
ok óru (váru) eigi þeir a., Ísl. ii. 310; eptir dauða Haralds var a. hin forna
ætt Danakonunga, died out with king H., Fms. xi. 206; aldauða eru þá
Mosfellingar ef ér Sigfússynir skuluð ræna þá, Nj. 73; ella eru mjök a.
várir foreldrar, Fms. vi. 37; opt finn ek þat, at mér er a. Magnús
konungr, I often feel that for me king M. is dead and gone, Hkr. iii. 107.
COMPD: aldauða-arfr, m. a law term, an inheritance to which there is
no heir alive, Gþl. 282, N. G. L. i. 49; cp. Hkv. Hjörv. 11, where aldauðra-
arfr is a mis-reading; the meaning of the passage hyggsk a. ráða is, that
he would destroy them to the last man.
ALDIN, n., dat. aldini, [Dan. olden; a Scandinavian radical word(?)
12 ALDINSGARÐR -- ALGYLDR.
not found In Ulf.], gener. fruit of trees, including apples, nuts, acorns, and
sometimes berries; gras ok aldin ok jarðar ávöxtr allr, herbs, fruits, and
earth's produce, K. Þ. K. 138; korn ok öllu aldini (dat.), K. Á. 178;
þá verðr þegar eitr í öllu aldini á því tré, Rb. 358. It originally meant
wild fruits, nuts and acorns; hafði hann enga aðra fæðu en aldin skógar
ok vatn, Hom. 105; af korninu vex rót, en vöndr af rótinni, en af vendi
a., 677. 14; lesa a., to gather nuts, acorns, Dropl. 5; úskapligt er at taka
a. af trénu fyr en fullvaxið er, unripe fruit, Al. 18; epli stór ok fík-
trés aldin, great apples and the fruit of fig-trees, Stj. 325. Numb. xiii.
23. β. of garden fruit; allt þat a. er menn verja með görðum eðr
gæzlu, Gþl. 544; akr einn harla góðr lá til kirkjunnar, óx þar it bezta
aldini, the finest fruits, Fms. xi. 440. γ. metaph., blezað sé a. kviðar
þíns, the fruit of thy womb, Hom. 30. Luke i. 42. COMPD: aldins-
garðr, m. a fruit-garden, orchard, Gþl. 543.
aldin-berandi, part, bearing fruit, Sks. 630.
aldin-falda, n, f. a lady with an old-fashioned head-dress, Rm. 2.
aldin-garðr, in. garden, orchard, Lat. hortus; víngarða, akra ok
aldingarða, Stj. 441. 1 Sam. viii. 14, where aldingarða answers to olive-
yards, Fms. iii. 194.
aldini, fruit, v. aldin.
aldin-lauss, adj. without fruit, sterile, barren; a. tré, Greg. 48.
aldinn, adj. [Engl. old; Germ, alt; Ulf. alþeis = GREEK]. In Icel.
only poët. The Scandinavians say gamall in the posit., but in compar. and
superl. ellri, elztr, from another root ald: it very seldom appears in prose
authors: v. Lex. Poët.; Sks. 630; cp. aldrænn.
aldin-skógr, ar, m. wood of fruit-trees, Stj. Judg. xv. 5, where vin-
garðar, olivatré ok aldinskógar answer to the Engl. vineyards and olives.
aldin-tré, n. fruit-tree, Stj. 68.
aldin-viðr, ar, m. fruit-trees, a poët. paraphrase, Fms. ix. 265, Sks. 105.
ALDR, rs, pl. rar, m. [Ulf. alþs = GREEK or Lat. aevum; Engl. old;
Germ. alter], age, life, period, old age, everlasting time. 1. age, life-
time, Lat. vita, aetas; hniginn at aldri, stricken in years, Eg. 187; hniginn
á aldr, advanced in years, Orkn. 216; ungr at aldri, in youth, Fms. iii.
90; á léttasta aldri, in the prime of life, v. 71; á gamals aldri, old, iii.
71; á tvítugs, þrítugs aldri, etc.; hálfþrítugr at aldri, twenty-five years
of age, Eg. 84; vera svá aldrs kominn, at that time of life, Fs. 4; hafa
aldr til e-s, to be so old, be of age, Fms. i. 30; ala aldr, to live, v. ala, Fs.
146; allan aldr, during the whole of one's life, Ver. 45; lifa langan a., to
enjoy a long life, Nj. 252. 2. old age, senectus; aldri orpinn, de-
crepid, lit. overwhelmed by age, Fms. iv. 233, xi. 21; vera við aldr, to be
advanced in years. 3. manns aldr is now used = generation; lifa
marga manns aldra, to outlive many generations: sometimes denoting a
period of thirty to thirty-three years. 4. seculum, aevum, an age,
period; the time from the creation of the world is divided into six such
ages (aldrar) in Rb. 134: cp. öld. 5. eternity; in the phrase, um
aldr, for ever and ever; mun ek engan mann um aldr (no man ever) virða
framar en Eystein konung, meðan ek lifi, as long as I live, Fms. vii. 147,
Th. 25; af aldri, from times of yore, D. N. ii. 501; um aldr ok æfi, for
ever and ever, Gþl. 251, N. G. L. i. 41.
aldraðr, adj. elderly, Fms. i. 70, 655 xiv. B. I; öldruð kona, Greg. 27.
aldr-bót, f. fame, honour, Lex. Poët.
aldr-dagar, m. pl. everlasting life; um a., for ever and ever, Vsp. 63.
aldr-fremd, f. everlasting honour, Eluc. 51.
aldri qs. aldri-gi, [dat. from aldr and the negative nominal suffix
-gi; Dan. aldrig], with dropped neg. suffix; the modern form is aldrei;
unusual Norse forms, with an n or t paragogical, aldregin, aldregit:
aldregin, N. G. L. i. 8, Sks. 192, 202 B, Hom. ii. 150, Stj. 62 (in MS.
A. M. 227. Ed. aldri), O. H. L. 17, 79, and several times; aldregit, N. G. L.
i. 356. The mod. Icel. form with ei indicates a contraction; the old aldri
no doubt was sounded as aldrí with a final diphthong, which was later (in
the 15th century) changed into ei. The contr. form aldri occurs over and
over again in the Sagas, the complete aldregi or aldrigi is more rare, but
occurs in Grág. i. 220 A, 321 A, ii. 167, etc.; aldrei appears now and then
in the Edd. and in MSS. of the I5th century, but hardly earlier. I.
never, nunquam: 1. temp., mun þik a. konur skorta, Ísl. ii. 250;
koma aldregi til Noregs síðan, Nj. 9; verðr henni þat aldregi rétt, Grág.
ii. 214; ella liggr féit aldregi, in nowise, i. 220; sú sök fyrnist aldregi,
361; ok skal aldregi í land koma síðan, ii. 167. 2. loc. (rare),
mörk var svá þykk upp fra tungunni at aldri (nowhere) var rjóðr í (=
hvergi), Sd. 170. II. ever, unquam, after a preceding negative,
appears twice in the Völs. kviður; en Atli kveðst eigi vilja mund aldregi
(eigi aldregi = never), Og. 23; hnékat ek af því til hjálpar þér, at þú værir
þess verð aldregi (now, nokkurrt tíma), not that thou ever hadst deserved it,
II. β. following a comparative, without the strict notion of negation;
verr en a. fyr, worse than ever before, Stj. 404; framar en a. fyr, l. c. Cod. A;
meiri vesöld en áðr hafði hann aldregi þolat, greater misery than he ever be-
fore had undergone, Barl. 196. III. aldr' = aldri = semper; aldr' hefi
ek frétt..., I have always heard tell that..., in a verse in Orkn.
aldr-lag, n. laying down of life, death, destruction, a poët. word, in
the phrase, verða e-m at aldrlagi, to bring to one's life's end, Fms. viii.
108, Al. 106; esp. in pl. aldrlög, exititim, Bret. 59, 66, 67.
aldr-lok, n. pl. close of life, death, Hkv. 2. 10.
aldr-máli, a, m. tenure for life, D. N., unknown in Icel., Dan. livsfæste.
aldr-nari, a, m. [A. S. ealdornere, nutritor vitae,], poët, name of fire,
Vsp. 57, Edda (Gl.)
aldr-rúnar, f. pl. life-runes, charms for preserving life, Rm. 40.
aldr-rúttr, adj. on terms of peace for ever, D. N. in a law phrase, a. ok
æfinsáttr, Fr.
aldr-slit, n. pl. death, in the phrase, til aldrslita, ad urnam, Sturl. iii. 253.
aldr-stamr (perh. aldrscamr), adj. = fey, only in Akv. 42.
aldr-tili, a, m. [cp. as to the last part, Germ, ziel], death, loss of
life, exitium; rather poët.; or in prose only used in emphatic phrases;
hefir þó lokit sumum stöðum með aldrtila, has ended fatally, Fms. viii.
153; ætla ek þær lyktir munu á verða, at vér munim a. hljóta af þeim
konungi, he will prove fatal to our family, Eg. 19; mun ek þangað sækja
heldr yndi en a. (an alliterative phrase), Bret. 36; údæmi ok a., 38 :-- the
words, Acts ix. I, 'breathing out tbreatenings and slaughter,' are in the
Icel. translation of the year 1540 rendered 'Saul blés ógn og aldrtila.'
aldr-tjón, n. loss of life, Lex. Poët.
aldr-tregi, a, m. deadly sorrow; etr sér aldrtrega, Hm. 19.
ald-rænn, adj. elderly, aged (rare), Lex. Poët.; hinn aldræni maðr,
Fms. vi. 65, but a little below aldraðr; a. kona, Bs. i. 201, v, 1. öldruð.
aldur-maðr, m. alderman [A. S. ealdorman], Pd. 13.
al-dyggiliga, adv. truly, with perfect fidelity, Hom. 135.
al-dyggr, adj. faithful, Barl. 5.
al-dæli, adj. very easy to treat, Jv. 24, Mag. 115.
al-dæll, adj. easy to deal with, gentle, Grett. 108; A and B dæll.
al-eiga, u, f. a person's entire property, Gþl. 543, Hkr. ii. 344, iii. 141,
Bs. ii. 66. COMPD: aleigu-mál, n. a suit involving a person's whole
property, Gþl. 550 :-- so also aleigu-sök, f., Hkr. ii. 163.
al-eyða, n, f. devastation, esp. by fire and sword; göra aleyðu, to turn
into a wilderness, Fms. xi. 42, Hkr. iii. 141.
al-eyða, adj. ind. altogether waste, empty, void of people; a. af mönnum,
Hkr. i. 98, ii. 197; brennir ok görir a. landit, burns and makes the land
an utter waste, Hkr. i. 39; sumir lágu úti á fjöllum, svá at a. vóru bæirnir
eptir, some lay out on the fells, so that the dwellings were utterly empty
and wasted behind them, Sturl. iii. 75.
al-eyða, dd, to devastate, Karl. 370.
al-faðir, m. father of all, a name of Odin, v. alföður.
al-far, n., better álfar [áll], channel, B. K. 119.
al-fari, adj. ind., now alfarinn; in phrases like fara, koma alfari, to start,
set off for good and all, Fms. iii. 92, Bret. 80, Fas. i. 249; ríða í brott a.,
Nj. 112, Bs. i. 481; koma til skips a., Grág. ii. 75. [Probably an obso-
lete dat. from alfar.]
al-farinn, adj. part, worn out, very far gone, Stj. 201, of the kine of
Pharaoh, 'ill-favoured and lean-fleshed,' Gen. xli. 3. β. now = alfari.
al-feginn, adj. very glad ('fain'), Lex. Poët.
al-feigr, adj. very 'fey,' i. e. in extravagant spirits, in the frame of mind
which betokens speedy death, a. augu, Eg. in a verse.
alfr, alfheimr, etc., elves etc., v. álfr etc.
al-framr, adj. (poët.) excellent, Lex. Poët.
al-fríðr, adj. very fair, Lex. Poët.
al-frjáls, adj. quite free, Sks. 621.
al-frjóvaðr, part. in full flower. Lex. Poët.
alft, f. swan, v. álpt.
al-fullr, adj. quite full, Greg. 26.
al-fúinn, adj. quite rotten, Fms. vi. 164.
al-færr, adj. quite fit, quite good, Vm. 177, v. ölforr.
al-fært, n. of weather, fit for travelling, Sd. = fært.
al-föðr, m. father of all, the name of Odin as the supreme god in Scan-
dinavian mythology, Edda i. 37 (Ed. Havn.) Now used (theol.) of God.
al-gangsi and algangsa, adj. ind. quite common, current, Sks. 199,
208 B.
al-geldr, adj. part, ow ite gelded, of cattle, Grág. i. 503. β. now
also= giving no milk.
al-gildi, n. a law term, full value, Gþl. 392. COMPD: algildis-vitni,
n. a law term, lawful testimony, competent witness; defin., N. G. L. i. 211.
al-gildr, adj. of full value, in a verse in Fs. 94; now common, opp. to
hálfgildr, of half value, or ógildr, valueless.
al-gjafl, prob. a false reading, N. G. L. i. 347 = frjálsgjafi.
al-gjafta, adj. ind. stall-fed, of cattle, Ísl. ii. 38.
al-gleymingr, m. [glaumr], great glee, great mirth, in the phrase, slá
á algleyniing, to be in great glee, to be very merry, Stud. iii. 123. The
Icel. now say, að komast í algleyrning, to run high, to the highest point.
al-góðr, adj. perfectly good, now used of God. β. albeztr kostr, by
far the best match (Germ. allerbester), Ld. 88.
al-grár, adj. quite grey, þorf. Karl. 424.
al-gróinn, adj. part, perfectly healed, Eluc. 57.
al-grænn, adj. quite green, flourishing, Lex. Poët.
al-gullinn, adj. (poët.) all-golden, Hým. 8.
al-gyldr, adj. all-gilt, Vm. 52.
ALGORA -- ALLARÆÐILIGA. 13
al-göra, ð, to finish, of buildings, Hkr. iii. 180, Ld. 114. Metaph. to
fulfil Fms. iii. 49, Hom. 8, Stj. 18. Reflex, to become completed, Post.
626 B. II. Part. algörr, perfect; perfectam fortitudinem is rendered by
algorvan styrkleik, thorough strength, Fms. viii. (pref.), i. 96, Sks. 44,
274, Stj. 563, 114; hið algörvasta, 677. 7.
al-görlega, adv. altogether, quite, Fms. ii. 42, Greg. 34, etc.
al-görleikr, now algörlegleikr, s, m. (theol.) perfectness, perfection,
Stj. 21, Fms. x. 337, Rb. 316.
al-görr, adj. part, perfect, finished, v. algöra.
al-gorvi, f. I- perfection, maturity, Stj. 376, Hom. 25. II.
full dress [v. görvi, dress], Sks. 298.
al-heiðinn, adj. altogether heathen; landit (Iceland) var a. nær hundr-
aði vetra, the land was utterly heathen near a hundred (i. e. one hundred
and twenty) winters, Landn. 322.
al-heilagr, adj. all-hallowed, N. G. L. i. 141.
al-heill, adj. 1. completely whole, entire, Lat. integer, Stj. 439.
I Sam. vii. 9 (wholly), Sks. 604, translation from Lat. individua. 2.
perfectly healthy, safe and sound, Fms. xi. 38, ii. 232, Magn. 516.
al-heilsa, u, f. complete restoration to health, Bs. i. 313, v. l.
al-henda, u, f. a metrical term, a subdivision of dróttkvætt, a metre
having two rhymed couplets in every line; if one of these be half rhyme it
is called a. hin minni (the minor alhenda), if both be full rhymes it is a.
meiri (complete alhenda), Edda (Ht.) 132, Sturl. ii. 56: thus harð-múla
varð Skúli is a complete alhenda.
al-hending, f. = alhenda.
al-hendr, adj. used of a metre in alhenda, Edda 132; drápa alhend,
Sturl. ii. 56.
al-hnepptr, adj. part, (metric.) an apocopate (hneppt) species of the
metre dróttkvætt w ith masculine rhymes, v. hnept and hálfhnept. Thus
defined, Edda (Ht.), verse 78; it is called alhneppt, where all the rhymes
are masculine; but hálfhneppt, where feminines and masculines are used
alternately.
al-hreinn, adj. quite pure, clean, Hom. 107.
al-huga and ölhuga or öluga, by eliding the h and changing the
vowel through the following u, adj. ind. [hugr], whole-hearted, in full
earnest, Sturl. iii. 272, v. l.; ölhuga &aolig-acute;st, sincere love, Greg. 17.
al-hugat, alugat, or alogat, n. part, in real earnest, whole-hearted,
having made one's mind up; ef þér er þat alhugat, if thou be in earnest,
Nj. 49; föður hans var alogat at drepa Davíd, his father's heart was set
on slaying David, Stj. 473. I Sam. xx. 33. β. used substantively,
serious matters; blanda hégóma við alhugat (now alvara), to blend trifles
with serious things. γ. adverb. steadfastly, earnestly; iðrast a., to repent
sincerely, Hom. 166; en ef þú sér at alogat (really) tekr fé þitt at vaxa,
Sks. 34, 339; þá er hann alogat úsekr, really guiltless, 677. 9.
al-hugi and alogi, a, m. earnest; þetta er a. minn en engi hégómi, I
am in full earnest, Ísl. ii. 214; hvárt er þessa leitað með alhuga, in
earnest, Eb. 130; er hitt heldr a. minn, I am determined, Fms. ii. 94;
með enum mesta alhuga, with the most steadfast will, Hkr. i. 258, Fms.
viii. 186, Bs. i. 732.
al-hugligr, adj. sincere; ekki þótti mér Ólafr frændi várr a., methought
our kinsman Olaf was not quite sincere, Sturl. i. 81.
al-hungraðr, adj. part, very much an-hungered, Barl. 200.
al-húsa, að, to 'house,' roof in, Fms. x. 153,
al-hvítr, adj. quite white, Fms. xi. 16, Stj. 260.
al-hýsa, t, = alhúsa. Part. alhýst, when all the buildings are finished,
in a complete state, Sturl. i. 68.
al-hýsi, n. farm-buildings, homestead, Gísl. 38, Bs. i. 144, Fas. iii. 15.
al-hægð, f. perfect ease, Sturl. i. 56, v. 1. and dub.
al-hægr, adj. perfectly easy, smooth; a. tungubragð, a smooth, glib
tongue, Skálda 170, Fas. ii. 65.
ali-, used of household or tame animals in some COMPDS: ali-björn, m.
a tame bear, Grág. ii. 118, cp. Fms. vi. 297-307, Bs. i. 6l. ali-dýr,
n. a domestic animal, cattle; alidýr þat sem vér köllum búsmala, house-
lamb, Stj. 18, Finnb. 226, of a tame bear. ali-fe, n. fatlings, Matth.
xxii. 4, in the transl. of 1540. ali-fiskr, m. fish fattened in a stew or
pond, in the local name Alifiskalækr, m. the brook of fattened trout, Gþl.
4. ali-fugl and -fogl, m. tame fowl, Stj. 560, þiðr. 79; öxn mín ok
alifoglar, Greg. 43. Matth. l. c. ali-gás, f. a fattened goose, Fms. vi.
347. ali-karl, m. a nickname, cp. in familiar language fat carle,
Sturl. i. 123. ali-sauðr, m. a pet sheep, Stj. 516. 2 Sam. xii. 3.
ALIN, f. A dissyllabic form alun appears in old poetry, v. Lex. Poët.
In early prose writers a monosyllabic form öln prevails in nom. dat. acc.
sing., D. I. i. 310. l. 22 (MS. of the year 1275), 314. l. 16 (MS. year
1250), 311, 312. l. 16, 313. l. 7, 89. l. 1. Nom. pl., α. the old, alnar; β.
the later, alnir: the former in -ar, in D. I. i. 309 (a MS. of the year 1275),
310-312 (MS. year 1370), 313, 316. l. 19, 318. 1. 15. The pl. in -ir,
D. I. i. 89 sqq., in MSS. of the 13th and 14th centuries. In the con-
tracted form aln- the simple radical vowel soon became a diphthongal á,
viz. álnar, álnir, álnum, álna, and is at present so spelt and pronounced.
We find an acute accent indeed in álna (gen pl.), D. I. i. 313. l. 25 (MS.
year 1375), and dinar, id. l, 7; álnom, 1. 28; ölnum with changed vowel,
N. G. L. i. 323 (in an Icel. transcript). The present declension is, nom.
acc. alin, gen. álnar; pl. nom. acc. álnir, gen. álna, dat. alnum. I.
properly the arm from the elbow to the end of the middle finger [Gr. GREEK ,
Lat. ulna, cp. A. S. el-boga, Engl. el-bow, etc.]; almost obsolete, but still
found in the words ölbogi qs. öln-bogi, 'elbow,' and úlf-liðr, prop. uln- or óln-
liðr, wrist, commonly pronounced unl-liðr [false etymol., v. Edda, p. 17];
cp. Ísl. Þjóðs. ii. 19, where tungl (luna) and unl- rhyme. Freq. in poetry in
such compounds as alun-leygr, -brandr, ölun-grjót, alnar-gim, alin-leygr, the
standing poët, name of gold and gems being ignis or lapis cubiti. II.
mostly metaph.: 1. an ell, [Ulf. aleina; A. S. eln; Engl. ell; O. H. G.
elina; Dan. alen; Lat. ulna, cp. cubitum] ; the finger, arm, foot were
the original standards for measure. The primitive ell measured the length
from the elbow to the point of the second finger, and answered to about
half a yard Engl. = 18 inches. The Icel. ell before the year 12OO measured
just half a yard. About this year, by a law of bishop Paul, the ell was
doubled into a stika, a stika being precisely = two ells = an Engl. ell of
that time. To prevent the use of bad measure, a just and lawful stika
(yard) was marked on the walls of the churches, esp. that at Thingvellir,
as an authorised standard, Páls S. ch. 9, Bs. i. 135, D. I. i. 309, 316, Jb. Kb.
26; ensk lérept tveggja álna, English linen of two ells measure, id.; þat er
mælt, at at graftar kirkju hverri skal mæla stiku lengd, þá er rétt sé at hafa
til álna máls, ok megi menn þar til ganga ef á skilr um alnar, 309. During
the whole of the 15th century the Icel. trade was mainly in British hands;
thus the Engl. double ell probably prevailed till the end of the 15th or be-
ginning of the 16th century. The Hanse Towns ell = 21 1/11. UNCERTAIN inches was
then introduced, and abolished in the year 1776, when the Dan. ell = 24
inches came into use. At present the Hanse Towns ell is called Íslenzk
alin (Icel. ell), and the original half-yard ell is quite obsolete; cp. Jón Sigurðs-
son in D. I. i. 306-308, and Pál Vidal. s. v. alin. 2. a unit of value,
viz. an ell (half-yard measure) of woollen stuff (vaðmál); the vaðmál (Hal-
liwell wadmal, Engl. woadmal, Orkn. and Shell, wadmaal and vadmel)
was in Icel. the common medium of payment, whence an ell became the
standard unit of value or property, whether in land or chattels; 120 ells
make a hundred, v. that word. In D. I. i. 316 we are told that, about
the year 1200, three ells were equal in value to one ounce of ordinary
silver, whence the expression þriggja álna eyrir (a common phrase during
the 13th century). The value of the ell of vaðmal, however, varied
greatly; during the 11th and 12th centuries six ells made an ounce, D. I.
i. 88. In Norway we find mentioned níu, ellifu álna aurar (nine, eleven
ells to an ounce). In Grág. (Kb.) ii. 192, § 245, it is said that, about the
year 1000, four ells in Icel. made an ounce, and so on; vide Dasent,
Essay in 2nd vol. of Burnt Njal., and Pal Vidal. s. v. alin. COMPDS:
álnar-borð, n. a board an ell long, N. G. L. i. 100. álnar-breiðr,
adj. an ell broad, Fas. ii. 118. alnar-kefli, n. a stajf an ell long,
Grág. ii. 339, Ld. 318. álnar-langr, adj. ell-long, Grág. ii. 359.
álnar-tíund, f. tithe of the value of an ell, K. Á. 100. álnar-virði,
n. equal in value to an ell, K. Á. 194. álna-sök, f. action for bad
measure, Grág. i. 472.
al-jafn, adj. quite equal, 677. 12, 655 A. 2.
al-járnaðr, adj. part, shod all round, shod on all four feet, Mag. 5.
alka, alca, the awk, v. álka,
al-keypt, n. part, dearly bought, in a metaph. sense, Fms. ix. 302, Eb.
266, Glúm. 36s, = fullkeypt.
al-kirkja, u, f. a parish church, Pm. 41.
al-klæðnaðr, m. a full suit of clothes, Nj. 73, Eg. 518, Bs. 5. 655, 876.
al-kristinn, adj. completely christianised, Fms. i. 279, Hkr. i. 259.
al-kristnaðr, part, id., Hkr. ii. 178, Fms. x. 273.
al-kunna, adj. ind. α. of a thing or event, notorious, universally
known; sem a. er orðit, Fms. xi. 201; en sem vinátta þeirra görðist a.,
but tvhen their friendship was noised abroad, Hkr. ii. 281. β. of a person,
knowing, fully informed; unz a., until I know the whole, Vtkv. 8, 10, 12.
al-kunnigr, adj. notorious, Hkr. iii. 26, Stj. Gen. iv. IO, 655 xxxi. I,
Fms. vii. 5, Hkr. ii. 328.
al-kunnr, adj. id., Fms. v. 40.
al-kyrra, adj. ind. completely calm, tranquil, Fms. xi. 72.
ALL- may in old writers be prefixed to almost every adjective and
adverb in an intensive sense, like Engl. very, Lat. per-, Gr. GREEK, GREEK.
In common talk and modern writings it is rare (except after a nega-
tive), and denotes something below the average, viz. tolerably, pretty
well, not very well; but in the Sagas, something capital, exceeding.
In high style it may perhaps be used in the old sense, e. g. allfagrt ljós
oss birtist brátt, a transl. of the Ambrosian hymn, Aurora lucis rutilat.
The instances in old writers are nearly endless, e. g. all-aunt, n. adj.
very eager, Fms. ii. 41; ironically, 150. all-apr, adj. very sore,
very harsh, v. apr. all-auðsóttligt, n. adj. very easy, Fs. 40. all-
auðveldliga, adv. very easily, Fms. iv. 129. all-auðveldligr, adj.
very easy, Fms. v. 331. all-auðveldr, adj. id., Fbr. 158: neut. as
adv., Hkr. ii. 76. all-ágætr, adj. very famous, Fms. ii. 76. all-
áhyggjusamliga, adv. and -ligr, adj. very careful, Fms. vi. 184. all-
ákafliga, adv. and -ligr, adj. very hot, impetuous, Hkr. i. 234, ii. 32.
all-ákaft, adj. very fast, Nj. 196. all-áræðiliga, adv. very likely, Fær.
11 ALLARÆÐISLITILL -- ALLMIKILMANNLIGA.
183. all-áræðislítill, adj. very timid, Fms. vi. 217. all-ástúðligt,
n. adj. very hearty, intimate, Fms. ii. 20. all-banvænn, adj. very
likely to prove mortal, Orkn. 148. all-beinn, adj. very hospitable,
Fms. ii. 84, Eb. 286: neut. as adv., Fær. 259. all-beiskr, adj. very
harsh, bitter, Sturl. iii. 167. all-bert, n. adj. very manifest, Lex.
Poët. all-bitr, adj. very biting, sharp, Sks. 548. all-bitrligr, adj.
of a very sharp appearance, Vígl. 20. all-bjartr, adj. very bright,
Fms. viii. 361. all-bjúgr, adj. very much bent, curved, Ölkofr. 39.
all-blár, adj. very blue, Glúm. 394. all-blíðliga, adv. and -ligr,
adj. very blithely, kindly, Fær. 132. all-blíðr, adj. very mild, amia-
ble, Sd. 158, Fms. i. 202. all-bráðgörr, adj. very soon mature, Eb.
16. all-bráðliga, adv. and -ligr, adj. very hastily, Orkn. 72. all-bråðr,
adj. very hot-headed, Njarð. 370: neut. as adv. very soon, Fms.
xi. 51: dat. pl. all-bráðum, as adv. very suddenly, 139. all-bros-ligr,
adj. and -liga, adv. very funny, laughable, Fms. iii. 113. all-dasigr,
adj. very sluggish. Lex. Poët. all-digr, adj, very big, stout;
metaph. puffed up, Nj. 236. all-djarfliga, adv. and -ligr, adj. very
boldly, Fms. ii. 313, Orkn. 102. all-djúpsettr, adj. very deep,
thoughtful, Bret. 158. all-drengiliga, adv. and -ligr, adj. very bold,
gallant, Lv. 110. all-dræmt, n. adj. very boastfully, from dramb,
superbia, (the modern word is dræmt = slowly, sluggishly); þeir létu a. yfir
sér, boasted, Sturl. ii. 56. MS. Mus. Brit. 1127; Cod. A. M. has allvænt,
prob. wrongly. all-dyggr, adj. very doughty, Lex. Poët. all-dýrr,
adj. very dear, Fms. iii. 159. all-eiguligr, adj. very worth
having, Sd. 146. all-eina (theol.), á Guð alleina (a hymn), alone:
Hkr. iii. 339 (in a spurious chapter). all-einarðliga, adv. and -ligr,
adj. very sincere, candid, open, Ld. 334. all-eldiligr and -elliligr,
adj. of a very aged appearance, Fms. iii. 125. all-fagr, adj. very bright,
fair, Orkn. 296 old Ed.: neut. as adv. very fairly, Sturl. i. 72. all-fast,
n. adj. very firmly, steadfastly, Eb. 290, Fær. 259. all-fastorðr, adj.
very 'wordfast,' very true to his word, Fms. vii. 120. all-fálátr, adj.
very taciturn, close, Fas. iii. 408. all-fáliga, adv. on very cold terms,
Sturl. iii. 298. all-fámáligr, adj. very close, of very few words, Fms.
iii. 85, iv. 366. all-fámennr, adj. followed by very few people, Sturl.
ii. 122, Magn. 386. all-far, adj. very few, Eg. 512, Ld. 272, Ísl. ii.
356: neut. on very cold terms, Fms. xi. 55. all-fáræðinn, adj. of
very few words, Fms. iv. 312. all-feginn, adj. very 'fain,' glad, Eg.
240, Ld. 330. all-feginsamliga, adv. very 'fain,' gladly, Eg. 27.
all-feigligr, adj. having the mark of death very plain on one's face, v.
feigr, Sturl. iii. 234. all-feitr, adj. very fat, Fms. x. 303. all-ferliga,
adv. and -ligr, adj. very rudely, Fms. iv. 263. all-fémikill,
adj. very costly, Ld. 298. all-fjarri, adv. very far, far from, metaph.,
Hkr. ii. 246; eigi a., not improper, Fbr. 15. all-fjartekit, part, very
far-fetched, Skálda 166. all-fjölgan, adj. acc. very numerous (does
not exist in nom.), Sks. 138 A. all-fjölkunnigr, adj. very deeply
versed in sorcery, Fms. ii. 175, Fas. i. 412. all-fjölmeðr and -mennr,
adj. followed, attended by very many people, much frequented, Eg. 724, 188,
Hkr. i. 215: n. sing, in very great numbers, Fms. i. 36. all-fjölrætt,
n. adj. very heedful, much talked of, Nj. 109. all-forsjáll, adj. very
prudent, Hom. 115. all-framr, adj. very famous, Lex. Poët.; very far
forward, Grett. 161 A. all-frekliga, adv. and -ligr, adj. very daringly,
impudently, Fas. i. 24. all-frekr, adj. too eager, too daring, Fms. vii.
164. all-friðliga, adv. in very great peace, Lex. Poët. all-fríðr,
adj. very beautiful, Eg. 23, Hkr. i. 225, ii. 354, Fms. i. 2. all-frjáls,
adj. very free, independent, v. alfrjáls. all-fróðligr, adj. and -liga,
adv. very wise, learned, Sks. 306 B. all-fróðr, adj. very learned, Sks.
30. all-frægr, adj. very famous, Fms. ii. 324, Hkr. i. 232, ii. 187,
Ld. 122. all-frækiliga, adv. and -ligr, adj., and all-frækn, adj. and
-liga, adv. very bold, boldly, Ísl. ii. 267, Hkr. i. 239, Fms. i. 121. all-fúss,
adj. and -liga, adv. very eager, eagerly, Eg. 488, Fms. xi. 89.
all-fýsiligr, adj. and -liga, adv. very desirable, Eg. 19, 468. all-fölr,
adj. very pale, Lex. Poët. all-gagnsamr, adj. very profitable,
gainful, Ísl. ii. 56. all-gamall, adj. very old, Hkr. i. 34. all-gegniliga
and -gegnliga, adv. very fittingly, Sturl. ii. 63. all-gemsmikill,
adj. very wanton, frolicsome, Sturl. ii. 57. all-gerla
and -görviligr, v. -görla, -görviligr. all-gestrisinn, adj. very hos-
pitable, Háv. 40. all-geysilegr, adj. and -liga, adv. very impetuous,
Fms. x. 81. all-gildliga, adv. and -ligr, adj. with a very grand air,
Grett. 121. all-gildr, adj. very grand. Lex. Poët. all-giptusam-liga,
adv. and -ligr, adj. very lucky, Fms. x. 53. all-glaðliga, adv.
and -ligr, adj. very joyfully, joyful, Fms. iii. 143, Lv. 55. all-glaðr,
adj. very joyful, Eg. 163, Ld. 176. all-gleymr, adj. very gleeful,
mirthful, in high spirits, [glaumr], verða a. við e-t, Sturl. iii. 152, Eb. 36.
all-glæsiliga, adj. and -ligr, adv. very shiny, Eb. 34, Fas. iii. 626, Fms.
ix. 430. all-glöggsær, adj. very transparent, dearly visible, metaph.,
þorf. Karl. 380. all-glöggt, n. adj. very exactly, Hkr. iii. 253, Fas.
iii. 13. all-góðmannliga, adv. and -ligr, adj. very kindly, kind,
Mag. 6. all-góðr, adj. very good, Nj. 222, Eg. 36, 198. all-greiðliga,
adv. and -ligr, adj. very easy, easily, Eb. 268: neut. as adv., Eb.
l. c. all-grimmliga, adv. and -ligr, adj. very grimly, fiercely, Fas. iii.
414. all-grimmr, adj. very cruel, fierce, Hkr. iii. 167. all-grun-samliga,
adv. and -ligr, adj. very suspiciously, Ísl. ii. 364. all-göfugr,
adj. very distinguished, Eg. 598, Bs. i. 60. all-görla, adv.
very clearly, precisely, Hkr. iii. 133, Fms. xi. 15. all-görviligr, adj.
very stout, manly, Fms. ii. 28. all-hagstæðr, adj. with a very fair wind,
Sturl. iii. 109. all-harðligr, adj. and -liga, adv. very hard, stern, Fas.
i. 382. all-harðr, adj. very hard, stern, Fms. i. 177: n. sing, severely,
Nj. 165, Grág. i. 261. all-háskasamligr, adj. and -liga, adv. very
hazardous, Fms. v. 135. all-heiðinn, adj. quite heathen, Fs. 89 (in a verse).
all-heilagr, adj. very sacred, Lex. Poët. all-heimskliga, adv. and
-ligr, adj. very foolish, frantic, Hkr. ii. 190, Fas. iii. 293. all-heimskr,
adj. very silly, stupid, Eg. 376, Grett. 159. all-heppinn, adj. very
lucky, happy, Lex. Poët. all-herðimikill, adj. very broad-shouldered,
Eg. 305. all-hermannliga, adv. and -ligr, adj. very martial, Fms.
xi. 233. all-hjaldrjúgr, adj. very gossipping, chattering, Lv. 57:
neut. as adv., Vápn. 10. all-hógliga, adv. and -ligr, adj. very gently,
Fms. xi. 240, vi. 274. all-hóleitr and -háleitr, adj. very sublime,
Hom. 23. all-hór and -hár, adj. very high, tall, v. -hár. all-hratt,
n. adj. in all speed, Lex. Poët. all-hraustliga, adv. and -ligr,
adj. very bravely, Fms. viii. 289, Eb. 34. all-hraustr, adj. very valiant,
Fms. viii. 267. all-hreystimannliga, adv. and -ligr, adj. very
valiantly, Fms. xi. 95. all-hrumliga, adv. and -ligr, adj. very in-
firmly from age, Fas. ii. 91. all-hræddr, adj. very much afraid, Fbr.
94. all-hræðinn, adj. very timid, Fms. vi. 155. all-huml;mgsjúkr,
adj. very grieved, heart-sick, Hkr. i. 243, Fms. vi. 133. all-hvass,
adj. of the wind, blowing very sharp, Fms. ix. 20, Lex. Poët. all-hyggi-ligr,
adj. and -liga, adv. very carefully, Fas. iii. 610. all-hýrliga,
adv. and -ligr, adj. very blandly, with a very bright face, Fas. iii. 636.
all-hæðiligr, adj. and -liga, adv. very ridiculous, Finnb. 312. all-hældreginn,
adj. walking very much on one's heels, dragging the heels
very much in walking, of an aged or beggarly person, Band. 9. all-hœgliga,
adv. and -ligr, adj. very softly, meekly, Fms. xi. 389. all-hœlinn,
adj. very bragging. Lex. Poët. all-iðinn, adj. very diligent,
laborious, Bs. i. 278. all-illa, adv. and -illr, adj. very badly, bad,
wicked, Nj. 242, cp. ilia; ill-willed, Eg. 542: compar., vera allver um, to be
worse off, Nj. 221 (Ed. allvant); angry, Lv. 145; disgraceful, Eg. 237;
unfortunate, Sturl. ii. 47. all-jafnlyndr, adj. very calm, even-tem-
pered, Fms. vi. 287. all-kaldr, adj. very cold, Vápn. 21. all-kappsamliga,
adv. and -ligr, adj. with very much zeal, liberally, Hkr.
i. 271; veita a., of hospitality, Ld. 292; mæla a., frankly, peremptorily,
296. all-kappsamr, adj. very eager, vehement, Eg. 187. all-karlmannliga,adv.
and -ligr, adj. very manfully, Fms. x. 141. all-kaupmannliga,
adv. in a very businesslike, tradesmanlike way, Fms. v.255.
all-kátligr, adj. and -liga, adv. very funny, Grett. 112. all-kátr,
adj. very joyful, Nj. 18, Eg. 44, 332. all-keppinn, adj. very
snappish, Lex. Poët. all-kerskiligr and -keskiligr, adj. and -liga,
adv. very sarcastic, biting, Sturl. ii. 196. all-klókr, adj. very shrewd,
Hkr. iii. 317. all-knáliga, adv. and -ligr, adj. very stoutly, vigorously,
Rd. 312. all-kostgæflliga, adv. and -ligr, adj. very earnestly, in a
very painstaking way, Stj. all-kostigr, adj. very excellent. Lex. Poët,
all-kviklatr, adj. very quick, lively, Ld. 270. all-kynliga, adv. and
-ligr, adj. very strangely, strange, Ísl. ii. 58, Fms. ii. 227, Grett. 160.
all-kyrrligr, adj. very quiet, tranquil, Háv. 49. all-kærr, adj. very
dear, beloved, Eg. 139, Fms. i. 48; very fond of, Hkr. i. 194: neut., Eg.
116, of mutual love. all-langr, adj. very long, Háv. 49. all-laust,
n. adj. very loosely, Fms. xi. 103. all-lágr, adj. very low, short
of stature, Fbr. 68. all-lengi, adv. very long, K. þ. K. 158. all-léttbrúnn,
adj. of very brightened, cheerful countenance, Ld. 94. all-léttiliga,
adv. very lightly, Fas. iii. 612. all-léttmælt, n. adj., vera
a. um e-t, to speak in a very lively way, Fms. iv. 261. all-léttr, adj.
very light (in weight), Fas. iii. 487. all-líkliga, adv. and -ligr, adj. in
very agreeable, courteous terms, Fas. i. 84. all-likligr, adj. very likely,
Fas. ii. 247, Sks. 669. all-líkr, adj. very like, Fas. iii. 579, Sd. 160,
Korm. 142. all-lítilfjörligr, adj. and -liga, adv. very puny, prop, having
little life in one, Háv. 54. all-litill, adj. very little, Fær. 268: n.
sing, all-litt, as adv. very little, Nj. 108, 130, Korm. 172; poorly, Grett. 116.
all-lyginn, adj. very given to lying, Fbr. 157. all-makligr, adj. and
-liga, adv. very deserving, fitting, Sturl. iii. 127, Bjarn. 22. all-mann-fátt,
n. adj. with very few people, Gísl. 31. all-mannhættr, adj. very dan-
gerous, Fas. iii. 34. all-mannskæðr, adj. very full of manskathe, very
murderous, Fms. ii. 512. all-mannæenligr, adj. a very promising man,
Fms. iv. 254. all-mannvænn, adj. a man of very great promise, Hkr. ii.
182. all-margliga, adv. very affably, Sturl. iii. 27. all-margmæltr,
part, very talkative, Sturl. ii. 179. all-margr, adj. very numerous, pl.
very many, Nj. 32, Grág. ii. 176, Sks. 328, Gþl. 329. all-margrætt, n.
adj. part, very much spoken of, Fms. viii. 275. all-málugr, adj. very
loquacious, Hkr. iii. 152, 655 xi. 2. all-máttfarinn, adj. very much
worn out, with very little strength left, Fas. ii. 356. all-máttlítill,
adj. very weak, Fms. i. 159. all-meginlauss, adj. very void of strength,
Fms. xi. 103. all-mikilfengligr, adj. very high and mighty, very im-
posing, Fs. all-mikill, adj. very great, Ísl. ii. 269, Nj. 193, Eg. 29,
39: neut. as adv. greatly, Fms. i. 24, vii. 110. all-mikilmannliga,
ALLMISJAFN -- ALLÞRONGR. 15
adv. very nobly, Sturl. i. 33. all-misjafn, adj. very variously, un-
favourably, in such phrases as, mæla a. um e-t, there were very different
stories about the matter, leggja a. til, ganga a. undir, taka a. á, Eg. 242,
Hkr. ii. 123, Fms. i. 86, vii. no, Ld. 166. all-mjór, adj. very slim,
slender, narrow, Hkr. iii. 117, Gþl. 173. all-mjök, adv. very much,
Nj. 134, Ld. 196, Eg. 19; féllu þá a. menn, in very great numbers, Fms.
i. 173. all-myrkr, adj. very dark, Fms. ix. 23. all-mæðiliga,
adv. with very great effort, heavily, Fms. ix. 16. all-nauðigr, adj.
and -liga, adv. very reluctant, unwilling, Grett. 153; a. staddr, danger-
ously, Fms. v. 212. all-náinn, adj. very near, nearly related, Sks.
330. all-náttförull, adj. very much given to wandering by night,
Lex. Poët. all-níðskárr, adj. of a poet, given to mocking, satirical
verse, [níð and skáld (?)], Fms. ii. 7. all-nóg, adv. very abundantly,
Sd. 182. all-nær, adv. very near, Fms. vii. 289; metaph., lagði a.
at, pretty nearly, well-nigh, Fs., Sks. 684 B. all-nærri, adv. very near,
Ld. 202, Fas. iii. 339. all-opt, adv. very often, Anecd. 38, Gþl. 169.
all-orðfátt, n. adj. in the phrase, göra a. urn, to be very short of words
as to, Bjarn. 31. all-ógurligr, adj. and -liga, adv. very frightful,
Edda 41. all-ólmliga, adv. and -ligr, adj. very furiously, Fas. iii.
546, Bárð. 177. áll-óttalaust, n. adj. with very little to fear, Eg.
371, v. l. all-ramskipaðr, adj. part, very strongly manned, Fms. iii.
13. all-rauðr, adj. very red, Ld. 182. all-ráðligr, adj. very ex-
pedient, advisable, Grett. 145. all-reiðiligr, adj. looking very wrath-
ful, Fms. iv. 161. all-reiðr, adj. very wroth, angry, Edda 57, Nj. 135,
Eg. 139. all-ríkmarmligr, adj. and -liga, adv. very grand, pomp-
ous, magnificent, Fms. i. 213. all-ríkr, adj. very powerful, Fms. i. 115.
all-rýrliga., adv. and -ligr, adj. very feebly, puny, Fbr. 28. all-rösk-
liga, adv. and -ligr, adj. very smart, brisk, Fms. viii. 317. all-sann-
ligr, adj. and -liga, adv. very likely, 'soothlike,' Fms. iv. 270. all-
sáttgjarnliga, adv and -ligr, adj. very placable, of mild disposition,
Sturl. iii. 288. all-seinn, adj. very slow, Bs. i. 192: neut. as adv.
slowly, Grett. 151 A. all-sigrsæll, adj. very victorious, having very
good luck in war, Hkr. i. 28. all-skammr, adj. very short, very scant,
Nj. 264: neut. substantively, a very short way, Finnb. 324; short distance,
Fms. iv. 329. all-skapliga, adv. very fittingly, properly, Grett. 120.
all-skapværr, adj. of a very gentle, meek disposition, Sturl. all-skap-
þungt, n. adj., vera a., to be in a very gloomy, depressed state of mind,
Fms. iv. 26. all-skarpr, adj. very sharp, Lex. Poët. all-skeinu-
hættr, adj. very dangerous, vulnerable, Sturl. ii. 139. all-skemti-
ligr, adj. very amusing, Sturl. ii. 77. all-skillítill, adj. very slow-
witted, dull, Sturl. j. 89. all-skjallkænliga, adv. [skjalla, to flatter],
very coaxingly, Grett. 131 A. all-skjótt, n. adj. as adv. very soon,
Nj. 236. all-skrautligr, adj. and -liga, adv. very smart, splendid,
Fas. ii. 366, Mag. 11. all-skygn, adj. very sharp-sighted, Hrafn. 33.
all-skyldr, adj. bound to, very obligatory; neut. == bounden duty, Sks.
484; deserved, Gþl. 61: β. nearly related, near akin, Fms. xi. 75.
all-skyndiliga, adv. very quickly, Blas. 40. all-skynsamliga, adv.
very judiciously, Stud. iii. 161. all-skyrugr, adj. all curd-besprent,
Grett. 107 A. all-sköruliga, adv. and -ligr, adj. very frankly,
boldly, dignified, Sturl. iii. 39, Fms. ix. 5, Ld. 94 C, 226, Bs. i. all-
sljáliga, adv. very slowly, sluggishly, Grett. 101 A. all-smár, adj.
very small, Fms. v. 55, xi. 61. all-snarpliga, adv. and -ligr, adj.
very sharply, smartly, Fms. viii. 346. all-snarpr, adj. very sharp,
Fms. i. 38, Nj. 246. all-snemma, adv. very early, Fms. ii. 223.
all-snjallr, adj. very shrewd, clever, Fms. viii. 367. all-snúðula,
adv. very quickly, Lex. Poët. all-snæfr, adj. very brisk, id. all-
snöfurmannligr, adj. and -liga, adv. very brisk and energetic looking,
of a man, Fms. xi. 79. all-spakliga, adv. and -ligr, adj. very mildly,
moderately, wisely, Hkr. ii. 41. all-spakr, adj. very gentle, wise,
Fms. vi. 298. all-starsýnn, adj. who stares very hard at a thing,
looking fixedly upon, Fms. vi. 203. all-sterkliga, adv. and -ligr, adj.
very briskly, strongly, Ld. 158, Fas. iii. 612. all-sterkr, adj. very
strong, Hkr. i. 238, Eg. 285; Ísl. ii. 461 (very vehement); as a pr. name,
Fms. iii. 183. all-stilliliga, adv. very calmly, in a very composed
manner, Ld. 318. all-stirðr, adj. very stiff, Háv. 46. all-stór-
höggr, adj. dealing very hard blows, Fms. i. 171. all-stórliga, adv.
very haughtily, Hkr. ii. 63, Ld. 168. all-stórmannliga, adv. and -ligr, adj. very munificently, nobly, Fas. iii. 45; haughtily, Sd. 146. all-
stórorðr, adj. using very big words, Eg. 340, Ld. 38 (very boisterous).
all-stórr, adj. very great, metaph. big, puffed up, Ld. 318; dat. all-stórum,
as adv. very largely, Edda 32. all-strangr, adj. very rapid, Lex.
Poët. all-styggr, adj. very ill-humoured, cross, Grett. 103 A. all-
styrkliga, adv. and -ligr, adj. very stoutly, Stj. 402. all-styrkr, adj.
very strong, Fms. i. 177. all-svangr, adj. very hungry, Lex. Poët.
all-svinnliga, adv. and -ligr, adj. very wisely, prudently, wise, Fas. i.
95, ii. 266. all-sættfúss, adj. very placable, peace-loving, very will-
ing to accept an atonement, Sturl. iii. 19. all-sœmiliga, adv. and
-ligr, adj. very seemly, decorous, honourable, Hkr. i. 215, Ísl. ii. 163.
all-tiginn, adj. very princely, Lex. Poët. all-tillátsamr, adj. very
indulgent, lenient, þórð. 12. all-tíðrætt, n. adj. very much talked of,
much spoken of, Eg. 99, Sturl. i. 199. all-tíðvirkr, adj. very quick at
work, Fms. xi. 377. all-torfyndr, adj. very hard to find, Fms. vii.
356. all-torfært, n. adj. very hard to pass, cross, Eg. 546. all-
torsótt, n. adj. part, very difficult to reach, Eg. 546. all-tortryggi-
liga, adv. and -ligr, adj. very suspiciously, Sturl. ii. 47. all-torveld-
ligr, adj. and -liga, adv. very difficult, Str. all-trauðr, adj. very
slow, unwilling, Fms. xi. 39. all-tregr, adj. very tardy, Fær. 114,
Bárð. 178. all-trúr, adj. very true. Fms. vi. 377. all-tryggr,
adj. very trusty, Hkr. iii. 167. all-tvítugr, false reading, instead of eigi
alls t., not quite twenty, Sturl. i. 181. all-undarligr, adj. and -liga,
adv. very odd, wonderful, Fms. ii. 150. all-ungr, adj. very young,
Eg. 268, Fms. i. 14, Ld. 274. all-úbeinskeyttr, adj. shooting very
badly, Fms. ii. 103. all-úblíðr, adj. very harsh, unkind, Fas. ii.
all-úbragðligr, adj. very ill-looking, Sturl. iii. 234. all-údæll, adj.
very spiteful, untractable, Sturl. i. 99. all-úfagr, adj. very ugly, metaph.,
Fms. iii. 154. all-úfimliga, adv. and -ligr, adj. very awkwardly, Fas.
ii. 543. all-úframliga, adv. and -ligr, adj. very backward, shy, timid,
Fbr. 38 C. all-úfríðr, adj. very ugly, Fms. xi. 227. all-úfrýnn,
adj. very sullen, 'frowning,' sour, Eg. 525. all-úfrægr, adj. very in-
glorious, Fms. iv. 259. all-úglaðr, adj. very gloomy, sad, Hkr. iii.
379. all-úhægr, adj. very difficult, Eg. 227. all-úhöfðingligr,
adj. very low-looking, very plebeian, Finnb. 222. all-úkátr, adj. very
sorrowful, Edda 35, Eg. 223, Fms. i. 37. all-úknár, adj. very weak
of frame, Grett. 119 A, very badly knit; Bs. i. 461 (of boys). all-
úkonungligr, adj. very unkingly, Fms. viii. 158. all-úkunnigr, adj.
quite unknown, Ísl. ii. 412. all-úlífligr, adj. very unlikely to live, Hkr.
ii. 200. all-úlíkliga, adv. and -ligr, adj. very unlikely, Gísl. 24, Sd.
123, Finnb. 310. all-úlíkr, adj. very unlike, Glúm. 364. all-
úlyginn, adj. not at all given to lie, truthful, Fbr. 157. all-úmáttu-
liga, adv. and -ligr, adj. weakly, very weak, tender, Fms. iv. 318. all-
úráðinn, adj. part, very 'unready' (cp. Ethelred the 'unready'), unde-
cided, Lv. 9. all-úráðliga, adv. very unadvisedly, rashly, Odd. 12
old Ed. all-úsannligr, adj. and -liga, adv. very untruthful, unjust;
also, unlikely, Fms. vii. 141. all-úsáttfúss, adj. very implacable, un-
willing to come to terms, Sturl. iii. 275. all-úskyldr. adj. very strange
to, not at all bound to..., Eg. 10. all-úspakr, adj. very unruly,
Sturl. ii. 61. all-úsváss, adj. very uncomfortable, of weather, cold and
rainy, Bs. i. 509. all-úsýnn, adj. very uncertain, doubtful, Glúm.
358, Sturl. i. 105. all-úsæligr, adj. of very poor, wretched appearance,
Niðrst. 109. all-úvinsæll, adj. very unpopular, Fms. iv. 369, Fas. iii.
520. all-úvísliga, adv. very unwisely, Niðrst. 6. all-úvænliga.,
adv. and -ligr, adj. of very unfavourable prospect, Fas. ii. 266; n. adj. very
unpromising, Grett. 148 A. all-úvænn, adi. very ugly, Fas. i. 234;
very unpromising, unfavourable, Ísl. ii. 225: neut. as adv. unfavourably,
Fms. xi. 134. all-úþarfr, adj. very unthrifty, very unprofitable, some-
thing that had better be prevented, Eg. 576, Hkr. ii. 245. all-vand-
látr, adj. very difficult, hard to please, Fms. vi. 387. all-vandliga,
adv. with very great pains, exactly, carefully, Sks. 658 B. all-vant, n.
adj., vera a. um e-t, to be in a very great strait, Nj. 221. all-varfærr,
adj. very careful, solicitous, Eg. 63. all-vaskligr, adj. and -liga, adv.
very brisk, smart, gallant, Hkr. i. 104; compar. v. alvaskligr. all-vaskr,
adj. very brisk, gallant, Fms. viii. 226. all-vandr, adj. very bad, of
clothes, much worn, Pm. 11. all-vápndjarfr, adj. very bold, daring
in arms, Hkr. iii. 63. all-veðrlítið, n. adj. very calm, with little
wind, Fms. vi. 360. all-vegliga, adv. and -ligr, adj. very grand,
princely, nobly, Fms. i. 20, Eg. 332, Hkr. i. 15. all-vel, adv. very well,
Nj. 12, Eg. 78, 198; compar. albetr, v. alvel. all-vesall, adj. very puny,
wretched, Nj. 97. all-vesalliga, adv. very wretchedly, Ölk. 35. all-
vesalmannliga, adv. and -ligr, adj. id., Ísl. ii. 416. all-vesæll, adj.
very miserable, base, vile, Nj. 97. all-vingjarnliga, adv. and -ligr,
adj. very friendly, amicable, Sturl. ii. 168. all-vingott, n. adj. on
very friendly terms, Fbr. 129. all-vinsæll, adj. very popular, used of
a man blessed with many friends, Fms. i. 184, ii. 44, Orkn. 104 old Ed.
all-virðuligr, adj. and -liga, adv. very worthy, dignified, Fms. x. 84,
Bs. i. 83. all-vitr, adj. very wise, Sks. 29 B (superl.) all-vitrliga,
adv. very wisely, Fas. ii. 66. all-víða and all-vítt, n. adj. very widely,
Hkr. iii. 141, Lex. Poët. all-vígliga, adv. and -ligr, adj. in a very
warlike manner, Fms. ix. 488, Fas. ii. 112. all-vígmannliga, adv.
very martially, Fas. iii. 150. all-vígmóðr, adj. quite wearied out with
fighting, Introd. to Helgakviða (Sæm.) all-víss, adj. very wise, sure,
Sks. 520, Lex. Poët.: neut. to a dead certainty, Lex. Poët. all-væn-
liga, adv. and -ligr, adj. very promising, handsome, Glúm. 349, Fms. v.
260, Fbr. 114. all-vænn, adj. id., Clem. 24, Bs. i. 340: neut., þykja
a. um, to be in high spirits, Ísl. ii. 361; make much of, Fms. ii. 76; as adv.
favourably, Fms. iv. 192. all-vörpuligr, adj. of a very stout, stately
frame, Hkr. ii. 254. all-vöxtuligr, adj. very tall, of large growth,
Fas. iii. 627. all-þakkligr, adj. very pretty, = þekkiligr, Lex. Poët,
all-þakksamliga, adv. and -ligr, adj. very thankfully, Fms. i. 120, Ld.
298. all-þarfliga, adv. very thriftily, very pressingly; biðja a., to beg
very hard, Edda 45. all-þarfr, adj. very thrifty, Lex. Poët. all-
þéttr, adj. very crowded, cp. Lex. Poët. all-þrekligr, adj. of a very
robust frame, Hkr. ii. 2. all-þröngr, adj. as neut. in a very great
16 ALLÞUNGLIGA -- ALLSHERJAR.
crowd, Edda 24. all-þungliga, adv. and -ligr, adj. very hard, unwill-
ing, reluctant, Sturl. ii. 120; taka a. á e-m, to be very hard upon, Mag. 1.
all-þungr, adj. very unfavourable, Hkr. ii. 358; hostile, badly disposed
towards, Eb. 108, Eg. 332; þykja a., to dislike, Fms. viii. 441; a. orð, to
blame, Sturl. ii. 62. all-þykkr, adj. very thick, Fas. i. 339: n. sing.
as adv. thickly, Fms. vii. 70 (of great numbers slain on the battle-field).
all-æfr, adj. very furious, wrath, Ísl. ii. 258, Lv. 60, Fas. i. 404. all-
ægiligr, adj. very terrible, Dropl. 18. all-æstr, adj. very incited,
vehement, Nj. 231. all-örorðr, adj. very quick-tongued, frank, out-
spoken, Eg. 340. all-öruggliga, adv. very steadfastly, very firmly,
Grett. 153 A. all-öruggr, adj. very unflinching, Bs. i. 624.
all-föðr, m. father of all, Edda 2, 6, 13 (a name of Odin), v, alföðr.
al-ljóss, adj. quite light; dagr a., broad daylight, Eg. 219; n. sing.,
vera alljóst, in broad daylight, Grett. 95 A, 112 A, Fms. ix. 35, Sturl.
ii. 108; metaph. quite clear, Sks. 490.
al-loðinn, adj. very hairy, shaggy all over, Fms. iii. 125.
al-lokit, n. part., a. allri ván, when all hope is gone, Bs. i. 198.
ALLK, oil, allt, and alt, adj. [Ulf. alls = GREEK; A. S. eall;
Engl. and Germ. all] .
A. In sing, as adj. or substantively, cunctus, totus, omnis: I.
all, entire, the whole; hón á allan arf eptir mik, she has all my heritage
after me, Nj. 3; um alla þingsafglöpun, every kind of þ., 150; gaf hann
þat allt, all, 101; at öllum hluta, in totum, Grág. i. 245; allr heilagr dómr,
the whole body of Christians, ii. 165; á öllu því máli, Fms. vii. 311; allu
fólki, thewhole people, x. 273; hvitr allr, white all over, 655 xxxii. 21;
bú allt, thewhole estate, Grág. i. 244; fyrir allt dagsljós, before any dawn
of light, Hom. 41: with the addition of saman = GREEK -- Icel. now in fem.
sing. and n. pl. say öll sömun, and even n. sing. allt samant; in old writers
saman is indecl., -- the whole, Germ, sänmtlich, zusammen; allt saman féit,
thewhole amount, entire, Grág. ii. 148; þenna hernað allan saman, all
together, Fms. i. 144; fyrir allan saman ójafnað þann, Sd. 157. Metaph.
in the phrase, at vera ekki allr þar sem hann er sénn (séðr), of persons of
deep, shrewd characters, not to be seen through, but also with a feeling
of something 'uncanny' about them, Fms. xi. 157 (a familiar phrase);
ekki er oil nótt úti enn, sagði draugrinn, the night is not all over yet, said
the ghost, 'the Ides are not past' (a proverb), v. Ísl. þjóðs. 2. all,
entire, full; allan hálfan mánuð, for the entire fortnight, Nj. 7; þar til
er Kjartani þykir allt mál upp, until Kjartan thought it was high time,
of one nearly (or) well-nigh drowned, Hkr. i. 286. II. metaph.
past, gone, dead, extinct; perh. ellipt., vera allr í brottu, quite gone,
Eb. 112 new Ed.; var Hrappr þá allr í brottu, Nj. 132; then by an
ellipsis of 'brottu,' or the like, allr simply == past, gone: α. past, of
time; seg þú svá fremi frá því er þessi dagr er allr, when this day is past,
Nj. 96, Fms. ii. 38, 301; var þá öll þeirra vinátta, their friendship was all
gone, Fms. ix. 428; allt er mi mitt megin, my strength is gone, exhausted,
Str. β. dead; þá er Geirmundr var allr, gone, dead, Landn. (Hb.) 124;
siz Gunnarr at Hlíðarenda var allr, since G. of Lithend was dead and
gone (v. l. to lézt), Nj. 142; sem faðir þeirra væri allr, after his death, Stj.
127; þá er Nói var allr, 66; en sem hann var allr, 100; eptir þat er Sara
var öll, after all Sara's days were over, 139, 140, 405; á vegum allr
hygg ek at at ek verða munu, that I shall perish on the way, Gg. verse
5; með því at þú ert gamlaðr mjök, þá munu þeir eigi út koma fyr en þú
ert allr, Háv. 57; still freq. in Swed., e. g. blifwa all af bekumring, be worn
out with sorrow; vinet blev alt, fell short; tiden er all, past. III. used
almost adverbially, when it may be translated by all, quite, just, entirely;
klofnaði hann allr í sundr, was all cloven asunder, Nj. 205; er sá nú allr
einn í þínu liði er nú hefir eigi höfuðs, ok hinn, er þá eggiaði hins versta
verks er eigi var fram komit, where it seems, however, rather to mean one
and the same ... or the very same ..., thus, and he is now one and the same
man in thy band, who has now lost his bead, and he who then egged tbee
on to the worst work when it was still undone, or the very same, ... who,
Nj. 213; vil ek at sú görð häldist öll, in all its parts, 256; kváðu Örn
allan villast, that he was all bewildered, Ld. 74. IV. neut. sing,
used as a subst. in the sense of all, everything, in every respect; ok for
svá með öllu, sem ..., acted in everything as..., Nj. 14, Ld. 54; ok
lát sem þú þykist þar allt eiga, that you depend upon him in all, Fms. xi.
113; eigi er enn þeirra allt, they have not yet altogether won the game,
Nj. 235: í alls vesöld, in all misery, Ver. 4; alls mest, most of all, espe-
cially, Fms. ii. 137 C, Fs. 89 (in a verse); in mod. usage, allra mest, cp.
below. The neut. with a gen.; allt missera, all the year round, Hom.
73; allt annars, all the rest, Grág. ii. 141; at öllu annars, in all other
respects, - K. Þ. K. 98; þá var allt (all, everybody) við þá hrætt, Fas. i.
338. In the phrases, at öllu, in all respects, Fms. i. 21, Grág. i. 431;
ef hann á eigi at öllu framfærsluna, if he be not the sole supporter, 275:
úreyndr at öllu, untried in every way, Nj. 90; cp. Engl. not at all, prop.
not in every respect, analogous to never, prop, not always: fyrir alls sakir,
in every respect, Grág. ii. 47, Fas. i. 252: í öllu, in everything, Nj. 90,
228: með öllu, wholly, quite, dauðr með öllu, quite dead, 153; neita
með öllu, to refuse outright, Fms. i. 35, 232, Boll. 342: um allt, in respect
of everything, Nj. 89; hence comes the adverb ávalt, ever = of allt = um
allt, prop, in every respect, v. ávalt. V. the neut. sing, allt is used
as an adv., right up to, as far as, all the way; Brynjólfr gengr allt at honum,
close to him, Nj. 58; kómu allt at bænum, 79; allt at búðardyrunum,
right up to the very door of the booth, 247; allt norðr urn Stað, all along
north, round Cape Stad, Fms. vii. 7; suðr allt í Englands haf, iv. 329;
verit allt út í Miklagarð, as far out as Constantinople, ii. 7, iv. 250, 25;
allt á klofa, Bárð. 171. 2. everywhere, in all places; at riki Eireks
konungs mundi allt yfir standa í Eyjunum, might stretch over the whole of
the Islands, Eg. 405; Sigröðr var konungr allt um Þrændalög, over all
Drontheim, Fms. i. 19; bjoggu þar allt fyrir þingmenn Runólfs goða, the
liegemen of R. the priest were in every house, ii. -234 (= í hverju húsi, Bs. i.
20); allt norðr um Rogaland, all the way north over the whole of R., Fms.
iv. 251; vóru svirar allt gulli búnir, all overlaid with gold, vi. 308; hafið
svá allt kesjurnar fyrir, at ekki megi á ganga, hold your spears every-
where (all along the line) straight before you, that they (the enemy) may not
come up to you, 413; allt imdir innviðuna ok stafnana, vii. 82. 3.
nearly = Lat. jam, soon, already; vóru allt komin fyrir hann bréf, warrants
of arrest were already in his way, Fms. vii. 207; var allt skipat liðinu til
fylkingar, the troops were at once drawn up in array, 295; en allt hugðum
vér (still we thought) at fara með spekt um þessi héruð, Boll. 346. 4.
temp. all through, until; allt til Júnsvöku, Ann. 1295; allt um daga Hák-
onar konungs, all through the reign of king Hacon, Bs. i. 731. 5. in
phrases such as, allt at einu, all one, all in the same way, Fms. i. 113. In
Icel. at present allt að einu means all the same: allt eins, nevertheless; ek
ætla þó utan a. eins, Ísl. ii. 216; hann neitaði allt eins at..., refused all
the same, Dipl. iii. 13; allt eins hraustliga, not the less manly, Fms. xi. 443.
The mod. Icel. use is a little different, namely = as, in similes = just as;
allt eins og blómstrið eina (a simile), just as the flower, the initial words
of the famous hymn by Hallgrim. 6. by adding 'of' = far too ...,
much too ..., Karl. 301 (now freq.) 7. with a comparative, much,
far, Fms. vi. 45 (freq.) VI. neut. gen. alls [cp. Ulf. allis = GREEK;
A. S. ealles], used as an adv., esp. before a negative (ekki, hvergi), not
a bit, not at all, no how, by no means; þeir ugðu alls ekki at sér, they
were not a bit afraid, Nj. 252; hræðumst vér hann nú alls ekki, we do
not care a bit for him, 260; á hólmgöngu er vandi en alls ekki (none
at all) á einvigi, Korm. 84; en junkherra Eiríkr þóttíist ekki hafa, ok
kallaði sik Eirik alls ekki (cp. Engl. lackland), Fms. x. 160; alls hvergi
skal sök koma undir enn þriðja mann, no how, in no case, by no means,
Grág. i. 144: sometimes without a negative following it; ær alls geldar,
ewes quite barren, Grág. i. 502; hafrar alls geldir, id.; alls vesall, alto-
gether wretched, Nj. 124; alls mjök stærist hann nú, very much, Stj.; a.
mest, especially, Fs. 89, Fms. ii. 137. In connection with numbers, in all,
in the whole; tólf vóru þau alls á skipi, twelve were they all told in the
ship, Ld. 142; tíu Íslenzkir menn alls, 164; alls fórust níu menn, the
slain were nine in all, Ísl. ii. 385; verða alls sárir þrír eða fleiri, Grág. ii.
10; alls mánuð, a full month, i. 163; þeir ala eitt barn alls á aefi sinni,
Rb. 346. β. with addition of 'til' or 'of' = far too much; alls of lengi,
far too long a time, Fms. i. 140; hefnd alls til lítil, much too little, vi. 35.
B. In pl. allir, allar, öll, as adj. or substantively: 1. used absol.
all; þeir gengu út allir, all men, altogether, Nj. 80; Síðan bjoggust þeir
heiman allir, 212; Gunnarr reið ok beir allir, 48; hvikit þér allir, 78,
etc. 2. as adj., alla höfðingja, all the chiefs, Nj. 213; ór öllum fjórð-
ungum á landinu, all the quarters of the land, 222; at vitni guðs ok allra
heilagra manna, all the saints, Grág. ii. 22; í allum orrostum, in all the
battles, Fms. x. 273; Josep ok allir hans ellifu bræðr, Stj., etc. 3. by
adding aðrir, flestir, etc.; allir aðrir, all other, everyone else, Nj. 89, Fms.
xi. 135: flestir allir, nearly all, the greatest part of, v. flestr; in mod. use
flestallir, flest being indecl.: allir saman, altogether, Nj. 80. 4.
adverb., Gregorius hafði eigi öll fjögr hundruð, not all, not quite, four
hundred, Fms. vii. 255. 5. used ellipt., allir (everybody) vildu leita
þér vegs, Nj. 78. 6. gen. pl. allra, when followed by superl. neut.
adj. or adv., of all things, all the more; en nú þyki mér þat allra sýnst
er ..., all the more likely, as ..., Ld. 34; allra helzt er þeir heyra, par-
ticularly now when they hear, Fms. ix. 330; allra helzt ef hann fellr meir,
all the rather, if ..., Grág. ii. 8; allra sízt, least of all, 686 B. 2; bæn
sú kemr til þess allra mest, especially, Hom. 149: very freq. at present in
Icel., and used nearly as Engl. very, e. g. allra bezt, the very best; a. hæst,
neðst, fyrst, the very highest, lowest, foremost, etc.
C. alls is used as a prefix to several nouns in the gen., in order to
express something common, general, universal. COMPDS: alls-endis
or alls-hendis, adv. -- scarcely to be derived from 'hönd' -- in every
respect, quite, thoroughly, used almost exclusively in connection with a
preceding negative, eigi, eingi, or the like, and giving additional force to
the negation; er þat hugboð mitt, at vér berim eigi agæfu til um vár
skipti, it is my foreboding, that we shall not carry luck with us to the
very end of our dealings, Ld. 160; eigi til allsendis, id., Eg. 75; þat er
reynt at eingi maðr heldr sínum þrifnaði til allsendis, it is proved that no
man holds his thriving thoroughly, Fms. i. 295. alls-háttar, adv.
[háttr], of every sort, kind; a. kurteysi, thoroughly good manners, Fms.
i. 17 (freq.) alls-herjar, an old, obsolete gen. from herr; Drottinn
Sabaoth is in the Icel. transl. of the Bible rendered by Drottinn AUsherjar,
the Lord of Hosts. It is esp. used as an adv. in some political and legal
terms, denoting something general, public, common. allsherjar-búð,
f. the booth in the parliament (alþingi) belonging to the allsherjargoði.
Its site is fixed, Sturl. ii. 44, 126 (referring to events in the year 1215).
allsherjar-dómr, m. a doom of the supreme court, a lawful public sen-
tence, judgment of the full court; þér rufuð allsherjardóm, violated lawful
judgment, the law of the land, Fms. iv. 205. allsherjar-fé, n. public
property, a domain, Íb. ch. 3, viz. the ground of the Icel. alþingi. alls-
herjar-goði, a, m. (v. goði), the supreme priest, pontifex maximus. As
the alþingi (q. v.) was within the jurisdiction of the great temple (hof)
in Kjalarnes, the keeper or priest of that temple -- the descendant of its
founder Thorstein Ingolfsson -- had the title of supreme priest, and opened
the alþingi during the heathen age. At the introduction of Christianity
this office remained with the supreme priest, who retained his name; and
he, and not the bishop of Skalholt, opened the alþing every year;
Þorsteinn Ingólfsson lét setja fyrstr manna þing á Kjalarnesi áðr alþingi
var sett, ok fylgir þar enn (still, viz. in the 13th century) sökum þess því
goðorði (viz. the priesthood of Kjalarnes, aliter allsherjar goðorð) alþingis
helgun, Landn. 336 (the text as found in the Melabók), Landn. 39, Þórð.
94 (Ed. 1860), and Landn. Mantissa. allsherjar-lið, n. public troops,
army (Norse), Fms. x. 411. allsherjar-lýðr, pl. ir, m. the people,
commonalty, Hkr. iii. 194. allsherjar-lög, n. pl. public law, statute
law of the land, in the phrase, at alþingis máli ok allsherjar lögum, Nj.
14, 87. allsherjar-þing, n. general assembly, Fms. i. 224. In Icel.
at present allsherjar- is prefixed to a great many other words in order to
express what is public, general, universal. alls-konar [Old Engl. alkyn],
prop. an obsolete gen. from a masc. konr: α. as adj. ind. of every
kind; a. fanga, Eg. 65; a. ár, good season in all respects, Hkr. 1. 15: β.
used simply as adv.; hinn ágætasti a., in every respect, Fms. xi. 157 (rare).
alls-kostar, adv. [kostr], in all respects, quite, altogether; a. illa, bad
altogether, Ld. 232; þykjast nú a. hafa unninn mikinn sigr (a full victory),
Fms. xi. 147; frjáls ok a. geymandi, to be observed in every respect,
K. Á. 50; hann lofaði a., made a full allowance, Bs. i. alls-kyns,
adv. [kyn] = allskonar, Fms. x. 380. 11. UNCERTAIN 2, 25, where it is spelt alls-
kuns. alls-staðar, adv. [staðr], freq. alstaðar or allstaðar in a
single word, everywhere, ubique; cp. margstaðar, in many places; sum-
staðar, in so me places; einhversstaðar, somewhere; nokkursstaðar, any-
where; allstaðar þar sem, Fms. ii. 81, x. 182. Metaph. in every way (rare);
a. mun ek gera at þínu skapi, nema þar, in everything, except that..., Nj.
17. alls-valdandi, part. [A. S. ealwalda], 'all-wielding,' of God,
Almighty, Dipl. iv. 8, Fms. i. 121, Bs. several times. allra-handa
= allskonar, a mod. word. allra-heilagra in compds, a. messa, -dagr,
-kirkja, All-Saints'-day, -church, Bs., K. Á., Fms., etc.
ALLS and als, conj. [Ulf. allis = GREEK; Engl. as, contr. -- als; cp. the
consecutive als in Grimm D. W. sub voce, col. 257 sqq.], as, while, since;
freq. in Lex. Poët. in old poets, less freq. in old prose writers, rare in the
classics of the 13th century: used four times in the treatise of Thorodd, --
alls hann sjálfr er hebreskr stafr, Skálda 167; alls vér erum einnar tungu,
161; alls engi grein er enn á gör, 162; alls þeir höfðu áðr allir eitt hljóð,
166, -- and as often in the old Heiðarv. S. -- alls þú ert góðr drengr kall-
aðr, Ísl. ii. 366; alls Barði var eigi bítr á fébætr, 386; alls þú rekr
þitt erendi, 483; alls þú hefir þó hér til nokkorar ásjá ætlað, Ld. 42; alls
þeir máttu ekki sínum vilja fram koma, Boll. 348; alls hann trúir mér
til, Fs. (Hallfr. S.) 90: alls þú hefir þó áðr giptu til mín sótt, Fms. v. 254;
alls þeir höfðu frítt lið, viii. 362 . With the addition of 'er' (at); en
þó, alls er þú ert svá þráhaldr á þínu máli, Fms. i. 305; alls er ek reyni,
at..., as I ..., ii. 262, (Grág. i. 142 is a false reading = allt), Fas. ii. 283:
with addition of 'þó,' alls þó hefir þetta með meirum fádæmum gengið,
heldr en hvert annara, þá vil ek ..., but considering that..., Band. 32 new
Ed.; cp. Lex. Poët.
all-tíð, adv. at all times, Fas. i. 505 (paper MS.), freq. in mod. use.
al-lúsigr, adj. all-lousy, Fbr. 156.
all-vald, n. absolute power. allvalds-konungr, m. sovereign, Fms. x. 378.
all-valdr, pl. ar, m. = alvaldr (poët. word), sovereign king, Lex. Poët.,
Hkr. i. 432; heilir allvaldar báðir, a poetical salute, Fms. vi. 195; mikil er
allvalds raun (a proverb), 'tis hard to strive against the powerful, Lv. 111.
allyngis, quite, altogether, v. öllungis.
al-manna-, gen. pl. from an obsolete almenn [cp. Alemanni], a prefix
to some nouns, denoting general, common, universal, Ad. 21. Freq. now
in Icel., e. g. almanna-rómr, m. public opinion, in the proverb, sjaldan lýgr
a., vox populi vox Dei. COMPDS: almanna-bygð, f. an inhabited
country, Fas. iii. 3. almanna-gjá, f. local name of the great lava rift
close to the alþing, where all the people met; vide Nj. 244, Sturl. i. 206,
etc. almanna-leið, f. a public road, Lv. 29. almanna-lof, n.
praise of all, Nj. 251. almanna-skript, f. general confession, Hom.
74. almanna-stofa, u, f. the common hall, a large room in the Icel.
dwellings of the 12th and 13th centuries; opp. to litla stofa, Sturl. ii. 153,
iii. 194, 198; it seems to be identical with skáli. almanna-tal, n.
common reckoning, Íb. 18: β. (Norse), general census, with a view to
making a levy, N. G. L. i. 98; Fr. = almannaþing. almanna-vegr,
m. a high road, Nj. 261, Fms. ii. 99, =þjóðvegr, þjóðleið. almanna-
þing, n. (Norse), a public meeting,=alþing, Fr.
al-máttigr, adj. [A. S. ealmeathig; Hel. ala-; Germ, allmächtig],
almighty, seems to be a Christian (eccl.) word, translated from the Latin
omnipotens; but the phrase 'hinn almáttki áss' in the heathen oath (used
of Thor) implies its use in very early times. The old form is contracted
before -ir, -ar, -an, -um, etc., and changes g into k; almáttkan, -kir, -kum
(now almáttugan, -ugir, -ugum, through all cases), v. máttigr: used of
God, Fms. i. 231, Eluc. 10, Sks. 305, etc.: heathen use, Landn. 258, cp.
p. 335.
al-máttr, ar, m., dat. -mætti, almightiness, omnipotence (eccl.), of
God, 671. 3; sinn ILLEGIBLE (acc.), Ísl. i. (Hom.) 386, Fms. i. 226, 655 vi.
2; vide almætti, n.
al-menni, n. the people, public, Fr. (Norse).
al-menniliga, adv. generally, H. E. i. 465, K. Á. 80.
al-menniligr, adj. [Germ, allgemein], general, common, rare in old
writers, Stj.; a. (catholic) trú, Mar. 656 B. 8, 623. 18; a. þing, concilium
oecumenicum, Rb. 338; a. Kristni, 390, 208, Gþl., etc. Freq. in mod. Icel.,
= common, good, real.
al-menning, f. and almenningr, m. I. in Icel. almost always
fem, in the sense of fundus communis, ager compascuus, common land,
belonging to a whole 'fjórðungr' (quarter) of the country, and thus wider
than the mod. 'afrétt.' It still remains in the local name of the deserts
round Cape Horn at the north-west point of Icel., cp. Fbr. and Landn.
124; cp. also the passage in Íb. ch. 3. The word is now seldom used
except of wastes belonging to nobody: þat er almenning er fjórðungs
menn eigu allir saman, Grág. ii. 392-394, Js. 107, Íb. ch. 3, Grág. ii.
345, 352, 359, 385, K. Þ. K. 26, Fbr. 41, Landn. 124, in all those cases
fem. II. masc. (Norse), [cp. Swed. almänning, pascuum, and Germ.
almeinde, via publica or ager compascuus, Grimm R. A. p. 498], common
or public pasture (answering nearly to the Icel. afrétt), where cattle are
grazed during the summer months, cp. the Norse setr, Icel. sel: rarely
used in Icel. writers. In Ó. H., ch. 114, used of Grímsey, an island off
the north coast of Iceland, Gþl. 450, Jb. 299, 311. 2. the high-street,
in a Norse town, N. G. L. ii. 241. 3. the people, the public in general,
common now in Icel. in this sense, Stj. 292, 493, Fbr. 194; almennings
matr, common food, Bs. ii. 5, 179. 4. a levy, conscription; fullr, allr,
hálfr a., a full, half levy of men and ships; fullr a. in Norway meant a
levy of one in every seven male adults, N. G. L. ii. 199, Fms. iv. 142, i.
165, D. I. i. 66 (of the milit. duties of Icelanders when residing in Norway).
Metaph. (as a phrase) in Nj. 207, of raising the country, the institution
being unknown in the Icel. Commonwealth. COMPDS: almennings-
bréf, n. a proclamation, Sturl. iii. 29. almennings-drykkja, u, f.
a public banquet, Bs. i. 108. almennings-far, n. a public ferry, Gþl.
415. almennings-mörk, f. a public forest, Gþl. 454. almenn-
ings-stræti, n. a public street, Grett. 158 A. almennings-tollr, m. a
public toll, tax, 126 C. 173 (?). almennings-vegr, m. a public way.
al-mennr, adj. common, public, Grett. 115, where MSS. A and B have
almælt. Now freq.
ALMR, elm-tree, v. álmr.
almusa, u, f. = ölmusa, alms, [Scot. almous, Germ. almosen, (GREEK.)]
al-múgi, a, and almúgr, s, m., at present the first form is always
used [cp. múgi and múgr, Dan. almue, plebs], prop, the commons, people;
konungrinn ok almúginn, king and commons, Stj.; eigi vissi almúginn
(people in general) hvat fram fór í sóttinni, Bs. i. 74; almúgrinn (the
people) geystist, Bret. 37, 94; allvinsælir við almúgann, having very many
friends among the commonalty, Fms. i. 184. β. now in Icel. = plebs,
the masses, opp. to the higher classes; so in many compds, e. g. almúga-
maðr, m., almúga-legr, adj., etc.
al-mæli, n. what all people say, a common saying, general report; þat er
a. at..., all people say, agree that..., Fms. xi. 326, Hkr. iii. 398; þat vóru
almæli um dalinn, at ..., Sd. 155, Ld. 332. β. a saying, proverb; þat
er a. (common saying) at menn sjóði þau ráð, er þeir hafa lengi í hug
sér, Hom. 83; þótt almælit sannaðist, at móðurbræðrum verði menn
líkastir, though the saying proved sooth, that men are likest to their uncles
by the mother's side, Ísl. ii. 29.
al-mæltr, adj. part, spoken by all, what all say; esp. in the phrase,
almælt tíðindi, news; spyrjast almæltra tíðinda, what news? Nj. 227, Ld.
80, Fms. xi. 118 (a standing phrase). β. of a child that has learnt to
talk; en þá er sveinninn var tvævetr, þá rann hann einn saman ok var a.
sem fjögra vetra gömul börn, but when the boy was two years old, then he
ran alone and could say everything as well as bairns of four years, Ld. 34,
(altalandi is the word now used.)
al-mætti, n. omnipotence, Skálda 161; esp. theol., now more freq. than
the masc. almáttr.
al-naktr, adj. part, quite naked, Rd. 295; now alnakinn.
aln-bogi, a, m. = ölbogi, elbow, Edda 110.
al-nýr, adj. quite new, Fms. viii. 61, Grág. i. 491.
al-ogaðr, adj. quite in earnest, = alhugaðr.
ALPT, swan, v. álpt.
ALR, s, m. pl. ir, awl, Edda 71. β in the phrase, 'leíka UNCERTAIN á als oddi,'
skjálfa þótti húsit, sem á als oddi léki (MS. allsolla), the house quivered,
as if it were balanced on the point of an awl, Fas. i. 89; the Icel. now use
C UNCERTAIN
the phrase, að leika á als oddi, of the excitement produced by joy, to be
merry, in high spirits, full of life and vigour, (cp. the Engl. to be on pins
and needles.)
al-rauðr, adj. quite red, Rd. 298.
al-ráðinn, adj. part. quite determined, Fms. viii. 145.
al-ránn, adj. utterly plundered; þeir munu görvir fyrst alránir er næstir
eru, Ísl. ii. 93 (dub.)
al-reyndr, part, fully proved, Fms. xi. 441, Mirm. 74.
alri, elder-tree, v. elri.
al-roskinn, adj. quite grown up, Fms. i. 5, Ld. 256.
al-rotinn, adj. all rotten, Stj. Exod. xvi. 20.
al-ræmdr, adj. part. α. neut. rumoured of all, of bad news; a.
er, all people say, Nj. 76, Fms. vii. 113, Stj. β. in mod. Icel. both masc.
and fem. in a bad sense, e. g. a. þjófr, a noted thief.
al-sagðr, adj. part, spoken of by all, Fms. ii. 50.
al-satt, f. in the phrases, sáttr alsáttum, completely reconciled, atoned
with a full atonement, Dipl. ii. II; sættast alsáttum, Grág. ii. 141.
al-sáttr, adj. fully reconciled, Nj. 120, Boll. 362.
al-sekr, adj. a law term, an utter felon, an outlaw of the greater degree,
= -skógarmaðr, opp. to fjörbaugsmaðr, Nj. 240, Hrafn. 18, Grág. i. 463.
al-siða, adj. ind. [siðr, faith], en er Kristni var a., but when the Christian
faith was universally accepted, Hkr. ii. 97; en þó Kristnin vaeri nú a. þá
..., Grett. 150 (the old Ed. wrongly á landi).
al-skipaðr, adj. part. /w/ fully manned: α. of a ship; skúta, tvítug-
sessa, langskip a., Nj. 280, Eg. 13, Fms. iv. 70, Hkr. i. 176. β. a law
term, bekkr, pallr a., full court, Grág. i. 7. γ. of a bench in a banquet-
hall, quite full, Eg. 43.
al-skjaldaðr, adj. part, lined, covered with shields: α. of ships
lined with shields along the bulwarks from stem to stern, as a ship of war,
Landn. 156, Sturl. iii. 61. β. of troops in full armour, Sturl. ii. 47.
al-skrifaðr, adj. part, written all over, of vellum, Th. 76.
al-skyldr, adj. quite binding, Sks. 636.
al-slitinn, adj. part, quite ragged, worn out, Vm. 161.
al-slíkr, adj. quite the same, Fms. iv. 157.
al-smíðaðr, part. completely built, Fms. xi. 436.
al-snotr, adj. all-wise, Hin. 54: very clever, Þkv. 26, 28.
al-spakr, adj. all-wise, cognom., Eg. 466.
al-staðar, everywhere, v. alls-staðar, sub allr.
al-stýfðr, part. a metre in masculine rhymes (stýfa), Edda (Ht.) 134.
Masculine final rhymes are called stýft.
al-stýfingr, in. an animal with close-cropped ears; he who marked
sheep in this way was liable to the lesser outlawry, unless it were publicly
announced in the lögrétta, Grág. i. 426.
al-svartr, adj. quite black, Nj. 80.
al-sveittr, adj. all-sweaty, Al. 22.
al-sveitugr, adj. reeking with sweat, now kófsveittr, Gísl. 137.
al-sýkn, adj. a law term, altogether free, released from all punishment,
Grág.;. ii. 160.
al-sýkna, u, f. complete immunity from punishment, pardon, Grág. i. 359.
al-sætt, f. complete reconciliation, Nj. 101, Js. 40, B. K. 126.
ALTARI, n. and rarely altara, n. or altari, a, m.; mod. heteroclite
altari, n. pl. öturu; the forms -eri, -era [altare] also appear :-- an altar, a Chris-
tian word, the altar in heathen temples being called 'stallr,' Nj. 279, K. Á.
28, 208, Stj. freq.; altaris, 625. 84; altari þín, 655 xxiii. 2; altari (nom.
pl.), xiv B. 2, Pm. 47: masc., altara (acc.) fim alna langan ..., but þat
(neut.) skal með eiri búa, a little below, altarans (gen.), altarann (nom.
sing.), altaris (gen. neut.), altarit (neut. nom.), Stj. 307, 308, indifferently
neut. or masc., Symb. 24; alteri, 1812. 17; altera (dat. neut.), 655 iii.
2, 623. 54. COMPDS: altaris-blæja, u, f. an altar-cloth, Am. 33, Vm.
37, 15. K. 83; altara-blæa, D. I. i. 404. altaris-bók, f. an altar-book,
Vm. 6, Dipl. v. 18. altaris-brík, f. an altar-piece, Vin. 12. altaris-
búnaðr, in. altar-furniture, H. E. i. 489. altaris-dagr, m. anniver-
sary of the foundation of an altar, H. E. i. 310. altaris-dúkr, m. an
altar-cloth, Vm. i, D. I. i. 244. altaris-fórn, f. a victim offered on
an altar, Mart. 122. altaris-gólf, n. the floor round an altar, N. G. L.
i. 160. altaris-horn, n. the horn of an altar, Fms. xi. 444. altaris-
hús, n. a chapel, Bs. ii. 80. altaris-klæði, n. an altar-cloth, Hkr. iii.
81, D. I. i. 266; altara-, Fms. iii. 28, Vm. 1. altaris-likneski, n. an
image placed on an altar, Pm. 61. altaris-messa, u, f. mass at an altar,
Bs. ii. 81. altaris-plata, u, f. a candlestick, Pm. 93. altaris-skrá,
f. an altar-book, Pm. 109. altaris-staðr, m. the place where an altar
stands, Eg. 768. altaris-steinn, in. an altar-slab, D. I. i. 266, 443,
K. Á. 28. Vm. 31, Am. 55, Pm. 106. altaris-stika, u, f. a candlestick
for an altar, Vm. 3. altaris-þjónusta, u, f. altar-service, 655 xxxii. I.
al-tiliga, adv. and -ligr, adj. civilly, Bs. i. 812.
altingis = alþingis, adv. [þing, res] , quite, altogether, Pm. 24.
al-tjaldaðr, adj. part, hung with tapestry all round, Fms. xi. 17, Sturl.
iii. 193, Háv. 52.
al-ugaðr, sincere, v. alhugaðr.
al-úð, f. and in old writers almost constantly ölúð (with changed
vowel), alyð, Clem. 43, [a contracted form from al-hugð, -hugr], affection,
sincerity, freq. in mod. Icel. in this sense. But in old writers prop. used
of hospitality, in such phrases as, taka við e-m með ö., to give a hearty re-
ception to, Ld. 196, Fær. 156, Fs. 15; veita með ö., to give hospitable treat-
ment, Fms. vi. 120. β. affection; hann gaf mér hringinn með mikilli ö.,
Fms. ii. 171; sakir gæzku þeirrar ok alúðar (affection) er Guð hafði við Abra-
ham, for the sake of that kindness and love which God had toward Abra-
ham, Ver. 78; Björn spyr tíðinda heldr tómliga af engri a., coolly, Bjarn.
53. Mod. also alúðliga, adv. heartily; alúðligr, adj. kind, hearty.
COMPDS: alúðar-maðr, m. devoted friend, Fms. vi. 34. alúðar-
vinr, m. sincere friend, Hkr. ii. 210, Ver. 15; ölúðarvinr, Fms. iv. 287.
al-valdr, almighty; alvald, omnipotence; v. allv-.
al-vara, u, f. [appears neither in Engl. nor Germ.; Dan. alvor]. 1.
seriousness, earnestness; Gunnarr segir sér þat alvöru, Nj. 49, þorst. Stang.
50; áhyggjusamliga ok með mikilli a., with much earnestness, Fms. i. 141;
taka e-t fyrir a., to take it in earnest, x. 77; vissa ek eigi at þér var a.
við at taka, that you were in earnest, Band. 3. 2. affection = alúð
(not used at present in that sense); hverigir lögðu fulla alvöru til annarra,
Bs. i. 288; elskulig a. til e-s, hearty love, Fms. iii. 63; með alvöru ok
blíðu, 144; er öll hans a. (inclination) til Ólafs konungs, vi. 32. COMPDS:
alvöru-liga, adv. earnestly, Fms. ii. 211. alvöru-ligr, adj. earnest,
devoted; a. vinátta, Fms. ii. 144. alvöru-samligr, adj. earnest look-
ing, devoted; a. þjónosta, Fms. i. 261.
al-varliga, adv. (-ligr, adj.), seriously, earnestly, 655 xxxii. 21. β.
intimately, devotedly; fagna e-m a., to receive heartily, Grett. 98 A.
al-vaskligr, m. brisk, martial, Ld. 196, (Ed. allvaskligr.)
al-vaxinn, adj. part, quite grown up, Ld. 132.
al-vápnaðr, adj. part, in full armour, Eg. 422, 460, Fms. i. 81.
al-vatr, adj. thoroughly wet, Fær. 184, Fbr. 23, K. Þ. K. 10.
al-vel = allvell, adv. very well; albetr at sér, of much better appearance,
Ld. 332, Glúm. 353: so the vellum MS. A. M. 132 in both these passages.
al-vepni = alvæpni, full armour.
al-verki and alverkja, adj. ind. aching, feeling pains all over the
body [cp. the Scot. wark and werk and the provincial Engl. wark in the
sense of ache, racking pain], Fms. v. 223, Bs. i. 615.
al-virkr and alyrkr, adj. [verk], a. dagr, a working day, opp. to a holy
day, N. G. L. i. 429, 153; cp. virkr.
al-vista, adj. ind. paralysed, Fél. I. ix. 186.
al-vitr, adj. all-wise, now partic. used of God, Clem. 33; superl. alvitr-
astr, of greatest wisdom, used of a man of science, Sturl. i. 167. MS. Brit.
Mus. 1127.
al-vænn, adj. fair.
al-væpni, n. [vápn], complete arms; hafa a., to be in full armour, fully
armed, Nj. 93, 107, Eg. 46, 74, 88; með a., fully armed, Íb. ch. 7.
al-værð, f., almost constantly ölværð (the change of vowel being caused
by the following v), Bs. i. 593. l. 19, even spelt ölbærð, probably akin with
alvara; hospitality, hearty reception, good treatment; taka við e-m með ö.,
Fms. xi. 52, 27, Fas. iii. 79; var þar uppi öll ö. af Gríms hendi, i. 172;
bjóða honum með allri ö., kindness, hospitality, ii. 510; cp. also Bs. i.
l. c., where full er ölbærð öllum means there is open house; the word is
now obsolete.
al-værliga and ölværliga, adv. hospitably, Ísl. ii. 348.
al-yrkr, adj., a. dagr, a working day, v. alvirkr.
al-þakinn, adj. part, thatched all over, Fms. i. 89; older form -iðr.
al-þiljaðr, adj. part., old form -þilðr, completely wainscotted, Sturl. iii.
193: the vellum MS. has -þilðir, the Ed. -þiljaðir.
al-þingi, n. [þing], mod. form albing, by dropping the inflective i;
the gen., however, still remains unchanged, alþingis. The parliament or
general assembly of the Icel. Commonwealth, invested with the supreme
legislative and judicial power, consisting of the legislative lögrétta (q. v.),
and the courts, v. dómr, fimtardómr, fjórðungsdómar; v. also goði,
goðorð, lügsögumaðr, lögsaga, lögberg, and many other words referring to
the constitution and functions of the alþingi. It was founded by Ulfljot
about A. D. 930, Ib. ch. 3; and reformed by Thord Gellir A. D. 964, who
instituted the courts and carried out the political divisions of Icel. into
goðorð, fjórðungar, and þing, ch. 5. In the years 1272 and 1281 the
alþing, to some extent, changed its old forms, in order to comply with
the new state of things. In the year 1800 it was abolished altogether.
A kind of parliament, under the old name alþingi, was again established
in the year 1843, and sat at Reykjavík. Before the year 930 a general
assembly was held in Kjalarnes, whence it was removed under the name
of alþingi to the river Öxará, near to the mountain Ármannsfell. The
much-debated passage in Hænsaþ. S. ch. 14 -- en þingit var þá undir
Ármannsfelli -- therefore simply means that the events referred to hap-
pened after the removal of the Kjalarnesping. The parliament at first
met on the Thursday beginning the tenth week of the summer, which
fell between the 11th and the 17th of June; by a law of the year 999
its opening was deferred to the next following Thursday, between the
18th and 24th of June, old style; after the union with Norway, or
after A. D. 1272 or 1281, the time of meeting was further deferred to
June 29. July 2 (Vis. B. V. M.) is hence called Þing-Maríumessa. The
parliament lasted for a fortnight; the last day of the session, called
ALÞINGISDOMR -- ANDBLASINN. 19
vápnatak, because the weapons having been laid aside during the session
were again taken (cp. Engl. wapentake), thus fell on the first or second
Wednesday in July. As to the rules of the alþingi, vide esp. the first chapter
of the Þ. Þ. Grág. (Kb.) i. p. 38 sqq. The most eventful years in the history
of the alþingi are, A. D. 930 (foundation), 964 (reform), 1000 (introduction
of Christianity), 1004 (institution of the Fifth Court), 1024 (repudiation
of the attempt of the king of Norway to annex Iceland), 1096 (introduc-
tion of tithes), 1117 (first codification of laws), 1262-1264 (submission to
the king of Norway), 1272 and 1281 (new codes introduced). In the year
1338 there was no alþing held because of civil disturbances, eytt alþingi
ok þóttu þat údærni, Ann. s. a., Grág. (Þ. Þ.) Íslend. bók, Kristni S., Njála,
Sturl., Árna b. S., Ó. H. (1853), ch. 114; of modern writers, vide esp.
Maurer, Entsteh. des Ísl. Staates; Dasent, Introd. to Burnt Njal; some
of the Introductions by Jón Sigurðsson in D. I., esp. that to the Gamli
Sáttmáli of the year 1262. COMPDS: alþingis-dómr, m. the court of
justice in the a., Grág. i. 87, 130, alþingis-för, f. a journey to the
a., Js. 6. alþingis-helgun, f. hallowing, inauguration of the a., cp.
allsherjar goði, Landn. 336. alþingis-lof, n. permission, leave given
by parliament; ef... sættist á víg fyrir a. fram, against the rules of the
a. = unlawfully, Grág. ii. 173. alþingis-mál, n. parliamentary rules,
proceedings of parliament; ef þeir taka eigi af alþingismáli, do not in-
fringe the parliamentary rules, Grág. i. 103: in the legal phrase, at
alþingismáli réttu ok allsherjar lögum, where the first rather denotes the
form, the last the substance of the law. alþingis-nefna, u, f. nomi-
nation to the legislative body and the courts, including dómnefna and
lögréttuskipan, Grág. i. 5; cp. Íb. ch. 5. alþingis-reið, f. a journey
to the a., Nj. 100, Grág. ii. 78. alþingis-sátt, f. an agreement entered
into at the a. alþingiasáttar-hald, n. the keeping of sucb an agree-
ment, Grág. i. 217, Sturl. i. 66. alþingis-sekt, f. a conviction in the
courts. alþingissektar-hald, n., Stud. i. 66 (seems to be a false
reading); v. the preceding word.
al-þingis = öllúngis or öldungis, quite, altogether, D. N. (not Icel.)
al-þjóð, f. rare and obsolete = alþýða, the commons, Ad. verse 17,
Sonatorr. 9, 15; a. manna, Sturl. iii. 229, 125, Fms. vii. 240.
al-þykkr, adj. quite thick, foggy, Stj. 1 Kings xviii. 45.
al-þýða, u, f. the public, people; svá at a. vissi, Sd. 167; sagði þá allri
alþýðu, told all people, Eg. 271. β. people assembled in a body; er þat
bænarstaðr minn til allrar alþýðu, all the assembled commons, Nj. 189,
Fms. i. 33. γ. í alþýðu lífi, in common life, 655 xxi. 3. With gen., a.
manna = öll a., everybody, the overwhelming majority, bulk of people assem-
bled, Eg. 193, where it is used of the household; a. manna var á brott
farin, nearly all people had left, 220; a. manna gerðu (pl.) góðan róm at
máli hans, the whole meeting cheered his speech, Fms. vii. 242. It is
now almost solely used of the common people, allt fólk, bæði ríka menn
(wealthy) ok alþýðu, Fms. v. 113; cp. alþýðis-fólk. COMPDS: alþýðu --
drykkja, u, f. a common banquet, Sturl. ii. 245. alþýðu-leið, f. a
high road, Eg. 579, Bjarn. 49. alþýðu-lof, n. popularity, general
praise, Hkr. iii. 31. alþyðu-maðr, m. a working man, Vd. 172 old Ed.,
wrongly instead of alþýða manna, Fs. 67. alþýðu-mál, n. common,
general report, þat er a. at, Hkr. iii. 34. alþýðu-skap, n., in the
phrase, vera ekki við a., to be unpopular, úvinsæll ok lítt við a., Fs. 63.
alþyðu-tal, n. reckoning, common calculation, Íb. ch. 7, Rb. 18. al-
þyðu-vápn, n. common weapons, Fas. iii. 620. albýðu-vegr, m.
a public road, Sturl. i. 36, Hkr. iii. 54. alþýðu-virðing, f. public
opinion, consensus popularis, Bs. i. 158. alþýðu-vitni, n. universal tes-
timony, Sks. 12. alþýðu-þyss, m. a general tumult, Bs. i. 46, Hom. 46.
al-þýðask, dd, dep. in the phrase, a. til e-s, to incline towards, attach
oneself to, Fms. vi. 135.
al-þýði, n. = alþýða, and alþýðis-fólk, id., Bs. i. 805.
al-þýðligr, adj. common, general; a. maðr = menskr maðr, a common
man, Fas. ii. 251; í alþýðligri ræðu, common parlance, Skálda 185; hitt
væri alþýðlegra (more plain), at segja, 208; a. fyrir sakir siðferðis, of plain
manners, Finnb. 298.
al-þægr, adj. [þiggja], quite acceptable, pleasant to, Hom. 75.
al-œstr, adj. part, excited, stirred up, Sks. 230.
AMA, að, to vex, annoy, molest; with dat. of the person, eigi skuluð þér
a. Ruth, Stj. 423, Fms. i. 244. β. dep. (more freq.), amast við e-n, to
annoy, molest, in order to get rid of one, Landn. 66, Nj. 130, 199, v. l.;
ömuðust liðsmenn lítt við hana, Fms. v. 305, vii. 166, Fs. 32; at hann
mundi eigi a. við (object to) bygð hans, Sd. 139: absol. to dislike, Nj.
167. ami, a, m. vexation, annoyance, is now used in the phrase, að vera
e-m til ama, to become a cause of vexation to: ama-samr, adj. and ama-
semi, f. bad humour; cp. also ömurligr, distressing; amatligr, loathsome.
amallera, að, to enamel (Fr. word émailler), Fms. xi. 427, Vm. 152,
165.
amathysti, a, m. amethyst (for. word), Str.
amatligr or ámátligr, adj. loathsome, hideous (freq. at the present
day), Hkv. 1. 38.
amban, f., ambana, að, and ambim, ambuna, recompense (Norse);
v. ömbun, ömbuna.
AMBÁTT, pl. ir, f. [cp. Ulf. andbahts = GREEK, GREEK; A. S.
ambight; Hel. ambaht, servitium; O. H. G. ampaht; hence the mod. Germ,
amt, Dan. embede, Icel. embætti; the mod. Rom. ambassador, ambassade
are of the same stock; Ital. ambasciadore, nuntius; cp. Caes. Bell. Gall. 6.
15 -- circum se ambactos clientesque habent, v. Diez on this root. The
Icel. am- is an assimilated form from and-], a bondwoman, handmaid;
þræll eðr a., Grág. ii. 152, 156. (where the older form ambótt), N. G. L.
i. 76; konungs a., freq. of a royal concubine, Fms. i. 14, Fagrsk. ch. 21:
cp. embætta and embætti. Cp. also mod. ambaga, u, f. an awkward
person; amböguligr, adj. and ambögu-skapr, m. clumsy manners,
perh. all of them related to ambótt. COMPDS: ambáttar-barn, n.
child of an a., Fms. i. 72. ambáttar -- dóttir, f. daughter of an a., Eg.
345. ambáttarligr, adj. vile, like an a., Fas. i. 244. ambáttar-
mót, n. expression of an a., Fas. i. 147. ambáttar-sonr, m. son of an
a., Grág. i. 363, Ld. 70, 98. ambátta-fang, n. a term of contempt,
a woman's tussle, as it were between two bondswomen, Sd. 162 (of
wrestling).
amb-höfði, a, m. a nickname of uncertain signification. Egilsson sup-
poses that of bi-ceps: most probably amb- denotes some animal; cp.
Hjart-höfði, Hart-head, and Orkn-höfði, Seal-head, Sturl. i. 35 (in a verse).
amboð, n. utensils, v. andboð.
AMLÓÐI, a, m. 1. the true name of the mythical prince of
Denmark, Amlethus of Saxo, Hamlet of Shakespeare. 2. now used
metaph. of an imbecile, weak person, one of weak bodily frame, wanting
in strength or briskness, unable to do his work, not up to the mark.
It is used in phrases such as, þú ert mesti Amlóði, what a great A. you are,
i. e. poor, weak fellow. In a poem of the 10th century (Edda 67), the sea-
shore is called the flour-bin of Amlode (meldr-lið Amlúða, navis farinae
Amlodif), the sand being the flour, the sea the mill: which recals the
words of Hamlet in Saxo, -- 'sabulum perinde ac farra aspicere jussus
eadem albicantibus maris procellis permolita esse respondit.' From this
poem it may be inferred that in the 10th century the tale of Hamlet was
told in Icel., and in a shape much like that given it by Saxo about 250
years later. Did not Saxo (as he mentions in his preface) write his story
from the oral tradition of Icelanders? In Iceland this tale was lost, together
with the Skjölduaga Saga. The Icel. Ambales Saga MS. in the Brit. Mus.
is a modern composition of the 17th century. COMPDS now in freq.
use: amlóðaligr, adj. imbecile; amlóða-skapr, m., or amlóða-háttr,
imbecility; also amlóðast, dep. Torfaeus, in his Series Reg. Dan. p. 302,
quotes an old Swedish rhyme running thus: 'Tha slog konungen handom
samman | och log fast och gorde aff gamnian | rett some han vore en
Amblode | then sig intet godt forstode,' where it means a fool, simpleton,
denoting a mental imbecility. [Perhaps the A. S. homola is cognate;
thus in the Laws of King Alfred, ' Gif he hine on bismor to homolan
bescire,' if he in mockery shave his (a churl's) head like a fool, which
Lambarde renders morionis in morem: see Thorpe's Anc. Laws ii. Gloss.
sub voce, and cp. the quotation from Weber's Metrical Romances ii. 340.]
AMMA, u, f. [cp. afi], grandmother; now in freq. use, but rarely in
the Sagas, which use föður-móðir and móður-móðir, Hým. 7, Rm. 16,
Edda 109, Nj. 119, Ld. 328. In compds, ömmu-bróðir, ömmu-
systir, etc.; lang-amma, u, f. is a great-grandmother. [In Germ.
amme means a nurse.]
ampli, a, m. and hömpull, s, m. [ampulla], a jug, Vm. 6, 47, Dipl. iii. 4,
B. K. 31. COMPD: ömpuls-brot, n. a potsherd, Pm. 93.
amra, að, to howl piteously, Fs. 45 (of cats); cp. ömurligr, piteous, and
ömruligr, adj. id.
amstr, n. [cp. Germ, amsteig = palearium], a rick, Orkn. 448, an GREEK
GREEK amstr now means toil: cp. amstrast, að, to toil.
AN, conj. than, Lat. quam, is the old form, and constantly used in
MSS. of the 12th century, instead of 'en' or 'enn,' q. v.
ANA, að, to rush on, now freq.
AND-, a prefixed prep. [Ulf. uses a separate prep. and; A. S. and-;
Germ, ant-, ent-, empf-; it exists in Engl. in an-swer; Lat. ante-; Gr.
GREEK], denoting whatever is opposite, against, towards, and metaph.
hostile, adverse; freq. spelt and pronounced an- or ann-; it is used in a
great many compds, v. below. If followed by v, the a changes into ö,
e. g. öndverðr, adversus; in andvirði, prize, however, the a is unchanged.
ANDA, að, [Ulf. has us-anan = GREEK; cp. Gr. GREEK, wind, and
Lat. animus, anima, spirit, breath: the Germans say geist, spirit, and
athmen, spirare: Ulf. translates GREEK by ahma, voûs by aha; Hel.
spiritus by gêst and athom, whence Germ. athmen: cp. Swed. ånd, ånde,
spiritus, spirare.] I. act. to breathe, and of the wind, to waft;
meðan þeir megu anda ok upp standa, Bs. i. 224, Karl. 95; þórðr andar
nú handan, Sturl. i. 21 (in a verse). II. dep. andast, to breathe
one's last, expire; Mörðr Gígja tók sótt ok andaðist, Fiddle Mord 'took
sick' and breathed his last, Nj. 29; en ef svá ferr at ek öndumk, but if it
fares so that I die. Eg. 127; þar hefir andast faðir minn, Fas. iii. 619.
Part. andaðr, dead; hón var þá onduð, had breathed her last, Ld. 16;
jarlinn vai þá a., Fms. i. 149.
anda- and andar-, the compds belonging to önd, anima, and önd, a
duck, v. sub voce önd.
and-blásinn, adj. part, [önd], inflated, Skálda 169.
and-dyri and anndyri, n. [Lat. atrium; from önd, atrium, q. v.], a
porch; hón dró hann fram yfir dyrnar ok svá í anddyrit, Grett. 140,
Nj. 140, Fms. ii. 148, Bs. i. 804.
and-fang, n. esp. pl. [Germ, empfang], reception, hospitality, Vþm. 8.
and-fælur, f. pl. [önd], 'the horrors,' in the phrase, vakna með and-
fælum, of one suddenly awakening from a bad dream, or from being
frightened when asleep, Fas. iii. 256, Fél. ix. 188.
and-fætingr, s, m. [and-], transl. of Antipodes in Pliny, Stj. 94. Now
used in the mod. sense of Antipodes; also in the phrase, sofa andfætis, or
andfæting, of two sleeping in a bed 'heads and heels.'
and-hlaup, n. suffocation, Eg. 553.
and-hvalr, s, m. balaena rostrata, now called andarnefja, u, f., Edda
(Gl.), Sks. 123 A.
and-hæli, n. monstrosity, absurdity; medic, the heels being in the place
of the toes, Fél. ix. 188. andhælisligr, adj. absurd.
andi, a, m. 1. prop, breath, breathing; af anda fisksins, Edda
19; cp. hverr andalauss lifir, who lives without breathing, in the Riddles
of Gestumblindi, Fas. i. 482; af anda hans, Greg. 20, Sks. 41 B; andi er
Ingimundar, ekki góðr á bekkinn, of foul breath, Sturl. i. 21 (in a verse). 2.
a current of air; andi handar þinnar, air caused by the waving of the
hand, 623. 33: now freq. of a soft breeze. 3. (gramm.) aspiration;
linr, snarpr a., Skálda 175, 179. II. nietaph. and of Christian
origin, spirit. In the Icel. translation of the N. T. andi answers to GREEK,
sál to GREEK (cp. Luke i. 46, 47); Guð skapaði líkamann ok andann, Mar.
656; taki þér við líkamanum en Drottinn við andanum, id.; gjalda Guði
sinn anda, Mar. 39 (Fr.); hjarta, andi ok vizka, id. In some of these cases
it may answer to GREEK, but the mod. use is more strict: as a rule there is
a distinction between 'önd,' f. anima, and 'andi,' m. animus, yet in some
cases both are used indifferently, thus Luke xxiii. 46 is translated by 'andi,'
yet 'önd' is more freq., Pass. 44. 21, 45. I. 2. spirit, spiritual being
(önd is never used in this sense); John iv. 24, Guð er andi, and, tilbiðja í
anda, GREEK. 3. the Holy Ghost, Nj. 164, Rb. 80. 4. angels;
þessháttar eldr brennir andana, Stj. 41. 5. in a profane sense;
álfr eða a., Fas. i. 313. 6. spiritual gift; í krapti ok í anda Heliæ,
Hom. 104. Luke i. 17, Sks. 565. COMPDS: anda-gipt, f. inspiration,
gift of the Holy Ghost, Fms. iv. 48. anda-kast, n. breathing, Fas.
iii. 348. andaliga, adv. spiritually, = andliga, Fms. v. 230. anda-
ligr, adj. spiritual, = andligr, Stj. 8, Dipl. ii. 11.
and-kostr = annkostr, purpose.
and-langr, m. (poët.) name of one of the heavens, Edda (Gl.)
and-lauss, adj. [önd], breathless, lifeless, exanimis; a. hlutir, Eluc. 9.
and-lát, n. [önd, anima; lát, damnum], 'loss of breath,' death; þá er
þú fregn a. mitt, 623. 43; a. Magnúss konungs, Gizurar biskups, etc.,
Bs. i. 65, 70, Eg. 119, 367. β. the last gasp, the very moment of
death; þá var konungr nær andláti, Hkr. i. 160; var hann þá beint í
andláti, Fms. vi. 230; ok er hann fann at nær dró at andláti hans, his
last moments drew near, viii. 446: andlát has the notion of a quiet,
easy death; líflát, a violent death; but both are only used in a dignified
sense. COMPDS: andláts-dagr, m. day of death, Bs. i. 466. and-
láts-dægr, n. id., 686 B. andláts-sorg, f. grief for a death, Stj. 196.
andláts-tíð, f. and -tími, a, m. time of death, Greg. 78, Stj. 9.
andliga, adv. spiritually, Sks. 614, 649, Stj. 27, 34, Hom. 57.
andligr, adj. [Hel. translates spiritualis by gëstlic, Germ. geistlich,
Ulf. GREEK by ahmeins] , spiritual; in the N. T. GREEK is
translated by andligr, 1 Cor. xv. 44: a. fagnaðr, 656 C; a. herklæði,
656 A. ii. 18; a. skilning, Greg. 23; a. líf, Skálda 199; biskup hefir
andligt vald til andligra hluta, a bishop has spiritual power in spiritual
things (opp. to veraldligr, GREEK), Gþl. 73; andlig skírn, Hom. 52.
and-lit, n. and annlit, [and-, adversus, and líta; Ulf. andavleizns =
GREEK; A. S. andvlite; Germ, antlitz], a face, countenance; á andliti
þeirra, 623. 61; sá ek annlit þitt, id., Nj. 16; þangat horfi anlit er
hnakki skyldi, N. G. L. i. 12; Hom. 7 renders in faciem by í andliti.
Metaph. auglit is used as more dignified; í augliti Guðs (not andliti),
GREEK, in the eyes or sight of God. COMPDS: andlits-
björg, f. visor, Sks. 406. andlits-farinn, adj. in the phrase, vel
a., of fair, well-formed features, better in two words (andliti farinn),
Sturl. iii. 178 C. andlits-mein, n. cancer in the face, Sturl. ii. 185.
andlits-sköp, n. pl. lineaments of the face, N. G. L. i. 339; vel andlits
sköpum, of well-formed features, Fms. viii. 238.
and-marki, ann-, and an-, a, m. [and-, mark], a fault, flaw, blemish;
ókostir eðr andmarkar, Grág. i. 313; ef annmarkar þeir verða á búfénu,
429; þú leyndir anmarka á honum, Nj. 8. p. nietaph. in moral sense,
trespasses; iðran annmarka, 625. 90; used as a nickname, Gísl. 32.
COMPDS: annmarka-fullr, adj. full of faults, Fms. vi. 110. ann-
marka-lauss, adj. faultless, Grág. i. 287.
and-máligr, adj. contentious, quarrelsome, Fms. ii. 154, Magn. 448.
and-mæli, n. contradiction, 4. 25.
and-nes, n. and annes, [and-, nes], a promontory or point of land,
Hkr. i. 313, Fms. viii. 147, Fær. 83.
and-orða, adj. ind. [cp. Ulf. andavaurd; Germ. antwort], the Icel.
use svar or andsvar (Engl. answer) in this sense; andorða only appears
in the phrase, að verða a., to come to words with, Rd. 300, Korm. 11O (rare).
and-óf, n. prob. = and-þóf, prop. a paddling with the oars, so as to
bring the boat to lie against wind and stream. Metaph., við nokkuru
andófi, after a somewhat hard struggle, Fbr. 84. 2. a division in a
ship, fremsta rúm í skipi kallast a., Fél. ix. 3.
and-ramr, adj. (andremma, u, f.) having foul breath, Sturl. i. 20.
ANDRAR, m. pl. [Ivar Aasen a wander], snow shoes, in sing. prob.
öndurr, cp. the compds öndor-dís and öndor-goð, used of the goddess
Skaði, in the Edda; found only in Norway, where the word is still in use;
in Icel. only remaining in the proverb snæliga snuggir kváðu Finnar, áttu
andra fala, Fms. vii. 20, of a silly act, to sell one's snow shoes just when
it begins to snow. Prob. a Finnish word; v. skíð.
and-rá, f. [contr. = anddrag(?), mod. word], breath, in the phrase, í
sömu a., at the very same breath, instantly.
and-róði, a, and andróðr, rs, m. the later form more freq. [and-,
róa], pulling against stream and wind; Einarr átti gildan andróða, E. had a
hard pull, Fms. vi. 379, v. l. andróðr; róa andróða, vii. 310, (andróðr, Hkr.
iii. 440); þeir tóku mikinn andróða, they had a hard pull, Fms. viii. 438,
v. l. andróðr; ok er þá sem þeir hafi andróða, Greg. 31; taka andróðra (acc.
pl.), Fms. viii. 131, Hkr. iii. 440: cp. the proverb bíðendr eigu byr en
bráðir andróða, those who bide have a fair wind, those who are hasty a
foul, festina lente, 'more haste worse speed;' the last part is omitted in
old writers when quoting this proverb.
and-saka, að, (annsaka, Bret. 162), [A. S. andsäc], to accuse, with acc.,
Al. 23; hann andsakaði (reprimanded) sveinana harðliga, Sturl. iii. 123.
and-skoti and annskoti, a, m. [and-, ädversus; skjóta, skoti], prop.
an opponent, adversary, one who 'shoots from the opposite ranks;' a.
lýðs várs ok laga várra, 655 xvi. B; þeir höfðu heyrt at andskotar þeirra
vildi verja þeim vígi þingvöllinn, they had heard that their adversaries
would keep them by a fight from the parliament field, Íb. ch. 7; eigi mun
ek vera í andskota flokki móti honum, Fms. v. 269. 2. metaph. a
fiend, devil, transl. of Satan, now only used in that sense and in swearing;
nú hefir a. fundit færi á at freista yðvar, Post. 656; far í brott a., GREEK
GREEK, 146; a. ok þeir englar er eptir honumhurfu, Ver. I; dökvir þik,
anskoti (voc.), 623. 31, Hom. 108, 109, K. Á. 20. COMPD: and-
skota-flokkr, m. a band of enemies, Fms. v. 269, Grág. ii. 19.
and-spilli and andspjall, n. colloquy, discourse, Skm. 11, 12.
and-spænis, adv., a. móti e-m, just opposite, the metaph. being taken
from a target (spánn), Snót 127.
and-stefna, d, to stem against, Fas. iii. 50 (rare).
and-streymi, n. prop, against the tide or current; metaph. adversity, Fr.
and-streymr, adj. running against stream; metaph. difficult, cross; Sig-
hvatr var heldr a. um eptirmálin, hard to come to terms with, Sturl. ii. 42;
andstreym örlög, ill-fate, Al. 69; kvað Svein jafnan andstreyman verit hafa
þeim frændum, had always set his face against, Orkn. 39O.
and-stygð, f. disgust; vera a. af e-u (now, at e-u), dislike, Róm. 265.
and-styggiligr, adj. odious, abominable, Hkr. iii. 273.
and-styggr, adj. id., Hom. 102, 623. 31, Sks. 539.
and-svar and annsvar, n. [A. S. andsvaru; Hel. uses andvordi and
andvordian = respondere; Ulf. andavaurd] , an 'answer,' response, but in
old writers esp. a decision; vera skjótr í andsvörum, prompt in deciding,
Fms. i. 277; sagðist til hans hafa vikit um ansvarit, put the case under his
decision, vi. 354; munu vit tala fleira áðr ek veita því andsvör, before I
decide, Ld. 80; in N. G. L. i. 86 it seems to mean protest, intervention:
used of the echo in Al. 35. COMPD: andsvara-maðr, m. a law term,
a respondent, defender, Jb. 30.
and-svara and annsvara, að, to answer; þá annsvarar konungrinn,
Fms. xi. 56, rare, and in a more formal sense than the simple verb
svara. β. answer, to be responsible for; sem ek vil a. fyrir Guði, as I
will answer before God, Gþl. 66; v. anza or ansa.
and-syptir, m. [önd, anima, or and-?], sobbing, sighing, hysterical
fit, Hom. 121; [Engl. sob; Germ. seufzen].
and-sælis, in common talk andhælis, adv. [sól], against the course of
the sun (cp. the Scot. 'widdershins,' that is, going against the sunshine or
the sun's light, a direction universally considered both in England and
Scotland to be most unlucky; see the quot. in Jamieson sub voce), Ísl.
ii. 154, Rb. 134; esp. used of witches and 'uncanny' appearances; þat
gékk öfugt um húsit ok a., itwent backwards about the house and against
the sun's course, Eb. 268, Gísl. 33, cp. Fs. (Vd.) 43, 59; hon gékk öfug
a. um tréit, ok hafði þar yfir mörg röm ummæli, Grett. 151. β. ansælis
or andhælis is used of everything that goes backwards, wrong, or perversely;
cp. andærr and andæris.
and-vaka, u, f. sleeplessness, GREEK, caused by care or grief, Fms.
i. 82; mostly used in pl. β. medic, agrypnia, Fél. ix. 189, Bs. i.
251. γ wakefulness, Hom. 108. In the Máfhlíð. vísur, Eb. ch. 19,
andvaka unda = a sword, the 'awakener' of wounds; (cp. vekja blóð.)
and-vaki, adj. ind. sleepless, now andvaka; liggja a., to lie awake, Al.
71, Barl. 10, Mag. 80.
and-vana and andvani, adj. ind., and now andvanr, adj. I.
[and- and vanr, solitus], destitute, wanting; with gen., a. átu, lífs a., auðs
ok alls gamans a., Hkv. 2. 31, Völs. kviður, Lex. Poët.; alls a. nema
víls ok vesaldar, Fms. iii. 95; a. heilsu, Magn. 512; alls a., of the beggar
Lazarus, Greg. 24; a. þeirrar þjónustu, in want of, Post. 656 B; margs a.,
Bret. 174; a eigna várra, having lost our lands, 208. II. [önd,
anima] , now = exanimis; andvana lík, a lifeless corpse, Pass. 4. 23.
and-varða, að, to hand over [cp. Dan. overantvorde] , rare, Fr.
and-vari, a, m. I. a fish of prey, gurnard, Lat. miluus, Edda
(Gl.); tke name of the gurnard-shaped dwarf, Edda 72; the owner of a
fatal ring, hence called andvara-nautr: cp. Skv. 1. 2, Andvari ek heiti
... margan hefi ek fors um farit. II. in mod. usage, a soft breeze,
and metaph. watchfulness, vigilance, in such phrases as, hafa andvara á sér,
Pass. 15. 6: andvara-lauss, adj. heedless; andvara-leysi, f. mostly in
a theol. sense, etc. COMPD: andvara-gestr, m. an unwelcome guest,
in the phrase, vera e-m a., Fbr. 7, 24 new Ed. (now freq.)
and-varp, n. the act of heaving a sob, sigh, 655 xx. 4, Sks. 39, 688.
Freq. in theol. writers, Pass. 40. 7.
and-varpa, að, to sob, sigh, breathe deeply, Fms. x. 338, Hom. 155,
Sks. 225 (freq.)
and-varpan, f. sobbing, Hom. 124, Stj. 149.
and-vegi, throne, v. öndvegi.
andverðr, adverse, v. öndverðr.
and-viðri, n. [veðr], head wind, Fbr. 67, Eg. 87, Fms. i. 203.
and-virði, n. [verð], worth, equivalent, value, price; þá skal þat kaup
ganga aptr en hinn hafi a. sitt, Gþl. 491; haf þú nú allt saman, skikkjuna
ok a., Lv. 50; allt a. hvalsins, the whole value of, Greg. ii. 375; hann
tekr þar á móti ofdrykkjuna ok hennar a., reward, Fms. viii. 251.
and-virki and annvirki, n. [önn, labour (?); cp. old Germ, ant-
werk = machina]. I. in Icel. writers esp. used of bay and bay-
stacks; ef eldr kemr í hús manns eðr a., K. Þ. K. 78, 82; færa, reiða a.,
to carry into the barn, Grág. ii. 122, Lv. 211; nema fé gangi í akr, engi,
töður eðr a., Grág. ii. 299; nautafjöldi var kominn í tún ok vildi brjóta
a., ... throw down the cocks, Glúm. 342, Boll. 336; sendi Úlfarr menn upp
á hálsinn at sjá um a. sitt þat er þar stóð; cp. little below, stórsæti, large
ricks, Eb. 152. II. in Norway more generally used of crop, tillage,
agricultural implements; garð þann sem um a. (barley ricks? ) stendr,
Gþl. 381; ef menn brenna a. manna, N. G. L. i. 244; a. (produce) manna
hvatki sem er, 251, Jb. 312; þá skal hann þar etja öllu sinu a. á, 357;
viðarköst, timbr, grindr, sleða eðr önnur a., implements (some MSS. read
amboð), 258, v. l. Metaph., legit hafa mér a. nær garði, en at berjast
við þik fyrir sakleysi, business more urgent than to ..., Grett. 110 A.
and-vitni, n. a law term. I. Icel. contradictory testimony, such
as was contrary to law. Thus defined: þat er a. er menn bera gegn því
sem áðr er borit, vætti í gegn kvið, eðr kviðr í gegn vætti, svá at eigi
má hvárttveggja rétt vera, Grág. i. 59, 60; it was liable to the lesser out-
lawry, skoluð menn a. bera ok hér á þingi, en ef menn bera, ok varðar
þat útlegð, enda á þat einskis at meta, id.; en ef menn bera þat a. varðar
þat fjörbaugsgarð, ii. 272; bera þeir a. guðunum, false witness against the
gods, 655 xiii. B. I. II. Norse, where it appears to mean contra-
dictory testimony, such as was usually admissible; ok koma eigi a. móti,
N. G. L. ii. 89, v. l.; svá er ef einn ber vitni með manni sem engi beri, en
tveir sem tíu, ef maðr uggir eigi a. móti, if one bears witness for a man it is
as though no man bore witness for him, but two are as good as ten, if a man
doth not fear that contradictory evidence will be brought against him, 150.
and-vígr, adj. in the phrase, vera e-m a., a match for ..., as good a
swordsman as...; hann var eigi meirr enn a. einum þeirra bræðra, Fms.
ii. 165; sagði Gellir sik fleirum mönnum a. en einum, Bs. i. 649.
and-yrði, n. pl. [v. andorða], objection, Sks. 76.
and-æfa, ð, [v. andóf; Ivar Aasen andöva and andov], a boating term,
to paddle against tide, current, and wind, so as to prevent the boat from
drifting astern; þá féll á stormr svá mikill, at þeir fengu eigi betr en
andæft, had nothing better than to lay to, Sturl. ii. 121; the vellum
MSS. wrongly andhætt. 2. metaph. in the corrupt form andæpta,
to reply feebly against; with dat., ekki er þess getið at Þórðr andæpti
þessari vísu, Th. returned no reply to this libel, Sturl. i. 22. Now absol.
to speak in a disjointed way, to ejaculate; andæpti skáld upp úr móðu,
fram eru feigs götur; skilja sköp, skamt er að landi, brosir bakki mót,
of rhymed incoherent words of a poet in the act of sinking beneath
the waves, vide Espól. Ísl. Árb. the year 1823, Sigurðr Breiðfjörð in a
poem in the Smámunir.
and-æris, adv. [ár, remus], crossly, perversely, a figure taken from pull-
ing, Lex. Poët.; freq. in the corrupt form andhælis.
and-ærligr, adj. cross, odd, Lex. Poët.; now andhælislegr.
ang, n. sweet savour, fragrance; með unað ok ang, Bs. ii. 10.
ANGA, að, [Norse aanga; Swed. ånga] , to give out a sweet scent,
odour; ilmr angar mjök sætliga, Mar. Fr.; now freq.
angan, f. sweet odour; angan Friggjar, the love of Frigga, Vsp. 54;
some MSS. read angantýr, the sweetheart, husband of Frigga.
angi, a, m. [Norse angie] . I. sweet odour; þvílíkan ilm ok
anga sem cedrus, Stj. 73, etc. II. [cp. A. S. anga = aculeus,
stimulus], a spine or prickle, in the phrase, þetta mál hefir anga, has a
sting, is not good to touch, Bs. ii. 52. Now often used in pl. and used of a sprout, fibre in fruits or plants; metaph. a spoilt boy is called angi, 'a
pickle:' as to the root, cp. öngull, hamus, and the English angle: angilja,
u, f. is, according to Björn, one of the bones of a fish.
angist, f. [Lat. angustia; Fr. angoisse; Engl. anguish; Germ, angst] ,
anguish, esp. in theol. writers, Stj. 31, 51, 55, 106, 114. COMPDS:
angistar-ár, n. a year of misery, Stj. angistar-neyð, f. distress, Stj.
angistar-tími, a, m. an hour of pain, Stj.
angistast, að (?), dep. to be vexed, Stj. 121.
ANGR, m. (now always n., Pass. 1. 4, and so Bs. i. 195); gen.rs, [cp. Engl.
anger, Lat. angor.] I. grief, sorrow; þann angr, Bær. 12; upp á minn
a. ok skaða, Stj. 215; minn harm ok a., Bær. 14; með margskonar angri,
Fms.x.401; sorg eðr a., Háv. 51; ekki angr(s), Hkv. Hjörv. 10. II.
in Norse local names freq. = bay, firth, e. g. Staf-angr, Harð-angr, etc. etc.
(never in Icel.): kaupangr in Norway means a town, village, sinus mer-
catorius, [cp. the English 'Chipping' in Chipping Norton, Chipping Ongar,
etc., and in London, 'Cheapside,'] these places being situated at the
bottom of the firths: fjörðr hardly ever occurs in local names in Norway,
but always angr; cp. the pun on angr, moeror, and angr, sinus, Fas. ii.
91. The word is obsolete in the historical age and scarcely appears as
a pure appellative, Edda (Gl.), Fms. xii, Munch's Map and Geogr. of
Norway. [Root probably Lat. ang- in ango, angustus, angiportus.]
angra, að, to anger, grieve, vex, with acc., Fms. xi. 393; mik hefir angrað
hungr ok frost, Fms. ii. 59: with dat., hvárt sem mér a. reykr eða bruni, Nj. 201, Stj. 21: impers. to be grieved, a. honum mjök, Fas. ii. 296:
more freq. with acc., Finnb. 234, Bs. i. 289; mik angrar mart hvað,
Hallgrím. β. reflex., angrask, to be angered; a. af e-u, to take
offence at, Bs. i. 280; við e-t, Fas. iii. 364. γ. part. angraðr, used
as adj. sorrowful, angry; reiðr ok a., El. 14; pronounced angráðr, con-
cerned; in the phrase, göra sér angrátt, um, to feel a pang, Gísl. 85.
angran, f. sorrow. Fas. iii. 364.
angr-fullr, adj. full of care, Str. 55.
angr-gapi, a, m. a rude, silly fool, [the French gobemouche] , Bs. i. 806,
Mag. 64 (Ed.); sem a. at svara fólsku tignum mönnum, Sturl. iii. 138.
angr-lauss, adj. free from care, Lat. securus, Hkv. 2. 45.
angr-ligr, adj. sad, Bs. ii. 163.
angr-ljóð, n. pl. funeral songs, dirges, neniae, Hkv. 2. 44.
angr-lyndi, n. [lund], concern, low spirits, Gísl. 85.
angr-mæðask, dd, dep. to be in low spirits, Fr.
angr-samligr, adj. and angr-samliga, adv. sorrowful, sorrowfully,
Stj. 655 xxxii.
angr-samt, adj. full of grief, depressed, downcast, Stj., Barl., Vápn. 17;
neut., e-m er a., to be in low spirits, Fms. viii. 29. β. troublesome, Stj.
(of gnats).
angr-semd and angrsemi, f. grief, Mar., Ver. 2.
angr-væri, f. dejection, Hkr. iii. 253; now also angr-vær, adj. dejected.
angr-æði, f. moody temper, sullenness, Fr.
an-könn, f. [and-kenna], a flaw, fault, = anmarki, only as gen. pl. in
the COMPDS ankanna-fullr, adj. full of faults, Sks. 76 new Ed., v. l.
ankanna-laust, n. adj. a law term, uncontested, used of an inheritance
or possession where there is no legal claimant; skal hann eignast a. allt
Noregs konungs veldi, he s hall hold as his own all the power of Norway's
king without a rival, Fagrsk. 97; Magnús konungr hafði þá ríki einn-
saman ok a., i. e. there were no pretenders, Fms. x. 413.
ann- in several compds, v. and-.
ANNA, að, [önn, labor; Ivar Aasen anna: the root is not found in
Goth.] I. act. but rare; with dat. in the sense to be able to do;
eg anna því ekki, I cannot manage that: absol., geldingar svá holdir, at
þeir anni á degi ofan í Odda, ellipt. = anni at ganga, that they can walk,
Vm. 28. II. dep. freq.: 1. with acc., o. a law term;
in cases involving support, to take care, provide for, to support; þá skal
móðirin þau börn annast, Grág. i. 240; a. úmaga, 243, 294; a. sik, to
support oneself, Fms. vi. 204; úmegð, Rd. 234. β. more generally to take
care of; mál þetta mun ek a., Glúm. 358. γ. to engage in battle; tveir
skyldi annast einnhvern þeirra; þeir Barði ok Steinn skyldi a. Ketil brúsa,
Ísl. (Hvs.) ii. 356. 2. a. um e-t, to be busy about, trouble oneself about;
a. um matreiðu, to cook, Nj. 75; hann a. ekki um bú, Glúm. 342, 359.
annarligr, adj. strange, alien, Stj. 188; metaph., Skálda 193.
ANNARR, önnur, annat, adj.; pl. aðrir; gen. pl. annarra; dat. sing. f.
annarri, [Ulf. anþar; A. S. oþar; Engl. other; Germ, andere; Swed.
andra and annan: in Icel. assimilated, and, if followed by an r, the nn
changes into ð.] I.= GREEK, alter: 1. one of two, the other;
tveir formenn þeirra, hét annarr, the one of them, Fms. ix. 372; sá er af
öðrum ber, be that gets the better of it, Nj. 15; a. augat, Fms. ii. 61; á
öðrum fæti, Bs. i. 387, Edda 42; annarri hendi..., en annarri, with the
one hand ..., with the other, Eb. 250, 238; á aðra hönd, on the one side,
Grág. i. 432, Nj. 50; a. kné, Bs. i. 680; til annarrar handar, Nj. 50;
annarr--annarr, one--other; gullkross á öðrum en ari af gulli á öðrum,
Fms. x. 15. Peculiar is the phrase, við annan, þriðja, fjórða ... mann, =
being two, three, four...altogether; við annan, oneself and one besides,
Eb. 60; cp. the Greek GREEK, two talents and a half, Germ.
anderthalh. 2. secundus, a cardinal number, the second; sá maðn
var þar a. íslenzkr, Fms. xi. 129; í annat sinn, for the second time,
Ib. ch. I, 9; a. vetr aldrs hans, Bs. i. 415; höggr harm þegar annat
(viz. högg), a second blow, Sturl. ii. 118. (3. the next following, Lat.
proximus; á öðru hausti, the next autumn, Ísl. ii. 228; önnur misseri,
(be following year, Bs. i. 437, 417; a. sumar eptir, 415, Fms. i. 237.
Metaph. the second, next in value or rank, or the like; annat mest hof i
Noregi, the ne x t greatest temple, Nj. 129; a. mestr höfðingi, the next in
power, Ísl. ii. 202; fjolmennast þing, annat eptir brennu Njáls, the fullest
parliament next to that after the burning of N., 259; vitrastr lögmanna
annarr en Skapti, the wisest speaker next after S., Bs. i. 28; a. mestr maðr í
Danmörk, the next greatest man, Fms. xi. 51; annat bezt riki, v. 297;
var annarr sterkastr er net Freysteinn, the next strongest champion, Eb. 156; mestrar náttúru a. en jþorsteinn, Fs. 74, Fms. iv. 58. II. =
a\\os, alius, one of many, other, both in sing, and pl.; hon lék á gólfinu við
aðrar meyjar, Nj. 2; mart var með henni annara kvenna, i. e. many women
besides, 50; jafnt sekr sem aðrir menu, a s guilty as anybody else, Grág. i.
432; einginn annarra Knúts manna, none besides, Fms. x. 192; ef þeir gerði
lönd sin helgari enn aðrar jarðir, ... th aw a llother grounds, Eb. 20; er Þórólfr
hafði tignað um fram aðra staði, ... more than any other place, id.; kalla þá
jörð nú eigi heigari enn aðra, id.; tók Börkr þann kost er hann hafði öðrum
ætlað, 40; Jaórarinn vann eið ... ok tíu menn aðrir, Tb. and ten men be-
sides, 48; þeir þóttust fyrir öðrum mönnum, ... ov er a llother people, 20;
góðr drengr um fram alla menu aðra, 30; af eyjum ok öðru sjófangi, o ther
produce of the sea, 12; hann skal tvá menu nefna aðra en sik, ... besides
himself, Grág. 5-57; hann var örvari af fé enn nokkurr annarr, . . . than
anybody else, Bret.; jafnt sem annat fúlgufé, a s any other money, Grág. i.
432. 2. other, different, in the proverb, ol er annarr maðr, a le
(a drunken man) i s another man, is not the true man, never mind what
be says, Grett. 98; the proverb is also used reversely, ol er innri (the inner)
maðr, 'in vino verilas:' annað er gsefa ok gorfuleiki, luck and achieve-
ments are two things (a proverb); önnur var þá æfi, viz. the reverse of what
it is now (a proverb), Grett. 94 (in a verse); ætla ek þik annan mann en þú
segir, Fms. xi. 192; hafi þér Danir heldr til annars gort, you deserve some-
thing different, worse than that, id.; varð þá annan veg, otherwise, Hkr. ii.
7; Björn varð þess víss at þau höfðu annan átrúnað, ... different religion,
Eb. 12. 3. like oi aAAot, reliqui, the rest, the remains; þá er eigi sagt
hversu öðrum var skipað, Nj. 50; at hönd b. so fyrir innan n., en annarr
likami hans (the rest of his body) fyrir utan, 1812. 18. HI. re-
peated in comparative clauses: annarr -- annarr, or connected with einn,
hvárr, hverr, ymsir: gékk annarr af öðrum at biðja hann, a liu s ex alto,
one after another, Bs. i. 128; hverja nott aðra sem aðra, every night in
turn, Mag. 2; annat var orð Finns harðara enn annat, every word of
Finn was harder than that which went before it, of a climax, Fms. v. 207:
einn -- annarr, aliu s atque alius, one and another, various; eina hluti ok
aðra, Stj. 81; einar afleiðingar ok aðrar, Barl. 36; einir ok aðrir, various,
Stj. 3; ef maðr telr svá, at hann var einn eðr annarr (that he was any-
body, this or that man, viz. if he does not give the name precisely), ok er
hinn eigi þá skyldr at rísa ór dómi, Grág. i. 28: ymsir -- aðrir, in twrn,
now this, now the other; ymsir eiga högg í annars garð (a proverb); heita á
helga menn, ok nefna ymsa ok aðra (now one, now another), Mar. 35: þágu
þessir riddarar veizlur ymsir at öåram, gave banquets one to another in turn,
id.; færðu y tnsir aðra niðr, nowone was under water and now the other, of
two men struggling whilst swimming, Fms. ii. 269: hvárr -- annan, hverir --
aðra, ea c h other; tnæltu hvárir vel fyrir öðrum; hétu hvárir öðrum atförum:
of a rapid succession, hvert vandræði kom á bak öðru, misfortunes never
come singly, but one on the back of the ofber, Fr.; við þau tiðindi urðu allir
glaðir ok sagði hverr óðrum, one told the news to another, man to man,
Fms. i. 31; þóttust hvárirtveggju meira vald at hafa í borginni en aðrir, 655
xvii. I; hvárirtveggja -- aðrir, oAA. ijA. ots, mutually, reciprocally; skulu nú h.
ganga til ok veita öðrum grið, Nj. 190. IV. annat, n. used as a subst.;
þetta sem annat, as other things, Fas. i. 517; skaltu eigi þora annat, en,
Nj. 74; ef eigi bæri a. til, unless something happened, Bs. i. 350: at öllu
annars, in everything else, Grág. ii. 141, K. p. K. 98: annars simply used
adverb. = el s e = ella; now very freq. but very rare in old writers; stendr a.
ríki þitt í mikilli hættu, Fas. i. 459, from a paper MS. and in a text most
likely interpolated in the 17th century. COMPDS: annars-konar,
gen. as adv. of another kind, Hkr. i. 148. annars-kostar, adv. el s e,
otherwise; hvárt er hann vill... eðr a, vill hann, e ither he should prefer
..., K. Á. 58. annars-staðar, adv. elsewhere, in other places; sem
a., as in other similar cases, Grág. i. 228. annars-vegar, adv. o n
the other band, Fms. viii. 228, those on the opposite side. armarra-
gen. pl. is used in annarra-bræðra, -bræðri, pl. fourth cousins, Grág.
i. 285, ii. 172; cp. D. I. i. 185; v. næsta-bræðra = third cousins, þriðja-
bræðra -- fifth cousins.
annarr-hvarr (or in two words), adj. pron. in dual sense, [A. S. oþa r-
hve"Sa r], Lat. alteruter, either, one of the two; with gen., annan hvern þeirra
sona Skallagrims, Eg. 256; vsentir mik at aðra hvára (acc. sing, fem.,
now aðra hverja) skipan taki brátt, Fms. viii. 444. Dual, aðrir hvárir, in
a collect, sense, either party, Sd. 138; neut. used as adv., annaðhvárt --
eða, either -- o r (Lat. aw t -- aw t), Fms. i. 127, Skulda 171, Nj. 190.
annarr-hverr, adj. pron. every other alternately; annan hvern dag,
Fms. iv. 81, Symb. 57; annathvert orÔ, every other (second) word, Nj.
33, Fas. i. 527: at öðruhverju, used as adv., every now and then, Eg. 52,
Sturl. i. 82, Hkr. ii. 292.
annarr-tveggja and annarr-tveggi, adj. or used adverbially, [-tveggja
is a gen. form, -tveggi a nom.], plur. (dual) aðrirtveggju, dat. plur.
-jum; in other cases tveggja, tveggi are indecl. :-- one of twain, either;
annattveggja þeirra, Grág. i. 236; ok er annattveggja til, at vera her,
hinn er annarr, there i s choice of two, either to stay here, or . .., Fms. xi. 143, N. G. L. i. 117; ef annarrtveggi hefir haldit öðrum, Grág. i. 39: with
gen., a. þeirra, either of them, 149: dual, either of two sides, en þá eru
þeir skildir er aðrirtveggju eru lengra í burt komnir en ordrag, but then
are they parted when either of the twain is come farther away than an
arrow's jiigbt, of combatants on the battle-field, Grág. ii. 19: neut.,
annattveggja, used as adv.; annattveggja -- eðr, either -- o r; a. vestna eðr
batna, Clem. 50. The word is rare in old writers, and is now quite out
of use; as adv. annaðhvort -- eða, either -- o r, is used.
annarsligr = annarligr; annarstaðar, elsewhere, v. annarsstaðar.
ANNÁLL, s, m. [Lat. annalis] , an annal, record, chronological register,
65. 1789, 415. 13. It sometimes, esp. in deeds, appears to mean histories in
general (cp. Lat. annales); annálar á tólf bókum norrænir, Vm. in a deed
of the I4th century, where it probably means Sagas: fróðir annálar ok
vísindabækr, histories, Pr. 402, Al. 29. The true old Icel. annalists cease
in the year 1430, and were again resumed in the middle of the 16th
century.
ann-boð, n. pl., rare in sing., proncd. amboð, [old Swed. ambud; Ivar
Aasen ambo', from önn, labor(?)], agricultural implements, tools; a.
nokkur, Dipl. v. 18, Jb. 258.
ann-fetlar, m. pl. a sword belt or shield belt, = handfetlar, Lex. Poët.
ann-friðr, ar, m. [önn], 'work-peace, ' work-truce, commonly during
April and May, the time when there were to be no lawsuits (Norse),
N. G. L. iii. 19, 94, 95.
ann-kostr, m., also spelt öndkostr and önnkostr [önn], used only
in the adverbial phrase, fyrir annkost (önn-önd-kost), wilfully, on purpose,
Fms. viii. 367; en þó hafa ek fyrir önnkost (o n purpose) svá ritað, Skálda
164; en þat er illvirki, er maðr vill spilla fo manna fyrir ö., Grág. i.
S, 130, 416, 11. 93, 94.
ann-kvista, t, (= ann-kosta?), to take c are (önn) of, Grág. ii. 251,
air. \ry. spelt anquista; the word is somewhat doubtful.
ann-laust, n. adj. easily, without toil, Lex. Poët.
ann-rfltt, n. adj. and annriki, n., eiga a., to be very busy, Rd. 283.
ann-samligr, adj. toilsome, laborious, Sks. 549, 550.
ann-samt, n. adj. in the phrase, eiga a., to be busy, Rd. 283: v. 1. for
angrsamt, full of cares, Fms. viii. 29.
ann-semð, f. business, trouble, concern; fá a. af e-u and bera a. fyrir
e-u, to be troubled, concerned about, Bs. i. 686, 690.
annt, n. adj. [önn], in such phrases as, vera a. um e-t, to be busy, con-
cerned, eager, anxious about, Hkr. i. 115; mörgum var a. heim, many
were eager to. get home, Fms. xi. 278; hví mun honum svá a. at hitta
mik, w hy i s he so eager f Eg. 742; ekki er a. um þat, it is wo t pressing,
Sd. 174; Hánefr kvad sér a. um daga (had som wc h tod o) svá at hann
mátti þá eigi at vera, Rd. 241; vera annt til e-s, to be in a very great
hurry, eager for, Fms. ii. 150, 41. Compar. annara, in impers. phrases,
to be more eager, Fms. ii. 38; mér er ekki a. at vita forlög mín en fram
koma, Fs. 19. Superl., vera annast til e-s, to be most eager, Fms. iii. 187:
without prep., hvat er nú annt minurn eingasyni, w h a t hath my darling
son at heart? Gg. 2.
antifona, u, f. antiphon (Gr. word), Hom. 137.
anti-kristr, m. Anti-Christ, Hom. 132, 71.
antvarða, að, to handover (Germ, word), H. E. 1. 435, in a Norse deed.
anugr, adj., commonly onugr, cros s, uncivil, froward; also Onug-
lyndi, S. freaks, ill-temper.
anz, n. reply, now freq. in common language, v. following word.
anza, að, contr. form = andsvara, to pay attention to, take notice of;
with dat., (þeim) sem hón a. minnr ok vanrækir, c a re s less about, Stj. 95,
81, 195. 2. to reply, answer (now freq.); a. e-u and til es; illu
mun furða, ef nokkurr a. til, where it means to reply, but without the
notion of speaking, Fms. i. 194; Oddr anzaði ok heldr stutt, where it
seems to mean to return a greeting, but silently by signs, Fb. i. 254;
konungr a. því ekki, a reply to a letter, Fms. ix. 339; hann sat kyrr ok
a. engu, Bard. 180; Mirmant heyrði til ræðu hennar ok a. fa, Mirm. 69.
apa, að, [Engl. t o a pe; Germ. affen = deludere~] , to mock, make sport
of; margan hefir auðr apat (a proverb), 'auri sacr a fames, ' SI. 34, cp.
Hm. 74: pass., apask at e-u, t e. become the fool of, SI. 62. Now, a*
e-t epter, to m oc k or imitate as an ape: also, a. e-n útúr, to pervert one's
words in a mocking way.
apaldr, rs, m. pl. rar, [O. H. G. apballrä; A. S. apuldre; Dan. abild;
Swed. apeí] , doubtless a southern word, the inflective syllable dr being
a mutilation of ' tre, 'arbor, a word now almost extinct in Germany,
(for a homely, common word such as ' tré' could not have been cor-
rupted in the native tongue); -- apaldr thus, etymologically as well as
properly, means an apple-tree; fruits and fruit-trees were doubtless
APALDRSGARÐR -- APTRHVARR 23
imported into Scandinavia from abroad; the word appears only in the latei
heroic poems, such as the Hkv. Hjörv. 6; the verses in Sdm. 5 are in a dif
ferent metre from the rest of the poem, and probably interpolated, Fas.
i. 120; epli á apaldri, Sks. 106; tveir apaldar (with the radical r dropped),
Fas. iii. 60; apaldrs Mr, Karl. 200, 311: as the etymological sense in
the transmuted word soon got lost, a fresh pleonastic compound was
made, viz. apaldrs-tre. COMPDS: apaldrs-garðr, m. [Dan. abild-
gaard], orchard of apple-trees, biðr., D. N. apaldrs-klubba, u, f.
club made of an a., El. 22. apaldrs-tré, n. apple-tree, Jjiðr. 58.
apal-grár, adj. dapple-gray, i. e. apple-gray, having the streaky colour
of an apple (cp. Fr. pommelé), of a horse, Nj. 274, Karl. 426, Landn. 93
(where it is used of a river horse); of an ox, uxi a. at lit, Ld. 120.
API, a, m. [A. S. apa; Erse a pa; Bohem. o p; Germ, ajfe; all of
them dropping the initial guttural tenuis: Sanskr. kapf] , an ape. It
appears in early times in the metaph. sense of a fool in the old poem Hm.
and even in a proverb; so also in the poems Fm. 11 and Gm. 34, vide Lex.
Poët. A giant is in Edda (Gl.) called api, no doubt because of the stupid
nature of the giants. Apavatn, a farm in Icel., probably got its name
from a nickname of one of the settlers, at the end of the 9th century.
In Hým. 20 a giant is called áttrunnr apa, the kinsman of apes. The
passage in the Hm. verse 74 appears to be corrupt, and ought to be
restored thus, margr verðr af aurum api, the fool of earthly things, cp. the
passage in SI. 34, margan hefir auðr apat, which is another version of the
very same proverb. It is esp. used in the connection, ósvinns-api or
ósviðra-api, a baboon, big fool, Gm. I. e., Fm. 1. c.; (the passage in Hm.
123 ought perhaps to be restored to ósvinns-apa or osvinnra-apa in a
single word; the sense is no doubt the same in all these passages.) Rare
in old prose in the proper sense of ape, vide however 673. 55. COMPD:
apa-mynd, n. /o rm of an ape, Th. 76.
APLI, a, m. in Edda (Gl.), a. a n ox, or p. a horse, hackney: apli
according to Björn s. v. means the embryo of animals, e. g. apla-kálfr
and apla-lamb, n. abortive lamb or calf; apalgengr, adj. a hackney, a
rough goer. Björn also mentions apalgrýti, n. aspretum. (an unknown
and dubious word.)
appella and appellera, að, t o c ite, summon to the pope (eccles. Lat.),
Fms. ix. 339, 486 (v. l.), x. 99, Bs. i. 776, K. Á. 218.
APR, adj. gen. rs (and thus not akin to api), cold, sharp, chilly; en
aprasta hríð, sharp fighting, 0. T. 59; sterkastr ok aprastr við at eiga,
the worst to deal with, Jjiðr. 183; erida vóru allöpr tilbrigðin (cold,
malignanf), 89; því föru vér aprir, we feel sad, chilly, a verse written in
1047, Lex. Poët.: a word quite obsolete. (Björn however mentions it as
a living word.) Mod. í eel. napr, adj. nearly in the same sense, cold,
chilly, of weather; cold, spiteful, snappish, of temper: nepja, u, f. a chill,
piercing cold: nepringr, m. id.: [are these words identical (?).]
aprligr, adj. cold, chilly, of weather; a. veðr, Vápn. n. MS.
APTAN" and aftan, s, m., dat. aptni, pl. aptnar, sometimes spelt apni
and apnar, [Hel. aband; Germ, abend; Engl. even, evening; in Ulf. we
only find andanahti -- Gr. oýé, oýía.; Swed. a/ to n, Dan. often, -- as it is often
spelt], evening; not very freq. in prose, where kveld is the common word.
It prop, meant the time from 3 till 9 o'clock, like the Old English 'even;'
miðraptan (middle- eve) is 6 o'clock; at 9 o'clock the night sets in,
v. náttrnál: a distinction is made between aptan and kveld, einn aptan at
kveldi, an afternoon when the kveld (twilight) sets in, Edda 35: but gener.
= kveld, um aptaninn síð er myrkt var orðit, Fms. iv. 308, viii. 228, xi.
113; at aptni, 623. 55, Fms. viii. 201, Grág. i. 146; of aptna (apna),
Grág. ii. 224; á öptnum, Bjarn. 23; miðraptan, Hrafn. 9, Nj. 153;
aptans bíðr óframs sök, a laggard's suit bides till even (a proverb).
aptan and aftan, adv. piop. from behind, behind, opp. to framan; augu
a. í hnakka, N. G. L. i. 339; a. á milli herða, Vígl. 26; þá greip hann a.
undir hendr honum (from behind), Eg. 747; hala sem leo, ok gadd í a., ...
at the tip of the tail, Al. 168: now aptan í is opp. to framan i. II.
fyrir a., as prep, with acc., behind, opp. to fynr framan; ek hjo varginn
i sundr fyrir a. boguna, / helved the wolf in sunder, just behind the
withers, Nj. 95; standa fyrir a., t o s tand behind, Fas. ii. 516. P. a. at,
with dat.; ganga, koma a. at e-m, to approach from behind.
aptan-drykkja, u, f. an evening carouse, Pr. 419.
aptan-langt, n. adj. even-long, all the evening, Karl. 95.
aptan-skœra, u, f. twilight, Lat. crepusculum (cp. morginskaera, dawn,
aurora), Sighvat (in a verse).
aptan-stjama, u, f. the evening star, Al. 54, Stj. 92; now kvcld-
stjarna.
aptan-söngr, m. even-song, evening service, Fms. vii. 152, K. b. K. 58.
aptari and aptastr, compar. and super), latter, posterior, and last, v.
eptri, epztr.
aptarla and aptarliga, adv. behind, far in the rear, Lex. Poet, (freq.)
aptna, að, to become evening; þartil at aptnaði, Fms. iii. i8i. Dep.,
þá aptnaðisk, Greg. 51; now kvelda.
APTR and aftr (aptar, N. G. L. i. 347), adv., compar. aptar, superl.
aptast, [Ulf. q/ tra -- TraAiv], the spelling with p is borne out by the Gr.
ai//. I. Loc. back, back again: 1. WITH MOTION, con-
nected with verbs denoting to go or move, such as fara, ganga, koma, leiða,,
senda, snúa, sækja, etc., where aptr almost answers to Lat. re-, remittere,
reducere, reverli ...; gefa a., reddere; bera a., refellere; kalla a., revo-
care; reka a., repellere: a. hverfr lygi þá er sonnu mætir (a proverb), a
lie turns back when it meets truth, Bs. i. 639. ' aptr' implies a notion
a loco or in locum, 'eptir' that of remaining in loco; thus skua a. means
remittere; skilja eptir, relinquere; taka a., recipere, in a bad sense; taka
eptir, animum attendere; fara a., redire; vera e., remanere, etc.; fara,
snúa, koma, senda, sækja, hverfa a., Nj. 260, 281, Fms. x. 395, iv. 300,
Edda 30, Eg. 271, Eb. 4, Fs. 6; færa a., to repay, N. G. L. i. 20; snúast
a., Lsekn. 472. Without actual motion, -- as of sounds; þeir heyrðu a. i
rjóðrit óp, they heard shouting behind them, Fms. iv. 300; mi skal eigi
prestr ganga svá langt fra kirkju at hann heyri eigi klokkur hljóð
aftar (=aftr), he s h a ll not go out of the sound of the bells, N. G. L.
i. 34/. P. backwards; fram ok a., to and fro (freq.); reið hann
suðr aptr, rode back again, Nj. 29; aptr á bak, supine, bent or turned
back, Eg. 380; þeir setíu hnakka á bak sór a., bent their necks backwards
in order to be able to see, Edda 30; skreiðast a. af hestinuni, t o s lip
down backwards from the croup of a horse, to dismount, Fs. 65. y.
connected with many verbs such as, láta, lúka a., to cl os e, s h u t, opp. to
láta, lúka upp, Fær. 264, Eg. 7, Landn. 162; in a reverse sense to Lat.
recludere, reserere, rescindere, resolvere. 2. WITHOUT MOTION -- -• aptan,
the hind part, the back of anything; þat er maðr Irani (superne), en dýr a.,
the fore part a man, the hind part a beast, 673. 2; síðan lagði hann at
tennrnar a. við huppinn, he caught the hip with his teeth, Vígl. 21. The
English aft when used of a ship; breði a. ok fram, stern and stem (of
a ship), Fms. ix. 310; Sigurðr sat a. ú kistunni, s ate aft on the stern-chest,
vii. 201; a. ok frammi, of the parts of the body (of a seal), Sks. 179.
Compar. aptarr, farther back, Fms. vi. 76. II. TEMP, again,
TraAij/, iterttm: this use of the word, general as it is at present,
hardly appears in old writers; they seem to have had no special expres-
sion for again, but instead of it said síðan, enn, or used a periphrase, á
nýja leik, üðru sinni, annat sinn, or some other substitute. It is, how-
ever, very freq. in Goth, aftra = ira'Aii', Swed. ater, Dan. alter; some
passages in the Sagas come near to the mod. use, e. g. bæta a., restituere,
to give back (but not temp.); segja-friði a., to recal, N. G. L. i. 103;
hann maelti at engi mundi þann fald a. falda, E!. 20, uncertain whether
loc. (backward) or iterum, most likely the former. It is now used in a
great many compounds, answering to Lat. re-, cp. also endr.
aptra, að, to take back, hinder, withdraw; with dat., a. fcro sinni, t o
desist from, delay, Fms. x. 17; þorgrímr bað þ;i niðr setjast, ok skal eigi
boði a., i. e. y ow shall be welcome as before, Valla L. 217; eigi muii ek a. mer
(hesitate) at þessu, Grett. 116 A; hversu þeir öptruðu sc'r þá er þeir kómu
á þingit, how they hesitated, wavered, withdrew, Bs. i. 741, Flor. 7: now
a. e-u is to hinder, prohibit.
aptran and öptrun, f. a revoking, renouncing, keeping back, 655 xxvii.
aptr-bati, adj. ind. convalescent, on the road to recovery, Al. 150,
Korm. 220: now used as a masc. (-bati, a, m.), vera í aptrbata, to be getting
better, Fas. iii. 524.
aptr-beiðiligr, adj. reciprocal, Skálda 195.
aptr-borinn, adj. part, regenerate, born again; þars hum aptrborin
aldri verði, the sense is doubtful, it seems to mean = endrborin, regenerate;
it will suit the context only if we suppose that suicides could not be born
again; they certainly could walk again, v. aptrganga. Ilogni seems to
fear that, if she died a natural death, Brynhilda would perhaps be endrborin,
Skv. 3. 44.
aptr-byggi, ja, m., esp. in pl. stern-sitters (opp. to frambyggjar) in a
ship of war, Fms. ii. 312, Hkr. iii. 243.
aptr-dráttr, m. the undertow, outward suck of the tide, Barl. 130.
aptr-drepa, u, f. relapse, shock, adversi. 'y; meðaii þuir vissu S('T cnga
van a., Bs. i. 752, Finnb. 312.
aptr-elding, f. = elding, dawning, Anal. 193.
aptr-ferð and aptr-for, f. return, Eg. 279.
aptr-færsla, u, f. bringing back, Gþl. 361.
aptr-ganga, u, f. [ganga aptr], a ghost, apparition, the French reve-
nant; about this superstition vide Ísl. bjóðs. i. 222-317, Grt-tt. ch. 34-
37 (the ghost Glám), Eb. ch. 34, 50-55, 63 (Thorolf Bægifút), Ld. ch.
17, Sd. ch. 17-22, 30 (Klaufi), Háv. 41, Flóam. ch. 28, etc. etc.
aptr-gangr, m. = aptrganga, Grett. ch. 78 new Ed.
aptr-gjald, n. repayment, Bs. i. 734.
aptr-hald, n. a checking, holding back. COMPD: aptrhalds-maðr,
m. who impedes a thing, Bs. i. 733-
aptr-hlaup, n. a hurling back, recoil, Fs. 158.
aptr-hnekking, f. a bending backwards, metaph., Fms. ix. 509.
aptr-hryggr, m. the chine, the lower part of the back, of a slaughtered
animal, Dipl. vi.
aptr-hvarf, n. a turning back, return, Sturl. ii. 16; illr aftrhvarfs, dis-
inclined to face the enemy again, Fms. vii. 325. p. relapse, Fms. ii. 47,
where it is used of apostasy. Since the Reformation always used by
theologians in a good sense, repentance, turning away from sin; iðran ok
a. are freq. used together, iðran being repentance, the internal condition,
aptrhvarf the movement away from sin, or the repentance put into act.
aptr-kall, n. withdrawal, recalling, Fr.
aptr-kast, n. a burling back, repulse, Stj. 288.
aptr-kemba, u, f. o ne whose hair is combed back, Finnb. 250.
aptr-kvama and later form aptrkoma, u, f. return, coming back,
Sks. 550 B; Fms. xi. 312, a vellum MS. of the end of the 15th century,
has aptrkoma.
aptr-kvæmt, n. adj. return from exile, used substantively as a law
term in the phrase, eiga (eigi) a., of a temporary or lifelong exile; þat
varðar skóggang... eigi eigi a. nema lof biskupa ok lögréttumanna fáist
framar, ... not to be suffered to return from exile unless the leave of the
bishops and the legislature be first got, Grág. i. 347: in a gener. sense, sýnist
mér sem engum várum sé a., ef hans er eigi hefnt, it seems to me that not
one of us can shew his face again, if he he not revenged, Glúm. 332.
aptr-lausn, f. redemption, ransom, Hom. 118; a law term, r i^ ht of
redeeming, Gþl. 304: hence COMPD aptrlausnar-jörð, f. land which is
redeemable, N. G. L. i. 344.
aptr-mjór, adj. tapering behind, Edda 40 (of the salmon's tail).
aptr-mundr, m. [munr], in the phrase, vera a. at e-u, to want a thing
back again, Fas. iii. 278.
aptr-reka and aptr-reki, adj. ind. (navig.), verðr a., to he drive n b a ck
by stress of weather, Landn. 148, Bs. i. 76, Grág. i. 274; a. skip, Ann.
1347, Bs. Laur. S.
aptr-rekstr, rs, m. a driving back, repulse, Grág. ii. 230 (of cattle
grazing).
aptr-sjá, f. regret, longing, v. eptirsjá.
aptr-velting, f. recoil, rolling back, Stj. 49.
ap-ynja, u, f. [old Swed. epin], a she-ape, Stj. 68, 95, Sks. 115.
AR, n. (qs. arð ?), an atom in a sunbeam, mote, Germ, sonnenstaubcben,
vide Vidal. Post. 276 (Ed. 1829), Njóla.
arða, u, f. medic, scabrum, a little wart.
arðga, að, to make upright, and arðigr, adj. ere c t, arduus, v. örð-.
ARÐR, rs, m. [Lat. aratrum; Gael, arad; cp. erja, Ulf. arjan, arare;
A. S. eri an; Old Engl. ear, etc.; in Norse ar or al is a small plough] , a sort
of plough, probably different in size and shape from plógr, which is a later
word, of foreign stamp, as are all that have p for their initial letter. The
poem Rm. distinguishes between both, göra arðr (acc.) and keyra plóg, 19.
The first colonisers of Iceland used arðr, as shewn by Landn. 35 (relating
events of the year 875); hann átti einn oxa, ok let hann þrælana draga
arðrinn; eykr fyrir plógi eðr arðri (plough or ard), N. G. L. ii. 115; ef maðr
stel jarni af arðri eðr plógi, id.; höggva má maðr sér til plógs eðr arðs (gen.
dropping the radical r), id.; draga arðr, Al. 52; arðri (dat.), Karl. 471, Mar.
(Fr.), Stj.: um allt þat er miklu varðar er betri sígandi arðr en svifandi
(emend, of Dr. Hallgrim Scheving), a proverb, better a slow but deep trench-
ing plough than a quick and shallow one, Bs. i. 139; the old arðr was pro-
bably bulky and heavy. 2. metaph. in Icel. at present arðr (gen. arðs,
arðar, Snót 90), as well as plógr, means gain, produce, profit: arðsamr,
adj. profitable. COMPD: arðs-geldingr, m. a plough-ox, Fms. vii. 21.
arðr-för, f. a plough-furrow, trench, Stj. 593, 1 Kings xviii. 32.
arðr-gangr, m. a coulter, goad* N. G. L. iii. 198.
arðr-járn, n. a coulter, ox goad, Stj. 386, Judges iii. 31.
arðr-oxi, a, m. a plough-ox, Grág. i. 502, Jb. 346.
arfa, u, f. [Ulf. arbio] , an heiress, N. G. L. i. 191 (rare).
arf-borinn, adj. part., prop, a legitimate son or daughter, Fms. i. 86;
defined, sá er a. er kominn er til alls réttar, N. G. L. ii. 211. Freq. spelt
árborinn by suppressing the / (so N. G. L. ii. 50), and used in Norse law
of a freeman, v. the quotation above from N. G. L., which clearly shews
the identity of the two words), i. 171; algildis vitni tveggja manna ár-
borinna ok skilvænna, ii. 211: the alliterated phrase alnir ok árbornir
(the phrase aldir og óbornir may be a corruption from arb.), freeborn
and freebred, 310. The passage in Stor. verse i is in Lex. Poet, ex-
plained by o lim ablatus: the poet probably meant to say genuine, pure,
in a metaph. sense, of the t rw e poetic beverage, not the adulterated one,
mentioned in the Edda 49; the cup from the right cask.
arf-gengr, adj, entitled to inherit, legitimate heir, Grág. i. 178, Eg. 345.
arfi, a, m. [Ulf. arbia; O. H. G. arpis, erpo; Germ, erbe; Hel. abaro =filius; A. S. eafora, afora per metath.], an heir, heiress (and poet, a son
in gener.): with gen. pers., arfar veganda, his heirs, Gþl. 131; þar næst var
Ósk hennar a., her heiress, heir to her property, Ld. 58; Guðríðr ok
Jrørgerðr lögligir arfar (heire s se s) Sölva, Dipl. v. I: with gen. of the thing,
er hann þá a. hvarsttveggja, heir of both things, Grág. i. 221; a. óðala, Gþl.
•294; a. at e-u, heirto a property, Stud. ii. 197. Not freq., erfingi being
the common word. II. an ox, bull, Edda (Gl.), vide arfr.
ARFI, sometimes spelt arbi, a, m. cbickweed, alsine media; arfa-
sata, u, f. a weed rick, Nj. 194.
arfingi, ja, m. a n hei r, Eg. (in a verse), vide erfingi.
arf-kaup, n. sum paid for inheritance, Grág. i. 200.
arf-leiða, dd, to adopt as an heir, = ættleiða, Jb. 144 A.
arf-leiðing, f. adoption, Ann. 1-271.
arf-nyti, ja, m. (poet.) a n hei r, Eb. (in a verse).
ARFR, s, m. [Ulf. ar bi, neut.; A. S. yrfe. ~] It originally meant cattle,
pecvs, petunia, as may be inferred from the A. S. o r/= p ecHs, cattle, and y r/e = o pes; Hel. or/and wr/; Ormul. errfe; v. Ihre, Glossar., and Grimm R. A.
p. 467. Edda (Gl.) also mentions an arfi or arfr, hos, v. above. I.
inheritance, patrimony; taka arf eptir e-n, Grág. i. 170, 178; hon á
allan arf'eptir mik, is my sole heir, Nj. 3, Eb. 162, Gþl. 252. II.
a bull, v. above. COMPDS: arfa-skipti, n. and arfs-sokn, f., v. arf-
below, Gþl. 267, Grág. i. 170. arfa-báttr, m. section of law treating
of inheritance, Grág. i.
arf-ran, n. injustice, cheating in matters of inheritance, Háv. 52.
arf-ræning, f. id., Mar. 656.
arf-ræningr, m. o ne stripped of his inheritance, Al. 105.
arf-sal, n. cession of right of inheritance, Grág. i. 205, 225, 227, (cp.
branderfð, Dan. ^ ed/b'r e, mod. Icel. prófenta, and gefa prófentu sína); a
law term, to h a nd over one's own property to another man on condition of
getting succour and support for life. In the time of the Commonwealth,
arfsal had a political sense, and was a sort of ' clientela;' the chiefs caused
rich persons, freedmen, and monied men of low birth to bequeath them all
their wealth, and in return supported them in lawsuits during life. Such
is the case in Vápn. 13, Hænsaþór. S. ch. 7, Eb. ch. 31; eptir þat hand-
salaði Ulfarr (a wealthy freedman) Arnkatli fé sitt allt, ok gerðist hann
(viz. Arnkell) þá varnaðarmaðr (protector) Ülfars: v. also |jórð. S., hann
bjó á landi Skeggja ok hafði görzt arfsalsmaðr hans (hi s client), 50: it
was humiliating; engar mátti hann (the bishop) ölmusur gefa af likamlegri
eign, heldr var hann haldinn sem arfsalsmaðr, Sturl. ii. 119. To the
chiefs in olden times it was a source of wealth and influence, often in an
unfair way. COMPDS: arfsals-maðr, m., v. above, arfsals-maldagi,
a, m. a deed concerning arfsal, Grág. i. 227.
arf-skipti, n. sharing o/arfr, Grág. i. 172, Gþl. 266, Fas. iii. 39.
arf-skot, n. fraud, cheating in matters of inheritance, Eb. 178, Grág. i.
202, 203, 267.
arf-sókn, f. a suit in a case o/arfr, Gþl. 263.
arf-stóll, m. a n hereditary throne, Eg. (in a verse).
arf-svik, n. pl. fraud, cheating in matters o/arfr, Eb. 178, Gþl. 254, 292.
arf-svipting, f. disinheriting, cheating in matters o/arfr, 8^. 425.
arf-tak, n. and arf-taka, u, f. the act of receiving arfsal; taka e-n arftaki,
Grág. i. 267, 268, 187, 229. COMPD: arftöku-maðr, m. a n hei r, suc-
cessor to an inheritance, Grág. i. 62, Sturl. i. 98, Fms. v. 53.
arf-takari, a, m. and arf-taki, a, m. = arftökumaðr, Jb. 148 A, N. G. L.
i. 234, Barl. 199.
arf-tekinn, adj. part, taken by inheritance, Fms. xi. 306.
arf-tekja, u, f. = arftaka, Grág. i. 219. COMPD: arftekju-land, n.
land taken by inheritance, patrimony, Fms. i. 117.
arf-tæki, n. = arftaka, Stj. 232.
arf-tækr, adj. = arfgengr, Eg. 343.
arfuni, a, m. [an old obsol. form], an heir, Edda 108 and in the compd
skaporfoni (the vowel change is caused by the following o), legal hei r, q. v.
arf-van, f. hereditary expectancy, Grág. i. 200, Jb. 177, Sturl. i. 94.
arf-vörðr, m. [A. S. y r/ eveard; Hel. erbivard] , (poet.) an hei r, Lex. Poët.
arf-þegi, ja, m. [cp. Ulf. arbinumja] , (poet.) a n heir, Id. 28.
arga-fas, n. [argr, craven, and fas = flas by dropping the l (?); flas, n.
means praecipitatio, and fiasa, að, precipitare, which are common words;
this etymology is confirmed by the spelling of the word in Gbl. 188,
where some of the MSS. have/ aa s oifias, the last is perh. a false read-
ing = flas; fas, n. gait, manner, is a modern word: v. Pal Vidal. in
Skýr.; his etymology, however, is doubtless bad], a law term, a feint,
a cowardly assault, an aiming at one's body and drawing deadly weapons
without carrying the threat into effect, termed 'a coward's assault;' in
Icel. it was punishable by fjörbaugsgarðr, cp. Grág.; ef maðr mundar til
manns ok stöðvar sjálfr, ok varðar fjörbaugsgarð, ok á hinn eigi vígt í
gegn (theinjured party must not kill the offender on the spot) skal stefna
heiman ok kveðja til níu heimilisbúa þess á þingi er sottr er, Vsl. ch. 90:
ef maðr hleypr at marmi, ok heldr hann sér sjálfr; þat er a. ok er þat
sektalaust (liable to no punishment, only a dishonourable act; so the
Norse law), N. G. L. i. 164, Gþl. 188.
arga-skattr, m. an abusive word, a d qg-' s tax, Ölkofr. 36.
arg-h. ola, u, f. scortum, Hb. 31 (1865).
ARGR, adj. [Paul Diac. inertem et inutiletn et vulgari verbo ' arga, '
6. 24; A. S. earg, ignavus; the Scottish ar ch or ar^- h, v. Jamieson sub
voce; and the mod. Engl. a rch, archness; Germ, a r g-; Gr. dpyoi] , emas-
culate, effeminate, an abusive term; hefir þú börn borit, ok hugða ek
þat args aðal, Ls. 24; mik munu aesir argan kalla, ef ek bindast læt
brúðarlíni, þkv. 17: it is more abusive than thrall, cp. the proverb,
þrællinn hefnir en argr aldri, a thrall takes revenge, but not the a., Grett.
92; and, argr er sá sem engu verst (a proverb), he i s truly a n 'a rgr' who
does not defend himself; argr and ragr are synonymous, vide the Grág.:
þau eru orð þrjrí er skóggang varða oil, ef maðr kallar mann ragan eðr
stroðinn eðr sorðinn, ii. 147. 2. metaph. a wretch, craven, coward;
örg vættr, Fas. ii. 254, Fs. 147: cp. ergi and úargr.
arg-skapr, m. cowardice, cowardliness, Fas. i. 487 (in a verse).
arg-vitugr, adj. infamous, (cant.)
ARI, a, m. [Ulf. ara; O. H. G. aro; cp. Germ, adler = edel-aro; cp.
also the lengthened Icel. form örn, A. S. earn, Engl. earn] , an eagle, rare and
mostly in poetry; örn is the common word; Hom. 89, Stj". 71, Al. 160.
In the Gloss. Royal Libr. Old Coll. Copenh. 1813 aquila is translated by
ori. COMPD: ara-hreiðr, n. an eyrie, nest of an eagle, Fagrsk. 146. An is also a common pr. name.
arin-domr ffj3^â. 6wx, m. . gossip, íjudgmental the hearth-side'l^om.; nowpalldomr,
arin-eldr, m. hearth-fire, Lat. /ocw s; þeir eru a., there are three beartbs
(in a Norse dwelling), Gþl. 376.
arin-elja, u, f. a concubine if kept at home, med. Lat. /ocar i a; the sense
defined in N. G. L. i. 356, 16 (Norse).
arin-greypr, adj. occurs thrice in poetry as an epithet of the benches
in a hall and of a helmet, encompassing the hearth, or shaped as an eagle's
bill, Akv. I, 3. 17-
arin-haukr, m. a chimney-sitter, an old man; in the phrase, áttræðr er
a, ok eldaskári, an octogenarian is an a. a nd a poker, Lex. Run.
arin-hella, u, f. [Norse aarhelle or aarstadhyll, the pavement around
the h ear th], "hearth-stone; i a. þar í stofunni, Bs. i. 680. Now in Icel. used
in nursery tales of treasures or the like hidden under the arinhella.
ARINN s, m., dat. aarni = ami, Fs. 42, Rm. 2, [a word still freq. in
Denmark and in Norway; Dan. arne, amested; Norse aarstad, Ivar
Aasen: in Icel. it is very rare], a hearth, Fs. (Vd.) 42; kom maðr um
nóttina ok tók glæðr af ami, Sturl. ii. 101; þrjá vissa ek elda (fires),
þrjá vissa ek arna (hearth-stones), Gh. 10; mæli malts af ami hverjum,
viz. three for each farm (cp. arineldar, Gþl. 376), Hkr. ii. 384, Fms. x.
398, v. IOI. 2. as a law term, used in the phrase, fara eldi ok
ami, to remove one's homestead, fire and hearth together, Grág. ii. 253, 334
(where iarni is a corrupt reading). Now in Icel. eldstó. 3. metaph.
an elevated balcony, pavement, story, scaffold; stafir fjórir stóðu upp ok
syllur upp í milli, ok var þar a. á, Fms. viii. 429; í miðju húsinu var a.
víðr (raised floor) ... en uppi a arninum var sæng mikil, v. 339, Karl.
190, Stj. 308. P. of a ship, a hatchway, Edda (Gl.) COMPDS: arins-
horn, n. chimney-piece, chimney-corner; hann á mold at taka sem í lögum
er maelt, taka at arinshornum fjórum ok í öndvegis sæti, of an act of con-
veyance, N. G. L. i. 96, cp. Eb. ch. 4, Landn. 254: arinn is symbolical of
the sacredness of home, just as stalli is of a temple, or an altar of a
church: the phrase, at drekka at arinshorni, Hkr. i. 43, reminds one of
the large chimney-corners in old English farms. arins-járn, n. iron
belonging to a hearth, a poker, used in ordeals (járnburðr); karlmaðr
skal ganga til arinsjárns en kona til ketiltaks, the man shall betake him
to the poker and the woman shall grasp the kettle, N. G. L. i. 389.
ARKA, að, to limp, hobble, of a sluggish gait; láta arka at auðnu, to let
matters take their own course, slow and sure like fate, Nj. 185. v. 1., Am. 96.
arka- or arkar-, what belongs to a chest, v. örk.
arma, u, f. misery (åw. \ey.), Mart. 123; Martinus sá örmu á héranum;
now, sjá aumr á e-m, to feel pity for: cp. Germ, arm (poor, wretched).
arm-baugr, m. an armlet, Ls. 13.
arm-brysti, n. [Engl. armbrust; old Dan. arburst] , a cross bow, Fas.
i. 503 (for. word).
arm-fylking, f. a wing (armr) of an army, Fms. x. 403; more freq.
fylkingar armr.
armingi, ja, m., in Norse sense, a poor fellow, Hom. 117, 119 '• in Icel.
a wretch.
arm-leggr, jar, and s, m. thearm, lacertus; hann fékk hvergi sveigt
bans armleggi, Grett. 61; ofan eptir a. mjök at ölnboga, Sturl. i. 71,
Sýmb. 25, Stj. 265. Exod. vi. í (w ith a strong band), Anecd. 4 (where it
is opp. to handleggr, the fore arm). Sometimes armleggr and handleggr are
used indifferently; ek mun bera þik á handlegg mer, I will carry thee on my
arm; but below, ok bar þær í vinstra a. sér, Grett. ch. 67, Karl. 517.
armliga, adv. and -ligr, adj. pitifully, Fms. iv. 56, Gkv. 3. n.
ARMR, s, m. [Lat. armus; Ulf. arms; Engl. arm; A. S. earm;
Germ. ami] . 1. Lat. bracbium in general, the arm from the shoulder
to the wrist; sometimes also used partic. of the upper arm or fore arm;
the context only can decide. It is rare in Icel.; in prose armleggr and
handleggr are more common; but it is often used in dignified style or in
a metaph. sense; undir brynstúkuna í arminn, lacertus (?), Fms. viii. 387;
gullhringr á armi, in the wri s t, Odd. 18; þá lýsti af höndum hennar
bæði lopt ok log, Edda 22, where the corresponding passage of the poem
Skm. reads armar, armar lýsa, herarms beamed, spread light. P. poet,
phrases; sofa e-m á armi, leggja arma um, to embrace, cp. Germ, um-
armen; korna á arm e-m, of a woman marrying, to come into one's em-
braces, Fms. xi. 100, Lex. Poët. Rings and bracelets are poet, called
armlog, armblik, armlinnr, armsól, armsvell, the li g' ht, snake, ice of the arm
or wrist; armr sólbrunninn, the sunburnt arms, Rm. IO. 2. metaph. the
wing of a body, opp. to its centre; armar úthafsins, the arms of the ocean
... the bays and firths, Rb. 466; armar krossins, Hom. 103; a wing
of a house or building, Sturl. ii. 50; borgar armr, the flanks of a castle,
Fms. v. 280; the ends, extremities of a wave, Bs. ii. 50; the yard-arm,
Mag. 6; esp. used of the win^ s of a host in battle (fylkingar armr), i
annan arm fylkingar, Fms. i. 169, 170, vi. 406, 413, Fær. 81; in a sea-
fight, of the line of ships, Fms. vi. 315; the end s of a bed, sofa upp i
arminn, opp. to til fóta; and in many other cases.
ARMR, adj. [Ulf. arms; A. S. earm; Germ, ar m], never occurs in the(' sense of Lat. inop s, but only metaph. (as in Goth.), viz.: 1. Norse,
p oor, in a good sense (as in Germ.); þær armu sálur, p oor souls, Hom. 144;
sá armi maðr, p oor fellow, 118. 2. Icel. in a bad sense, wretched,
wicked, nearly always used so, where armr is an abusive, aumr a benevolent
term: used in swearing, at fara, vera, manna armastr; þá mælti hann til
Sigvalda, at hann skyldi fara m. a., Fms. xi. 141; en allir mæltu, at
Egill skyldi fara allra manna a., Eg. 699; enn armi Bjarngrimr, the wretch,
scoundrel Bjarngrim, Fær. 239; völvan arma, the accursed witch, Fms.
iii. 214; þetta arma naut, Fas. iii. 498; örm vættr, Gkv. 1. 32, þkv. 29,
Sdm. 23, Og. 32; en arma kerling, the vileold witch, Grett. 154, Fas. i,
60; Inn armi, in exclamations, the wretch!
arm-skapaðr, adj. part. [A. S. earmsceapen] , poor, miserable, mis-
shapen, Hom. 114, 107 (Norse).
arm-vitugr, adj. (in Mart. 123 spelt harmv.), charitable, compassionate;
Ghimr er a. ok vel skapi farinn, Rd. 308; er hann litt a., hard-hearted,
Sturl. iii. 209; a. við fátækja menn, Bs. i. 356.
ar-mæða, u, f. (qs. ör-mæða), distress, toil, Fas. i. 405, Bs. i. 849.
arnar-, belonging to an eagle, v. örn.
arning, f. [erja, ar are], earing, tillage, ploughing, Bs. i. 350, 732. 17.
arn-súgr, m. (an air. Xe7.)periphr. from the poem Haustlöng, the 'sough'
(Scot.) or rushing sound caused by the flight ofan eagle (örn), Edda 16.
ARR, n. [Sanskr. arus, Engl. and Scot, a rr], a s c a r, v. örr.
ars, m. podex, (later by metath. rass, Bs. i. 504. 1. 2, etc.), Sturl. ii.
17, 39 C; ekki er þat sem annarr smali, engi er skaptr fyrir a. aptr
hali, not like other cattle, having no tail, in a libel of the year 1213,
Sturl. ii. 17. COMPD: ars-gorn, f. gut of the anus, Nj. rass.
ARTA, u, f. a bird, = Swed. arta, anas querquedula Linn., Edda (Gl.)
articulera, að, to articulate (Lat. word), Stj.
asalabia, u, f. an animal, perh. the sable; mjúkt skinn af dýri því er
a. heitir, Bær. 19.
ASI, a, m. hurry (mod. word); cp. yss and os.
ASK A, u, f. [a common Teut. word], a s he s, lit. and metaph., Fms.
i. 9, Stj. 208; mold ok aska, Nj. 161, 208; dust eitt ok a., 655 xi. 3:
pl. öskum, Stj. 74 (transl. from Latin). COMPDS: ösku-bakaðr,
part, baked in a s hes, Stj. 393. Judg. vii. ösku-dagr, m. Ash-Wed-
nesday, Fms. viii: also ösku-óðinsdagr, Stj. 40. ösku-dreifðr,
part, besprinkled with ashes, Sturl. ii. 186. ösku-dyngja, u, f. a heap
of ashes, Fas. iii. 217. ösku-fall, n. a fall of ashes (from a volcano),
Ann. 1300. ösku-fölr, adj. ashy-pale, pale as ashes, Mag. 4. ösku-
hau. gr, m. a heap of ashes, Eb. 94. ösku-stó, f. ash-pit.
ask-limar, f. pl. branches ofan ash, Hkv. 2. 48.
ask-maðr, m. [A. S. äscmen, vide Adam Brem. below], a viking, pirate,
a cognom., Eg., Fms., Hkr.
ASKR, s, m. [A. S. use, whence many Engl. local names; Germ, í sche],
an ash, fraxinus, Edda (Gl.); a. ygdrasils, Edda 10, 11, Pr. 431. 2.
anything made of ash: a. a spear, prop, ashen spear shaft (cp. Sópv
fiei\ivov, fvfJ. /J. (\lr)s), þiðr. 304, Edda (Gl.) p. a small ship, a bark
(built of ash, cp. oópv, abies); en þeir sigla burt á einum aski, Fas. ii.
206, i. 421: it appears only two or three times in Icel. prose writers;
hence may be explained the name of ascmanni, viking, pirate, in Adam
Brem. ch. 212 [A. S. asc men], cp. askrnaðr. -y- a small vessel of wood
(freq. in Icel., and used instead of deep plates, often with a cover (asklok) in
carved work); stórir askar fullir af skyri, Eg. 549, 550; cp. kyrnu-askr,
skyr-askr. 8. a Norse measure for liquids, equal to four bowls, or sixteen
justur, Gþl. 525, N. G. L. i. 328, H. E. 1. 396, Fms. vii. 203. COMPDS: aska-
srniðr, m. ship- wri gr ht(videi8.), Eg. 102. aska-spillir, m. a ship-spoiler,
i. e. a pirate, a cognom., Glúm., Landn.; v. l. akraspillir, less correctly.
askraki, a, m. probably a Finnish word; bjór (beaver), savala (sable)
ok askraka (?), so me animal with precious fur, Eg. 57; an air. \ey.
askran, f. [askrast, to shudder, Ivar Aasen], horror, v. afskr-, B. K. 107.
ask-viðr, ar, m. ash-tree, Sir. 17.
asna, u, f., Lat. asina, a she-ass, Stj. 183. COMPD: osnuligr, adj., o.
steinn, 655. Matth. xviii. 6, transl. of oviicbs \i9os, the upper millstone.
ASNI, a, m., Lat. asi?ius, an ass, Mart. 131, Fas. iii. 416, Band. 12, ==
asellus, 1812. 16. COMPDS: asna-höfuð, n. donkey-head, Stj. asna-
kjálki, a, m. jawbone ofan ass, Stj., Greg. 48.
aspiciens-bók, f. a service-book, Vm. 6, 11 1, 139, Am. 35, Pm. . D. I., etc.
aspiciens-skrá, f. id., Pm. 104, 75, etc.
ASS A, u, f. (qs. arnsa), a n ea g le.
AT and að, prep., often used ellipt. dropping the case and even merely as
an adverb, [Lat. ad; Ulf. at = Trpus and vapá, A. S. at; Engl. at; Hel. ad =
apud; O. H. G. az; lost in mod. Germ., and rare in Swed. and Dan.; in
more freq. use in Engl. than anyotherkindred language, Icel. only excepted]:
-- the mod. pronunciation and spelling is að (ap); this form is very old,
and is found in Icel. vellum MSS. of the 12th century, e. g. 0^, 623. 60; yet
in earlier times it was sounded with a tenuis, as we may infer from rhymes,
e. g. jofurr hyggi at | hve ek yrkja/ at, Egill: Sighvat also makes it rhyme
with a t. The verse by Thorodd -- þar vastu at er fjáðr klæðið þvat
(Skáída 162) -- is hardly intelligible unless we accept the spelling with an
aspirate (að), and say that þvað is = þvá = þváði, lavabat; it may be that
by the time of Thorodd and Ari the pure old pronunciation was lost, or is
'þvat' simply the A. S. þvât, secuit? The Icelanders still, however, keep
the tenuis in compounds before a vowel, or before h, v, or the liquids l, r,
thus -- atyrða, atorka, athöfn, athugi, athvarf, athlægi; atvinna, atvik;
atlaga, ILLEGIBLE (slope), atriði, atreið, atróðr: but aðdjúpr, aðfinsla
(critic), aðferð, aðkoma, aðsókn, aðsúgr (crowding), aðgæzla. In some
words the pronunciation is irregular, e. g. atkvæði not aðkv-; atburðr,
but aðbúnaðr; aðhjúkran not athjúkran; atgörvi not aðgörfi. At, to,
towards; into; against; along, by; in regard to; after.
Mostly with dat.; rarely with acc.; and sometimes ellipt. -- by dropping
the words 'home,' 'house,' or the like -- with gen.
WITH DAT.
A. LOG. I. WITH MOTION; gener. the motion to the borders,
limits of an object, and thus opp. to frá: 1. towards, against, with
or without the notion of arrival, esp. connected with verbs denoting
motion (verba movendi et eundi), e. g. fara, ganga, koma, lúta, snúa,
rétta at...; Otkell laut at Skamkatli, O. louted (i. e. bowed down) towards
S., Nj. 77, Fms. xi. 102; sendimaðrinn sneri (turned) hjöltum sverðsins
at konungi, towards the king, i. 15; hann sneri egginni at Ásgrími,
turned the edge towards A., Nj. 220; rétta e-t at e-m, to reach, hand over,
Ld. 132; ganga at, to step towards, Ísl. ii. 259. 2. denoting proximity,
close up to, up to; Brynjólfr gengr ... allt at honum, B. goes quite up to
him, Nj. 58; Gunnarr kom þangat at þeim örunum, G. reached them even
there with his arrows, 115; þeir kómust aldri at honum, they could never
get near him, to close quarters, id.; reið maðr at þeim (up to them), 274;
þeir höfðu rakit sporin allt at (right up to) gammanum, Fms. i. 9; komu
þeir at sjó fram, came down to the sea, Bárð. 180. 3. without refer-
ence to the space traversed, to or at; koma at landi, to land, Ld. 38, Fms.
viii. 358; ríða at dyrurn, Boll. 344; hlaupa at e-m, to run up to, run at,
Fms. vii. 218, viii. 358; af sjáfarganginum er hann gekk at landinu, of
the surf dashing against the shore, xi. 6; vísa ólmum hundi at manni, to
set a fierce hound at a man, Grág. ii. 118; leggja e-n at velli, to lay low,
Eg. 426, Nj. 117; hníga at jörðu, at grasi, at moldu, to bite the dust, to
die, Njarð. 378; ganga at dómi, a law term, to go into court, of a plaintiff,
defendant, or bystander, Nj. 87 (freq.) 4. denoting a motion along,
into, upon; ganga at stræti, to walk along the street, Korm. 228, Fms.
vii. 39; at ísi, on the ice, Skálda 198, Fms. vii. 19, 246, viii. 168, Eb. 112
new Ed. (á is perh. wrong); máttu menn ganga bar yfir at skipum einum,
of ships alone used as a bridge, Fas. i. 378; at höfðum, at nám, to trample
on the slain on the battle-field, Lex. Poët.; at ám, along the rivers; at
merkiósum, at the river's mouth, Grág. ii. 355; at endilöngu baki, all
along its back, Sks. 100. 5. denoting hostility, to rush at, assault;
renna at, hlaupa at, ganga, fara, ríða, sækja, at e-m, (v. those words),
whence the nouns atrenna, athlaup, atgangr, atför, atreið, atsókn, etc. β.
metaph., kom at þeim svefnhöfgi, deep sleep fell on them, Nj. 104. Esp.
of weather, in the impers. phrase, hríð, veðr, vind, storm görir at e-m,
to be overtaken by a snow storm, gale, or the like; görði þá at þeim
þoku mikla, they were overtaken by a thick fog, Bárð. 171. 6. denot-
ing around, of clothing or the like; bregða skikkju at höfði sér, to wrap
his cloak over his head, Ld. 62; vefja motri at höfði sér, to wrap a snood
round her head, 188; sauma at, to stick, cling close, as though sewn on;
sauma at höndum sér, of tight gloves, Bs. i. 453; kyrtill svá þröngr sem
saumaðr væri at honum, as though it were stitched to him, Nj. 214; vafit
at vándum dreglum, tight laced with sorry tags, id.; hosa strengd fast at
beini, of tight hose, Eg. 602; hann sveipar at sér iðrunum ok skyrtunni,
he gathers up the entrails close to him and the skirt too, Gísl. 71; laz at
síðu, a lace on the side, to keep the clothes tight, Eg. 602. p. of burying;
bera grjót at einum, to heap stones upon the body, Eg. 719; var gör at
þeim dys or grjóti, Ld. 152; gora kistu at líki, to make a coffin for a body,
Eb. 264, Landn. 56, Ld. 142. γ of summoning troops or followers;
stefna at sér mönnum, to summon men to him, Nj. 104; stefna at sér liði,
Eg. 270; kippa mönnum at sér, to gather men in haste, Ld. 64. 7.
denoting a business, engagement; ríða at hrossum, at sauðum, to go looking after
after horses, watching sheep, Glúm. 362, Nj. 75; fara at fé, to go to seek
for sheep, Ld. 240; fara at heyi, to go a-haymaking, Dropl. 10; at veiðum,
a-hunting; at fuglum, a-fowling; at dýrum, a-sbooting; at fiski, a-fishing;
at veiðiskap, Landn. 154, Orkn. 416 (in a verse), Nj. 25; fara at landskuldum,
to go a-collecling rents, Eg. 516; at Finnkaupum, a-marketing
with Finns, 41; at féföngum, a-plundering, Fms. vii. 78; ganga at beina,
to wait on guests, Nj. 50; starfa at matseld, to serve at table, Eb. 266;
hitta e-n at nauðsynjum, on matters of business; at máli, to speak with
one, etc., Fms. xi. 101; rekast at e-m, to pursue one, ix. 404; ganga
at liði sér, to go suing for help, Grág. ii. 384. p. of festivals; snúa, fá
at blóti, veizlu, brullaupi, to prepare for a sacrificial banquet, wedding, or
the like, hence at-fangadagr, Eb. 6, Ld. 70; koma at hendi, to happen,
befall; ganga at sínu, to come by one's own, to take it, Ld. 208; Egill
drakk hvert full er at honum kom, drained every horn that came to
him, Eg. 210; komast at keyptu, to purchase dearly, Húv. 46. 8.
denoting imaginary motion, esp. of places, cp. Lat. spectare, vergere ad...,
to look or lie towards; horfði botninn at höfðanum, the bight of the bay
looked toward the headland, Fms. i. 340, Landn. 35; also, skeiðgata liggr
at læknum, leads to the brook, Ísl. ii. 339; á þann arminn er vissi at sjánum,
on that wing which looked toward the sea, Fms. viii. 115; sár
þau er horft höfðu at Knúti konungi, xi. 309. β. even connected with
verbs denoting motion; Gilsáreyrr gengr austan at Fljótinu, G. extends,
projects to F. from the east, Hrafh. 25; hjá sundi því, er at gengr þingstöðinni,
Fms. xi. 85.
II. WITHOUT MOTION; denoting presence at,
near, by, at the side of, in, upon; connected with verbs like sitja, standa,
vera...; at kirkju, at church, Fms. vii. 251, K. f). K. 16, Ld. 328, Ísl. ii.
270, Sks. 36; vera at skála, at húsi, to be in, at home, Landn. 154; at
landi, Fms. i. 82; at skipi, on shipboard, Grág. i. 209, 215; at oldri, at
a banquet, inter pocula; at áti, at dinner, at a feast, inter edendum, ii.
169, 170; at samförum ok samvistum, at public meetings, id.; at dómi,
in a court; standa (to takeone's stand) norðan, sunnan, austan, vestan at
dómi, freq. in the proceedings at trials in lawsuits, Nj.; at þingi, present
at the parliament, Grág. i. 142; at lögbergi, o n the hill of laws, 17, Nj.;
at baki e-m, at the back of. 2. denoting presence, partaking in;
sitja at mat, to sit at meat, Fms. i. 241; vera at veizlu, brullaupi, to be at a
banquet, nuptials, Nj. 51, Ld. 70: a law term, vera at vígi, to be an acces-
sory in manslaying, Nj. 89, 100; vera at e-u simply means to be about, be
busy in, Fms. iv. 237; standa at máli, to stand by one in a case, Grág. ii.
165, Nj. 214; vera at fóstri, to be fostered, Fms. i. 2; sitja at hégóma,
to listen to nonsense, Ld. 322; vera at smíð, to be at one's work,
Þórð. 62: now absol., vera at, to go on with, be busy at. 3. the
law term vinna eið at e-u has a double meaning: a. vinna eið at bók,
at baugi, to make an oath upon the book by laying the band upon it, Landn.
258, Grág., Nj.; cp. Vkv. 31, Gkv. 3. 3, Hkv. 2. 29, etc.: 'við' is
now used in this sense. β. to confirm a fact (or the like) by an oath, to swear to,
Grág. i. 9, 327. γ. the law phrase, nefna vátta at e-u, of
summoning witnesses to a deed, fact, or the like; nefna vátta at benjum,
to produce evidence, witnesses as to the wounds, Nj., Grág.; at görð, Eg.
738; at svörum, Grág. i. 19: this summoning of witnesses served in old
lawsuits the same purpose as modern pleadings and depositions; every
step in a suit to be lawful must be followed by such a summoning or
declaration. 4. used ellipt., vera at, to be about, to be busy at; kvalararnir
er at vóru at pína hann, who were tormenting him; þar varstu
at, you were there present, Skálda 162; at várum þar, Gísl. (in a verse):
as a law term ' vera at' means to be guilty, Glúm. 388; vartattu at þar,
Eg. (in a verse); hence the ambiguity of Glum's oath, vask at þar, 7 was
there present: var þar at kona nokkur (was there busy) at binda sár
manna, Fms. v. 91; hann var at ok smíðaði skot, Rd. 313; voru Varbelgir
at (about) at taka af, þau lög ..., Fms. ix. 512; ek var at ok vafk, /
was about weaving, xi. 49; þeir höfðu verit at þrjú sumur, they had been
busy at it for three summers, x. 186 (now very freq.); koma at, come in, to
arrive unexpectedly; Gunnarr kom at í því, G. came in at that moment;
hvaðan komtú nú at, whence did you come? Nj. 68, Fms. iii. 200. 5.
denoting the kingdom or residence of a king or princely person; konungr
at Danmörk ok Noregi, king of..., Fms. i. 119, xi. 281; konungr, jarl,
at öllum Noregi, king, earl, over all N., íb. 3, 13, Landn. 25; konungr
at Dyflinni, king of Dublin, 25; but í or yfir England!, Eg. 263: cp. the
phrase, sitja at landi, to reside, of a king when at home, Hkr. i. 34; at
Joini, Fms. xi. 74: used of a bishop; biskup at Hólum, bishop of Hólar, Íb.
18, 19; but biskup í Skálaholti, 19: at Rómi, at Rome, Fbr. 198. 6.
in denoting a man's abode (vide p. 5, col. I, I. 27), the prep, 'at' is used
where the local name implies the notion of by the side of, and is therefore
esp. applied to words denoting a river, brook, rock, mountain, grove,
or the like, and in some other instances, by, at, e. g. at Hofi (a temple),
Landn. 198; at Borg (a castle), 57; at Helgafelli (a mountain), Eb. con-
stantly so; at Mosfelli, Landn. 190; at Hálsi (a hill), Fms. xi. 22; at
Bjargi, Grett. 9O; Hálsum, Landn. 143; at Á (river), 296, 268; at Bægisá,
212; Giljá, 332; Myrká, 211; Vatnsá, id.; þverá, Glúm. 323; at Fossi
(a 'force' or waterfall), Landn. 73; at Lækjamoti (waters-meeting), 332;
at Hlíðarenda (end of the lithe or hill), at Bergþórshváli, Nj.; at Lundi
(a grove), at Melum (sandhill), Landn. 70: the prep. ' á' is now used
in most of these cases, e. g. á Á, á Hofi, Helgafelli, Felli, Hálsi, etc. β.
particularly, and without any regard to etymology, used of the abode
of kings or princes, to reside at; at Uppsölum, at Haugi, Alreksstöðum,
at Hlöðum, Landn., Fms. γ. konungr lét kalla at stofudyrum, the king
made a call at the hall door, Eg. 88; þeir kölluðu at herberginu, they
called at the inn, Fms. ix. 475. 7. used ellipt. with a gen., esp. if
connected with such words as gista, to be a guest, lodge, dine, sup (of
festivals or the like) at one's home; at Marðar, Nj. 4; at hans, 74; þing-
festi at þess bóanda, Grág. i. 152; at sín, at one's own home, Eg. 371,
K. Jj. K. 62; hafa náttstað at Freyju, at the abode of goddess Freyja, Eg.
603; at Ránar, at Ran's, i. e. at Ran's house, of drowned men who belong
to the queen of the sea, Ran, Eb. 274; at hins heilaga Ólafs konungs, at
St. Olave's church, Fms. vi. 63: cp. ad Veneris, GREEK GREEK
B. TEMP. I. at, denoting a point or period of time; at
upphafi, at first, in the beginning, Ld. 104; at lyktum, at síðustu, at
lokum, at last; at lesti, at last, Lex. Poët., more freq. á lesti; at skilnaði,
at parting, at last, Band. 3; at fornu, in times of yore, formerly, Eg. 267,
0. 1. 1. 635; at sinni, as yet, at present; at nýju, anew, of present time; at
eilífu, for ever and ever; at skömmu, soon, shortly, Ísl. ii. 272, v. l. H-
of the very moment when anything happens, the beginning of a term;
denoting the seasons of the year, months, weeks, the hours of the day;
at Jólum, at Yule, Nj. 46; at Pálmadegi, on Palm Sunday, 273; at
Páskum, at Easter; at Ólafsvöku, on St. Olave's eve, 29th of July,
Fms.; at vetri, at the beginning of the winter, on the day when winter
sets in, Grág. 1. 151; at sumarmálum, at vetrnáttum; at Tvímánaði,
when the Double month (August) begins, Ld. 256, Grág. i. 152; at
kveldi, at eventide, Eg. 3; at því meli, at that time; at eindaga, at
the term, 395; at eykð, at 4 o'clock p.m., 198; at öndverðri æfi Abra
hams, Ver. II; at sinni, now at once, Fms. vi. 71; at öðruhverju, every
now and then. β. where the point of time is marked by some event;
at þingi, at the meeting of parliament (18th to the 24th of June), Ld.
182; at féránsdómi, at the court of execution, Grág. i. 132, 133; at
þinglausnum, at the close of the parliament (beginning of July), 140; at
festarmálum, eðr at eiginorði, at betrothal or nuptials, 174; at skilnaði,
when they parted, Nj. 106 (above); at öllum minnum, at the general
drinking of the toasts, Eg. 253; at fjöru, at the ebb; at flæðum, at flood
tide, Fms. viii. 306, Orkn. 428; at hrörum, at an inquest, Grág. i. 50
(cp. ii. 141, 389); at sökum, at prosecutions, 30; at sinni, now, as yet, v.
that word. III. ellipt., or adding 'komanda' or 'er kemr,' of the
future time: 1. ellipt., komanda or the like being understood,
with reference to the seasons of the year; at sumri, at vetri, at hausti,
at vári, next summer, winter..., Ísl. ii. 242; at miðju sumri, at
ári, at Midsummer, next year, Fas. i. 516; at miðjum vetri, Fms. iv.
237, 2. adding 'komanda' or ' er kemr;' at ári komanda, Bárð.
177; at vári er kemr, Dipl. iii. 6. IV. used with an absolute
dat. and with a pres. part.: 1. with pres. part.; at morni komanda,
on the coming morrow, Fms. i. 263; at sér lifanda, in vivo, in his life
time, Grág. ii. 202; at þeim sofundum, illis dormientibus, Hkr. i. 234;
at öllum ásjándum, in the sight of all, Fms. x. 329; at úvitanda konungi,
illo nesciente, without his knowledge, 227; at áheyranda höfðingjanum,
in the chief's bearing, 235. 2. of past time with a past part. (Lat. abl.
absol.); at hræjum fundnum, on the bodies being found, Grág. ii. 87; at
háðum dómum ok föstu þingi, during the session, the courts being set, i.
484; at liðnum sex vikum, after six weeks past, Band. 13; at svá búnu,
so goru, svá komnu, svá mæltu (Lat. quibus rebus gestis, dictis, quo
facto, dicto, etc.), v. those words; at úreyndu, without trial, without put
ting one to the test, Ld. 76; at honum önduðum, illo mortuo. 3.
ellipt. without 'at;' en þessum hlutum fram komnum, when all this has
been done, Eb. 132. V. in some phrases with a slight temp, notion;
at görðum gildum, the fences being strong, Gþl. 387; at vörmu spori, at
once, whilst the trail is warm; at úvörum, unawares, suddenly, Nj. 95, Ld.
132; at þessu, at this cost, on that condition, Eb. 38, Nj. 55; at illum
leiki, to have a narrow escape, now við illan leik, Fms. ix. 473; at því,
that granted, Grág. ii. 33: at því, at pessu, thereafter, thereupon, Nj.
76. 2. denoting succession, without interruption, one after another;
hverr at öðrum, annarr maðr at öðrum, aðrir at öðrum; eina konu at
annarri, Eg. 91, Fms. ii. 236, vi. 25, Bs. i. 22, 625. 80, H. E. i. 522.
C. METAPH. and in various cases: I. denoting a transforma-
tion or change into, to, with the notion of destruction; brenna at ösku,
at köldum kolum, to burn to ashes, to be quite destroyed, Fms. i. 105,
Edda 3, Sturl. ii. 51: with the notion of transformation or transfiguration,
in such phrases as, verða at e-u, göra e-t at e-u, to turn it into: a. by
a spell; verða at ormi, to become a snake, Fms. xi. 158; at flugdrekum,
Gullþ. 7; urðu þau bönd at járni, Edda 40. P. by a natural process it
can often be translated by an acc. or by as; göra e-n at urðarmanni, ' t o
make him an outlaw, Eg. 728; græða e-n at orkumlamanni, to heal him so
as to maim him for life, of bad treatment by a leech, Eb. 244: in the law
terms, sár görist at ben, a wound turning into a ben, proving to be mortal,
Grág., Nj.; verða at ljúgvætti, to prove to be a false evidence, Grág. i. 44;
verða at sætt, to turn into reconciliation, Fms. i. 13; göra e-t at reiði
málum, to take offence at, Fs. 20; at nýjum tíðindum, to tell as news, Nj.
14; verða fátt at orðum, to be sparing of words, 18; kveðr (svá) at orði,
to speak, utter, 10; verða at þrifnaði, to geton well, Fms. vii. 196:
at liði, at skaða, to be a help or hurt to one; at bana, to cause one's death,
Nj. 223, Eg. 21, Grág. ii. 29: at undrum, at hlátri, to become a wonder,
a laughing-stock, 623. 35, Eg. 553. II. denoting capacity, where
it may be translated merely by as or for; gefa at Jólagjöf, to give for a
Christmas-box, Eg. 516; at gjöf, for a present; at erfð, at láni, launum,
as an inheritance, a loan; at kaupum ok sökum, for buying and selling,
Ísl. ii. 223, Grág. i. 423; at solum, ii. 204; at herfangi, as spoil
or plunder; at sakbótum, at niðgjöldum, as a compensation, weregeld,
i. 339, ii. 171, Hkr. ii. 168; taka at gíslingu, to take as an hostage, Edda
15; eiga e-n at vin, at óvin, to have one as friend or foe, illt er at eiga
þræl at eingavin, 'tis ill to have a thrall for one's bosom friend (a proverb),
Nj. 77; fæða, eiga, at sonum (syni), to beget a son, Edda 8, Bs. i. 60 (but
eiga at dóttur cannot be said); hafa möttul at yfirhöfn, Fms. vii. 201;
verða nökkut at manni (mönnum), to turn out to be a worthy man; verða
ekki at manni, to turn out a worthless person, xi. 79, 268. 2.
in such phrases as, verða at orðum, to come towards, Nj. 26; var
þat at erindum, Eg. 148; hafa at veizlum, to draw veizlur (dues) from, 'Fms. iv. 275, Eg. 647; gora e-t at álitum, to take it into consideration,
Nj-3. III. denoting belonging to, fitting, of parts of the whole
or the like; vóru at honum (viz. the sword) hjölt gullbúin, the sword was
ornamented with a hilt of gold, Ld. 330; umgörð at (belonging to) sverði,
Fs. 97 (Hs.) in a verse; en ef mór er eigi at landinu, if there be no turf
moor belonging to the land, Grág. ii. 338; svá at eigi brotnaði nokkuð
at Orminum, so that no harm happened to the ship Worm, Fms. x. 356;
hvatki er meiðir at skipinu eðr at reiðinu eðr at viðum, damage done
t o ..., Grág. ii. 403; lesta (to injure) hús at lásum, við eðr torfi,
110; ef land hefir batnað at húsum, if the land has been bettered as to
its buildings, 210; cp. the phrase, göra at e-u, to repair: hamlaðr at
höndum eðr fótum, maimed as to hands or feet, Eg. 14; heill at höndum
en hrumr at fótum, sound in band, palsied in foot, Fms. vii. 12; lykill at
skrá, a key belonging, fitting, to the latch; hurð at húsi; a key 'gengr
at' (fits) skrá; and many other phrases. 2. denoting the part by which
a thing is held or to which it belongs, by; fá, taka at..., to grasp by ...;
þú tókt við sverði hans at hjöltunum, you took it by the bill, Fms. i. 15;
draga út björninn at hlustum, to pull out the bear by the ears, Fas. ii. 237;
at fótum, by the feet, Fms. viii. 363; mæla (to measure) at hrygg ok at
jaðri, by the edge or middle of the stuff, Grág. i. 498; kasta e-m at
höfði, head foremost, Nj. 84; kjósa e-n at fótum, by the feet alone, Edda
46; hefja frændsemi at bræðrum, eða at systkynum, to reckon kinship by
the brother's or the sister's side, Grág. i. 28; kjósa at afli, at álitum, by
strength, sight, Gs. 8, belongs rather to the following. IV.
in respect of, as regards, in regard to, as to; auðigr at fé, wealthy
of goods, Nj. 16, 30, 51; beztir hestar at reið, the best racehorses,
186; spekingr at viti, a man of great intellect, Ld. 124; vænn (fagr) at
áliti, fair of face, Nj. 30, Bs. i. 61; kvenna vænst at ásjónu ok vits
munum, of surpassing beauty and intellect, Ld. 122; fullkominn at
hyggju, 18; um fram aðra menn at vinsældum ok harðfengi, of surpass-
ing popularity and hardihood, Eb. 30. 2. a law term, of challenging
jurors, judges, or the like, on account of, by reason of; ryðja (to challenge)
at mægðum, guðsifjum, frændsemi, hrörum ...; at leiðarlengd, on account
of distance, Grág. i. 30, 50, Nj. (freq.) 3. in arithm. denoting pro
portion; at helmingi, þriðjungi, fjórðungi, tíunda hluta, cp. Lat. ex asse,
quadrante, for the half, third... part; máttr skal at magni (a proverb),
might and main go together, Hkr. ii. 236; þú munt vera at því mikill
fræðimaðr á kvæði, in the same proportion, as great, Fms. vi. 391, iii.
41; at e-s hluta, at... leiti, for one's part, in turn, as far as one is con
cerned, Grág. i. 322, Eg. 309, Fms. iii. 26 (freq.): at öðrum kosti, in the
other case, otherwise (freq.) More gener., at öllu, öngu, in all (no) respects;
at sumu, einhverju, nokkru, partly; at flestu, mestu, chiefly. 4. as
a paraphrase of a genitive; faðir, móðir at barni (= barns); aðili at
sök (= sakar a.); morðingi at barni (= barns), faðerni at barni (barns);
illvirki at fé manna (cp. Lat. felo de se), niðrfall at sökum (saka), land
gangr at fiskum (fiska), Fms. iv. 274, Grág. i. 277, 416, N. G. L. i. 340,
K. Þ. K. 112, Nj. 21. 5. the phrase 'at sér,' of himself or in
himself, either ellipt. or by adding the participle görr, and with the
adverbs vel, ilia, or the like; denoting breeding, bearing, endowments,
character ...; væn kona, kurteis ok vel at sér, an accomplished, well-bred,
gifted lady, Nj. I; vitr maðr ok vel at sér, a wise man and thoroughly
good in feeling and bearing, 5; þú ert maðr vaskr ok vel at þér, 49;
gerr at sér, accomplished, 51; bezt at sér görr, the finest, best bred man,
39, Ld. 124; en þó er hann svá vel at sér, so generous, Nj. 77; þeir
höfðingjar er svá vóru vel at sér, so noble-minded, 198, Fms. i. 160: the
phrase 'at sér' is now only used of knowledge, thus maðr vel að sér
means clever, a man of great knowledge; illa að sér, a blockhead. 6.
denoting relations to colour, size, value, age, and the like; hvitr,
svartr, grár, rauðr ... at lit, white, swarthy, gray, red ... of colour, Bjarn.
55, 28, Ísl. ii. 213, etc.; mikill, litill, at stærð, vexti, tall, small of
size, etc.; ungr, gamall, barn, at aldri, young, old, a child of age;
tvítugr, þrítugr ... at aldri, twenty, thirty ... years of age (freq.):
of animals; kyr at fyrsta, öðrum ... kálfi, a cow having calved once,
twice..., Jb. 346: value, amount, currency of money, kaupa e-t at
mörk, at a mark, N. G. L. 1. 352; ok er eyririnn at mörk, amounts
to a mark, of the value of money, Grág. i. 392; verðr þá at hálfri
murk vaðmála eyrir, amounts to a half a mark, 500. β. metaph. of
value, connected with verbs denoting to esteem, hold; meta, hafa, halda
at miklu, litlu, vettugi, engu, or the like, to hold in high or low esteem,
to care or not to care for (freq.): geta e-s at góðu, illu, öngu, to mention
one favourably, unfavourably, indifferently ... (freq.), prop, in connection
with. In many cases it may be translated by in; ekki er mark at
draumum, there is no meaning in dreams, no heed is to be paid to dreams,
Sturl. ii. 217; bragð er at þá barnið finnr, it goes too far, when even a
child takes offence (a proverb): hvat er at því, what does it mean? Nj. 11;
hvert þat skip er vöxtr er at, any ship of mark, i. e. however small, Fms.
xi. 2O. V. denoting the source of a thing: 1. source of infor
mation, to learn, perceive, get information from; Ari nam ok marga
fræði at Þuríði, learnt as her pupil, at her hands, as St. Paul at the feet
of Gamaliel, (just as the Scotch say to speer or ask at a person); Ari
nam at Þorgeiri afraðskoll, Hkr. (pref.); nema kunnáttu at e-m, used of
a pupil, Fms. i. 8; nema fræði at e-m, xi. 396. 2. of receiving,
acquiring, buying, from; þiggja e-t at e-m, to receive a thing at his
hands, Nj. 51; líf, to be pardoned, Fms. x. 173; kaupa land at e-m, to
buy it from, Landn. 72, Íb. II, (now af is more freq. in this sense);
geta e-t at e-m, to obtain, procure at one's hands, impetrare; þeirra
manna er þeir megu þat geta at, who are willing to do that, Grág. i.
I; heimta e-t at e-m (now af), to call in, demand (a debt, money),
279; fala e-t at e-m (now af), to chaffer for or cheapen anything, Nj.
73; sækja e-t at e-m, to ask, seek for; sækja heilræði ok traust at
e-m, 98; leiga e-t at e-m (now af), to borrow, Grág. ii. 334; eiga e-t
(fé, skuld) at e-m, to be owed money by any one, i. 399: metaph. to deserve
of one, Nj. 113; eiga mikit at e-m, to have much to do with, 138; hafa veg,
virðing, styrk, at, to derive honour, power from, Fms. vi. 71, Eg. 44,
Bárð. 174; gagn, to be of use, Ld. 216; mein, tálma, mischief, disadvantage, 158, 216, cp. Eg. 546; ótta, awe, Nj. 68. VI. denoting
conformity, according to, Lat. secundum, ex, after; at fornum sið,
Fms. i. 112; at sögn Ara prests, as Ari relates, on his authority, 55; at
ráði allra vitrustu manna, at the advice of, Ísl. ii. 259, Ld. 62; at lögum,
at landslögum, by the law of the land, Grág., Nj.; at líkindum, in all
likelihood, Ld. 272; at sköpum, in due course (poet.); at hinum sama
hætti, in the very same manner, Grág. i. 90; at vánum, as was to be expected, Nj. 255; at leyfi e-s, by one's leave, Eg. 35; úlofi, Grág. ii. 215;
at ósk, vilja e-s, as one likes...; at mun, id. (poet.); at sólu, happily
(following the course of the sun), Bs. i. 70, 137; at því sem ..., as to
infer from ..., Nj. 124:' fara, láta, ganga at' denotes to yield, agree to,
to comply with, give in, Ld. 168, Eg. 18, Fms. x. 368. VII. in
phrases nearly or quite adverbial; gróa, vera græddr, at heilu, to be quite
healed, Bárð. 167, Eb. 148; bíta at snöggu, to bite it bare, Fms. xi. 6;
at þurru, till it becomes dry, Eb. 276; at endilöngu, all along, Fas. ii;
vinnast at litlu, to avail little, 655 x. 14; at fullu, fully, Nj. 257, Hkr. i.
171; at vísu, of a surety, surely, Ld. 40; at frjálsu, freely, 308; at líku,
at sömu, equally, all the same, Hom. 80, Nj. 267; at röngu, wrongly,
686 B. 2; at hófi, temperately, Lex. Poët.; at mun, at ráði, at marki, to a
great extent; at hringum, utterly, all round, (rare), Fms. x. 389; at einu,
yet, Orkn. 358; svá at einu, því at einu, allt at einu, yet, however, nevertheless. VIII. connected with comparatives of adverbs and adjectives, and strengthening the sense, as in Engl. ' the, ' so much the more,
all the more; 'at' heldr tveimr, at ek munda gjarna veita yðr öllum,
where it may be translated by so much the more to two, as I would
willingly grant it to all of you; hon grét at meir, she grat (wept) the
more, Eg. 483; þykir oss at líkara, all the more likely, Fms. viii. 6; þess
at harðari, all the harder, Sturl. iii. 202 C; svá at hinn sé bana at nær,
Grág. ii. 117; at auðnara, at hólpnara, the more happy, Al. 19, Grett. 116 B;
þess at meiri, Fms. v. 64; auvirðismaðr at meiri, Sturl. ii. 139; maðr at
vaskari, id.; at feigri, any the more fey, Km. 22; maðr at verri, all the worse,
Nj. 168; ok er' at' firr..., at ek vil miklu heldr, cp. Lat. tantum abest...
ut, Eg. 60. ß. following after a negation; eigi at síðr, no less, Nj. 160,
Ld. 146; eigi... at meiri maðr, any better, Eg. 425, 489; erat héra at borgnara, any the better off for that, Fms. vii. 116; eigi at minni, no less for that,
Edda (pref.) 146; eigi at minna, Ld. 216, Fms. ix. 50; ekki at verri drengr,
not a bit worse for that, Ld. 42; er mér ekki son minn at bættari, þótt...,
216; at eigi vissi at nær, any more, Fas. iii. 74. IX. following
many words: 1. verbs, esp. those denoting, a. to ask, enquire,
attend, seek, e. g. spyrja at, to speer (ask) for; leita at, to seek for; gæta,
geyma at, to pay attention to; huga, hyggja at; hence atspurn, to enquire, aðgæzla, athugi, attention, etc. ß. verbs denoting laughter, play,
joy, game, cp. the Engl. to play at. .., to laugh at.. .; hlæja, brosa at e-u,
to laugh, smile at it; leika (sér) at e-u, to play at; þykja gaman at, to
enjoy; hæða, göra gys at..., to make sport at... γ. verbs denoting
assistance, help; standa, veita, vinna, hjálpa at; hence atstoð, atvinna,
atverk :—mode, proceeding; fara at, to proceed, hence atför and atferli :—compliance; láta, fara at e-u, v. above :—fault; e-t er at e-u, there is
some fault in it, Fms. x. 418; skorta at e-u, to fall short of, xi. 98: —care, attendance; hjúkra at, hlýja at, v. these words :—gathering, collecting; draga, reiða, flytja, fá at, congerere :—engagement, arrival, etc.;
sækja at, to attack; ganga at, vera at, to be about; koma at, ellipt. to
arrive: göra at, to repair: lesta at, to impair (v. above); finna at, to
criticise (mod.); telja at, id.: bera at, to happen; kveða at e-m, to address
one, 625. 15, (kveða at (ellipt.) now means to pronounce, and of a child
to utter (read) whole syllables); falla at, of the flood-tide (ellipt.):
metaph. of pains or straits surrounding one; þreyngja, herða at, to press
hard: of frost and cold, with regard to the seasons; frjósa at, kólna at,
to get really cold (SI. 44), as it were from the cold stiffening all things:
also of the seasons themselves; hausta, vetra að, when the season really
sets in; esp. the cold seasons, 'sumra at' cannot be used, yet we may say
'vára að' when the spring sets in, and the air gets mild. δ. in num-
berless other cases which may partly be seen below. 2. connected
ellipt. with adverbs denoting motion from a place; norðan, austan,
sunnan, vestan at, those from the north, east...; utan at, innan at, from
the outside or inside. 3. with adjectives (but rarely), e. g. kærr, elskr,
virkr (affectionate), vandr (zealous), at e-m; v, these words. WITH ACC. TEMP.: Lat. post, after, upon, esp. freq. in poetry, but rare in prose
writers, who use eptir; nema reisi niðr at nið (= maðr eptir mann), in succession, of erecting a monument, Hm. 71; in prose, at þat. posthac, deinde,
Fms. x. 323, cp. Rm., where it occurs several times, 2, 6, 9, 14, 18, 24,
28, 30, 35; sonr á at taka arf at föður sinn, has to take the inheritance
after his father, Grág. i. 170 new Ed.; eiga féránsdóm at e-n, Grág. i. 89;
at Gamla fallinn, after the death of G., Fms. x. 382; in Edda (Gl.) 113 ought
to be restored, grét ok at Oð, gulli Freyja, she grat (wept) tears of gold
for her lost husband Od. It is doubtful if it is ever used in a purely loc.
sense; at land, Grág. (Sb.)ii. 211, is probably corrupt; at hönd = á hönd,
Grág. (Sb.) i. 135; at mót = at móti, v. this word. ILLEGIBLE In compounds (v. below) at- or að- answers in turn to Lat. ad-
or in- or con-; atdráttr e. g. denotes collecting; atkoma is adventus: it
may also answer to Lat. ob-, in atburðr = accidence, but might also be
compared with Lat. occurrere.
AT and að, the mark of the infinitive [cp. Goth, du; A. S. and Engl.
to; Germ. zu]. Except in the case of a few verbs 'at' is always placed
immediately before the infinitive, so as to be almost an inseparable part
of the verb. I. it is used either, 1. as, a simple mark of the
infinitive, only denoting an action and independent of the subject, e. g. at
ganga, at hlaupa, at vita, to go, to run, to know; or, 2. in an objec-
tive sense when following such verbs as bjóða segja..., to invite, command ...; hann bauð þeim at ganga, at sitja, be bade, ordered them to
go, sit, or the like; or as gefa and fá; gefa e-m at drekka, at eta, to give
one to drink or to eat, etc. etc. ß. with the additional notion of intention, esp. when following verba cogitandi; hann ætlaði, hafði í hyggju at
fara, he had it in his mind to go (where 'to go' is the real object to
ætlaði and hafði í hyggju). 3. answering to the Gr. GREEK denoting
intention, design, in order to; hann gékk í borg at kaupa silfr, in order
to buy, Nj. 280; hann sendi riddara sína með þeim at varðveita þær, 623.
45: in order to make the phrase more plain, 'svá' and 'til' are frequently
added, esp. in mod. writers, 'svá at' and contr. 'svát' (the last however is
rare), 'til at" and 'til þess at,' etc. II. in the earlier times the
infin., as in Greek and Lat., had no such mark; and some verbs remain
that cannot be followed by 'at;' these verbs are almost the same in Icel.
as in Engl.: a. the auxiliary verbs vil, mun (GREEK), skal; as in Engl.
to is never used after the auxiliaries shall, will, must; ek vil ganga, I will go; ek mun fara, (as in North. E.) I mun go; ek skal göra þat, I shall do that, etc. ß. the verbs kunna, mega, as in Engl. I can or may
do, I dare say; svá hygginn at hann kunni fyrir sökum ráða, Grág. ii. 75;
í öllu er prýða má góðan höfðingja, Nj. 90; vera má, it may be; vera kann
þat, id.: kunnu, however, takes 'at' whenever it means to know, and esp. in
common language in phrases such as, það kann að vera, but vera kann þat,
v. above. γ. lata, biðja, as in Engl. to let, to bid; hann let (bað) þá fara,
he let (bade) them go. δ. þykkja, þykjast, to seem; hann þykir vera, he
is thought to be: reflex., hann þykist vera, sibi videtur: impers., mér þykir
vera, mibi videtur, in all cases without 'at.' So also freq. the verbs hugsa,
hyggja, ætla, halda, to think, when denoting merely the act of thinking;
but if there be any notion of intention or purpose, they assume the 'at;'
thus hann ætlaði, hugði, þá vera góða menn, he thought them to be, acc. c.
inf.; but ætlaði at fara, meant to go, etc. ε. the verbs denoting to
see, bear; sjá, líta, horfa á ... (videre); heyra, audire, as in Engl. I saw
them come, I heard him tell, ek sá þá koma, ek heyrði hann tala. ζ.
sometimes after the verbs eiga and ganga; hann gékk steikja, be went
to roast, Vkv. 9; eiga, esp. when a mere periphrasis instead of skal,
móður sína á maðr fyrst fram færa (better at færa), Grág. i. 232;
á þann kvið einskis meta, 59; but at meta, id. l. 24; ráða, nema,
göra ..., freq. in poetry, when they are used as simple auxiliary verbs,
e. g. nam hann sér Högna hvetja at rúnum, Skv. 3. 43. η. hljóta and
verða, when used in the sense of must (as in Engl. he must go), and
when placed after the infin.of another verb; hér muntu vera hljóta,
Nj. 129; but hljóta at vera: fara hlýtr þú, Fms. 1. 159; but þú hlýtr
at fara: verða vita, ii. 146; but verða at vita: hann man verða
sækja, þó verðr (= skal) maðr eptir mann lifa, Fms. viii. 19, Fas. ii.
552, are exceptional cases. θ. in poetry, verbs with the verbal neg.
suffix '-at,' freq. for the case of euphony, take no mark of the infinitive,
where it would be indispensable with the simple verb, vide Lex. Poët.
Exceptional cases; hvárt sem hann vill 'at' verja þá sök, eða, whatever
he chooses, either, Grág. i. 64; fyrr viljum vér enga kórónu at bera, en
nokkut ófrelsi á oss at taka, we would rather bear no crown than ...,
Fms. x. 12; the context is peculiar, and the 'at' purposely added. It may
be left out ellipt.; e. g. þá er guð gefr oss finnast (= at finnast), Dipl. ii.
14; gef honum drekka (= at drekka), Pr. 470; but mostly in unclassical
writers, in deeds, or the like, written nastily and in an abrupt style. AT and að, conj. [Goth. þatei = GREEK; A. S. þät; Engl. that; Germ, dass;
the Ormul. and Scot, at, see the quotations sub voce in Jamieson; in all
South-Teutonic idioms with an initial dental: the Scandinavian idioms
form an exception, having all dropped this consonant; Swed. åt, Dan. at].
In Icel. the Bible translation (of the 16th century) was chiefly based upon
that of Luther; the hymns and the great bulk of theol. translations of
that time were also derived from Germany; therefore the germanised form
það frequently appears in the Bible, and was often employed by theol.
authors in sermons since the time of the Reformation. Jón Vidalin, the
greatest modern Icel. preacher, who died in 1720, in spite of his
thoroughly classical style, abounds in the use of this form; but it never
took root in the language, and has never passed into the spoken dialect.
After a relative or demonstr. pronoun, it freq. in mod. writers assumes
the form eð, hver eð, hverir eð, hvað eð, þar eð. Before the prep, þú
(t u), þ changes into t, and is spelt in a single word attú, which is freq. in
some MS.; -- now, however, pronounced aððú, aððeir, aððið ..., = að
þú..., with the soft Engl. th sound. It gener. answers to Lat. ut, or to
the relat. pron. qui. I. that, relative to svá, to denote proportion,
degree, so..., that, Lat. tam, tantus, to t..., -ut; svá mikill lagamaðr,
at..., sogr eat a lawyer, that..., Nj. I; hárið svá mikit, at þat..., 2;
svá kom um síðir því máli, at Sigvaldi, it came so far, that..., Fms. xi.
95, Edda 33. Rarely and unclass., ellipt. without svá; Bæringr var til
seinn eptir honum, at hann ... (= svá at), -Bær. 15; hlífði honum, at hann
sakaði ekki, Fas. iii. 441. II. it is used, 1. with indic, in a
narrative sense, answering partly to Gr. GREEK Lat. quod, ut, in such phrases
as, it came topass, happened that...; þat var einhverju sinni, at Höskuldr
hafði vinaboð, Nj. 2; þat var á palmdrottinsdag, at Ólafr konungr gékk út
um stræti, Fms. ii. 244. 2. with subj. answering to Lat. acc. with infin.,
to mark the relation of an object to the chief verb, e. g. vilda ek at þú
réðist, I wished that yon -would, Nj. 57. β. or in an oblique sentence,
answering to ita ut...;.; ef svá kann verða at þeir láti..., if it may be so that
they might..., Fms. xi. 94. γ with a subj. denoting design, answering
to GREEK or Lat. ut with subj., in order that; at öll veraldar bygðin viti,
ut sciat totus orbis, Stj.; þeir skáru fyrir þá melinn, at þeir dæi eigi af sulti,
ut ne fame perirent, Nj. 265; fyrsti hlutr bókarinnar er Kristindómsbálkr,
at menn skili, in order that men may understand, Gþl. p. viii. III.
used in connection with conjunctions, 1. esp. þó, því, svá; þó at
freq. contr. þótt; svát is rare and obsolete. a. þóat, þótt (North. E.
'thof'), followed by a subjunctive, though, although, Lat. etsi, quamquam
(very freq.); þóat nokkurum mönnum sýnist þetta með freku sett... þá
viljum vér, Fms. vi. 21: phrases as, gef þú mér þó at úverðugri, etsi indignae (dat.), Stj. MS. col. 315, are unclass., and influenced by the Latin:
sometimes ellipt. without' þó, ' eigi mundi hón þá meir hvata göngu sinni,
at (= þóat) hon hraeddist bana sinn, Edda 7, Nj. 64: ' þó' and ' at' sepa-
rated, svarar hann þó rétt, at hann svari svá, Grág. i. 23; þó er rétt at
nýta, at hann sé fyrr skorinn, answering to Engl. yet -- though, Lat. attamen
-- etsi, K. þ. K. β. því at, because, Lat. nam, quia, with indic.; því
at allir vóru gerfiligir synir hans, Ld. 68; því at af íþróttum verðr maðr
fróðr, Sks. 16: separated, því þegi ek, at ek undrumst, Fms. iii. 201; því
er þessa getið, at þat þótti, it i s mentioned because ..., Ld. 68. γ. svá
at, so that, Lat. ut, ita ut; grátrinn kom upp, svá at eingi mátti öðrum
segja, Edda 37: separated, so ... that, svá úsvúst at ..., so bad weather,
that, Bs. i. 339, etc. 2. it is freq. used superfluously, esp. after rela-
tives; hver at = hverr, quis; því at = því, igitur; hverr at þekkr ok
þægiligr mun verða, Fms. v. 159; hvern stvrk at hann mundi fá, 44; ek
undrumst hvé mikil ógnarraust at liggr í þér, iii. 201; því at ek mátti eigi
þar vera elligar, því at þar var kristni vel haldin, Fas. i. 340. IV.
as a relat. conj.: 1. temp, when, Lat. quum; jafnan er (est) mér þá
verra er (quum) ek fer á braut þaðan, en þá at (quum) ek kem, Grett. 150
A; þar til at vér vitum, till we know, Fms. v. 52; þá at ek lýsta (= þá er),
when, Nj. 233. 2. since, because; ek færi yðr (hann), at þér eruð í
einum hrepp allir, because of your being all of the same Rape, Grág. i.
260; eigi er kynlegt at (though) Skarphéðinn sé hraustr, at þat er mælt
at..., because (since) it is a saying that..., Nj. 64. V. in mod.
writers it is also freq. superfluously joined to the conjunctions, ef að = ef,
si, (Lv. 45 is from a paper MS.), meðan að = meðan, dum; nema að, nisi;
fyrst að = fyrst, quoniam; eptir að, síðan að, postquam; hvárt að = hvárt,
Lat. an. In the law we find passages such as, þá er um er dæmt eina sök,
at þá eigu þeir aptr at ganga í dóminn, Grág. i. 79; ef þing ber á hina helgu
viku, at þat á eigi fyrir þeim málum at standa, 106; þat er ok, at þeir skulu
reifa mál manna, 64; at þeir skulu með váttorð þá sök sækja, 65: in all
these cases ' at' is either superfluous or, which is more likely, of an ellipt.
nature, 'the law decrees' or 'it is decreed' being understood. The pas-
sages Sks. 551, 552, 568, 718 B, at lokit (= at ek hefi lokit), at hugleitt
(= at ek hefi h.), at sent (= at ek hefi sent) are quite exceptional
AT and að, an indecl. relat. pronoun [Ulf. þatei = GREEK etc.; Engl. that, Ormul. at], with the initial letter dropped, as in the
conj. at, (cp. also the Old Engl. at, which is both a conj. and a pronoun,
e. g. Barbour vi. 24 in Jamieson: ' I drede that his gret wassalage, | And
his travail may bring till end, | That at men quhilc full litil wend. ' | ' His
mestyr speryt quhat tithings a t he saw. ' -- Wyntoun v. 3. 89.) In Icel.
'er' (the relat. pronoun) and 'at' are used indifferently, so that where
one MS. reads' er, ' another reads ' at, ' and vice versâ; this may easily be
seen by looking at the MSS.; yet as a rule ' er' is much more freq. used.
In mod. writers ' at' is freq. turned into ' eð, ' esp. as a superfluous particle
after the relative pron. hverr (hver eð, hvað eð, hverir eð, etc.), or the
demonstr. sá (sá eð, þeir eð, hinir eð, etc.) :-- who, which, that, enn bezta ' grip at (which) hafði til Íslands komið, Ld. 202; en engi mun sá at (cui)
minnisamara mun vera, 242; sem blótnaut at (quae) stærst verða, Fms.
iii. 214; þau tiðendi, at mér þætti verri, Nj. 64, etc. etc.
AT, n. collision (poet.); odda at, crossing of spears, crash of spears,
Höfuðl. 8. β. a fight or bait of wild animals, esp. of horses, v. hesta-at
and etja.
AT, the negative verbal suffix, v. -a.
ata, u, f. an obscure word, and probably a corrupt reading; nú skýtr
maðr á hval í atu ok hnekkir Guðs gáfu, N. G. L. i. 59.
ata, að, to stain, defile, smear; líkþrá Naaman skal atast á þik ok
þína ætt, Stj. 618. 2 Kings vi. 27 (now freq.)
atall, ötul, atalt, adj. [at, n.; Ormul. attel = turpis] , fierce, Lat. atrox;
ötul augu, fierce, piercing eyes, Hkv. i. 3; þetta folk er atalt ok illt, Hkr.
iii. 313: ötul, amatlig, fierce and loathsome, used of a witch, Hkv. I. 38:
Atli ek heiti, a. skal ek þér vera, where the poet plays on the likeness
between the pr. name Atli and the adj. atall, my name is 'Savage;'
savage shall I prove to thee, Hkv. Hjörv. 15. At the present day, freq.
in the changed form ötull, in a good sense, brisk, strenuous.
atan or ötun, f. defiling.
atatata, an onomatopoëtic interj., imitating the chattering of the teeth
through cold, Orkn. 326 (in a verse).
at-beini, a, m. assistance, support, Fms. vi. 66; vera í a. með e-m, to
assist one, Fas. i. 265.
at-bot, f. repair (now aðgjörð), Vm. 4, Dipl. ii. 13.
at-burðr, ar, m. pl. ir, [bera at, accidere.] 1. a chance, hap, acci-
dent; verðr sá a., it so happened, Nj. 54, Vápn. 49; af (með) atburð,
accidentally, perchance, Mart. 126, El. 5, 9, Mar. 656 ii. 16; með hverjum
atburðum, how, by what chance? Róm. 287, Eluc. 12; slikt kalla ek a. en
eigi jartein, such things I call an accident but not a miracle, Sturl. ii. 54; fyrir
a. sakir hreysti hans, because of his valour, Skálda 189, Sks. 147. 2.
esp. in pl., events, matters, circumstances; dráp Bárðar ok þá atburði er þar
höfðu orðit, Bard's death and the events that had happened, Eg. 222; Ólafr
sagði honum alla atburði um sitt mál, O. told him minutely how his matters
stood, Hkr. i. 193; þær sem skýra í hverjum atburðum menn fella á sik
fullkomið bann, under what circumstances ..., H. E. i. 462.
at-búnaðr, ar, m. attention, care, especially of funeral rites; veita a.
dauðum mönnum, to lay out dead bodies, Eg. 34, v. 1. 2. now gener.
accommodation or assistance in all that regards domestic life, esp. cloth-
ing; góðr, illr a.
at-djúp and atdýpi, n. deep water close to shore, Háv. 48.
at-djupt, n. adj. id., 623. 45; superl. aðdjúpast, Fms. xi. 70.
at-dráttr, ar, m. pl. drættir, [draga at], provisions, supplies for house-
hold use; hafði hann a. at þeirra búi, he supplied their household, Háv.
39; atdrættir ok útvegar, means and provisions, Fms. xi. 423; a. af
fiskum, Hrafn. 22. β. metaph. support, H. E. i. 244. COMPD:
atdrátta-maðr, m., mikill a., a good housekeeper, Eb. 26.
at-dugnaðr, m. [at-duga, to assist], assistance, Fas. ii. 296.
at-eggjan, f. egging on, instigation, Al. 5.
at-fall, n. [falla at], 'on-fall, ' = of the flood-tide, Ld. 56, Orkn. 428.
at-fang, n. [fá at, to provide] , only in pl., provisions, victuals, Bs. i.
130. Esp. used with dagr, or kveld, of the eve of great festivals, and
partic. that of Yule: atfanga-dagr, pronounced affanga, m., a. Jóla,
Yule Eve, Christmas Eve, Grett. 97, 140, Fms. ii. 37, Ísl. ii. 232, Orkn. 186
old Ed., where the new Ed. p. 242 reads atfangs- (in sing.), which is very
rare, jþórð. 11. atfangadags-kveld, n. Christmas Eve, Bárð. 176. at-fanga-maðr, m. = atdráttamaðr, Grett. 119 A.
at-fara-, v. atför.
at-ferð, f. (neut. 655 xxxii.) a. aggression, incursion, in a hostile
sense, Fms. ix. UNCERTAIN , v. 1. β. more freq. in a good sense, exertion, acti-
vity, Fs. 4; vikjast eptir atferðum enna fyrri frænda þinna, to imitate their
good deeds, id.; atferð ok eljun, energy, Ld. 318. γ a law term, execution; með dómrofum ok atferðum, Gþl. 183. δ. behaviour, pro-
ceeding, conduct; hverja a. vér skulum hafa, Nj. 194, Rb. 390, Sks. 239,
655 xxxii. 2; -- now freq. in the last sense. COMPDS: atferðar-leysi,
n. idleness, inactivity, helplessness, Fær. 232, 544. 23. atferðar-maðr,
m. a skilful man, Bs. i. 639.
atferð-ligr, adj, fit or manly, Fms. viii. 53, v. 1.
at-ferli, n. [ferill], action, proceeding, used esp. as a law term, proceed-
ing, procedure; með enu sama a., Grág. ii. 405: plur. skal sá slík atferli
hafa öll um lýsingar sem áðr er tint, 27, H. E. ii. 75. β. method; þá
eru mörg a. jafnrett til þess, Rb. 38. γ. hann spurðist fyrir um a.
héraðsmanna, what they were doing, Grett. 123 A. δ. gramm., a. parta
(modi partium orationis) eru tólf, Skálda 185.
at-flutning, f. (now ˜ingr, m.), purveyance, supply, in plur., Eg. 275,
Fms. ii. 68, viii. 179.
at-fylgi, n. and atfylgja, u, f. help, backing, support, Fms. ii. 105, Stj.
384, Hom. 139, Fms. x. 60, v. 1.
at-færsla, u, f. exertion, courage, K. Þ. K. 94 (rare). COMPD: at-fœrslu-maðr, m. a man of vigour, Bret. 12, 155.
at-för, ar, f. 1. prop, a going to; as a Norse law term, execution,
domr ok atför, Gþl. 361, 389: mod. Dan. adfœrd, cp. atferð, 7. 2. in
30 ATFARARDOMR -- ATORKUSEMI.
Icel. commonly of an onslaught or armed aggression, Fms. i. 54, Nj. 93, 93, 99, 113, Sturl. iii. 237, Ann. 1252. 3. method =aðferð, Fms. ii. 328. COMPDS: atfarar-dómr, m. sentence of execution for payment, Gþl., N. G. L. i. 154. atfarar-þing, n. court of execution, MS. 302, 172 (Norse). atfara-lauat, n. adj. quiet, with no act of violence between tivo hostile parties, Eb. 244, Sturl. ii. 40.
at-ganga, u, f. 1. attack in a fight, onslaught, Fms. i. 36, Nj. 36, Lv. 13, Bret. 6. 2. peaceful help, Fms. xi. 86, Nj. 99, Ísl. ii. 210. COMPD: atgongu-mikill, adj. unruly, quarrelsome, aggressive, Fs. 41.
at-gangr, m. 1. fighting, combat, aggression, Ísl. ii. 268, Korm. 242: injury, violence, = ágangr, Fms. vi. 239. 2. help, co-operation,
Grett. 157, 162, Vígl. 19. 3. now, redress, recovery of a claim.
COMPD: atgangs-mikill, adj. = energetic, Grett. 129 A.
at-geirr, m. (false spelling UNCERTAIN ), a bill or halberd, undoubtedly a
foreign weapon, rarely mentioned in the Sagas, but famous as the favourite
weapon of Gunnar of Hlíðarendi; mentioned besides in Sks. 392, Landn. 163, Eb. 120, Fms. iii. l00, v. 249, Fas. iii. 462, but esp. Nj. 44, 45, 84,
95, 97, 108, 114, 119: in the Nj. used generally of thrusting, but also of
hewing; Högni hjó í sundr spiót skaptið með atgeirinum, en rekr atgeirinn
i gegnum hann, H. hewed in sunder the spearshaft with the bill, and drives
the bill through him, Nj. 119; in Landn. 163 mentioned as a javelin.
at-gengiligr, adj. acceptable, inviting, Bs. i. 372.
at-gerð, atgervi, atgeyrð, v. atgörð, -görvi.
at-gœzla, u, f. supeærintendance, care, caution, Sturl. iii. 58 (now freq.)
atgörð, f. 1. plur. measures, steps taken; litlar atgöðir, small
measures, Ísl. ii. 355, Fs. 4; var eigi vaent til atgerða, few expedients,
Grett. 124. 2. repair of a building or the like (now freq.), Dipl. v.
145. β. a surgical operation, medical help, Bs. i. 108, 618, 644: Sturl.
i. 43 is a bad reading. COMPDS: atgörða-lauss, adj. helpless, lazy,
inactive, Al. 25: neut., atgörðarlaust er um e-t, no steps are taken, Fms.
vi. 38. atgörða-maðr, m. a ready man, El. 15, Sturl. ii. 127.
atgörðar-mikill, adj. active, Nj. 56.
at-görvi, atgerfl, atgjörfl, f.; neut., Fms. x. 293 C. [görr at sér,
accomplished] ; endowments, accomplishments derived from good training
added to natural gifts; in olden times esp. those of an athletic or physical
kind; fríðleik, vöxt, afl, ok alla a., beauty, stature, strength, and all accom-
plishments whatever, Eg. 29, Fbr. 56, Fms. vi. 5, 268, i. 30, viii 140,
x. 293; at íþróttum, a. ok vinsæld, Hkr. i. 212: of spiritual qualities and
character (rare in old writers), af Guðs góðgipt ok sjálfs sins a. göfgastr
maðr á Íslandi, Bs. i. (Hv.) 70; at lærdómi, vitrleik ok a., 130. Páls S.
COMPD: atgörvi-maðr, and more freq. atgörvis-maðr, m. a man of
great (physical) accomplishments, Fms. i. 17, Eg. 685 (where it is used of
a young promising poet), 22, Ld. 12; used of an artist, Ísl. ii. 171: a. um
marga hluti, man of great capacity, 191; used of a musician, Grett. 158.
at-hald, n. constraint, coercion, restraint, Fbr. 2, Fms. xi. 228.
at-hjúkan (now aðhjúkrun), f. [hjuka at e-m], heed, attention, care
in the most tender sense of that word, e. g. that of a mother to her sick
child; attention to a sick, frozen, shipwrecked, or destitute person, Fms.
viii. 444, Finnb. 234, v. 1.
at-hlaup, n. onslaught, assault, Fms. viii. 35, Bjarn. 37; í einu a., in
one rush in a battle, Ld. 64; veita manni a. eðr sár, violence or wound,
K. Á. 48; tókst nú þegar a., a hand to hand fight, Gullþ. 12.
at-hlátr, m. [hlægja at], a laughing-stock, Fms. ii. 182.
at-hlægi, n. ridicule, mockery; með a. ok sköm, ridicule and shame,
Fms. x. 279; ef a. er vert, if it be ridicule, vi. 208; a. eðr úmannan, a
laughing-stock and a wretch, Sturl. iii. 240.
at-hlægiligr, adj. ridiculous, Band. 13.
at-huga, að, to heed, bethink oneself, pay attention to, consider; a. sik,
to t a ke heed, Sturl. iv. 75 in a mod. MS.; cp. Bs. i. 744 (now freq.)
at-hugall, adj. heedful, careful, Sturl. iii. 125, Sks. 296.
at-hugi, a, m. heed, care, attention, consideration, Hom. 5 2; af öllum a.,
carefully, Post. 656 B; hið elzta (barn) hefir ekki a. hit minsta, the
eldest bairn has no head on his shoulders, El. 19, Sks. 482; með a. ok
áhyggju, with care and concern, Fms. x. 281. COMPDS: athuga-lauss,
adj. heedless. athuga-leysi, n. beedlessness, Stj. 6, Fas. i. 245; hlýtr
jafnan íllt af a., ' Don't care' comes ever to a bad end (a proverb), Grett.
118 A. athugaliga, adv. attentively, Sks. 360. athuga-litill,
adj. little careful, heedless, Bs. i. 190. athuga-sarnliga, adv. and
-ligr, adj. attentively, attentive, Sks. 600, 360, 6, 472. athuga-samr,
adj. heedful, attentive, Hom. 58, Fms. viii. 447. athuga-verðr, adj.
worthy of attention, Fms. x. 276.
at-hvarf, n. [hverfa at, to turn towards]: a. in the phrase, göra
e-m a., to pay one compliments, pay attention to, Bs. i. 801; hann er vel
við þormóð ok görði meir at athvarfi við hann, he treated Th. respectfully
or cultivated his friendship, Fbr. 119; Sighvatr görði at athvarfi um sendi-
menn konungs, ok spurði þá margra tíðenda, he communicated with them
or paid themvisits, attended to them, Hkr. ii. 214. β. athvarf is now
freq. in the sense of shelter, refuge.
at-hygli, f. [athugall], beedfulness, attention; með a., Sks. 1, 445 B,
564, Fms. vi. 446, (now used as neut.)
at-hyllast, t, dep. (qs. athyglast), to lean towards, be on the side of, do homage to; with acc., af því skolu vér a. þenna engil í beonum varum, to cultivate his friendship, Hom. A. M. 237. 7; at a. ok sækja e-n at ámaðar orði, 655 xiii. B. 4, Bs. i. 202; setlum vér þann yðvarn at a. er mestan görir várn sóma, take his part, who ..., Fms. v. 273.
at-hæfi (not athœfi, vide Sks. B., which carefully distinguishes between œ and œ), n. conduct, behaviour; a. kristinna manna, their rites, service,
Fms. ii. 37, cp. Ld. 174; í öllu sínu a., conduct, proceeding, Fms. xi. 78,
viii. 253: manners, ceremonies, Sks. 301; konunga a., royal manners,
Hom.: þetta hefir verit a. (instinct) þessa skrímsls, Sks.: deeds, doings; skal
nú þar standa fyrst um a. þeirra, Mag. 11. Now freq. in a theol. sense.
at-hæfiligr, adj. . fit, fitting, due, Eg. 103, Finnb. 228.
at-hofn, f. [hafast at, to commit] , conduct, behaviour, business; hvat
er hann hafði frétt um a. Skota konungs, his doings and whereabouts, Eg. 271; fengin var þeim önnur a., occupation, Fbr. 19; ganga til skripta ok
segja sínar athafnir, to go to shrift and confess his behaviour, Fms. i. 301;
í athöfnum margir, en sumir í kaupferðum, Orkn. 298; er þat ok
likligt at þú fylgir þar eptir þinni a., (ironically) that you will go your
own foolish way, Fs. 4. COMPDS: athafnar-lauss, adj. inactive, Fms.
iii. 128, 154. athafnar-leysi, n. inactivity. atliafoar-maðr and
athafna-, m. a busy enterprising man, Hkr. ii. 255, Fær. 209. In a bad
sense, a laughing-stock; gora e-n at athafnarmanni, to make a butt of him,
Sturl. i. 24, 181, this last sense seems to be peculiar to the first and second
part (þáttr) of the Sturl., which were not written by Sturla himself, but by
an unknown author.
at-kall, n. demand, call, request, solicitation, Bs. i. 735, Al. 64, Ver. 48.
at-kast, n. a casting in one's teeth, a rebuke, reproach, Mag. 65.
at-keri, anchor, v. akkeri.
at-kváma, and later form aðkoma or atkoma, u, f. arrival, Ld. 78,
Fms. vi. 239; metaph. (eccl.) pain, visitation, Hom. 68, 121. Now used
in many compds: aðkomu-maðr, m. a guest, etc.
at-kvœði, n. [kveða at orði]. I. a technical phrase, esp. in
law; svá skal sækja at öllu um fjártökuna, sem þjófsök fyrir utan a.,
the proceeding is all the same with the exception of the technical terms,
Grág. ii. 190; at þeim atkvæðum er Helgi hafði í stefnu við þik, the expres-
sions used by Helgi in summoning thee, Boll. 354. β. a word, expres-
sion in general; þat er þrífalt a., mannvit, siðgæði ok hæverska, Sks. 431,
303; en þó vér mælim alla þessa hluti með breiðu a., in broad, general terms,
Anecd. 21, þiðr. I. γ. now used gramm. for a syllable, and in many
compds such as, eins atkvæðis orð, a monosyllable; tveggja, þriggja ...
atkvæða ..., etc., a dissyllable, etc.: ' kveða at' also means to collect
the letters into syllables, used of children when they begin to spell. Old
writers use atkvæði differently in a grammatical sense, viz. = pronunciation,
sound, now framburðr; þeir stafir megu hafa tveggja samhljóðenda a., hverr
einn, Skálda (Thorodd) 165; eins stafs a.; a. nafns hvers þeirra; þá er
þat a. hans í hverju máli sem eptir lifir nafnsins (in the last passage = the
name of the letter), 168. II. a decision, sentence, almost always
in plur.; beið hann þinna atkvæða, Nj. 78; var því vikit til atkvæða
(decision) Marðar, 207; bíða atkvæða Magnúss konungs um álög ok
pyntingar, Fms. vi. 192: sing., var þat biskups a., his decision, v. 106;
hvi gegnir þetta a. (sentence) jarl, rangliga dæmir þú, 656 B; þínu boði
ok a., command and decisive vote, Stj. 203; af atkvæði guðanna, by their
decree, Edda 9, Bret. 53. β. now a law term = vote, and in a great
many compds: atkvæða-greiðsla, division; atkvzða-fjöldi, votes; a.
munr, majority, etc. III. a decree of fate, a spell, charm, in a
supernatural sense, = ákvæði; af forlogum ok a. ramra hluta, Fs. 23;
konungr sagði úhægt at göra við atkvæðum, ... to resist charms (MS. ak-
vedni, where it is uncertain whether the reading is ákv- or atkv-); a.
Finnunnar, the spell of the Finnish witch, 22; svá mikil a. (pl.) ok ilska
fylgði þessum álögum, Fas. i. 404, iii. 239, Fms. x. 172., COMPDS:
atkvæða-lauss, adj. [kveða at, to be important] , unimportant, of no
consequence, Fas. ii. 242. atkvæða-maðr, m. a man of weighty
utterance, of importance, Fms. xi. 223. atkvæða-mikill, adj. of
weight, note, authority, Nj. 51
atla, að, to 'ettle', intend, purpose, Bret. 144; so according to the modern
pronunciation of ætla, q. v.
at-laga, u, f. an attack in a sea fight, of the act of laying ships alongside;
skipa til a., Fms. i. 169, iv. 103; hörð a., hard fight, xi. 133, Hkr. ii. 272,
Nj. 125, Sturl. iii. 63, etc.: more rarely of an attack on land, Fms. vii.
244, Al. 122, Ísl. ii. 83, Bret. 50. β. an advance, landing, without
notion of fight, Fms. ix. 430. COMPDS: atlögu-flokkr, m. the name
of a poem describing a battle by sea, Sturl. iii. 63. atlögu-skip, n. a
ship engaged in battle, Fms. viii. 382.
at-lát, n. [láta at e-u, to comply with] , compliance, Hom. 47; synda a.,
indulgence in sin, Greg. 31. Now, atlæti, n. and atlot, n. pl. treatment;
gott atlæti, kindness; ill atlot, harshness, esp. in respect to children.
at-lega, u, f. shelter for sheep and cattle on the common pastures; hag-
beit á vetrum ok a. fé sínu at selinu, Dipl. v. 4 (rare).
at-mæli, n. abuse, offensive language, Bs. ii. 181.
atoma, u, f. an atom, Rb. 114; a weight, subdivision of an ounce, 532. 1.
at-orka, u, f. energy, activity. COMPDS: atorku-maðr, m. an active
man. atorku-samr, adj. active. atorku-semi, f. activity.
at-rás, f. an on-rush, charge, attack, Fms. viii. 413, v. árás.
at-reið, f. (milit.) a riding at, a charge of horse, Fms. vi. 417, in the
description of the battle at Stamford Bridge: Hkr. iii. 162 has áreið, but
some MSS. atreið, vii. 57. β. the act of riding at or over, Nj. 21; esp.
in the translation of French romances of tilting in tournaments, Str. (freq.)
COMPD: atreiðar-áss, m. a quintain pole, at which to ride a-tilt, El. 15.
at-rekandi, m. pressing efforts, exertions; svá mikill a. var görr um
leitina, the search was carried on so thoroughly, Band. 4 C; cp. reki.
at-renna, u, f. a slip. COMPD: atrennu-lykkja, u, f. a running
knot, a noose, Fms. vi. 368.
at-rið, now atriði, n. 1. = atreið, movement, in the phrase, hann
hafði allt eitt atriðit, he did both things at once, in the twinkling of an
eye, Grett. 95 new Ed. 2. a gramm. term in the compd atriðs-
klauf, f. probably = GREEK, Edda (Ht.) 124, cp. Ed. Havn. ii. 154,
cp. Skálda 193; atrið would thus mean a word, sentence. It is now very
freq. in the form atriði, n. in a metaph. sense, the chief point in a sentence,
or a part, paragraph, and used in many compds. Atriðr, m. is one of
the poët. names of Odin, the wise (?).
at-róðr, rs, m. a rowing at, i. e. an attack made (by a ship) with oars,
Fms. ii. 310, Hkr. ii. 272, etc. β. gener. rowing towards, Jb. 308.
at-samr, adj. [at, n.], quarrelsome, an GREEK., Fms. iv. 205; cp. Hkr.
ii. 1. c.
at-seta, u, f, a royal residence; hafa a., to reside, used especially of
kings, Fms. i. 23, x. 209, Hkr. i. 63, Eg. 170, Nj. 5, etc.
at-setr, rs, n. id., vide konungs-atsetr.
at-skiljanligr, adj. [Dan. adskellig], various, different, Karl. 206, (an
unclass. word.)
at-skilnaðr, ar, m., in mod. Icel. = parting, separation. β. discord,
Grett. 88; A, B, C, however, have áskilnaðr.
at-sókn, f. [sækja at], onslaught, attack, Fms. i. 64, Nj. 100, etc. β.
a throng of guests or visitors seeking hospitality; föng vóru lítil en a.
mikill, Bs. i. 63 (now freq.) γ. in popular superstition, the foreboding
of a guest's arrival; sleep, drowsiness, or the like, caused, as people believe,
by the fylgja or ' fetch' of the guest, his sure forerunner; the Icelanders
speak of a good, agreeable aðsókn, or a bad, disagreeable one; a man may
'sækja vel eðr ilia að,' as he is an agreeable guest or not. Only a 'fey'
man's fylgja follows after him. Vide Ísl. þjóðs. i. 354 sqq. COMPD:
atsóknar-maðr, m. aggressor, Fs. 70.
at-spurning, f. [spyrja at], 'speering' at, inquiry, in the phrase, leiða
atspurningum, which ought, however, to be in two words, Fb. i. 216.
at-staða, u, f., now aðstoð, n. a standing by, backing, support, Bs. i.
846. β. earnest request, Mar. (Fr.)
at-stuðning, f. and -ingr, m. [styðja at], support, Fas. i. 24.
at-súgr, m. prop, pressure [súgr] caused by crowding; now freq. in the
phrase, göra a. að e-m, to mob one. β. the phrase, bora frekan atsúg
um e-t (where the metaphor is taken from boring), to deal harshly with,
pierce through to the marrow, Orkn. 144: cp. Fms. vii. 29.
at-svif, n. incident, bearing, Sks. 682. β. medic, lipothymia, a fainting fit, swoon, Fél. ix. 185; cp. að svífa yfir e-n, to be taken in a fit, Sturl.
iii. 286.
at-tú, by assimilation = at þú, that thou, freq. e. g. in the Orkn. new Ed.
at-tönn, f. [at, n.], a tusk, Fas. i. 366.
at-veizla, u, f. [veita at], assistance, Fms. x. 60, v. 1.
at-verknaðr, m. work, especially in haymaking; Þórgunnu var ætlað
nautsfóðr til atverknaðar, to toss and dry it, Eb. 26: now, vinna at heyi,
to toss it for drying.
at-vik, n. [víkja at], mostly in plur. details, particulars; in the phrases,
eptir atvikum, according to the circumstances of each case, Gþl. 403; atvik
sakar, the particulars of a case, Sks. 663; með atvikum, circumstantially,
chapter and verse, Fas. iii. 330: in Stj. 179 it seems to mean gestures.
II. an onset, prob. only another way of spelling atvígi,
N. G. L. ii. 65; at ek geta eigi hefnt þessa atviks er mér er gört, that
I cannot get this affront avenged which has been done me, Grett. 151 A.
at-vinna, u, f. means of subsistence, support, Grág. i. 294, Jb. 151, Fær.
37, Stj. 143, 291, 623. 41, 656 A, 655. 20, Clem. 56, Jb. 151, Fms. v. 239:
labour, occupation, Anecd. 20, Sks. 603, (now very freq.) COMPD:
atvinnu-lauss, adj. without means of subsistence, Fms. ii. 97.
at-vist, f. [vesa at], presence, esp. as a law term, opp. to an alibi, the
act of being present at a crime: the law distinguishes between ráð (plotting),
tilför (partaking), and a. (presence), Grág. ii. 37; vera í atsókn
ak a., to be present and a partaker in the onslaught, Nj. 100. β. transl.
of the Lat. assiduitas, 677. 12.
at-vígi, n. onset, onslaught, N. G. L. ii. 65, cp. i. 126, Fas. ii. 244.
at-yrði, n. pl. abusive words, Fs. 5, Fms. iii. 154.
AUÐ-, adverbial prefix to a great many adjectives, adverbs, and participles,
seldom to subst. nouns, [not found in Ulf.; A. S. eâð, as in eâð-
medu, humilitas, and also as a separate adj. eâde. facilis; Old Engl. 'eath,'
'uneath,' for 'easy,' 'uneasy;' Hel. ôð and ôði, facilis, unôði, difficilis],
easy, opp. to tor-. To this 'aud' and not to 'old' may perhaps be referred
some of the compds of aud and awd in Scottish and provincial
English. Thus 'audie' in Scotch means an easy careless fellow; 'aud farand,' or 'auld farand,' may both mean easy going: v. the words in
Jamieson and the Craven Glossary.
auða, u, f. desolation, Þiðr. 2.
auð-beðinn, adj. part. [A. S. eâðbede], easily persuaded to do a thing,
with gen. of the thing, Eg. 17, 467.
auð-bættr, adj. part, easily compensated for, Glúm. (in a verse).
auð-eggjaðr, adj. part, easily egged on to do, with gen., Fms. v. 62.
auð-fenginn, adj. part, easy to get, Fs. 62, Grett. 113 A, Mag. I, where
it is spelt auðu-; cp. toru- = tor-.
auð-fengr, adj. id., Hým. 18; a. var lið, 655 xxviii, Fms. v. 274.
auð-fundinn, adj. part, easy to find, in promptu, Hkr. ii. III; neut.
used metaph. easy to perceive, clear, Eg. 54, Ld. 194, v. 1.
auð-fyndr, adj. an older form, id., used only as neut. easily perceived,
clear; þat var a., at..., it could easily be seen, that..., Ld. 194.
auðga, að, [Ulf. auþagjan = GREEK; A. S. eâðigjan = beatum facere],
to enrich, Bs. i. 320, Stj. 68; reflex., hafði Noregr mikit auðgast, N. had
grown very wealthy, Fms. vi. 448 :-- to make happy, er alla elskar ok
auðgar, i. 281, Th. 77.
auð-gengr, adj. easy to pass; stígr a., 677. 5.
auð-ginntr, adj. part, easily cheated, credulous, Lex. Poët.
auð-gætligr, adj. easy to get, common, Fms. i. 261.
auð-gætt, n. adj. easy to get, = auðfundit, Lex. Poët., Hb. 6 (1865).
auð-görr and later form auð-görðr, adj. part, easily done, Fas. i. 74.
auð-heyrt, n. adj. part, easily heard, clear, evident, Ld. 266.
auðigr and auðugr, adj. [Ulf. auðags = GREEK, auðagei, f. = GREEK;
Hel. ódag = beatus, dives; A. S. eâðig, beatus, opulentus; O. H. G.
ôtag], contracted before an initial vowel into auðgan, auðgir, auðgum;
uncontr. form auðigan = auðgan, Fms. i. 112, etc.; now used uncontracted
throughout, auðugir, auðugar, etc.; rich, opulent; ríkr ok a., powerful
and opulent, Eg. 22, 83; at fé, wealthy, Fas. i. 49, Ísl. ii. 323, Nj. 16, Post.
656 C; skip mikit ok a., with a rich lading, Fms. xi. 238; a. at kvikfé,
Ld. 96; superl. auðgastr, Eg. 25, Ísl. ii. 124; England er auðgast at
lausafé allra Norðrlanda, Fms. xi. 203.
AUÐIT, n. part. of an obsolete verb analogous to auka ('ablaut' an --
jó -- au), [cp. Swed. öde, fatum; auðna, luck; auðr, opes, etc.], used
in many phrases, and often answering to the Gr. GREEK, with dat.
pers. and gen. of the thing; e-m er, verðr, auðit e-s, it falls to one's lot; úlíkligt
er at oss verði þeirrar hamingju a., it is unlikely that this good fortune is
destined for us, Eg. 107; koma mun til mín feigðin..., ef mér verðr þess
a., if that be ordained for me, Nj. 103; þó at mér verði lífs a., though life
may be granted to me, Fms. i. 47; konungr lét græða menn sína sem lífs
var a., those whose lot it was to live, who were not mortally wounded, Eg.
34; hafði þeim orðit sigrs a., had won the day, Eg. 86; var þeim eigi
erfingja a., to them was no heir granted by fate, 625. 83: with 'at' and
an infin., mun oss eigi a. verða at fá þvílíkan, Fms. x. 339: absol., hafi
þeir gagn er a. er, let them gain the day to whom the god of battles grants
it, xi. 66: with the addition of 'til;' ek ætla okkr lítt til ástafunda a. hafa
orðit, we have had bad luck in love, 310: auðinn, masc. appears twice
or thrice in poetry, auðins fjár, means possessed, Skv. 3. 37: in prose in
Al. 21 (by Bishop Brand), láta auðins bíða, to submit to fate, to be
unconcerned; even in compar., hvárt hyggit ér manni nokkuru at auðnara
(any more chance), at hann fái knúta þessa leysta, of the Gordian knot,
19, at auðnu, v. auðna [cp. A. S. eâden, datus, concessus; Hel. ôdan,
genitus, natus: cp. also jóð, proles, a word perhaps of the same root.]
auð-kendr, adj. part. easy to 'ken' or recognise, of distinguished
appearance, Al. 21, Fms. i. 44.
auð-kenni, n. (= einkenni), mark, distinction, Karl. 180.
auð-kenniligr, adj. = auðkendr, Hrafn. 13.
auð-kenning, f. a clear mark, sure sign, Sturl. i. 70. MS. A. M. 122 B;
áminning suits better, so the Ed. and Brit. Mus. 11, 127.
auð-keyptr, adj. part. easily bought, cheap, Hkr. iii. 246.
auð-kjörinn, adj. part. easily chosen, easy to decide between, Sd. 170.
auð-kumall, adj. (now viðkvæmr), very touchy, tender, sensitive; a. ok
lasmeyrr, of a snake's belly, easy to wound, Stj. 98; öngvær (depressed)
ok auðkumul, (fem.) touchy, Bs. i. 323; a. í skapi, irritable, 353.
auð-kvisi, v. aukvisi.
auð-kvæðr, adj. easily talked over, easily moved, obsequious, pliable;
eptirlátr ok a., N. G. L. ii. 400; ertú ok eigi a. (hard to move) til fylgðar,
Grett. 122 new Ed. = auðbeðinn.
axið-kymli, f. [auðkumall], touchiness, sensitiveness; a. konunnar, a
woman's touchiness or weakness, 623. 36.
auð-kýfingr, m. [kúfa, accumulare], poët. a heaper up of riches, a
wealthy man, a Croesus; örr maðr er a., Edda 107; in prose in Sturl. i.
38, Al. 5; ríkismenn ok a., Post. 656 C. 30.
auð-lagðr, adj. part. wealthy, whence auðlegð, Lex. Poët.
auð-lattr, adj. part. docile, easily kept in check, Glúm. 396 (in a verse).
auð-látinn, adj. [lát, manners], of easy affable manners, Str. 36.
auð-legð, f. easy circumstances, wealth, Bs. i. (Laur. S.) 836; now freq.
auð-ligr, adj. happy, lucky, Fms. vi. 420 (in a verse).
auð-maðr, m. a wealthy man, Fms. ii. 21, Ísl. ii. 385, 125.
auð-mjúkliga, adv. and -ligr, adj. humbly, Bs. i. 773, Grett. 207 new Ed.
auð-mjúkr, adj. humble, meek, compar. auðmjúkari, Sturl. i. 45; a.
iðran, devoted repentance, H. E. i. 510.
auð-munaðr, adj. part. easily remembered, not to be forgotten, Fms. vi.
249, v. l.
auð-mýkja, t and ð, to humble; a. sik, to humble oneself, Bs. i. 854.
auð-mýkt, f. meekness, humility, Fms. viii. 54, v. 1.; now freq. in theol.
writers.
auðn, f. [auðr, adj.], a wilderness, desert; auðn Sinai, Stj. 300. β.
land which has no owner or is waste, uninhabited; bygðust þá margar
auðnir víða, many wide wastes were then peopled, Eg. 15; alla auðn
landsins, Fms. i. 5, viii. 33, Greg. 33: the auðn was claimed as a royal
domain; konungr á hér a. alla í landi, Fms. xi. 225; um þær auðnir er
menn vilja byggja, þá skal sá ráða er a. á, the owner of the waste, N. G. L.
i. 125: different from almenningr, compascuum or common. 2. more
specially a deserted farm or habitation; sá bær hét síðan á Hrappstöðum,
þar er nú a., Ld. 24; liggja í a., to lie waste, 96, Grág. ii. 214, cp.
278. 3. destruction; auðn borgarinnar (viz. Jerusalem), Greg. 40,
Rb. 332, Ver. 43, Sd. 179 (where auðnu, f.); ríki mitt stendr mjök til
auðnar, is in a state of desolation, Fms. xi. 320, Bret. 68: insolvency,
utter poverty, Grág. i. 62. COMPDS: auðnar-hús, n. deserted huts, on
mountains or in deserts, Grág. ii. 158. auðnar-óðal, n. impoverished
estates, Sks. 333. auðnar-sel, n. deserted shielings, Orkn. 458.
auðna, u, f. desolation, Sd. 179, bad reading.
auðna, u, f. [auðit], fortune, and then, like GREEK, good luck, one's
good star, happiness, (cp. heill, hamingja, gæfa, all of them feminines, --
good luck personified as a female guardian), in the phrase, a. ræðr, rules;
auðna mun því ráða, Fate must settle that, Nj. 46, Lv. 65; ræðr a. lífi (a
proverb), Orkn. 28; arka at auðnu (or perh. better dat. from auðinn), v. arka,
Nj. 185, v. 1.; at auðnu, adv. prosperously, Sl. 25; blanda úgiptu við a.,
Fms. ii. 61; með auðnu þeirri at þorkatli var lengra lífs auðit, by that good
fortune which destined Thorkel for a longer life, Orkn. 18 (50). Cp. the
Craven word aund in the expression I's aund to'ot, 'I am ordained to
it, it is my fate.' COMPDS: auðnu-lauss, adj. luckless, Fas. ii. 240.
auðnu-leysi, n. ill fate. auðnu-leysingi, a, m. a luckless man.
auðmi-maðr, m. a lucky man, luck's favourite, Gullþ. 28, Ld. 40, Fas.
i. 340. auðnu-samliga, adv. fortunately, Finnb. 344.
auðna, að, impers. to be ordained by fate; ef honum auðnaði eigi aptr
at koma, if it was not ordained by fate that he should come back, Fms. ix.
350; sem auðnar, as luck decides, Fb. i. 160, Fas. iii. 601, Lv. 30: with
gen., ef Guð vill at þess auðni, that it shall succeed, Bs. i. 159, v. 1., þat is
less correct: now freq. in a dep. form, e-m auðnast, one is successful, with
following infin.
auð-næmiligr, adj. [nema], easy to learn, teachable, Sks. 16.
auð-næmr, adj. easily learned, soon got by heart, Sks. 247 B; auðnæm
er ill Danska, bad Danish is soon learnt (a proverb); auðnæmast þó hið
vonda er, Pass. 22. 10.
auð-prófaðr, adj. part. easily proved, Laur. S. MS. 180. 85.
AUÐR, f. [Swed. ôde, fatum] , fate, destiny, only used in poetry in the
phrase, fá auðar, to die, Ísl. ii. 389 (in a verse); haga til auðar, to avail
towards one's happiness, Gísl. 59 (in a verse). Auðr is also a fem. pr. name.
AUÐR, adj. [Ulf. auþs -- GREEK; O. H. G. odi; Hel. odi = inanis: cp.
A. S. ydan and édan, vastare; Germ, öde and öden: the root is rare in
A. S. and lost in Engl.] :-- empty, void, desert, desolate; húsin voru auð,
uninhabited, Ld. 96; koma at auðu landi, of the first colonists when
coming to Iceland, Landn. 316, opp. to 'koma at bygðu landi,' or 'land
numið;' auð búð, Eg. 727; auð borð, void of defenders, of ships that have
lost their men in fight, Fms. ii. 329; auð skip (= hroðin), all the crew
being slain or put to flight, Hkr. iii. 126. β. metaph., auðr at yndi,
cheerless, distressed, Stj. 421; sitja auðum höndum, now used of being idle:
in the Ad. 22, með a. hendr means empty-handed, without gifts; so also
in Stj. 437. I Sam. vi. 3, answering to 'empty' in the Engl. text.
AUÐR, s, and poët. ar, m. [Goth, auds = GREEK is suggested; it
only appears in Ulf. in compds or derivatives, audags adj. beatus, audagei
f. beatitudo, audagian, beare; A. S. eâd, n. means opes; Hel. od =
bonum, possessio: it is probably akin to óðal; cp. also feudal (A. S. feoh =
fee), alodial]: -- riches, wealth, opulence; auð fjár (only in acc.), abundance,
is a freq. phrase; also, auð landa ok fjár, Edda 15; oss er þar mikit af sagt
auð þeim, Band. 8, Fms. ii. 80, 623. 21; draga saman auð, id. In
proverbs, margan hefir auðr apat; auðrinn er valtastr vina, wealth is the
ficklest of friends, Hm. 77 etc.
auð-ráðinn, adj. easily to 'read' or explain, Fas. iii. 561. β. easy
to manage, v. úauðráðinn.
auð-ráðr, adj. easily guided, pliable, yielding, Bs. i. 265.
auðræði, n. pl. means, property, wealth, Bs. i. 146, 129, 136 (where it
= income), 158, 68 (where the gen. auðráða = auðræða), Stj. 345, Hom.
68, Fms. iv. 111; not very freq., auðæfi is a more current word.
auð-sagt, part. easily told.
auð-salr, m. treasury (poët.), Fsm. 7.
auð-sénn, part., now auðséðr (cp. however Pass. 6. 4, 7), easily seen,
evident, Hrafn. 13, K. Å. 214.
auð-skeptr, part. (in a proverb), Ad. 21, eigi eru a. almanna spjör, it is not easy to make shafts to all people's spear heads, i. e. to act so that all
shall be pleased, cp. Hm. 127; auð-skæf (as given in the Skálda, where
this line is cited) may be a better reading = not easily carved or made so
as to suit everybody.
auð-skilligr, adj. easy to distinguish, understand, Skálda 167.
auð-skæðr, adj. part. easily injured, Eg. 770; delicate, tender, Stj. 345.
Deut. xxviii. 56, Bs. i. 353.
auð-snúit, n. part. easily turned, Hkr. ii. 271.
auð-sóttligr, adj. easy to perform, an easy task, Fms. xi. 282.
auð-sóttr, part. easily won, easy to win; mál a., Eg. 38, 200, in both
cases of a happy suitor; a. land, land lightly won, Fms. iii. 49; auðsóttr
til bæna, pliable, yielding, Al. 4: eigi a., not easily matched, Valla L. 205.
auð-sveipr (and now also auðsveipinn, whence auðsveipni, f.),
adj. pliable, yielding, now esp. used of good, obedient children, Bs.
auð-sýna, d, to shew, exhibit, Bs. i. 274; má þat vel auðsýnast, to be
seen, Stj. 13.
auð-sýniligr, adj. evident, and -liga, adv. clearly, Fms. i. 142, Stj.
14, 26.
auð-sýning, f. show, exhibition, Skálda 199. transl. of Lat. demonstratio;
H. E. i. 517. proof, demonstration.
auð-sýnn, adj. easily seen, clear; hon var síðan kölluð Delos svá sem
a., Stj. 87, 250: neut. = evident, Hom. 154, Eg. 736, Fms. i. 72.
auð-sæligr, adj. id., Fms. vii. 148.
auð-sær, adj., neut. auðsætt, fem. auðsae, easily seen, clear, Bjarn. 63,
Fms. x. 175, 655 xi. I: metaph. clear, evident, Magn. 436, 625. 174:
neut. evident, Fms. i. 42, Hrafn. 13: compar. auðsærri, more conspicuous,
Fms. ii. 322: superl. auðsæstr, Ld. 236; auðsæust, Fms. iv. 321.
auð-trúa, adj. ind. credulous, Lex. Poët, (freq.)
auð-tryggi, f. ind., now auðtryggni, f. credulity, Gísl. 62.
auð-tryggr, adj. credulous, Stj. 199. Grett. 130 A, Fms. viii. 447.
auð-van, n. bad luck, Lex. Poët.
auð-vandr, adj. very painstaking in doing one's duties, Bs. i. 141, an
GREEK.
auð-ván, f. expectancy of fortunes (poët.), Lex. Poët.
auð-velda, d, to take lightly, make easy, Orkn. ch. 68.
auð-veldi, n. easiness, facility, Hom. 7. transl. of Lat. facultas; með
a., as adv. easily, Fms. vii. 116, Karl. 131, 142: auðvelda-verk, n. an
easy task, Grett. 127 new Ed.
auð-veldliga and -velliga, adv. easily, lightly, Fms. i. 87, Stj. 99, Hkr.
i. 200; taka a. á e-u, to make light of a thing, Fms. xi. 124: compar.
-ligar, i. 262, Stj. 130.
auð-veldligr and -velligr, adj. easy, Stj. 8, 356. Josh. vii. 2.
auð-veldr, adj. ea s y, Eg. 39: superl. -veldastr, Ld. 14; metaph.
compliant, Bs. i. 256, Sturl. i. etc.
auð-vinr, m. (poët.) a charitable friend [A. S. eâðvine] ; in the old
poets freq. spelt otvin, v. Lex. Poët. β. as a pr. name Auðunn; the
etymology in Hkr. i. 12 is bad; and so is also the popular etymology of
this word = none, fr. auðr, vacuus.
auð-virðiligr, etc., v. auvirð-.
auð-vitað, n. part. easy to know, clear, evident, Ld. 78, Finnb. 232:
now often adv. = clearly, to be sure.
auð-víst, n. adj. sure, certain, Karl. 181.
auð-þeystr, adj. part. easy to make flow, Stor. 2 (dub. passage).
auð-þrifligr, adj. [probably = ör-þrifligr, fr. ör- priv. and þrifligr,
robust, strong], feeble, weakly, Ísl. ii. 456, Fb. i. 275 (of weak frame).
auð-æfi qs. auðöfi, n. pl. ['auðr,' opes, and 'of;' = ofa-fé, q. v.; Lat.
opes], opulence, abundance, wealth, riches, in the Grág. freq. = means of
subsistence, emoluments, i. 269, 277 (twice), ii. 213, cp. Íb. 16, where it
means emoluments: in the proper sense wealth, Hkr. i. 13, where it means
gold and treasures, Sks. 334, 442; veg ok a., power and wealth, Greg.
23; himnesk a., Joh. 21; jarðlig a., Greg. 32. Matth. vi. 19, 20; mörg
a., Eluc. 53, Hom. 151, etc.
aufi, interj. [a for. word; Germ, au weh], woe! alas! used with dat., a.
mér, Mar. 167; acc., a. mik, 175; absol., 147: after the Reformation
'áví' and 'ó vei' occur, or 'vei' alone.
aufusa, u, f., in Norse MSS. spelt afusa, Dipl. i. 3; avusa, Str. 27, 54,
Sks. 775 B; afuusa, N. G. L. i. 446. In Icel. always spelt with au, av,
or ö, by changing the vowel, öfusa, aufusa, Ó. H. 155, where, however,
some MSS. have aufussa, avfusa, Fms. viii. 39, 250; öfusa, Fs.
123; ofusa, 677. 3, Band. 6; öfussa, Bs. i. 481: the change of vowel is
caused by the following f (v). The word is now quite obsolete, and its
etymology is somewhat uncertain; it may be qs. á-fúss, or af-fúss, an
'af-' intens. and 'fúss,' willing, this last suggestion would best suit the
Norse form. Its sense is thanks, gratitude, satisfaction, pleasure, and is
almost exclusively used either as a supplement to 'þökk' or in such
phrases as, kunna e-m au., or e-m er au. á e-u, to be pleased, gratified with;
þakka með mikilli a., to thank heartily, Str. 27; ef yðr er þar nokkur a.
á, if it be any pleasure to you, Fms. ix. 495; kunna e-m au. e-s, or with
'at,' to be thankful, Fb. ii. 257, Eg. 111, Ó. H. 56, Fms. viii. 1. c., Bs. i.
481, H. E. i. 432, Eg. 522, Sturl. iii. 125, Fær. 209, 677. 3; leggja at
móti þökk ok au., Ó. H. 155; viljum vér au. gefa þeim góðum
mönnum, we will thank them, Fms. viii. 250; var mönnum mikil ö. á því,
much pleased by it, Fs. 123; hafa í móti þökk ok ö., Band. 19 new Ed.
COMPDS: aufusu-gestr, m. a welcome guest, Valla L. 217, Sturl. i. 178.
aufusu-orð, n. thanks, Gísl. 100. aufvisu-svipr, m. friendly mien;
sýna á sér au., Fs. 14.
au-fúss, adj. in a verse by Arnór, perhaps akin to the above, meaning
eager, Orkn. 126: vide, however, Lex. Poët. s. v. ófur.
AUGA, n., gen. pl. augna, [Lat. oculus, a dimin. of an obsolete ocus;
Gr. GREEK (Boeot. GREEK); Sanskr. aksha: the word is common to
Sanskrit with the Slavonic, Greek, Roman, and Teutonic idioms: Goth.
augo; Germ, auge; A. S. eâge; Engl. eye; Scot. ee; Swed. öga; Dan.
öje, etc. Grimm s. v. suggests a relationship to Lat. acies, acutus, etc.
The letter n appears in the plur. of the mod. northern languages; the
Swedes say 'ögon,' oculi, the Danes 'öjne;' with the article 'ögonen'
and 'öjnene;' Old Engl. 'eyne;' Scot, 'een'] :-- an eye It is used
in Icel. in a great many proverbs, e. g. betr sjá augu en auga, ' two
eyes see better than one,' i. e. it is good to yield to advice: referring to
love, unir auga meðan á sér, the eye is pleased whilst it can behold (viz.
the object of its affection), Fas. i. 125, cp. Völs. rím. 4. 189; eigi leyna
augu, ef ann kona manni, the eyes cannot bide it, if a woman love a
man, i. e. they tell their own tale, Ísl. ii. 251. This pretty proverb is an
GREEK. 1. c. and is now out of use; it is no doubt taken from a poem in a
dróttkvætt metre, (old proverbs have alliteration, but neither rhymes nor
assonance, rhyming proverbs are of a comparatively late date): medic.,
eigi er sá heill er í augun verkir, Fbr. 75; sá drepr opt fæti (slips) er
augnanna missir, Bs. i. 742; hætt er einu auganu nema vel fari, he who
has only one eye to lose will take care of it (comm.); húsbóndans auga
sér bezt, the master's eye sees best; glögt er gests augat, a guest's eye
is sharp; mörg eru dags augu, the day has many eyes, i. e. what is to be
hidden must not be done in broad daylight, Hm. 81; náið er nef augum,
the nose is near akin to the eyes (tua res agitur paries quum proximus
ardet), Nj. 21; opt verðr slíkt á sæ, kvað selr, var skotinn í auga, this
often happens at sea, quoth the seal, when he was shot in the eye, of
one who is in a scrape, Fms. viii. 402. In many phrases, at unna (to
love) e-m sem augum í höfði sér, as one's own eye-balls, Nj. 217; þótti
mér slökt it sætasta ljós augna minna, by his death the sweetest light of
my eyes was quenched, 187: hvert grætr þú nú Skarphéðinn? eigi er
þat segir Skarphéðinn, en hitt er satt at súrnar í augum, the eyes smart
from smoke, 200: renna, líta augum, to seek with the eyes, to look upon:
it is used in various connections, renna, líta ástaraugum, vánaraugum,
vinaraugum, trúaraugum, öfundaraugum, girndarauga, with eyes of love,
hope, friendship, faith, envy, desire: mæna a. denotes an upward or praying
look; stara, fixed; horfa, attentive; lygna, blundskaka, stupid or
slow; blína, glápa, góna, vacant or silly; skima, wandering; hvessa augu,
a threatening look; leiða e-n a., to measure one with the eyes; gjóta, or
skjóta hornauga, or skjóta a. í skjálg, to throw a side glance of dislike or
ill-will; gjóta augum is always in a bad sense; renna, líta mostly in a
good sense: gefa e-u auga, oculum adjicere alicui; hafa auga á e-u, to
keep an eye on it; segja e-m e-t í augu upp, to one's face, Orkn. 454; at
augum, adverb. with open eyes, Hervar. S. (in a verse), etc. As regards
various movements of the eyes; ljúka upp augum, to open the eyes; láta
aptr augun, to shut the eyes; draga auga í pung, to draw the eye into a
purse, i. e. shut one eye; depla augum, to blink; at drepa titlinga (Germ.
äugeln, blinzen), to wink, to kill tits with the suppressed glances of the
eye; glóðarauga, a suffusion on the eye, hyposphagma; kýrauga. proptosis;
vagl á auga, a beam in the eye; skjálgr, Lat. limus; ský, albugo; tekinn
til augnanna, with sunken eyes, etc., Fél. ix. 192; a. bresta, in death:
hafa stýrur í augum, to have prickles in the eyes, when the eyes ache for
want of sleep: vatna músum, 'to water mice,' used esp. of children weep-
ing silently and trying to hide their tears. As to the look or expression
of the eyes there are sundry metaph. phrases, e. g. hafa fékróka í augum,
to have wrinkles at the corners of the eyes, of a shrewd money getting
fellow, Fms. ii. 84, cp. Orkn. 330, 188, where krókauga is a cognom.;
kvenna-króka, one insinuating with the fair sex; hafa ægishjalm í augum
is a metaphor of one with a piercing, commanding eye, an old mythical
term for the magical power of the eye, v. Grimm's D. Mythol. under
Ægishjalmr: vera mjótt á milli augnanna, the distance between the eyes
being short, is a popular saying, denoting a close, stingy man, hence
mjóeygr means close: e-m vex e-t í augu (now augum), to shrink
back from, of a thing waxing and growing before one's eyes so that
one dares not face it. As to the shape, colour, etc. of the eye, vide
the adj. ' eygr' or ' eygðr' in its many compds. Lastly we may mention
the belief, that when the water in baptism touches the eyes, the child
is thereby in future life prevented from seeing ghosts or goblins, vide
the words úfreskr and skygn. No spell can touch the human eye;
en er harm sá augu hans (that of Loki in the shape of a bird), þá grunaði
hann (the giant) at maðr mundi vera, Edda 60; í bessum birni þykist hón
kenna augu Bjarnar konungs sonar, Fas. i. 51, vide Ísl. Þjóðs. II.
meton. and metaph. auga is used in a great many connections: α.
astron.; þjaza augu, the eyes of the giant Thiazi, is a constellation, probably
the Dioscuri, Castor and Pollux; the story is told in the Edda 47, cp.
Harbarðsljóð 19; (Snorri attributes it to Odin, the poem to Thor.) β.
botan., auga = Lat. gemma, Hjalt. 38; kattarauga, cat's eye, is the
flower forget-me-not. γ the spots that form the numbers on dice,
Magn. 530. δ. the hole in a millstone; kvarnarauga, Edda 79, 221,
Hkr. i. 121: the opening into which an axe handle is fastened, Sturl.
ii. 91: a pit full of water, Fs. 45: nálarauga, a needle's eye: vindauga,
wind's eye or window (which orig. had no glass in it), A. S. eag-dura
(eye-door); also gluggi, q. v.: gleraugu, spectacles. ε. anatom., the
pan of the hip joint, v. augnakarl, Fms. iii. 392: gagnaugu, temples. ζ.
hafsauga, the bottom of the ocean, in the popular phrase, fara út í hafsauga,
descendere ad tartara. η. poët, the sun is called heimsauga, dagsauga,
Jónas 119. COMPDS either with sing. auga or pl. augna; in the latter
case mod. usage sometimes drops the connecting vowel a, e. g. augn-
dapr, augn-depra, augn-fagr, etc. auga-bragð (augna-), n. the
twinkling of an eye, Hm. 77; á einu a., in the twinkling of an eye, Ver. 32,
Edda (pref.) 146, Sks. 559, Rb. 568: a glance, look, snart a., Fms. ii.
174; mikit a., v. 335; úfagrligt a., Fs. 43; hafa a. af e-u, to cast a look at,
Fbr. 49, Fms. xi. 424: in the phrase, at hafa e-n (or verða)
at augabragði, metaph. to make sport of, to mock, deride, gaze at, Stj.
627, 567, Hm. 5, 29. auga-brun, f. the eye-brow. auga-staðr,
m. an eye-mark; hafa a. á e-u, to mark with the eye. auga-steinn
(augna-), m. the eye-ball, Hkr. iii. 365, Fms. v. 152. augna-bending,
f. a warning glance, Pr. 452. augna-blik, n. mod. = augnabragð, s.
augna-bólga, u, f. ophthalmia. augna-brá, f. the eye-lid, D. N. i. 216.
augna-fagr and aug-fagr, adj. fair-eyed, Fas. ii. 365, Fms. v. 200.
augna-fró, f. a plant, eye-bright, euphrasia, also augna-gras, Hjalt. 231.
augna-fræ, n. lychnis alpina. augna-gaman, n. a sport, delight
for the eyes to gaze at, Ld. 202, Bær. 17, Fsm. 5 (love, sweetheart).
augna-gróm, n. (medic.) a spot in the eye; metaph., ekki a., no mere
speck, of whatever can easily be seen. augna-hár, n. an eye-lash.
augna-hvannr, m. the eye-lid. augna-hvita, u, f. albugo.
augna-karl, n. the pan of the hip joint; slíta or slitna or augnaköllunum,
Fas. iii. 392. augna-kast, n. a wild glance, Barl. 167. augna-
kláði, a, m. psorophthalmi. augna-krókr, n. the corner of the eye.
augna-lag, n. a look, Ld. 154. augna-lok, n. 'eye-covers,' eye-lids.
augna-mein, n. a disease of the eye. augna-mjörkvi, a, m. dimness
of the eye, Pr. 471. augna-ráð, n. expression of the eye. augna-
skot, n. a look askance, Gþl. 286, Fs. 44 (of cats). augna-slím,
n. glaucoma. augna-staðr, m. the socket of the eye, Magn. 532.
augna-sveinn, m. a lad leading a blind man, Str. 46. augn-tepra,
u, f. hippus. augna-topt, f. the socket of the eye. augna-verkr,
m. pain in the eye, Hkr. ii. 257, Bs. i. 451, Pr. 471, Bjarn. 58. augna-
vik, n. pl. = augnakrókr. augna-þungi, a, m. heaviness of the eye,
Hkr. ii. 257.
aug-dapr, adj. weak-sighted, Fms. ii. 8: augdepra, u, f. amblyopia,
Fél. ix. 191.
aug-lit, n. a face, countenance; fyrir a. alls lýðs, Stj. 326; fyrir Guðs a.,
before the face of God, Orkn. 170; í a. postulans, 623. 25, Ver. 7. Gen. vii.
I ('before me'); fyrir konungs a., Sks. 283. Now much used, esp. theol.
aug-ljós, n. 'eye light,' in the phrase, koma í a., to appear. Fas. i. 80.
aug-ljóss, adj. clear, manifest, Fms. i. 229, Hkr. ii. 225.
aug-lýsa, t, to make known, manifest: subst. auglýsing, f.
aug-sjándi, part. seeing ocularily, Mart. 117.
aug-súrr, adj. blear-eyed, Stj. 171 (of Leah): súreygr is more freq.
aug-sýn, f. sight; koma í a. e-m, to appear before him, Eg. 458, 623.
12; í a. e-m, in the face of, Blas. 46.
aug-sýna, d, to shew, Fms. v. 200.
aug-sýniligr, adj. and -liga, adv. evident, visible, Gþl. 42.
AUK, adv. [cp. Goth, auk, freq. used by Ulf. as translation of Gr.
GREEK; jah auk = GREEK; A. S. eâc; Engl. eke; Germ. auch] . I.
it originally was a noun = augmentum, but this form only remains in the
adverbial phrase, at auk, to boot, besides, Bs. i. 317 (freq.): adverbially
and without 'at' besides; hundrað manna ok auk kappar hans,
a hundred men and eke his champions, Fas. i. 77; þriggja marka fé, en konungr
þat er auk er, the surplus, N. G. L. i. 350: cp. also such phrases as,
auk þess at, besides that; auk heldr, v. heldr. II. as a conj.
also, Lat. etiam, occurs in very old prose, and in poetry; svá mun
ek auk bletza þá konu es þú baðsk fyr, 655 ix. B. 2 (MS. of the 12th
century), Hkr. ii. 370 (in a poem of Sighvat); this form, however, is
very rare, as the word soon passed into ok, q. v. III. used to
head a sentence, nearly as Lat. deinde, deinceps, the Hebrew HEBREW, or
the like; the Ormulum uses ac in the same way; in MSS. it is usually
spelt ok; but it may be seen from poetic assonances that it was pro-
nounced auk, e. g. auk und jöfri fræknum; hitt var auk at eykir, Vellekla,
Hkr. i. 216: auk at járna leiki, Lex. Poët.; it is sometimes even
spelt so, e. g. auk nær aptni skaltu Óðinn koma, Hm. 97, Hkr. i. 29,
v. 1.; it is also freq. in the Cod. Fris. of the Hkr. This use of auk' or
'ok' is esp. freq. in old narrative poems such as the Ynglingatal (where it
occurs about thirty-five times), in the Háleygjatal (about six times), and
the Vellekla (about ten times): vide ok. IV. simply for ok, and,
as spelt on some Runic stones, but seldom, if ever, in written documents.
AUKA, jók, jóku (mod. juku), aukit [Lat. augere; Gr. GREEK Ulf.
aukan; A. S. eacan or ecan; Engl. to eche or eke; O. H. G. auhon];
pres. ind. eyk; subj. eyki or yki, mod. jyki. A weak form (aukar,
aukaði, aukat) also occurs, esp. in Norse, and (as a Norwegianism) in
Icel. writers, esp. after the year 1260, e. g. aukaðu, augebant, Barl. 138;
aukaðist, augebatur, aukaði, augebat. Barl. 180, Fms. i. 140, 184, x. 21
(MSS. aukuðu or aukaði, and some even jóku), Róm. 234; subj. aukaðist,
augeretur, Fms. vii. 158 in three Icel. vellum MSS.; only one has ykist, the
strong genuine form. Pres. aukar, auget, and aukast, augetur, instead of
eykr, eykst, Stj. 32: part, aukat (= aukit), O. H. L. 46; aukuð, aucta,
Fms. x. 236. Even Snorri in the Edda has aukaðist, p. 3, both in the
vellum MSS. Ob. and Kb., -- a form which is thoroughly unclassical;
the poets use the strong form, and so Ari, who has jókk = jók ek, in the
preface to Íb.; -- so also the great bulk of the classical literature. Since
the Reformation the strong form is the only one used either in speaking
or writing. I. Lat. augere, to augment, increase, with acc., eykr
hann þar ætt sína, Fms. iii. 82; jók Njáll ekki hjón sín, Nj. 59; hét hann
þeim at auka virðing þeirra, Eg. 33; þessi orð jóku mjök sök Adams,
Sks. 542; jók nafn hans, Hom. 51, Nj. 33; var þá síðan aukuð (= aukin)
veizlan, Fms. x. 236: absol., þat hálft er eykr, that half which is over
and above, Js. 75: in the phrase, aukanda ferr um e-t, a thing is increasing,
Nj. 139. II. Lat. addere, to add to the whole of a
thing; with the thing added in the dat., ok jókk (= jók ek) því es mér
varð síðan kunnara, Íb. (pref.): impers., jók miklu við, increased greatly,
Ld. 54; þá eykst enn ellefu nóttum við, eleven nights are still added, Rb.
28: followed by 'við,' auka e-u við e-t, to add to it, Nj. 41; 'til' is rare
and unclassical, and seems almost a Danism, as 'föie til,' þetta til aukist,
Vm. 7: auka synd (dat.) á synd (acc.) ofan, to heap sin upon sin, Stj.
274: aukast orðum við, to come to words, speak, Eg. ch. 58, v. l. (rare);
ef þú eykr orði, if tbou say'st a word more, Lex. Poët. β. with acc. (a
rare and unclassical Latinism), auka ny vandræði (= nyjum vandræðum)
á hin fornu, Bs. i. 751. γ. impers. in the phrase, aukar á, it increases, Róm. 234. III. to surpass, exceed; þat er eykr sex
aura, þá á konungr hálft þat er eykr, if it exceeds six ounces, the king
takes half the excess, N. G. L. i. 281, Js. § 71; en ármaðr taki þat er
aukit er, what is over and above, N. G. L. i. 165. Esp. used adverbially
in the part. pass, aukit, aukin, more than, above, of numbers; aukin þrjú
hundruð manna, three hundred men well told, Eg. 530, Fms. ix. 524, v. l.;
með aukit hundrað manna, x. 184, Ld. 196; aukin hálf vætt, Grett. 141
new Ed. β. in the phrases, þat er (eigi) aukat (aukit), it is no exaggeration,
Jd. verse 22, the Ed. in Fms. xi. 169 has 'árla' (a false reading);
pat er aukat, O. H. L. 1. c.; orðum aukið, exaggerated, Thom. 73.
aukan, f. increase, K. Á. 20.
auki, a, m. eke [A. S. eaca; Old Engl. and Scot, eke or eik], increase,
addition; Abram tók þann auka nafns síns, Ver. 14; a. öfundar ok hatrs,
Stj. 192: cp. also in the phrase, verða at moldar auka, to become dust, to
die, in a verse in the Hervar. S. Fas. i. 580; cp. maðr er moldu samr,
man is but dust, Sl. 47; and another proverb, lauki er lítið gæft til auka,
used by Sighvat (Lex. Poët.), the leek needs but little care to grow; sárs-
auki, pain, Mirm. 47; Danmerkr auki is a poët. name of Zealand used by
Bragi, Edda I: the phrase, í miklum auka, in a huge, colossal shape,
Glúm. 345 (in a verse); hence perhaps comes the popular phrase, að færast
í aukana (or haukana), to exert to the utmost one's bodily strength, Glámr
færðist í alla auka (of one wrestling), Grett. 114 A, (Ed. 1853 has færðist í
aukana.) 2. metaph. seed, germs, thou hast given me no seed, Stj.
III. Gen. xv. 2; esp. the sperm of whales, amber, Sks. 137. β. produce
of the earth, Barl. 193, 200. γ interest of capital, N. G. L. ii.
380; vide áauki, sársauki, sakauki, i. 187. COMPDS: auka-dagr, m.
'eke-day,' dies intercalaris, Rb. 488. auka-hlutr, m. in the phrase,
at aukahlut, to boot, Hom. 129. auka-nafn, n. 'eke-name,' nickname,
or additional name, Sks. 272. auka-smíði, n. a superfluous thing,
a mere appendix, Fms. ii. 359. auka-tungl, n. intercalary moon,
Rb. 116. auka-verk, n. by-work, Bs. i. 326. auka-vika, u, f.
'eke-week,' intercalary week, v. hlaupár.
auk-nafn, n. = aukanafn, 'eke-name.'
auk-nefna, d, to nickname, Landn. 243.
auk-nefni, n. 'eke-name,' a nickname: α. a defamatory name,
punishable with the lesser outlawry, Grág. ii. 146. β. in a less strong
sense; hann var svartr á hár ok hörund, ok því þótti honum a. gefit er
hann var Birtingr kallaðr, he was swarth of hair and skin, and for that
it seemed a nickname was given him when he was called 'Brighting,' Fms.
vii. 157: Helgi átti kenningar nafn, ok var kallaðr hvíti; ok var þat eigi
a., því at hann var vænn maðr ok vel hærðr, hvítr á hár, Helgi had a
surname (in a good sense), and was called 'White;' and that was no nickname,
for he was a handsome man and well-haired, white of hair, Fbr.
80: þú hyggr at ek muna vilja giptast einum bastarði, -- eigi em ek
bastarðr nema at a., of William the Conqueror, Fb. iii. 464. In old times,
esp. at the time of the colonisation of Iceland, such nicknames were in
freq. use, as may be seen from the index in the Landnama; they gradually
went out of use, but still occur now and then throughout the whole
of the Saga period in Icel. down to the 14th century.
aukning, f., Old Engl. 'eeking,' increase, Stj. 100, 176, Sks. 137.
au-kvisi, a, m. [prop. auð-kvisi, from auð, easy, and kveistinn, touchy;
cp. kveisa, f. ulcus, dolor]; in old writers it is spelt with au or av,
and sometimes with a double k, ökkvisi, Bs. i. 497 vellum MS. A. M.
499; auðkvisi, Ld. 236 C and the vellum MS. A. M. 122 A to Sturl. ii.
8; aukvisi, MS. 122 B; O. H. (Ed. 1853) reads aucvisi; it means a weakly,
irritable, touchy person. Used esp. in the proverb, einn er au. ættar
hverrar, cp. the Engl. there is a black sheep in every flock, Hkr. ii. 238:
mun ek son minn láta heita Gizur; lítt hafa þeir aukvisar verit í
Haukdæla ætt er svá hafa heitið hér til, Sturl. ii. 8, at the birth of earl Gizur.
[The name Gizur was a famous name in this family, Gizur hviti, Gizur
biskup, Gizur Hallsson, etc.]
AULANDI, an indecl. adj., qs. al-landi, an GREEK in the proverb
Nj. 10, illt er þeim er au. er alinn. [The root is prob. al- (Lat. alius),
land, cp. A. S. ellend or elland (Hel. elilendi), alienus, peregrinus; Old
Engl. alyant; O. H. G. alilanta (whence N. H. G. elend, miser): there is
in Icel. also a form erlendr, prob. a corruption for ellendr. This root is
quite lost in the Scandin. idioms with the single exception of the proverb
mentioned above, and the altered form er-.] The MSS. of the Nj. I. c.
differ; some of them have á úlandi in two words, in terra malâ;
Johnsonius has not made out the meaning: the proper sense seems to be exul
ubique infelix. In olden times peregrinus and miser were synonymous,
the first in a proper, the last in a metaphorical sense: so the Lat. hostis
( = hospes) passed into the sense of enemy. The spelling with ö (ölandi)
ought perhaps to be preferred, although the change of vowel cannot be
easily accounted for.
auli, a, m. a dunce, aulaligr adj., aula-skapr m., aulast dep., etc., do
not occur, as it seems, in old writers; prop. a slug (?); cp. Ivar Aasen
s. vv. aula, auling.
aum-hjartaðr, adj. tender-hearted, charitable, Stj. 547, Hom. 109.
aumindi, n. painful feeling from a wound or the like, Fél. ix. 192.
aumingi, ja, m. a wretch, in Icel. in a compassionate sense; Guðs a.,
655 xxxii. 15, Bs. i. 74, Hom. 87.
aumka, að, to bewail, to complain, esp. in the impers. phrase, a. sik, to
feel compassion for, Bær. II, Al. 10, Róm. 182, Bret. 98, Fagrsk. ch. 34;
now freq. used in reflex., aumkast yfir e-t, to pity.
aumkan, f. lamentation, wailing. El. 10.
aumleikr, m. misery, Stj. 428, Bs. i. 321; now also used of the sore
feeling of a wound or the like, v. aumr.
aumligr, adj. and -liga, adv. [A. S. earmlic] , poorly, wretched, Grett.
161, Fms. i. 138, v. 218, Sturl. ii. 13, Bær. 4, Magn. 432, H. E. iii. 366.
aum-neglurr, more correctly anneglur, cp. the Engl. agnail, hangnail,
or naugnail, Fél. ix. 192; the lunula unguium is in Icel. called anneglur,
and so is the skin round the finger-nail, id.
AUMR, adj. [Ulf. has arms = miser; Dan. and Swed. öm], seems with
all its compounds to be a Scandin. word. It originally probably meant
sore, aching, touchy, tender. In mod. Icel. it is sometimes used in this
sense, in Dan. and Swed. only = sore, and metaph. tender. 2. metaph.
poorly, miserable, unhappy; styrkstú, aumr, strengthen thyself, wretched
man, Orkn. 153, Hom. 15, 16, Th. 6, 16: in a bad sense = armr, Fms.
ix. 414.
aum-staddr, adj. part, in a poor, wretched state, Stj. 475.
AUNGR, adj. pron., Lat. nullus, none, v. engi, enginn.
AUNGR, adj. narrow, Lat. angustus, v. ongr.
aung-vit, n., medic, lipothymia, a fainting-fit, Fél. ix. 193.
AURAR, m. pl. money, aura- in compds, v. eyrir.
aur-borð, n. the second plank from the keel of a boat, Vellekla and
Edda (Gl.)
aur-falr, s, m. [aurr, lutum, falr], the spike at the butt-end of a spear,
Gr. GREEK þeir settu niðr aurfalina er þeir stóðu ok studdust við
spjót sín, Fms. i. 280; síðan mældi hann grundvöll húsgörðarinnar fyrir
þórhalli með aurfalnum á spjóti sínu, ii. 230; Abner sneri spjótinu í
hendi sér ok lagði aurfalnum framan í kviðinn, Stj. 497, 2 Sam. ii. 23
(in Engl. Vers. 'the hinder end of the spear'), Art. 105. β. used of
an arrow, Fb. iii. 406.
aur-gáti, a, m. [qs. ör-gáti, ör- and geta], a tit-bit, good cheer, good
treatment, a rare and now obsolete word; mun ekki af sparat, at veita
oss allan þann a. er til er, Fms. xi. 341; um tilföng veizlunnar, sem bezt
búandi allan a., Mar. 97; af þeim örgáta sem hon hafði framast föng til,
655 xxxi. 2.
aurigr, adj., only in the contr. forms aurgan (acc.), aurgu (dat.), clayey,
muddy, Vsp. 31, Ls. 48; cp. úrigr, madidus.
AURR, s, m., prop. wet clay or loam, but also in Eggert Itin. p. 682
of a sort of clay, cp. Ivar Aasen s. v. aur. In A. S. eâr is humus; in
the Alvismál one of the names of the earth is aurr (kalla aur uppregin).
In the Völuspá the purling water of the well of Urda is called aurr;
hence the paraphrase in the Edda, þær taka hvern dag vatn í brunninum,
ok með aurinn (the clay, humus) er liggr um brunninn, ok ausa upp yfir
askinn. Elsewhere used simply of mud, wet soil, aurr etr iljar en ofan
kuldi, Gs. 15; auri trödd und jóa fótum, Gh. 16; ok við aur ægir hjarna,
bragnings burs of blandinn varð, his brains were mixed with the mud,
Ýt. 16; aurr ok saurr, mud and dirt, Ann. 1362; hylja auri, humo condere, in a verse in the Konn. S.
aurriði, örriði, mod. urriði, a, m. salmo trutta, salmon-trout, Fél.
i. II; salmo squamis argenteis, maculis nigris brunneo cinctis, pinna
pectorali punctulis sex notata, Eggert Itin. p. 595: deriv. from örr, celer,
and -riði, or from aurr (?); the Norse form aure indicates a diphthong,
GÞl. 421, Edda (Gl.) COMPDS: aurriða-bekkr, m. a 'beck' full of
trout, Bolt. aurriða-fiski, f. trout-fishing, Bolt. aurriða-net, n.
a trout-net, Gísl. 104. aurriða-vatn, n. a water stocked with trout,
Bolt.
aur-skór, m. (prop. 'mud-shoe'), a horse shoe, an GREEK in the story
Fms. iii. 210, each of the shoes weighing 1½ lb. The story is a pendant
to that told of king Augustus of Poland and the blacksmith.
aur-skriða, u, f. a land slip, avalanche, Fbr. 84, Fs. 59.
aurvandils-tá (aurvantá, Ub.), f. Aurvandil's toe, probably the star
Rigel in Orion, v. Edda 59.
AUSA, jós, josu (mod. jusu), ausit; pres. ind. eyss; subj. eysi or ysi,
mod. jysi (hauriret), cp. Lat. haurio, haus-it; not found in Goth, or in
Germ. I. to sprinkle, with dat. of the liquid, and the object
in acc. or with a prep.; Þær taka hvern dag vatn í brunninum, ok ausa
(viz. Því) upp yfir askinn, . . . pour it over the ash-boughs, Edda. II; ef maðr
eyss eldi (fire, embers,) Grág. ii. 128; a. síld ór netjum, to empty the
nets of the herrings, GÞl. 427: a. út, to pour out, fé, Grett. 126. 2.
ausa moldu, to sprinkle with mould, bury; hlóðu Þeir at grjóti ok jósu at
moldu, Eg. 300; er hann höfðu moldu ausit, Bjarn. II; salr ausinn
moldu, his chamber sprinkled with mould (poët.), Hervar. S.; ausinn
haugi, Ýt. 26. β. ausa vatni is a standing phrase for a sort of baptism
used in the last centuries, at least, of the heathen age. The child when
born was sprinkled with water and named, yet without the intervention
of a priest; this rite is mentioned as early as in the Hávamál, one of
the very oldest mythological didactic poems on record, where it is
attributed even to Odin; ef ek skal Þegn ungan verpa vatni á, if I am to
throw water on a young thane, 159; Jósu vatni Jarl létu heita, Jóð ól
Edda jósu vatni, hörvi svartan, hétu Þræl, Rm. 7, 31; sá var siðr göfigra
manna, at vanda menn mjök til at ausa vatni ok gefa nafn;... Sigurðr
jarl jós sveininn vatni ok kallaði Hákon, Hkr. i. 118; Eiríkr ok Gunn-
hildr áttu son er Haraldr konungr jós vatni ok gaf nafn sitt, 122; eptir
um daginn jós Hákon konungr Þann svein vatni ok gaf nafn sitt, 135,
Fms. i. 66, xi. 2; fæddi Þóra sveinbarn ok var Grimr nefndr er vatni var
ausinn, Eb. 26; enn áttu Þau Skallagrímr son, sá var vatni ausinn ok
nafn gefit ok kallaðr Egill, Eg. 146, 147, 166, Ld. 108, Gísl. 32 (of Snorre
Gode); and so in many instances from Icel., Norway, and the Orkneys,
all of them of the heathen age. The Christian term is skíra, q. v. 3.
metaph. of scolding or abuse; hrópi ok rógi ef Þú eyss á holl regin,
Ls. 4; ausa sauri á e-n, to bespatter with foul language, ausask sauri
á (recipr.), Bjarn. 33; a. e-m e-u í augu upp, to throw in one's face, Eg.
576; hann jós upp (poured out) Þar fyrir alÞýðu öllum glæpum föður síns,
Mart. 80; um verka Þann er hverr jós á annan, Bjarn. 42. II.
of a horse, to kick or lash out with his hinder feet, opp. to prjóna, to rear
up and strike with the fore feet; hestrinn tók at frýsa, blása ok ausa,
Greg. 49; at merrin eysi, Sturl. ii. 40 C. III. to pump, esp. a ship,
with the ship in acc.; Hallfreðr jós at sínum hlut, Fs. 113, Grett. 95 A,
Fbr. 173, N. G. L. i. 102: a. bát sinn, to make water, Fms. vii. 331.
ausa, u, f. a ladle, ekki er sopið kálið Þó í ausuna sé komit (a proverb),
many a slip 'twixt the cup and the lip, Grett. 132, Þórð. 51.
aus-ker, n. = austr-ker, Shetl. auskerrie, a scoop, v. Jamieson Suppl.
sub voce, Fs. 147.
ausli, v. auvisli.
austan, adv. [A. S. eastan; Hel. ôstan], from the east, Eg. 183, Eb.
4: of the direction of the wind (cp. vestan, sunnan, norðan), used with
a preceding prep, á, á vestan, austan..., blowing from west, east..., Bs.
ii. 48. β. fyrir a. used as a prep. with acc. east of; fyrir a. mitt haf,
Grág. ch. 85, p. 142 new Ed., Nj. 36, 81, Eg. 100, Landn. 228. γ.
with gen. in phrases like austan lands, a. fjarðar, cp. norðan, sunnan,
vestan, Hkr. iii. 201. COMPDS: austan-ferð, f. a journey from the
east, Fms. vii. 128. austan-fjarðar, gen. loci, used as adverb, in
the east of the firth, Hkr. ii. 295, Fms. i. 278, iv. 37. austan-gola,
u, f. a light breeze from the east, Sturl. iii. 59 (Ed. austræn). austan-
kváma, u, f. arrival from the east, Fms. vi. 23. austan-maðr, m.
a man from the east, Old Engl. easterling, Sturl. iii. 248. austan-
sjór, m. the east sea, nickname of a man, Fms. ix. 316. austan-
veðr, rs, m. an easterly gale, Rb. 438. austan-verðr, adj. eastern
(cp. norðan-, sunnan-, vestan-verðr), Landn. 25, Stj. 75, A. A. 286.
austan-vindr, m. an east wind, Sks. 38, cp. norðan-, vestan-. sunnan-
vindr.
austarliga, adv. and -ligr, adj. easterly, Fms. xi. 389.
austastr, superl. easternmost, v. eystri.
austfirðingr, m., esp. in pl. an eastfirther, one from the east of Iceland,
Sturl. ii. 158. COMPDS: austfirðinga-búð, f., v. búð. austfirðinga-dómr, m. the court for the east quarter, v. dómr. austfirðinga-fjórðungr, m. the east quarter of Iceland, v. fjórðungr.
aust-firðir, m. pl. the east firths of Iceland, opp. to vestfirðir, Landn.
aust-firzkr, adj. one from the east firths in Icel., Nj. 54, Lv. 57.
aust-för, f. = austrför.
aust-ker, n. a scoop, bucket, v. auss-ker.
aust-kylfir, m. pl. easterlings, cp. Kylfingar, an old Russian population,
Kolbiager, east of the Baltic; in a poem of Hornklofi, Fagrsk. 9.
aust-lægr, adj. easterly, of the wind.,
aust-maðr, m., pl. austmenn, in Icel. and in the northern part of the
British Islands a standing name of those who came from the Scandi-
navian continent, esp. Norse merchants, vide the old Irish chronicles,
and the Sagas, passim. The English used ' easterling' in the same sense,
and sterling is an abbreviation of the word from the coin which the
'easterlings' brought with them in trade. Eyvindr austmaðr, Landn.,
Nj. 81, Eg. 744, Ísl. ii. 192, 128, Sturl. ii. 47, Lv. 23, Valla L. 216,
Landn. 36, 290, 305, Eb. 104, 196, etc. In the Norse GÞl. 450 it is used
of Swedes in Norway: austmanna-skelfir, m. 'skelper' (conqueror,
terror) of the east men, a nickname, Landn. 305.
aust-marr, m. the east sea, the east Baltic (Estmere of king Alfred,
Oros. Ed. Bosworth, p. 22), Ýt. 18.
aust-mál, n. = austrmál, N. G. L. i. 335.
aust-mörk, f. the east mark, i. e. the east, Ýt. 4.
AUSTR, rs, m. [A. S. and Engl. east; Hel. ôstar; Germ, ost, osten],
the east; sól í austri, Grág. ii. 224, Rb. 92, Landn. 276; ór austri, Sturl. ii.
25. 2. as adv. towards east, eastward, Nj. 151, Eg. 72, Grág. i. 96, 189.
austr, rs and rar, m. [ausa], the act of drawing water in buckets,
pumping; v. dæluaustr and byttuaustr, Grett. ch. 19; standa í austri,
to toil hard at the pump, Fas. ii. 520, Sturl. iii. 68; til austrar, Grett.
94 B. β. the water pumped or to be pumped, bilge water, Gr. GREEK,
Sturl. iii. 67, 68; skipið fullt af austri, full of bilge water, Fb. ii. 204
(Fbr.), Finnb. 234; standa í a., v. above. COMPD: austrs-ker,
austker (N. G. L. i. 59), a scoop, pump-bucket (cp. ausker), GÞl. 424.
austr-álfa, v. austrhálfa.
austr-átt and -ætt, f. eastern region, east; í austr., towards east, in
eastern direction, Fms. ii. 49, x. 267, Sks. 38. 655 xiv. B. i.
austr-biti, a, m. a cross-beam nearest the pumping-place in a ship, Fs. 153.
austr-ferð and austr-för, f. voyage to the east, esp. to Russia or the
east Baltic, Fb. i. 130, Ls. 60, the last passage in a mythical sense.
COMPDS: austrfarar-knorr, m. a vessel bound for the Baltic, Fms. vii.
256. austrfarar-skip, n. id., Fms. viii. 61, Orkn. 274 old Ed.,
where the new Ed. 334 has útfararskip, a ship bound for the Mediterranean (better).
austr-hálfa, u, f. [Hel. ôstarhalba = oriens], often spelt -álfa by dropping the h; the east, in old writers freq. of the Austria of the peace of
Verdun, A. D. 843, including the Baltic and the east of Europe; sometimes also of the true east; um Garðaríki (Russia Minor) ok víða um
a. heims, Fms. i. 96; í Görðum austr ok austrhólfunni, x. 275; í a.
heims eru Þrjú Indialönd, A. A. 283; Licinius lagði undir sik víða a.,
Blas. 37; Adam ok Eva bygðu síðan í a. Þar sem Hebron heitir, Ver.
5, Stj. 67, 43: now used in Icel. = Asia, Vestrhálfa = America, Suðrhálfa
= Africa, Norðrhálfa = Europe, Eyjaálfa = Australia. COMPDS: austrhálfu-lýðr, m. people of the east, Stj. 392. Judges vi. 33. austrhálfu-Þjóð, f. id., Stj. 389.
austr-kendr, adj. part, eastern, of wind, Bs. i. 388.
austrligr, adj. eastern, Stj, 336.
austr-lönd, n. pl. the east, orient, the eastern part of Europe, in old
writers often synonymous to Austr-halfa, and opp. to Norðrlönd, Scandinavia; Suðrlönd, South Germany, etc.; Vestrlönd, the British Islands,
Normandy, Bretagne, etc., Post. 656 C. 39, Fms. ii. 183, Post. 645. 102,
Hkr. i. 134 in a poem of the 10th century used of Russia; cp. Brocm. 101.
austr-mál, n. (navig.), the pumping-watch, the crew being told off
two and two, to hand the buckets up, one of them standing in the bilge
water down below and the other on deck, vide the Fbr. 131, Grett.
ch. 19; en hverr Þeirra manna er síðar kemr en a. komi til hans, Þá
er hann sekr níu ertogum, N. G. L. i. 335 [ausmaal, bilge water, Ivar
Aasen].
austr-oka, að, [austr], to lavish, squander, with dat. an GREEK. as it
seems, Fas. iii. 198, 202, where a. fé sínu; cp. Gr. GREEK.
austr-ríki, n. the eastern empire, esp. the east of Europe (Russia,
Austria, sometimes also including Turkey of the present time); the term
is often vague, and synonymous to Austrvegr, Austrlönd, or referring to the
Germany of the year 843; (the mod. sense is = Austria); Ívarr víðfaðmi
eignaðist allt Danaveldi, ok mikinn hluta Saxlands ok allt A., Hkr.
Yngl. S. ch. 45, Fms. vi. 8; Constantinopolis er æðst borga í A., Ver. 49;
Þeodosius inn mikli var sex vetr konungr í A., 50; Licinius hét konungr
í A., Blas. 37, in these last passages = the eastern empire (of Rome); Þá
er ek (viz. king David) lifða ok vask konungr kallaðr í A. (in the east),
Niðrst. 4, cp. Baut. nos. 780, 979.
austr-rúm, n. the part of a vessel's hold near the stern where the pump
is, Hkr. i. 82, Stj. 57, Fbr. 158, Edda 35; an aft and fore pumping-
place (eptra ok fremra austrrúm) is mentioned Fms. viii. 139.
austr-trog, n. a scoop, bucket,
austr-vegr, s, m. the eastern way, east, esp. Russia, Wenden, the east
Baltic; fara í Austrveg is a standing phrase for trading or piratical expedi-
tions in the Baltic, opp. to viking or vestr-viking, which only refer to
expeditions to the British Islands, Normandy, Brittany, etc.; austr-viking,
Landn. 221, is a false reading; hann var farmaðr mikill (Hólmgarðs-fari)
ok kaupmaðr; for opt í Austrveg (Baltic), Landn. 169, Nj. 41, Eg. 228,
Fms. freq., vide vol. xii, s. v. In the Edda fara í A. is a standing phrase for
the expeditions of Thor against giants, þórr var farinn í A. at berja troll,
26, cp. Ls. 59, where a. means the eastern region of heaven. Sometimes
it is used of the east in general, Ver. 9, Rb. 412, 623. 13, Baut. no. 813.
COMPDS: austrvegs-konungar, m. pl. the three kings or Magi (' wise
men') from the east, Stj. 16; a icing of Russia, Fms. x. 397. austr-
vegs-maðr, m. a n inhabitant of Austrvegir, Hkr. i. 44.
austr-ætt, v. austrátt.
aust-rcena, u, f. eastern breeze.
aust-rœnn, adj. [Hel. ostroni; A. S. easterne; cp. norrænn, suðrænn],
eastern, of the wind; a. gola, eastern breeze, Sturl. iii. 59; vindr, Orkn.
(in a verse); viðr, timber from Norway or Scandinavia, Grág. i. 149, the
Eistland tymmer of the old Scotch inventories (Jamieson, Suppl. s. v.);
Austrænir menn, Norsemen in Iceland, Fms. ix. 276; as a nickname, Eb.
12, and Landn. The name denotes the inhabitants of the Scandinavian
continent as opp. to the British Islands and Iceland.
aust-skota, u, f. = austrsker, Grág. ii. 171; Ísl. ii. 382 spelt ausskota.
au-virð and auvirði, mod. auðvirði, n. [af, off, and verð, value; the
change of letter caused by the following v, - a purely Icel. form, the
Norse being 'afv-;' the mod. Icel. form is auð-v., as if it were to be
derived from auð- and verð]: 1. a worthless wretch, a laggard,
bungler; sel þú upp, auvirðit, knálegar bytturnar, Bungler! band thou
up stoutly the buckets, Fbr. 131; hygg ek at eingi maðr eigi jafnmikii
a. at frændum sem ek, Hrafn. ii; verða at a., Bret. 163, Sturl. i.
73. 2. a law term, damage, anything impairing the value of a
thing; hann ábyrgist við þeim auvirðum er þat fær af því skaða, Grág.
i. 431. COMPDS: auvirðs-maðr, m. a wretch, laggard, 655, vide
Sturl. ii. 139, Fær. 74, iþorf. Karl. 426. auvirðs-skapr, m. naughti-
ness, Gullþ. 12.
au-virðast, d, to become worthless, Eg. 103, Glúm. 377 C. 2.
in the act. to think unworthy, disparage, Barl. 21, 57, 123, 190, Mar.
83: seldom used except in Norse writers, and consequently spelt with
an ' af-:' in reflex, sense. Stj. 483.
au-virðliga, Norse afvirð-, and mod. Icel. auðvirðil-, adv. despica-
bly, Sturl. iii. 220, Fs. 71.
au-virðligr, etc., adj. worthies!;, Fas. i. 87, Bret. 31, 72, Sturl. iii. 225,
Barl. 75; at skurðarskírn sé afvirðilig (indigna) Kristnum mönnum, 159.
au-visli, and contr. ausli and usli, a, m.; etym. uncertain, ausli,
Gþl. 385 A; usli, N. G. L. i. 246, Fms. i. 202, viii. 341, xi. 35, Edda
(Gl.) In the Grág. auvisli, spelt with au or av; in the Ed. of 1829
sometimes with ö where the MSS. have an: I. a law term,
damages, Lat. damnum; bæta auvisla is a standing law term for to pay
compensation for damages done, the amount of which was to be fixed
by a jury; bæta skal hann a. á fjórtán nóttum sem búar fimm virða,
Grág. i. 383, 418, ii. 229, 121, 223 (Ed. 1853), 225 (twice): hence au-
vislabot. In Norse law, gjalda a., Gþl. 384; ábyrgi honum garðinn
ok allan ausla þaim er, 385 A; bciða usla bótar, N. G. L. i. 246. II.
metaph. hurt, injury in general; mondi þeim þá ekki vera gjört til au-
visla, Ld~76; ok er þat þó likast, at þú setir eigi undan öllurn avvisla
(thou wilt not get off unscathed), ef þú tekr eigi við, Fms. iii.
144. 2. devastation, Fms. xi. 81: esp. by fire and sword in the
alliterative phrase, eldr (fire) ok usli; fara með eld ok usla, i. 202; heldr
cu þar léki yfir eldr ok usli, viii. 341; þ:t görði á mikit regn, ok slökði
þann eld vandliga, svá at menn mattu þá þegar fara yfir usla þann inn
niikla (embers and ruins), xi. 35. In the Edda (Gl.) usli is recorded as
one of the sixty names of fire: cp. also the mod. verb osla, to plunge
through: auvisli is now an obsolete word, usli a common word, gjiira
usla, to desolate, in the metaph. sense. COMPDS: auvisla-bót and
usla-bót (N. G. L. i. 246), f. a law term, compensation fixed by a jury of
five, cp. above; distinction is made between a. hin meiri and hin minni,
first rate or second rate compensation, Grág. ii. 344: in pl. 225: ausla-
gjald and usla-gjald, n. compensation, Gþl.
AX, n. [Goth. a A- s, cp. Goth, asans -- harvest] , an ear of corn, Stj. 201,
THom. 98.
axar-, v. ox, an axe.
ax-h. elma, u, f. a blade of corn, ear and stem, Stj. 422, Ruth ii. 2
(Engl. Vers. ' ears of corn').
ax-korn, n. an ear of corn, Edda (Ub.) ii. 283.
axla, að, to shoulder, Fms. iii. 228.
axlar-, v. iixl, shoulder.
axl-byrðr, f. a shoulder-load, Orkn. 346, Grett, 177 new Ed.
axl-hár, adj. shoulder high, Js. 101.
axull, m., v. iixull, axis, an axle-tree.
ay, interj. doleadi, ay mer veslugri, Mar, Fr.
A
A, &, prep., often used elliptically, or even adverbially, [Goth, ana;
Engl. on; Germ. an. In the Scandinavian idioms the liquid n is absorbed.
In English the same has been supposed to happen in adverbial phrases,
e. g. ' along, away, abroad, afoot, again, agate, ahead, aloft, alone,
askew, aside, astray, awry, " etc. It is indeed true that the Ormulum in
its northern dialect freq. uses o, even in common phrases, such as ' o boke,
o land, o life, o slæpe, o strande, o write, o naht, o loft, ' etc., v. the glossary;
and we may compare o n foot and afoot, on sleep (Engl. Vers. of Bible)
and asleep; A. S. a-butan and on-butan (about); agen and ongean (again,
against); o n bÆ c, aback; on life, alive; on middan, amid. But it is
more than likely that in the expressions quoted above, as well as in
numberless others, as well in old as in modern English, the English a-
as well as the o- of the Ormulum and the modern Scottish and north
of England o- are in reality remains of this very á pronounced au or ow,
which was brought by the Scandinavian settlers into the north of Eng-
land. In the struggle for supremacy between the English dialects after
the Conquest, the Scandinavian form a or a won the day in many cases
to the exclusion of the Anglo-Saxon o n. Some of these adverbs have
representatives only in the Scandinavian tongues, not in Anglo-Saxon;
see below, with dat. B. II, C. VII; with acc. C. I. and VI. The prep, á
denotes the surface or outside; í and or the inside; at, til, and frd,
nearness measured to or from an object: á thus answers to the Gr. tiri •
the Lat. in includes á and i together.]
With dat. and acc.: in the first case with the notion of remaining
on a place, answering to Lat. in with abl.; in the last with the notion of
motion to the place, = Lat. in with acc.
WITH DAT.
A. Loc. I. generally on, upon; á gólfi, on the floor,
Nj. 2; á hendi, o n the hand (of a ring), 48, 225; á palli, 50; á steini,
108; á vegg, 115; á sjá ok á landi, on sea and land. In some in-
stances the distinction between d and i is loose and wavering, but
in most cases common sense and usage decide; thus 'á bók' merely
denotes the letters, the penmanship, 'í' the contents of a book; mod.
usage, however, prefers ' í, ' lesa í bók, but stafr á bók. Old writers on
the other hand; á bókum Enskum, in English books, Landn. 24, but
í Aldafars bók, 23 (in the book De Mensurâ Temporum, by Bede),
cp. Grág. i. 76, where a is a false reading instead of at; á bréfi, the
contents of a letter: of clothing or arms, mítr á höfði, sverð á hlið,
mitre on head, sword on side, Fms. i. 266, viii. 404; hafa lykil á sér, on
one's person, 655 xxvii. 22; muttull á tyglum, a mantle hanging on (i. c.
fastened by) laces, Fms. vii. 3OI: á þingi means to be present at a meeting;
í þingi, to abide within a jurisdiction; á himni, á jörðu, o n (Engl. in)
heaven and earth, e. g. in the Lord's Prayer, but í helviti, in hell; á
Gimli, Edda (of a heavenly abode); á báti, á skipi denote crew and
cargo, ' í' the timber or materials of which a ship is built, Eg. 385; vera
í stafni á skipi, 177: á skógi, to be abroad in a wood (of a hunter,
robber, deer); but to be situated (a house), at work (to fell timber), i
skógi, 573, Fs. 5, Fms. iii. 122, viii. 31, xi. i, Glúm. 330, Landn. 173; á
mörkinni, Fms. i. 8, but í mörk, of a farm; á íirðiuum means lyin^ in
a firth, of ships or islands (on the surface of the water), þær eyjar liggja
á Breiðafirði, Ld. 36; but í firði, living in a district named Firth; á
landi, Nj. 98, Fms. xi. 386. II. d is commonly used in connec-
tion with the pr. names or countries terminating in ' land, ' Engl. in, á
Englandi, Irlandi, Skotlandi, Bretlandi, Saxlandi, Vindlandi, Viulandi,
Grænalandi, íslandi, Hálogalandi, Rogalandi, Jótlandi, Frakklandi, Hjalt-
landi, Jamtalandi, Hvítrarnannalandi, Norðrliindum, etc., vide Landn. and
the index to Fms. xii. In old writers i is here very rare, in modern
authors more frequent; taste and the context in many instances decide.
An Icelander would now say, speaking of the queen or king, ' á Eng-
landi, ' ruling over, but to live ' í Englaudi, ' or ' á Englandi;' the rule in
the last case not being quite fixed. 2. in connection with other
names of countries: á Mæri, Vörs, Ögftum, Fjoluin, all districts of Nor-
way, v. Landn.; á Myrum (in Icel.), á Finnmörk, Landn., á Fjoni (a
Danish island); but í Danmörk, Svíþjóð (á Svíþjóðu is poet., Gs.
13). 3. before Icel. farms denoting open and elevated slopes and
spaces (not too high, because then 'at' must be used), such as ' staðr,
völlr, ból, hjalli, bakki, heimr, cyri, 'etc.; á Veggjum, Landn. 69; á
Hólmlátri, id.: those ending in '-staðr, ' á Geirmundarstöðum, jþóris-
stöðum, Jarðlangsstöðum ..., Landn.: '-völlr, ' á Möðruvöllum: á Fit-
jum (the farm) í Storð (the island), í Fenhring (the island) á Aski (the
farm), Landn., Eg.: '-nes' sometimes takes a, sometimes i (in mod.
usage always ' í'), á Nesi, Eb. 14, or í Krossnesi, 30; in the last case the
notion of island, vrjaos, prevails: so also, ' fjörðr, ' as, þeir börðust á Vigra-
firði (of a fight o n the ice), Landn. 101, but orusta í Hafrsfirði, 122:
with '-bær, ' ú is used in the sense of a farm or estate, hón sa á e-m bæ
mikit hns ok fagrt, Edda 22; ' í bæ' means within doors, of the buildings:
with ' Bær' as pr. name Landn. uses' i, ' 71, 160, 257, 309, 332. 4.
denoting o n or just above; of the sun, when the time is fixed by
the sun in connection with points in the horizon, a standing phrase
in Icel.; sól á gjáhamri, when the sun is on the crag of the Rift, Grág. i.
36, cp. Glúm. 387; so, brú á á, a bridge on a river, Fms. viii. 179, Hrafn.
20; taka hús á e-m, to surprise one, totake the bouse over his bead,
Fms. i. II. III. á is sometimes used in old writers where we
should now expect an acc., esp. in the phrase, leggja sverði (or the like)
á e-m, or á e-m miðjum, t o s tab, Eg. 216, Gísl. 106, Band. 14; þá stakk
Starkaðr sprotanum á konungi, then Star/tad stabbed (be king with the
wand, Fas. iii. 34; bíta á kampi (vör), to bite the lips, as a token of
pain or emotion, Nj. 209, 68; taka á e-u, to touch a thing, lay bold of
it, v. taka; fá á e-u, id. (poet.); leggja hendr á (better at) síðum, in
wrestling, Fms. x. 331; koma á úvart á e-m, to come on one unawares,
ix. 407 (rare).
B. TEMP, of a particular point or period of time, at, on, in: I.
gener. denoting during, in the course of; á nótt, degi, nætrþeli ..., Bs.
i- 139; or spec, adding a pron. or an adject., á næsta sumri, the next
summer; á því ári, þingi, misseri, hausti, vári, sumri..., during, in that
year..., Bs. i. 679, etc.; á þrem sumrum, in the course of three summers,
Grág. i. 218; á þrem várum, Fms. ii. 114; á hálfs mánaðar fresti,
within half a month's delay, Nj. 99; á tvitugs, sextugs... aldri, á barns,
gamals aldri, etc., at the age of.. ., v. aldr: á dögum e-s, in the days
of, in hi s reign or time, Landn. 24, Hrafn. 3, Fms. ix. 229. II.
used of a fixed recurrent period or season; á várum, sumrum, haustum,
vetrum, á kveldum, every spring, summer..., in the evenings, Eg. 711,
Fms. i. 23, 25, vi. 394, Landn. 292: with the numeral adverbs, cp. Lat.
ler in anno, um sinn á mánuði, ári, once a month, once a year, where the
Engl. a is not the article but the preposition, Grág. i. 89. III.
of duration; á degi, during a whole day, Fms. v. 48; á sjau nóttum,
Bárð. 166; á því meli, during that time, in the meantime, Grág. i.
259. IV. connected with the seasons (á vetri, sumri, vari,
hausti), 'á' denotes the next preceding season, the last winter, summer,
autumn, Eb. 40, 238, Ld. 206: in such instances 'á' denotes the past,
'at' the future, 'í' the present; thus í vetri in old writers means this
winter; á vetri, l as t winter; at vetri, next winter, Eb. 68 (in a verse),
C. In various other relations, more or less metaphorically, o n, upon,
in, to, with, towards, against: I. denoting object, in respect of,
against, almost periphrastically; dvelja á náðum e-s, under one's protec-
tion, Fms. i. 74; hafa metnað á e-u, to be proud of, to take pride in a
thing, 127. 2. denoting a personal relation, in; bæta e-t á e-m, t o
make amends, i. e. to one personally; misgöra e-t á e-m, to inflict -wrong
on one; hafa elsku (hatr) á e-m, to be a r love (hatred) to one, Fms. ix.
242; hefna sin á e-m, to take revenge on one's person, on anyone; rjúfa
sætt á e-m, to bre a k truce on the person of any one, to offend against
bis person, Nj. 103; hafa sár á s6r, loi; sjá á e-m, to readon or inone's
face; set hann á hverjum manni hvárt til þín er vel eðr ilia, 106; var
þat brátt auðséð á hennar högum, at..., it could soon be seen in all her
doings, that..., Ld. 22. 3. also generally to shew signs of a thing;
sýna fáleika á sér, t o s hew marks of displeasure, Nj. 14, Fs. 14; taka vel,
ilia, lítt, á e-u, to take a thing well, ill, or indifferently, id.; finna á sér, t o
feel in oneself; fann lítt á honum, hvárt..., it c ow ld hardly be seen in his
face, whether..., Eb. 42; likindi eru a, it is likely, Ld. 172; gora kost
á e-u, to give a choice, chance of it, 1 78; eiga vald á e-u, to h a ve power
over ..., Nj. IO. IT. denoting encumbrance, duty, liability; er
fimtardómsmál á þeim, to be subject to . . ., Nj. 231; the phrase, hafa e-t
á hendi, or vera a hendi e-m, o none's bands, of work or duty to be done;
eindagi á fé, term, pay day, Grág. i. 140; ómagi (skylda, afvinna) á fó, of
a burden or encumbrance, D. I. and Grág. in several passages. III.
with a personal pronoun, sér, mór, honum ..., denoting personal appear-
ance, temper, character, look, or the like; vera þungr, léttr ... ú sér, to be
heavy or light, either bodily or mentally; þungr á sér, corpulent, Sturl.
i. 112; kátr ok léttr á sér, of a gay and light temper, Fms. x. 152; þat
bragð hafði hann á sér, he looked as if, ... the expression of his face was as
though..., Ld., cp. the mod. phrase, hafa á sér svip, bragð, æði, sið, of
one's manner or personal appearance, to bear oneself as, or the like;
skjótr (seinn) á faeti, speedy (slow) of foot, Nj. 258. IV. as a peri-
phrasis of the possessive pronoun connected with the limbs or parts of
the body. In common Icel. such phrases as my bands, eyes, head...
are hardly ever used, but höfuð, eyru, hár, nef, munnr, hendr, faetr... á
mér; so ' i' is used of the internal parts, e. g. hjarta, bein ... í mór; the
eyes are regarded as inside the body, augun í honum: also without the
possessive pronoun, or as a periphrasis for a genitive, brjóstið á e-m,
o n e's breast, Nj. 95, Edda 15; súrnar í augum, it smarts in my eyes, my
eyes smart, Nj. 202; kviðinn á sér, its belly, 655 xxx. 5, Fms. vi. 350;
hendr á henni, herbands, Gísl. (in a verse); í vörunum á honum, o n his
lips, Band. 14; ristin ú honum, hi s step, Fms. viii. 141; harðr í tungu,
sh ar p of tongue, Hallfred (Fs. 114); kalt (heitt) á fingrum, höndum,
fótum ..., co ld (warm) in the fingers, bands, feet..., i. e. w ith cold
fingers, etc.; cp. also the phrase, verða visa (orð) á munni, of extempor-
ising verses or speeches, freq. in the Sagas; fastr á fotum, ~/ a s t by the leg,
of a bondsman, Nj. 27: of the whole body, díla fundu þeir á honum, 209.
The pers. pron. is used only in solemn style (poetry, hymns, the Bible), and perhaps only when influenced by foreign languages, e. g. mitt hjarta
hví svo hryggist þú, as a translation of ' warumb betrübst du dich mein
Herz?' the famous hymn by Hans Sachs; instead of the popular hjartað
í mér, SI. 43, 44: hjartað mitt is only used as a term of endearment, as
by a husband to his wife, parents to their child, or the like, in a meta-
phorical sense; the heart proper is ' í mér, " not' mitt. ' 2. of other
things, and as a periphrasis of a genitive, of a part belonging to the whole,
e. g. dyrr á husi = husdyrr, a t the house-doors; turn á kirkju = kirkju
turn; stafn, skutr, segl, árar... á skipi, the ste m, stern, sail... of a ship,
Fms. ix. 135; blöð á lauk, á trc ..., leaves of a leek, of a tree ..., Fas.
1. 469; egg á sverði = sverðs egg; stafr á bók; kjölr ú bók, and in end-
less other instances. V. denoting instrumentality, by, o n, or a-, by
means of; afla fjár á hólmgöngum, to make money a-duelling, by means
of duels, Eg. 498; á verkum sinum, to subsist on one's own work, Njarð.
366: as a law term, sekjast á e-ju, to be convicted upon ..., Grág. i. 123:
sekst maðr þar á sínu eigini (a man i s guilty in re sua), ef hann tekr af
þeirn manni er heimild (possessio) hefir til, ii. 191; falla á verkum sinum,
to be killedflagranti delicto, v. above; fella e-n á bragði, by a sleight in
wrestling; komast undan á flótta, to escape by flight, Eg. n; á hlaupi,
by one's feet, by speed, Hkr. ii. 168; lifa á e-u, to feed on; bergja á e-u, t o
t as te of a thing; svala sér á e-u, to quench the thirst on. VI. with
subst. numerals; á þriðja tigi manna, up to thirty, i. e. from about
twenty to thirty, Ld. 194; á öðru hundraði skipa, / rom one to two hun-
dred sail strong, Fms. x. 126; á níunda tigi, between eighty and ninety
years of age, Eg. 764, v. above: used as prep., á hendi, o none's hand,
i. e. bound to do it, v. hönd. VII. in more or less adverbial
phrases it may often be translated in Engl. by a participle and a- pre-
fixed; á lopti, aloft; á floti, afloat; á lifi, alive; á verðgangi, a-begging;
á brautu, away; á baki, a-back, behind, past; á milli, a-tween; á laun,
alone, secretly; á launungu, id.; á móti, against; á enda, at an end,
gone; á huldu, bidden; fara a hæli, t o go a-heel, i. e. ba c k wa rd s, Fms.
vii. 70; -- but in many cases these phrases are transl. by the Engl. partic.
with a, which is then perh. a mere prefix, not a prep., á flugi, a-flying
in the air, Nj. 79; vera á gangi, a-going; á ferli, to be about; á leiki,
a-playing, Fms. i. 78; á sundi, a-swimming, ii. 27; á verði, a-watcbing, x.
201; á hrakningi, a-wandering; á reiki, a-wavering; á skjálfi, a-sbiver-
ing; a-hleri, a-listening; á tali, a-talking, Ísl. ii. 200; á hlaupi, a-run-
ning, Hkr. ii. 268; á verki, a-working; á veiðum, a-hunting; a fiski,
a-fisbing; á beit, grazing: and as a law term it even means in flagranti,
N. G. L. i. 348. VIII. used absolutely without a case in refer-
ence to the air or the weather, where 'á' is almost redundant; þoka
var á mikil, a thick fog came on, Nj. 267; niðamyrkr var á, pitch dark-
ness came on. Eg. 3io; allhvast á norðan, a very strong breeze from
the north, Fms. ix. 20; þá var á norðrænt, a north wind came on, 42,
Ld. 56; hvaðan sem á er, / rom whatever point the wind is; var á hríð
veðrs, a snow storm c a m e o n, Nj. 282; görði á regn, ra in came on, Fms.
vi. 394, xi. 35, Ld. 156.
WITH ACC.
A. Loc. I. denoting simple direction towards, esp. con-
nected with verbs of motion, going, or the like; hann gékk á bergsnös,
Eg. 389; á hamar, Fas. ii. 517. 2. in phrases denoting direction;
liggja ú útborða, lying on the outside of the ship, Eg. 354; ú annat borð
skipinu, Fms. vii. 260; á bæði borð, o n both s ide s of the ship, Nj. 174,
Ld. 56; á tvær hliðar, o n both s ide s, Fms. v. 73. Ísl. ü-159; á hlið, f ide-
w a rd s; út á hlið, Nj. 262, Edda 44; á aðra hönd henni, Nj. 50, Ld.
46; höggva á tvær hendr, to hew or s trike ri if ht and left, Ísl. ii. 368,
Fas. i. 384, Fms. viii. 363, x. 383. 3. upp á, upon; hann tók augu
þjaza ok kastaði upp á himin, Edda 47: with verbs denoting to look,
see, horfa, sjá, lita, etc.; hann rak skygnur á land, he c as t glances towards
the land, Ld. 154. II. denoting direction with or without the
idea of arriving: 1. with verbs denoting to aim at; of a blow or
thrust, stefna á fótinn, Nj. 84; spjótið stefnir á hann miðjan, 205: of
the wind, gékk veðrit á vestr, the wind veered to west, Fms. ix. 28; pigla
á haf, t o s t a ndout t o s e a, Hkr. i. 146, Fms. i. 39: with ' Út' added, Eg.
390, Fms. x. 349. 2. conveying the notion of arriving, or the in-
tervening space being traversed; spjótið kom á miðjan skjöldinn, Eg.
379' Nj. 96, 97; langt upp á land, far up inland, Hkr. i. 146: t o
reach, taka ofan á belli, of the long locks of a woman, to reach down
to the belt, Nj. 2; ofan á bringu, 48; á pa ofan, 91. III. with-
out reference to the space traversed, connected with verbs denoting
to go, turn, come, ride, sail, throw, or the like, motion of every kind;
hann kastar honum á völlinn, be flings him down, Nj. 91; hlaupa á skip
*itt, to leapon board hi s s hip, 43; á hest, to m ou nt quickly, Edda 75;
á lend hestinurn, Nj. 91; hann gengr á sáðland sitt, he w a lk s on to
bis fields, 82: o n, w pon, komast á fætr, to get upon one's legs, 92;
ganga á land, to go a-sbore, Fms. i. 40; ganga á þing, vii. 242, Grág.
(often); á skóg, á merkr ok skoga, into a wood, Fb. i. 134, 257, Fms. xi.
118, Eg. 577, Nj. 130; fara á Finnmörk, to go travelling in Finmark,
Fms. i. 8; koma, fara á bæ, t o a rriv e a t the farm-house; koma á veginn,
Eg. 578; stíga á bat, skip, to go on board, 158; hann gékk upp á borg,
he went up to the burg (castle), 717; en er þeir komu á loptriðið,
hrinda skipum a vatn, to float the ships down into the water, Fms. i. 58;
reka ausrr á haf, to drift eastwards on the sea, x. 145; ríða ofan á, t o
ride down or over, Nj. 82. IV. in some cases the acc. is used
where the dat. would be used, esp. with verbs denoting t o s ee or bear,
in such phrases as, þeir sá boða mikinn inn á fjörðinn, they saw great
breakers away up in the bight of the firth, the acc. being due perhaps
to a motion or direction of the eye or ear towards the object, Nj. 124;
sá þeir fólkit á land, they saw the people in the direction of land, Fas. ii. 517:
in phrases denoting to be placed, to sit, to be seated, the seat or bench
is freq. in the acc. where the dat. would now be used; konungr var þar á
land upp, the king was then up the country, the spectator or narrator is
conceived as looking from the shore or sea-side, Nj. 46; sitja á miðjan
bekk, to be seated on the middle bench, 50; skyldi konungs sæti vera á
þann bekk ... annat öndvegi var á hinn úæðra pall; hann setti konungs
hásæti á miðjan þverpall, Fms. vi. 439, 440, cp. Fagrsk. 1. c., Sturl. iii.
182; eru víða fjallbygðir upp á mörkina, in the mark or forest, Eg.
58; var þar mörk mikil á land upp, 229; mannsafnaðr er á land upp
(viewed from the sea), Ld. 76; stóll var settr á mótið, Fas. i. 58; beiða
fars á skip, to beg a passage, Grág. i. 90. V. denoting parts
of the body; bíta e-n á barka, to bite one in the throat, Ísl. ii. 447;
skera á háls, t o c;^ t thethroat of any one, Nj. 156; brjóta e-n á háls, t o
break any one's neck; brjóta e-n á bak, to break any one's back, Fms.
vii. 119; kalinn á kne, /roz en tothe knees with cold, Hm. 3. VI.
denoting ro und; láta reipi á háls hesti, round his horse's neck, 623. 33;
leggja söðul á hest, Nj. 83; and ellipt., leggja á, to . saddle; breiða feld á
hofuð sér, to wrap a cloak over his head, 164; reyta á sik mosa, t o
gather moss to cover oneself with, 267; spenna hring á hönd, á fingr,
Eg. 300. VII. denoting a burden; stela mat á tvá hesta,
hey á fimtán hesta, i. e. a two, a fifteen horse load, Nj. 74 '• metaph.,
kjósa feigð á menn, to choose death upon them, i. e. d oo m them todeath,
Edda 22.
B. TEMP. I. of a period of time, a t, t o; á morgun, t o-
mo rr o w/ (i morgun now means the pa s t morning, the morning of to-day),
ísl. ii. 333. II. if connected with the word day, ' á' is now used
before a fixed or marked day, a day of the week, a feast day, or the like;
á Laugardag, á Sunnudag ..., on Saturday, Sunday, the Old Engl. a-Sun-
day, a-Monday, etc.; á Jóladaginn, Páskadaginn, o n Yule and Easter-day;
but in old writers more often used ellipt. Sunnudaginn, Jóladaginn ...,
by dropping the prep. ' á, ' Fms. viii. 397, ôrág. i. 18. III. connected
with ' dagr' with the definite article suffixed, ' a" denotes a fixed, recurring
period or season, in; á daginn, during the day-time, every day in turn,
Grett. 91 A. connected with ' evening, morning, the
seasons, ' with the article; á kveldit, eve ry evening, Ld. 14; á sumarit,
every summer, Vd. 128, where the new Ed. Fs. 51 reads sumrum; á haust,
every autumn, Eg. 741 (perh. a misprint instead of áhaustin or áhaustum);
á vetrinn, in the winter time, 710; á várir, every spring, Gþl. 347; the
sing., however, is very rare in such cases, the old as well as mod. usage
prefers the plur.; 4 nætrnar, by night, Nj. 210; á várin, P^g. 710; á
sumrin, haustin, 4 morgnana, in themorning (á morgin, sing., means t o-
morrow); á kveldin, in the evening, only ' dagr' is used in sing., v. above
(á daginn, not á dagana); but elliptically and by dropping the article,
Icelanders say, kveld og inorgna, nótt og dag, vetr suinar vor og
haust, in the same sense as those above mentioned. V. denot-
ing duration, the article is dropped in the negative phrase, aldri á sinn
dag, never during one's life; aldri á mína daga, never in my life, Bjarn.
8, where a possess, pron. is put between noun and prep., but this phrase
is very rare. Such phrases as, á þann dag, that day, and á þenna dag,
Stj. 12, 655 xxx. 2. 20, are unclassical. VI. á dag without
article can only be used in a distributive sense, e. g. tvisvar a dag, twice
a-day; this use is at present freq. in Icel., yet instances from old writers
are not on record. VII. denoting a movement onward in time,
such as, liðið á nótt, dag, kveld, morgun, sumar, vetr, vár, haust (or
nóttina, daginn ...), jól, páska, fostu, or the like, / aron in the night,
day ..., Edda 33; er á leið vetrinn, when the winter was well on, as the
winter wore on, Nj. 126; cp. áliðinn: also in the phrase, hniginn á inn
cfra aldr, well stricken in years, Ld.
C. Metaph. and in various relations: I. somewhat meta-
phorically, denoting an act only (not the place); fara á fund, á vit
e-s, to call for one, Eg. 140; koma á ræðu við e-n, to come to a parley
with, to speak, 173; ganga á tal, Nj. 103; skora á holm, to challenge to
a duel on an island; koma á grið, to enter into a service, to be domiciled,
Grág. i. 151; fara á veiðar, to go a-hunting, Fms. i. 8. (3. generally
denoting o n, upon, in, to; bjóða vöxtu á féit, to offer interest on the
money, Grág. i. 198; ganga á berhögg, t o co me toblows, v. berhögg; fá
á e-n, to make an impression upon one, Nj. 79; ganga á vápn e-s, t o
throw oneself on an enemy's weapon, meet him face to face, Rd. 310;
ganga á lagið, to pre ss o n up the spear-shaft after it has passed
through one so as to get near one's foe, i. e. to avail oneself of the last
chance; bera fé á e-n, to bribe, Nj. 62; bera öl á e-n, to m a ke drunk,
Fas. i. 13; snúinn á e-t, inclined to, Fms. x. 142; sammælast á e-t,
to agree upon, Nj. 86; sættast, verða sáttr á e-t, in the same sense, to come to an agreement, settlement, or atonement, 78, Edda 15,
Eb. 288, Ld. 50, Fms. i. 279; ganga á mala, to serve for pay as a
soldier, Nj. 121; ganga á vald e-s, to p// t oneself in his power, 267;
ganga á sætt, to break an agreement; vega á veittar trygðir, to break
truce, Grág. ii. 169. II. denoting in regard to, in respect
to: 1. of colour, complexion, the hue of the hair, or the like;
hvítr, jarpr, dökkr ... á hár, having white, brown, or d ar k ... hai r, Ísl.
ii. 190, Nj. 39; svartr á brim ok bra, dark of brow and eyebrow;
dökícr á hörund, id., etc. 2, denoting s kill, dexterity; hagr á tré, a
good carpenter; hagr á jam, malm, smíðar..., an expert worker in iron,
metals ..., Eg. 4; fimr á boga, g'oo d at the bow: also used of mas-
tership in science or arts, meistari á hörpuslátt, a master in striking the
harp, Fas. iii. 110; fræðimaðr á kvæði, knowing many poems by heart,
Fms. vi. 391; fræðimaðr á landnámssögur ok forna fræði, a learned
scholar in histories and antiquities (of Are Frode), Ísl. ii. 189; mikill á
íþrótt, skilful in an art, Edda (pref.) 148; but dat. in the phrase, kunna
(vel) á skíðum, to be a cunning skater, Fms. i. 9, vii. 12O. 3. denot-
ing dimensions; á hæð, lengd, breidd, dýpt..., in the heightb, length,
breadth, depth ..., Eg. 277; á hvern veg, on each side, Edda 41 (square
miles); á annan veg, o n theone s ide, Grág. i. 89. fî. the phrase,
á sik, in regard to oneself, vel (ilia) á sik kominn, of a fine (ugly) ap-
pearance, Ld. loo, Fas. iii. 74. III. denoting instrumentality;
bjargast á sínar hendr, to liveon the work of one's own hands, (á sínar
spytur is a mod. phrase in the same sense); (vega) á skálir, pundara, t o
weigh in scales, Grág. ii. 370; at hann hefði tvá pundara, ok hefði
á hinn meira keypt en á hinn minna self, of a man using two scales,
a big one for buying and a little one for selling, Sturl. i. 91; á sinn
kostnað, atone's own expense; nefna e-n á nafn, by name, Grág. i. 17,
etc. The Icel. also say, spinna á rokk, snældu, to spinon or w ith a
rock or distaff; mala á kvern, to grind in a ' querne, ' where Edda 73
uses dat.; esp. of musical instruments, syngja, leika á hljóðfæri, hörpu,
gígju ...; in the old usage, leika hörpu ..., Stj. 458. IV. denot-
ing the manner or way of doing: 1. á þessa lurid, in this wise, Grág.
ii. 22; á marga vega, á alia, ymsa vega, in many, all, respects, Fms. i.
114; á sitt hóf, in its turn, respectively, Ld. 136, where the context
shews that the expression answers to the Lat. mutatis mutandis; á
Jíýðersku, after German fashion, Sks. 288. 2. esp. of language;
inæla, rita á e-a tungu, to speak, write in a tongue; á írsku, in Irish,
Ld. 76; Norrænu, in Norse, Eb. 330, Vm. 35; a Danska tungu, in
Danish, i. e. Scandinavian, Norse, or Icelandic, Grág. i. 18; á Vára
tungu, i. e. in Icelandic, 181; rita á Norræna tungu, to write in Norse,
Hkr. (pref.), Bs. i. 59 :-- at present, dat. is sometimes used. 3. in
some phrases the ace, is used instead of the dat.; hann sýndi á sik mikit
gaman, Fms. x. 329; hann let ekki á sik finna, he shewed no sign of mo-
tion, Nj. in; skaltu önga fálcika á þik gera (Cod. Kalf.), 14. V.
used in a distributive sense; skal mörk kaupa gæzlu á kií, eði oxa fim
vetra gamlan, a mark for every cow, Grág. i. 147; alin á hvert hross,
442; á maim, perman (now freq.): cp. also á dag above, lit. B. VI.
connected with nouns, 1. prepositional; á hendr (with dat.),
against; á hæla, at heel, close behind; á bak, at ba c k, i. e. pa s t, after; a.
vit (with gen.), to ward s. 2. adverbially; á braut, away, abroad; á
vixl, in turns; á mis, amiss; ú, víð ok dreif, a-wide and a-drift, i. e.
dispersedly. 3. used almost redundantly before the following prep.;
á eptir, after, behind; á undan, in front of; á meðal, á milli, among;
a, mot, against; •;! við, about, alike; å frá (cp. Swed. ifran), from (rare);
á fyrir- fyrir, Haustl. i; á hjá, beside (rare); á frarn, a-head, forwards;
á sarnt, together; avail = of allt, always: following a prep., upp á, upon;
niðr á, down upon; ofan á, eptir á, p os t eventum, (temp.) á eptir is loc.,
id., etc. VII. connected with many transitive verbs, answering
to the Lat. ad- or in-, in composition, in many cases periphrastically
for an objective case. The prep, generally follows after the verb, instead
of being prefixed to it as in Lat., and answers to the Engl. o n, t o; heita
kalla, hrópa a, t o c allon; heyra, hlusta, hlvða á, to hearken to, listen to;
hyggja, hugsa á, to thinkon; minna u, to remind; sjá, lita, horfa, stara,
mæna, glápa, koma auga ... á, to l oo kon; girnast a, to wi s h for; trúa
á, to believe on; skora á, t o c allon anyone toc om e O7^ t, challenge; kæra
a, to accuse; heilsa a, to greet; herja, ganga, ríða, hlaupa, ráða ... á, t o
fall on, attack, cp. ág. mgr, áreið, áhlaup; Ijúga á, to tell lie s of, to
slander; telja á, t o c arp at; ausa, tala, hella, kasta, verpa ... á, to pour,
throw on; ríða, bera, dreifa á, to sprinkle on; vanta, skorta a, to fall
short of; ala a, to plead, beg; leggja á, to throw a spell on, lay a saddle
on; haetta á, to venture on; gizka a, to guess at; kveða á, to fix on, etc.:
in a reciprocal sense, haldast á, of mutual strife; sendast á, to exchange
presents; skrifast á, to correspond (mod.); kallast á, to shout mutually;
standast á, to coincide, so as to be just opposite one another,
á, interj. denoting wonder, doubt, or the like, eh.
A, f. [Lat. aqua; Goih. ahva; Hel. aha; A. S. eâ; O. H. G. a ha, o w a, •
cp. Germ, a c h and aue; Fr. eau, eaux; Engl. Ax-, Ex-, etc., in uames of
places; Swed. -Dan. a; the Scandinavians absorb the hu, so that only a
single vowel or diphthong remains of the whole word] :-- a river. The
old form in nom. dat. acc. sing, is ao, v. the introduction to A, page I,
Bs. i. 333 sq., where den, ai (acc.), and tona; so also Greg. 677; the old fragm. of Grág. ii. 222, 223, new Ed. In the Kb. of the Edda the old form occurs twice, viz. page 75) *ona (acc.), (but two lines below, ána), í cónni (dat.) The old form also repeatedly occurs in the Kb. and Sb. of the Grág., e. g. ii. 266, 267: gen. sing, ár; nom. pi ar, gen. á contracted, dat. am, obsolete form com; Edda 43, Eg. 80, 99i ifå' l&5 '• proverbs, at ósi skal á stemma, answering to the Lat.
principiis obsta, Edda 60; her kemr á til sæfar, here the riverrun s int o
the s ea, metaph. = thi s is the very end, seems to have been a favourite ending of old poems; it is recorded in the Húsdrápa and the Norðseta-
drápa, v. Edda 96, Skálda 198; cp. the common saying, oil vötn renna til
sævar, ' all waters run into ike sea, ' Rivers with glacier water are in
Icel. called Hvítá, White river, or Jökulsá: Hitá, Hot river, from a hot
spring, opp. to Kaldá, v. Landn.: others take a name from the fish in
them, as Laxá, Lax or Salmon river (freq.); Örriða á, etc.: a tributary
river is þverá, etc.: ár in the Njala often means the great rivers Ölfusá
and Þjórsá in the south of Iceland. Áin helga, a river in Sweden, Hkr.
ii: á is also suffixed to the names of foreign rivers, Tempsá = Thames;
Dóná, Danube (Germ. Don-au), (mod.), etc. Vide Edda (Gl.) 116, 117,
containing the names of over a hundred North-English and Scottish rivers.
COMPDS: ár-áll, m. tie bed of a river, Hkr. iii. 117. ar-bakki, a,
m. the bank of a river, Ld. 132, Nj. 234. ar-brot, n. inundation of
a river, Bs. ii. 37; at present used of a s hallow ford in a river. ar-
djúp, n. a pool in a river, Bs. i. 331. ar-farvegr, m. a water-course,
Stj. 353- ar-fors, m. a waterfall or force, Bad. 190. ár-gljúfr,
n. a chasm of a river, Fms. viii. 51, Fær. 62. ár-hlutr, m. one's por-
tion of a river, as regards fishing rights, Fms. x. 489, Sturl. i. 202. ár-
megin and ar-megn, n. the ma in stream of a river, Stj. 251. ár-
minni, n. the mouth of a river, Fms. ix. 381. ár-mót and á-mót,
n. a ' waters-meet, ' Lat. cottfluentia, H. E. i. 129. ár-óss, m. the ' oyce'
or mouth of a river, Eg. 99, 129, 229; whence the corrupt local name of
the Danish town Aarhuus, Fms. xi. 208. ar-reki, a, m. drift, the
jetsam and flotsam (of fish, timber, etc.) in a river, Jm. 25. ár-
straumr, m. the current in n river, Fms. vii. 257, 260. ár-strönd,
f. the strand of a river, Stj. 268, 673. 53. ár-vað, n. aford of a river,
Stj. 184. ár-vegr = árfarvegr, Fas. i. 533. ár-vöxtr, m. the swell-
ing of a river, Fms. i. 286.
a-auki, a, m. increase, Bs. i. 182. P. interest of money, K. Á. 208,
N. G. L. ii. 381.
a-austr, rs, m. out-pouring, foul language, Sturl. i. 21.
a-barning, f. a thrashing, flogging, = bzrsmíð, Sturl. iii. 237.
a-bati, a, m. profit, gain, Fms. xi. 441 (now freq.)
a-berging, f. a tasting, Bad. 72.
a-beri, a, m. an accuser, prosecutor (bera á, accusare), Jb. 252 A;
(a Norse law term.)
a-bersemi, f. a disp os ition toaccuse, Hom. 86.
á-blásinn, part, inspired, transl. from Lat.; á. af Heilogum Anda, Fms.
x. 373, Hom. 12.
á-blásning, f, a breathing upon; með eldr á., 656 C. 33, Rb. 438:
gramm. aspiration, Skálda 175, 179, 180; theol. inspiration, Fms. x. 371.
á-blástr, rs, m., dat. áblæstri, a breathing upon, Fms. x. -2IO; theol. in-
s pirati on, iii. 164, v. 2i7, Eluc. 4; medic, pustula labîorum, Fél. ix. 184.
á-ból, n. a manor-house, = aðalból, B. K. 40.
á-bót, f. used only in pl. ábætr, of improvements, esp. on a farm or
estate; á. jarðar, D. N., D. I. i. 199. COMPD: ábóta-vant, n. adj.
shortcoming, imperfect, Hkr. ii. 89, Sturl. i. 162.
ÁBÓTI, a, m. [Lat. abbas, from Hebr. abba], an abbot. abbati,
which form is nearer to the Lat., is rare, but occurs, 655 iii, 656 A, i.
30, Hom. 237. 2. The Icel. form ábóti answers to the Engl. abbot, Fms.
i. 147, Bs. i. ii. freq., Sks., etc. COMPOS: ábóta-dómr, m. and
ábóta-dæmi, n. an abbey, 655 xxxii, Bs. i. 831. ábóta-laust, n.
adj. without an abbot, va ca nt, Ann. 1393. ábóta-sonr, in. son of
an abbot, Bs. i. 679. ábóta-stétt, f. and -stéttr, m. the rank,
dignity of an abbot, Ann. 1325. ábóta-stofa, u, f. the abbot's par-
lour, Vm. ábóta-sæti, n. the seat of an abbot, 655 xxxii. âbóta-
vald, n. the power, dignity of an abbot, Ann. 1345.
á-breiða, u, f. a covering, counterpane, Korm. 206, Stj. 304.
á-breizl, n. a bed-covering, quilt, Sir. 5, 22, Vm. 93, -- in the last pas-
sage of a winding-sheet or pall; á. kápa, Vm. 67.
á-brúðigr, ábrýðas &br^ði, jealous, jealousy, v. afbr-.
a-brystur, f. pl., v. áfr-.
á-burðr, ar, m. a charge (bera á, accusare'); varði mik eigi þess úburðar,
Fms. ii. 57, Rd. 236. p. medic, s alve, ointment (bera á, to smear), Bs.
ii. 180. 7. p om p or bravery in dress (berast á, to pnjf oneself up), in
the COMPDS abiirðar-klæði, n. fine clothes, showy dress, Bar. 5. 8.
a horse load: áburðar-hestr, m. a pack-horse, -- klyfja hestr.
áburðar-maðr, m. a dressy, showy person, a dandy, Fms. iv. 255,
Orkn. 208. áburðar-mikill, adj. puffed up, showy, Ld. 248.
áburðar-samligr and áburðar-samr, adj. id., Sks. 452, 437.
á-búð, f. [búa á], an abode or residence on an estate or farm, tenancy;
fara ... a, annars manns land til ábúðar (as a tenant), Grág. ii. 253; a. jarðar (possession) heimilar tekju, Gþl. 329; en ef land spillist í a. hans,
during his tenancy, K. Þ. K. 170; þá oðlast harm leigu (rent) en hinn á.
(tenancy), N. G. L. i. 94: whatever refers to the ri g' ht and duties of a
tenant, landskyld ok alla á. jarðar, Jb. 210, 346, 167. COMPDS:
ábúðar-maðr, m. inhabitant, Stj. 368. ábúðar-skylda, u, f. dutie s
of a tenant, Jb. 211.
á-búnaðr, ar, m. = ábúð, N. G, L. i. 240.
á-byrgð, f. responsibility, liability, weight; leggja sína ú. á, Grág. i.
208; eiga í á., to have at stake, Band. 18 new Ed., N. G. L. i. 223, Ld. 58;
lands á., Grág. ii. 248; vera í á. um e-t, to answer for, Fms. xi. 82, Sks.
762: pl. ábyrgðir, pledges, Bser. II, 686 B. 5. COMPDS: ábyrgðar-
hluti, a, m. and -hlutr, ar, m. an object, step involving risk and respon-
sibility, Nj. 199. ábyrgðar-lauss, adj. y ree from risk, Fms. x.
368; eigi með üllu á., i. e. a weighty, serious step, no trifling matter,
Sturl. iii. 234. ábyrgðar-ráð, n. a step involving risk, Nj. 164,
Post. 656 B. ábyrgðar-samligr, adj. momentous, important, Sks. 452-
á-byrgja, ð, 1. in the act. form (very rare), to answer for;
á. e-m e-t, Gþl. 385; á. e-t á hendi e-m, to pla c e a thing for security
in a person's hands; hann á. þau á hendi Jóhanni postula, 655 ix.
A. 2. as a dep.; abyrgjast (very freq.), to answer for, take care
of, Gþl. 190, Grág. i. 140; hverr skal sik sjálfr a., 256, ii. 119, Fms. vi.
361; á. e-t við e-u, Grág. i. 410; sá maðr ábyrgist vápn er upp festir,
ii. 95; hverr abyrgist bat (warrants) móðir, at góðráðr verði, ek mun
abyrgjast (7 will warrant) at eigi mun heimskr verða, Fms. iv. 83.
a-byrgja, u, f. = ábyrgð (very rare); halda e-u abyrgiu, to be respon-
sible for, Grág. ii. 335, 399.
á-býli, n. = ábúð, freq. at present and in several compds, as, äbýlis-
jörð, a tenant farm; ábýlis-maðr, a tenant, etc.
á-bæli, n. = ábúð, H. E. i. 495.
ÁÐAN, adv. [cp. Ulf. apn = ivtavrós, Gal. iv. 10, and atapni, id.], a
little before, a little while ago, erewhile; Kolr for frá seli á., Nj. 55; á.
er vit skildum, Lv. 34; slíkt sem á. talða ek, a s 7 said just above (of the
Speaker reading the law in the lögrétta), Grág. i. 49, ii. 242; nu a.,
just now, 656 G. 39.
áðr, adv. [cp. Hel. ad ro = mane] , ere, already, soon; er ek hefi a. (s oo n)
ráðit brullaup mitt, Nj. 4; er Guð hafði á. bannat, Sks. 533; ok voru
þeir því á. (already) heim komnir, Eg. 222; at nú so lægra í horninu
en á., than before, Edda 32; litlu ú., a little while ago, Fms. viii. 130;
þar sem ek em a. (already) í fullri reiði Gtiðs, Sks. 533. 2. á. en,
Lat. prius quam, ante quam: a. with subj.; a. en þeir gengi, Fms.
xi. 13; a. en í biskups garð falli, N. G. L. i. 145. p. with indie.; var
eigi langt á. en bygðin tók við, Eg. 229. y- &ðr simply = áðr en;
þeir höfðu skamma hríð setið, á. þar kom Gunnhildr, they had s a t a
short while ere G. came thither, Nj. 6; en á. hann reið heiman, 52; en
þat var svipstund ein á. (till) stofan brann, Eg. 240; en áðr hann let
setja söguna saman, Sturl. iii. 306.
a-dreif, n. a splashing, the spray, Sks. 147.
a-dreifing, f. a sprinkling upon, Stj. 78.
a-drykkir, m. pl. a 'sea' or wave dashing over a ship, Sks. 231.
a-drykkja, u, f. [drekka á], prop, a drinking to, pledging, esp. used
n the phrase, at sitja fyrir ádrykkju e-s; -- a custom of the olden time.
The master of the house, for instance, chose one of his guests as his cup-fellow, ' seated him over against himself in the hall, drank to him,
and then sent the cup across the hall to him, so that they both drank
of it by turns. This was deemed a mark of honour. Thus, Egill
at fyrir ádrykkju Arinbiarnar, Egil sale over against Arinbjorn as
his cup-mate, Eg. 253; skal hann sitja fyrir á. minni í kveld, in the
pretty story of king Harold and the blind skald Stuf, Fms. vi. 391;
:p. annat öndvegi var á hinn æðra pall gegnt konungi, skyldi þar
itja hinn æðsti ráðgjafi (the king's highest councillor) konungs fyrir
hans á. ok þótti þat mest virðing at sitja fyrir konungs á., 439; sat izurr fyrir á. konungs innarr enn lendir menn, Bs. i. 19. See also
the description of the banquet in Flugumyri on the 19th Oct. in the
year 1253, -- drukku þeir af t-inu silfrkcri ok mintust við jafnan um
daginn þá er hvorr drakk til annars, Sturl. iii. 183. COMPD:
ádrykkju-ker, u, f. a 'loving-cup, ' or 'gracc-cup, ' Vígl. 17.
a-eggjan, f. egging on, instigation, Hkr. i. 102, Fms. i. 139; af a. e-s,
/atuln. 214, Orkn. 416, tsl. ii. 340, Fms. x. 379. COMPD: áeggjanar-
fifl, n. afofjl or t oo l egged on by another; hafa e-n at á., Sturl. i. 81, to
'ise one to snatch the chestnuts out of the fire; cp. the Engl. cat's-paw.
a-fall, n. ' on-fall, ' esp. 1. a nautical term, of a ' se a' dasb-
*ig over a ship, Bs. i. 422, Korm. 180, Nj. 267, Sks. 227, Fs. 113,
153; hence the phrase, Hggja undir utollum, of one in danger at
ea. 2. a law term, the laying on of a fine or the like; á. sckðar,
Grág. i. 138. p. a condemnatory sentence in an Icel. court; ef þeir
vilja á. dæma ... vér dæmum á. honum, Grág. i. 67, 71, of the formula
or summing up and delivering a sentence in court. 3. metaph. and
:hcol. = ufelii, a visitation, calamity, 623. 19, Magn. 470, II. E. i. 236.
:OMPD: áfalls-dómr, m. a sentence of condemnation, doom, Clem. 50,
Eluc. 39, 655 xviii. 2 Corin. xi. 29, Stj. 265 (visitation).
á-fang, n. (áfangl, rrt., Grág. i. 433), [fá á, to grasp] , a grasping,
seizing, laying hands upon, esp. of rough bundling; harm hló mjök mot
áfangi manna, Fms. vi. 203; varð hann fyrir miklu spotti ok ufangi,
209. 2. a law term, a mulct, fine, incurred by illegal seizure of
another man's goods; ef maðr hleypr ú bak hrossi manns úlofat, þat
varðar sex aura á., if a man jumps on the back of another man's horse
without leave, that is visited with a fine of six ounces, Grág. i. 432, Gþl.
520; hvatki skip er tekr skal sitt a. gjalda hverr ..., á. á maðr á hrossi
sínu hvárt er hann ekr eðr ríðr, N. G. L. i. 45; at hann haíï riðit hrossi
manns um þrjá bæi ... varðar skóggang ok áf. uiga (where it is used
masc. acc. pl.) með, Grág., vide above.
a-fangi, a betting-place, v. ui-fangi.
a-fastr, adj. made fast, fastened to, joined to; ef hapt er a. hrossi,
Grág. i. 436; eldhúsit var á. útibiírinu, Nj. 75; þær (the comets) eru
á. hiinni, Rb. 478: nietaph., andlignrn hlutuni afastar, connected with,
H. E. i. 511.
á-fátt, n. adj. defective, faulty, Nj. 49, Bad. 74: with gen., mikils er
á., H. E. i. 244.
a-felli, n. a hardship, shock, calamity; þat á. (spell) hafði legit á því
fólki, at hver kona fseddi dauðan frurnburð sinn er hon ol, Mar. 656;
afskaplig á., Stj. 90 (also of a spell); þreynging ok á., 121; með hversu
miklu á. (injustice) Sigurðr konungr vildi heimta þetta mál af honum, Hkr.
iii. 257; standa undir a., to be wider great lordship, Fms. iv. 146, vi. 147;
með miklu á. (of insanity), vii. i. ^o; þeir vóru sex vetr í þessu á., viz.
in bondage, x. 225; hvert á. jarl hafði veitt honum, what penalties the
earl bad laid upon him, Orkn. 284, Fms. iv. 310. |3. damnation,
condemnation, = afall; nu vil ek at þú sniíir eigi svá skjótt málinu til
áfellis honum, Band. 4. COMPD: áfellis-dómr, m. condemnation,
Grág. Introd. clxviii, Gþl. 174.
á-fenginn, adj. part, [fá á, to lay hold on, to intoxicate] , intoxicating,
used of drinks, cp. the Engl. 'stinging ale;' mjöðr, Edda 76; drykkr,
Fms. viii. 447; vin, Stj. 409, Joh. 84.
a-fengr, adj. now more freq., id., Hkr. i. 244, Bárð. 174.
áf-ergja, u, f. (qs. af-ergja, af- intens. ?), eagerness, and -ligr, adj. im-
petuous.
a-flog, n. pl. [fljugast a], a brawl, fighting, Fms. vi. 361.
a-flutningr, m., Vm. 157, of right of laying up fish.
a-form, n. a design, purpose, H. E. ii. 167, in a deed of the I4th cen-
tury, (Lat. word.)
á-forma, að, prop, to form, mould; steina sem úðr höfðu þeir úformat,
Stj. 562, í Kings v. 17 (' hewn stones'). In mod. usage only metaph. t o
design, perform, Fas. iii. 449; verðu vér at á. (design) ok ræða, Fms.
vii. 89; a. um e-t, því mundi hann þetta hafa vakit, at hann mundi
ú. vilja um gleðinas ... c arry it out, vi. 342, Pass. 7. 2.
ÁFR (peril, better afr), m. [the r belongs to the root, cp. air, f.
pl.] 1. a beverage, Eg. 204, translated by Magnaeus by sorbitio
avenacea, a sort of common ale brewed of oats; this explanation is con-
firmed by the Harbarðsljóð, verse 2, where Thor says, át ek í hvíld áðr
ek heiman for sildr ok afra (acc. pl.), saðr em ek enn þess; the single
vellum MS. (Cod. Reg.) here reads hafra. In the Eg. 1. c., the Cod.
Wolf, reads afra, the Cod. A. M. 132 afr, acc. sing.: cp. the passage Ls. 3,
where jöll seems to be the Scot, yill (v. Burns' Country Lassie), and úfo
in Cod. Reg. a false spelling for áfr, -- jöll ok áfr færi tk ása sonum,
ok blend ek þeini svá meini mjöð: áftr, pronounced áir, now means
buttermilk (used in Icel. instead of common beer): cp. also ábrystur, f. pl.
curds of cow's milk in the first week after the cow has calved; the milk
is cooked and eaten warm and deemed a great dainty; opt eru heitar
úbrcstur, Snot 299 (Ed. 1865); probably qs. áfr ystr.
a-fram, adv. a. loc. with the face downward, forward; fell hann a.,
on the face, Nj. 253, Vd. 52, Grett. 99 new Ed. J3. temp, along,
forward (rare); haun er nú með jarli sumarit á., he i s now with the earl
till late in the summer, Finnb. 274. y. further on; komst aldri Icngra
a. fyrir honum um skáldskapinn, be never got any further on with his
poem, Fms. iii. 102; héldu þeir á. leiðina, they held forward on their
way, 0. T. 31. In mod. usage freq. with verbs denoting to go, move;
hnlda, ganga ... áfram, to go on.
á-frá = orïrá -- frá, / ro m, cp. Swed. if ran.
á-frýja, ð, to reprove, blame; úfrý ek þó engan (better engum) yðar,
Fas. i. 103.
á-frýja, u, f. reproach, scolding, Bs. i. 622.
a-fysa and áfýsi, f. l. = aufusa, gratification, q. v. 2. in
mod. usage = exhortation, and áfýsa, t, to exhort, á. e-n til e-s.
á-fœra, ð, to reproach, Fms. v. 90.
á-fœri, n. a law term; thus defined, af tveir menn fella einn við jörðu,
þá skal aunarr þeirra bæta rétt, því at þat verðr á. at lögum, where it
seems to mean unfair dealing, shame, N. G. L. i. 309.
a-ganga, u, f. task-work, forced labour, the French corvee, = atverk,
q. v.; hón (the church) á tveggja manna á. ú hval í Kjölsvík, Vm. 155;
veita e-m á., D. N. ii. 133.
a-gangr, m. aggression, invasion; fyrir ú. Skota ok Dana, Eg. 267,
Fms. 1. 224, iii. * 43) Eg-33/. COMPDS: 6g(uasa-ma, &r, m. an aggressive man, Lv. 79, Stj. 65. agangs-samr, adj. aggressive, Fs. 9, Fms. vi.
102, Sks. 208.
á-gauð, n. [geyja á], barking, metaph. foul language, Gísl. 53; cp.
þá geyr hón á þá, 139.
á-gengiligr, adj. plausible; görði hann þetta á. fyrir Hæringi, Grett.
149 A, mod. aðgengiligt.
a-gengt, n. adj. trodden, beaten, of a place or path, Finnb. 336:
metaph., e-m verðr á., to be trodden upon; hón byggir her í miðri
frændleifð sinni, ok verðr henni því her ekki a., Stj. 613. i Kings iv. 13.
The mod. use of the phrase e-m verðr ú. is to succeed or make progress
in a thing.
a-gildi, n. value of a ewe (XT), Vm. 159, Pm. 40.
a-gildr, adj. of a ewe's value, Grág. i. 502; cp. kúgildi and kugildr.
a-girnast, d and t, dep. to lust after, in a bad sense, with an acc., Fms.
i. 76, 223, Orkn. 38; with an inf., Orkn. 6 old Ed.
a-girnd, f. in old writers always for greed of power or passion
generally: a. ambition, Sks. 113 B, Fms. ix. 460; á. ok ofsi, greed
and insolence, viii. 195, Stj. 143, 145, 146. 0. passion; ágirndar-logi,
Rb. 424; á. blindleiki, bli n d passion (in love), H. E. i. 505, 655 xxx;
thirst for revenge, Sks. 739. -y- since the Reformation it has been
exclusively used of avarice or greed of gain; in old writers the signi-
fication is more general; we, however, find á. fjár, Hom. 68; hann hafði
dregit undir sik Finnskattinn með á., Fms. vii. 129.
a-girndligr, adj. passionate, Sks. 720 B.
a-girni, f.; used as neut., Mar. 91, O. H. L. 22: o. = agirnd, ambi-
tion; mikit á., great ambition, O. H. L. 1. c., Sks. 343. p. cupidity; a.
manna lofs, Hom. 83; á. áts ok drykkju, 53; fjur, 25, 623. 20; á. fjár
ok metnadar, Edda (pref.) 144, 145.
a-gjarn, adj. ambitious; er eruð ágjarnir heima í héraði ok ranglatir,
ambitious and wrongful, Nj. 223, Orkn. 38, 66; a. ok fégjarn, ambitious
and covetous, Fms. xi. 294, Hkr. ii. 146; ú. til rikis, iii. 174; á. til
fjár, covetous, Fms. xi. 440, Orkn. 66: dauntless, fierce, kappar ugjarnir
ok óhræddir, fierce and fearless champions, Fms. x. 179; hógværir í friði
sem lamb, en í úfriði ú. (fierce) sem Icon, viii. 253. The use since the
Reformation is solely that of avaricious, greedy after money.
a-gjarnliga, adv. insolently, Sks. 450 B.
a-gjarnligr, adj. insolent; á. ran, Sks. 336, 509 B, 715.
á-góði, a, m. gain, profit, benefit, D. I. i. 476, Ísl. ii. 432 (freq.)
COMPD: ágóða-hlutr, ar, m. a profitable share, Grug. ii. 359.
a-grip, n. [grípa á, to tou c h], in the phrase, lítill ágripum, small of
size, D. N. iv. 99. p. at present ágrip means a compendium, abridge-
ment, epitome.
á-gæta, tt, to laud, praise highly, Ld. 220, Fms. vi. 71.
á-gœti, n. renown, glory, excellence; göra e-t til ágætis sór, a s a glory t o
himself, Fms. xi. 72, 109; reyna á. e-s, to put one on his trial, 142; þú
hyggr at engu öðru en ákafa einum ok á., o nly bent upon rushing on and
shewing one's prowess, 389; vegr ok á., fame and glory, Fas. i. 140,
Sks. 241. In pl. glorious deeds; mikil á. vóni sögð frá Gunnari, Nj. 41:
in the phrase, göra e-t at ágætum, to laud, praise highly, Fms. viii. 139,
vii. 147: in the proverb, hefir hverr til sins ágætis nokkuð, every one's
fame rests upon some deed of his own, no one gets his fame for naught,
the context implies, a n d thou ha s t done what will make thee famous, Nj.
116. 2. in COMPDS ágœtis- and ágœta- are prefixed to a great
many words, esp. in mod. use, to express something capital, excellent;
ágæta-skjótr, adj. very swift, Fms. vii. 169; agæta-vel, adv. excel-
lently well, Nj. 218: and even to substantives, e. g. ágæta-gripr and
ágætis-gripr, m. a capital thing, Fms. ix. 416, x. 254, Ld. 202;
ágæta-naut, n. a fine ox, Eb. 318; ágœtis-maðr, m. a great man,
Landn. 324, Fms. vii. 102, xi. 329.
á-gætingr, m. a goodly man, O. H. L. 55 (rare).
á-gœtliga, adv. capitally, Fms. i. 136, vi. 307, Boll. 346, Sks. 623.
á-gætligr, adj. excellent, goodly, Fms. ii. 300, x. 223, 231, xi. 396,
Sks. 622, Hom. 132, Ver. 42.
á-gœtr, adj. [v. the words above, from á- intens. and geta -- gat --
gátu, to get and to record; the old etymology in glossaries of the last
century from the Greek âya~ós cannot be admitted], famous, goodly,
excellent; á. maðr um allt land, Nj. 106; á. at afli, Edda 19; ágætir
gimsteinar, precious stones, Fms. i. 15; á. skjöldr, Eg. 705; compar,
mun hann verða ágætari (more famous) en allir þínir fraendr, Fms. i.
256; superl., úgætaztr, Nj. 282, Eg. 311; ágæztr, contr., Edda 5, íb. 14,
Fms. vii. 95, Greg. 53. In the Landn. ' maðr ágætr' is freq. used in a
peculiar sense, viz. a noble man, nearly synonymous to gæðingr in the
Orkneys, or hersir in Norway, e. g. 143, 149, 169, 190, 198, 201, 203,
279, 281, 308, 312; hersir á., 173, etc.; cp. also Kristni S. ch. I.
á-görð, f. gain, profit, -- úvöxtr; til sölu ok á., for sale and profit,
Bs. i. 426.
á-hald, n., prop, laying hand on: 1. used esp. in pl. áhöld =
brawl, fight, Eb. 152, Fas. i. 92; verða á. með mönnum, they came toa
tussle, Sturl. iii. 262, Bs. 1. 635: the phrase, hafa eingi úhöld við e-m, to have
no power of resistance, to have so great odds against one that there is no
chance, Eg. 261: hence comes probably the popular phrase, áhöld eru um
e-t, when matters are pretty nearly equal. 2. sing, very rare, to keep back; veita e-m á., Niðrst. 3. β. veita, göra á. um e-t, to claim the right of holding; hann görði á. um Halland, be claimed H., Fms. x. 70, v. l.; honum þótti leikdómrinn meira á. hafa á kirkjum en klerkdómrinn, ... had a stronger claim or title, Bs. i. 750, 696, Fms. x. 393.
á-hankast, að, dep. [hönk, a bank or coil], in the phrase, e-m á., one gets the worst of it. But it is twisted to another sense in the dream of king Harold, Fms. vi. 312. Shortly before the battle at the river Niz, the king dreamt that king Sweyn pulled the hank of rope out of his hand, -- réðu svá flestir at Sveinn mundi fá þat er þeir keptust um, þá mælti Hákon jarl: vera má at svá sé, en vænna þyki mér at Sveini konungi muni áhankast, most men read it so that S. would win the prize of contest, then said earl H.: well that may be so, but it seems more likely to me that king S. will be caught.
á-heit, n. mostly or always in pl. vows to a god, saint, or the like, invocations, Hkr. i. 14, ii. 386; hón (the goddess Freyja) er nákvæmust mönnum til áheita, Edda 16, Bs. i. 134. β. sing. in a peculiar sense; meir af nauðsyn en af áheiti, more of impulse than as a free vow, Magn. 534.
á-henda, d, to lay hands upon, seize; finna ok á., Grág. ii. 311: part. pass. áhendr, as adj. within reach; þeir vóru svá langt komnir at þeir urðu eigi áhendir, ... out of reach, Sturl. ii. 185, Eg. 160; þau urðu á., they were seized, Ld. 152.
á-heyrandi, part. within hearing, present, Grág. ii. 143, Fms. i. 248.
á-heyriliga, adv. worth hearing, Fms. i. 74.
á-heyriligr, adj. worth hearing, well sounding, Nj. 77, Fms. i. 141; á. orð, fine words, Orkn. 454.
á-heyris, adv. within hearing, Bs. i. 771.
á-heyrsi and á-heyrsla, adj. ind., verða e-s á., to get to hear, hear the rumour of, Sturl. i. 22, Orkn. 278, Fms. ii. 295.
á-hlaup, n. mostly in pl. onsets, onfalls, attacks; veita e-m á., Eg. 284; við áhlaupum (incursions) Dana, Fms. i. 28; at eigi veitti hann þau á. í bræði sinni, at geig sætti, Post. 686 B. β. a carnal assault, Stj. 71: metaph., með svá stórum áhlaupum, so impetuously, Fms. ix. 252. COMPD: áhlaupa-maðr, m. a hot-headed, impetuous person, Korm. 8, þórð. 43: now used of a man that works by fits and starts, not steadily.
á-hleypinn, adj. rash, Sks. 383, 437.
á-hlýðast, dd, dep. to listen or give ear to; á. við e-t, to agree with, Fs. 141; en er þeir fundu at hann vildi eigi á. við frændr sína, when they found that he turned a deaf ear to his kinsmen, Eb. 7 new Ed., v. l., perhaps the right reading, v. öðlast.
á-hlýðinn, adj. giving a willing ear, listening readily; ekki á., obstinate, self-willed, Fms. vi. 431; á. um fjártökur, greedy of gain, vii. 209, where, however, the Morkinsk. (p. 337) reads, á. um fortölur, easy to persuade, which suits the context better; á. til grimleiks, Fms. x. 380, Thom. 28.
á-hrin, n. [hrína á, of spells], used in the COMPD áhrins-orð, n. pl., esp. of spells that come true, in the phrase, verða at áhrinsorðum, spells or prophecies that prove true, Þórð. 81, Fas. ii. 432.
á-hugi, a, m., prop. intention, mind; með þeim á. at ..., transl. of Lat. intentio, Hom. 80, 655 xxiii; ok nú segir hann öllum hver fyrirætlun hans (honum?) er í áhuga, ... what he is minded to do, Ísl. ii. 355. β. eagerness, impulse of the mind (now freq. in that sense); ekki skortir ykkr á., Nj. 137. γ. mind, opinion; eigi er því at leyna, hverr minn á. er um þetta, ek hygg ..., Fær. 199. δ. care, solicitude, = áhyggja, Fms. ii. 146. COMPDS: áhuga-fullr, adj. full of care, Fs. 98. áhuga-lítill, adj. slow, Fms. iv. 77. áhuga-maðr, m. an eager, aspiring man, Bs. i. 686. áhuga-mikill, adj. eager, vigorous, Fms. Viii. 266. áhuga-samt, n. adj. being concerned about, Bs. i. 824. áhuga-verðr, adj. causing concern, Sturl. i. 106 (serious, momentous).
á-hyggja, u, f. care, concern, Hrafn. 12; bera á. fyrir, to be concerned about, Gþl. 44; fær þat honum mikillar á. ok reiði, concern and anger, Nj. 174, Bret. 24: pl. cares, Hákon hafði svá miklar áhyggjur um vetrinn, at hann lagðist í rekkju, Fms. i. 82. COMPDS: áhyggju-fullr, adj. full of care, anxious, Fms. ii. 225, x. 249, Blas. 35. áhyggju-lauss, adj. unconcerned, Rb. 312. áhyggju-mikill, adj. anxious, Bs. i. 328, Band. 8. áhyggju-samligr, adj. and -liga, adv. with concern, gravely, anxiously, Fms. i. 141, Sturl. ii. 78, 136. áhyggju-samr, adj. anxious, careful, 655 xiii, 656 B. 7, Sturl. iii. 234. áhyggju-svipr, m. a grave, anxious face, Fms. vi. 239, vii. 30. áhyggju-yflrbragð, n. id., Fms. vi. 32.
á-hyggjast, að, á. um e-t, to be anxious about, Stj. 443, Róm. 307.
á-hætta, u, f. risk, Vd. 144 old Ed.; cp. Fs. 57; (now freq.)
á-höfn, f. the freight or loading of a ship, Fas. ii. 511: used to express a kind of tonnage; tíu skippund í lest, tólf lestir í á., 732. 16: luggage, Jb. 377, 394, 408: cp. Pál Vídal. s. v.
á-högg, f. slaughter of a ewe, Sturl. i. 69, 70 C, Ed. ærhögg.
ÁI, a, m. [cp. afi and Lat. avus], great-grandfather, answering to edda, great-grandmother (at present in Icel. langafi and langamma), Rm. 2; föður eðr afa, á. er hinn þriði, Edda 208. In Sæm. 118 ai seems to be an exclamatio dolentis, göróttr er drykkrinn, ai! unless ai be here = ái in the sense of father; cp. the reply of Sigmund, láttu grön sía, sonr. In mod. poetry áar in pl. is used in the sense of ancestors; áðr áar fæddust áa (gen. pl.) vorra, Bjarni 71, Eggert (Bb.) I. 20.
ái-fangr, s, m.; áifangi (dat.), Grág. (Kb.) 160, and áifang (acc.), Ísl. l. c., follow the old declension (so as to distinguish the dat. and acc. sing.); áifangi, a, m., Fb. ii. 340; mod. áfangi, Grett. 29 new Ed., Fb. i. 165, [æja, to bait, and vangr, campus; as to the f, cp. Vetfangr = vetvangr, and hjörfangr = hjörvangr; Pál Vidal. derives it from fanga, to take]:-- a resting-place; á áiföngum, Grág. i. 441; taka hest sinn á áiföngum, ii. 44; taka áifang (acc. sing.), Ísl. ii. 482; in the extracts from the last part of the Heiðarv. S. MS. wrongly spelt atfang (at = ái); höfðu þeir dvöl nokkura á áifanga, Fb. ii. l. c., Jb. 272. In mod. use áfangi means a day's journey, the way made between two halting places, cp. GREEK; hence the phrase, 'í tveim, þremr ... áföngum,' to make a journey in two, three ... stages :-- the COMPD áfanga-staðr, m., is used = áifangr in the old sense; but 'stadr' is redundant, as the syllable 'fangr' already denotes place.
ái-fóðr, n. fodder for baiting, provender, Jb. 430, Stj. 214. Gen. xlii. 27.
á-kafast, að, dep. to be eager, vehement; á. á e-t, Fær. 262 (cp. Fb. ii. 40), Fms. xi. 20: absol., Bret. 14, 60.
á-kafl, a, m. [ákafr], eagerness, vehemence; þá görðist svá mikill á. á, at ..., it went to such an excess, that..., Nj. 62, Fms. i. 35, xi. 389; með á. miklum, vehemently, Eg. 457; í ákafa, adverbially, eagerly, impetuously, Nj. 70, Fms. xi. 117. 2. the gen. ákafa is prefixed, α. to a great many adjectives, in the sense of a high degree, very, e. g. á. reiðr, furious, Fms. vii. 32, x. 173; á. fjölmennr, very numerous, Ísl. ii. 171; á. fögr, beautiful (of Helena), Ver. 25. β. to some substantives; á. Drífa, a heavy snow drift, Sturl. iii. 20; á. maðr, an eager, hot, pushing man, Eg. 3, Fms. i. 19, vii. 257, Grett. 100 A: in this case the ákafa may nearly be regarded as an indecl. adjective.
á-kafleikr, m. eagerness, vehemence, Fms. x. 324.
á-kafliga, adv. vehemently, impetuously; of motion, such as riding, sailing; fara á., to rush on, Fms. ix. 366; sem ákafligast, in great speed, at a great rate, Eg. 160, 602; also, biðja á., to pray fervently. 2. very, Fær. 238, Fms. x. 308, Ld. 222.
á-kafligr, adj. hot, vehement; ú. bardagi, orosta, styrjöld, Fms. x. 308, 656 B. 10.
á-kaflyndi, n. a hot, impetuous temper, Hkr. ii. 237.
á-kaflyndr, adj. impetuous, Fms. viii. 447.
á-kafr, adj. [cp. A. S. caf, promptus, velox, and 'á-' intens., cp. af D. II.], vehement, fiery; á. bardagi, a hot fight, Fms. xi. 95: of whatever is at its highest point, þenna dag var veizlan (the banquet) allra áköfust, 331; vellan sem áköfust, Nj. 247: ardent, svá var ákaft um vináttu þeirra, at ..., 151: neut. as adv., kalla ákaft á Bárð, to pray to B. fervently, Bárð. 169; ríða sem ákafast, to ride at a furious rate, Eg. 602; búast sem á., 86; en þeir er eptir Agli vóru sóttu ákaft, ... pulled hard, 362.
á-kall, n. a calling upon, invocation; á. á nafn Guðs, 656 B. 10, Sks. 310, Bs. i. 180. β. clamour, shouting; af orðum þeirra ok ákalli, Fms. xi. 117, Orkn. 344 old Ed., new Ed. 402 reads kall: esp. a war cry, Fms. ix. 510. 2. a claim, demand; veita á. til e-s, Eg. 470, Hkr. ii. 195, Fms. ix. 433, xi. 324, Orkn. 20 old Ed.; cp. new Ed. 54, Korm. 110. COMPD: ákalls-lauss, adj. a law term, free from encumbrance, Vm. 11.
á-kals, n. an importunate, urgent request, Fms. ii. 268, vi. 239.
á-kast, n. a throwing upon, casting at, Sks. 410: metaph. an assault, á. djöfla, Hom. 14: plur. taunts, Sturl. i. 21. COMPD: ákasta-samr, adj. taunting, Glúm. 364.
á-kastan, f. casting upon, Js. 42.
á-kefð, f. = ákafi; vægilega en eigi með á., Fms. vi. 29, vii. 18, x. 237, K. Á. 202, Sks. 154. COMPD: ákefðar-orð, n. rash language. Mar.
á-kenning, f. 1. in the phrase, hafa á. e-s or af e-u, to have a smack of a thing, to savour of, Bs. i. 134. 2. a slight reprimand, (kenna á., to feel sore); göra e-m á., to administer a slight reprimand, Sturl. i. 70, Bs. i. 341, in the last passage it is used as masc.
á-keypi, n. the right of pre-emption, a law term, Fr.
ä-klaga, að, to accuse, (mod. word.)
á-klagan and áklögun, f. an accusation, charge, Bs. i. 856.
á-klæði, n. a carpet, covering, Pm. 109.
á-kneyki, n. hurt, metaph. shame, Konr. MS.
á-kúfóttr, adj. spherical, Sks. 630 B; cp. ávalr.
á-kúran, a doubtful reading, Eg. 47, v. l. for áþján, bondage: ákúrur, f. pl., means in mod. usage reprimands: in the phrase, veita e-m á., to scold, esp. of reprimands given to a youth or child.
á-kváma, mod. ákoma, u, f. 1. coming, arrival; úfriðar á., visitation of war, Stj. 561. 2. but esp. a hurt received from a blow, a wound, = áverki, Nj. 99, Fms. ii. 67, Gþl. 168: medic. of a disease of the skin, an eruption, Fél. ix. 186, esp. on the lips, v. áblástr.
á-kveða, kvað, to fix; part, ákveðinn, fixed, Orkn. 10; á. orð, marked, pointed words, Bjarn. 57, Fbr. 72, 73.
á-kveðja, kvaddi, = ákveða, Bs. i. 773; ákveddi is perhaps only a misspelling for ákvæði.
á-kviðr, m. a verdict against, perhaps to be read bera á kviðu (acc. pl.) separately, Bs. i. 439.
á-kvæði, n. 1. an uttered opinion; mun ek nú segja yðr hvat mitt á. er, Nj. 189, Sturl. i. 65 C; Ed. atkvæði (better): a command, Stj. 312, 208; með ákvæðum, expressly, Sks. 235: cp. atkvæði. 2. in popular tales and superstition it is specially used of spells or charms: cp. Lat. fatum from/ fari; cp. also atkvæði: the mod. use prefers ákvæði in this sense, hence ákvæða-skáld, n. a spell-skald, a poet whose words have a magical power, also called kraptaskald; v. Ísl. þjóðs. I, where many such poets are mentioned; indeed any poet of mark was believed to possess the power to spell-bind with his verses; cp. The tales about Orpheus. COMPDS: ákvæðis-teigr, m. a piece of field to be mowed in a day, a mower's day's work(in mod. usage called dags-látta), Fms. Iii. 207. ákvæðis-verk, n. piece-work; þat er títt á Íslandi at hafa á., þykjast þeir þá komnir til hvíldar eptir erviði sitt er verki er lokit, Fms. v. 203, Jb. 374.
a-kynnis, adv. on a visit, Sd. 158.
á-kæra, ð, to accuse, (mod. word.)
á-kæra, u, f. a charge, accusation, Bs. i. 852. COMPDS: ákæru-lauss, adj. undisputed, Finnb. 356; blameless, Stj. 523. ákæru-maðr, m. an accuser, Stj. 42.
á-kærsla, u, f. = ákæra, Fr. ákserslu-lauss = ákærulauss, id.
ÁL, f., old form nom. dat. acc. sing, ól; öl heitir drykkr, en ól er band, Skálda (Thorodd) 163: gen. Sing. and nom. pl. álar; (the mod. form is ól, keeping the ó throughout all the cases; gen. pl. ólar) :-- a strap, esp. of leather; ál löng, Fms. vi. 378, Edda 29, Sks. 179: a proverb, sjaldan er bagi að bandi eðr byrdi að ól. β.. esp. the leather straps for fastening a cloak, etc. to the saddle, = slagálar, Orkn. 12, Bjarn. 68, Fbr. 57 new Ed. γ a bridle, rein; beislit fanst þegar ok var komit á álna, Bs. i. 314, note 2. COMPDS: álar-endi, a, m. the end of a leather strap, Edda 29. álar-reipi, n. a rope of leather, etc.
á-lag, n. and álaga, u, f. [ieggja á]; in some cases, esp. dat. pl., it is often difficult to decide to which of these two forms a case may belong; they are therefore best taken together. In the neut. pl. the notion of spell, in the fem. pl. that of tax, burden, hardship prevails. In sing, both of them are very much alike in sense. I. fem. pl. a tax, burden, burdensome impost; sagði at bændr vildi eigi hafa frekari álög (álögur?) af konungi en forn lög stæði til, Fms. xi. 224; undan þessum hans álögum ... liggja undir slíkum álögum, tyranny, yoke, Bárð. ch. 2; gangit til ok hyggit at landsmenn, at ganga undir skattgjafar Ólafs konungs ok allar álögur, burdens, taxes, Fms. iv. 282, in the famous speech of Einar þveræing, (Ó. H. ch. 134; bað jarl vægja möunum um álögur, Fms. iv. 216; jarl hélt með freku öllum álögum, Orkn. 40; hvárt mun konungr sá ekki kunna hóf um álögur ok harðleiki við menn, Fms. vi. 37; þórstcinn kvað ekki um at leita, at þórðr kæmist undan neinum álögum, burdens, oppressive conditions, Bjarn. 72. 2. a law term, an additional fine; með álögum ok leigum, duties and rents, Grág. i. 260; binda álogum, to charge, 384; hálfa fimtu mörk álaga, a fine of three marks, 391. 3. metaph. in plur. and in the phrase, í álögum, in straits, at a pinch, if needful, Vm. 18; vitr maðr ok ágætr í öllum álögum, a wise and good man in all difficulties, Fs. 120. 4. a metric. term, addition, supplement; þat er annat leyfi háttanna at hafa í dróttkvæðum hætti eitt orð eða tvau með álögum, cp. álagsháttr below, Edda 124. 5. theol. a visitation, scourge, Stj. 106, 647. 2 Kings xxi. 13 (answering to plummet in the Engl. transl.); sing. in both instances. II. neut. pl. álög, spells, imprecations. In the fairy tales of Icel. 'vera í álögum' is a standing phrase for being spell-bound, esp. for being transformed into the shape of animals, or even of lifeless objects; leggja a., to bind by spells, cp. Ísl. Þjóðs. by Jón Árnason; var því líkast sem í fornum sögum er sagt, þá er konunga börn urðu fyrir stjúpmæðra
álögum (v. l. sköpum), Fms. viii. 18 (Fb. ii. 539): hóri lýstr til hans með úlfs hanzka ok segir at hann skyldi verða at einuni híðbirni, ok aldri skáltn or þessuni álögum fara, Fas. (Völs. S.) i. 50, 404: sing, (very rare), þat er álag mitt, at þat skip skal aldri heilt af hafi koma er hér liggr út, Landn. 250. At present always in pl., cp. forlög, örlög, ólög. COMPDS: álags-bœtr, f. pl. a kind of line, N. G. L. i. 311. álags-háttr, m. a kind of metre, the first syllabic of the following line completing the sentence, e. g. ískalda skar ek öldu | eik; Edda (Ht.) 129. álögu-laust, n. adj. free from imposts.
álar-, ála-, v. sub voce áll and ál.
á-lasa, að, to blame, with dat. of the person.
á-lasan and álösun, f., and álas, n. a reprimand, rebuke, Vígl. 25.
ál-belti, n. a leathern belt, Stj. 606.
ál-borinn, adj. Part. [álbera], measured with a thong or cord, of a field, N. G. L. i. 43. In Icel. called vaðbera and vaðborinn.
ál-burðr, m. mensuration with a line, N. G. L. i. 43, = vaðburðr.
á-leiðis, adv. on the right path, opp. to afleiðis; (leið) snúa e-m á., metaph., 655 xiii. B; snú þeim á. er þú hefir áðr vilta, id. β forwards, onwards; fóru á. til skipa, Fms. 1. 136; snúa ferð á., to go on (now, halda áfram), Korm. 232, K. Þ, K. 94 B: metaph., koma e-u á., to bring a thing about, Hkr. i. 169, iii. 104; koma e-u til á., id., Fas. i. 45 (corrupt reading); snúa e-u á., to improve, Bs. i. 488; víkja á. með e-m, to side with, Sturl. Iii. 91.
á-leikni, f. a pertness, Grett. 139 (Ed.)
á-leikr, m. [leika á], a trick, Grett. 139 C.
á-leiksi, adj. ind. who had got the worst of the game, Bret.
á-leitaðr, part. assailed, Stj. 255.
á-leiting, f. = áleitni, Fr.
á-leitinn, adj. pettish, Fms. ii. 120, Orkn. 308.
á-leitligr, adj. reprehensible, Greg. 26.
á-leitni, f. a pettish disposition, Fms. vii. 165, Sturl. ii. 228, Fs. 8; eigi fyrir á. sakar heldr góðvilja, Al. 129, 153; spott þórðar ok á., invectives, Bjarn. 3, Joh. 623. 19.
á-lengdar, adv. along; engum friði heit ek þér á., Fms. iii. 156; eigi vildi hann vist hans þar á., he should not be staying along there, i.e. there, Grett. 129 A, Sturl. iii. 42. β. now used loc. far off, aloof, Lat. procul.
á-lengr, adv. [cp. Engl. along], continuously; þessi illvirki skyldi eigi á. úhefnd vera, Bs. i. 533; á. er, as soon as; a. er goðar koma í setr
sínar, þá ..., Grág. i. 8; á. er hann er sextan vetra, 197: ú. svá sem þeir eru búnir, in turn as soon as they are ready, 6l.
ália, v. hálfa, region.
álfkona, u, f. a female elf, Fas. i. 32, Bær. 2, Art. 146.
álf-kunnigr, adj. akin to the elves, Fm. 13.
ÁLFR, s, m. [A. S. ælf, munt-ælfen, sæ-ælfen, wudu-ælfen, etc.; Engl. elf, elves, in Shakespeare ouphes are 'fairies;' Germ. alb and elfen, Erl- in Erlkönig (Göthe) is, according to Grimm, a corrupt form from the Danish Ellekonge qs. Elver-konge]; in the west of Icel. also pronounced álbr: I. mythically, an elf, fairy; the Edda distinguishes between Ljósálfar, the elves of light, and Dökkálfar, of darkness (the last not elsewhere mentioned either in mod. fairy tales or in old writers), 12; the Elves and Ases are fellow gods, and form a favourite alliteration in the old mythical poems, e.g. Vsp. 53, Hm. 144, 161, Gm. 4, Ls. 2, 13, Þkv. 7, Skm. 7, 17, Sdm. 18. In the Alvismál Elves and Dwarfs are clearly distinguished as different. The abode of the elves in the Edda is Álfheimar, fairy land, and their king the god Frey (the god of light), Edda 12; see the poem Gm. 12, Álfheim Frey gáfu í árdaga tívar at tannfé. In the fairy tales the Elves haunt the hills, hence their name Huldufólk, hidden people: respecting their origin, life, and customs, v. Ísl. Þjóðs. i. I sqq. In old writers the Elves are rarely mentioned; but that the same tales were told as at present is clear;-- Hallr mælti, hvi brosir þú nú? þórhallr svarar, af því brosir ek, at margr hóll opnast ok hvert kvikindi býr sinn bagga bæði smá ok stór, ok gera fardaga (a foreboding of the introduction of Christianity), Fms. ii. 197, cp. landvættir; álfamenn, elves, Bs. i. 417, Fas. i. 313, 96; hóll einn er hér skamt í brott er álfar búa í, Km. 216: álfrek, in the phrase, ganga álfreka, cacare, means dirt, excrements, driving the elves away through contamination, Eb. 12, cp. Landn. 97, Fms. iv. 308, Bárð. ch. 4: álfröðull, elfin beam or light, a poët. name of the sun; álfavakir, elf-holes, the small rotten holes in the ice in spring-time in which the elves go a fishing; the white stripes in the sea in calm weather are the wakes of elfin fishing boats, etc.: medic. álfabruni is an eruption in the face, Fél. ix. 186: Ivar Aasen mentions 'alvgust, alveblaastr, alveld,' the breath, fire of elves (cp. St. Vitus' dance or St. Anthony's fire); 'alvskot,' a sort of cancer in the bone :-- græti álfa, elfin tears, Hðm. I, is dubious; it may mean some flower with dew-drops glittering in the morning sun, vide s. v. glýstamr (glee-steaming). Jamieson speaks of an elf's cup, but elf tears are not noticed elsewhere; cp. Edda 39. In Sweden, where the worship of Frey prevailed, sacrifices, álfa-blót, were made to the elves, stóð húsfreyja í dyrum ok bað hann (the guest) eigi þar innkoma, segir at þau ætti álfa blót, Hkr. ii. 124 (referring to the year 1018), cp. Korm. ch. 22. 2. metaph., as the elves had the power to bewitch men, a silly, vacant person is in Icel. called álfr; hence álfalegr, silly álfaskapr and álfaháttr, silly behaviour. II. in historical sense, the Norse district situated between the two great rivers Raumelfr and Gautelfr (Alhis Raumarum, et Gotharum) was in the mythical times called Álfheimar, and its inhabitants Álfar, Fas. i. 413, 384, 387, Fb. i. 23, vide also P. A. Munch, Beskrivelse over Norge, p. 7. For the compds v. above.
álfrek, n., álfröðull, m., v. above.
á-liðinn, adj. Part. far-spent, of time; dagr, Grett. 99 A; sumar, Orkn. 448, Ld. 14.
á-lit, n. [líta á], prop. a view: I. aspect, appearance, esp that of a person's face, gait, etc.; vænn at áliti, fair, gentle of aspect, Nj. 30; fagr álitum, Edda 5, Eluc. 35, Bær. 7: of other animate or inanimate objects, dökkr álits, black of aspect, Fms. vi. 229; eigi réttr álits, crooked, not straight (of a broken leg), Bs. i. 743; smíði fagrt áliti, Hom. 128: the whole form, shape, hvert á. sem hann hefði, Fms. xi. 433; hann hafði ymsa manna á. eða kykvenda, Post. 656 C. 26. II. of a mind, a view, thought, consideration, reflection; með áliti ráðsmanna, Fms. Vii. 139; með skjótu áliti, at a glance, Sks. 3: esp. in pl., þú ferr með góðum vilja en eigi með nógum álitum, inconsiderately, Lv. 38; meir með ákefð en álitum, Stj. 454. Hom. 24; gjöra e-t at álitum, to take a matter into (favourable) consideration, Nj. 3, Lv. 16. 2. in mod. use, opinion; does not occur in old writers (H. E. i. 244 it means authority), where there is always some additional notion of reflection, consideration.
Compds such as almennings-álit, n., public opinion, are of mod. date. β. it is now also used in the sense of reputation; vera í miklu (litlu) áliti. COMPDS: álita-leysi, n. absence of reflection, Fas. Iii. 91. álita-lítill, adj. inconsiderate, Fas. ii. 388. álita-mál, n. pl., gjöra e-t at álitamálum = göra at álitum, v. above, Lv. 16.
á-litliga, adv. civilly (but not heartily); tók hann þeim á., he received them pretty well, Fms. x. 132; for allt á. með þeim en eigi sem þá er blíðast var, ix. 454, Bjarn. 8. 2. in the present usage, considerably, to a high amount, etc.
á-litligr, adj., Lat. consideratus, Hom. 28. 2. considerable, respectable, (mod.)
á-litning, f. = álit, Thom. 259.
á-líkr, adj. like, resembling, Sks. 164: á-líka, adv. alike, nearly as.
á-ljótr, m. [ljótr, deformis], gen. s and ar, dat. áljóti; a law term, a serious bodily injury that leaves marks, wilfully inflicted; only once, Grág. ii. 146, used of a libellous speech; áljótsráð is the intention to inflict áljót, and is distinguished from fjörráð (against one's life), sárráð, and drepráð, Grág. ii. 127, 117, 146; áljótr eðr bani, i. 497; áljótsráð, as well as fjörráð, if carried out in action, was liable to the greater out-lawry (ii. 127), but áljótr, in speech, only to the lesser, and this too even if the charge proved to be true; ef maðr bregðr manni brigslum, ok mælir áljót, þótt hann segi satt, ok varðar fjörbaugsgarð, ii. 146; an intended áljótsráð, if not carried into effect, was also only liable to the lesser out-lawry, 127: every one was to be brought to trial for the actual, not the intended injury; as, vice versa, a man was tried for murder, if the wound proved mortal (ben), though he only intended to inflict a blow (drep) or wound (sár), 117; cp. also i. 493. COMPDS: áljóts-eyrir, s, m. a fine for á., N. G. L. i. 171 (for cutting one's nose off). áljóts-ráð, n. pl., Grág., v. above.
ÁLKA, u, f. an auk, alca L., Edda (Gl.): álku-ungi, a, m. a young auk, Fs. 147: metaph. a long neck, in the phrase, teygja álkuna (cant).
ÁLL, m. I. an eel, Lat. anguilla, Km. 236, Edda (Gl.), 655 xxx. 2, Stj. 69. II. a deep narrow channel in sea or river; eru nú þeir einir alar til lands er ek get vaðit, Fms. iii. 60; þeir lögðu út á álinn (in a harbour) ok lágu þar um strengi, Sturl. i. 224; djúpir eru Islands alar, of the channel of the Atlantic between Norway and Iceland, a proverb touching the giantess who tried to wade from Norway to Iceland, Ísl. Þjóðs. III. in names of horses, or adjectives denoting the colour of a horse, 'ál' means a coloured stripe along the back, e. g. in mó-ál-óttr, brown striped, bleik-ál-óttr, yellow striped; Kingála and Bleikálingr are names of horses, referring to their colour. IV. a sort of seed, Edda (Gl.); cp. Ivar Aasen, aal, a sprout, and aala, aal-renne, to sprout, of potatoes. COMPDS: ála-fiski, f. fishing for eels, D. N. ála-garðr, m. an eel-pond, stew for eels, D. N. ála-veiðr, f. eel fishing, Gþl. 421. ála-virki, n. a pond for eel fishing, Gþl. 421.
álma, u, f., gener. a prong, fluke of an anchor, or the like, as cognom., Fms. v. 63 :-- properly perh. a branch of an elm.
álm-bogi, a, m. a sort of bow, cross-bow, Lex. Poët.
ALMR,ERROR m. [Lat. ulmus; Engl. elm; Germ, ulme], an elm, Edda (Gl.), Karl. 310: metaph. a bow, Lex. Poët,
álm-sveigr, m. an elm-twig, Fas. i. 271.
álm-tré, n. an elm-tree, Karl. 166.
álm-viðr, m. id.
álpast qs. aplast, dep. to totter, v. apli.
ÁLPT, more correctly álft, f. the common í eel. word for swan, Lat. cygnus; svan is only poët.; all local names in which the swan appears, even those of the end of the 9th century, use 'álpt,' not 'svan,' Álpta-fjörðr, -nes, -mýri, v. the local index to the Landn.; Svanshóll comes from a proper name Svan. Probably akin to Lat. albus; the t is fem. Inflexion; the p, instead of f, a mere change of letter; cp. the proverb, þegar hrafninn verðr hvítr en álptin svört, of things that never will happen: pl. álptir, but sometimes, esp. in Norse, elptr or elftr; the change of the original a (alft) into á (álft) is of early date, Grág. ii. 338, 346, Eg. 132, Landn. 57; in all these passages pl. álptir; but elptr, Jb. 217, 309. Respecting the mythical origin of the swan, v. Edda 12; they are the sacred birds at the well of Urda. COMPDS: álptar-hamr, m. the skin of a swan, Fas. ii. 373. álptar-líki, n. the shape of a swan, Fas. ii. 375, etc.
álpt-veiðr, f. catching wild swans, Landn. 270, Vm. 69; álptveiðar skip, 68.
ál-reip, n. a strap of leather, Dipl. v. 18; vide ál.
á-lútr, adj. louting forwards, stooping, Thom. 201.
á-lygi, n. slander, Glúm. 340, Fær. 203.
á-lykkja, u, f. the loop (lykkja) in the letter a, Skálda 171.
á-lykt, f. issue, decision, Gþl. 23. COMPDS: ályktar-dómr, m. a final doom or judgment, Sks. 668. ályktar-orð, n. the last word, a peroration. Eg. 356, Hkr. ii. 215, Fms. vii. 116. ályktar-vitni, n. a conclusive testimony, defined in Gþl. 476.
á-lykta, að, to conclude, (mod. word.)
á-lyktan, f. conclusion, final decision, Sturl. iii, 179.
á-lægja, adj. ind. at heat, of a mare, Grág. i. 427.
ÁMA, u, f. (and ámu-sótt, f.) erysipelas, Sturl. ii. 116; in common talk corrupted into heimakona or heimakoma. 2. poët, a giantess, Edda (Gl.); hence the play of words in the saying, gengin er gygr or fæti en harðsperra aptr komin, gone is the giantess (erysipelas), but a worse (sceloturbe) has come after. 3. a tub, awme, Germ. ahm. 4. in Norse mod. dialects the larva is called aama (v. Ivar Aasen); and ámu-maðkr, spelt ánu-maðkr, a kind of maggot, lumbricus terrestris, is probably rightly referred to this. Fél. ix. states that it has this name from its being used to cure erysipelas.
á-málga, að, to beg or claim gently, Gþl. 370.
ám-átligr, adj. loathsome, piteous, Fms. v. 165, of piteously crying; Fas. ii. 149, of an ogress; Finnb. 218, Bær. 7.
ám-áttigr, adj. [cp. old Germ. amahtig = infirmus], contr. ámátkir, ámáttkar, etc., used in poetry as an epithet of witches and giants, prob. in the same sense as ámátligr, Vsp. 8, Hkv. Hjör. 17. Egilsson translates by praepotens, which seems scarcely right.
á-minna, t, to admonish.
á-minning, f. warning, admonition, reproof; áðr menn urðu til á. við hann um þetta mál, ... reminded him, called it into his recollection, Fms. xi. 286, Sks. 335; fjandans á., instigation, Fms. viii. 54; heilsusamligar á., vi. 281; Guðs á., Ver. 6, Stj. 116; var þó mörg á. (many foreboding symptoms) áðr þessa lund for ...; góðrar áminningar, beatae memoriae (rare), H. E. i. 514. COMPDS: áminningar-maðr, m. monitor, Fms. v. 125. áminningar-orð, n. warnings, Fms. vi. 44. áminningar-vísa, u, f. a song commemorating deeds of prowess, etc., Hkr. ii. 345.
ÁMR, adj. occurs twice or thrice in poetry (by Arnór and in a verse in Bs. i. 411), seems to mean black or loathsome; í úmu blóði and ám hræ, loathsome blood and carcases of the slain, Orkn. 70, Fms. vi. 55; akin with ámátligr. Egilsson omits the word. Metaph. of a giant, the loathsome, Edda (Gl.)
á-munr, adj. [á- intens. and munr, mens], eager, only in poetry; á. augu, piercing, greedy eyes, Vkv. 16; and á. e-m, eager for revenge, in a bad sense, Hkv. 2. 9. COMPD: ámuns-aurar, m. pl. additional payment [munr, difference] D. N. (Fr.)
á-mæla, t, to blame; á. e-m fyrir e-t, Eg. 164, Nj. 14, Hkr. ii. 285, Orkn. 430: part, ámælandi, as subst., a reprover, Post. 645. 61.
á-mæli, n. blame, reproof, Nj. 33, 183, Ísl. ii. 338, Fs. 40, El. 22. COMPDS: ámælis-laust, n. adj. blameless, Ölk. 37, Ísl. ii. 54. ámælis-orð, n. reproof. Valla L. 218. ámælis-samt, n. adj. shameful, Sturl. ii. 131, Hrafn. 11. ámælis-skor, f. [cp. the Engl. score], a dub. word attached to an account of numbers in Edda 108; átta bera á., a short (not full) score (?). ámœlis-verðr, adj. blamable, Glúm. 369, Fms. ii. 182.
ÁN, prep. [Goth, inuh; Hel. and O. H. G. ano; Germ, ohne; Gr. GREEK] , without: the oldest form in MSS. is ón, Eluc. 25, Greg. Dial, (freq.), 655 xxvii. 2, Fms. xi. in, 153; aon, Hom. 19 sqq.; the common form is án; with gen. dat. and acc.; at present only with gen. I. with gen., þess máttu Gautar ilia án vera, Hkr. ii. 70. Ó. H. 49 has 'þat;' án manna valda, Fms. iii. 98; á. allra afarkosta, x. 7; mættim vér vel þess án vera, Ísl. ii. 339; in the proverb, án er ills gengis nema heiman hafi, Gísl. 63, but án er illt gengi (acc.), 149, Nj. 27, Ísl. ii. 142, l. c..; án allra klæða, Al. 171; án allrar vægðar, Sks. 229; ón lasta synda, Eluc. 25. II. with dat., esp. in translations or eccles. Writings, perh. in imitation of the Lat., and now quite out of use; esp. In the phrase, án e-s ráði, without (against) one's will, Nj. 38, Bjarn. 71, Korm. 142, Fms. xi. 153, 111; ón góðum verkum, Greg. 13; án úfláti, incessantly, Bs. i. 97; ón dómi, Eluc. 39; sannr ok on gildingi, 655 xxvii. 2. III. with acc., esp. freq. in the Grág., án er illt gengi, v. above; þá skal hann án vera liðit, Grág. i. 276; án ráð lögráðanda, 334; hann mun þik ekki þykjast mega án vera, Fms. vii. 26; án allan verma, Sks. 210; án alla flærð, 522 B; ón líkamligan breyskleik, ok on dóm, Eluc. 38; án leyfi, without leave, Fms. vii. 141. IV. ellipt. without case, or adverbially, hvatki es betra es at hafa en ón at vera (to be without), 677. 8; þau er mönnum þykir betr at hafa en án at vera, Gþl. 379; eiga vilja heldr en ón vera þat hit mjallhvíta man, Alvm. 7 : acc. with inf., án við löst at lifa, sine culpâ vivere, Hm. 68; used substantively, in the proverb, alls áni (omnium expers) verðr sá er einskis biðr, Sl. 38: Egilsson also, on Hdl. 23, suggests a form án, n.; but the passage (the poem is only left in the Fb.) is no doubt a corrupt one. Probably 'ani ómi' is a corruption from Arngrími (arngmi, the lower part of the g being blotted out: Arngrími | óru bornir | (öflgir ?) synir | ok Eyfuru, or the like).
ÁN and Ön, a mythical king of Sweden, hence ána-sótt, f. painless sickness from age, decrepid old age; þat er síðan kölluð á. ef maðr deyr verklauss af elli, Hkr. i. 35: the word is mentioned in Fél. ix. s. v., but it only occurs l. c. as an GREEK and seems even there to be a paraphrase of the wording in the poem, knátti endr | at Uppsölum | ánasótt | Ön of standa, Ýt. 13; even in the time of Snorri the word was prob. not in use in Icel. 2. the hero of the Án's Saga, a romance of the 14th or 15th century, Fas. ii. 323-362; hence áni, a, m., means a fool, lubber.
ánalegr, adj. clownish; and ánaskapr, m. clownishness, etc.
á-nauð, f. bondage, oppression; á. ok þrælkun, Fms. x. 224, v. 75: in pl. ánauðir, imposts, x. 399, 416, 129 (grievances), Sks. 6l (where sing.)
COMPDS: ánauðar-ok, n. yoke of oppression, Stj. 168. ánauðar-vist,
f. a life of oppression, bondage, 655 viii. 4.
á-nauðga, að, to oppress, Js. 13, Gþl. 44.
á-nauðigr, adj. oppressed, enslaved, Hkr. i. 40, Grág. ii. 292, N. G. L.
i. 341, Sks. 463.
á-nefna, d, to appoint, name, Jb. 161 B, Fms. i. 199, ix. 330.
á-netjast, að, dep. to be entangled in a net; metaph., á. e-u, Bs. i. 141.
á-neyða, dd, to force, subject, Sks. 621 B.
á-ning, f. [æja, ái-], resting, baiting, Grág. ii. 233.
án-ótt, n. adj. a pun (v. Án 2), a lot of Ans, Fas. ii. 431.
á-nyt, f. ewe's milk, = ærnyt, Landn. 197.
á-nýja, ð or að, to renew, Sturl. iii. 39.
á-nægja, u, f. pleasure, satisfaction, formed as the Germ. vergnügen;
mod. word, not occurring in old writers.
á-nægja, ð, impers., prop. to be enough, and so to content, satisfy; eptir
því sem oss ánægir, Dipl. v. 9: part, ánægðr is now in Icel. used as an
adj. pleased, content.
ÁR, n. [Goth. jêr; A. S. gear; Engl. year; Germ. jabr; the Scandin.
idioms all drop the j, as in ungr, young; cp. also the Gr. GREEK; Lat. hora;
Ulf. renders not only GREEK but also sometimes GREEK and GREEK by
jêr]. I. a year, = Lat. annus, divided into twelve lunar months,
each of 30 days, with four intercalary days, thus making 364 days; as
the year was reckoned about the middle of the 10th century (the original
calculation probably only reckoned 360 days, and made up the difference
by irregular intercalary months). About the year 960 Thorstein Surt
introduced the sumarauki (intercalary week), to be inserted every seventh
year, thus bringing the year up to 365 days. After the introduction of
Christianity (A. D. 1000) the sumarauki was made to harmonize with
the Julian calendar; but from A. D. 1700 with the Gregorian calendar;
v. the words sumarauki, hlaupár, mánuðr, vika, etc., Íb. ch. 4, Rb. 6, Fms.
i. 67; telja árum, to count the time by years, Vsp. 6; í ári, used adverb.,
at present, as yet, Ó. H. 41, 42 (in a verse). II. = Lat. annona,
plenty, abundance, fruitfulness; the phrase, friðr ok ár, Fms. vii. 174,
Hkr. Yngl. ch. 8-12; ár ok fésæla, Hkr. l. c.; þá var ár urn öll lönd, id.;
létu hlaða skip mörg af korni ok annarri gæzku, ok flytja svá ár í Dan-
mörku, Fms. xi. 8, Sks. 323, Fas. i. 526, Hom. 68; gott ár, Eg. 39;
blota til árs, Fms. i. 34. III. the name of the Rune RUNE (a), Skálda
176; in the A. S. and Goth. Runes the j has the name jêr, gêr, according
to the Germ. and Engl. pronunciation of this word; vide p. 2, col. 1.
COMPDS: ára-tal, n. and ára-tala, u, f. number of years; fimtugr at
áratali, Stj. 110, Rb. 484, Mar. 656 A. i. 29; hann (Ari Frodi) hafði
áratal fyrst til þess er Kristni kom á Ísland, en síðan allt til sinna daga,
Hkr. (pref.), seems to mean that Ari in respect of chronology divided his
Íslendingabók into two periods, that before and that after the introduction
of Christianity; Stj. 112 (periode). árs-bót, f. = árbót,
Bs. i. 343, q. v.
ÁR, adv. I. Lat. olim [Ulf. air = GREEK; Engl. yore], used
nearly as a substantive followed by a gen., but only in poetry; in the
phrase, ár var alda, in times of yore, in principio, Vsp. 3, Hkv. 2. 1:
also, ár var þaz (= þat es), the beginning of some of the mythical and
heroical poems, Skv. 3. i, Gkv. 1. 1; cp. árdagar. II. Lat. mane
[A. S. ær; O. H. G. êr; cp. Gr. GREEK, Engl. early, Icel. árla], rare, (the
prolonged form árla is freq.); it, however, still exists in the Icel. common
phrase, með morgunsárinu (spelt and proncd. in a single word),
primo diluculo; elsewhere poet, or in laws, ár of morgin, early of a
morning, Hðm. verse 1, Grág. ii. 280; rísa ár, to rise early, Hm. 58, 59;
ár né um nætr, Hkv. 2. 34, etc.; í ár, adverb. = early, Ísl. ii. (Hænsa
Þór. S.) 161; snemma í ár, Ld. 46, MS., where the Ed. um morgininn
í ár, Fas. i. 503: it also sometimes means for ever, svá at ár Hýmir ekki
mælti, for an age he did not utter a word, remained silent as if stupefied,
Hým. 25, Lex. Poët.; ara þúfu á skaltu ár sitja, Skm. 27; cp. the mod.
phrase, ár ok síð og allan tíð, early and late and always. In compds =
Lat. matutinus.
ÁR, f. [A. S. ár; Engl. oar; Swed. åre], an oar, old form of nom.,
dat., acc. sing. &aolig-acute;r; dat. &aolig-acute;ru or áru, Eb. 60 new Ed., but commonly ár;
pl. árar, Eg. 221, 360, Fms. viii. 189, 417: metaph. in the phrases, koma
eigi ár sinni fyrir borð, to be under restraint, esp. in a bad sense, of one
who cannot run as fast as he likes, Eb. 170; vera á árum e-s = undir ára
burði e-s, v. below; draga árar um e-t, to contend about a thing, the
metaphor taken from a rowing match, Fær. 159; taka djúpt í árinni, to
dip too deep, overdo a thing. COMPDS: ára-burðr, m. the movement
of the oars, in the phrase, vera undir áraburði e-s, to be in one's boat, i. e.
under one's protection, esp. as regards alimentation or support, Hrafn. 30;
ráðast undir áraburð e-s, to become one's client, Ld. 140. ára-gangr,
m. splashing of oars, Fas. ii. 114. ára-lag (árar-), n. the time of
rowing, e. g. seint, fljótt á., a slow, quick, stroke; kunna á., to be able to
handle an oar, Þórð. (Ed. 1860), ch. 4. árar-hlumr, m. the handle
of an oar, Glúm. 395, Sturl. iii. 68. árar-hlutr, m. a piece of an oar,
Glúm. l. c. árar-stubbi, a, m. the stump of an oar, Ísl. ii. 83.
árar-tog, n. a stroke with the oar. árar-tré, n. the wood for making
oars, Pm. 138.
ár-, v. the compds of á, a river.
ár-angr, rs, m. [ár = annona], gener. a year, season, = árferð; also the
produce of the earth brought forth in a year (season), which is at present
in the east of Icel. called ársali, v. árferð; skapaðist árangrinn eptir
spásögu Jóseps, 655 vii. 4; ok at liðnum þeim vetrum tók á. at spillast,
Gþl. 77; mun batna á. sem várar, Þorf. Karl. (A. A.) 111: the mod.
use is only metaph., effect, result; so e. g. arangrs-laust, n. adj. without
effect, to no effect.
á-rás, f. assault, attack, Fms. i. 63, ix. 372.
ár-borinn, v. arfborinn: Egilsson renders GREEK by árborin (in
his transl. of the Odyssey).
ár-bót, f. improvement of the season (ár = annona), Fms. i. 74, Bs. i.
137, Hkr. ii. 103: fem., surname, Landn.
ár-búinn, part, ready early, Sks. 221 B.
ár-býll, adj. dwelling in abundance, plentiful, Fms. v. 314.
ár-dagar, m. pl. [A. S. geardagas], í árdaga, in days of yore, Ls. 25 (poët.)
ár-degis, adv. early in the day, Eg. 2, Grág. i. 143.
á-reið, f. a charge of cavalry, Hkr. iii. 162, Fms. vii. 56: an invasion
of horsemen, x. 413: at present a law term, a visitation or inspection by
sworn franklins as umpires, esp. in matters about boundaries.
á-reitingr, m. [reita, Germ, reizen], inducement, Finnb. 310.
á-reitinn, adj. grasping after, Ld. 318, v. l.: now in Icel. pettish;
and áreitni, f. pettishness.
á-renniligr, adj., in the phrase, eigi á., hard or unpleasant to face.
á-reyðr, f. [á acc. of ær, and reyðr], salmo laevis femina, Fél. i. 13,
Landn. 313.
árétti, n. [and árétta, tt], a thin wedge used to prevent a nail from
getting loose, cp. Ivar Aasen.
ár-ferð, f., mod. árferði, n. season, annona, Fms. i. 51, 86, ix. 51;
árferð mun af taka um alla Danmörk, i. e. there will be famine, xi. 7;
góð á., Stj. 420; engi á., Grett. 137 A.
ár-fljótr, adj. 'oar-fleet,' of a rowing vessel, Fms. vii. 382, Hkr. iii. 94.
ár-gali, a, m. 'the early crying,' i. e. perh. chanticleer, used in the proverb
eldist árgalinn nú, of king Harold, Fms. vi. 251.
ár-galli, a, m. failure of crop, Sks. 321, 323. árgalla-lauss, adj.
free from such failure, fertile, Sks. 322.
ár-gangr, m. a year's course, season, Fms. xi. 441, Thom. 85; margan tíma
í þessum á., 655 xxxii: in mod. usage, a year's volume, of a periodical.
ár-gjarn, adj. eager for a good harvest (poët.), Ýt. 5.
ár-goð, m. god of plenty, the god Frey, Edda 55.
ár-gæzka, u, f. a good season, Thom. 83.
ár-hjálmr, m. an helmet of brass, A. S. âr = eir, Hkm. 3.
á-riða, u, f. a smearing, rubbing, [ríða á], medic., Bs. i. 611.
árla, adv. [qs. árliga], early, Lat. mane, Fms. iii. 217, v. 285, Stj. 208,
Hom. 86:: with gen., árla dags, Fms. x. 218, Pass. 15. 17. β in times
of yore, Sks. 498, 518.
ár-langt, n. adj. and ár-lengis, adv. during the whole year, D. N.
ár-liga, adv. I. [ár, annus], yearly, Fms. ii. 454, x. 183, Vm.
12. II. = árla, early, Hkv. 1. 16. 2. [ár, annona], in the
phrase, fá árliga verðar, to take a hearty meal, Hm. 32; cp. Sighvat, Ó. H.
216, where it seems to mean briskly.
ár-ligr, adj. 1. annual, Thom. 24. 2. in the phrase, árligum
hrósar þú verðinum, thou hast enjoyed a hearty meal, Hbl. 33; the word
is now used in the sense of well fed, well looking.
ár-maðr, m. [árr, nuntius, or ár, annona], a steward, esp. of royal
estates in Denmark, Sweden, and Norway, also of the earls' estates in the
Orkneys. As Icel. had neither earls nor kings, it is very rare, perhaps an
GREEK in Landn. 124 (of the stewards of Geirmund heljarskinn). In
Norway the ármenn of the king were often persons of low birth, and
looked upon with hatred and disrespect by the free noblemen of the
country, cp. e. g. Ó. H. 113, 120 (synonymous with konungs þræll), Eb. ch.
2; the ármenn were a sort of royal policemen and tax gatherers, Fms. xi.
261, Orkn. 444, Eg. 79, 466, Gþl. 12 (where it is different from sýslumaðr);
erkibiskups á., N. G. L. i. 175. COMPD: ármanns-réttr, m. the right
of an á., i. e. the fine to be paid for molesting an ármaðr, N. G. L. i. 70.
ár-mánaðr, m. a year-month, i. e. a month, Stj. 320.
ár-menning, f. [ármaðr], stewardship, the office or the province,
Orkn. 444, Fms. iv. 268; sýslur ok á., Hkr. i. 303.
ár-morgin, adv. [A. S. ærmorgen], early to-morrow, Am. 85.
árna, að, I. [A. S. yrnan, pret. arn, proficisci; cp. Icel. árr,
evrendi, etc.], as a neut. verb, only in poetry and very rare, to go forward;
úrgar brautir á. þú aptr héðan, Fsm. 2, Gg. 7, Fms. iv. 282, vi. 259; hvern
þann er hingað árnar, whoever comes here, Sighvat, Ó. H. 82. II.
[A. S. earnian, to earn; Germ, erndten], act. verb with acc. and
gen.: 1. with acc. to earn, get, Lat. impetrare; hvat þú árnaðir í
Jötunheima, Skm. 40; hon ... spurði, hvat hann árnar, ... what he had
gained, how he had sped (of a wooer), Lv. 33; á. vel, to make a good
bargain, Fms. vi. 345: reflex., þykir vel árnast hafa, they had made a
good bargain, Bret. 40. 2. with gen. of the thing, to intercede for,
pray; á. e-m góðs, to pray for good to one, bless him; á. e-m íls, to
curse one, Fas. iii. 439; lífs, to intercede for one's life, Magn. 532;
griða, id., Sturl. ii. 224; var þat flestra manna tillaga, at á. Gizuri kvánfangsins,...
to favour him, to give him the bride, Fms. iv. 33; á. e-s
við Goð, to intercede for one with God (of Christ and the saints), Bs. i.
352. ii. 32.
árnaðr, m., theol. intercession, Th. 7. COMPDS: árnaðar-maðr, m. an
intercessor, esp. of Christ and the saints, Magn. 504. árnaðar-orð,
n. intercession, K. Þ. K. 76, Grág. ii. 166, Bs. i. 181.
árnan and -un, f. intercession, = árnaðr, Fms. vi. 352, Bs. i. 180, Fbr.
126, 655 xii, Ver. 22, 625. 81.
árnandi, part, an intercessor, Fms. x. 318, Hom. 149.
ár-næmi, n. a Norse law term, perh. qs. örnæmi [nema], indemnity; á.
um skuldafar, N. G. L. i. 177, cp. 182.
árofi (arovi), a, m. a Norse law term; of doubtful origin, perh. akin
to oróf and öræfi, an aged witness, a freeborn man, born and bred in the
district, who must have been at least twenty years of age at the death of
his father. He was produced as a witness (as an old document in modern
times) in lawsuits about local questions as to possession of landed property,
(cp. in mod. Icel. usage the witness of 'gamlir menn'); thus defined,--þá
skal hann fram fara óðalsvitni sín, arova þrjá, þá er tvítugir vóru þá er
faðir þeirra varð dauðr, N. G. L. i. 87, (ok óðalbornir í því fylki, add.
Gþl. 298); skal hann setja þar dóm sinn ok kveðja hann jarðar jafnt sem
hinn þar væri, ok leiða (produce) arova sína þar ok öll vitni, sem hinn
þar væri, N. G. L. i. 94.
ÁRR, m. [Ulf. airus; Hel. eru; A. S. ar; cp. Icel. eyrindi, A. S. ærend,
Engl. errand], a messenger; old gen. árar (as ásar from áss); dat. æri
(Fms. xi. 144); acc. pl. áru, Hkv. 1. 21, Og. 25, Greg. 35, later ára;
nom. pl. ærir, Pd. 35 (12th century), later árar, v. Lex. Poët.: very rare
and obsolete in prose, except in a bad sense, but freq. in old poetry: also
used in the sense of a servant, Lat. minister, famulus; konungs árr, Guðs
árr, Lex. Poët.; Ásu úrr, Ýt. 25. 2. theol., in pl.: α. the angels;
Guð görir anda áru sína, Greg. 35; engla sveitir, þat eru ærir ok höfuð-ærir,
id. β. evil spirits; now almost exclusively used in this sense;
fjandinn ok hans árar, Fms. vii. 37; satan með sínum árum, ii. 137; cp.
djöfli, viti, ár (dat.) og álf, öldin trúði sú, Snót 140. γ. used of the
number eleven, ærir eru ellefu, Edda 108.
árr, adj., Lat. matutinus; at arum degi, Hom. 121. Cp. ár (adv.) II.
ár-risull, adj. one who rises early, Fms. vi. 241.
ár-salr and ársali, a, m. [a foreign word, introduced from Britain],
precious hangings of a bed, Eb. 262, Edda 18 (ársali); ársal allan, Gkv.
2. 26; allan ársala, Js. 78; an obsolete word. II. in the east of
Icel. ársali [ár, annona, and selja] means annual produce, the stores or
crop of a year.
ár-samr, adj. fertile, Ver. 17.
ár-sáinn, part. early sewed, Hm. 87.
ár-sima, n. metal wire, Eg. (in a verse). Cp. A. S. âr.
ár-skyld, f. yearly rent, D. N. iii. 195 (Fr.)
ár-sæli (and ársæld), f. a blessing on the year, plenty; svá var mikil
á. Hálfdanar, so great was the plenty during his reign, Fagrsk. 2.
ár-sæll, adj. happy or blest in the year, fortunate as to season, an epithet
of a king; good or bad seasons were put on the king's account, cp. Fms.
i. 51, xi. 294; góðr höfðíngi ok á., i. 198; á. ok vinsæll, Fagrsk. 2, Bret.
100; allra konunga ársælstr, Fms. x. 175.
ár-tal, n. tale or reckoning by years, Vþm. 23, 25.
ár-tali, a, m. the year-teller, i. e. the moon (poët.), the heathen year
being lunar, Alvm. 15.
ár-tekja, u, f. yearly rent, D. N. iv. 231 (Fr.)
ár-tíð, n. the anniversary of a man's death, Bs. i. 139, Fms. v. 121, ix.
534, Bret. 70, Blas. 51. COMPDS: ártíðar-dagr, m. id., Vm. 116.
ártíðar-hald, n. an anniversary mass, B. K. 8, 25. ártíðar-skrá,
f. an obituary, Vm. 4, Ám. 45; some of the Icel. obituaries are published
in H. E. at the end of the 1st vol. and in Langeb. Scriptt. Rer. Dan.
ár-vakr, adj. (and árvekni, f. mod.), early awake, early rising, Lv.
43, Sks. 19: the name of one of the horses of the Sun, Edda, Gm. 37.
ár-vænligr, adj. promising a good season, Sks. 335.
ár-vænn, adj. id., Fms. i. 92, ii. 76.
á-ræða, dd, to dare, have the courage to do, to attack, cp. ráða á., Sturl.
iii. 256.
á-ræði, n. courage, daring, pluck, Eg. i, Korm. 242, Al. 9, Nj. 258, Ísl.
ii. 325: attack, veita e-m á., to attack, Hom. 113. COMPDS: áræðis-fullr,
adj. daring, Fas. i. 119. áræðis-lítill, adj. of small courage,
Hkr. ii. 79. áræðis-maðr, m. a bold man, Grett. 141 A, Fbr. 149.
áræðis-mikill, adj. daring, Sturl. iii. 21, Rd. 285. áræðis-raun,
f. proof of courage, pluck, Fms. vi. 166. áræðis-snarr, adj. of great
courage, Al. 9.
a-ræðiligr, adj. and -liga, adv. [ráða, to guess], likely, probable, Glúm.
385, Gísl. 60, Clem. 28. β. daring, dangerous, Fas. iii. 165. γ. ekki
áræðiligt = ekki árenniligt, not easy to face, Fms. viii. 64.
á-ræðinn, adj. daring, Sks. 299.
ása, að, a mod. sea term, to move the yard of a sail.
á-saka, að, to accuse, censure; with acc., Fms. ii. 174, Bs. i. 786, Stj.
129, H. E. i. 500.
á-sakan and ásökun, f. a charge, censure, Fms. ii. 225, H. E. i. 404.
COMPOS: ásakanar-efni, n. a matter for censure, Th. 77. ásakanar-orð,
n. a word of reprimand, Stj. 500.
á-sakari, a, m. an accuser, Th. 76.
á-samt, adv. along with: 1. loc., in the phrase, vera á., to be together
(now saman), esp. of married people, Sturl. 199, Fms. i. 198, cp.
Skm. 7. β. koma á., to agree, (in mod. usage, koma vel, illa, saman,
to be on good, bad terms); þat kom lítt á., they disagreed, Fms. iv.
369; þau kómu vel á., they lived happily together, of married people, Nj.
25, (in mod. usage, þeim kom vel saman); kómu allar ræður á. með
þeim, Eg. 750; svá sem þeim kemr á. (impers.), as is agreed on by
them, Jb. 116.
á-sannast, dep. to prove true, (mod. word.)
á-sauðr, ar, m. a ewe, Dipl. v. 10, Hrafn. 6, 8, Vm. 9.
á-sáld, n. a sprinkling, metaph. of a snow storm, Sturl. iii. 20.
á-sáttr, adj. part, agreed upon, Edda 10, Grág. i. 1.
ás-brú, f. the bridge of the Ases, the rainbow, Edda.
ás-drengr, m. a pillar (drengr, a short pillar), N. G. L. ii. 283.
ás-endi, a, m. theend of a beam, Ld. 280.
á-seta, u, f. a sitting upon, settlement, esp. = ábúð, tenure of a farm, Bs. i.
730. ásetu-garðr, m. (Icel. ábýlisjörð), a tenant's farm, D. N. iv. 581 (Fr.)
á-setning, f. a putting on, laying on; á. stolunnar, the investment of...,
Fms. iii. 168: in mod. usage, masc. ásetningr, purpose, design; and also
ásetja, tt, to design.
ás-garðr, m. the residence of the gods (Ases), Edda; also the name of a
farm in the west of Icel.: the mod. Norse 'aasgaardsreid' is a corruption
from the Swed. åska, thunder.
ás-grindr, f. pl. the rails surrounding the ásgarðr, Edda 46.
á-sigling, f. a sailing upon, Gþl. 518, N. G. L. i. 65, ii. 283.
á-sjá (old form ásjó, Niðrst. 5, Hom. 35), f., gen. ásjá, the mod. gen.
úsjár seems only to occur in late or even paper MSS. I. a looking
after, help, protection; ætla til ásjá, to hope for it, Lv. 75, Ld. 42,
Fms. i. 289; biðja e-n ásjá, to ask one for help, protection, Nj. 26 (Ed.
ásjár prob. wrongly); sækja e-n til ásjá, to seek one's help, Bs. i. 82 (ásjár
the paper MSS.) β. superintendence, inspection; með spekiráðum ok
á., Fms. x. 178; með á. Magnúss konungs, Js. 23, Hom. 35. II.
one's look, appearance, shape, Fms. i. 97; í manns ásjó, in the shape of
man, Niðrst. 5 (= ásýnd). COMPD: ásjá-mál, n. pl. a matter worthy
of consideration, Ísl. ii. 159, Band. 15.
á-sjáligr, adj. handsome, pretty, Ísl. ii. 208, Art. 98.
á-sjón, f. superintendence, inspection, Js. 46; gen. ásjónar, used as
adv. = eye's view (= sjónhending), in a straight direction, Vm. 135.
á-sjóna (ásjána older form, Ld. 122, Niðrst. 6), u, f. one's look, aspect,
countenance; líkami Njáls ok á., Nj. 208; kvenna vænst bæði at ásjánu
(appearance) ok vitsmunum, Ld. 122; greppligr í á., ugly looking, Fms.
i. 155; yfirbragð ok á., 216, Greg. 45. β. form, shape; í þraels ásjánu
(in form like a slave) festr á kross, Niðrst. 6; andi Drottins í dúfu á.,
in form like a dove, 686 B. 13; engill í eldligri á., Hom. 81, Eluc.
17. γ. = Lat. persona; eigi skaltú líta á. í dómi, Hom. 19 (non
accipies personam in judicio).
á-skelling, f. [skella á, to chide], chiding, Niðrst. 6.
á-skilnaðr, m. [skilja á, to disagree], discord, Fas. iii. 335, B. K. 121,
Stj. 13, 8. β. separation [skilja, to part], Stj. 130.
á-skoran, f. (áskora, u, f., Fagrsk. 171, bad reading?), an earnest
request, challenge, Nj. 258, Fs. 22, Boll. 342.
á-skot (áskaut, Sks. 416; áskeyti, Thom. 83), n. a shot at, only
used in pl.; at menn fái eigi mein af áskotum þeirra, by their heavy fire
(of arrows), Fms. viii. 201; sva mikil á., at menn megi eigi í vígskörðum
vera, so hard shooting that..., Sks. l. c.
ás-kunnigr, adj. akin to the gods, Fm. 13.
á-skurðr, ar, m. carving, in wood or stone, Bs. i. 680. β. carving
of meat, (mod.)
á-skynja, adj. ind., in the phrase, verða e-s á., used in old writers in
the sense to learn, of arts or knowledge, á. íþrótta, Fær. 46, Fms. ii.
270, Sks. 25, 53, 573; with dat., Fb. i. 462: now only used of news, to
bear, be aware; not of learning, sensû proprio.
á-skynjandi, part, id., Barl. 24.
ás-lákr, m., poët, a cock, Edda (Gl.): a pr. name, Fms., Landn.
á-sláttr, m. an attack; á. djöfuls, Hom. 68; mod. a feeler, a vague
proposition.
ás-liðar, m. pl. [liði, a champion], the champion of the Ases, Skm. 34.
ás-megin (ásmegn, Edda 15, 29), n. gener. the divine strength of the
Ases, but esp. used of Thor in the phrases, at færast í á., vaxa á., neyta
á., when he displayed his strength as a god by grasping the hammer
Mjölnir, by putting on the gloves, or the girdle (megingjarðar, q. v.),
Edda 15, 60, 61, Hým. 31.
ás-megir, m. pl. = ásliðar, Vtkv. 7.
ás-móðr, m. the divine strength of Thor, shewn in his wrath by
thunder and lightning; því næst sá hann eldingar ok þrumur stórar; sá
hann þá Þór í ásmóði, Edda 58; the proper name Þormóðr is equivalent
to ásmóðr, cp. Landn. 307 (the verse).
á-sókn, f. an impetuous unreasonable desire after a thing, (common
word.)
á-spyrna, u, f. a pressing against with the feet, Grett. (in a verse).
ás-ríki, n. the power of the Ases, Kristni S. Bs. 10.
ÁSS, m. [Ulf. ans = GREEK; cp. Lat. asser, a pole], gen. áss, dat. ási,
later ás, pl. ásar, acc. ása: 1. a pole, a main rafter, yard; α.
of a house; selit var gört um einn as, ok stóðu út af ásendarnir, Ld. 280;
Nj. 115, 202; drengja við ása langa (acc. pl.), Fms. vii. 54, Sks. 425, Pm.
11, Dipl. iii. 8, Hom. 95; sofa undir sótkum ási, Hkr. i. 43; cp. Caes.
Bell. Gall. 5. ch. 36, Fs. 62: in buildings áss gener. means the main beam,
running along the house, opp. to bitar, þvertré, a cross-beam, v. mæniráss,
brúnáss, etc.: the beams of a bridge, Fms. ix. 512; in a ship, beitiáss, a
yard of a sail: also simply called áss, Ýt. 23, Fs. 113; vindáss, a windlass
(i. e. windle-ass, winding-pole). 2. metaph. a rocky ridge, Lat. jugum,
Eg. 576, Fms. viii. 176. Ás and Ásar are freq. local names in Iceland and
Norway. COMPD: áss-stubbi, a, m. the stump of a beam, Sd. 125.
ÁSS, m. [that the word existed in Goth, may be inferred from the
words of Jornandes--Gothi proceres suos quasi qui fortunâ vincebant non
pares homines sed semideos, id est Anses, vocavere. The word appears
in the Engl. names Osborn, Oswald, etc. In old German pr. names with
n, e. g. Ansgâr, A. S. Oscar: Grimm suggests a kinship between áss,
pole, and áss, deus; but this is uncertain. In Icel. at least no such
notion exists, and the inflexions of the two words differ. The old gen.
asar is always used in the poems of the 10th century, Korm. 22 (in a
verse), etc.; dat. æsi, in the oath of Glum (388), later ás; nom. pl.
æsir; acc. pl. ásu (in old poetry), æsi (in prose). The old declension
is analogous to árr; perhaps the Goth, form was sounded ansus; it
certainly was sounded different from ans, GREEK]:--the Ases, gods, either
the old heathen gods in general, or esp. the older branch, opp. to the new
one, the dî ascripti, the Vanir, q. v., Edda 13 sqq. β. the sing, is used
particularly of the different gods, e. g. of Odin; ölverk Ásar, the brewing
of the As (viz. Odin), i. e. poetry, Korm. 208 (in a verse); of Loki,
Bragi, etc.; but GREEK it is used of Thor, e. g. in the heathen
oaths, segi ek þat Æsi (where it does not mean Odin), Glúm. 388;
Freyr ok Njörðr ok hinn almátki Áss, Landn. (Hb.) 258: in Swed. åska
means lightning, thunder, qs. ás-ekja, the driving of the As, viz. Thor:
áss as a prefix to pr. names also seems to refer to Thor, not Odin, e. g.
Ásbjörn = Þorbjörn, Asmóðr = Þormóðr (Landri. 307 in a verse). In
Scandinavian pr. names áss before the liquid r assumes a t, and becomes
ást (Ástríðr, not Ásríðr; Ástráðr = Ásráðr); and sometimes even before
an l, Ástlákr -- Áslákr, Fb. i. 190; Ástleifr -- Ásleifr, Fms. xi. (Knytl. S.)
COMPDS: ása-gisling, f. hostage of the Ases, Edda 15. ása-heiti,
n. a name of the Ases, Edda (Gl.) Ása-Þorr, m. Thor the As 'par
excellence,' Edda 14, Hbl. 52. ása-ætt, f. the race of Ases, Edda 7.
áss, m. [a French word], the ace at dice, in the game kvátra, q. v., Sturl.
ii. 95, Orkn. 200: mod. also the ace in cards.
ÁST, f., old form &aolig;st, [Ulf. ansts = GREEK; A. S. est or æst; O. H. G.
anst; old Fr. enst; cp. unna (ann), to love]:--love, affection; mikla ást
hefir þú sýnt við mik, Eg. 603; fella ást til e-s, to feel love to, Sturl. i.
194, Fms. x. 420; líkamleg ást, 656 A. ii. 15, Ver. 47: with the article,
ástin, or ástin mín, my dear, darling, pet, love, a term of endearment
used by husband to wife or parents to child; her er nú ástin mín, Sighvatr
bóndi, Sturl. ii. 78. β. in pl. love between man and woman, the affection
between man and wife; vel er um ástir okkar, sagði hón, Nj. 26; takast
þar ástir miklar, Ld. 94 (of a newly-wedded pair), 298: love of a woman,
þá mælti Frigg, ok spurði hverr sá væri með Ásum er eignast vildi ástir
hennar ok hylli, Edda 37: metaph. the white spots on the nails are called
ástir, since one will have as many lovers as there are spots, Ísl. Þjóðs.,
Fél. ix; vide elska, which is a more common word. COMPDS: ásta-fundr,
m. = ástarfundr, Lex. Poët. ásta-lauss, adj. loveless, Helr. 5.
ástar-andi, a, m. spirit of love, H. E. i. 470. ástar-angr, m. grief
from love, Str. 55. ástar-atlot, n. pl. = ástarhót. ástar-augu, n.
pl. loving eyes, v. auga; renna, lita ástaraugum til e-s, to look with loving
eyes, Fms. xi. 227, Ísl. ii. 199. ástar-ákefð, f. passion, Str. ástar-band,
n. band of love, 656 C. 37. ástar-brími, a, m. fervent love, Flov.
36. ástar-bruni, a, m. ardent love, Stj. ástar-eldr, m. fire of love,
Bs. i. 763, Greg. 19. ástar-fundr, m. affectionate meeting, Fms. xi.
310. ástar-gyðja, u, f, the goddess of love (Venus), Edda (pref.)
149, Al. 6. ástar-harmr, m. grief from love, Stj. 4. ástar-hirting,
f. chastisement of love, 671 C. ástar-hiti, a, m. passion,
Greg. 19. ástar-hót, n. pl. the shewing kindness and love, Pass. 12.
23 (sing.) ástar-hugi, a, and -hugr, ar, m. love, affection, Bs. i. 446,
Fms. i. 34, Stj. 126. ástar-hygli, f. [hugall], devotion, Bs. i. 48.
ástar-ilmr, m. sweetness of love, Str. ástar-kveðja, u, f. hearty
greeting, Sturl. ii. 185. ástar-kveikja, u, f. a kindler of love, Al.
57. ástar-logi, a, m. flame of love, Hom. 67. ástar-mark, n.
token of love, Greg. 46. ástar-orð, n. pl. words of love; mæla ástar
orðum til e-s, to speak in words breathing love, 655 xxxi. ástar-pallr,
m. step of love, 656 A. i. 10. ástar-reiði, f. anger from love,
Sks. 672. ástar-samband, n. band of love, Stj. ástar-sigr,
m. victory of love, Str. ástar-sætleikr, m. sweetness of love, Hom.
13. ástar-várkunn, f. compassion, sympathy, Greg. 72. ástar-vekka,
u, f. the dew of love (poët.), Hom. 68. ástar-verk, n. charity,
Sks. 672, Magn. 468. ástar-vél, f. Ars Amatoria, of Ovid so called,
Str. 6. ástar-vili, ja, m. desire, passion, Str. 27. ástar-vængr, m.
wing of love, Hom. 48. ástar-þjónusta, u, f. service of love, Hom. 2,
Fms. ii. 42. ástar-þokki, a, m. affection for, inclination, of a loving
pair, Fms. ii. 99, Fær. 63. ástar-æði, n. fury of love, Bær. 7.
á-staða, u, f. [standa á], an insisting upon, Ann. 1392, Thom. 37.
á-stand, n. state, (mod. word.)
ást-blindr, adj. blind from love, Lex. Poët.
ást-bundinn, part. in bonds of love, Str. 36, 55.
á-stemma (&aolig;stemma), u, f. damming a river, D. I. i. 280.
ást-fólginn, part. beloved, dear to one's heart, warmly beloved; á.
e-m, Fms. vi. 45, xi. 3.
ást-fóstr, rs, m. love to a foster-child, (also used metaph.) in phrases
such as, leggja á. við e-n, to foster with love, as a pet child, Fms. iii. 90;
fæða e-n ástfóstri, to breed one up with fatherly care, x. 218.
ást-gjöf, f., theol. grace, gift; á. Heilags Anda, Skálda 210, Skv. i. 7,
Andr. 63; in pl., Magn. 514.
ást-goði, a, m. a darling, good genius; hann þótti öllum mönnum á.,
he (viz. bishop Paul) was endeared to all hearts, Bs. i. 137: the old Ed.
reads ástgóði, endearment, which seems less correct, v. goði: goði in
the sense of good genius is still in use in the ditty to the Icel. game
'goða-tafl' (heima ræð eg goða minn).
ást-hollr, adj. affectionate, Sks. 687 B.
ást-hugaðr, adj. part, dearly loving, Njarð. 380.
á-stig, n. a treading upon, Sks. 400, 540: a step, 629.
ást-igr, adj., contr. forms ástgir, ástgar, etc., dear, lovely, Vsp. 17.
ást-kynni, n. a hearty welcome, Am. 14.
ást-kærr, adj. dearly beloved.
ást-lauss, adj. loveless, heartless, = ástalauss, Hom. 43.
ást-leysi, n. want of love, unkindness, Hrafn. 5.
ást-menn, m. pl. dearly beloved friends, Sturl. 1. 183, Hkr. iii. 250,
Stj. 237, Blas. 44.
ást-meer, f. a darling girl, sweetheart, Flov. 28.
ást-ráð, n. kind (wise) advice, Fms. ii. 12 (ironically), Skálda 164,
Hom. 108, Hým. 30.
á-stríða, u, f. passion, (mod. word.)
ást-ríki, n. paternal love; in the phrase, ekki hafði hann á. mikit af föður
sínum, i. e. he was no pet child, Fms. iii. 205, Ld. 132; á. Drottins, 655 v. 2.
ást-ríkr, adj. full of love; á. Faðir, of God, Mar. 3, 24.
ást-samliga, adv. (and -ligr, adj.), affectionately, Hkr. iii. 250, Fms.
ix. 434, Fas. i. 91, 655 xxvii. 25, Sks. 12, Sturl. i. 183, Hom. i, Stj.
ást-samr, adj. id., Hom. 58, Sks. 12.
ást-semð, f. love, affection, Hkr. iii. 261, Fms. x. 409: ástsemðar-ráð,
n. = ástráð, Sks. 16, Anecd. 30: ástsemðar-verk, n. a work of love,
Sks. 673: ástsemðar-vinátta, u, f. loving friendship, Sks. 741.
ást-snauðr, adj. without love, Lex. Poët.
ást-sæld, f. the being loved by all, popularity, Íb. 16.
ást-sæll, adj. beloved by all, popular, Íb. 16, Fms. xi. 317.
á-stunda, að, to study, take pains with, H. E. i. 504, 514.
á-stundan, f. pains, care, devotion, Fms. i. 219; hafa á. (inclination)
til Guðs, Bær. 12; til illra hluta, Stj. 55, Sks. 349, 655 xxxii, Thom. 335.
ást-úð, f. [properly ásthúð, Clem. 40, contr. from ást-hugð, from
hugr or hygð, cp. ölúð, þverúð, harðuð, kind, stubborn, hard disposition;
v. A. S. hydig], love, affection, Rb. 390. COMPDS: ástúðar-frændsemi,
f. affectionate kinship, Sturl. ii. 81. ástúðar-vinr, m. a dear
friend, Fms. vi. 198, v. l. aldavinr, a dear old friend.
ást-úðigr, adj. loving, Eg. 702, Fms. i. 55: as neut., ástúðigt er með
e-m, they are on friendly terms, Ld. 236.
ást-úðligr, adj. lovely, Fms. vi. 19, Bs. i. 74, Stud. i. 2: as neut., á.
er með e-m, to be on terms of love, Lax. 162.
ást-vina, u, f. a dear (female) friend, Thom. 14.
ást-vinátta, u, f. intimate friendship, Eg. 728.
ást-vinr, ar, m. a dear friend; Þórólfr gekk til fréttar við Þór ástvin
sinn, Eb. 8, Fms. i. 58, Thom. 10.
ást-þokki, a, m. = ástarþokki, Fms. vi. 341.
á-stæði, n. [standa á], no doubt a bad reading, Eg. 304: cp. ástæða,
u, f. (a mod. word), argument, reason.
Ás-ynja, u, f. a goddess, the fem, of Áss; Æsir ok Ásynjur, Vtkv. i,
Edda 21.
á-sýn, f. countenance, presence; kasta e-m burt frá sinni á., Stj. 651:
appearance, shape, Hom. 155; dat. pl. used as adv., hversu var hann
ásýnum, how did he look? Hom. 91; ágætr at ætt ok á., fair of race and
noble, Hkr. i. 214: gen. sing, used as adv., minna ásýnar, apparently less,
Grág. ii. 29. 2. metaph. a view, opinion; með rangri á., Sks. 344.
á-sýna, ð, to shew, Fms. v. 345.
á-sýnd, f. = ásýn, and dat. pl. and gen. sing, used in the same way, v.
above, Fms. i. 101, v. 345, x. 228, Fs. 4, Ld. 82: metaph. the face, of
the earth, Stj. 29, 276.
á-sýnis, adv. apparently, Sturl. i. 1, Fms. x. 284.
á-sýnt, n. adj. [sjá á], to be seen, visible; ef eigi verðr á., if no marks
(of the blow) can be seen, Grág. ii. 15; þat er á., evident, Sks. 185.
á-sækni, n. (ásækinn, adj. vexatious), vexation, Finnb. 240.
á-sælast, d, dep. (ásælni, f.), á. e-n, to covet another man.
á-sætni, f. [sitja], tarrying long, Ísl. ii. 440 (of a tiresome guest).
ÁT, n. [éta, át, edere, A. S. æ-acute;t], the act of eating, in the phrase, at
öldri ok at áti, inter bibendum et edendum, Grág. ii. 170, N. G. L. i. 29;
át ok drykkja, Fas. ii. 552, Orkn. 200; át ok atvinna, Stj. 143: of beasts,
kýr hafnaði átinu, the cow (being sick) would not eat, Bs. i. 194.
áta, u, f. 1. food to eat, but only of beasts, a prey, carcase; húð
ok áta, of a slaughtered beast, N. G. L. i. 246; svá er þar ekki þrot
ærinnar átu (for seals), Sks. 176; þar stóð úlfr í átu, Jd. 31. 2.
eating; góðr átu, 'good eating,' Sks. 136, 137. 3. medic. a cancer,
and átu-mein, n. id., Fél. ix. 190; the old word is eta, q. v. COMPD:
átu-þýfi, n. a law term, eatable things stolen, Grág. ii. 192.
á-tak, n. (átaka, u, f., Hom. 17), [taka á], touching: gen. átaks, soft,
hard, etc. to the feeling; svá á. sem skinn, Flov. 31, Magn. 522: medic.
touching, v. læknishendr, Stj. 248: pl. grips, átök ok sviptingar, in
wrestling, Fas. iii. 503, Fms. xi. 442.
á-tala, u, f. [telja á, incusare,], a rebuke, reprimand, N. G. L. i. 309;
esp. in pl., Fms. v. 103, ix. 384, Hkr. ii. 6, Fær. 218: átölu-laust, n.
adj. undisputed, Jb. 251.
átan, n. [cp. úátan], an eatable, N. G. L. i. 19.
á-tekja, u, f. (átekt, f., Fbr. 151, Thom. 273), prop. touching; in pl.
metaph. disposition for or against a thing, liking or disliking, Bjarn. 54
(cp. taka vel, illa á e-u).
á-tekning, f. touching, Stj. 35.
át-frekr, adj. greedy, voracious, Hkv. 2. 41.
át-girni, f. greediness of food, Hom. 72, and átgjarn, adj. greedy.
átján, older form áttján, as shewn by assonances such as, áttján
Haraldr sáttir, Fms. vi. 159, in a verse of the middle of the 11th cen-
tury [Swed. adertan; Dan. atten; Engl. eighteen; Germ. achtzehn]:--
eighteen, Edda 108, Hkr. ii. 289, N. G. L. i. 114.
átjándi, older form áttjándi, eighteenth, Hom. 164, N. G. L. i. 348.
átján-sessa, u, f. [cp. tvítug-, þrítugsessa], a ship having eighteen row-
ing benches, Fms. ix. 257, xi. 56.
á-troð, n. (átroði, a, m., Hom. 95), a treading upon, Magn. 468:
metaph. intrusion, Hom. 95.
á-trúnaðr, ar, m. [trúa á], belief, creed, religion; forn á., the old
(heathen) faith, Nj. 156, Fms. v. 69, K. Á. 62, Joh. 623. 18, Eb. 12:
átrúnaðar-maðr, m. a believer, [trúmaðr], Andr. 66.
ÁTT, f. a family, race, v. ætt and compds.
ÁTT and ætt, f., pl. áttir and ættir [Germ. acht = Lat. ager, praedium,
a rare and obsolete word in Germ.], plaga caeli, quarter; just as quarter
refers to the number four, so átt seems to refer to eight: átt properly
means that part of the horizon which subtends an arc traversed by the sun
in the course of three hours; thus defined, -- meðan sól veltist urn átta ættir,
Sks. 54; ok þat eru þá þrjár stundir dags er sól veltist um eina sett, id.;
the names of the eight áttir are, útnorðr á., north-west; norðr á., north;
landnorðr á., north-east; austr a., east; landsuðr á., south-east; suðr á.,
south; útsuðr á., south-west; vestr á., west; four of which (the compounds)
are subdivisions; átt is therefore freq. used of the four only, Loki görði
þar hús ok fjórar dyrr, at hann mátti sjá ór húsinu í allar áttir, ... to all
(i. e. four) sides, Edda 39: or it is used generally, from all sides, þá drífr
snær ór öllum áttum, Edda 40; drífa þeir til ór öllum áttum (= hvað-
anæva), Hkr. i. 33; norðrætt, Edda 4, 23; hence a mod. verb átta, að;
á. sik, to find the true quarter, to set oneself right, cp. Fr. s'orienter.
COMPDS: átta-skipan, f. a division of the átt, Sks. 37. átta-skipti,
n. id. átta-viltr, adj. bewildered.
ÁTTA, card, number [Sansk. ashtan; Goth, ahtau; Gr. GREEK ; Lat.
octo; A. S. eahta; Germ, acht], eight, Landn. 73, Edda 108.
áttandi and áttundi, old form átti, ord. number eighth, Lat. octavus;
við (hinn) átta mann, Landn. 304; hálfr átti tögr, Clem. 47; átti dagr
Jóla, Fms. iii. 137, Rb. 8, K. Á. 152, 218. The form áttandi occurs early,
esp. in Norse writers, N. G. L. i. 10, 348, 350, Sks. 692 B: in Icel. writers
with changed vowel áttundi, which is now the current form, Mar. 656 A. i,
Hkr. ii. 286, where the old vellum MS. Ó. H. 173 has átta.
áttar- (the compd form of ætt, a family), v. ætt.
átta-tigir (mod. áttatíu as an indecl. single word), eighty, Landn.
123, Edda 108; vide tigr.
átta-tugasti, the eightieth, Sturl. ii. 156 C, = áttugandi, q. v.
átt-bogi and ættbogi, a, m. lineage, Landn. 357, Eluc. 26, Stj. 425,
Fms. i. 287, Post. 686 B. 14.
átt-feðmingr, m. measuring eight fathoms, Vm. 80, Am. 60.
átt-hagi, a, m. one's native place, home, country, where one is bred and
born; í átthaga sinum, Ld. 40, Fs. 61: freq. in pl.
átt-hyrndr, adj. octagonal, Alg. 368.
átt-jörð and ættjörð, f. -- átthagi, Ísl. ii. 186, A. A. 252: in mod.
usage = Lat. patria, and always in the form ætt-.
átt-konr, m., poët. kindred, Ýt. 21.
átt-leggr and ættleggr, m. lineage, Stj. 44.
átt-lera, adj. degenerate, v. ættlera.
átt-mælt, n. adj. name of a metre, a verse containing eight lines, each
being a separate sentence, Edda (Ht.) 125.
átt-niðr, m. kindred, Hým. 9.
átt-runnr, m., poët. kindred, Hým. 20.
átt-ræðr, adj. [for the numbers twenty to seventy the Icel, say tvítugr,
... sjautugr; but for eighty to one hundred and twenty, áttræðr, níræðr,
tíræðr, tólfræðr]. 1. temp, numbering eighty years of age, (hálf-
áttræðr, that of seventy-six to eighty): á. karl, an octogenarian, Ld. 150.
Eighty years of age is the terminus ultimus in the eyes of the law; an
octogenarian is no lawful witness; he cannot dispose of land or priest-
hood (goðorð) without the consent of his heir; if he marries without the
consent of his lawful heir, children begotten of that marriage are not to
inherit his property, etc.; ef maðr kvángast er á. er eðr ellri, etc., Grág. i.
178; á. maðr né ellri skal hvárki selja land né gorðorð undan erfingja sinum,
nema hann megi eigi eiga fyrir skuld, 224; ef maðr nefnir vátta ... mann
tólf vetra gamlan eðr ellra ... áttröðan eðr yngra, ii. 20. 2. loc.
measuring eighty fathoms (ells ...) in height, breadth, depth ...: also of a
ship with eighty oars [cp. Germ, ruder], Eg. 599, Vm. 108; vide áttærr.
átt-stafr, m., poët. kindred, Hkv. I. 54.
attugandi = áttatugasti, Stj. (MS. 227), col. 510.
áttungr, m. I. [atta], the eighth part of a whole, either as to
measure or number; cp. fjórðungr, þriðjungr, etc., Rb. 488; á. manna,
N. G. L. i. 5: as a Norse law term, a division of the country with regard to
the levy in ships, Gþl. 91, N. G. L. i. 135. II. [átt or ætt, familia],
poét. kindred, kinsman; Freys á., the poem Hlt., Edda 13, Ýt. 13, 14,
Al. 98 (esp. in pl.), v. Lex. Poët.: áttungs-kirkja, u, f. a church belong-
ing to an áttungr (in Norway), N. G. L. i. 8.
átt-vísi and ættvísi, f. genealogical knowledge or science, Skálda 161,
169, Bárð. 164, Bs. i. 91, Fms. vii. 102; the áttvísi formed a part of the
old education, and is the groundwork of the old Icel. historiography,
esp. of the Landnarna.
átt-æringr, m. an eight-oared boat (now proncd. áttahringr), Vm. 109.
átt-ærr, adj. [ár, remus], having eight oars, Eg. 142, 600 A.
át-vagl, in. a glutton, Germ. freszbauch.
á-valr, adj. round, sloping, semi-rotundus; cp. sívalr, rotundus [from
völr or from oval (?)]; it seems not to occur in old writers.
áv-alt and ávallt, adv. always, Lat. semper, originally of-allt (from
allr)= in all; but as early as the 12th century it was sounded as ofvalt or
ávalt, which may be seen from this word being used in alliteration to v in
poems of that time, þars á valt er vísir bjó, Kt. 16; vestu á valt at trausti,
Harmsól verse 59; styrktu of valt til verka, Leiðarv. 34 (the MS. reads
ávalt): even Hallgrim in the 17th century says, víst á valt þeim vana
halt | vinna, lesa ok iðja. In MSS. it is not unfreq. spelt ofvalt, as a single
word, e. g. Bs. i. 150-200; yet in very early times the word seems to have
assumed the present form ávalt, proncd. á-valt, as if from á and valr: ofalt,
of allt, Orkn. 90, Fms. v. 205, Fbr. 77, 87, Fær. 22: of valt, Eluc. 3, Bs. i.
349, Fms. v. 160: ávalt or ávallt, freq. in the old miracle book, -- Bs. i-335,
343, 344, 345, 351, Hom. MS. Holm. p. 3, Hoin. (MS. 619), 129, Grág.
(Kb.) 116, Landn. 86, Fms. xi. 112, etc. etc., -- through all the Sagas and
down to the present day: cp. the mod. alltaf (per metath.), adv. always.
á-vani, a, m. habits, (mod. word.)
á-vant, n. adj. in the phrase, e-s er á., wanted, needed, missed, Ld. 26,
Hkr. ii. 34, Korm. 92.
á-varðr, adj. [from á- intens. and verja, part, variðr, contr. varðr, pro-
tectus], an interesting old word; with dat., a. e-m, protected by one, but
only used of a man in relation to the gods, in the phrase, goðum ávarðr,
a client or darling of the gods, used as early as by Egil, Ad. 20, and also
three or four times in prose; at hann mundi Frey (dat.) svá a. fyrir
blótin, at hann mundi eigi vilja at freri á milli þeirra, Gísl. 32; skilja
þeir at þeir ern mjök ávarðir goðunum, Róm. 292; so also of God, ef
hann væri svá á. Guði, sem hann ætlaði, Bs. i. 464.
á-varp, n. (cp. verpa tölu á, to count): 1. a computation, calculation, in
round numbers; þat var á. manna, at fyrir Norðnesi mundi eigi færa falla
en þrjú hundruð manna, Fms. viii. 143, x. 64, 139; kallaðr ekki vænn maðr
at ávarpi flestra manna, in the suggestion, account of most people, Bs. i.
72. 2. in mod. usage, an address, accosting, Lat. allocutio; and ávarpa,
að, to address, Lat. alloqui; cp. the old phrase, verpa orði á e-n, alloqui.
á-vaxta, að, to make to wax greater, make productive: of money, a. fé,
to put out to interest, Nj. III: pass. -ask, to increase, Fms. i. 137, Stj. 12.
á-vaxtan, f. a making productive, Stj. 212.
ávaxt-lauss, adj. unproductive, barren, Al. 50.
á-vaxtsamligr, adj. (and -liga, adv.), productive, Hom. 10.
ávaxt-samr, adj. , productive, Stj. 77, 94: metaph., H. E. i. 513.
á-ván, f. (now ávæningr, m.), a faint expectation or hint; segja e-m
á. e-s, to give some hint about it, Grág. ii. 244.
á-veiðr, f. river fishery, D. I. i. 280.
á-verk, n. I. as a law term, a blow (drep); thus defined, -- þat
er drep annat er á. heitir ef maðr lýstr mann svá at blátt eðr rautt verðr
eptir, eðr þrútnar hörund eðr stökkr undan hold, eðr hrýtr ór munni eðr
ór nösum eðr undan nöglum, Grág. ii. 15; the lesser sort of drep (blow),
14; but in general use áverk includes every bodily lesion, a collective expression for wounds and blows (sár and drep); lýsa s&aolig;r eðr drep ok kveða á hver á. eru, i. 35; bauð húskarlinn honum í móti öxi ok á., Bs. i. 341, vide áverki below. II. in pl. work in a household; göra brúar ok vinna þau á., Grág. ii. 277: of unlawful work, e.g. cutting trees in another man's forest; verðr hann þá útlagr þrem mörkum ok sex aura á., ef hann veit eigi, at þeir eigu báðir, 292.
á-verki, a, m. I. a law term, lesion in general, produced by a weapon or any deadly instrument, more general than the neut.; lýsi ek mér á hönd allan þann áverka; ... sár, ef at sárum görist; víg, ef at vígi görist, Grág. ii. 32, Nj. 86, Fær. 223, Sturl. i. 148. II. (Norse) the plant of a household, produce of a farm; landskyld heimilar lóð (Lat. fundus) ok allan áverka þann er í kaup þeirra kom, ... as agreed upon between landlord and tenant, Gþl. 329; skipta görðum eptir jarðarhöfn (Lat. fundus) ok öllum áverka (including buildings, fences, crop, etc.), 380; skal hann löggarð göra ... ok vinna þann áverka á landi hins þar er hvárki sé akr né eng, 277. β. unlawful; útlegð ok sex aura áverki, Grág. ii. 296; hvervetna þar sem maðr hittir á. í mörk sinni, þá skal hann burt taka at ósekju, Gþl. 363. COMPDS: áverka-bót, f. compensation for an averki (II. β.), Gþl. 363. áverka-drep, n. a stroke, blow producing áverki (I.), Grág. ii. 16. áverka-maðr, m. a perpetrator of an áverki (I.), Grág. ii. 13. áverka-mál, n. an action concerning averki (I.), Grág. ii. 96, Nj. 100.
á-viðris, mod. áveðra (áveðrasamr, adj.), adv. on the weather side, Fms. viii. 340, 346, 378.
á-vinna, vann, to win, make profit, v. vinna á.
á-vinningr, m. profit, gain, Fms. xi. 437, Gþl. 212.
á-vinnt, n. adj. a naval term, prob. from the phrase, vinda á e-n, to turn upon one in a rowing race, or of giving way in a sea-fight; ef Orminum skal því lengra fram leggja sem hann er lengri en önnur skip, þá mun á. um söxin, ... then they in the bow will have a hard pull, will be hard put to it, Fms. ii. 308, Thom. 17, 58; þá görðist þeim á. er næstir lágu, their ranks begun to give way, Sturl. iii. 66 (of a sea-fight); ætla ek þat mund er ek renn frá Haraldi unga, at yðr afburðarmönnum mun á. þykkja eptir at standa, Orkn. 474.
á-virðing, f. blame, fault.
á-vist, f. abode, = ábúð, Bs. i. 725.
á-vita, adj. ind. in the phrase, verða e-s á., to become aware of, learn, Andr. 623. 80, Fms. x. 171; á. mannvits eðr íþrótta, Sks. 26.
á-vitull, m. a law term, the indicia of a thing; skuli þeir rannsaka allt; ok svá göra þeir, ok finna þar öngan ávitöl (acc.), Fær. 186; grunar hann nú, at kerling muni hafa fengit nokkurn (MS. wrongly nokkura, acc. fem.) ávital, hverr maðr hann er, Thom. 158.
á-víga, adj. ind. in the phrase, verða á., of a chief on whose side most people are killed in a battle, in respect to the pairing off of the slain in the lawsuit that followed; þat vóru lög þá, þar at (in the case that) menn féllu jafnmargir, at þat skyldi kalla jamvegit (they should be paired off, no compensation, or 'wergeld,' should be paid, and no suit begun), þótt manna munr þætti vera; en þeir er á. urðu skyldi kjósa mann til eptir hvern mæli skyldi, Glúm. 383; vide Sir Edm. Head, p. 93.
á-vísa, að, to point at, indicate, Lex. Poët.
á-vísan, f. an intimation, indication, Stj. 78 (of instinct), Fas. iii. 541; epitaphium þat er á., 732. 15.
á-vít, [víti], n. pl., ávítan, f., Thom. 246, Th. 19 (mod. ávítur, f. pl.), a reprimand, rebuke, castigation; ávíta, gen. pl., Fær. 23; bera ávít (acc. pl.), Sks. 541, Hkr. ii. 200, Hom. 43. COMPDS: ávíta-laust, n. adj. blameless, Sks. 802, Hom. 160. ávíta-samligr and ávít-samligr, adj. blamable, Sks. 577. ávít-samr, adj. chiding, severe, zealous, Bs. i. 392, Greg. 64.
á-víta, að, to chide, rebuke; á. e-n, Fs. 58; á. e-n um e-t, Fms. x. 372, Landn. 51; á. e-t (acc. of the thing), Bs. i. 766: pass., Hom. 84.
á-væni, n. (ávæningr, m.) = áván, Gþl. 51.
á-vöxtr, ar, m., dat. ávexti, acc. pl. ávöxtu (mod. ávexti), prop. 'on-wax,' 'on-growth,' i.e. fruit, produce, growth, Stj. 35, Fms. ix. 265: metaph., á. kviðar þíns, 655 xiii. β. metaph. interest, rent [cp. Gr. GREEK], Grág. i. 195; verja fé til ávaxtar, Fms. v. 194, 159, iii. 18: gain, Bs. i. 141. COMPDS: ávaxtar-lauss, adj. unproductive, Grág. i. 173, Fms. x. 221. ávaxtar-tíund, f. a Norse law term, a sort of income tax, opp. to höfuðtíund; nú er hverr maðr skyldr at göra tíund sá er fjár má afla, bæði h. (tithe on capital) ok á. (tithe on interest), N. G. L. i. 346.
á-þekkr, adj. similar, Fms. ii. 264, xi. 6, Vsp. 39.
á-þétti, n. or áþéttr, ar, m. a law term in the COMPD áþéttis-orð or áþéttar-orð, n. defamatory language, invective, liable to the lesser outlawry, Grág. (Sb.) ii. 143, Valla L. 204.
á-þjá, ð, to oppress, Eg. 8, Fms. i. 21.
á-þján, f. oppression, tyranny, oppressive rule, Eg. 14, 47, Fms. v. 26: servitude, heavy-burdens (= álögur), vii. 75, x. 416 (where áþjánar, pl.), Sks. 79, v.l. (coercion). COMPD: áþjánar-ok, n. the yoke of tyranny, Al. 7.
á-þrætni, f. mutual strife, Stj. MS. 227, col. 491.
á-þyngd, f. exaction, oppression, Js. 13.
á-þyngja, d, á. e-m, to oppress one.
á-þyngsli, n. a burden, (mod. word.)
B (bé) is the second letter. In the Phenician (Hebrew) alphabet the three middle mutes, b, g, d, etc., follow in unbroken order after a. In the Greek the same order is kept; in Latin, and hence in all European alphabets, a confusion arose, first, by giving to the UNCERTAIN (the old Greek gamma) the value of k (c), and thereby throwing g out of its original place: secondly, by placing e and F (identical in form with UNCERTAIN, the old Greek digamma) immediately after the d; thus, instead of the old Greek (and Hebrew) a, b, g, d, e, f, we got a, b, c, d, e, f, g, etc. In the old Slavonian alphabet v (vidil) was inserted between the b and g (Grimm Introd. to lit. B). In the old Runic alphabet the order became still more disjointed; the common rude Scandinavian Runes have no special g or d, and their b is put between t and l, nearly at the end of the alphabet (... t, b, l, m, y). In all the others b kept its place at the head of the consonants, immediately after a, which stands first in almost all alphabets.
A. Among the vowels a begins more words than any other vowel: it contains the three great prepositions, af, at, and á, which, with their compounds, along with those of al- and all-, make up more than half the extent of the letter; it abounds in compound words, but is comparatively poor in primitive root words. Again, b is in extent only surpassed by the consonants h and s; in regard to the number of root words it is equal to them all, if not the foremost. It is scanty in compounds, has no prepositions, but contains the roots of several large families of words, as, for instance, the three great verbs, bera, bregða, and búa; besides many of secondary extent, as binda, bíða, biðja, etc.; and a great number of nouns. The extent of b is greatly reduced by the fact, that the Scandinavian idioms have no prefix be-, which in the German swells the vocabulary by thousands (in Grimm it takes up about 300 pages); the modern Swedes and Danes have during the last few centuries introduced a great many of these from modern German; the Icel. have up to the present time kept their tongue pure from this innovation, except in two or three words, such as betala or bítala (to pay), befala or bífala (to commend), behalda or bíhalda (to keep), which may, since the Reformation, be found in theol. writers; the absence of the prefix be- is indeed one of the chief characteristics of the Icel. as opposed to the German; the English, influenced by the northern idiom, has to a great extent cut off this be-, which abounds in A. S. (v. Bosworth, A. S. Dictionary, where about 600 such words are recorded); even in the Ormulum only about thirty such words are found; in South-English they are more frequent, but are gradually disappearing. Again, b represents p in Scandinavian roots; for probably all words and syllables beginning with p are of foreign extraction; and the same is probably the case in German and English, and all the branches of the Teutonic (vide Grimm D. G. iii. 414); whereas, in Greek and Latin, p is the chief letter, containing about a seventh of the vocabulary, while b contains from one seventieth to one ninetieth only. It might even be suggested that the words beginning with b in Greek and Latin are (as those with p in the Teutonic) either aliens, onomatopoëtics, provincialisms, or even cant words.
B. PRONUNCIATION. -- The b is in Icel. sounded exactly as in English: I. as initial it is an agreeable sound in all the branches of the Teutonic, especially in the combinations br and bl, as in 'bread, brother, bride, bloom, blithe, blood, bless,' etc. etc. The Greek and Roman, on the other hand, disliked the initial b sound; but the difference seerns to be addressed to the eye rather than the ear, as the π in modern Greek is sounded exactly as Icel. b, whilst β is sounded as Icel. v; thus the Greek GREEK in Icel. rendered phonetically by vísundr, but GREEK (biskup, bishop) is in all Teutonic dialects rendered by b, not p, probably because the Greek π had exactly this sound. II. but although agreeable as the initial to a syllable, yet as a middle or final letter b in Icel. sounds uncouth and common, and is sparingly used: 1. after a vowel, or between two vowels, b is never sounded in Icel. as in modern German geben, haben, laub, leben, leib, lieb; in all those cases the Icel. spells with an f, sounded as a v. Ulfilas frequently uses b, e.g. graban, haban, saban, ïba, gabei, etc.; yet in many cases he vacillates, e.g. giban, graban, gêban, grôbun, tvalib, but gaf and grôf, etc. So gahalaiban on the Gothic-Runic stone in Tune, but hlaifs, Ulf., Luke vi. 48. The Greek and Latin abound in the use of the b (bh) in the middle of syllables and inflexions (-bus, -bills, -bo): in Icel. only a double b may be tolerated, but only in onomatopoëtic or uncouth words, as babbi (pa of a baby), bobbi (a scrape), stubbi (Germ. stumpf), lubbi (Germ. lump), nabbi (a knob), krabbi (a crab), gabb, babbl, babbla, etc.; cp. similar words in English. 2. joined to a consonant; α. in old Swedish b is inserted between m and r or m and l (as in mod. Greek μρ and μλ are sounded μβρ and μβλ, e.g. Swed. domber, komber, warmber, hambri, gamblar = Icel. dómr, komr (venit), varmr, hamri, gamlar: Swed. kumbl and kubl (Icel. kuml, monumentum) are used indifferently. Even in old Icel. poems we find sumbl = suml, symposium, simbli = simli, Edda i.
256 (Ed. Havn.): mp is only found in adopted words, as in kernpa
(cp. Germ, kampf), lampi (Lat. lampas), and is almost assimilated
into pp (kappi): mb is tolerated in a few words, such as umb, lamb,
dramb, dumbr, kambr, vümb, timbr, gymbr. strambr, klömbr; cp. the
Engl. lamb, comb, timber, womb, where the b is not pronounced (except
in the word timber); in limb, numb the b is not organic (cp. Icel. lirnr,
numinn); it occurs also in a few diminutive pet names of children,
Simbi = Sigmundr, Imba= Ingibjörg. In the loth and i7th centuries the
Germans used much to write mb or mp before d or t, as sambt or sampt
(una cum), kombt or kompt (venit); but this spelling again became
obsolete. P. the modern High German spells and pronounces r b and
lb, werben, Jeorb, kalb, balb, etc., where the middle High German has
rtv and Iw, Itorw, kalw; the modern Scandinavian idioms here spell and
pronounce rf, If, or rv, Iv, e. g. Dan. kalv, Swed. kalf, vitulus; the Icel.
spells with/, arfi, kálfr, but pronounces/like v. Yet in Icel. rb, lb are
found in a few old MSS., especially the chief MS. (A. M. folio 107) of the
Landnáma, and now and then in the Sturlunga and Edda: nay, even to
our own time a few people from western Icel. speak so, and some authors
of mark use it in their writings, such as the lexicographer Björn Hall-
dórsson, e. g. álbr, kálbr, hálbr, sjálbr, silbr, úlbr, kólbr, orb, arbi, karbi,
þörb, = álfr, etc.; only the word úlbúð, qs. úlfúð, is used all over
Icel. y. fl and//t are in mod. Icel. usage pronounced bl and bn, skafl,
tafl, nafli, = skabl, tabl, nabli; nafn, höfn, safn, nefna, = nabn, höbn, sabn,
nebna; without regard whether the radical consonant be / or m, as in
nafn and safn, qs. narnn and sarnn. This pronunciation is in Icel. purely
modern, no traces thereof are found in old vellum MSS.; the modern
Swedes, Danes, and Norse pronounce either mn (the Swedes spell mn
where Icel. use/ra or bn) or vl (Dan.), ~^ l (Swed.) 8. /ð is in Icel. com-
monly pronounced as bft, e. g. hafði, hefð, sofðu = habði, hebð, sobðu;
yet a few people in the west still preserve the old and genuine pro-
nunciation vd (havdu, sovdu, not habðu, sobðu), even in the phrase, ef
þú (s i tu), proncd. ebðú. The prefixed particles of- and a/- are often in
common speech sounded as o b-, ab-, if prefixed to a word beginning
with b or even m, I, e. g. ofboð, afburðr, afbindi, aflagi, afman, as obboð,
abbindi, Hm. 138; abbúð, Korm. 116; abburðr, Fms. x. 321; ablag,
abmán: gef niér, lofa mér, proncd. gébmér or gémmúr, lobmér or lommér
(da mihi, permitle mihi); af mér (a me), proncd. abrnor or amnru'r; but
only in common language, and never spelt so; cp. Sunnan Póstur, A. D.
1836, p. 180, note **. t. b -- m in marbendi!l = marmennill.
C. According to Grimm's Law of Interchange (' Lautverschiebung'),
if we place the mute consonants in a triangle thus: the Scandinavian and Saxon-Teutonic form of a Greek-Latin root
word is to be sought for under the next letter following the course
of the sun; thus the Greek-Latin/(~) answers to Icel. and Teutonic
h; the Greek-Latin b (~), on the other hand, to Teutonic p. Few
letters present so many connections, as our b (initial) does to the Greek-
Latin/, either in whole families or single words; some of the instances are
dubious, many clear: (þá\ayg, cp. Icel. balkr; ýáp, Lat. / ar, cp. barr;
ipapóca, (þápos, Lat. fîírare, cp. bora; (þúpvft, cp. barki; ýófiot, cftofitaj,
cp. bifa; tptpai, tpoptai, Lat. fcro, cp. bera, borinn; (púpros, cp. byrðr;
(pfvyaj, fywyov, Lat. fügio, cp. bevgja, boginn, bugr; ýrjyús, Lat. /Æj*!/. s,
cp. bók, beyki; ty\tyoj, ý\óg, Lat. fulgere, fulgur, cp. blik, blika;
tp\fca, Lzt. flare, cp. blása, bólginn, Lzt. follis, cp. belgr; tp\oyfj. 6s, Lat. fiôs, cp. blóm; (þovfj, ýóvos, (fxv-, cp. bani, ben; cpopfios, cp. barmr;
(þpáyi-ia, (þpáffffca, cp. borg, byrgja; (ppa^at, ^paorj, cp. birta; (jtparrjp,
Lat. frâter, cp. bróðir; (pptap, cp. bruunr; (þpíaaia, cp. brattr (brant),
brandr; ijtypvs, cp. bra; typvyavov, (ppvyoj, cp. briik; tþva), Lat. /*o, /u i,
cp. búa, bjó, Engl. to be, and the particle be- (v. Grimm s. v. be- and
bauen); (pv\\ov, Lat. föliwn, cp. biað; (jxayw, Lat. focus, cp. baka:
moreover the Lat. /ar i o, -flcio, cp. byggja; fastigium, cp. bust; favilla,
cp. bal; fPrio, cp. berja; fcrox, ferus, cp. ber-, björn; fervere, cp. brenna; fldus, foedus, cp. binda; Jindo. fldi, cp. bita, beit; flågellum, cp. blaka; flectere, cp. bregða; fluctus, cp. bylgja; födio, cp. bauta, Engl. to beat; fundus, cp. bom; fors, forte, cp. 'burðr' in ' at burðr;' frango, frcgi, friigor, cp. breki, brak, brjota; fraus (fraudis), cp. brjota, braut; frnges, Jructus, cp. bjork; fulcio, cp. búlki; fremo, cp. brim; frenum, cp. beisl,
Engl. bridle; frons (frondis), cp. brum; -- even/rows (fronds) might be
compared to Icel. brandr and brattr, cp. such phrases mfrontati lapides;
-- fntum, farna, cp. boð, boða, etc. The Greek (þí\os, tytKiîv might
also be identical to our bl- iu blíðr. The change is irregular in words
such as Lat. pangere, Icel. banga; petere -- bio] z; par c ere. = bjarga;
porcus -- börgr; irj/yij, cp. bckkr; probably owing to some link being
lost. P. in words imported either from Greek or Roman idioms the /sometimes remains unchanged; as the Byz. Greek tþtyyápiov is fengari,
Edda (Gl.); sometimes the common rule is reversed, and the Latin or
Greek p becomes b, as epismpus -- biskup; leopnrJus -- hh'barðr, Old Engl, \. libbard; ampulla -- bolli; cp. also Germ, platz -- Icel. blettr; again, plank is in the west of Icel. sounded blanki: on the other hand, Latin words
such as bracca, burgus are probably of Teutonic or Celtic origin. -y.
the old High German carried this interchange of consonants still farther;
but in modern High German this interchange remains only in the series
of dental mutes: in the b and g series of mutes only a few words remain,
as Germ, pracbt (qs. bracbt), cp. Engl. bright; Germ, ffand, cp. Engl.
bond; otherwise the modern Germans (High and Low) have, just as the
English have, their braut, bruder, brod, and butter, not as in old times,
prut, etc.
D. In the Runic inscriptions the b is either formed as B, so in the
old Gothic stone in Tune, or more commonly and more rudely as fî in
the Scandinavian monuments; both forms clearly originate from the
Greek-Roman. The Runic name was in A. S. beor c, i. e. a bir c h, Lat.
betula; ' beorc by'S blêda leas ..., ' the A. S. Runic Ppem. The Scan-
dinavian name is, curiously enough -- instead of bjork, f. a birch, as we
should expect -- bjarkan, n.; the name is in the old Norse Runic Poem
denoted by the phrase, bjarkan er lauf grænst lima, the b. has the greenest
leaves, cp. also Skálda 177: both form and gender are strange and
uncouth, and point to some foreign source; we do not know the Gothic
name for it, neither is the Gothic word for the birch (betula) on record,
but analogously to airpa, bairda, Icel. jörð, hjörð, björk would in
Gothic be sounded bairca, f.; the Scandinavian form of the name points
evidently to the Gothic, as a corruption from that language, -- a fresh
evidence to the hypothesis of the late historian P. A. Munch, and in
concord with the notion of Jornandes, about the abode of the Goths in
Scandinavia at early times. Thorodd (Skálda 166) intended to use b
as a sign for the single letter, -B for a double b, and thus wrote uBi =
ubbi; but this spelling was never agreed to.
babbl, n., bábilja, u, f. a babble; babbla, að, to babble.
BAÐ, n. [in Goth, probably bap, but the word is not preserved; A. S.
bä'S, pl. ba fto; Engl. bath; Germ, bad; cp. also Lat. balneum, qs. 6 ad-
neum (?); Grimm even suggests a kinship to the Gr. flaTrrca] :-- bath,
bathing. In Icel. the word is not very freq., and sounds even now some-
what foreign; laug, lauga, q. v., being the familiar Icel. words; thus in
the N. T. Titus iii. 5. is rendered by endrgetningar laug; local names
referring to public bathing at hot springs always bear the name of laug,
never bað, e. g. Laugar, Laugarnes, Laugardalr, Laugarvatn, etc. The
time of bathing, as borne out by many passages in the Sturl. and Bs., was
after supper, just before going to bed; a special room, baðstofa (bath-
room), is freq. mentioned as belonging to Icel. farms of that time.
Bathing in the morning seems not to have been usual; even the pas-
sages Stud. ii. 121, 125 may refer to late hours. This custom seems
peculiar and repugnant to the simple sanitary rules commonly observed
by people of antiquity. It is, however, to be borne in mind that the
chief substantial meal of the ancient Scandinavians was in the forenoon,
dagverðr; náttverðr (supper) was light, and is rarely mentioned. Besides
the word bað for the late bath in the Sturl. and Bs., baðstofa is the hath-
room; sið um kveldit, í þann tíma er þeir þórðr ok Einarr ætluðu at ganga
til baðs, Sturl. iii. 42; um kveldit er hann var genginn til svefns, ok þeir
til baðs er þat líkaði, ii. 117, 246, iii. Ill; þat var síð um kveldit ok
voru menn mettir (after supper) en Ormr bondi var til baðs farinn, ok
var lit at ganga til baðstofunnar, Bs. i. 536; eptir máltíðina (supper) um
kveldit reikaði biskupinn um baðferðir (during bathing time) um golf, ok
síðan for hann í sæng sína, 849; hence the phrase, skaltú hafa mjiikt
bað fyrir mjúka rekkju, a good bathing before going to bed, of one to
be burnt alive, Eg. 239. In Norway bathing in the forenoon is men-
tioned; laugardags morguninn vildu liðsmenn ráða í bæinn, en konungr
vildi enn at þeir biði þar til er flestir væri í baðstofum, Fms. viii. 176;
snemma annan dag vikunnar ..., and a little below, eptir þat tóku þeir
bað, vii. 34, iii. 171; þá gengr þéttleifr til baðstofu, kembir sér ok
þvær, eptir þat skœðir hanu sik, ok våpnar, Jjiðr. 129, v. 1.; Icel. hann
koin þar fyrir dag (before daybreak), var fjórðr þá í baðstofu, Sturl.
ii. 121, 125; vide Eb. 134, Stj. 272. COMPDS: bað-ferð, f. tim e
for bathing, Bs. i. 849. bað-hús, n. a bathing-house, G. H. M. ii.
128 (false reading), vide Fs. 149, 183. bað-kápa, u, f. a batbing-cloalt,
Sturl. ii. 117. bað-kona, u, f. a female bathing attendant, N. G. L.
iii. 15. bað-stofa, u, f. (v. above), a bath-room, Eb. I. e., Bs. i.
I. e., "jþiðr. I. e., Fms. viii. I. e., Sturl. ii. 121, 167, iii. 25, 102, 176, 198.
baðstofu-gluggr, m. a window in a b., Eb. I. e., Sturl. I. e. In Icel.
the bathing-room (baôstofa) used to be in the rear of the houses, cp.
Sturl. ii. 198. The modern sense of baðstofa is sitting-room, probably
from its bein^ in modern dwellings placed where the old bathing-room
used to be. The etymology of Jon Olafsson (Icel. Diet. MS.), baðstofa
-- bakstofa, is bad. In old writers baðstofa never occurs in this modern
sense, but it is used so in the Dropl. Saga Major :-- a closet, room, iu
writers of the 16th century, Bs. ii. 244, -256, 504, Safn. 77, 92, 95, 96.
baðast, að, dep. (rare), to bathe, Fms. iii. 171; in common led. act.,
baða höiidum, to gesticulate, jîgbt with the arms, as in bathing.
BAÐMR, m. [Goth. bagms; A. S. beam, cp. Engl. hornbeam; Germ.
baum, a tree, only used in poetry, v. Lex. Poët., never in prose or
common language, and alien to all Scandin. idioms: it seems prop, to
be used of the branches of a tree (in flower); hár b., the high tree, Vsp.
18; á berki skal þær rista ok á baðmi viðar, Sdm. 11 (referring to the
lim-rúnar). Even used metaph. = gremium, sinus; er þá Véa ok Vilja
| létztu þér Viðris kvæn | báða í baðm um tekið, when thou tookest both
of them into thy arms, embraced them both, Ls. 26; vaxi þér á baðmi
(bosom) barr, Hkv. Hjörv. 16. Cp. hróðrbaðmr (barmr is a bad reading),
Vtkv. 8, a fatal twig.
BAGALL, m. [Lat. baculus] , an episcopal staff, crozier, Fms. i. 233,
iii. 168, Bs. i. 42, Vm. 68.
bagga, að, to hinder, with dat.
BAGGI, a, m. [Engl. bag, baggage; Germ, pack, gepäck], a bag,
pack, bundle, Edda 29, Eg. 218, Fms. ii. 197, Fas. ii. 516.
bagi, a, m. inconvenience; baga-legr, adj. inconvenient.
baglaðr, part. [cp. bagr, begla], broken, maimed, Fas. iii. 195.
bagr, adj. [cp. bágr], awkward, clumsy, clownish, opp. to hagr, q. v.,
Fas. iii. 195: baga, u, f., in mod. usage means a plain common ditty;
böguligr and amböguligr, adj., means awkward.
BAK, n. [A. S. bäc], Lat. tergum, back, Eg. 218, Edda 29, 30, Hkr.
i. 337: in metaph. phrases, bera sök á baki, to be guilty, Gþl. 539;
leggja bleyðiorð á bak e-m, to load, charge one with being a coward. Fas.
ii. 530; hafa mörg ár á baki, to 'carry a weight of years' Ísl. ii. 456: of
horseback, léttr á baki, Sturl. ii. 195; fara á bak, to mount; stíga af baki,
to dismount, Eg. 397, Grág. ii. 95: in other relations, as adv., at hurðar-
baki, behind the door; at húsa-baki, at the back of the houses; að fjalla-baki,
behind the mountains; handar-bak, the back of the hand. 2. á bak or
á baki used as a prep. or as an adv.; á bak (acc.) if denoting motion, á
baki (dat.) if without motion: α. loc. behind, at the back of; á baki
húsunum, Háv. 49, Nj. 28; at baki þeim, at their back, Eg. 91, Nj. 261,
262, 84, Eg. 583; Hrútr kveðst þat ætla, at hans skyldi lítt á bak
at leita, he should not be found in the rear, Ld. 278; berr á baki,
unbacked, helpless, in the proverb, Nj. 265, Grett. 154: metaph., ganga
á bak e-u, orðum, heitum ..., to elude, evade one's pledged word, Fms.
ii. 209, Ísl. ii. 382; göra e-t á baki e-m, in one's absence, behind one's back,
N. G. L. i. 20; á bak aptr ( = aptr á bak), backward; falla; á b. a., Eb.
240, Nj. 9, Eg. 397, Háv. 48 new Ed.; til baks, better til baka, to back,
Sturl. ii. 203; brjóta á bak, prop, to break one's back, Fms. viii. 119;
to break, subdue, and also to make void, annul; brjóta á bak Rómverja,
to 'break the back' of the R., defeat them, 625. 65; Heiðrekr vildi öll rúð
fóður síns á bak brjóta, Fas. i. 528. β. temp. with dat. past, after;
á bak Jólum, after Yule, Fms. viii. 60; á b. Jónsvöku, ix. 7: metaph.,
Héðinn kvaðst eigi hirða hvat er á bak kæmi, H. said he did not care
for what came after, Fas. i. 402; muntú eigi vera mót Njáli, hvat sem
á b. kemr, Nj. 193.
baka, að, [Gr. GREEK, cp. also the Lat. focus; A. S. bacan; Engl. to
bake; Germ. backen.] 1. prop. to bake; b. brauð, N. G. L. i.
349; b. ok sjóða, to bake and cook, Gþl. 376. In Icel. steikja is to
roast; baka, to bake; but in mod. usage steikja may also be used of
baking on embers, opp. to baka, baking in a pan or oven; elda ofn til
brauðs ok b., Hom. 113; b. í ofni, Fas. i. 244; people say in Icel. steikja
köku (on embers), but baka brauð. 2. metaph. and esp. in the
reflex. bakast, to bake, i. e. to warm and rub the body and limbs, at a
large open fire in the evening after day-work; v. bakeldr and bakstreldr;
v. also the classical passages, Grett. ch. 16, 80, Fms. xi. 63, 64 (Jómsv.
ch. 21), Orkn. ch. 34, 89, 105, Hkr. iii. 458. In Icel. the same fire
was made for cooking and warming the body, Ísl. ii. 394, Eb. ch. 54, 55;
hence the phrase, hvárt skal nú búa til seyðis (is a fire to be made for
cooking) ... svá skal þat vera, ok skaltú eigi þurfa heitara at baka, it
shall be hot enough for thee to bake, Nj. 199 (the rendering of Johnsonius
is not quite exact); skaltú eigi beiðast at baka heitara en ek mun
kynda, Eg. 239: used of bathing, bakaðist hann lengi í lauginni, Grett.
ch. 80, MS. Cod. Upsal. This 'baking' the body in the late evening before
going to bed was a great pastime for the old Scandinavians, and seems
to have been used instead of bathing; yet in later times (12th and 13th
centuries) in Icel. at least bathing (v. above) came into use instead of it.
In the whole of Sturl. or Bs. no passage occurs analogous to Grett. l. c. or
Jómsv. S. β. bóndi bakar á báðar kinnr, blushed, Bs. ii. 42; þanneg sem
til bakat er, as things stand, Orkn. 428; bakaði Helgi fótinn, H. baked
the (broken) leg, Bs. i. 425; vide eldr. γ. (mod.) to cause, inflict; b.
e-m öfund, hatr, óvild (always in a bad sense): af-baka means to distort,
pervert. II. to put the back to, e. g. a boat, in floating it, (mod.)
bakari, a, m. a baker, Stj. 200. bakara-meistari, a, m. a master-
baker, Stj. 201.
bak-borði, a, m. (bakborð, m., Jb. 407 A), [Dutch baakbord], the
larboard side of a ship, opp. to stjórnborði, Fb. i. 22, Jb. l. c., Fms.
vii. 12, Orkn. 8.
bak-brjóta, braut, to violate, transgress, B. K. 108.
bak-byrðingar, m. pl. the crew on the larboard side, opp. to stjórn-
byrðingar, Fms. viii. 224.
bak-byrðr, f. a burden to carry on the back, Ísl. ii. 364.
bak-eldr and bakstreldr, m. an evening fire to bake the body and limbs
at (v. baka); sitja við bakelda, Fs. 4, Orkn. 112, 74, Korm. 236, Grett.
91: metaph., bændr skulu eiga ván bakelda, they shall get it hot enough,
Fms. viii. 201; göra e-m illan bakeld, 383, ix. 410. bakelda-hrif,
n. pl. rubbing the back at a b., Grett. l. c. A. As the evening bakeldar
are not mentioned in the Sturl., it may be that bathing had put them out
of use because of the scarcity of fuel.
bak-fall, n. falling backwards, Fas. iii. 569: esp. in pl. in the phrase, róa
bakföllum, to take a long pull with the oars, i. 215: milit. attack from
behind = bakslag, Fms. viii. 115, ix. 405.
bak-ferð, f. mounting on horseback, Grett. 91 A.
bak-ferla, að, [ferill], prop, to step backwards; þat (viz. the word ave)
sýnir öfgað, bakferlað (read backwards) nafnit Eva, 655 xxvii. 18, to
break, annul; b. ofbeldi e-s, Stj. 233; at b. þat allt er Domitianus hafði
boðit, 623. 13; rjúfa ok b., to break and make void, Sturl. i. 171 C.
bak-hlutr, m. the hind part, Stj. 253, Fs. 48.
bak-hold, n. pl. the flesh on the back of cattle, Grett. 91.
bak-hverfask, ð, reflex, to turn one's back upon, abandon, Eg. 20, v. l.
bak-jarl, m., milit. a foe attacking in the rear, Sturl. iii. 66, Karl. 164.
bakki, a, m. [Engl. and Germ, bank], a bank of a river, water, chasm, etc.;
árbakki, sjávarbakki, marbakki, flæðarbakki, Gísl. 54; síkisbakki, gjár-
bakki; út eptir áinni ef Hákon stæði á bakkanum, Fms. vi. 282, ix. 405,
Nj. 158, 224: Tempsar b., banks of the Thames, Fms. v. (in a verse). 2.
an eminence, ridge, bank; gengu þeir á land ok kómu undir bakka einn,
Dropl. 5; hann settist undir b. í hrísrunni, Bjarn. 15; cp. skotbakki, butts
on which the target is placed; setja spán í bakka, to put up a target, Fms.
ii. 271. β. heavy clouds in the horizon. 3. [ = bak], the back of
a knife, sword, or the like, opp. to edge; blað skilr bakka ok egg, Jónas,
Grett. 110 new Ed. COMPDS: bakka-fullr, adj. full to the bank,
brim-full; bera í b. lækinn, a proverb, cp. Lat. ligna in silvam ferre,
and Engl. to carry coals to Newcastle. bakka-kólfr, m., prob. a
bird-bolt, thick arrow without a point, to be shot from a cross-bow, Fms.
iii. 18. bakka-stokkar, m. pl. the stocks on which a ship is built,
Gþl. 80, Hkr. i. 293.
bak-klæði, n. tapestry, Hkr. iii. 437.
bak-lengja, u, f. the dark stripe along the back of cattle, Grett. 91,
Eg. 149, v. l.
bak-máligr (and bakmáll), adj. backbiting, Hom. 34, 656 B. 1.
bak-mælgi, f. and bakmæli, n. backbiting, Hom. 86; liable to the
lesser outlawry, Grág. ii. 145.
bak-rauf, f. anus, a cognom., Fms. vii. 21.
bak-sárr, adj. a horse with a sore back, Lv. 58.
bak-sig, n., medic, exania, Fél. ix.
bak-skiki, a, m. a back flap, a cognom., Bjarn. 12.
bak-skyrta, u, f. the back flap of a skirt, Fms. vii. 21.
bak-slag, n. a back-stroke, attack in rear, Fms. viii. 399.
bak-sletta, u, f. and bakslettr, m., Al. 27, 44; acc. pl. bakslettu,
90: milit. an attack in rear, Fms. viii. 319, ix. 357: drawback, at rétta
þann bakslett, Al. l. c.
bak-spyrna, d, to spurn or kick against; N. T. of 1540 (Acts ix. 5)
GREEK is rendered by b. móti broddunum.
bak-stakkr, m. the back part of a cloak. Fas. ii. 343.
bakstr, rs, m. baking, Fms. ix. 530: baked bread, pund b., B. K. 89,
esp. wafer, Bs. ii. 15: a poultice, fomentation, i. 786: warming, heating,
ii. 10. COMPDS: bakstr-brauð, n. baked bread, B. K. 89. bakstr-
buðkr, m. a box in which wafers were kept, Pm. 5. bakstr-eldr,
v. bakeldr. bakstr-hús, n. a bake-house, Fms. ix. 531. bakstr-
járn, n. an iron plate for baking sacramental wafers, Vm. 15, 37.
bakstr-kona, u, f. a female baker, N. G. L. iii. 15. bakstr-munn-
laug, f. a vessel in which wafers were kept, Dipl. iii. 4. bakstr-
sveinn, m. a baker boy, N. G. L. iii. 15.
bak-verkr, m., medic, a pain in the back, lumbago, Nj. 130, Fél. ix.
bak-verpast, ð and t, dep., b. við e-m, to turn the back to, set at defi-
ance, Stj. 362, 431, 449, Eg. 20.
bak-þúfa, u, f. a horse block.
BAL, n. vagina, in poems of the 15th century.
bala, d and að, to drudge, live hard, (cant word.)
baldakin, and bad forms baldrsskinn (the skin of Balder!) and
baldskin [from Baldak, i. e. Bagdad], a baldaquin, canopy, Bs. i. 713,
803, Sturl. iii. 306, Fms. x. 87, Dipl. v. 18, Vm. 52, 97, 117, Ám. 44,
Hb. 544, 22. COMPDS: baldrskinns-hökull, m., literally a surplice
of b., Ám. 87. baldrskinns-kápa, u, f. a cape of b., Ám. 15.
baldinn, adj. [A. S. beald], untractable, unruly, Grett. 90 A, Fms. xi.
445; cp. bellinn, ballr, ofbeldi.
BALDR, rs, m. [A. S. baldor. princeps, seems to be a different root from
the Goth. balþs, A. S. bald, which answers to the Icel. ball- or bald- with-
out, r], prop. = Lat. princeps, the best, foremost; in compds as mann-baldr,
her-baldr, fólk-baldr. β. meton. the god Balder, because of his noble
disposition, Edda. Baldrs-bra, f. Balder's eye-brow, botan. cotida
foetida, Ivar Aasen ballebraa and baldurbraa, pyrethrum inodorum,
Edda 15; the B. is there called the fairest and whitest of all flowers (allra
grasa hvítast). Perhaps the eye-bright or euphrasy.
baldrast and ballrast, að, dep. [cp. Germ. poltern; Ivar Aasen baldra,
Ihre ballra = strepere], to make a clatter; þeir sneru hestunum ok böld-
ruðust sem þeir væri úráðnir hvárt þeir skyldi ríða, Sturl. iii. 279: adding
saman, þeir böllruðust saman, Ingv. 34.
baldrekr, m. (for. word), a belt, baldrick, Lex. Poët.
BALI, a, m. a soft grassy bank, esp. if sloping down to the shore,
Grett. 116 A.
BALLR, adj. [Goth, balþs, audax, may be supposed from Jornandes,
ob audaciam virtutis baltha, id est audax, nomen inter suos acceperat,
109; Ulf. renders GREEK by balþis, f., and balþjan is audere; in Icel.
the lþ (lth) becomes ll; A. S. beald, audax; Engl. bold] :-- bard, stubborn:
only used in poetry, and not in quite a good sense, as an epithet of a
giant, Hým. 17; böll ráð, telling, fatal schemes, Hom. 27 ; ballir draumar,
bad, deadly dreams, Vtkv. I; ballr dólgr, Haustl.; böll þrá, heavy grief,
Ls. 39, etc., vide Lex. Poët. [So old German names, Bald, Leo- pold, etc.]
BALSAM, m. (now always n.), a balsam, Bs. i. 143, (for. word.)
bana, að, [bani; Gr. root (GREEK] , to kill, with dat., ef griðungr banar
manni, Grág. ii. 122, Rb. 370, Fms. iii. 124; b. sér sjálfr, to commit
suicide, Ver. 40; metaph., Hom. 17.
BAND, n. pl. bönd, [binda; Ulf. bandi, f. GREEK ; O. H. G. pfand,
whence the mod. Dan. pant; N. H. G. band; Engl. band and bond; Dan.
baand.] I. prop. in sing. any kind of band; mjótt band, a
thin cord, Edda 20, Grág. ii. 119. β. a yarn of wool, v. bandvetl-
ingar. γ. metaph. a bond, obligation; lausn ok b. allra vandamála,
Fms. v. 248, Bs. i. 689. II. in pl. also, 1. bonds, fetters,
Lat. vincula; í böndum, in vinculis, Bs. i. 190, Fms. ii. 87, 625. 95: theol.,
synda bönd, 656 A; líkams bönd, Blas. 40. 2. a bond, confederacy;
ganga í bönd ok eið, to enter into a bond and oath, Band. 22; cp.
hjónaband, marriage; handaband, a shaking of hands, etc. 3.
poët, the gods, cp. hapt; of providence ruling and uniting the world,
Hkm. 10; banda vé, the temples, Hkr. i. 204; at mun banda, at the will
of the gods, 210; vera manu bönd í landi, the gods (i. e. lares tutelares)
are present in the land, Bs. i. 10; gram reki bönd af löndum, Eg. (in a
verse); blóta bönd, to worship the gods; vinr banda, the friend of the
gods; bönd ollu því, the gods ruled it, Haustl.; vide Lex. Poët., all the
instances being taken from heathen poems. Egilsson suggests a refer-
ence to the imprisoning of the three gods, Odin, Hænir, and Loki, men-
tioned Edda 72; but bönd is that which binds, not is bound; (band
means vinculum not vinctus.) 4. metric, a kind of intricate intercalary
burden (klofastef). This seems to be the meaning in the word Banda-
drápa, where the burden consists of five intercalary lines occurring
in sets of three verses | Dregr land at mun banda || Eirikr und sik
geira | veðrmildr ok semr hildi || gunnblíðr ok réð síðan | jarl goðvörðu
hjarli; but as this metrical term is nowhere else recorded, the name of
the poem may have come from the word 'banda' (gen. pl. deorum),
Hkr. i. 210 sqq. COMPDS: banda-dagr, m. vincula Petri, the 1st of
August, Fms. vi. 222. banda-menn, m. pl. confederates, Band. 5,
and many other modern compds. banda-ríki, n. (mod.) the United
States. banda-þing, n. the late German Bund, etc.
banda, að, [cp. Ulf, bandvian = GREEK and bandva, vexillum;
Germ, banner; is probably alien to binda], to make a sign with the
hand, esp. in the phrase, b. móti, to drive back sheep or flocks, Háv. 41,
Fas. ii. 124, v.l. The chief MSS., however, spell bannaði; the word is
at present freq., but only in the above phrase, or gener. to remonstrate
slightly against as by waving the hand; v. benda.
bandingi, ja, m. a prisoner, Stj. 200, Fms. vi. 16, 623. 25.
band-vetlingr, m. a knitted woollen glove, Fms. iii. 176; and band-
vöttr, id., a horse's name, Gísl. 19.
BANG, n. hammering, Sturl. iii. 256; mod. also banga, að, [Scot.
and North. E. to bang], to hammer.
bang-hagr, adj. knowing a little how to use the hammer, Sturl. ii. 195.
BANI, a, m. [Ulf. banja = GREEK; A. S. bana; Engl. bane; O. H. G.
bano; v. ben below]. I. bane, death, natural or violent (properly
violent); Egill tók sótt þá er hann leiddi til bana, Eg. 767; lostinn öru
til bana, Fms. i. 118; kominn at bana, sinking fast, of a sick person, vii.
166. II. a bane, and so = bana-maðr, a slayer; fjögurra
manna b., Nj. 8, Grág. ii. 88, Ld. 326; pl., N. G. L. i. 163: the phrase,
verða e-m at bana, to slay one, may refer to I. or II: poët, fire is called
bani viðar, the bane of wood, and bani Hálfs, the bane of king Half, Ýt. 6;
the winter is bani orma, the bane of worms, etc., Lex. Poët. COMPDS:
bana-blóð, n. blood shed in death, Stj. 432. bana-dagr, m. the
day of death, Fas. i. 52. bana-drykkr, m. a baneful potion, poison,
Fms. i. 18. bana-dægr, n. =banadagr (freq.), Fas. i. 160. bana-
högg, n. a death-blow, mortal wound, Nj. 8, Eg. 193. bana-
kringla, u, f. vertebra colli, atlas (in animals). bana-lag, n.
stabbing to death, Sturl. iii. 62. bana-maðr, m. a slayer, Fms. i.
215. bana-orð, n. death, in the phrase, bera b. af e-m, to put one to
death, slay in fight, Edda 42; betra þykir mér frændi at þiggja b. af þér
en veita þér þat, Ld. 222, Bs. i. 106; kenna e-m b., to charge one with
slaying one, N. G. L. i. 306. bana-ráð, n. pl. the planning a person's
death, a law term, Grág. ii. 116; eigi réð ek honum b., Nj. 21; slá
banaráðum við e-n, Ld. 218. bana-sár, n. a mortal wound, Nj. 9,
Eg. 258. bana-skot, n. a mortal shot, Jb. 324. bana-sótt, f.
death-sickness, the last sickness, Jb. 192, Ísl. ii. 38, Gullþ. II, Bs. i. 426.
bana-spjót, n. pl. in the poët, phrase, berast banaspjótum eptir, to be
deadly enemies, Glúm. 354, Hkr. iii. 76. bana-sæng, f. the death-bed.
bana-sök, f. a deed worthy of death, Fms. i. 199. bana-tilræði, n. a
mortal attack, Fas. i. 406. bana-þúfa, u, f., in the phrase, drepa fótum
í banaþúfu, to stumble against a fatal mound, Anal. 179, Hdl. 28.
banlaga-ráð, n. = banaráð, Str. 14.
BANN, n. [cp. Ulf. bandva; Hel. bann, mandatum; Engl. ban; Germ.
bann; A. S. geban; mid. Lat. bannum] , prob. of foreign origin: 1.
eccles. excommunication, interdict; minna b. (excommunicatio minor), þat
sem forboð er kallat á Norrænu, K. Á. 226 (App.); meira b. (excommuni-
catio major), Ann. A. D. 1255; England í banni, id. A. D. 1208; Bs., H. E.
several times. 2. in secular sense, prohibition of trade or intercourse;
leggja b. fyrir mjöl eðr vöru, N. G. L. i. 204, 103; cp. farbann, forbid-
ding ships to set sail. 3. gener. a protest, prohibition, in phrases,
boð ok b., Gþl. 76; lof né b., Eg. 349; leggja b. fyrir, to prohibit, Ísl.
ii. 265. 4. =bannan, a curse, swearing. The notion of jurisdic-
tion common in Germany (v. Grimm) is unknown in the Scandin. idioms;
yet the Laufás' Edda, Ed. A. M. i. 586, v.l. 14, has bann as one of
the names of the earth, cp. the O. H. G. banz, regio. The passage Gísl.
16, náttlangt né lengra banni, is an GREEK and probably corrupt, = á
lengr or the like; lengra banni might, however, be equivalent to lengra
meli, bann here denoting spatium temporis, a while. COMPDS: banns-
atkvæði, n. a sentence of excommunication, H. E. i. 465. banns-
áfell and -áfelli, n. the condemnation of excommunication, H. E. ii. 70.
banns-dómr, m. a ban-doom, sentence of excommunication, H. E. ii.
74. banns-mál, n. a case liable to excommunication, H.E. i. 254.
banns-pína, u, f. the punishment of excommunication, H. E. i. 477.
banns-spjót, n. a spear of excommunication, H. E. ii. 77. banns-
verk, n. an act liable to excommunication, H. E. i. 390.
banna, að, [A. S. bannan =jubere; Germ, bannen; mid. Lat. bannire] , to
forbid, hinder, prohibit (freq.); b. e-m e-t, or with infin., Fms. i. 254,
Nj. 157, Ld. 256, Orkn. 4; b. fiskiför, Grág. ii. 350, N. G. L. i. 117. 2.
to curse, [Scot, ban], with dat., Stj. 37: with acc., Hom. 31, Stj. 199,
Post. 656 A, ii. 12: reflex., bannast um, to swear, Sturl. ii. 126, Fms.
viii. 174. 3. = banda, to stop, drive back; hann sá tröll við ána,
þat b. honum, ok vildi taka hann, Fas. ii. 124.
bannan, f. swearing, Bs. ii. 134. bannanar-orð, n. id., Stj. 153.
bann-bóla, u, f. a bull of excommunication, Anecd. 8.
bann-færa, ð, to place under ban, K. Á. 134, Sturl. ii. 3.
bann-setja, tt, id., K. Á. 64, Sturl. ii. 3, H. E. i. 471; part. pass, under
ban, accursed, Fas. iii. 423, Stj. 417.
bann-setning, f. an excommunication, Sturl. ii. 3. bannsetningar-
sverð, n. the sword of excommunication, H. E.
bann-syngja, söng, to pronounce the ban of excommunication, Fms.
ix. 486.
ban-orð, n. = banaorð, Fms. x. 400, Bret. 76.
ban-væni, f., medic, prognosis mortis, Fcl. ix.
ban-vænligr, adj. mortal, deadly, Bret. 56, Edda 154.
ban-vænn, adj. deadly, Eg. 34. 2. medic, deadly sick, just before
death; ok er dró at því at hann (the sick) var b., when all hope of life
was gone, Eg. 126, Fms. i. 86; snerist um allt sárit svá at Grettir görðist
b., Grett. 153.
BARAR, mod. börur, f. pl. [A. S. bär; Hel. bara; Engl. bier and
barrow; Lat. feretrum], a hand-bier; borinn í börum um fjallit, Fms.
vii. 9, Bs. i. 352: sometimes to be carried on horseback (by two horses),
báru þeir Guðmund í börum suðr til Hvítár, ... bararnar hrutu ofan,
Bs. i. 508 (Sturl. ii. 49 C spells barir): esp. the funeral bier, hearse, to
be carried on horseback, lagði þegar kistuna í bunar barar, 655 xxii, Fms.
x. 149; mæddust hestarnir undir börunum, Finnb. 322, cp. líkbörur; now
also liggja á nátrjám (nátré) in like sense. The sing, in D. N. i. no. 70
is perh. a bad reading.
bar-axlaðr, adj. part, high-shouldered, with sharp prominent shoulder
bones, Fms. vii. 321.
bar-átta, u, f. [North. E. barett obsolete], gener. a fight, contest: α.
a row, Gþl. 176. β. a fight, battle, Fas. i. 26. γ. now freq., esp. =
strife, contest. COMPDS: baráttu-maðr, m. a warrior, þiðr. 67.
baráttu-samr, adj. troublesome, Barl. 137.
barberr, m. (for. word), a barber, N. G. L. iii. no. 15.
BARÐ, n. [identical in etymology but not in sense to Lat. barba,
Engl. beard, Germ, bart; the Scandin. dialects all call the beard skegg;
Swed. skägg; Dan. skjœg; barð in the sense of barba is quite alien from
the Scandin. idioms; the passages, Edda 109 (skegg heitir barð) and
höggva börðum í gras, Id. UNCERTAIN 12, a poem of the end of the 13th century,
are isolated instances: bart in Dan. is a mod. word] :-- Lat. ora,
margo: α. a brim of a helmet or hat (hjálmbarð, hattbarð), Fas. iii.
341. β. the verge, edge of a hill (holtbarð, túnbarð, brekkubarð,
hólbarð, etc.), freq. in local names of farms in Icel. γ. the wing or
side fin of some fishes, e. g. whales, cp. barðhvalr; of flat fishes, raja
pastinaca (skötubarð). 8. the beak or armed prow of ships, esp. ships'
of war, [cp. A. S. barda, a beaked s hi p]; so barded, of a horse in armour;
hence Barði or Júrnbarði is the name of a sort of ram in olden times,
e. g. the famous Járnbarði (Iron Ram) of carl Eric, described, Fms. ii.
310; cp. also Fb. i. 280: the s tem, Gr. artiprj, Jb. 398; róa fyrir barð
e-rn, to thwart one, Gþl. 519, Eg. 386, Fms. vii. 195; skulu vér binda
akkeri fyrir barð hverju skipi, xi. 66, ii. 273, Lex. Poët. t. several
compds are used in Icel. referring to parts of the head, e. g. hökubarð,
kinnbarð, kjálkabarð, o r a genae, maxillae, but without any notion of
' beard, ' cp. Isid. granos et cinnabar Gothorurn, 19. 23; the cinnabar and
the present Icel. kinnabarð seem to be etymologically identical.
barða, u, f. a kind of axe (barbata), Edda (Gl.)
bar-dagi, a, m., prop, a ' battle day, ' cp. eindagi, máldagi, skil-
dagi: 1. a law term, a beating, flogging, thrashing; ef'maðr lystr
mann þrjú högg eðr þrim fleiri, þat heitir b. fullr, N. G. L. i. 73, Grág.
ii. 155, Post. 656 B, Blas. 42. 2. a fight, battle (very freq.) =
orrosta, Eg. 745, Nj. 45, etc.: metaph. a calamity, scourge (theol.),
Sks. 112, 328, Fms. v. 214, Bs. i. 70. COMPDS: bardaga-frest, n.
dela y of battle, Al. 24. bardaga-fyst, f. eagerness to give battle,
Al. 24. bardaga-gjarn, adj. tager for battle, Stj. 230. bardaga-
guð, n. n god of battle, Mars, Al. 33. bardaga-gyðja, u, f. a
goddess of battle, Eellona, Al. 41. bardaga-laust, n. adj. -without
battle, Al. 14. bardaga-list, f. the a rt of war, Stj. 45, Al. 4. bar-
daga-lykt, f. the c l os e of a battle, Al. 5. bardaga-maðr, m. a
warrior, Fms. vi. 56, Stj. 456. bardaga-stef, n. and bardaga-
stefna, u, f. a term, fixed meeting for a fight, Al. 54, P'ms. ix. 488.
barð-hvalr, m. a so rt of whale, Sks. 124, Edda (Gl.)
barði, a, m. a ship, asortofram, v. above, Fms. ii. 310, Edda (Gl.) p.
a sort offish (Germ, bartfiscb), Edda (Gl.) -y- a' shield, Edda (Gl.)
barð-mikill, adj. w ith a great barð (S.), epithet of a ship, Hkr. iii. 268.
bar-efli, n. a club, (common word.)
bar-eyskr, adj. from Barra, one of the Hebrides, Grett.
BARKI, a, m. [Gr. (þápvyg; alien from the South-Teut. idioms?], the
windpipe, weazand. Eg. 508, Fas. i. 131, Fms. i. 217, vii. 191, Nj. 156:
metaph. / he stem of a boat; cp. háls, sviri. COMPDS: barka-kýli, n.
Adam's apple, 65. 1. 382. barka-lok, n. epiglottis. barka-op, n. glottis.
BARKI, a, m., mid. Lat. barca, a sort of small ship (for. word), Fms.
vii. 82. barka-bazi, a, m., a cognom., Sturl.
bark-lauss, adj. without bark (börkr), Lex. Poët.
BARLAK, n. (for. word), barley, Edda (Gl.); the Icel. common
word is bygg, Dan. byg, Swed. bjugg.
bar-lómr, m. wailing, complaining, v. lómr.
barm-fagr, adj. with fine sides, epithet of a ship, Lex. Poet,
barmi, a, m., poet, a brother, prop. / rater geminus, not qs. åSt\(þós,
vide the following word, Lex. Pout.
BARMR, m. [Gr. (poppus; cp. Ulf. barms = KO\TTOS and arrjoos;
O. H. G. param; liel. barm; A. S. barm; all in the sense of gremium:
this sense, however, is entirely unknown to old Icel. writers, who only
apply the word in like sense as barð, namely, Engl. brim; Lat. o ra] :-- a
b mrc: a. the bri m of a vessel (fotubarmr, poUbarmr, etc.), Bs. ii. 173;
hence barma-fullr, adj. or fullr á barma, /z/ ll tothe brim; the rim of a
bell, Pm. 106. P. also the edge of a brook or well (lækjarbarmr, brunn-
barmr): a chasm (gjárbarmr). y. fhe border of the shore; eybarmr, o ra
instdae, Hervar. S. (in a verse); vikrbarmr; also used in many local names
of farms in Icel. 8. the wing of anything; lyptingarbarmr, the gunwale
of the stern; kastalabarmr (wing of a castle] , Orkn. (in a verse); barmr
hvarma, the edge of the eye-lids, Lex. Poët. t. the flaps of a thing;
reif hann allan í sundr ok kastaði bönnunum á eldinn, Fms. iv. 339
(rare if not an air. \(y.) f. the notion of gremium, bosom, only
appears after the Reformation, and even then rare; cp. the bosom of a
coat, e. g. geyma e-t á barmi sér; hsegri, vinstri b., etc.; stinga hendinni
i sinn eigin barm, Exod. iv. 6. barma, að, b. sér, to lament, is also a
mod. word, Germ, barmen qs. bearmen; vide, however, baðmr.
barm-tog, n. a rope for contracting the nets during fishing, Ivar Aasen
barma, Gþl. 427.
BARN, n. pl. born, [Ulf. barn; O. H. G. parn; A. S. beam; Scot,
and North. E. bairn; cp. bera and Lat. parire] :-- a bairn, child, baby.
This word, which in olden time was common to all the Teut. idioms,
was lost in Germany as early as the 13th century (Grimm, s. v.); in
the South of England it went out of use at an early time, and was
replaced by ' child;' even the Ormulum uses barn only four times, else always
' child. ' In North. E. bairu is still a household word, and freq. in popular
Scottish writers, Burns, Walter Scott, etc. In the whole of Scandinavia it
is in full and exclusive use; the Germ. ' kind' is in Icel. entirely unknown
in this sense, v. the funny story Ísl. jþjóð. ii. 535; (' kind' in common Icel.
means a sheep.) In Danish barn is the only word which, like the Icel.,
changes the radical vowel in pl. into ö (born). Proverbs referring to
barn; barnið vex en brókin ekki; þetta verðr aldri barn í brók; bráð er
barnslundin (barnæskan); nema börn hvað ú bæ er titt; allir hafa börnin
verið; því laera börnin málið að það er fyrir þeim hatt; tvisvar verðr
gamall maðrinn barn; bragð er at þá barnið fmnr; snemnia taka börn til meina; Guð gefr björg með barni, cp. Eggert (Bb.) 1. 14; sex born,
daetr þrjár ok þrjá sonu, Nj. 30, Ísl. ii. 198, Vsp. 36; eiga þrjá sonu
barna, Fms. xi. 43; og svíkjast um að eiga börn, Eggert (Bb.) 1. 14; vera
með barni, to be with child, Fms. ii. 212, i. 57, 68, Ísl. ii. 197; fara
með barni, to gowith child, Nj. 130; frá blautu barni, from a child,
Fms. iii. 155; unni honum hvert barn, every c hild, i. e. every living creature,
loved him, i. 17; hvert mannsbarn, e very man: metaph. (rare), offspring,
Niðrst. IO: barn, barnið gott, börn, barnið mitt (rticvov, TÍKVO) is with
many a favourite term of endearment in talking with another, Látum líða
og bíða, börn, Pal Vid. in a popular ditty: eptirlætisbarn, a pet, spoilt
child; olbogabarn, a bard-treated child; oskabarn, a child of adoption;
sveinbarn, a boy; meybarn, a girl; ungbarn, a baby. COMPDS: barna-
börn, n. pl. grand-children, Grág. i. 185. bama-eign, f. procreation
of children, v. barneign. barna-fœri, n. the phrase, ekki b., no task
for children, fjórð. 97 (1860). barna-gaman, n. child's play, El. I.
barna-karl, m. child's friend, nickname of an old pirate; hann var
vikingr mikill, hann let eigi henda börn á spjótsoddum sem þá var
víkingum títt, því var hann b. kallaðr, he was a great pirate, but he did
not spit babies as pirates then used to do, wherefore he was called b.,
Landn. 308; in mod. usage, one who has many children, mesti b.
barna-kensla, u, f. fathering a child upon one (kenna e-m barn), N. G. L.
i. 410: mod. training children in a school. bama-leikr, m. a child's
play, Grett. 107 A, vide barnleikr. barna-messa, u, f., now barna-
dagr, m. Holy Innocents' Day, Dec. 28, N. G. L. i. 377. barna-
mold, f. argilla apyra, also called Pétrs mold, argilla St. Petri, Eggert
Itin. p. 125. barna-mosi, a, m., botan. sphagnum cymbifolium, Hjalt.
barna-skap, n. in the phrase, hafa ekki b., to be nobab y, Fs. 138.
barna-spil, n. a childish play, Fas. i. 88 paper MS.; spil is a Germ. for.
word. barna-vipr, n. childish trifles, gewgaws, Ld. 122. barna-
þattr, m. the section of law concerning infants, baptism, etc., in the Icel.
Jus. Eccl., K. þ. K. 8. barns-aldr, m. childhood. Eg. 118, Fms. ii. 267.
barns-bein, n. in the phrase, frá blautu b., v. above, Al. 71. barns-
farir, f. pl. in the phrase, deyja af barnsförum, to die in childbed.
barns-full, za] . pregnant, Pr. 185, -- a rude phrase; Icel. now say, kálffull
kýr, but not barnsfull kona. barns-fylgja, u, f., medic, secundinae, a
baby's caul, Björn. barns-gratr, m. the cry of a baby, Fms. x. 218.
barns-hafandi, part, pregnant, Jb. 114. barn. 8-h. ufa, u, f. a baby's
cap, D. N. barns-lik, n. a baby's corpse, Hkr. iii. 184. barns-mál,
n. babble, El. 15. barns-skirsl, f. i/// awt baptism, N. G. L. i. 131
(Norse). barns-sótt, f. = jóðsótt, the pains of childbirth, Bs. i. 327.
barns-útkast, n. and barns-útburðr, m. exposure of infants, N. G. L.
i. 303. barns-verk, n. child's work, Fms. ix. 35.
barna, að, to get with child, Nj. 98: metaph. in the phrase, að barna
söguna, to interrupt a tale while being told.
barn-aldr, m. childhood, Hkr. ii. 35.
barn-alinn, part, native, Bs. i. 808.
barn-beri, a, m. pregnant, with child, N. G. L. i. 317.
barn-burðr, ar, m. cbildbearing, childbirth, Grág. i. 375.
barn-bær, f. capable of bearing children, opp. úbyrja, Grág. i. 323,
Stj. 89: pregnant, Grág. i. 294.
barn-dómr, m. childhood, Stj. 195, 25, 655 xxx. 21.
barn-eign, f. getting children, Stj. 196: metaph. children, furðu ilia b.
gat Loki, Edda 20; vera or b., to be past childbearing.
barn-eskja, u, f. [Goth, barni s ki], childhood, Hom. 122.
barn-faðir, m. a child's alleged father, H. E. ii. in. barna-
móðir was in popish times the name for a priest's concubine.
barn-fóstr, n. ' bairn-fostering, ' a kind of adoption in olden times;
at bjóða e-m b., t o o^ er b. to another man, is a standing custom in the
Sagas; men of wealth, but of low birth, in order to get security for
their property, offered barnfóstr to noblemen, as in Ld. ch. 16 and ch.
28, Hænsa jbór. S. (ísl. ii. 125), Hard. S. ch. 9 (Ísl. ii. 23); or it was done
as a matter of policy, it being regarded as a homage to be the foster-
father of another man's son; því at sá er mselt at sá sé útignari sem
öðrum fostrar barn, Fms. i. 16; ok er sá kallaðr æ minni maðr, er
Öðrum fóstrar barn, Ld. 108; thus Jon Loptsson offered b. to the
young Snorri, in order to soothe the wounded pride of his father Sturla,
Sturl. i. 106; Ari Frodi was fostered by Hall í Haukadal, íb.; Njal
offered to adopt as a son the young Hoskuld, in order to atone for the
slaying of his father, Nj. ch. 95; cp. also the interesting story of the
kings Harold and Athelstan and the young Hacon, Fms. i. I. c.: as a
matter of friendship, Ld. 144, Bs. i. 73, 74, Sturl. i. 223, Ld. 25, and
many other instances. COMPD: barnfostr-laun, n. pl. a reward,
fee for b., N. G. L. i. 91.
barn-fóstra, u, f. a foster-mother of a child, Mar.; now a nurse.
barn-fóstri, a, m. a foster-father, Eg. 401, Ísl. ii. 144.
barn-fúlga, u, f. (now in Icel. meðgjöf), pa y/b r the maintenance of a
child, N. G. L. I 30.
barn-fœddr, adj. part, native, Bs. i. 80; borinn ok b., born and bred.
barn-fœði, n. nativity; eiga b., to be a native, Fr.
barn-getnaðr, m. the procreation of children, Grág. i. 349, Greg. 29:
pregnancy, Stj. 514.
barn-góðr, adj. fund of children.
barn-gælur, f. pl. lulling sounds, nursery rhymes, Fas. ii. 234.
barningr, m. [berja], thrashing, v. lamabarning: now, 'thrashing the
water, ' i. e. h a rd pulling against wind and tide.
barn-lauss, adj. childle s s. Eg. 318, Grág. i. 185, Landn. 1. 304, Hkr. i. 99.
barn-leikar, m. pl. child's play; leika barnleikum, of play-fellows, Bs.
i. 417, 473, Fms. vi. 403, Sturl. i. 62.
barn-leysi, n. the bein^- childless, Stj. 428, Mar. 656.
barn-ligr, adj. childish, Sks. 153.
barn-maðr, m. the bearer of a baby tobe christened; þar á at ala
likmenn ok barnmenn, Vm. 77.
barn-skikkja, u, f. a child's cloak, Sturl. iii. 278.
barn-skírn, f. the christening of infants, K. jþ. K. 14. barnskirnar-
orð, n. pl. formula in b., 655 xi.
barn-sæng, f. childbed, H. E. i. 492.
barn-teitr, adj. glad as a child, Hym. 2.
barn-ungr, adj. very young, youthful, Fms. ii. 98, Mirm. 31.
barn-úmagi, a, m. an orphan child, Grug. i. 305.
barn-úmegð, f. minority, Grug. 1. 305.
barn-æði, n. childishness, Fél. 12. 56, transl. of Iliad ix. 491.
barn-œska, u, f. childhood, Eg. 116, Grág. ii. 392, Fms. i. 4, x. 273;
bráð er b., the youth is impatient, a proverb, cp. Am. 75.
BARR, n. [Norse and Swed. barr means the needles of the fir or pine,
opp. to ' lauf' or leaves of the ash, eon; cp. barlind, taxus baccaia, and
barskógr, ' needle-wood, ' i. e. fir-wood, Ivar Aasen]. I. the needles
or spines of a fir-tree; the word is wrongly applied by Snorri, Edda II,
who speaks of the ' barr' of an ash; -- Icel. has no trees. In Hm. 50
(Norse poem ?) it is correctly used of a pine, hrörnar þöll er stendr þorpi
á, hlýrat henni börkr ne b., Hkv. Hjörv. 16, Edda 11. II. = barley,
[Scot, and North. E. bear, A. S. bere, is four-rowed barley, a coarse kind;
bigg in North. E. and Scot, is six-rowed barley, also a coarse kind: cp.
' the . B i gg-market, " a street in Newcastle-upon-Tyne: barlog, sweet wort,
made of barley, Ivar Aasen]; bygg heitir með mönnum, en barr með
goðum, me w c all it'bygg, ' but gods' bear, ' which shews that barr sounded
foreign, and that bygg was the common word, Alvm. 33; Edda (Gl.) 231
has b. under sáðsheiti, v. Lex. Poët. Common phrases in Icel., as bera
ekki sitt barr, of one who will never again bear leaves or flourish, metaph.
from a withered tree: so Persarum vigui rege bcatior is rendered, lifs
míns blómgaðra bar, en buðlungs Persa var, Snot 129. barlegr, adj.
vigorous,
barr, adj. read y (paratus), Jd. 13: strong, vigorous, Lex. Pout.
barr-haddaðr, adj. barley-haired, poet, epithet of the earth, Lex. Poët.
barri, a, m. a grove, Skm. 39.
bar-skeptr, adj. high-shafted, of an axe; breiðüx b., Bs. i. 658.
bar-skógr, m. needle-wood.
bar-smíð, f. thrashing, flogging, Bs. i. 792, Grág. i. 456: pl. fight,
row, lb. 12, Grág. ii. 114.
BARÚN, in. [for. word, mid. Lat. bar o; A. S. b eo rna s], a baron; heita
þeir hersar eðr lendir menn í Danskri tungu, greifar í Saxlandi, en bar-
ónar í Englandi, Edda 93, THom., Art.; the title was introduced into
Norway by king Magnus, A. 0. 1277, vide Ann. s-a-' Gþl-512. barúna-
nafn, n. the title o/'b., Ann. 1. c.
barúnia, u, f. a barony. THom. 36.
bar-viðr, m. the wood of the fir, D. N. (Fr.) iii. 473.
bar-viðri, n. a beating storm, Sturl. iii. 127.
basinn, m. [for. word], ba s i n xylinum, a tree, Edda (Gl.) ii. 256.
BASMIR, f. pl. an an. \ey. in a verse in Hervar. S. (Ed. 1847), p. 56;
bauð ek þér bróðir basmir óskerðar, fó ok fjöld meiðma; a dub. word,
cp. Germ, besem, Engl. besom; mod. Germ, be s en, North Germ, besemer,
Dan. bismer (Icel. reizla), which are all connected. Ivar Aasen records
a Norse word ba s m or basma; the Norse basm means twenty threads of
the warp (ba s m here means l oo m ?) :-- the Ed. in Fas. i. 207 gives a wrong
spelling óskir tvær (qs. óskertar), and skips the word basrnir.
bassi, a, m. a bear, Lex. Poët.
BAST, n.; besti (Vkv. 12) seems to be a dat. masc. from böstr; in
Germ, the word is freq. used masc.; the passage 1. c. is perh. to be restored
thus -- þeir er af létu besti (tiliae) byr sima (annulos), who did pull the
rings from the cord? (cp. v. 8); [Engl., A. S., and Germ, ba s t] :-- ba s t,
the inner bark of the lime-tree; bast at binda, Rm. 9; bast no band, Gþl.
386, N. G. L. i. 59; sá þeir á bast bauga drcgna, Vkv. 7.
basta, að, to bind intoa parcel, D. N. ii. 560 (Fr.), Fms. v. 301.
bastarðr, m. bastard, appears for the first time as the cognom. of
William the Conqueror. The etymon is dubious; Grimm suggests a
Scandinavian origin; but this is very doubtful; the word never occurs
in Scandinavian writers before the time of William, sounds very like
a foreign word, is rarely used, and hardly understood by common people
in Icel.; neither does it occur in A. S. nor O. H. G.; so that Adam of
Bremen says, iste Willelmus quem Franci bastardum vocant; whence
the word seems to come from some southern source; cp. the Játv. S. (Ed.
1852), and Fl. iii. 463 sqq.; the MS. Holm, spells bastarðr, the Fb. bast-
hardr. 2. name of a sword, Fms. vii. 297, referring to A. D. 1163. 3. a kind of cloth, in deeds of the I4th and 151:1 centuries,
Vm. 46, 136, D. N. ii. 165.
bastari, a, m. a bastbinder, D. N. ii. 246.
bast-bleikr, adj. pale as bast, Fms. vii. 269, v. 1.
bastl, n. turmoil; bastla, að, to turmoil.
bast-lína, u, f. a cord of bast, Eg. 579.
bast-taug, f. a tie or cord of bast, Eg. 579, v. I.
bast-vesall, adj. = bastbleikr, Karl. 167.
bast-öx, f., prob. a false reading, Fas. 11. 177, v-'• bátöx.
BATI, a, m. improvement, advantage, Fs. 155, Grett. 113 A, Fas. ii.
247, Grág. (Kb.) i. 160. bata-ván, f. hope of convalescence, recovery
of health, cp. Grág. I. e.; cp. also ábati, gain.
batna, að, [v. bati; Ulf. gabatnan] , to improve, get better, Nj. 52, Grág.
i. 206. 2. impers. medic, term; c-rn batnar, one recovers, Fms. iv.
369, v. 22; the disease is added in gen., e-m b. sins meins, sjúkleika,
sóttar, Bs. i. 343, Hkr. ii. 312, Eb. 280: at present also with nom.:
proverb, batnanda manni er bezt að lifa.
batnaðr, ar, m. improvement, 623. 15, 110111. 50, 134, Hkr. 11. 178:
convalescence, Grág. ii. 45.
batnan, f. id., Lex. Poët.
baug-bót, f. a law term, compensation (v. baugr II.), Grug. ii. 173.
baug-bœtandi, pl. -endr, part, a law term, / h os e who have to pay the
baugr (II.); opp. to baugþiggendr, the receivers, Grág. ii. 172.
baug-eiðr, m. theoath upon the sacred temple ring in heathen times;
b. Óðinn hygg ek at unnit hafi, hvat skal hans trygðum trúa, Hm. no;
cp. the phrase, vinna eið at baugi, v. baugr below; the baugeiðr of heathen
times answers to the Christian bókciðr and vinna eið at bók, to swear,
laying the band upon the Gospel.
baug-gildi, n. a law term, the ' weregild' to be paid to the ' agnates' of
the slain; opp. to nefgildi, the same amount to be paid to the 'cognates;'
defined, Grág. (Bt.) ii. 176, N. G. L. i. 186: metaph. agnatic relation-
ship, vera or b. eðr nefgildi, lifa í b. etc., to be an agnate or a cognate, id.
bauggildis-menn, in. pl. agnates who are bound to pay and receive the
bauggildi, Grág. ii. 180.
baug-gildingr, m. = bauggildismaðr, cp. nefgildingr, Grág. ii. 178.
baug-gildr, adj. payable, fit to pay as bauggildi, N. G. L. i. 176.
BAUGR, m. [the root bjiig -- bang -- bog; A. S. beág; O. ll. G. pottc
= armilla; lost in N. H. G. and in Engl.] I. a ring, armlet, esp.
in olden times to be worn on the wrist plain, without stones: o. the
sacred temple ring (stallahringr) on the altar in heathen temples; all oaths
were' to be made by laying the hand upon the temple ring; at sacrificial
banquets it was to be dipped in the blood, and was to be worn by the
priest at all meetings. The ring was either of gold or silver, open
(mótlaus), its weight varying between two, three, and twenty ounces (the
last is the reading of Eb. new Ed. p. 6, v. 1., the classical passages in the
Sagas are -- Eb. I. e. (and cp. 44), Glúm. 388, Landn. (Hb.) 258, þórð. S.
94 (Ed. 1860); cp. also the note at the end of the new Ed. of Eb., referring
to an interesting essay of the Norse Prof. Holmboe upon the matter,
Christiania, A. D. 1864. p. baugr is at present in Icel. used of a
spiral ring without a stone (e. g. a wedding ring); the third finger is
called baugfingr, transl. from Lat. digitus annuli, for the wearing of
wedding rings is not in use in Icel. (unless as a Dan. imitation). Icel.
also say einbaugr, tvibaugr, a single or double spiral ring. II.
metaph. in olden times, before minted gold or silver came into use, the
metals were rolled up in spiral-formed rings, and pieces cut off and
weighed were used as a medium of payment; hence, in old times,
baugr simply means money, used in the poets in numberless compounds;
hringum hreytti, hjó sundr baug, Rm. 35; cp. baugbroti, baugskyndir,
baugskati, baughati, one who breaks, throws, hates gold, epithets of princes,
etc., v. Lex. Poët. A. S. poetry abounds in epithets such as, beaggeafa,
dator awri; the Heliand speaks of ' vunden gold. ' In the law the pay-
ment of weregild is particularly called baugr, v. the compounds: baugatal
is the Icel. section of law treating of the weregild, Grág. ii. 171-188;
höfuôbaugr, lögbaugr (a le^ al bang, lawful payment). In the Norse
law vide esp. N. G. L. i. 74 sqq., 184 sqq. 2. the painted circle on the
round shield (clypeus); á fornum skjoldum var titt at skrifa rönd þá er
b. var kallaðr, ok er við þann baug skildir kendir, Edda 87, Eg. 699;
often embellished with scenes from the mythical age. Some poems arc
preserved or on record, describing such shields, two Berudrapur by Egil
(bera, a shield), Haustlong by Thjodolf, R. agnarsdrapa by Bragi Gamli
(of the 9th and loth centuries). Some of these poems were among the
chief sources used by Snorri in composing the Edda. The shield is metaph.
called baugr, Edda (Gl.) 3. afish-hook; man eigi þú draga Leviathan
á öngli eðr bora kiðr hans með baugi (very rare, if not an air. Ae-y.), Post.
686 C. ?. 4. the phrase, eiga (kost) a baugi, to have (a single) chance
left; þótti þat vera et mesta hætturáð at berjast, en sá mun á baugi, ef eigi
er szzt, there will be no other chance unless we come to terms, Sturl. iii. 244;
þii munt eiga slíkan á baugi bratt, th o?/ wilt soon have the very same chance
(viz. death), the turn will come to thee, Nj. 58; mi mun ek eiga þann á
baugi, at..., there will be no other chance for me, than ..., Orkn. 46; cp.
einbeygðr kostr, dira necessitas, 58; kvaðst þá lieldr vilja liggja
henni, ef sá væri á baugi, if there were no other chance, Fas. ii. 150. The
explanation of this metaphor is doubtful, cp. Vkv. verses 5 and 7 (?), or
is the metaphor taken from the weregild ? 5. baugr also occurs
in mod. usage in many compds, astron. and mathem., spor-baugr, the
ecliptic; hádegisbaugr, a meridian. COMPDS: bauga-brot, n. pl. cut
off pieces of baugr, b a d money, Band. 12. bauga-xnaðr, m. =
bauggildismaðr, N. G. L. i. 81, 82, 186. bauga-tal, n. the section
of law about weregild, Grág. ii. 171-188: 0. fixing of the weregild,
Grág. i. 158. baugs-helgi, i. personal sacredness, (one's death to be
atoned for by a weregild); þræll á b. á sér ef hann fylgir drottni sinum
til þings ..., N. G. L. i. 70.
baug-reið, f. a law term, an official inspection (in Norway) to measure
the breadth of the highway, defined, Gþl. 412-414.
baug-rygr, jar, f. pl. ir, a law term, an only daughter entitled to
receive and pay weregild, in default of heirs male. The Norse law
defines thus, ef hon er einberni, ok til arfs komin, þar til er hón sezt
á brúðstól, ... up to her wedding day, N. G. L. i. 184, 92: the Icel. law
does not limit the right to her marrying; sú er kona ein er bæði skal
baugi bæta ok baug taka, ef hon er einberni, en sú kona heitir b.,
en hon er dóttir hins dauða, Grág. ii. 183.
baug-þak, n. [þekja baug], a law term, ' baug-covering, ' i. e. the
supplemental payment to be added in due proportion to the amount of
weregild (baugr), defined, Grág. ii. 171, 172; hence' at baugþaki' metaph.
means in addition, to boot; þá kom at honum síðan at b. brotfallit, he
was taken with fits of epilepsy to boot, Bs. i. 336.
baug-þggjandi, pl. -endr, part, a receiver of weregild.
BAUKA, að, [Swed. bö k a], prop, to dig, to rummage; hann b. til
fiskanna, viz. in order to steal them, Grett. 137; aldri skal ek í belginn
bauka, says the giant in the tale, Ísl. bjóðs. ii. 458.
BAULA, u, f. a cow, Bs. i. 635. COMPDS: baulu-fall, n. the
carcase of a slaughtered cow, Bs. i. 593. baulu-fótr, m. cow's foot,
cognom., Sturl. iii, 71; mod. baula, að, to low.
BAUN, f. [A. S. bean, cp. Lat. / ab a], a be an, Gþl. 544, Rb. 394.
bauna-lögr, m. bean-broth, Karl. 452.
bausn, f. the fore fins of a shark, Björn.
BAUTA, the remnant of an obsolete strong verb analogous to hlaupa --
Wjóp, [A. S. b ea t an; Engl. be a t; Germ. botzen, pulsare] , tohunt, beat; bautu,
1st pers. pl. pres. indie., Fms. v. 83 (0. H. 1853 spells bavtu); svá bavtu
vér bjornuna, so ' dowe beat (chase) the bears, Gs. 13: part. pass, bautinn,
beaten, slain, Lex. Poët. s. v. sverðbautinn; Farbauti, beater of ships, is
the name of the giant father of Loki; hylbauti, beater of the waves, a
ship, Edda (Gl.); cp. Swed. bauter, strings for catching birds, Ihre.
bauta-steinn, Snorri (Hkr.) constantly uses the pl. form, but
bautaðarsteinn, Fagrsk. 19, ^nd bautarsteinn, Hm. 72; m. the stone
monuments of the olden age, esp. in Sweden and Denmark; the Hávamál
1. c. (sjaldan bautarsteinar standa brautu nær, nema reisi niðr at nið) tells
us that these stones used to be placed along the high roads, like the sepul-
chral monuments of old Rome; cp. the standing phrase on the Swedish-
Runic stones -- her skal standa steinn ' naer brautu;' or, má eigi' brautar-
kuml' (a roa d monument) betra verða; the high roads of old Sweden
seem to have been lined with these monumental stones; even at the
present time, after the destruction of many centuries, the Swedish-Runic
stones (of the nth and I2th centuries) are counted by thousands. A
great collection was made and drawings executed during the I7*h
century (Buræus, etc.), but only published A. D. 1750, under the name
of Bautil. The etymology of this word is much contested; some
render it by ' s t on e s of the slain' (bauta, to slay), but this is contradicted
by the passage in Hm. 1. c. and by the inscriptions themselves. The
bauta stones were simply monuments erected by the piety of kindred
and friends without any respect to sex or manner of death, either in war,
on sea, or through sickness; some were even erected to the memory
of living persons. They were usually tombstones; but many of them
are memorial stones for men that died in foreign lands, Greece, Russia,
the British Islands, etc. Neither is Snorri right in saying (Hkr. pref.)
that the bautasteinar belonged to the old burning age (brunaöld), and
were replaced by the cairns (haugar) in the subsequent cairn age
(haugaöld) -- þá skyldi brenna alla dauða menn ok reisa eptir bauta-
steina, en síðan er Freyr hafði heygðr verit at Uppsölum þá görðu
margir höfðingjar eigi síðr hauga en bautasteina. Svíar tóku lík hans ok
var hann brendr við á þá er Skúta heitir, þar vóru settir bautasteinar
hans, Hkr. Yngl. ch. 17 -- the passage in Hávamál and the monuments
refute this statement. The great bulk of the Scandinavian bauta stones
seem to be of the nth and even 12th century. In Icel. no stones of that
time are on record: var hann þá her heygðr skamt frá bsenum, ok settir
upp bautasteinar, þeir er enn standa her, Hkr. i. 269; hávir bautasteinar
standa hjá haugi Egils ullserks, 153, -- where Fagrsk. reads, í þau skip
var lagðr í valrinn, ok orpnir þar haugar utan at; þar stendr ok bautaðar-
steinn (= bautarsteinn in Hm. ?) hár sem Egill fell, p. 19; -- en eptir alia
þá menn er nokkut mannsmót var at, skyldi reisa bautasteina, ok hélzt
sa siðr lengi síðan, Hkr. Yngl. ch. 8. It is worth remarking that the
Word ' bautasteinn' never occurs out of Icel. literature, and there only in the above passages, viz. once in the old Hm., once in the Fagrsk.,
four times in the Hkr., whence it has passed over to modern writers.
The word is most probably only a corruption from brautarsteinar,
lapides viae, (by dropping the r); cp. the analogous Swedish word,
brautarkuml, monumentum viae, which occurs in the inscriptions
themselves.
BÁÐIR, adj. pron. dual, gen. beggja, neut. bæði rarely, (Norse);
báði, gen. báðra, sometimes occur in MSS. of the I4th century, but
both of them are Norse forms, [Goth, b a i, baioþs; A. S. ba; Engl. both;
Germ, beide; cp. also Gr. a/j. (pai, Lat. a mb o] :-- both, Nj. 82, Sturl.
iii. 314, Eg. 257, Grág. i. 368, N. G. L. i. 33, Ísl. ii. 348, Fms. x.
118, etc. etc.
BÁG-1, a, m. (not bagi), an adversary, Stor. 23, Lex. Poët.
bágindi, n. pl. distress, difficulties.
bágliga, adv. (-ligr, adj.), adversely, Vígl. 30.
bág-lundr, adj. ill-disposed, bad-tempered, Lex. Poët.
bágr, adj. uneasy; honum verðr bag höndin, Fas. iii. 370: eiga bágt
is now in Icel. to be poor, bard up: bag-staddr, adj. distressed.
bágr, m. [cp. Hel. bâgan -- contender e, and Icel. bægja below], contest,
strife, in such phrases as, fara í bag, to come athwart; for í bag með
þeim, they came a cross, Bjarn. 28; í bága (pl.), Bs. i. 622; brjóta bag við
e-m, to make a struggle against, Al. 49; Pali postuli braut þar helzt bag
við ávalt er öðrum þótti torveldast, Post. 656 C. 24, Fms. viii. 42; koma
í bága við, to come intostrife or collision with.
bág-ráðr, adj. difficult to deal with, Fms. ii. II.
bág-rækr, adj. difficult to drive, of geese, Grett. 90.
BÁKN AKN, n. for. word [A. S. been; O. H. G. pauhan] , a beacon, v;
sigrbákn: bákn now means a bi g', monstrous thing.
bákna, að, [A. S. bêcnan] , to beckon; þeir báknuðu vápnunum til
þeirra Hákonar, Fms. vii. 276, xi. 366.
BÁL, n. [old Scot, b a le, i. e. a beacon-fagot, Lay of Last Minstrel 3.
27 note]. I. aflame, Nj. 199, Ld. 100, Stj. 45 (freq.) IT.
Lat. rogus, a pyre, funeral pile; hlaða b., rogum struere, Eb. 314, 2645
Fms. v. 328, esp. for burning dead bodies; a funeral pile in the old
heathendom, til brands eðr báls, an old law term, a d urnam, N. G. L. i.
50: the phrase, vega e-n á bal, or, bera á bal, to carry tothe pyre,
Vkv. 14, cp. Vþm. 54, Fas. i. (Hervar. S.) 487; graphical description of
those funerals, vide Edda 37, 38 (Baldrsbrenna), Fas. i. (Völs. S.) 204;
cp. 333, Hkr. Yngl. S. ch. 27; cp. also the funeral of the mythical king
Sigurd Ring, recorded by Arngrim Lærde in his Supplementum ad Com-
pendium Hist. Norv. MS. (composed A. D. 1597), probably taken from
a lost leaf of Skjöldunga Saga (Sögubrot), and mentioned by Munch,
Norske Folks Hist. i. 274: mod. of a foaming wind, wrath, etc. --
bálviðri, n. and balhvass, bálreiðr, adj., etc.
bál-för, f. a funeral, Edda 37.
bál-gerð, f. id., Edda (Ub.) 288 (Ed. 1852).
bálki, a, m., v. the following word.
BÁLKR, old form b^lkr, Grág., dat. bselki, N. G. L. i. 399, acc. pl.
bcólku or bálku, Lex. Poët. [A. S. b a l e], a balk, partition [cp. naval bulk-
heads]; b. um þveran hellinn, of a cross w a ll, Fms. iii. 217, Fas. ii. 333,
Grett. 140; sá studdi höndunum á bálkinn, of a balk of wood across
the door, Orkn. 112. /3. a low wall in a stall or house, N. G. L. ú
399, 2. metaph. a law term, a section in a code of law; þjófa bálkr,
Kristindóms b., etc., criminal, ecclesiastical law ..., Grág., Jb. y.
a body, a host, in compds as frændbálkr, ættbálkr, herbálkr; s^ndist
honum úárenniligr b. þeirra, of a host in line of battle, Bs. i. 667;
a pr. name. COMPDS: balkar-brot, n. the breaking a fence, crib, Gpl.
350, 391. bálkar-lag, n. a sort of metre (from a pr. name Balkr),
Edda (Hi.) 142.
BÁRA A, u, f. [berja ?], a wave, billow, v. alda; as a rule bára denotes
the smaller waves caused by the wind (on the surface of larger
billows), alda the rollers or swell, Bs. ii. 82, Fas. i. 186, Fms. x. 324 (of
a breaker = boði), Gkv. 1. 7: the proverb, sigla milli skers ok báru, cp,
inter Scyllam et Cbarybdin, Fms. ii. 268, Fb. iii. 402; sjaldan er ein
báran stök, there i s seldom a single billow: of misfortune, cp. Aesch.
Prom. 1015 KOJCUV rpiKVfiia., cp. also Ísl. þjóðs. i. 660. p. metaph.
of undulations or rough stripes on the surface of a thing, e. g. the crust
of a cheese, Fs. 146; a scull, cp. Eg. 769: baruskel, f. c a rd/ a testð
cordatapectinata, a shell, Eggert Itin. p. 1010. COMPDS: barn-fall;
n. a swell at sea, Al. 50. baru-skel, f., v. above. baru-skot, n.
waves from a fresh breeze, wrinkling the surface of the sea, Hkr. i. 59.
baru-stormr, m. an unruly sea, Stj. 89. báru-stórr, adj. the waves
running high, Bs. ii. 82, Fas. i. 72; vide mót-bára, objection.
bár-óttr, adj. waved, of a skull, Eg. 769.
bása, að, = bæsa, to drive cattle into a stall, Gísl. 104.
bás-hella, u, f. a stone w a ll between two stalls in a cowhouse,
Grett. 112.
BÁSS, m. [Ulf. bansts -- ajroOrjier); A. S. bós; Engl. provincial boose; Germ, banse] , a boose or stall in a cowhouse; kýr á bási, binda kú á bás, etc., Bjarn. 32, Bs. 5. 171; a cow and a bas go together, e. g. in the . nursery rhyme lulling children to sleep; sou, sofi... selr í sjá... kyr á
bási, köttr í búri..., cp. the Engl. in the cow's boose, Bosworth s. v.; has,
bás is an interj. exclam. for driving cows into stall: also used in Icel. of
basins formed in rocks, e. g. at the foot of a waterfall; in local names,
Básar, Básendar, etc.: the phrase, hafa sér markaðan bás, to have one's
course of life marked out, Ísl. Jjjóðs. i. 538; einginn veit sér ætlaðan bás
í örlaganna solli, n o o ne knows what boose is kept for him in the turmoil
of the fates, Grönd. 194; vide bjarnbass.
BÁSUNA, u, f. (for. word), bassoon, Fas. ii. 511.
bát-festr, f. a rope by which a boat is made fast, Jb. 398, 655 xvii.
bát-lauss, adj. and bátleysi, n. being without a boat, Eb. 142, Jb. 399-
bát-maðr, m. a boatman, Hkr. iii. 128, Fms. vi. 320.
BÁTR,, m. [a Scandin. and Low Germ, word used in A. S., Engl.,
Dutch, but alien to O. H. G. and middle H. G.; even Luther (v. Grimm
y. v.) never uses the word; it was later introduced into mod. High Germ.,
but has a foreign sound there, (Engl. t answers to High Germ, z); the
word is in Germ, borrowed from Dutch or English] :-- a boat, either
a small open fishing vessel or a shi p- boat. In Icel. only small boats
are called so, those of two or four oars; an eight-oared boat is a
'ship, ' Eg. 121, 373, Eb. 142, Nj. 122, Jb. 398, Bs. 1. 422, 423: in
phrases, ausa bat sinn, Fms. vii. 331; sjá fyrir báti sínum, to go
one's own course, to mind erne's own business, Sturl. iii. 247: allitera-
tion, eiga bygð í báti, metaph., Bs. i. 422. COMPDS: báts-borð,
n. the s ide of a boat, Sturl. i. 119. báts-farmr, m. a boat's freight,
Ann. 1342.
bát-stafn, m. a boat's prow, Fms. viii. 223.
beð n. c bed in a garden, (mod. and rare, cp. reitr.)
beð-dúkr, m. a bed-covering, Dipl. iii. 4.
beðja, u, f., poet, a wife, bed-fellow, Lex. Poët.
beð-mál, n. pl. a curtain lecture, Hm. 85.
BEÐR, jar, m. pl. ir, [Ulf. badi; Hel. bed; A. S. bedd; Engl. bed;
Germ, belt] , a bed; in Icel. sæng is the common word, beðr poët. and
rare; in the N. T. Kp&fi&a. rov is always rendered by sæng (tak sæng
þína og gakk, Mark ii. 9); beðr is used in alliterative phrases, e. g. beor
eðr blaeja, Jb. 28; í beðjum eðr bólstrum, N. G. L. i. 351; deila beð ok
blíðu, (pi\6rr)Ti KOÍ tiivrj, Od. v. 126; and mostly in the sense of bolster;
saxit nam í beðinum staðar, Ld. 140, Gísl. 114: the sea-shore is poet.
called sævar-beðir (sofa ek né mátta'k sævarbeðjum á, Edda 16 (in a
verse); hvíl-beðr, a resting bed, Akv. 30; rísa upp við beð, to lift the
body against the pillow, Bkv. 2. 23: the conjugal bed, bjóða á beð, Ls.
52; sitja á beð, Gh. 19; ganga á beð e-m, to marry, 14: pl., sofa á
beðjum, Hm. 96, loo: metaph. a swelling sea, lauðr var lagt í beði
(acc. pl.), Fms. vi. 180 (in a verse); cp. skýbólstrar, ' bolster-clouds, '
heavy piles of cloud. COMPDS: beðjar-dýna, u, f. a feather-bed,
Vm. 177. beðjar-ver, n. a bolster case, Dipl. 4.
beð-vina, u, f. = beðja, Lex. Poët.
begla, u, f. [bagr], a bungle; sem b. hjá fögru smíði, hence the name
Rimbegla, Rb. (pref.)
BEIÐA, dd, [cp. A. S. beade; Old Engl. bead-roll, bidding-prayer,
bedes-man; biðja, bað, beðið, Lat. orare, and bíða, beið, beðit, Lat.
expectare.] I. t o as k, beg, with the notion of right; almost
as a law term, to request [but biðja, ora re]; b. e-n e-s, or b. e-m (for
one) e-s; beiða griða Baldri, Edda 36, Gs. verse 2; beiða sér bjarg-
kviðar búa sína fimm, Grág. i. 113, 275; b. sonar bóta, Nj. 21; b. e-s
af e-m, Fms. i. 47: with acc., in the law term, b. lögbeiðing, to m a ke a
lawful request, Grág. (freq.); ef hann vill eigi eið vinna þá er hann er
beiddr (requested) þá verðr hann sekr urn þat tólf mörkurn, þá er hann
beiddr (requested) er hann er beðinn (asked), K. b. K. 146: adding ut,
b. e-s út, to request the payment of a right, etc., Gþl. 375; b. til e-s, t o
request, 656 B. p. reflex., beiðast, to request on one's own behalf; b. laga,
Ld. 76; fars, Grág. i. 90; griða, Fms. viii. 423, x. 172, Nj. 10, 76, Eg.
239, Fms. i. ii: in active sense, Land. 293; beiðast út réttar sins, t o
c l a im as o ne's ri^ ht, Gþl. 187: with infin., Grág. i. 489: with ' at' and a
subj., Fms. i. 12, Grág. i. 7. II. [Dan. bede], as a hunting term,
to hunt, chase; b. björnu, to hwnt bear s: part, beiddr and beiðr,
bunted about, Gísl. 112; hann kvað sveininn hafa verið ilia beiddan, Fs.
69, Mirm. 39: the phrase by Kormak, sá er bindr beiðan (i. e. beiddan)
hiin, seems to mean one who pinions the young hunted bear, viz. as if it
were sheep or cattle, Edda 96 (in a verse), symbolical of the earl Sigurd,
a mighty Nimrod, who surpassed the wild deer in strength and swiftness;
beiðr (= beiddr) for ek heiman at biðja þín Guðrún, Am. 90, seems to
mean hunted by love, amore captus: the verse of Kormak, -- bands man
ek beiða rindî, fascinating, charming woman (1), by whom the poet is
made prisoner in love; cp. the poët. compds beiði-hlökk, beiði-sif,
beiði-rindr, all epithets of women, Lex. Poët., v.
beiðing and beiðning (Mar. Fr.), f. request, demand, El. II: waiting,
Fms. viii. 151 (dub. reading).
beiðni, f. a request, demand, Fms. i. 208; pl., 655 iii. 4; holds b., carnal
lust, Hom. 17, 25 (Lat. petulantia).
beiðsla, u, f. a request, demand, Sturl. iii. 231, Sks. 772. beiðslu-
xnaðr, m. a person asking, Sks. 776, Anecd. 88.
BEIGR or beygr, m. fear; hafa b. af e-m (freq.) :-- beiguðr, m.
a n athlete, one who inspires fear (?), Edda.
BEIMAR, m. pl. [etym. uncertain], poet, men, heroes, the followers
of king Beirni, according to Edda 109; it is more likely that it is a rela-
tion to Engl. bea w, beaming, and means illustrious, Lex. Poët.
BEIN, n. a word common to the Teut. idioms and peculiar to them j
[the Goth, word is not on record, as Luke xxiv. 39 and John xix. 36 are
lost in Ulf.; A. S. ban; Engl. bone; Germ, bein; Swed. -Dan. ben (been).
Sansk., Gr., Lat., and the Slav, languages agree in a totally different
root; Sansk. asihi; Gr. oariov; Lat. os; the Slav, branch all with an
initial c, cp. the Lat. cosia. Vide Grimm (s. v.), who suggests a rela-
tion to Gr. jSeuVu;; but the native Icel. words beinn, rectus, and beina,
promovere, are more likely roots; the original sense might thus be crus,
Gr. er/ceAos, but Lat. os the secondary one] :-- a bone. I. spec.
the le g" from the knee to the foot; freq. in Swed. and Dan., but very
rare and nearly obsolete in Icel., where leggr is the common word;
hosa strengd at beini, Eg. 602, Fms. x. 331; kálfar á beinum fram,
N. G. L. i. 339. II. gener. = Lat. os, a bone, but originally
the bones with marrow (Germ, knocben), as may be inferred from the
passages, pa er mergund ef b. er í sundr til mergjar, þat er mergr er i,
Grág. ii. II, i. 442, Fms. vii. 118, Vápn. 21, Fas. i. 66, Vígl. 20; stór
bein í andliti, with a strongly-marked, high-boned face, Band. 7, whence
stórbeinóttr, q. v.; viðbeina, a collar-bone; höfuðbein, pl. he a d- b on e s,
the scull around the temples and the forehead; er gamlir grisir skyldu
halda mér at höfuðbeinum, Grett. (in a verse); strjúka hó'fuðbeiniu;
málbein, o s loquendi, a small bone in the head; hence the phrase, láta
málbeinið ganga, of one talking incessantly and foolishly: metaph.
in phrases, lata ganga með beini, to deal blows to the very marrow,
deal severely, Ld. 230; hafa bein í hendi (the Danes say, have been
i nœsen), to have a boned hand, i. e. strength and power, Hrafn. 10, Al.
29. 2. pl. relics, remains (ashes); the phrase, bera bein, to repose,
rest, be buried; far þú út til islands, þar mun þér auðit verða beinin at
bera, Grett. 148, Nj. 201; ok iðrast nú að aptr hvarf að bera b. blú við
hrjóstr, Bjarni, 57 :-- of the reli cs of saints, Bs. 468, 469; hence beina-
færsla, u, f. removal of bones (translatio); in the Catholic age, when
churches were removed, the churchyard was dug up and the bones removed
also, vide Eb. (in fine), Bjarn. 19, K. b. K. 40, Eg. (in fine). COMPDS:
beina-vatn, n. water in which relics have been washed, Bs. ii. 173. Fél.
ix. records many medic, terms; beina-griud, f. a skeleton; bein-áta,
u, f. necrosis, caries ossiitm; bein-brot, \\. fractura ossium, Lv. 68, Grág.
ii. 17; bein-kröm, f. rachitis: bein-kveisa, u, f. osteocopus; bein-
sullr, in. sarcostosis; bein-verkir, m. pl. lassitudo febrilis dolorosa
universalis, Gísl. 48, cp. Fél. ix. As a poet, circumlocution, the s to ne is
foldar bein, bone of the earth; sævarbein, bone of the sea, Hit., Edda (Ht.)
19, 23; cp. the Gr. myth of
beina, d. I. to stretch out, to put into motion; b. flug, of birds,
to stretch the wings for flight, Edda 13, Orkn. 28; b. skrið, of a serpent,
Stj. 98; b. raust, to lift up the voice, speak loud, Gísl. 57. II.
metaph. to promote, forward; b. for (ferð) e-s, to help one forwards,
Fms. vi. 63, Grág. i. 343, Bret. 38; b. til með e-m, to lend one help; ek
vii b. til með þér baenum mínum, / will ass i s t thee in my prayers, Bs. i.
472; b. e-u til e-s, to contribute to a thing; þessu vii ek b. til brennu
þinnar, Fb. i. 355; b. at með e-m, to help, assist one; hlauptu her ut,
ok mun ek b. at með þér, Nj. 201; b. at e-u, to lend a hand to, Bjarn.
64; b. fyrir e-m, to entertain, of alms or hospitable treatment (whence
beini); b. fyrir fátækum, Post. 656
bein-brjóta, braut, to bre a kone's bones, Bárð. 167.
bein-brot, n. the fracture of bone, v. above.
bein-fastr, adj., b. sár, a wound to the bone, Stud. ii. 222, 655 xi.
bein-fiskr, m., v. beitfiskr.
bein-gjald, n. a law term, compensation for a lesion of bone, N. G. L.
i. 172.
bein-gróinn, part, healed (of a bone fracture), Fas. ii. 295.
bein-hákall, m. squalus maximus.
bein-hinna, u, f. periosteum.
bein-högg, n. a blow injuring the bone, opp. to svoðu sár, Stud. i. 13.
beini, m. help, but exclusively used of hospitable entertainment, kind
treatment, hospitality; vinna, veita, e-m beina, Eb. 268; þykir yðr eigi
sá b. beztr, at yðr sé borð sett ok gefinu náttverðr ok síðan fari þér
at sofa, Eg. 548; ofgorr er beininn, t oo much trouble taken, too much
attendance, Lv. 38 (Ed. badly 'beinan'); höfðu þar blíðan beina, Fms.
ii. 248, iv. 336; mikit er mi um beina þinn, w hat hospitable treatment I
ísl. ii. 155, Bjarn. 53 -- 55, Fas. i. 79: ganga um beina, to w a it upon
the guests, in old times (as at present in Icel.) an honourable task; in
great banquets the lady or daughter of the house, assisted by servants,
did this office; bórhildr (the daughter) gékk um beina, ok báru þaer
Bergþóra (the mother) mat á borð, Nj. 50, cp. Lv. 1. c., Fms. xi. 52; Hit
(the hospitable giantess) gékk um b., Bárð. 174; þiðrandi (the son of
the house) gékk um beina, Fms. ii. 194; -- but it is added, 'because he
was humble and meek, ' for it was not regarded as fit work for a man; cp.
þá er konur gengu um b. um dagverð, Sturl. i. 132. COMPDS: beina-
bót, f. accommodation, comfort for guests; þar var mörgu við slegit til
b., 625. 96; sagði at honum þætti þat mest b. at eldr væri kveyktr fyrir
honurn, Fas. i. 230; bar var jafnan nýtt mjöl haft til beinabótar, Sturl.
i. 23. beina-maor, m. a promoter, H. E. ii. 93. beina-spell,
n. spoiling of the comfort of the guests, Bs. i. 313, Sturl. i. 22. beina-
burfi, adj. ind. in need of hospitable treatment, Fas. iii. 373.
bein-knúta, u, f. a joint bone, Bs. ii. 82.
bein-kross, n. a cross of bone, Magn. 512.
bein-lauss, adj. without bone, Fas. i. 251.
bein-leiðis, adv. directly, Fas. iii. 444.
bein-leiki, a, m. hospitable treatment, Lv. 5, Eg. 577, Fas. i. 77.
BEINN, adj., compar. beinni, superl. beinstr or beinastr. I. Gr.
öpøos, Lat. rectits, opp. to wry or curved, in a straight line; b. rás, a
straight course, Sks. 217; beinstr vegr, the straigbtest, shortest way, Fms.
ix. 361, Bs. ii. 132 (very freq.): ueut. beint, beinast, used as adv.
straight; sem beinst á þá, Eg. 386; svá beint, straight on, 742: just,
þat kom mér beint (just) i hug, Fms. vi. 213, 369, 371; b. sextigi skipa,
precisely sixty ships, xi. 114; mi beint, just now, iv. 327; var hann þá
beint í undlati, just breathed his last, vi. 230. 2. metaph. hospitable;
Dagstyggr tok við honum forkunnar vel, ok var við hana hinn beinasti,
Sturl. ii. 125; varla náðu þeir at stíga af baki, svá var bóndi beinn við
þá, Ísl. ii. 155; Björn var allbeinn við hann um kveldit, Fms. ii. 84;
var kerling hin beinasta í öllu, Fas. iii. 394: also as epithet of the inn
or house, þar er svá beint (suc h hospitality), at varla þykkja þeir hafa
komit í beinna stað, ... in a more hospitable botise, i. 77; sváfu af þá
nótt, ok vóru þeir í allbcinum stað, Eb. 268. II. [bein, crus] ,
in compds, berbeinn, bare-legged, Hbl. 6: as a cognom. of king Magnus
from the dress of the Highlanders assumed by him, Fms. vii; harðbeinn,
hard-legged, cognom., Ld.; mjóbeinn, tape-legged, a nickname, Landn.;
Kolbeinn, pr. name, black-legged; hvitbeinn, white-legged, pr. name,
Landn., etc.
BEINN, m. e&o ny, Edda (Gl.), v. basinn.
bein-serkr, m., medic. ' bone-jack, ' an abnormal growth, by which the
under part of the thorax (the lower ribs) is attached to the spine; as
a cognom., Fas. iii. 326; cp. Bjorn s. v.
bein-skeyti, n. a straight-shooting, good shot, Fms. vii. 120, v. 337,
viii. 140, v. I.
bein-skeyttr, adj. straight-shooting, a good shot, Fms. ii. 320.
bein-stórr, adj. big-boned, Sturl. i. 8.
bein-stökkull, m. a sprinkle (stökkull) of bone, Am. 105.
bein-vaxinn, part, straight-grown, tall and slim.
bein-veggr, m. a wedge of bone, A. A. 270.
bein-verkr, v. bein.
bein-viði, n. and beinviðr, m. ebony, Sks. 90, Bser. 16; Lat. ilex.
bein-víðir, m. s ali ne arbuscula, Hjalt.
bein-vöxtr, m. bone-growth, bonyness; lítill (mikill) beinvöxtum, of
small (big) frame, Bs. i. 328.
beiska and beiskja, u, f. bitterness, harshness, sourness, Sks. 532 B.
beiskaldi, a, m., Lat. acerbus, a nickname, Sturl.
beiskleiki, a, and beiskleikr, s, m. bitterness, harshness, sourness;
Marat, þat er b., Stj. 290, Rb. 336 of sulphur: metaph. acrimony, b. i
brjósti, Post. 656 C; hjartans b.; bitr b., Stj. 51, 421, Sks. 730 B, Magn.
502, Bs. i. 743.
beiskliga, adv., esp. in the phrase, grata b., t o w eep bitterly, Fms. x.
367, Th. 6, the Icel. transl. of Luke xxii. 62; grenja (to h ow l) b., Fms.
x. 256: bitterly, grimly, bera sik b. her í móti, Stj. 143.
beiskligr, adj. bitter.
BEISKR, adj. [Dan. beedsk; Swed. besk; it is always spelt with s
(not 2) in the MSS., and cannot therefore well be traced to bita, qs.
beitskr] :-- bitter, sour, acrid; salt vatn ok b., Stj. 93; beiskar súrur, bitter
herbs, 279. Exod. xii. 8; b. drykkr; amara, þat er b. at vóru máli, 421,
625. 70, Sks. 539: metaph. bitter, Th. 6: exasperated, grim, angry,
smalamaðr sagði Hallgerði vígit; hon varð beisk við, Nj. 60, Al. 122.
BEISL, n. a bridle, freq. in old vellum MSS. spelt beils, Fs. 128, 62,
Fms. x. 86, xi. 256 C; with z, beizl or mod. beizli, Sks. 84, 87 new Ed.,
N. G. L. ii. 115, Grett. 122, Fms. viii. 52, v. 1., Fas. ii. 508; beisl (wilh
s), Karl. 4, Grág. i. 439 (Kb. and Sb.), Stj. 206, Nj. 33, Fms. x. 86,
Flov. 26, etc. The word is not to be derived from bita; this may with
certainty be inferred from comparison with the other Teut. idioms, and
even in the Roman tongues we find r after the first letter: A. S. bridle
and bridels; O. H. G. brittill; Dutch bridel; Engl. bridle; these forms
seem to point to the Lat. / ren wm; the Scandin. idioms seem to have
elided the r; Swed. betsel; Dan. bidsel; Icel. beils and beisl or bei z l; many
words referring to horse taming and racing are not genuine Scandinavian,
but of foreign extraction; so is söðull, saddle, derived from A. S. sa'So l,
Lat. sedile. COMPDS'. beisl-al, f. bridle-rein, Flov. beisl-hringr,
m. bridle-ring, Fs. 62. beisl-tamr, adj. w sed tothe bridle, Grág. i.
439. beisl-taumar, m. pl. bridle-reins, Fms. xi. 256, Sturl. iii. 314;
cp. bitull.
beisla, að, to bridle, Stj. 206.
BEIT, n. I. pasturage, Grág. ii. 224, 263, 286; á beit, grazing: [in England the rector of a parish is said to have ' the bite' of the
churchyard.] COMPDS: beitar-land, n. a pasture land. beitar-
maðr, m. owner of a pasture, Grág. ii. 286, Jb. 245. beitar-tollr,
m. a toll or fee for pasturage. II. poet, a ship, Lex.
BEIT, f. a plate of metal mounted on the brim, e. g. of a drinking
horn, the carved metal plate on an old-fashioned saddle, Fms. iii. 190;
skálir með gyltum beitum, B. K. 84, Bs. ii. 244; cp. Caes. Bell. Gall. 6.
28 (Germani urorum cornua) a labris argento circumcludunt.
beita, u, f. bait, Bs. ii. 179, Hým. 17, Edda 38; now esp. for fish, and
used in many compds, e. g. beitu-fjara, u, f. the shore where shell-fish
for bait are gathered; beitu-lauss, adj.; beitu-leysi, n., etc.
BEITA, tt, [v. bita, beit, mordere], prop, mordere facer e. I. t o
graze, feed sheep and cattle; the animals in dat., b. svínum, Grág. ii.
231; nautum, Eg. 721: the pasture in acc., b. haga, Grág. ii. 224,
225; engi, 228; afrétt, 302, 329; land, 329, Eg. 721: absol., Grág. ii.
249: with ' i' and dat., b. í skógi, 299: ' í' with acc., b. svínum í land
annars manns, 231: b. upp land (acc.), t o s poil the pasture by grazing,
lay it bare; beittust þá upp allar engjar, Eg. 712: with dat., b. upp (t o
consume) engjum ok heyjum, Fms. vi. 104. II. to handle,
manage a (cutting) instrument; with dat., b. skutli, a harpoon, Fbr. 144;
sverði, a sword, Fms. viii. 96, xi. 270; vápnum, 289. III. a
nautical term, to cruise, prop, to let the ship 'bite' the wind; undu þeir
segl sin ok beittu út at Njcirvasundum allfagran byr, Orkn. 356; beita
þeir í brott frá landinu, Ld. 76; fengu þeir beitt fyrir Skotland, the y
sailed round, weathered S., Eg. 405; beittu þá sem þverast austr fyrir
landit, 161; b. undir veðrit, to tack, Vb. i. 511; b. í haf út, Orkn.
402: metaph., varð jafnan þeirra hlutr betri, er til hans hnigu, en hinna,
er frá beittu, who steered away from him, Fms. viii. 47. IV.
a hunting term, to bunt (cp. bciða), the deer in acc., the dogs or
hawks in dat.; b. e-n hundum, to set hounds on him; konungr sagði
at hann skyldi afklæða, ok b. hundum til bana, Fms. ii. 173, x. 326;
beita haukum, to chase with hawks, Fas. 1. 175: to chase, svá beitum
vér björnuna, Hkr. ii. 369 MS. B, vide bauta; hann ... hafði beitt fimm
trönur, be had caught Jîve cranes, Fagrsk. 77, where Hkr. 1. c. has ' veitt;'
svá beitu vér bjarnuna á mörkinni norðr, sagði hann, O. H. L. 70, cp.
above; verðr Salomon konungr varr at dýr hans eru beitt, biðr. 231;
þeir beita bar mart dýr, hjörtu ok bjornu ok hindr, 232: metaph. and
reflex., b. e-m, sögðu þeir mundu eigi þeim birni bcitast, at deila um
mál hans við ofreflismenn slika, the y sa id the y would not bunt that bear,
01k. 34: metaph., b. e-n brügðum, vélum, vólræðum..., to hunt one
down with tricks or schemes; þykist þér nú allmjök hafa komizt fyrir
mik í viti, ok beittan brögðum í þessu, Ísl. ii. 164; vélum, 623; lilögum,
Sks. 22; illu, Fas. i. 208: recipr., við höfum opt brögðum beizt, ...
schemed against each other, Fms. xi. 263; stundum beittust þau vel-
ræðum, i. 57. p. to bait; the bait in dat., the angle in acc. V.
to yoke to, of horse or cattle for a vehicle, the cattle almost always in acc.;
þá vóru yxn fyrir sleða beittir, Eb. 172; bjó sér vagn ok beitti hest, Fms.
x. 373, Gkv. 2. 18; ok beittu fyrir tvá sterka yxn, Eb. 176, Grett. 112,
Stj. 206: with dat., b. hestum, vagni, to drive; but acc., beittu, Sigurðr,
hinn blakka mar, S. saddle thy black steed, Ghv. 18: metaph., b. e-n
fyrir e-t, to pwto ne at the head of it, Sks. 710: reflex., beitast fyrir e-t, t o
lead a cause, to manage it, Ld. 196, Fms. viii. 22, Hkr. ii. 168. VI.
to hammer iron or metal intoplates, v. beit,
beit-fiskr, m. fish to be caught with bait, in the phrase, bita mætti b.
ef at borði væri dreginn, Fbr. í So, Gísl. 135 reads beinfiskr, no doubt
wrongly: the proverb denotes a fine game, one played with slight trouble.
beiti, n. pasturage, Fbr. 65 (1852).
beiti, n., botan. eri c a vulgaris, heather, ling, commonly beiti-lyng,
Hm. 140.
beiti-áss, m., naut. term, a sail-yard, Fms. ii. 230, iii. 26, Hkr. i. 159.
beitill, m. (v. góibeitill), botan. equisetum arvense, mare's tail, Hjalt.
beiting, f. grazing, Grág. ii. 224, Gullþ. 19, Landn. 289, Ld. 148.
beitinga-mál, n. a lawsuit about right of grazing or pasturage, Landn.
287, (Ed. betting, badly.)
beiti-teigr, m. a tract of pasturage, Grág. ii. 227i 24^-
beit-lostinn, part, mounted with a metal rim, B. K. 84, D. N. i. 537
(of a book).
beit-stokkr, m., cognom., Fms. viii, 327.
beittr, adj. sharp, cutting (= bitr), of cutting instruments, Eg. 746 (freq.)
bekkjast, ð and t, dep. to envy one, in the phrase, b. til við e-n, t o
s eek a quarrel with, Grett. 127; the metaphor from guests (beggars)
elbowing one another off the benches, cp. Hm. 31.
bekkju-nautr, m. a bench-fellow^, Fms. ii. 48.
bekk-klæði, n. the covering of a bench, Fms. vii. 307, Js. 78.
BEKKR, jar, m. pl. ir, gen. pl. ja, dat. jum, [A. S. benc; Engl.
bench, bank; Germ, bank; Dan. bcenk; Icel. per assimil. kk; the Span.
banco is of Teut. origin] :-- a bench, esp. of the long benches in an
old hall used instead of chairs; the north side of a hall (that looking
towards the sun) was called æðri bekkr, the upper bench (Gl. 337, Ld.
294); the southern side úæðri bekkr, the lower (inferior) bench, Nj. 32,
Eg. 547, Fms. iv. 439, xi. 70, Glúm. 336, Ld. I. e.; thus sitja á enn
BEKKJARBOT -- BERJAMOR. 57
æðra or úæðra bekk is a standing phrase: the placing of the benches differed in Icel. and Norway, and in each country at various times; as regards the Icel. custom vide Nj. ch. 34, Sturl. i. 20, 21, the banquet at Reykhólar, A. D. 1120, ii. 182, the nuptials at Flugumýri, Lv. ch. 13, Ld. ch. 68, Gunnl. S. ch. 11, Ísl. ii. 250, cp. Nj. 220: á báða bekki, on both sides of the ball, Ísl. ii. 348, cp. Gísl. 41 (in a verse), etc.: as to foreign (Norse) customs, vide esp. Fagrsk. ch. 216, cp. Fms. vi. 390, xi. (Jómsv. S.) 70, Glúm. ch. 6, Orkn. ch. 70, Sturl. ii. 126; see more minutely under the words skáli, öndvegi, pallr, etc.; breiða, strá bekki, is to strew or cover the benches in preparing for a feast or wedding; bekki breiði (imper. pl., MS. breiða), dress the benches! Alvm. 1; bekki at strá, Em. verse 1; standit upp jötnar ok stráit bekki, Þkv. 22; brynjum um bekki stráð, the benches (wainscots?) covered with coats of mail, Gm. 44: in these phrases bekkir seems to be a collective name for the hall, the walls of which were covered with tapestry, the floor with straw, as in the Old Engl. halls. The passage Vtkv. 10 -- hveim eru bekkir baugum sánir -- is dubious (stráðir?); búa bekki, to dress the benches; er Baldrs feðr bekki búna veit ek at sumblum, Km. 25; breitt var á bekki, brúðr sat á stól, Ísl. Þjóðs. ii. 466; vide brúðarbekkr. COMPDS: bekkjar-bót, f. the pride of a bench, a bride, cognom., Landn. bekk-jar-gjöf, f. 'bench-gift,' an old custom to offer a gift to the bride whilst she sate on the bride's bench at the wedding festival, Ld. 188, cp. Fms. ii. 133, and in many passages in Fritzner from D. N. it seems to be synonymous with línfé (lín, a veil), as the bride's face on the wedding day was veiled; ganga und líni is a poët. phrase used of the bride on the bridal bench, yet Fms. x. 313, línfé eða b. 2. as a law term, cp. Engl. bench; the benches in the lögrétta in Icel. were, however, usually called pallr, v. the Grág. 3. the coloured stripes in a piece of stuff.
BEKKR, s, and jar, m. [North. E. beck; Germ, bach; Dan. bæk; Swed. bäck], a rivulet, brook. In Icel. the word is only poët. and very rare; the common word even in local names of the 10th century is lækr (Lækjar-bugr, -óss, etc.); Sökkva-bekkr, Edda, is a mythical and pre-Icel. name; in prose bekkr may occur as a Norse idiom, Fms. vi. 164, 335, viii. 8, 217, Jb. 268, or in Norse laws as in Gþl. 418. At present it is hardly understood in Icel. and looked upon as a Danism. The phrase -- þar er (breiðr) bekkr á milli, there is a beck between, of two persons separated so as to be out of each other's reach -- may be a single exception; perhaps the metaphor is taken from some popular belief like that recorded in the Lay of the Last Minstrel, note to 3. 13, and in Burns'Tam o' Shanter -- 'a running stream they dare na cross;' some hint of a like belief in Icel. might be in Ísl. Þjóðs. i. 356. It is now and then used in poetry, as, yfir um Kedrons breiðan bekk, Pass. 1. 15. COMPDS: bekkjar-kvern, f. a water-mill, B. K. 45 (Norse). bekkjar-rás, f. the bed of a beck, Stj. MS. col. 138.
bekk-skrautuðr, m. (cp. bekkjarbót), the pride of the bench, epithet to Bragi, Ls. 15.
bekk-sögn, f., poët. the people seated in a hall, Gísl. (in a verse).
bekk-þili, n. the wainscoted walls of a hall, Em. 1.
BEKRI, a, m. a ram, Lex. Poët.; in prose in the form, brjóta bekkrann, to break the ram's neck, Grett. 149: now also bekra, að, to bleat, Dan. bræge (rare).
belg-bera, u, f. a 'wallet-bearer,' a beggar, wretch, in swearing; vándar belgberur, wretches! Nj. 142, v. 1., or a monster, v. the following word.
belg-borinn, part, a monster child, without any trace of face, N. G. L. i. 339.
belgja, ð, [Hel. belgan, irâ inflari], to inflate, puff out, Fms. iii. 201, Anal. 200; b. augun, to goggle, Bárð. 171: to drink as a cow.
BELGR, jar, m. pl. ir, [Lat. follis; Ulf. balgs = GREEK; A. S. bälg; Dutch balg; Engl. belly]:-- the skin, taken off whole (of a quadruped; hamr is the skin of a bird, hams that of a snake), nauts-belgr, katt-belgr,otrs-belgr, melrakka-belgr, hafr-belgr, Grág. i. 500, 501, Fas. ii. 516 (of a bear), Edda 73 (otter): they were used as bags, in which to carry flour (mjölbelgr), butter (smjörbelgr), liquids (vínbelgr), curds (skyrbelgr), herbs (jafnabelgr), or the like, (bulgos Galli sacculos scorteos appellant, Festus); í laupum eða belgjum, Gþl. 492, cp. Grett. 107, and the funny taunt in Fms. xi. 157 -- verið get ek hafa nökkura þá er þaðan munu hafa borið raufóttara belginn (i. e. more of scars and wounds) en svá sem þú hefir borit, því at mér þykir sjá bezt til fallinn at geyma í hveitimjöl, the rebuke of a lady to her sweetheart on his having fled out of battle with whole skin fit to keep flour in it, cp. also Nj.141. 2. bellows (smiðju-belgr), Edda 70, þiðr. 91. 3. the curved part of a letter of the alphabet, Skálda 177. II. metaph., letibelgr, a lazy fellow, Fél. 12. 53: belgr also denotes a withered, dry old man (with a skin like parchment), with the notion of wisdom, cp. the proverb, opt ór skörpum belg skilin orð koma, and, a little above, opt er gott þat er gamlir kveða, Hm. 135; böl vantú bróðir er þú þann belg leystir, opt ór þeim (þurrum?) belg böll ráð koma, ... deep schemes often come out of an old skin, Hðm. 27: the proverb, hafa skal ráð þó ór refsbelg komi, take good advice, even if coming from an old fox-skin! Gullþ. ch. 18. People say in Icel. lesa, tala, læra í belg, to read, talk, learn in a bag, to read or talk on foolishly, or to learn by rote; cp. the tale about the orðabelgr, Ísl. Þjóðs. ii. 479; cp. Asbjörnsen, Norse Tales, New Coll. Chr. 1856. 2. botan. gluma, Hjalt.
beli, a, m. belly, a cognom., Fas. i. 347: botan. legumen.
beli, n. dat. bellowing; með beli ok öskri, Fas. iii. 413.
belja, að, to bellow, Vápn. 21, Hkr. i. 319, Eb. 320.
beljan, f. bellowing, lowing, Grett. 112, Bær. 19.
BELLA, ball, a defect. strong verb [cp. Lat. pello, Gr. GREEK,], to hit, hurt, tell upon; with dat., ekki má ófeigum bella, i. e. one not fated to die is proof against all shots, Ísl. ii. 305; tólf berserkjum, þeim er þeir ætluðu, at ekki mundi b., Fas. iii. 140, 149; ok ætluðu sér ekki b. mundu, Ver. 1O; ball þér nú, Bófi (did it strike thee?) ... Ball víst, sagði hann, ok ball hvergi meir en þú hugðir, Eb. 240; þykir nú sem þeim muni ekki b., Sturl. iii. 237.
bella, d, [A. S. bealdjan; Hel. beldjan], to deal with one in a certain way, esp. of unfair dealing; with dat., hvar viti menn slíku bellt við konungmann, who did ever see a king thus dealt with, Eg. 415; hvat skal ek göra við biskup, er slíku hefir bellt, ... who has dared to deal thus, Orkn. 252; hver ... mun hafa þessu bellt, at brjóta guð várn Bal, Stj. 391. Judges vi. 99; but more freq. in poetry, bella svikum, to deal in treason, Hallfreð; lygi, Þkv. 10; bragði, Am. 55; b. glaumi, gleði, to be in high spirits, Gkv. 2. 29; cp. mod. bralla, að, brellur, f. pl. tricks.
belli-bragð, n. knavish dealing, a trick, Grett. 91, Þorst. hv. 46.
bellinn (mod. brellinn), adj. trickish, Grett. 22 new Ed.
bell-vísi, f. trickishness, Finnb. 294.
BELTI, n. [Lat. balteus; Engl. belt], a belt, esp. a belt of metal (silver) or embroidered, esp. belonging to a woman, Ld. 284, Sturl. iii. 189, Nj. 2, 24: belonging to a man, with a knife fastened to it, Fs. 101,
Fms. iv. 27; kníf ok belti ok vóru þat góðir gripir, Gísl. 54, Fms. ix. 25, Fb. ii. 8, Nj. 91. COMPDS: belta-dráttr, m. a game, two boxers tied together with one girdle, also in use in Sweden: hence a close struggle, Fms. viii. 181. beltis-púss, m. a belt-pocket, Gullþ. 47, Sturl. l. c., Art. 70. beltis-staðr, m. the belt-waist, Gísl. 71, Fms. iv. 56. In poetry the sea is called the belt of islands or of the earth. 2. Belti, Mare Balticum, is derived from the Lithuanian baltas = albus. 3. astron. a zone, himinbelti, hitabelli, kuldabelti.
BEN, jar, f. pl. jar (neut., N. G. L. i. 387; stór ben, acc. pl. n., Gísl. (in a verse), v. bani above. I. a wound; as a law term, esp. a mortal wound (cp. bani); thus defined, skal ILLEGIBLE lýsa, en ben ef at bana verðr, Grág. ii. 18, 29, 70; benjar á hinum dauða manni, 28; svá skal nefna vátta at sárum sem at benjum, 30; and in the compds, benja-lysing, f. a sort of coroner's inquest upon a slain man, Grág. ii. 29; benja-váttr, m. a sort of coroner's jury, defined in Grág. ii. 28 -- þeir eigu at bera, hve margar benjar eru, they have to give a verdict how many mortal wounds there are; en búakviðr (the jury) hverir sannir eru at; benja-vætti, n. the verdict of a benjaváttr, Grág. id. II. yet commonly 'ben' means a small bleeding wound; þeirri blóðgri ben, er Otkell veitti mér áverka, Nj. 87, Sd. 139, Fs. 144, in the last passage, however, of a mortal wound. It is now medic. the wound produced by letting blood. In old poetry it is used in a great many compds.
bend, f. = ben, N. G. L. i. 159, 166.
benda, u, f. a bundle, Gþl. 492: now metaph. entanglement. 2. a bond, tie, v. höfuðbenda: naul. term, a stay.
benda, d, laler t, [Goth. bandvian], to beckon, give a sign with the hands or eyes: wilh dat., hann bendi þeim at fylgja sér, Hom. 113, K. Þ. K. 37, Orkn. 426: metaph. to forebode, betoken, Hom. 137, Skálda 170, Stj. 101: with acc. of the thing, Akv. 8.
benda, d, mod. t, [band], Lat. curvare, to bend; b. sverð um kné sér, Fms. x. 213; benda boga, to bend a bow, Grág. ii. 21, Fas. ii. 88, 330; b. upp, Nj. 107; benda hlífar, Rm. 39; prob. = Lat. flectere, nectere, to join, as in mod. usage, b. tunnu, to hoop a tub: recipr., bendast á um e-t, to strive, contest about, Fms. viii. 391, v. l.: metaph. to give away, Al. 44.
bendi, n. a cord, Fms. iii. 209.
bendill, m., dimin. a small cord, string, Edda 231. 2. a sort of seed, Edda (Gl.)
bending, f., Lat. nutus, a sign, token, Rb. 348, Fms. i. 10; boð ok b., Stj. 36: foreboding, betokening, Fms. vii. 195, Ld. 260.
benja, að, to wound mortally, Fm. 25.
ben-lauss, adj. free from wounds, N. G. L. i. 357.
ben-rögn, n. an GREEK Nj. 107 (cp. the verse, p. 118), bloody rain, a prodigy, foreboding, slaughter, plague, or like events, cp. Eb. ch. 51, Dl. verse 1.
benzl, n. a bow in a bent state; taka boga af benzlum, to unbend a bow, Str. 44.
BER, n., gen. pl. berja, dat. jum, [Goth, basi; A. S. beria; Germ.beere; cp. also the A. S. basu]:-- a berry, almost always in pl., Grág. ii. 347; lesa ber, to gather berries, Jb. 310, Bs. i. 135:-- distinguished, vinber, the vine-berry, grape; esp. of Icel. sorts, bláber, the bleaberry, bilberry, whortleberry; aðalbláber, Vaccinium myrtillus; krækiber, empetrum; einirber, juniperus; hrútaber, rubus saxatilis; jarðarber, strawberry; sortuber or mulningr, arbutus, Hjalt. COMPDS: berja-hrat, n. the stone in a berry. berja-mór, m. baccetum; fara á b., to go. a-black-
berrying. berja-vín, n. berry-wine (cp. Engl. gooseberry-, elderberry-wine), Bs. i. 135.
BERA, u, f. I. [björn], a she-bear, Lat. ursa; the primitive root 'ber' remains only in this word (cp. berserkr and berfjall), björn (q. v.) being the masc. in use, Landn. 176, Fas. i. 367, Vkv. 9: in many Icel. local names, Beru-fjörðr, -vík, from Polar bears; fem. names, Bera, Hallbera, etc., Landn. II. a shield, poët., the proverb, baugr er á beru sæmstr, to a shield fits best a baugr (q. v.), Lex. Poët., Edda (Gl.); hence names of poems Beru-drápa, Eg.
bera, að, [berr, nudus], to make bare, Lat. nudare; hon beraði líkam sinn, Bret. 22: impers., berar hálsinn (acc.), the neck became bare, Bs. i. 624.
BERA, bar, báru, borit, pres. berr, -- poët, forms with the suffixed negative; 3rd pers. sing. pres. Indic. berrat, Hm. 10; 3rd pers. sing. pret. barat, Vellekla; 1st pers. sing. barkak, Eb. 62 (in a verse); barkat ek, Hs. 8; 2nd pers. sing. bartattu; 3rd pers. pl. bárut, etc., v. Lex. Poët. [Gr. GREEK Lat. ferre; Ulf. bairan; A. S. beran; Germ, gebären; Engl. bear; Swed. bära; Dan. bære].
A. Lat. ferre, portare: I. prop, with a sense of motion, to bear, carry, by means of the body, of animals, of vehicles, etc., with acc., Egil tók mjöðdrekku eina mikla, ok bar undir hendi sér, Eg. 237; bar hann heim hrís, Rm. 9; konungr lét bera inn kistur tvær, báru tveir menn hverja, Eg. 310; bera farm af skipi, to unload a ship, Ld. 32; bera (farm) á skip, to load a ship, Nj. 182; tóku alla ösku ok báru á á (amnem) út, 623, 36; ok bar þat (carried it) í kerald, 43, K. Þ. K. 92; b. mat á borð, í stofu, to put the meat on table, in the oven; b. mat af borði, to take it off table, Eb. 36, 266, Nj. 75, Fms. ix. 219, etc. 2. Lat. gestare, ferre, denoting to wear clothes, to carry weapons; skikkja dýr er konungr hafði borit, Eg. 318; b. kórónu, to wear the crown, Fms. x. 16; atgeir, Nj. 119; vápn, 209: metaph., b. ægishjálm, to inspire fear and awe; b. merki, to carry the flag in a battle, Nj. 274, Orkn. 28, 30, 38, Fms. v. 64, vi. 413; bera fram merki, to advance, move in a battle, vi. 406. 3. b. e-t á hesti (áburðr), to carry on horseback; Auðunn bar mat á hesti, Grett. 107; ok bar hrís á hesti, 76 new Ed.; þeir báru á sjau hestum, 98 new Ed. II. without a sense of motion: 1. to give birth to; [the root of barn, bairn; byrja, incipere; burðr, partus; and burr, filius: cp. Lat. par&e-short;re; also Gr. GREEK Lat. ferre, of child-bearing.] In Icel. prose, old as well as mod., 'ala' and 'fæða' are used of women; but 'bera,' of cows and sheep; hence sauðburðr, casting of lambs, kýrburðr; a cow is snembær, siðbær, Jólabær, calves early, late, at Yule time, etc.; var ekki ván at hon (the cow) mundi b. fyr en um várit, Bs. i. 193, 194; kýr hafði borit kálf, Bjarn. 32; bar hvárrtveggi sauðrinn sinn burð, Stj. 178: the participle borinn is used of men in a great many compds in a general sense, aptrborinn, árborinn, endrborinn, frjálsborinn, goðborinn, höldborinn, hersborinn, konungborinn, óðalborinn, samborinn, sundrborinn, velborinn, úborinn, þrælborinn, etc.; also out of compds, mun ek eigi upp gefa þann sóma, sem ek em til borinn, ... entitled to by inheritance, Ld. 102; hann hafði blindr verit borinn, born blind, Nj. 152, Hdl. 34, 42, Vsp. 2: esp. borinn e-m, born of one, Rm. 39, Hdl. 12, 23, 27, Hðm. 2, Gs. 9, Vþm. 25, Stor. 16, Vkv. 15; borinn frá e-m, Hdl. 24: the other tenses are in theol. Prose used of Christ, hans blezaða son er virðist at láta berast hingað í heim af sinni blezaðri móður, Fms. i. 281; otherwise only in poetry, eina dóttur (acc.) berr álfröðull (viz. the sun, regarded as the mother), Vþm. 47; hann Gjálp um bar, hann Greip um bar ..., Hdl. 36: borit (sup.), Hkv. 1. 1. β. of trees, flowers; b. ávöxt, blóm ..., to bear fruit, flower ... (freq.); bar aldinviðrinn tvennan blóma, Fms. ix. 265; cp. the phrase, bera sitt barr, v. barr. 2. denoting to load, with acc. of the person and dat. of the thing: α. in prop. sense; hann hafði borit sik mjök vápnum, he had loaded himself with arms, i. e. wore heavy armour, Sturl. iii. 250. β. but mostly in a metaph. sense; b. e-n ofrafli, ofrmagni, ofrliði, ofríki, magni, to bear one down, to overcome, oppress one, by odds or superior force, Grág. i. 101, ii. 195, Nj. 80, Hkr. ii. 371, Gþl. 474, Stj. 512, Fms. iii. 175 (in the last passage a dat. pers. badly); b. e-n ráðum, to overrule one, Nj. 198, Ld. 296; b. e-n málum, to bearhim down (wrongfully) in a lawsuit, Nj. 151; b. e-n bjóri, to make drunk, Vkv. 26: medic., borinn verkjum, sótt, Bjarn. 68, Og. 5; bölvi, Gg. 2: borne down, feeling heavy pains; þess er borin ván, no hope, all hope is gone, Ld. 250; borinn sök, charged with a cause, Fms. v. 324, H. E. i. 561; bráðum borinn, to be taken by surprise, Fms. iv. 111; b. fé, gull á e-n, to bring one a fee, gold, i. e. to bribe one, Nj. 62; borinn baugum, bribed, Alvm. 5; always in a bad sense, cp. the law phrase, b. fé í dóm, to bribe a court, Grág., Nj. 240. 3. to bear, support, sustain, Lat. sustinere, lolerare, ferre: α. properly, of a ship, horse, vehicle, to bear, be capable of bearing; þeir hlóðu bæði skipin sem borð báru, all that they could carry, Eb. 302; -- a ship 'berr' (carries) such and such a weight; but 'tekr' (takes) denotes a measure of fluids. β. metaph. to sustain, support; dreif þannig svá mikill mannfjöldi at landit fékk eigi borit, Hkr. i. 56; but metaph. to bear up against, endure, support grief, sorrow, etc., sýndist öllum at Guð hefði nær ætlað hvat hann mundi b. mega, Bs. i. 139; biðr hann friðar ok þykist ekki mega b. reiði hans, Fms. iii. 80: the phrase, b. harm sinn í hljóði, to suffer silently; b. svívirðing, x. 333: absol., þótti honum mikit víg Kjartans, en þó bar hann drengilega, he bore it manfully, Ld. 226; er þat úvizka, at b. eigi slíkt, not to bear or put up with, Glúm. 327; b. harm, to grieve, Fms. xi. 425: in the phrases, b. sik, b. af sér, berask, berask vel (illa, lítt), to bear oneself, to bear up against misfortune; Guðrúnu þótti mikit fráfall Þorkels, en þó bar hon sköruliga af sér, she bore her bravely up, Ld. 326-328; lézt hafa spurt at ekkjan bæri vel af sér harmana, Eb. 88; berask af; hversu bersk Auðr af um bróðurdauðann? (how does she bear it?); hón bersk af lítt (she is much borne down) ok þykir mikit, Gísl. 24; niun oss vandara gört en öðrum at vér berim oss vel (Lat. fortiter ferre), Nj. 197; engi maðr hefði þar jamvel borit sik, none bad borne himself so boldly, Sturl. iii. 132; b. sik vel upp, to bear well up against, bear a stout heart, Hrafn. 17; b. sik beiskliga (sorely), Stj. 143; b. sik lítt, to be downcast, Fms. ii. 61; b. sik at göra e-t, to do one's best, try a thing. III. in law terms or modes of procedure: 1. bera járn, the ordeal of bearing hot iron in the hand, cp. járnburðr, skírsla. This custom was introduced into Scandinavia together with Christianity from Germany and England, and superseded the old heathen ordeals 'hólmganga,' and 'ganga undir jarðarmen,' v. this word. In Norway, during the civil wars, it was esp. used in proof of paternity of the various pretenders to the crown, Fms. vii. 164, 200, ix. Hák. S. ch. 14, 41-45, viii. (Sverr. S.) ch. 150, xi. (Jómsv. S.) ch. 11, Grett. ch. 41, cp. N. G. L. i. 145, 389. Trial by ordeal was abolished in Norway A. D. 1247. In Icel. It was very rarely mentioned, vide however Lv. ch. 23 (paternity), twice or thrice in the Sturl. i. 56, 65, 147, and Grág. i. 341, 361; it seems to have been very seldom used there, (the passage in Grett. S. l. c. refers to Norway.) 2. bera út (hence útburðr, q. v.), to expose children; on this heathen custom, vide Grimm R. A. In heathen Icel., as in other parts of heathen Scandinavia, it was a lawful act, but seldom exercised; the chief passages on record are, Gunnl. S. ch. 3 (ok þat var þá siðvandi nokkurr, er land var allt alheiðit, at þeir menn er félitlir vórn, en stóð ómegð mjök til handa létu út bera börn sín, ok þótti þó illa gört ávalt), Fs. Vd. ch. 37, Harð. S. ch. 8, Rd. ch. 7, Landn. v. ch. 6, Finnb. ch. 2, Þorst. Uxaf. ch. 4, Hervar. S. ch. 4, Fas. i. 547 (a romance); cp. Jómsv. S. ch. 1. On the introduction of Christianity into Icel. A. D. 1000, it was resolved that, in regard to eating of horse-flesh and exposure of children, the old laws should remain in force, Íb. ch. 9; as Grimm remarks, the exposure must take place immediately after birth, before the child had tasted food of any kind whatever, and before it was besprinkled with water (ausa vatni) or shown to the father, who had to fix its name; exposure, after any of these acts, was murder, cp. the story of Liafburga told by Grimm R. A.); v. Also a Latin essay at the end of the Gunnl. S. (Ed. 1775). The Christian Jus Eccl. put an end to this heathen barbarism by stating at its very beginning, ala skal barn hvert er borit verðr, i. e. all children, if not of monstrous shape, shall be brought up, N. G. L. i. 339, 363. β. b. út (now more usual, hefja út, Am. 100), to carry out for burial; vera erfðr ok tit borinn, Odd. 20; var hann heygðr, ok út borinn at fornum sið, Fb. i. 123; b. á bál, to place (the body and treasures) upon the pile, the mode of burying in the old heathen time, Fas. i. 487 (in a verse); var hon borin á bálit ok slegit í eldi, Edda 38.
B. Various and metaph. cases. I. denoting motion: 1. 'bera' is in the Grág. the standing law term for delivery of a verdict by a jury (búar), either 'bera' absol. or adding kvið (verdict); bera á e-n, or b. kvið á e-n, to give a verdict against, declare guilty; bera af e-m, or b. af e-m kviðinn, to give a verdict for; or generally, bera, or b. um e-t, to give a verdict in a case; bera, or b. vitni, vætti, also simply means to testify, to witness, Nj. 111, cp. kviðburðr (delivering of verdict), vitnisburðr (bearing witness), Grág. ii. 28; eigi eigu búar (jurors) enn at b. um þat hvat lög eru á landi hér, the jurors have not to give verdict in (to decide) what is law in the country, cp. the Engl. maxim, that jurors have only to decide the question of evidence, not of law, Grág. (Kb.) ch. 85; eigi eru búar skildir at b. um hvatvetna; um engi mál eigu þeir at skilja, þau er erlendis (abroad) hafa görzt, id.; the form in delivering the verdict -- höfum vér (the jurors), orðit á eitt sáttir, berum á kviðburðinn, berum hann sannan at sökinni, Nj. 238, Grág. i. 49, 22, 138, etc.; í annat sinn báru þeir á Flosa kviðinn, id.; b. annattveggja af eðr á; b. undan, to discharge, Nj. 135; b. kvið í hag (for), Grág. i. 55; b. lýsingar vætti, Nj. 87; b. vitni ok vætti, 28, 43, 44; b. ljúgvitni, to bear false witness, Grág. i. 28; b. orð, to bear witness to a speech, 43; bera frændsemi sundr, to prove that they are not relations, N. G. L. i. 147: reflex., berask ór vætti, to prove that oneself is wrongly summoned to bear witness or to give a verdict, 44: berask in a pass. sense, to be proved by evidence, ef vanefni b. þess manns er á hönd var lýst, Grág. i. 257; nema jafnmæli berisk, 229; þótt þér berisk þat faðerni er þú segir, Fms. vii. 164; hann kvaðst ætla, at honum mundi berask, that he would be able to get evidence for, Fs. 46. β. gener. and not as a law term; b. á, b. á hendr, to charge; b. e-n undan, to discharge, Fs. 95; eigi erum vér þessa valdir er þú berr á oss, Nj. 238, Ld. 206, Fms. iv. 380, xi. 251, Th. 78; b. e-m á brýnn, to throw in one's face, to accuse, Greg. 51; b. af sér, to deny; eigi mun ek af mér b., at... (non diffitebor), Nj. 271;
b. e-m gott vitni, to give one a good..., 11; b. e-m vel (ilia) söguna,
to bear favourable (unfavourable') witness of one, 271. 2. to bear
by word of mouth, report, tell, Lat. referre; either absol. or adding
kveðju, orð, orðsending, eyrindi, boð, sögu, njósn, frétt..., or by adding
a prep., b. fram, frá, upp, fyrir; b. kveðju, to bring a greeting, compli-
ment, Eg. 127; b. erindi (sin) fyrir e-n, to plead one's case before one, or
to tell one's errand, 472, 473; b. njósn, to apprise, Nj. 131; b. fram, t o
deliver (a speech), talaði jungherra Magnus hit fyrsta erindi (M. made
bis first speech in public), ok fanst mönnum mikit um hversu úbernsliga
fram var borit, Fms. x. 53; (in mod. usage, b. fram denotes gramm. t o
pronounce, hence ' framburðr, ' pronunciation); mun ek þat nú fram b.,
/ shall now tell, produce it, Ld. 256, Eg. 37; b. frá, t o a tte s t, r el a te with
emphasis; má þat frá b., Dropl. 21; b. upp^ to produce, mention, tell,
bótt slík lygi sé upp borin fyrir hann, though such a lie be told him, Eg.
gg; þær (viz. charges) urðu engar upp bornar (produced) við Rút, Nj.
II; berr Sigtryggr þegar upp erindi sin (cp. Germ, ojfenbaren), 271, Ld.
356; b. upp gátu, to give (propound) a riddle, Sij. 411, Fas. i. 464; b.
fyrir, to plead as an excuse; b. saman ráð sin, or the like, to consult,
Nj. 91; eyddist þat ráð, er þeir báru saman, which they h a d designed,
Post. 656 A. ii; b. til skripta, to confess (eccl.), of auricular confession,
Hom. 124, 655 xx. II. in a metaphorical or circumlocutory
Sense, and without any sense of motion, to keep, hold, bear, "of a title; b.
nafn, to he ar a name, esp. as honour or distinction; tignar nafn, haulds
nafh, jarls nafn, lends manns nafn, konungs nafn, bónda nafn, Fms. i. 17,
vi. 278, xi. 44, Gþl. 106: in a more metaph. sense, denoting endow-
ments, luck, disposition, or the like, b. (ekki) gæfu, hamingju, auðnu til
e-s, to enjoy (enjoy not) good or bad luck, etc.; at þórólfr mundi eigi
allsendis gæfu til b. um vináttu við Harald, Eg. 75, 112, 473, Fms. iv. 164,
i. 218; úhámingju, 219; b. vit, skyn, kunnáttu á (yfir) e-t, to bring wit,
knowledge, etc., to bear upon a thing, xi. 438, Band. 7; hence vel (ilia)
viti borinn, well (ill) endowed with wit, Eg. 51; vel hyggjandi borinn,
well endowed with reason, Grág. ii; b. hug, traust, áræði, þor, til e-s, t o
have courage, confidence ... to d o a thing, Gullþ. 47, Fms. ix. 220, Band.
7; b. áhyggju, önn fyrir, to care, be concerned about, Fms. x. 318; b.
ást, elsku til e-s, to bear affection, love to one; b. hatr, to h a te: b. svort
augu, to h av e dark eyes, poet., Korm. (in a verse); b. snart hjarta, Hom.
5; vant er þat af sjá hvar hvergi berr hjarta sitt, where he keeps his
heart, Orkn. 474; b. gott hjarta, to he ar a proud heart, Lex. Poët.,
etc. etc.; b. skyndi at um e-t, to make speed with a thing, Lat. festinare,
Fms. viii. 57. 2. with some sense of motion, to be ar q^or away,
carry off, gain, in such phrases as, b. sigr af e-m, af e-u, t o c a rr y off the
victory from or in ...; hann hafði borit sigr af tveim orrustum, er
frægstar hafa verit, be had borne off the victory in two battles, Fms. xi.
186; bera banaord af e-m, to slay one in a fight, to be the victor; |)orr
berr banaorð af Miðgarðsormi, Edda 42, Fms. x. 400: it seems properly
to mean, to be ar off the fame of having killed a man; verðat svá rík
sköp, at Regin skyli mitt banorð bera, Fm. 39; b. hærra, lægra hlut,
' to bear off the higher or the lowerlot, ' i. e. to get the best or the worst
of it, or the metaphor is taken from a sortilege, Fms. ii. 268, i. 59, vi.
413; b. efra, hærra skjöld, t o carr y the highest shield, to get the victory,
x. 394, Lex. Poët.; b. hátt (lágt) höfuðit, to bear the head high (low),
i. e. to be in high or low spirits, Nj. 91; but also, b. halann bratt (lágt),
to cock up or let fall the tail (metaph. from cattle), to he in an exultant
or low mood: sundry phrases, as, b. bein, t o r e s t thebones, be buried;
far þú til Islands, þar mun þér auðið verða beinin at b., Grett. 91 A; en
þó hygg ek at þú munir her b. beinin í Norðrálfunni, Orkn. 142; b. fyrir
borft, to throw overboard, metaph. to oppress; verðr jjórhalli nú fyrir
borð borinn, Th. was defied, set at naught, Fasr. 234; b. brjóst fyrir e-m,
to be the breast-shield, protection of one, Fms. vii. 263: also, b. hönd
fyrir höfuð sér, metaph. to pwto ne's hand before one's bead, i. e. to defend
oneself; b. ægishjálm yfir e-m, to keepone in a we and submission, Fm. 16,
vide A. I. 2. III. connected with prepp., b. af, and (rarely) yfir (cp.
afburðr, yfirburðr), to excel, surpass; eigi sá hvárttveggja féit er af öðrum
berr, who gets the best of it, Nj. 15; en þó bar Bolli af, B. surpassed all
the rest, Ld. 330; þat mannval bar eigi minnr af öðrum mönnum um
fríðleik, afl ok frseknleik, en Ormrinn Langi af öðrum skipum, Fms. ii.
252; at hinn útlendi skal yfir b. (outdo) þann sem Enskir kalla meistara,
xi. 431: b. til, to apply, try if it fits; en er þeir báru til (viz. shoes to
the hoof of a horse), þá var sem hæfði hestinum, ix. 55; bera til hvern
lykil at öðrum at portinu, THom. 141; b. e-t við, to try iton (hence
viðburðr, experiment, effort): b. um, to wi n d round, as a cable round a
pole or the like, Nj. 115; þá bar hann þá festi um sik, m a de it fast
round his body, Fms. ix. 219; ' b. e-t undir e-n' is to consult one, ellipt.,
b. undir dóm e-s; ' b. e-t fyrir' is to feign, use as excuse: b. á, i, t o
smear, anoint; b. vatn í augu ser, Rb. 354; b. tjöru í höfuð scr, Nj. 181,
Hom. 70, 73, cp. áburðr; b. gull, silfr, á, to ornament with gold or silver,
Ld. 114, Finnb. 258: is now also used = to dung, b. á völl; b. vápn á e-n,
to attack one with sharp weapons, Eg. 583, Fms. xi. 334: b. eld at, to s í t
fire t o, Nj. 12 2; b. fjötur (bond) at e-m, to put fetters (bonds) on one, Fms.
x. 172, Hm. 150: metaph. reflex., bond berask at e-m, a law term, the
tvidtnct bears against one; b. af sér, to parry off; Gyrðr berr af sér lagit,, G. parries the thrust off, Fms. x. 42 î; cp. A. II. 3. /8. IV. reflex.,
berask mikit á (cp. áburðr), to bearoneself proudly, of b. lítið á, to be ar
oneself humbly; hann var hinn kátasti ok barst á mikit, Fms. ii. 68, viii.
219, Eb. 258; b. lítið á, Clem. 35; láta af berask, to die; Ortarr vill
skipa til um fjarfar sitt áðr hann láti af b., Fms. ii. 12: berask fyrir, t o
a bide in a pl ac e as a n asylum, seek shelter; her munu vit láta fyrir b.,
Fas. iii. 471; berask e-t fyrir, to design a thing, be busy about, barsk
hann þat fyrir at sjá aldregi konur, Greg. 53; at njósna um hvat hann
bærist fyrir, to inquire into what he was about, Fms. iv. 184, Vígl. 19. p.
recipr. in the phrase, berask banaspjót eptir, to seek for one another's life,
Glúm. 354: b. vápn á, of a mutual attack with sharp weapons, Fms. viii.
53- T pass., sár berask á e-n, of one in the heat of battle beginning t o
get wounds and give way, Nj. :-- berask við, to be prevented, not to do;
ok nú let Almáttugr Guð við berast kirkjubrunnann, stopped, prevented
the burning of the church, Fms. v. 144; en mér þætti gott ef við bærist,
svá at hón kæmi eigi til þín, vi. 210, vii. 219; ok var þá búit at hann
mundi þegar láta hamarinn skjanna honum, en hann let þat við berask,
he bethought himself and did not, Edda 35; því at mönnum þótti sem
þannig mundi helzt úhæfa við berask, th a t mischief would thus be best
prevented, Sturl. ii. 6, iii. 80.
C. IMPERS. :-- with a sort of passive sense, both in a loc. and temp,
sense, and gener. denotes a n involuntary, passive motion, happening
suddenly or by chance: I. with acc. it bears or carries one to a
place, i. e. o ne happens to come; the proverb, alla (acc.) berr at sama
brunni, a ll come to the same well (end), Lat. omnes una manet nox; bar
hann þá ofan gegnt özuri, he happened to come in his course just opposite
to 0., Lat. delatus est, Dropl. 25: esp. of ship s or sailors; nú berr svá til
(happens) herra, at vér komum eigi fram ferðinni, berr oss (acc.) til Islands
eðr annara landa, it b or e us to /., i. e. if we drive or drift thither, Fms.
iv. 176; þá (acc. pl.) bar suðr í haf, they drifted southwards, Nj. 124. p.
as a cricketing term, in the phrase, berr (bar) út knöttinn, thehall ro ll s
out, Gísl. 26, cp. p. no where it is transit.; berr Gisli ok út knöttinn,
vide Vígl. ch. II, Grett. ch. i7, Vd. ch. 37, Hallfr. S. ch. 2. f. Skarpheðin
(acc.) bar nú at þeim, Sk. came suddenly upon them, Nj. 144; bar at
Hróaldi þegar allan skjöldinn, the shield was dashed against H. 's body,
198; ok skyldu sæta honum, ef hann (acc.) bæri þar at, if he should
perchance come, shew himself there, Orkn. 406; e-n berr yfir, it be ars o ne,
i. e. o ne i s b orn e onwards, as a bird flying, a man riding; þóttist vita, at
hann (acc.)'mundi fljotara yfir bera ef hann riði en gengi, th a t he would
get on more fleetly riding than walking, Hrafn. 7; hann (acc.) bar skjótt
yfir, he passed quickly, of a flying meteor, Nj. 194; e-n berr undan,
escapes. 2. also with acc. followed by prepp. við, saman, jafnframt,
hjá, of bodies coinciding or covering one another: loc., er jafnframt ber
jaðrana tungls ok solar, if the orb of the moon and sun cover each other;
Rb. 34; þat kann vera stundum, at tunglit (acc.) berr jafht á millum vár
ok solar (i. e. in a moon eclipse), 108; ber nokkut jaðar (acc.) þess hjá
sólar jaðri, 34; Gunnarr sér at rauðan kyrtil (acc.) bar við glugginn, G.
sees that a red kirtlepassed before the window, Nj. 114; bar fyrir utan þat
skip vápnaburð (acc.) heiðingja (gen. pl.), the missiles of the heathens
passed over the ship without hurting them, flew too high, Fms. vii. 232;
hvergi bar skugga (acc.) á, nowhere a shadow, all bright, Nj. 118; þangat
sem helzt mátti nokkut yfir þá skugga bera af skóginum, where they were
shadowed (hidden) by the trees, Fms. x. 239; e-t berr fram (halt), a
body is prominent, Lat. eminet; ólafr konungr stóð í lyptingunni, bar
hann (acc.) hátt mjök, kin g' O. st oo d out conspicuously, ii. 308; b. yfir,
þótti mjök bera hljóð (acc.) þar yfir er Olafr sat, the sound was heard
over there where O. sat, Sturl. i. 21; b. á milli, something comes between;
leiti (acc.) bar á milli, a hill hid the prospect, Nj. 263: metaph., e-m berr
e-t á milli, they come to dissent, 13, v. 1.; b. fyrir augu (hence fyrirburðr,
vision), of a vision or the like; mart (acc.) berr nú fyrir augu mér,
ek sé ..., m any things come now before my eyes, 104; hann mundi allt
þat er fyrir hann hafði borit, i. e. a ll the dream, 195; eina nótt berr
fyrir hann í svefni mikla sýn, Fms. i. 137, Rd. 290; veiði (acc.) berr i
hendr e-m (a metaphor from hunting), sp or t falls to one's lot; her
bæri veiði í hendr nú, here would be a game, Nj. 252; e-t berr undan
(a metaphor from fishing, hunting term), when one misses one's oppor-
tunity; vel væri þá ... at þá veiði (acc.) bæri eigi undan, th a t thi s game
should not go amiss, 69; en ef þetta (acc.) berr undan, if this breaks
down, 63; hon bað hann þá drepa einhvern manna hans, heldr en
allt (acc.) bæri undan, rather than that all should go amiss, Eg. 258:
absol., þyki mér ilia, ef undan berr, if í miss it, Nj. 155; viljum ver
ekki at undan beri at..., we will by no means miss it..., Fms. viii. 309,
v. 1. The passage Bs. i. 416 (en fjárhlutr sá er átt hafði Ari, bar undan
Guðmundi) is hardly correct, fjárhlut þann would run better, cp. bera
undir, as a law term, below. II. adding prepp.; b. við, at, til, at
hendi, at móti, til handa ..., to befall, happen, Lat. accidere, occurrere,
with dat. of the person, (v. atburðr, viðburðr, tilburðr); engi hlut skyldi
þann at b., n o s uch thing should happen as ..., Fms. xi. 76; svá bar at
einn vetr, it befell, x. 201; þat hefir nú vist at hendi borit, er..., Nj.
174; þó þetta vandræði (acc.) hafi nú borit oss (dat.) at hendi, Eg. 7;
, b. til handa, id., Sks. 327; bar honum svá til, so it befell him, Fms.
425; at honum bæri engan vúðaligan hint til a veginum, that nothing
dangerous should befall him on the way, Stj. 212; bæri þat þá svá við,
at hann ryfi, it then perchance might happen, that..., 102; þat bar við
at Högni kom, 169, 172, 82; raun (acc.) berr á, it is proved by the fact,
event, Fms. ix. 474, x. 185. 2. temp., e-t berr á, it happens to fall
on ...; ef þing (acc.) ber á hina helgu viku, if the parliament falls on the
holy week (Whitsun), Grág. i. 106; ef Crucis messu (acc.) berr á Drottins
dag, Rb. 44; berr hana (viz. Petrs messu, June 29) aldrei svá optarr á
oldinui, 78; þat er nú berr oss næst, w hat has occurred of late, Sturl. iii.
182: b. í móti, to happen exactly at a time; þetta (acc.) bar í móti at
þenna sama dag andaðist Brandr biskup, Bs. i. 468; b. saman, id.; bar
þat saman, at pa var Gunnarr at segja brennusoguna, ~/ u s t when G. ivas
about telling the story, Nj. 269. 3. metaph. of agreement or separa-
tion; en þat (acc.) þykir mjök saman b. ok þessi frásögn, Fms. x. 276:
with dat., bar öllum sögum vel saman, all the records agreed well together,
Nj. 100, v. 1.; berr nú enn í sundr með þeim, Bjarna ok þorkatü at sinni,
B. and Th. missed each other, Vápn. 25. 4. denoting cause; e-t (acc.)
berr til..., causes a thing; ætluðu þat þá allir, at þat mundi til bera, that
/ hat wa s / he reason, Nj. 75; at þat beri til skilnaðar okkars, tha í this will
make us to part (divorce), 261; konungr spurði, hvat til bæri úgleði hans,
what was the cause of his grief? Fms. vi. 355; bat berr til tunglhlaups,
Rb. 32. P. meiri van at brátt beri þat (acc.) til buta, at herviliga
steypi hans riki, i. e. there will soon come help (revenge), Fms. x. 264;
fjórir eru þeir hlutir er menn (acc.) berr í ætt á landi her, there are four
cases under which people may be adopted, Grág. 1. 361. y. e-t berr
undir e-n, falls to tz person's lot; hon á art at taka þegar er undir hana
berr, in her turn, 179; mikla erfð (acc.) bar undir hana, Mar. (Fr.); berr
yfir, of surpassing, Bs. ii. 121, 158; b. frá, id. (fráburðr); herðimikill
svá at þat (acc.) bar frá því sem aðrir menn, Eg. 305; er sagt, at þat
bæri fn'i hve vel þeir mæltu, it was extraordinary how well they did
speak, Jb. 11; bar bat mest frá hversu ilia hann var limaðr, but above
all, bow..., 0. H. 74. 6. with adverbial nouns in a dat. form;
e-t berr bráðum, happens of a sudden; berr þetta (acc.) nú allbráðum.
Fms. xi. 139; cp. vera bráðum borinn, to be taken by surprise (above);
berr stórum, stærrum, it matters a great deal; ætla ek stærrum b.
hin lagabrotin (acc.), they are much more important, matter more, vii.
305; var þat góðr kostr, svá at stórum bar, xi. 50; hefir oss orðit
svá mikil vanhyggja, at stóru berr, an enormous blunder, Gísl. 51;
svá langa leið, at stóru bar, Fas. i. 116; þat berr stórum, hversu mer
þóknast vel þeirra athæfi, it amounts to a great deal, my liking their
service, i. e. / dogreatly Hie, Fms. ii. 37; eigi berr þat alïsmám
hversu vel mt':r likar, in no small degree do í like, x. 296. P. with
dat., it is fitting, becoming; svá mikit sem landeiganda (dat.) berr til
at hafa eptir lögum, what he is legally entitled to, Dipl. iii. 10; berr til
handa, it falls to one's lot, v. above, Grúg. i. 93. III. answer-
ing to Lat. oportet, absolutely or with an adverb, vel, ilia, with infinit.;
e-m berr, it beseems, becomes one; berr þat ekki ne stendr þvílíkum
höfuðfeðr, at falsa, Stj. 132; berr yðr (dat.) vel, herra, at sjá sannindi
á þessu máli, Fms. ix. 326; sagði, at þat bar eigi Kristnum mönnum, at
særa Guð, x. 22; þá siðu at mér beri vel, Sks. 353 B: used absol., berr
vel, ilia, it i s beseeming, proper, fit, unbeseeming, unfit, improper; at-
hæfi þat er vel beri fyrir konungs augliti, 282; þat þykir ok eigi ilia
bera, at maðr hafi svart skinn til hosna, i. e. it suits pretty well, 301: in
case of a pers. pron. in acc. or dat. being added, the sentence becomes per-
sonal in order to avoid doubling the impers. sentence, e. g. e-m berr skylda
(not skyldu) til, one is bound by duty; veit ek eigi hver skylda (nom.) yðr
(acc.) ber til þess at láta jarl cinn ráða, Fms. i. 52: also leaving the dat.
out, skylda berr til at vera forsjúmaðr með honum, vii. 280; eigi berr
her til úviska inin, it i s not that / a w wo t knowing, Nj. 135. IV.
when the reflex, inflexion is added to the verb, the noun loses its impers.
character and is turned from acc. into nom., e. g. þar (þat ?) mun
hugrinn miim mest hafa fyrir borizt, this is what í suspected, fancied, Lv.
34; cp. hugarburðr, / an c y, and e-t berr fyrir e-n (above, C. I. 2); heiir
þetta (norn.) vel í múti borizt, a happy coincidence, Nj. 104; ef svá harð-
liga kann til at berask, if the misfortunes do happen, Gpl. 55; barsk sú
úhamingja (nom.) til á íslandi, that mischief happened (no doubt the
passage is thus to be emended), Bs. i. 78, but bar þá úhamirigju ...;
þat (nom.) barsk at, happened, P'ms. x. 253; fundir virir (nom.) hafa
at borizt nokkurum sinnum, vii. 256; þat barsk at a cinhverju sumri,
Eg. 154; bærist at urn síðir at allr þingheimrinn berðist, 765, cp. berast
vie, berask fyrir above (B. V.): berast, absol., means to be shaken, knocked
about; var þess van, at fylkingar inundu berast í hergöngunni, that they
would be brought into some confusion, Fms. v. 74; Hrólfr gékk at ram-
liga, ok barst Atli (wa s shaken, gave away) fyrir orku sakir, þar til er
hann fell. Fas. iii. 253; barst Jökull allr fyrir orku sakir (of two wrest-
ling), Ísl. ii. 467, Fms. iii. 189: vide B. IV. D. In mod. usage the strong bera -- bar is also used in impersonal
phrases, denoting to let a thing be seen, shew, but almost always with a
negative preceding, e. g. ekki bar (ber) ú því, it could (ca n) not be
seen; að á engu bæri, lúta ekki 4 bera (to keep tight), etc. All these
phrases are no doubt alterations from the weak verb bera, að, midare, and never occur in old writers; we have not met with any instance
previous to the Reformation; the use is certainly of late date, and
affords a rare instance of weak verbs turning into strong; the reverse is
more freq. the case.
ber-bakt, n. adj., ríða b., to ridebare-back, i. e. without saddle,
Glúm. 362.
ber-beinn, adj. hare-legged, Fms. vii. 63, Harbl. 5.
ber-brynjaðr, part, without coat of mail, Sd. 146, Bs. i. 54, 1.
ber-dreymr, now berdreymiim, adj. [draumr], having 'bare' (i. e.
clear, true) dreams as to the future, \. Ísl. Jjjóðs. ii. 91, Ísl. ii. 91, Fb.
iii. 447, Gísl. 41.
berendi, n. = berfe, N. G. L. i. 70, 225.
ber-fe, n. afemale animal, opp. to graðfé, Grág. i. 426, Jb. 431.
ber-fjallj n. 1. [ber=bjorn and fjall, / ell= pelli s], a bear-skin,
Vkv. 10 (2). 2. [berr, nudus, and fyll, fell = mons] , a bare fell or
rocky hill, (now freq.)
ber-fættr, adj. bare-footed, bare-legged, Bs. i. 83, Hkr. ii. 259, Fms.
vii. 63, x. 331. COMPD: berfættu-bræðr, m. pl. a minorite, bare-
footed friar, Ann. 1265.
BERG, n. [Ulf. bairga = r\ optivrj; A. S. biorh; Germ, be r^; Dan.
hjœrg; Swed. be rg; cp. bjarg and borg, in Swed. and Dan. berg means
a mountain gener., = Icel. fjall; in Icel. berg is a special name] :-- a
rock, elevated rocky ground, as in lögberg; vaðberg, a rock on the shore
where the angler stands; móberg, a clay so il, saxum terresfri-arenaceum
fuscum, Eggert Itin.; þursaberg is a sort of whetstone, cp. Edda 58; and
heinberg, bone-stone, id.; silfrberg, silver-ore, Stj.; á bergi, o n a rock or
rocky platform. P. a rock, boulder; varð b. eitt undir höfði honum,
Flov. 31. y. a precipice = björg; framan í bergi, Fms. vii. 8l, Eg.
581, Hkr. i. 151; meitilberg.
berg-búi, a, m. a berg-dweller, i. e. a giant, Landn. 271, Bárð. 164.
berg-danir, m. pl. the Danes, (inhabitants) of rocks, giants, Hym. 17.
berg-hamarr, m. a rocky projection, Hom. 117*
berg-hlíð, f. the s ide or slope of a b., Fms. viii. 57, = Icel. fjallshlíð.
berg-högg, n. a quarry, bjal. 8; cp. berhögg.
bergi-biti, a, m. a bit tota s te, Sturl. ii. 132.
bergiligr, adj. inviting to taste, Sks. 528.
berging (bergning, Eluc. 20), f. tasting, taste, Stj. 292, Hom. 53,
Magn. 486, Eluc. 54.
bergisamligr, adj. = bergiligr, Sks. 528.
BERGJA, ð, [A. S. beorgan; Lat. gustare~] , tot as te; with dat., bór-
gunna vildi iingum mat b., Th. would taste no food, Eb. 262; b. ölvi, Ls. 9;
þeir bergðu engu nema snjó, Fms. viii. 52, 303, Stj. 268, Andr. 70; b.
Guðs holdi ok blóði, in the holy supper, 655 xviii; b. dauða, to taste
death, Post. 656 C, Fb. i. 323; fá margir sjukir menn heilsu, er b., that
drink, Fms. i. 232, iii. 12, Hom. 82; b. á e-u, Stj. 39, Fas. i. 246; b.
af, Sks. 106, Blas. 43; cp. bjarga, bjargast við e-t, e. g. Eb. 244, Eg.
204, Clem. 26, Fs. 174.
berg-mál, n. a n ech o, also called dvergmál. berg-mála, að, to ech o.
berg-rifa, u, f. a fissure in a rock, Symb. 56.
berg-risi, a, m. [ep. berga-troll in the Norse tales], a hill-giant, Hkr.
i. 229; hrímþursar ok bergrisar, Edda 10, 15; hon (Gerðr) var b. ættar,
22; mikit folk hrimþursa ok bergrisar, 38, Gs. 9, 2j.
berg-skor, f. pl. ar, [cp. Scot, scaur'] , a chasm in a rocky bill, Hkv. 2.
20, Fms. vii. 202, Stj. 450. í Sam. xiii. 6.
berg-snös, f. [from snos = a projection, Gullþ. 50, ch. 4, not mis,
nasus] , a rocky projection. Eg. 389, Gullþ. 8, I. e., Fas. i. 156 spelt berg-
nös, Sæm. 131.
berg-tollr, m. a rock-toll, paid for catching fowl thereon, Sturl. iii.
225.
berg-vörðr, m. a watch, look-out for rocks and cliff's; halda b., Jb. 407.
ber-hendr, adj. bare-banded.
ber-höfði, berh. öfða or berh. öfðaðr, adj. bare-beaded, Stat. 299.
ber-högg, n. [berr, nudus, or rather = berghögg, metaph. for a quarry] ,
in the phrase, ganga á (í) b. við e-n, metaph. to make open fight, deal
rudely with, Fms. xi. 248, Ld. 142; Júann gekk á b. at banna, 6V. John
interdicted openly, 625. 93, in all those passages ' á:' in mod. usage ' i, *
so Greg. 80, Sturl. ii. 61, fjorst. Síðu-H. 7.
berill, m. a barrel for fluids (for. word), Stj. 367.
BERJA, barði, pres. berr; sup. bart, barzt, O. H. L. 24, Bret. 48, 64,
Fms. viii. 214, 215, xi. 16, and later barit, barizt; part. fern, barið,
Am. 84; barðr, fern, börð, Sturl. iii. 154; mod. barinn; either form
may now be used: [Lat. / eri o. The word is not found in Ulf., and seems
to be unknown in Germ, and Engl.; it is lost in mod. Dan.] I.
act. to strike, beat, smite, with acc., Fms. vii. 227, Eg. 582: as a
punishment, b. húð af e-m, to scourge one, N. G. L. i. 85: to thrash to
death, 341; b. grjóti, to stone, of witches, Am. 84, Ld. 152, Eb. 98,
Gísl. 34: to castigate, b. til batnaðar, Hkr. ii. 178; cp. the sayings,
einginn verðr óbarinn biskup, and, vera barðr til bsekr, Bs. i. 410; b.
steinum í andlit e-m, to throw stones in one's face, 623. 31; b. e-u
saman vápnum, sverðum, skjöldum, knefum, to dash weapons ... against
, ?e ach. o ther, Fins, vii, 204; b. gull, to beat gold, x. 206; sem barit gull,
like beaten gold, Ísl. ii. 206; b. korn, to thresh corn, Magn. 520:
metaph. to chide, scold, b. e-n illyrðum, ávítum, Nj. 64, Hom. 35 :-- with
'á', 'at', to knock, rap, strike, b. á hurð, á dyrr (or at dyrum), to rap,
knock at a door, Th. 6; b. sér á brjóst, to smite on one's breast, in
repentance, Fms. v. 122; b. at hurðu, Sturl. iii. 153; b. til e-s, á e-m, to
give one a thrashing, Dropl. 23; er þú á konum barðir, Hbl. 38; hjartað
barði undir síðunni, to beat, of the heart, Str. 6 (but hjartsláttr, throbbing
of the heart), in mod. use reflex., hjartað berst, hjartað barðist í brjósti
heitt, Pass. 2. 12: in the phrase, b. í brestina, to cry off a bargain, the
metaphor is taken from hammering the fissure of a ring or the like, in
order to hide the fault, Nj. 32. II. reflex., berjask, [cp. Fr. se
battre; Germ, sich schlagen], to fight, Lat. pugnare, Boll. 360, Rd. 296,
Fms. x. 86, Ísl. ii. 267, Fas. i. 255, Íb. 11: of a duel, ok þat með, at vit
berimk her á þinginu, Eg. 351; b. við e-n, to fight with, Fms. xi. 86;
b. á e-t, Lat. oppugnare, á borgina, i. 103, vii. 93, Stj. (freq.), seems to
be a Latinism; b. til e-s, to fight for a thing; at b. til Englands, to
invade England, Ísl. ii. 241, v. l.; b. orrostu, Lat. pugnam pugnare,
Fms. vii. 79: of the fighting of eagles, Ísl. ii. 195. III. impers.,
with dat., it dashes against; skýja grjóti barði í augu þeim, the hailstones
dashed in their eyes, Jd. 31; honum barði við ráfit kirkjunnar, he dashed
against the roof, Bs. i. 804; þeim barði saman, they dashed against each
other, id.
BERKJA, t, to bark, bluster; with dat., b. yfir e-u, AI. 24; er oss hefir
lengi í sumar berkt, Hkr. iii. 386; hefir þú stórt berkt við oss, Fms. xi.
87, [cp. barki, digrbarkliga.]
ber-kykvendi, n. a she-beast, Fms. xi. 94.
ber-kyrtlaðr, adj. without cloak, wearing the kyrtill only, Fms. ii. 29.
ber-leggjaðr and berleggr, adj. bare-legged, Fms. vii. 63, x. 415.
ber-ligr, adj. and berliga, adv. I. [berr, nudus], open, manifest,
Hom. 134; adv. openly, Fms. iv. 234, ix. 447, Ísl. ii. 317; compar.,
Clem. 46. II. [berr, bacca] , fruitful, Stj. 15.
berlings-áss, m. [from Swed. bärling, a pole, bar] , a pole; b. þrettán
álna langr, Fms. iii. 227, GREEK, l. c., [cp. berling, in Engl. carpentry,
the cross rafter of a roof.]
ber-málugr and bermáll, adj. bare-spoken, outspoken, Fms. x. 420.
ber-mælgi, f. bare-speech, freedom of speech, Fms. vi. 178.
ber-mæli, n. pl. = bermælgi, Fms. ix. 333, Hkr. iii. 77.
ber-mæltr, part. = bermálugr, Fms. xi. 53, Hkr. iii. 97.
bernska, u, f. [barn], childhood, childishness; proverb, bráðgeð er
bernskan, Fms. vi. 220; vera í b., Nj. 30, Fms. vii. 199, Sks. 596.
COMPDS: bernsku-bragð, n. a boyish trick, Grett. 92, Sturl. iii. 124.
bernsku-maðr, m. a youth, childish person, Hkr. ii. 156.
bernskligr, adj. (-liga, adv.), childish, Fms. v. 245, Sks. 553, 153,
Magn. 434.
bernskr, adj. [Ulf. barnisks], childish, Fms. i. 22, vii. 237, ix. 249,
Hom. 50.
ber-orðr, adj. = bermáll.
BERR, adj. [A. S. bär; Engl. bare; Germ, bar; Slav. bos; Litt.
bosus; the Goth word is not on record, but was prob. sounded basus;
the radical form is b-s, not b-r, and it is consequently different from Lat.
-perio (in aperio), or bera, ferre, v. Grimm s. v.]; :-- Lat. nudus, bare,
naked; albrynjaðr svá at ekki var bert nema augun, Fms. vii. 45; beran
vápnastað, Nj. 9; undir berum himni, under the bare sky, in open air,
sub dio, Karl. 544; á beru svæði, in open field; ber sverð, naked swords,
Fms. i. 266; UNCERTAINða berum hestum = berbakt, Dl. ii. 2. metaph.
naked, unprotected, Grág. ii. 8; berr er hverr á baki nema sér bróður eigi
(a proverb), Nj. 265. β. uncovered, open, clear, manifest; segja með
berum orðum, in clear words, Stj. 447; verða berr at e-u, to be convicted
of a thing, 656 A, 25; berar jartegnir, Fms. ii. 221; góran sik beran at
e-u, to shew openly, mostly in a bad sense, xi. 55; vóru berastir í því
Þrændir, the Th. were most undisguised in it, Hkr. ii. 57; göra bert,
to make known, lay bare, Fms. i. 32, vii. 195.
ber-serkr, s, m., pl. ir: [the etymology of this word has been much
contested; some -- upon the authority of Snorri, hans menn fóru 'bryn&dash-uncertain;julausir,'
Hkr. i. 11 -- derive it from 'berr' (bare) and 'serkr' [cp. sark,
Scot, for shirt]; but this etymology is inadmissible, because 'serkr' is a
subst. not an adj.: others derive it from 'berr' (Germ, bär = ursus),
which is greatly to be preferred, for in olden ages athletes and champions
used to wear hides of bears, wolves, and reindeer (as skins of lions in
the south), hence the names Bjálfi, Bjarnhéðinn, Úlfhéðinn, (héðinn,
pellis,) -- 'pellibus aut parvis rhenonum tegimentis utuntur, 'Caes. Bell.
Gall. vi. 22: even the old poets understood the name so, as may be
seen in the poem of Hornklofi (beginning of 10th century), a dialogue
between a Valkyrja and a raven, where the Valkyrja says, at berserkja
reiðu vil ek þik spyrja, to which the raven replies, Úlfhéðnar heita, they
are called Wolfcoats, cp. the Vd. ch. 9; þeir berserkir er Úlfhéðnar vóru
kallaðir, þeir höfðu vargstakka (coats of wild beasts) fyrir brynjur, Fs.
17 :-- a 'bear-sark,' 'bear-coat,' i. e. a wild warrior or champion of the
heathen age; twelve berserkers are mentioned as the chief followers of
several kings of antiquity, e. g. of the Dan. king Rolf Krake, Edda 82;
a Swed. king, Gautr. S. Fas. iii. 36; king Adils, Hrólf. Kr. S. ch. 16 sqq.;
Harald Hárfagri, Eg. ch. 9, Grett. ch. 2, Vd. l. c. (Hornklofi, v. above);
the twelve sons of Arngrim, Hervar. S. ch. 3-5, Hdl. 22, 23; the two
berserkers sent as a present by king Eric at Upsala to earl Hakon of
Norway, and by him presented to an Icel. nobleman, Eb. ch. 25. In
battle the berserkers were subject to fits of frenzy, called berserksgangr
(furor bersercicus, cp. the phrase, ganga berserksgang), when they
howled like wild beasts, foamed at the mouth and gnawed the iron rim
of their shields; during these fits they were, according to popular belief,
proof against steel and fire, and made great havoc in the ranks of the
enemy; but when the fever abated they were weak and tame. A
graphical description of the 'furor bersercicus' is found in the Sagas,
Yngl. S. ch. 6, Hervar. S. l. c., Eg. ch. 27, 67, Grett. ch. 42, Eb. ch. 25, Nj.
ch. 104, Kristni S. ch. 2, 8 (Vd. ch. 46); cp. also a passage in the poem
of Hornklofi | grenjuðu berserkir, | guðr var þeim á sinnum, | emjaðu
Úlfhéðnar | ok ísarn gniiðu -- which lines recall to the mind Roman
descriptions of the Cimbric war-cry. In the Icel. Jus Eccles. the berserksgangr,
as connected with the heathen age, is liable to the lesser
outlawry, K. Þ. K. 78; it is mentioned as a sort of possession in Vd. ch.
37, and as healed by a vow to God. In the Dropl. S. Major (in MS.)
it is medically described as a disease (v. the whole extract in the essay
'De furore Bersercico,' Kristni S. old Ed. in cake); but this Saga is
modern, probably of the first part of the 17th century. The description
of these champions has a rather mythical character. A somewhat different
sort of berserker is also recorded in Norway as existing in gangs
of professional bullies, roaming about from house to house, challenging
husbandmen to 'holmgang' (duel), extorting ransom (leysa sik af hólmi),
and, in case of victory, carrying off wives, sisters, or daughters; but in
most cases the damsel is happily rescued by some travelling Icelander,
who fights and kills the berserker. The most curious passages are Glúm,
ch. 4, 6, Gísl. ch. 1 (cp. Sir Edm. Head's and Mr. Dasent's remarks in
the prefaces), Grett. ch. 21, 42, Eg. ch. 67, Flóam. S. ch. 15, 17; according
to Grett. ch. 21, these banditti were made outlaws by earl Eric,
A. D. 1012. It is worth noticing that no berserker is described as a
native of Icel.; the historians are anxious to state that those who appeared
in Icel. (Nj., Eb., Kr. S. l. c.) were born Norse (or Swedes), and they
were looked upon with fear and execration. That men of the heathen age
were taken with fits of the 'furor athleticus' is recorded in the case of
Thorir in the Vd., the old Kveldulf in Eg., and proved by the fact that the
law set a penalty upon it. Berserkr now and then occurs as a nickname,
Glúm. 378. The author of the Yngl. S. attributes the berserksgangr to
Odin and his followers, but this is a sheer misinterpretation, or perhaps the
whole passage is a rude paraphrase of Hm. 149 sqq. In the old Hbl. 37
berserkr and giant are used synonymously. The berserkers are the representatives
of mere brute force, and it therefore sounds almost blasphemous,
when the Norse Barl. S. speaks of Guðs berserkr (a'bear-coat' or champion
of God), (Jesus Kristr gleymdi eigi hólmgöngu sins berserks), 54,
197. With the introduction of Christianity this championship disappeared
altogether.
bersi, a, m. a bear, Grett. 101 A, Fas. ii. 517, Sd. 165, Finnb. 246: the
phrase, at taka sér bersa-leyfi, to take bear's leave, i. e. to ask nobody (cp.
'to take French leave'): freq. as a nom. pr., and hence in Icel. local
names.
ber-skjaldaðr, adj. bare of shield, i. e. without a shield, Nj. 97.
ber-svæði, n. an open field.
ber-syndugr, adj. (theol.), a sinner, publicans and 'sinners,' Greg. 33,
Post. 656, H. E. i. 585.
ber-sögli, f. [bersogull, adj.], a free, frank speech; hence ber&dash-uncertain;söglis-vísur,
f. pl., name of a poem by Sighvat, Fms. vi. 38 sq.
ber-yrði, n. pl. plain-speaking, Fms. vii. 161.
BETR, adv., compar. to vel; and BEZT, elder form bazt, superl.,
better, best: 1. compar., er betr er, luckily, happily, Fms. ix. 409,
Ld. 22; b. þætti mér, I would rather, Nj. 17; vánu betr, Lat. spe
melius, Fms. ii. 101; b. úgört, better not to do, Ld. 59; hafa b., to get
the better of it, Fb. i. 174: adding gen., þess b., er ..., so much the better
..., Sks. 426: denoting quantity, more, leggit fram b. hit mikla skipit,
advance it farther, better on, Fms. ii. 307; engi maðr tók b. en í öxl honum,
v. 67; b. en tuttugu menn, ix. 339; þrjú hundruð ok þrír tigir ok sex
b., to boot, Rb. 88; ekki máttu sumir menn b. en fá staðist, i. e. they
could do no more, were just able to keep up against him, Fms. xi. 136; ef
hann orkar b., if he can do more, Grág. (Kb.) ch. 128; nú má hann
b., but if he is able to do more..., id. 2. superl., bazt búið, best
equipped, Fas. ii. 523; with a gen., bezt allra manna, Eg. 34; manna
bezt, Nj. 147; kvenna bezt hærð, Landn. 151; bazt at báðir væri, cp.
Germ, am besten, am liebsten, soonest, Eg. 256.
betra, að, to better, improve, Ld. 106; betrask, to become better, Fms.
iii. 160: impers., ef eigi betraðist um, Rd. 277; þeir sögðu, at konungi
betraðist mjök, that the king was much better, Fms. ix. 215.
betran, f. a bettering, improving, esp. in theol., Fms. vi. 217, Stj. 158:
alliter., böt ok betran.
betr-feðrungr, m. a man better than his father, Fms. vi. 286.
BETRI, betra, compar., and BEZTB, baztr, batztr, the superl.
to ' góðr, ' which serves as the posit. :-- in the compar. the primitive a
becomes e; thus old poets of the beginning of the nth century, as
Sighvat, rhyme betri -- setrs; the old form batri however occurs, 655 xx. 4:
in the superl. the a was kept till the end of the 12th century. Sighvat
rhymes, last -- bazti; old vellum MSS. now and then still spell with a
(bazt, baztr ...), Glúm. 371, Heið. S. Ísl. ii. 324, Grág. ii. 165, 252, Fms.
xi. 214, 220, Hm. 13, 26, 47, Hkv. Hjörv. 39, Lb. 12, Pd. 11^1. 27, 625.
42, Fms. x. (Ágrip) 418; baþztra (baztra), gen. pl., 398, 401 (but betþt,
385); bazta (acc.), Eluc. 36: sing. fern, and neut. pl. bözt, with a changed
vowel, bözt heill, n. pl., Skv. 2. 19; böztu (böþtu), pl., Fms. x. 401,
403, 415: it is spelt with z, tz (in Agrip even pf), or zt, in mod. spelling
often s, as in mod. Engl., and pronounced at present as an s, [Goth, batizo,
superl. batisto; A. S. batra and betsta, besta; Engl. better and be s t; Germ.
be ss er and beste] :-- better, best; meira ok betra, Nj. 45, 193; betri, Dipl.
v. 18; beztr kostr, Nj. I, Eg. 25; beztr bóndi, Ld. 22. p. kind, friendly
towards one; with dat., er honum hafði baztr verit, 625. 42; er mér hefir
beztr verit, Fms. vii. 2 74 • er þér fyrir því bezt..., it i s best for thee, than
doest best to accept it, Nj. 225; því at þinn hlutr má eigi verða betri en
góðr, 256; betra byr ok blíðara, 625. 4: with gen., meðan bezt er
sumars, during (be best part of the summer, Sks. 29, etc. etc., v. góðr.
beygja, ð, [baugr], to be n d, bow, Fms. ii. 108, iii. 210, x. 174:
metaph., b. e-m krók, to make it crooked for one, the metaphor taken
from a game or from wrestling, Ld. 40.
beygla, u, f. to dint, of plate, metal, etc., Sturl. ii. 221.
BEYKI, n. beech-wood; beykir, m. a cooper, v. buðkr.
beyla, u, f. a bump, Lat. gibbus, swelling, Bjorn, cp. Snot 98.
beyrsta and beysta, t, [old Dan. börste; Swed. b os t a], to bruise, beat;
b. korn, to thresh, Fms. xi. 272; the alliterated phrases, berja ok b., t o
flog, Hom. 119; b. ok bíta, Grág. ii. 118; b. bakföllum, to pull hard,
beat the waves with the oars, Am. 35.
beysti, n. [Swed. bös te], a bam, gammon of bacon, biðr. 222.
beytill, m., v. góibeytill, equisetu?n hiernale, a cognom., Landn.
beztr, baztr, bezt, bazt, v. betri and betr.
BIBLIA, and old form BIBLA, u, f. the Bible, Am. (Hb.) 10.
BIÐ, n. pl. [A. S. bid], a biding, waiting, delay; skömm bið, Al.
118: patience, mikit megu biðiu (a proverb), 119, 623. 60; vera góðr
í biðum, to be patient and forbearing, Bs. i. 141; liggja ú bið (biðum ?),
to bide the events, Fms. x. 407: in mod. usage fern, sing., lífið manns
hart fram hleypr, hefir það enga bið, Hallgr.
biða, að, to bide a bit, Stj. 298, Bs. ii. 123: with gen. (= bíða), ok
biðuðu þeirra, Fagrsk. 138, Nj. (Lat.) no note k, 135 note o.
biðan, f. = bið, H. E. ii. 80.
bið-angr and biðvangr, m. a biding, delay, Fms. ix. 259, v. l.
biðill, m., dat. biðli, pl. biðlar, a wooer, suitor, Fms. ii. 8.
BIÐJA, bað, báðu, beðit; pres. bið; imperat. bið and biddu; poët.
forms with suff. neg. 1st pers. pres. biðkat ek, Gísl. (in a verse): [Ulf.
bidian = aÍTtîv, (ptarav; A. S. biddian; Old Engl. bid, bede (in bedes-man),
and ' to bid one's be a d s;' Germ, bitten, beten; cp. Lat. petere~\ :-- to beg;
with gen. of the thing, dat. of the person; or in old writers with infin.
without the particle ' at;' or 'at' with a subj.: a. with infin., Jarl
bað þá drepa hann, ... bað hann gefa Hallfreði grið, Fms. iii. 25; hann
bað alla bíða, Nj. 196; bað þá heila hittast, Eg. 22, Fms. vii. 351;
Skapti bað Gizur (acc.) sitja, Nj. 226; Flosi bað alla menn koma, Nj.
196, Hdl. 2; inn bið þú hann ganga, Skm. 16, Ls. 16; b. e-n vera heilan,
valere jubere, Gm. 3, Hkv. 1, 2: still so in the Or. 65 (biðr ek Ólaf
bjarga mér) of the end of the 14th century; mod. usage prefers to add
the ' at, " yet Hallgrimr uses both, e. g. hann bað Pétr með hryggri lund,
hjá sér vaka um eina stund, Pass. 4. 6; but, Guð bið eg nú að gefa mér
náð, id. p. with 'at' and a subj., b. viljum vér þik, at þú sér, Nj.
226, Jb. 17: without ' at, ' Pass. 6. 13, 3. 12. y- w'tn gen-' b. matar,
Grág. i. 261; er per þess ekki biðjanda. Eg. 423; b. liðs, liðveizlu,
föruneytis, brautargengis, Nj. 226, 223, Ísl. ii. 322; bænar, Fms. iv. 12;
b. e-m lífs, griða, góðs, böls, to beg for the life ... of one, Háv. 39, Fms.
iii. 25, Edda 38, Hm. 127; b. fyrir e-m, to beg, pray for one, Nj. 55; b.
e-n til e-s, to request one to do a thing, Grág. i. 450, Fms. v. 34: spec, t o
court (a lady), propose, with gen. as object of the thing and person here
coincide, b. konu, b. sir konu, Eg. 5, Nj. 2, Rm. 37. 2. to pray (to
God), absol., hann bað á þessa lund, Blas. 41; b. til Guðs, Sks. 308,
Fms. iii. 48; b. baen sinni (dat.), to prayone's prayer, 655 xvi, Hom.
114; b. bæn sína, id., Blas. 50. p. reflex., biðjask fyrir, to sayone's
prayers, Nj. 196; er svá baðst fyrir at krossi, Landn. 45, 623. 34,
Orkn. 51; biðjast undan, to excuse oneself, beg pardon, F"ms. vii.
351: the reflex, may resume the infin. sign ' at, ' and even an active may
do so, if used as a substitute for a reflex., e. g. biðr bórólfr at fara norðr
á Hálogaland, Tb. asked for furlough to go to H., Eg. 35.
bið-lund (and biðlyndi, Hom. 26. transl. of Lat. longanimitas), f.
forbearance, patience, Hom. 97, Stj. 52, Pass. 8. 13, 15, 15. 13. COMPDS:
biðlundar-góðr, adj. forbearing, Fb. ii. 261. biðlundar-mál, n.
a thing that can bide, as to which there is no hurry, Grett. 150.
bið-stund, f. (biðstóll, Bs. i. 292 is prob. a false reading), biding a
bit, Bs. i. 292, 704, Fms. viii. 151, THom. 104.
BIFAST, ð, mod. að, dep. [Gr. *f(f3-, Qå~os, cp. Lat. paveo^febrts •
A. S. beofan; Germ, beben], to shake, to tremble: 1. in old writers only
dep., bifðisk, bkv. 13, Hkv. 23, bd. 17; bifaðist, Gísl. 60, Grett. 114:
to fear, en þó bifast aldri hjartað, Al. 80. 2. in mod. usage also
act. to move, of something very heavy, with dat., e. g. eg gat ekki
bifað því, / could not move it.
bifr, m., in the compd úbifr, m. dislike, in the phrase, e-m er ú. að
e-ni, one feels a dislike to. COMPD: bifr-staup, n. a cup, Eb. (in a
verse).
bifra, u, f. [A. S. beber, be/ er], a beaver (?), a cognom., Fms.
bif-röst, f., the poet, mythical name of the rainbow, Edda 8, (vi a
tremula); but Gm. 44 and Fm. 15 read bilröst.
bifu-kolla (byðui-, Safn i. 95), u, f. leontodon taraxacum, Hjalt. 254.
BIK, n. [Lat. pi*; Gr. irtcrcra; A. S. pi c; Engl. pitch; Germ. pech;
a for. word], pitch, Stj. 46; svartr sem. b., Nj. 195, Orkn. 350, Rb. 352.
COMPD: bik-svartr, adj. black a s pitch.
bika, að, to pitch, Stj. 58, Ver. 8.
BIKARR, m. [Hel. bicere; Engl. beaker; Scot, bicker; Germ.
becher; Dan. bœger, cp. Gr. ftinos; Ital. bic c hiere], a beaker, large
drinking cup, Dipl. v. 18: botan. perianthium, Hjalt.
BIKKJA, u, f. a bitch; þann graut gaf hann blauðum hundum ok
mælti, þat er makligt at bikkjur eti bor, Fms. ii. 163: as an abusive term,
Fs. 54, Fas. i. 39; so in mod. Icel. a bad horse is called. COMPDS:
bikkju-hvelpr, m. a bitch's whelp, Fms. ix. 513. bikkju-sonr, m.
so n of a b., Fas. iii. 607. bikkju-stakkr, m. the s kin of a b., Fas.
iii. 417: all of these used as terms of abuse.
bikkja, ð, t, [bikka, to roll, Ivar Aasen], to plunge into water; hann
bikði í sjoinn, he plunged overboard, Fms. x. 329; bikti sér út af borðinu,
ii. 183; cp. Lapp, puokljet -- to plunge.
BIL, n., temp, a moment, twinkling of an eye; \ því bili, Nj. 115; þat
bil, that very moment, Stj. 149, 157, Fms. i. 45. p. loc., Lat. inter-
vallum, an open space left; b. er þarna, Fas. ii. 67; orðin standa eiga þétt
(namely in writing), en þó bil á milli, an Icel. rhyme. -y- tne poetical
compds such as biltrauðr, bilstyggr, bilgrönduðr ..., (all of them epithets
of a hero, fearless, dauntless,) point to an obsolete sense of the word,
failure, fear, giving way, or the like; cp. bilbugr, bilgjarn, and the verb
bila; cp. also timabil, a period; millibil, distance; dagmálabil, hádegis-
bil, nónbil, etc., nine o'clock, full day-time, noon-time, etc. II.
fem. pr. name of a goddess, Lex. Poët.
bila, að, pres. bil (instead of bilar), Fas. ii. 76 (in a verse), to fail;
burr vill fyrir engan mun bila at koma til einvigis, Tb. will not fail to
meet, Edda 57; fiorsteinn kvað pat eigi mundu at bila, Tb. said that it
should not fail, he should not fail in doing so, Lv. 33: with dat., flestum
bilar áræðit, a proverb, Fms. ii. 31 (Ld. 170), Rd. 260. 2. impers.,
e-n bilar (acc.), Finnb. 338 (in mod. usage impers. throughout), to break,
crack, þá er skipit hljóp af stokkunum, þá bilaði í skarir nokkurar, Fms.
viii. 196; reiði b., Grág. ii. 295; b. at e-u, id., Gþl. 369; bil sterka
arma, my strong arms fail, Fas. ii. I. e.
bil-bugr (bilsbugr, Fas. iii. 150), m. failing of heart; in the phrase,
láta engan bilbug á sór sjá (finna), to stand firm, shew no sign of fear,
Fms. viii. 412, Grett. 124, Fas. iii. 150, Karl. 233; fá b. á e-m, to throw
one back, Karl. 80.
bil-eygr, adj. a nickname of Odin, of unsteady eyes, Edda (Gl.)
bil-gjarn, adj., occurs only in the compd úbilgjarn, overbearing.
bil-röst, f. via tremula, the rainbow, v. bifröst.
bil-skirnir, m. the heavenly abode of Tbor, from the flashing of light,
Edda.
bilt, prob. an old n. part, from bila; only used in the phrase, e-m verðr
bill, to be amazed, astonished; en þá er sagt, at bór (dat.) varð bill cinu
sinni at slá hann, the first time that Thor's heart failed him, Edda 29; varð
þeim bilt, Korm. 40, Nj. 169.
bimbult (now proncd. bumbult), n. adj., only in the phrase, e-m
verðr b., to feel uneasy, Gísl. 33, of a witch (freq., but regarded as a
slang word), mér er half bumbult...
BINDA, batt, 2nd pers. bazt, pl. bundu, bundit; pres. bind; 3rd pers.
reflex, bizt; imperat. bind, bind þú; 2nd pers. bittú, bitt þú, Fm. 40:
[Goth., A. S., Hel. bindan; Engl. bind; Germ, binden; Swed. binda, 2nd
pers. bandt; in Icel. by assimilation batt; bant, however, Hb. 20, 32
(1865)] :-- to bind: I. prop, to bind in fetters, (cp. bond, vincula;
bandingi, pri so ner), Hom. 119, Fms. xi. 146, Gþl. 179: 1. to tie,
fasten, tie -up, b. hest, Nj. 83; naut, Ld. 98, Bs. i. 171; b. hund, Grág. ii.
119; b. við e-t, to fasten to; b. stein við háls e-m, 655 xxviii; b. blæju við
stong, Fms. ix. 358; b. skó, þvengi, to tie the s hoes, Nj. 143, borst. St. 53,
Orkn. 430: to bind in parcels, to pack up, b. varning, Fms. iii. 91, ix.
241 (a pun); b. hey, to tru ss hay for carting, Nj. 74; klyf, Grett. 123;
b. at, til, to bind round a sack, parcel, Fms. i. 10; to bind a b oo k,
(band, bindi, volume, are mod. phrases), Dipl. i. 5, 9, ii. 13. p.
medic, to bind wounds, to bind up, b. sár, Eg. 33, Bs. i. 639, Fms. i. 46
(cp. Germ, verbindetî); b. um, of fomentation, Str. 4. 72: metaph.
phrase, eiga um sárt at b., to have a so re wound to bind up, one feeling
sore; hefir margr hlotið um sárt at b. fyrir mér, i. e. / have inflicted deep
wounds on many, Nj. 54: the proverb, bezt er um heilt at b., or eiga um heilt at b., to bind a sound limb, i.e. to be safe and sound; þykir mér bezt um heilt at b., I think to keep my limbs unhurt, to run no risk, Fms. vii. 263. 2. with a notion of impediment; b. skjöld sinn, to entangle the shield: metaph., bundin (closed, shut) skjaldborg, Sks. 385. II. metaph. to bind, make obligatory; leysa ok b., of the pope, Fms. x. 11: to make, contract a league, friendship, affinity, wedding, fellowship, oath, or the like; b. ráð, to resolve, Ld. 4, Eg. 30; samfélag, lag, vináttu, eið, tengdir, hjúskap, Fms. i. 53, iv. 15, 20, 108, 210, ix. 52, Stj. 633, K. Á. 110: absol. with a following infin., binda (fix) þeir Þórir at hittast í ákveðnum stað, Ísl. ii. 147. III. reflex, to bind, engage oneself, enter a league; leikmenn höfðu saman bundizt at setjast á kirkjueignir, Bs. i. 733; bindask (b. sik) í e-u, to engage in a thing; þótt hann væri bundinn í slíkum hlutum, 655; at b. sik í veraldligu starfi, id.; hann bazt í því, at sýslumenn yðrir skyldu eigi koma á mörkina, Eg. 71; em ek þó eigi þessa búinn, nema fleiri bindist, unless more people bind themselves, enter the league, Fær. 25, Valla L. 216; bindast í banns atkvæði, H. E. i. 465; binda sik undir e-t, with a following infin. to bind oneself to do, Vm. 25; b. sik við e-t, id., N. G. L. i. 89; bindask e-m á hendi, to bind oneself to serve another, esp. of the service of great personages; b. á hendi konungum, Fms. xi. 203, x. 215, Bs. i. 681, Orkn. 422; bindast fyrir e-u, to place oneself at the head of an undertaking, to head, Hkr. iii. 40; Öngull vildi b. fyrir um atför við Gretti, Grett. 147 A. 2. with gen., bindask e-s, to refrain from a thing; eigi bazt harm ferligra orða, i.e. he did not refrain from bad language, 655. 12; b. tára (only negative), to refrain from bursting into tears, Fms. ii. 32; hlátrs, Sks. 118; b. við e-t, id., El. 21; b. af e-u, Stj. 56.
bindandi and bindendi, f. (now neut., Thom. 68), abstinence, Stj. 147, 625. 186, Fms. i. 226, Hom. 17. COMPDS: bindendis-tími, a, m. a time of abstinence. bindandis-lif, n. a life of b., Stj. 147, 655 xiii. bindandis-maðr, m. an ascetic, Bs. ii. 146; mod. a teetotaler.
bindi, n. a sheaf, = bundin, N. G. L. i. 330; mod. a volume, (cp. Germ. band.)
BINGR, m. a bed, bolster, Korm. (in a verse), prop. a heap of corn or the like, (Scot. bing,) Nj. 153; vide Lex. Poët.
birgðir, f. pl. stores, provisions, Sturl. ii. 225, Fær. 53, Fas. ii. 423.
birgiligr, adj. well provided, Bs. i. 355.
BIRGJA, ð, to furnish, provide; skal ek víst b. hann at nökkuru, Nj. 73; segir Sigurðr, at hann mun b. þá með nökkuru móti, Fær. 237; hann birgði þá ok um búfé, Ld. 144; nú vil ek b. bú þitt at málnytu í sumar, Hrafn. 9. [In the Edd. sometimes wrongly spelt with y, as it is quite different from byrgja, to enclose.]
birgr, adj. [O. H. G. birig, fertilis; unbirig, sterilis: sometimes in Edd. wrongly spelt byrgr: this form however occurs Bs. i. 868, MS. the end of the 15th century] :-- provided, well furnished; b. at kosti, Grett. 127 A, Sd. 170; viltú selja mér augun? Þá er ek verr b. eptir, Fas. iii. 384.
BIRKI, n. collect. = björk, birch, in COMPDS: birki-raptr, m. a rafter of birch-wood, Ísl. ii. 153. birki-viðr, m. birch-wood, Grág. ii. 355.
birkja, t, to bark, strip; b. við, Jb. 235, Stj. 177; cp. Gkv. 2. 12, birkinn viðr (= birki viðr?), Fms. viii. 33; b. hest, to flay a horse.
BIRNA, u, f. a she-bear, Stj. 530, Fs. 26, Magn. 476: astron., Rb. 468; b. er vér köllum vagn, 1812. 16. birnu-gætir, m. the name of one of the constellations, 1812. 18.
BIRTA, t, [Ulf. bairhtian], to illuminate, brighten, Stj. 15; b. sýn, 655 xxx; b. blinda, id. 2. impers., þokunni birtir af, the fog lifted, Hrafn. 6: to brighten with gilding or colouring, a ship, þá var birt allt hlýrit, cp. hlýrbjartr and hlýrbirt skip, Fms. iv. 277. 3. metaph. to enlighten; birta hjörtu vár, Hom. 67, Rb. 390: to make illustrious, Skálda 204. β. to reveal, manifest, Fms. iv. 132, viii. 101: with dat., birti hann &aolig-acute;st sinni, x. 418. γ. reflex, to appear; birtist þá skaði þeirra, Fms. vii. 189, v. 344, Stj. 198, Ann. 1243; b. e-m, Fms. i. 142.
birti, f. and mod. birta, u, f. [Goth, bairhti], brightness, light, the old form birti is used Luke ii. 9, in the N. T. of 1540, and the Bible of 1584, and still kept in the 11th Ed. of Vidal. (1829); otherwise birta, Pass. 8. 19, 41. 10; birta also occurs Stj. 81, Fb. i. 122; but otherwise birti in old writers; birti ok fegrð, Fms. v. 344, x. 347; birti ægis, the gold, Edda 69; tunglsins birti, Stj. 26, Fms. i. 77.
birting, f. brightness, Sks. 26, 656 A: metaph. manifestation, revelation, Th. 76, Stj. 378, Barl. 199: vision, 655 xxxii. 2. day-break. COMPD: birtingar-tíð, f. time of revelation, Hom. 63.
birtingr, m. a fish, trutta albicolor, Edda (Gl.): a nickname, Fms. vii. 157: pl. illustrious men, Eg. (in a verse).
BISKUP, m., in very old MSS. spelt with y and o (byskop), but commonly in the MSS. contracted 'bUNCERTAIN,' so that the spelling is doubtful; but biscop (with i) occurs Bs. i. 356, byscop in the old fragm. i. 391-394; biskup is the common form in the Edd. and at present, vide Bs. i. ii, Sturl. S., Íb. [Gr. GREEK; A. S. biscop; Engl. bishop; Germ. bischof] :-- a bishop. Icel. had two sees, one at Skalholt, erected A.D. 1056; the other at Hólar, in the North, erected A.D. 1106. They were united at the end of the last century, and the see removed to Reykjavik. Biographies of ten of the bishops of the 11th to the 14th century are contained in the Bs., published 1858, and of the later bishops in the Biskupa Annálar (from A.D. 1606), published in Safn til Sögu Íslands, vol. i. and Bs. ii, and cp. farther the Biskupaæfi, by the Icel. historian Jón Halldórsson (died A.D. 1736), and the Hist. Eccl. (H. E.). by Finn Jonsson (Finnus Johannæus, son of the above-mentioned Jón Halldórsson). During two hundred years of the commonwealth till the middle of the 13th century, the bishops of Skalholt and Hólar were elected by the people or by the magnates, usually (at least the bishops of Skalholt) in parliament and in the lögrétta (the legislative council), vide the Hungrv. ch. 2 (valinn til b. af allri alþýðu á Íslandi), ch. 5, 7, 13, 16, Sturl. 2, ch. 26, Kristni S. ch. 12, Íb. ch. 10, Þorl. S. ch. 9, Páls. S. ch. 2, Guðm. S. ch. 40, Jóns S. ch. 7 (þá kaus Gizurr biskup Jón prest Ögmundarson með samþykki allra lærðra manna ok úlærðra í Norðlendinga fjórðungi). Magnús Gizurarson (died A.D. 1237) was the last popularly elected bishop of Skalholt; bishop Gudmund (died A.D. 1237) the last of Hólar; after that time bishops were imposed by the king of Norway or the archbishop. COMPDS: biskupa-búningr, m. episcopal apparel, Sturl. i. 221. biskupa-fundr, m. a synod of bishops, Fms. x. 7. biskupa-þáttr, m. the section in the Icel. Jus Eccl. referring to the bishops, K. Þ. K. 60. biskupa-þing, n. a council of bishops, Bs. i. 713, H. E. i. 456. biskups-brunnr, m. a well consecrated by bishop Gudmund, else called Gvendarbrunnar, Bs. biskups-búr, n. a 'bishop's-bower,' chamber for a bishop, Sturl. ii. 66. biskups-dómr, m. a diocese, Fms. vii. 173, xi. 229, Íb. 16, Pr. 107: episcopate, Fms. i. 118. biskups-dóttir, f. a bishop's daughter, Sturl. i. 207. biskups-dæmi, n. an episcopal see, Sturl. i. 204, iii. 124: the episcopal office, 23, Bs. i. 66, etc. biskups-efni, n. bishop-elect, Bs. i, cp. ii. 339. biskups-frændi, m. a relative of a bishop, Sturl. ii. 222. biskups-garðr, m. a bishop's manor, Fms. ix. 47. biskups-gisting, f. the duty of entertaining the bishop on his visitation, Vm. 23. biskups-kjör, n. pl. the election of a bishop, Bs. i. 476. biskups-kosning, f. id., Sturl. i. 33, Fms. viii. 118, v.l. biskups-lauss, adj. without a bishop, Fb. iii. 445, Ann. 1210. biskups-maðr, m. one in the service of a bishop, Fms. ix. 317. biskups-mark, n. the sign of a bishop; þá gerði Sabinus b. yfir dúkinum ok drakk svá öröggr (a false reading = kross-mark?), Greg. 50. biskups-mágr, m. a brother-in-law of a bishop, Fms. ix. 312, v.l. biskups-messa, u, f. a mass celebrated by a bishop, Bs. i. 131. biskups-mítr, n. a bishop's mitre, Sturl. ii. 32. biskups-nafn, n. the title of a bishop, Fms. x. 11. biskups-ríki, n. a bishopric, diocese, Ann. (Hb.) 19, Fms. xi. 229, Sturl. ii. 15. biskups-sekt, f. a fine to be paid by a bishop, N. G. L. i. 350. biskups-skattr, m. a duty to be paid to the bishop in Norway, D. N. (Fr.) biskups-skip, a bishop's ship: the bishops had a special licence for trading; about this matter, vide the Arna b. S. Laur. S. in Bs. and some of the deeds in D. I.; the two sees in Icel. had each of them a ship engaged in trade, Fms. ix. 309, v.l.; vide a treatise by Maurer written in Icel., Ný Fél. xxii. 105 sqq. biskups-skrúði, a, m. an episcopal ornament, Fms. ix. 38. biskups-sonr, m. the son of a bishop, Sturl. i. 123, Fms. x. 17. biskups-stafr, m. a bishop's staff, Bs. i. 143. biskups-stofa, u, f. a bishop's study, Dipl. ii. 11. biskups-stóll, m. an episcopal seat, bishopric, Jb. 16, K. Á. 96, Fms. x. 409. biskups-sýsla, u, f. a diocese, episcopate, Fms. vii. 172. biskups-tign, f. episcopal dignity, Bs. i. 62, 655 iii, Sks. 802, Sturl. i. 45. biskups-tíund, f. the tithe to be paid to the bishop in Iceland, v. the statute of A.D. 1096, D. I. i, Íb., K. Þ. K. 150 (ch. 39), K. Á. 96. biskupstíundar-mál, n. a lawsuit relating to the bishop, H. E. ii. 185. biskups-vatn, n. water consecrated by bishop Gudmund, Bs. i. 535. biskups-veldi, n. episcopal power, Pr. 106. biskups-vígsla, u, f. the consecration of a bishop, Fms. viii. 297, Bs. i. 61.
biskupa, að, to confirm, Hom. 99; biskup er skyldr at b. börn, K. Þ. K. 62; Guðmundr biskup biskupaði hann tvævetran, Sturl. iii. 122; tók Glúmr skírn ok var biskupaðr í banasótt af Kol biskupi, Glúm. 397: now in Icel. called að ferma or staðfesta or even kristna börn.
biskupan, f. confirmation; ferming er sumir kalla b., K. Á. 20, ch. 3.
biskupligr, adj. episcopal; b. embaetti, Stj. 556, Sks. 781, 655 xxxii. (not fit for a bishop.)
BISMARI, a, m. [for. word; Germ, besem, besen; Dan. bismer; v. Grimm s.v.], a steelyard, Gþl. 526, Dipl. iii. 4. COMPD: bismara-pund, n. a sort of pound, N. G. L. iii. 166.
bissa, u, f., Lat. byssus, a stuff, Bær. 21.
bistr, adj. [Swed. bister], angry, knitting one's brows, Sturl. iv. 82, v.l., cp. Bs. i. 750, Pass. 21. 1.
BIT, n. bite, Lat. morsus; at tönnunum er bitsins ván, Skálda 163: of cutting instruments, sax vænligt til bits, Fs. 6: of insects, mýbit, bite of gnats, Rd. 295; bit flugdýra, 655 xxx; dýrbit, a fox killing lambs, Bs. ii. 137. β. pasture = beit, N. G. L. i. 246.
bita, að, to divide (a ship) with cross-beams (biti); skip þrennum bitum út bitað, Sturl. iii. 61. β. to cut food, meat into bits.
bit-bein, n., cp. Engl. bone of contention; hafa ríki þessi lengi at öfund orðit ok bitbeinum, Fær. 230.
biti, a, m. 1. a bit, mouthful (cp. munnbiti); konungr át nökkura bita af hrosslifr, Fms. i. 37, Játv. 26, Rd. 283: in the phrase, biðja
bitum, to go begging, Grág. i. 278. 2. an fvi- t oo th=jaxl, q. v.,
[Swed. bet a r]; eru vér ok svii gamlir, ok svá bitar upp komnir, i. e. we are
no longer babies, have got our eye-teeth, Fms. viii. 325. 3. a cross-
beam, girder in a house, Ld. 316, Gbl. 346: in a ship, Lat. transtrum,
Fms. ix. 44, Stud. iii. 61.
bitill and bitull, m., dat. bitli, the bit of a bridle, Stj. 84, 397, Hkr.
i. 27, Hkv. 2. 34, Akv. 30, Fms. iv. 75, Hkr. ii. 31.
bitlingr, m. a bit, morsel; the proverb, víða koma Hallgerði bitlingar,
cp. Nj. ch. 48; stela bitlingum, to steal trifles, Sturl. i. 61, v. 1.; bera
bitlinga frá borði, a s a beggar, Fas. ii. (in a verse).
bitr, rs, adj. biting, sharp, Korm. So, Eg. 465, Fms. ii. 255.
bitra, u, f. bitterness, a cogiiom., Landn.
bitrligr, adj. s h a rp, Korm. 80, Fbr. 58: metaph., Ísl. ii. (in a verse).
bit-sótt, f. contagious disease, poët., Ýt. 17.
bit-yrði and bitryrði, n. pl. taunts, N. G. L. i. 223.
bí, bí, and bíum, bium, interj. lullaby!
BÍÐA, beið, biðu, beðit; pres. bíð; imperat. bíð, 2ndpers. bíðþii, biddu,
[Ulf. beid a n; A. S. bidan; Engl. bide; O. H. G. bitan] :-- -to bide. I.
to bide, wait for: with gen., b. e-s, to -wait for one, Eg. 274; skal slikra
manna at visu vel b., s wc h men are worth wailing for, i. e. they are not
to be had at once, Fms. ii. 34; the phrase, bíða sinnar stundar, to bide
one's time: with héðan, þaðan, to wait, stand ivaiting, bíð þú héðan,
unz ek kem, 656 C. 35; þaðan beið þengill, Hkv. 1. 22: also, b. e-s
ór stað, Lex. Poët. The old writers constantly use a notion 'a loco/
þaðan, héðan, or stað, where the mod. usage is her, þar, ' in loco:'
absol., Fms. x. 37, Nj. 3. II. to abide, suffer, undergo, Lat.
pad; with acc., b. harm, Nj. 250; skaða, Grúg. i. 459, 656 C; ámæli,
to be blamed, Nj. 133; bana, dauða, hel, to abide death ... . to die, Hm.
19, Fms. vi. 114; ósigr, to abide defeat, be defeated; svá skal böl bæta
at bíða annat meira (a proverb), Fb. ii. 336, Al. 57: sometimes in a
good sense, bíða elli, to l as t toa great age, 656 A; b. enga ro, to feel
no peace, be uneasy, Eg. 403; b. ekki (seint) bætr e-s, of an irreparable
loss, Ísl. ii. 172. III. impers., e-t (acc.) bíðr, there abides, i. e.
exists, is to be bad, with a preceding negative; hvúrki bíðr þar báru nú
vindsblæ, th er e is felt neither wave nor blast, Sti. 78; beið cngan þann cr
ráða kynni, there was none that could make it out, 22; varla bcið brauð
cðr fæðu, was not to be bad, 212; slægastr af iillum þeíni kvikenduni er til
bíðr á jarðríki, 34. Gen. iii. I. part. pl. bíðendr, v.
bíðandi, f. a biding, waiting, delay, Fms. ii. 216.
bí-fala, að, [Germ, befehlen\, to recommend, command, Bs. i. 145 note
7, from paper MS., v. Introd. p. 48.
bíldr, m., and bilda, u, f. an axe, Edda (Gl.); an instrument for bleed-
ing: büd-spor, n. a scar as from a b., Bs. i. 367. 2. a sheep ivitb
spotted cheeks: bíld-óttr, adj. (sheep) spotted on the cbeeis, Rd. 240.
bíld-ör, f. a blunt arrow, a bolt,, Fms. ii. 320, x. 362.
bí-lífl, n. [A. S. biliofa'] , luxury, Al. 17, 34, 45.
bí-standa, stóð, [Goth, bistandan; Germ, beisteberi] , (for. word), t o
oss i s t, Stj. MS. 227, col. 102.
bísundr, m. (for. word), a besant (Byzantius), a coin, El. 2.
BÍTA, beit, bitu, bitið; pres. bit; imperat. bit, 2nd pers. bittú; poi;t.
forms with the negative, beitat, Eg. (in a verse); subj. bitia, Hkv. 2. 31,
[Ulf. beitan; Engl. bite; Cierm. bcizen] :-- to bite, Lat. mordere: I.
properly, 1. with the teeth, Eg. 508, N. G. L. i. 351; b. menn (of
a dog), Grág. ii. 119; b. skarð ór, P^g. 605: of a horse, N. G. L. i.
392: foxes killing sheep, Bs. ii. 138, N. G. L. ii. 34 (wolf) :-- to sti ng",
of wasps, gnats, Landn. 146. 2. of grazing animals; b. gras,
lauf, skóg, Grág. ii. 229, (hence beit, pasture); hvar hestar þínir bitu
gras, Fs. 57: absol. to graze, Karj. 71. 3. of sharp instruments,
weapons (vápnbitinn); engir vóru ósárir nema þeir er eigi bitu jam,
except those whom iron could not bite, Eg. 33; sverðit beit ekki, did not
cut, Nj. 45, Edda 7; 1'u'irnir bita, 48; fótrinn brotnaði en eigi beit, the
Mi'o rd did not cut but broke the leg, Bjarn. 66. /3. e-m bitr, o ne's
weapon (scythe) cuts well, bi/es; allt bitu honum annan veg vápnin, Eg.
93. 4. of a ship, to cruise; her er skip ... er vt'-r köllum bita
(bi te the wind) allra skipa bezt, the best sail, Fs. 27: impers., beit þeim
eigi fyrir Rcvkjancs, they could not clear cape R., Landn. 30. 5.
in fishing, to bite, take the bait; bitr vel á urn daginn, the jfisbes did bi!e,
Ld. 40; bita maetti beitfiskr, q. v. 6. bita á vörrinni, to bite the
lip as a token of pain or emotion, Nj. 68; hann hafôi bitið á kampinum,
had bitten the beard, 209. II. metaph.: a. of frost, cold,
sickness, and the like. |3. to bite, sting, hurt; hvat mun oss heidr b.
orð hans, why should his speech sti?ig us any more ? Grett. 95 A; eigi
veil ek presir, nema orðin þín hah bitið, thy words have bit, Fms. vii.
39. -y- as a 'aw tcrnl; sekt, sök bitr, the guilt strikes the convict,
when brought home to him, hence sakbitinn, guilty; pa menu er hvár-
tveggja hata bitið, log, róttindi ok svá doinar, convicted in the face of
law and justice, Sks. 655 B; utn þau múl sem sckt bitr, i. e. unlawful
cases, liable to punishment, K. Á. 148; um þat er sekt bitr, Grett. 133 A
(new Ed. 1853), Sks. 655. 8. b.;i e-n, to cut deep, affect, make an
impression upon; the phrase, láta ekki á sig b., to stand proof against
all; þetta let Kjartan a sik b., Ä'. felt pain from it, Ld. 204; láttu þetta,; ekki á þik b., d o no t mind it, id.; rennr þat öðrum opt mjök í brjóst,
er á suma bitr ekki (of the conscience), 655 xi. e. e-t bitr fyrir,
something ' bites off, ' i. e. i s decisive, makes a thing impossible or out of
question; þat annat (theother rea so n) er þó bítr skjótara, which is still
more decided against it, Fms. ii. 266; þeir kváðust þenna kost eigi vilja,
ok kváðu þat tvennt til vera er fyrir beit, two decided obstacles, reasons
against it, Sturl. iii. 47; þú ert miklu œri maðr at aldri, en svá at vér
hafim her lögtekna í Jómsborg, ok bitr þat fyrir, that puts it out of ques-
tion, makes it impossible, Fms. x. 93; jborgilsi þykir nú þetta ráð mega
fyrir bita, Th. thought this would be quite sufficient, -- fyrir hlita would
here be better, -- Ld. 264; þeir höfðu jafnan minna hlut ór málum, þó
þetta biti mí fyrir, they always got the worst of it, though this was a
thorough beating, Fas. 1. 144; (Þat er) lögmanni ok ló'gréttumönnum
þykir fyrir b., seems a decisive proof, cuts the case off'at once, N. G. L. ii.
21; b. e-m at fullu, to prove fatal to, tell fully upon; hafa mik nú at
fullu bitið hans raft, Fs. 8; Njáls bita ráðin, a proverb quoted by Arngrini
in Brevis Comment., written A. D. 1593, denoting the sagacity of Njal's
schemes; beit þetta ráð, it was effective, Fs. 153; e-m bitr við at horfa,
Band. 7 C, is no doubt a false reading, = byðr, which is the reading I. e. of the
vellum MS. 2845, vide bjóða. III. recipr. of horse fight, Rd. 298.
bí-tala, be-tala, að, to pay, (mod.); cp. Germ, bezahlen.
bja, interj. fie / "bis,, to
bjagaðr, part, wry, deformed, cp. bagr. bjag-leitr, adj. ugly, de-
formed, Fas. ii. 149.
bjalla, u, f. a bell, certainly an Engl. word imported into Icel. along
with Christianity; bjöllu gætir, the keeper of the bell, is a nickname
given by the heathen í eel. to a missionary, A. D. 998, Kristni S. (in a
verse): hann vígði klukkur ok bjoilur, Bs. i. 65, Fms. i. 233: bjalla is
now esp. used of small bells, e. g. on the horns of sheep, but klukka of
a church bell; cp. dynbjaüa, Grett.
bjannak, n. an air. \ty.; þat var huttr hans ef hann (viz. Odin) sendi
menn sina til orrostu eðr aðrar sendifarar, at hann lagði áðr hendr í höfuð
þcirn ok gaf þeim bjannak, trúðu þeir at þá mundi vel farast, Ýngl. S.
ch. II; it is commonly interpreted as benedictio, but it is no doubt the
Scot, bannock, from Gael, banagh, an oat-cake; cp. Lat. panis. The
whole passage in the Hkr. points to Christian rites and ideas brought
into the pagan North, but which are here attributed to Odin, (cp. the
breaking of bread and the Eucharist.)
BJARG, n. [Ulf. bairgahei -- 7) ôpfivý; A. S. beor if; Germ, berg; lost
in Engl.], rocks, precipices: 1. neut. pl. bjorg, precipices (in a collect,
sense), esp. on the sea-side, cp. flugabjörg, sjófarbjörg, hamrabjörg; preci-
pices covered with, gulls and sea fowls are called bjarg, e. g. Lútrabjarg,
bórisbjörg, mostly in pl., Bs. ii. ill, Fms. 275, Orkn. 312. 2. sing.
rock; bjargit hafði nylig'i sprungit frá einum hellismunna, Fms. i. 230;
vatn or bjargi, water oat of a rock, 655 xii, Nj. 264, Fas. ii. 29. 0. in
sing, it chiefly means a n immense stone (cp. heljarbjarg), a boulder; hann
hetir fort þat bjarg í ^iellisdyrnar, at ekki má í hellinn komast, Fms. iii.
223; cinn stein svá mikinn sem bjarg væri, Gísl. 31; live stór björg
(pl.) at sá hestr dró, Edda 26; at svá ungr maðr skyldi hefja svá stórt
bjarg, Grett. 93.
BJARGA, barg, burgu, borgit; pres. bergr, pl. björgum; imperat. bjarg;
pret. subj. byrga: in mod. use after the Reformation this verb is constantly
used weak, bjarga, að, pres. bjargar, pret. bjargat; the only remnant of
the old is the sup. borgit, etc. In Norway this weak form occurs very
early, e. g. bjargar, servat, Hom. 17; in Icel. the weak seldom occurs
before the 15th century; bjargaðist, Fs. 143, and bjargat (sup.) = borgit,
Lv. II, are probably due to these passages being left in paper MSS.;
the weak bjargaði, however, occurs in a vellum MS. of the 15th cen-
tury, borf. Karl. 388; 1st pers. pres. bjarga, Fms. xi. 150 (Ma. 13th
century) seems to be a Norse idiom, [Goth, bairgan; Hel. bergan; A. S.
beargan; cp. birgr ] :-- to save, help; with dat., bergr hverjum sem eigi er
feis^r (a proverb), Sturl. iii. 220; sá er öldum bergr, who s a f e s mankind,
viz. against the giants, i. e. Thor, Hyrn. 12; nema borgeirr byrgi honum,
Rd. 295: absol., Gud barg (b y God's grace) er konungrinn varð eigi
sárr, Fms. v. 268: in theol. sense, vildu þeir eigi snúast til min at ek
byrga þeiin, 656 C. 23, Hom. I. e.: impers., e-m er borgit, i s saved,
comes safe and sound out of danger, Fær. í 78, Hkv. Hjörv. 29. 2.
a law term; b. sök, mali, to find a point of defence; hann bergr þeim
kosti sükinni, at..., Grág. 1. 40; bergsk hann við bjargkviðinn, he is
free by virtue of the verdict, 36; borgit mun mi verða at löguni, i. e.
there will be some means of putting it right, Lv. n, Nj. 36. 3.
special phrases; b. skipshofn, to pick up the shipwrecked, borf. Karl.
i. e., Fms. xi. 4J2; skipi, to haul a ship out of the reach of tides and
waves, Grág. ii. 385; hval, to drag a dead whale ashore, Gþl. 461:
to help labouring women (v. bjargninar), Sdm. 9; b. nám (v. nábjargir),
to render the last service to a dead body, 33; b. kúm, to attend cows
casting calf, Bjarn. 32; b. búfó, to milk eives, N. G. L. i. 10; b.
brókum, cacare, Fms. xi. 150. II. recipr. of mutual help;
bjargast at allir sarnan, to be saved all in common, Hkr. ii.
347. III. reflex., bjargask vel, to behave well, keep the heart up,
esp. in cold or hunger; Oddr bargst vel afjaiiinu(in snow storm), Sturl.
215, Orkn. 324, of one shipwrecked; b. úti, of cattle, to graze, N. G. L. i. 25; b. sjálfr, to gain one's bread, Grág. i. 294; b. á sínar hendr (spýtur), to support oneself with one's own hands, Fms. ii. 159: of food or drink, cp. bergja; Snorri goði fann, at nafni hans bargst lítt við ostinn, that he got on slowly eating the cheese, Eb. 244; hann spurði, hví hann byrgist svá lítt (v. l. mataðist svá seint), ... why he ate so slowly, id.; verði þér nú at bjargast við slíkt sem til er, you must put up with what you can get, Germ. für lieb nehmen, Eg. 204; hon bað fyrir þær matar ok burgust þær við þat, Clem. 26; hon bjargaðist (= bargst) lítt við þá fæðu er til var, she could hardly eat the food they had (v. l. hjúkaðist), Fs. 174. Part. borginn, used as adj. and even in compar.; impers., erat héra (héri = hegri = duck) at borgnara þótt hæna beri skjöld, the drake is none the better off though a hen shield him, metaph. of a craven, Fs. 174, Fms. vii. 116: [Early Engl. to borrow = to save, 'who borrowed Susanna out of wo,' Sir Guy of Warwick.]
bjarg-aurar, m. pl. = bjargálnir, Mag. 160.
bjarg-álnir, f. pl. means enough for support, bjargálna-maðr, m. a well-to-do man.
bjarg-festr, f. a rope or cord used to save men, Vm. 44.
bjarg-hagr, adj. a dexterous carpenter or smith for household work, Glúm. 355; cp. Sturl. ii. 195.
bjarg-högg, n. = berghögg, hewing rocks to make a road, Bárð. 166.
bjarg-kviðr, m. a law term, a verdict of acquittal given by five neighbours for the defendant, proving an alibi or the like, and produced during the trial; the b. seems to be, in its strict sense, synonymous with heimiliskviðr or heimiskviðr, q.v., cp. Grág, i. 60, 61, where it is defined; fimm búar skulu skilja um bjargkviðu alla, heimilis-búar þess manns er sóttr er, nema ..., vide also 48, 49, 53, 55, 56, etc.
bjarg-leysi, n. starvation, destitution, Grág. i. 238, Gþl. 272, Band. 43.
bjarg-ráð, n. pl. a law term, help or shelter given to an outlaw, in the phrase, úalandi, úráðandi öllum bjargráðum, Grág. ii. 162, etc., Nj. 40.
bjarg-rifa, u, f. a rift in a rock, Eg. 390, Stj. 450.
bjarg-rúnar, f. pl. runes for helping women in labour, Sdm. 9.
bjarg-rýgr, jar, f. pl. ir, a Norse law term, a female witness in a case of paternity, defined, N. G. L. i. 358.
bjarg-ræði, n. and bjargræðisvegir, m. pl. means for support.
bjarg-skora, u, f. a scaur or scar on a hill, Anal. 177, Ann. 1403, Hkr. iii. 323.
bjargs-maðr, m. a hard-working man, Bs. i. 309.
bjarg-snös, f. = bergsnös, a crag. Fas. i. 324, Eg. 389, v.l.
bjarg-vel, adv. well enough, Fms. viii. 68, 126, v.l.
bjarg-vættr, f. (in mod. usage m.), [bjarg, mons, or bjarga, servare], a helping friendly sprite, a good genius, answering to the Christian good angel; according to the heathen belief, the country, esp. hills and mountains, were inhabited by such beings; in the northern creed the bjargvætter are generally a kind of giant of the gentler kind: in mod. usage, a supporter, helper in need; muntu verða mér hinn mesti (masc.) b., Fas. ii. 438, vellum MS. of 15th century; en mesta (fem.) b., Bárð. 168, new Ed. 12.
bjarg-þrota, adj. destitute of means to live.
BJARKAN, n. the Runic letter B, Skálda, v. Introduction.
BJARKEY-, in the word bjarkeyjar-réttr, m. town-law, used as opposed to landslög or landsréttr, county-law, Sks. 22; sökin veit til landslaga en eigi til bjarkeyjarréttar, Fms. vii. 130; vide N. G. L. i. 303-336. It is an illustration of this curious word, that the Danes at present call a justice 'birkedommer,' and the district 'birk;' cp. local names, as in Sweden,--in Birchâ civitate regiâ, Johann. Magnus 542 (Ed. 1554); civitas Birchensis, 556; in Birchâ civitate tum maxima, 541; in Norway, Bjarkey is one of the northern islands, whence the famous Norse family Bjarkeyingar took their name; v. Munch, the pref. to Norge's Beskrivelse. Etym. uncertain; hedged in with birch (?).
BJARMI, a, m. the beaming or radiance of light, not the light itself; sólar-bjarmi, dags-bjarmi; very freq. in mod. usage; no instances from old writers are on record; akin to brími, bjartr, etc. II. pl. Bjarmar (and Bjarmaland n., bjarmskr adj.), name of a people or tribe of the Russian empire, the Perms of the present day; vide K. Alfred's Orosius i. 1, 14 sq., Ó. H. ch. 122, Fas. ii. 511 sqq.
bjarnar-, v. björn.
bjarn-báss, m. a pit for catching bears, Gþl. 457; used proverb., Hkr. i. 235.
bjarn-dýri, and mod. bjarndýr, n. a bear, Fms. vi. 298, Nj. 35, Fs. 27, 148, 182.
bjarn-eggjan, f. the egging a bear on to figbt, a Norse law term, of a brutal provocation, N. G. L. i. 74.
bjarn-feldr, m. a bear's fell, bear-skin cloak, Vm. 91, Pm. 120, Jm. 28.
bjarn-fell, n. id., Vm. 22, Ám. 81.
bjarn-gjöld, n. pl. 'bear-gild,' reward for killing a bear, Fs. 150.
bjarn-húnn, m. a young bear, Þórð. 17 (Ed. 1860).
bjarn-ígull, m. echinus terrestris urseus, Rb. 348, Hb. 29 (Ed. 1865).
bjarn-ólpa, u, f. an outer jacket of bear-skin, Korm. 114.
bjarn-skinn, n. a bear-skin, B. K. 83, Ld. 114, Korm. 112.
bjarn-staka, u, f. a bear-skin, Edda (pref.) 151.
bjarn-sviða, u, f. a large knife for killing bears, Eb. 298, Fas. iii. 546.
bjarn-veiðar, f. pl. bear-hunting. N. G. L. i. 46.
bjarn-ylr, s, m. bear's warmth, the vital warmth of an ice-bear; it was believed in Icel. (vide Ísl. Þjóðs. i. 610) that a child born on the hide of an ice-bear would be proof against frost and cold; people hardy against cold are therefore said 'to have bear's warmth' (bjarnyl), vide Háv. 39.
bjart-eygr and -eygðr, adj. bright-eyed, Fms. iv. 38, Bs. i. 66, Hkr. iii. 184, Ó. H. 245.
bjart-haddaðr, adj. a fair-haired lady, Lex. Poët.
bjart-leikr, in. brightness, Hom. 60, Rb. 336, Fms. i. 228, Magn. 468.
bjart-leitr, adj. of bright countenance, bright-looking, Fms. v. 319.
bjart-liga, adv. (and -ligr, adj.), clearly, Stj. 26.
bjart-litaðr, adj. = bjartleitr, Hkv. Hjörv. 27.
BJARTR, adj. [Ulf. bairts = GREEK; A. S. beorht; Engl. bright; Hel. berht; in Icel. per metath. bjartr; cp. birti, etc.], bright; Lat. clarus is rendered by bjartr, Clar. 128; bjart ljós, Fms. i. 96; bjart tunglskin, Nj. 118; sólskin, Fms. ii. 300; veðr, i. 128: of hue, complexion, b. líkami, Hkr. iii. 179, Nj. 208; hönd, Bb. 3. 20. 2. metaph. illustrious; með b. sigri, Fms. x. 253; in a moral sense, Stj. 141.
bjart-viðri, n. bright weather, Bárð. 175.
BJÁLFI, bjálbi, a, m. a fur, skin, Fms. v. 207, 236; esp. in the cornpds hrein-bjálfi, geit-bjálbi, flug-bjiálbi, Haustl. 12. Etym. uncertain, perh. a Slav. word. 2. used as a pr. name, Landn.
BJÁLKI, a, m. [Hel. balco; Swed. and Dan. bjelke; Germ, balke; prob. akin to bálkr], a balk, beam, Gþl. i. 346.
BJOÐA, bauð, buðu, boðit; pres. byð; pret. subj. byða; pret. sing, with the suffixed negative, bauðat, Edda 90 (in a verse); the obsolete middle form buðumk, mibi obtulit, nobis obtulerunt, occurs in Egil Höfuðl. 2; [Ulf. biudan; A. S. biodan; Engl. bid; Germ. bieten; Swed. biuda; Dan. byde] :-- Lat. offerre, proferre, with dat. of the person, acc. of the thing: I. to bid, offer; þeir höfðu boðit honum laun, they had offered him rewards, Fms. i. 12; Þorsteinn bauð at gefa Gunnlaugi hestinn, Ísl. ii. 213; b. grið, to offer pardon, Fms. i. 181; þeir buðu at gefa upp borgina, ix. 41; bauð hann þeim, at göra alla bændr óðalborna, i. 20; býðr, at hann muni görast hans maðr, xi. 232; en ek býð þér þó, at synir mínir ríði með þér, Nj. 93; Írar buðu sik undir hans vald, Fms. x. 131. 2. reflex, to offer oneself, volunteer one's service; buðusk honum þar menn til fylgðar, Fms. ix. 4; mun ek nú til þess bjóðask í sumar á þingi, Ld. 104, Sks. 510; þeim er þá býðsk, Grág. i. 284; Þóroddr bauðsk til þeirrar farar, Hkr. ii. 247; ef þú býðsk í því, Fms. xi. 121. 3. metaph., b. ófrið, ójöfnuð, rangindi, liðsmun, of ill usage, Ld. 148, Rb. 418; b. e-m rangt, to treat one unjustly, Hom. 155: with an adverb, b. e-m sæmiliga, to treat one in seemly sort, Ld. 66; b. á boð e-s, to outbid one, N. G. L. iii. no. 49. II. to bid, invite, cp. boð, a banquet; prob. ellipt., hospitality or the like being understood; Özurr bauð þeim inn í búðina at drekka, Nj. 4; heim vil ek b. þér í sumar, 93; honum var boðit til boðs, 50; hann bauð þá þegar þar at vera Gizuri Hallssyni, Bs. i. 128; gékk Bárðr móti honum ok fagnaði honum, ok bauð honum þar at vera, Eg. 23; b. mönnum til boðs, to bid guests to a banquet, wedding, or the like, Ld. 104. III. to bid, order, Lat. imperare, cp. boð, bidding; sem lög buðu, as the law prescribed, Fms. i. 81; svá bauð oss Guð, Post. 645. 88; b. af landi, to order one out of the land, make him an outlaw, Fms. vii. 20; b. af embætti, to depose, Sturl. ii. 119; b. út, a Norse milit. term, to call out, levy, cp. útboð, a levy; b. út leiðangri, b. út liði, skipum, to levy troops, ships, Fms. i. 12, 61, vi. 219, 251, 400, x. 118, Eg. 31, cp. N. G. L. i. ii; b. e-m crendi, to commit a thing to one's charge, Fms. vii. 103; b. varnað á e-u, or b. til varnanar, to forbid, xi. 94, Edda 59: with prepp., b. e-m um (cp. umboð, charge), to delegate to one, commit to one's charge; þeim manni er biskup hefir um boðit, at nefna vátta, K. Þ. K. 64; þess manns er biskup bauð um at taka við fé því, K. Á. 96, Sks. 460 B; hann keypti til handa Þorkatli þá hluti er hann hafði um boðit, the things that he had given charge about, Grett. 102 A; Hermundr bauð nú um Vermundi, at vera fyrir sína hönd, Rd. 251. 2. eccl. to proclaim, announce, esp. as rendering of mid. Lat. praedicare; b. sið, trú, Kristni, to proclaim, preach a new religion, Nj. 156, 158, Fms. i. 32; b. messudag, sunnudag, to proclaim a holy day, N. G. L. i. 348. IV. of a mental state, to bode, forebode; e-m býðr hugr (cp. hugboð, foreboding), one's heart bodes, Fms. v. 38, 24, Eg. 21; mér býðr þat eitt í skap (my heart bodes), at þú verðir meira stýrandi en nú ertu, Bs. i. 468; mér byðr þat fyrir, which makes me forbode, Fms. ii. 193; e-m býðr hugr við (whence viðbjóðr, dislike), to abhor, dislike; er honum hafði lengi hugr við boðit, Bs. i. 128. 2. impers., mér býðr ávallt hita (acc.) er ek kem í þeirra flokk, a boding comes over me, i.e. I feel uneasy, whenever ..., Fms. iii. 189; mér bauð ótta (acc.), I felt a thrilling, Bs. i. 410; b. úþekt, to loathe, Grett. 111 A; b. þekt, to feel pleasure; bauð þeim mikla þekt er þeir sá líkit, Bs. i. 208: the phrase, e-m býðr við at horfa, of a frame of mind, to be so and so minded; miklir eru þér frændr borði, ef yðr býðr svá við at horfa, Band. 7 (MS. 2845). β. the phrase, þat býðr, it
beseems, becomes; eptir þat fer veizla fram, eptir því sem býðr, as is due, Fms. x. 15, Fb. l.c. has byrjaði; sem býðr um svá ágætan höfðingja, Fms. x. 149. V. with prepp.; b. fram, Lat. proferre, to produce; b. fram vitni, to produce a witness, Eg. 472; með fram boðnum fégjöfum, Sturl. iii. 232; b. upp, b. af hendi, to give up, leave off; þá býðr hann upp hornit, gives up the horn, will not drink more, Edda 32; b. undan, a law term, to lay claim to; er þá kostr at b. undan þeim manni varðveizluna fjárins, Grág. i. 196; eigi skal undan manni b., áðr undir mann kemr féit, id.; cp. the following chapter, which treats 'um undan-boð fjár;' nú eru þeir menn svá þrír, at eigi býðr undan fjárvarðveizluna, viz. who are privileged guardians of the property of a minor, viz. father, brother, mother, and who cannot be outbidden, 192; b. við, a trade term, to make a bid; b. við tvenn verð, to bid double, Ld. 146; ek býð þér jafnmörg stóðhross við, id.; at þú byðir Rúti bróður þínum sæmiliga, 66; kaupa svá jörð sem aðrir menn b. við, N. G. L. i. 95: b. fyrir is now more usual. VI. part. pass. boðinn used as an adj., esp. in the alliterative phrase, vera boðinn ok búinn til e-s, to be ready and willing to do a thing, to be at one's service; skulu vér bræðr vera búnir ok boðnir til þess sem þér vilit okkr til nýta, Eg. 50; til þess skal ek boðinn ok búinn at ganga at þeim málum fyrir þina hönd, Ld. 792.
BJÓÐR, m.; as the word is used masc. in A. S. as well as in Ulf., we have in Haustl. 5 to alter breiðu bjóði into breiðum bjóði; [Ulf. biuds = GREEK; A. S. beôd; Hel. biod; O. H. G. biud.] I. Lat. mensa, a table, Rm. 4, 28, 29, Haustl. l.c. II. soil, ground, cp. the Fr. plateau; á Engla bjóð, on English ground, Höfuðl. 2; áðr Börs synir bjóðum um ypðu, Vsp. 4.
bjóðr, m. [bjóða], poët. one who invites, Lex. Poët; cp. also compds such as við-bjóðr, disgust, from bjóða við.
bjór-blandinn, part. mixed with beer, El. 21.
BJÓRR, m. [O. H. G. pior or bior; Low Germ, and mod. Germ, bier; Fris. biar; A. S. bior; Engl. beer], no doubt a word of German extraction, öl (öldr), ale, being the familiar word used in prose :-- bjór hardly ever occurs, vide however Hkr. iii. 447, Bk. 48, 89, 96 (Norse); and is a foreign word, as is indicated even by the expression in the Alvismál--öl heitir með mönnum, en með Ásum bjór, ale it is called by men, by gods beer: bjór however is very current in poetry, but the more popular poems, such as the Hávamál, only speak of öl or öldr, Hm. 11, 13, 65, 80, 132, 138.
BJÓRR, m. [Lat. fiber; A. S. beofar], a beaver, esp. the beaver's skin, Eg. 71, in the phrase, b. ok savali. 2. a triangular cut off piece of skin, [cp. provincial Swed. bjaur]; þat eru bjórar þeir er menn sníða ór skóm sínum fyrir tám eðr hael, Edda 42; still used in Icel. in that sense. II. metaph. a small piece of land (an GREEK as it seems); bjór lá ónuminn fyrir austan Fljót, Landn. 284.
BJÓRR, m., must be different from the preceding word, synonymous with brjóstþili, a wall in a house, a party wall, but also in the 13th and 14th centuries freq. a costly tapestry used in halls at festivals and in churches; hrindum hallar bjóri, let us break down the wall of the hall, Hálfs S. Fas. ii. (in a verse); eingi var bjórrinn milli húsanna, there was no partition between the houses, Sturl. iii. 177; gengu þeir í stofuna, var hón vel tjölduð ok upp settir bjórar, 229; annarr hlutrinn stökk útar í bjórinn, svá at þar varð fastr, Háv. 40. β. of a movable screen between choir and nave, of cloth or costly stuff, different from tjöld (hangings) and reflar; hann lét Atla prest penta allt ræfr innan, ok svá allan bjórinn, Bs. i. 132; kirkja á tjöld umhverfis sik með tvennum bjórum, Vm. 153; kirkja tjölduð sæmiligum tjöldum ok þrír bjórar, 171, D. I. i. 402; bjórr framan um kór, tjöld um alla kirkju, Pm. 103; b. slitinn blámerktr yfir altari, 108, Bs. ii. 476, 322; vide bjórþili.
bjór-sala, u, f. beer-keeping, N. G. L. iii. (Fr.)
bjór-salr, m. a beer-hall (A. S. beor-sele), Vsp. 41.
bjór-skinn, n. a beaver-skin, Eg. 55, 57, Fms. x. 379.
bjór-tappr, m. a tapster, beer-house keeper, N. G. L. iii. 13.
bjór-tjöld, n. tapestry, = bjórr, Vm. 135: b. um sönghús, id.
bjór-tunna, u, f. a beer-tun, barrel of beer, Bs. i. 389.
bjór-verpill, m. a beer-cask, Jb. 378.
bjór-þili, n. a party wall, = bjórr; b. var í milli ok vóru gluggar á, Vápn. Ný Fél. xxi. 124, Bs. ii. 322, v.l.
bjúga, n. (pl. bjúgu), a sausage, v. mörbjúga, Bs. i. 357, 810.
bjúg-leikr, m. crookedness, MS. 1812. 18.
bjúg-leitr, adj. of crooked countenance (nose), Rb. 344.
bjúg-nefjaðr, adj. with a hooked nose, Fms. i. 155.
BJÚGR, adj. bowed, hooked, crooked, bent; fætr lágu bjúgir við lendar, Hom. 114; með bjúgum þornum, Sks. 419; hann var b. á baki, he sat bent or bowed (from age) on horseback, Fs. 183; b. í vexti, Eg. 710; með bjúgum hring, Sks. 198, Rb. 344, Band. 9: metaph., hvárt er yðr þykir bjúgt eðr beint (MS. brátt), whether it seems to you crooked or straight, i.e. whether you like it or not, Fms. viii, 436: cp. boginn, baugr, etc.
bjúgr, s, m., medic., Lat. tumor; in many compds: skyr-bjúgr, scorbuticus, Engl. scorbutic; vind-bjúgr, tumor aereus; vatns-bjúgr, tumor oedematosus, Fél. ix. 197.
BJÖRG, f., gen. bjargar [v. bjarga], help, deliverance, out of need or danger, e.g. feeding the hungry, saving one's life; unlawful 'björg' is that of giving help to an outlaw, who is 'úráðandi öllum bjargráðum,' one on whom no help must be bestowed, neither food, shelter, nor ferry; Grág. in several passages, and there commonly used in plur. (bjargir) when in this particular sense; it was liable to a heavy punishment, and the case was to be summoned before the Fifth Court, Grág. Þ. Þ. ch. 25, Ld. 42. β. lögmæt björg, a lawful point of defence in pleading in the Court (v. bjarga sök), Grág. i. 73. 2. means of subsistence, stores, provisions, food; fjögurra (átta) missera b., Grág. i. 197, 286. 3. a freq. pr. name of a woman, Ingibjörg, Þorbjörg, Guðbjörg, etc.; in Swed.-Dan. '-borg,' as in Ingeborg, etc. COMPDS: bjargar-lauss, adj. starving. bjargar-leysi, n. = bjarg-leysi, Band. 15. bjargar-vist, f. serving for food and clothing, Hrafn. 6; cp. bjargræði (above).
BJÖRK, f., gen. bjarkar, [A. S. beorc; Swed. björk; Dan. and Scot. birk; Engl. birch; Germ. birke; Lat. betula; v. birki], a birch, Edda (Gl.), Bs. ii. 5, Jb. 236. In compds bjarkar-.
BJÖRN, m., gen. bjarnar; dat. birni, pl. n. birnir; acc. björnu, mod. birni, [an enlarged form, cp. Goth, biari, by which word Ulf. renders the Gr. GREEK, Titus i. 12; A. S. bera; Engl. bear; Germ, bär; but Swed. and Dan. björn] :-- a bear; hvíta-björn, the white bear or ice-bear; and skóg-björn, híð-björn, við-björn, the black bear or wood-bear, Germ. wald-bär; the ice-bear was unknown in Europe till the discovery of Iceland at the end of the 9th, and Greenland at the end of the 10th century. The very first ice-bear was brought to Europe by Ingimund the Old as a gift to the king of Norway about A.D. 900, Landn., Fs. (Vd.) 27; Isleif, the first bishop of Iceland, also brought one as a present to the German emperor about A.D. 1050, Bs. i. 61, Hv. ch. 2; cp. the little story of Audun in Fms. vi. 297-307, Sks. 186, Sturl. iii. 82, Grág. ii. 181, Am. 17, where a hvítabjörn is mentioned, Fs. (Flóam. S.) 148; as to the black bear, vide esp. Grett. ch. 23, Finnb. ch. 11, Glúm. ch. 3, Fas. i. 50; cp. an interesting paper, 'Waldbär und Wasserbär,' by Konrad Maurer, upon this subject. Björn and Bjarni are freq. pr. names; also in compd. names, Þorbjörn, Ásbjörn; and as a prefix, Bjarngrímr, Bjarnhéðinn, etc.; vide Landn. (Gl.) COMPDS: bjarnar-broddr, m., botan. nartheticum, Hjalt. 166. bjarnar-hamr, m. the hide, shape of a bear. Fas. i. 53. bjarnar-híð, n. a black bear's lair, N. G. L. i. 35. bjarnar-hold, n. the flesh of a bear, Fas. i. 54. bjarnar-hrammr, m. a bear's paw, Rb. 382, Ver. 26. bjarnar-slátr, n. meat of a slaughtered bear, Fas. i. 54: botan., Ivar Aasen records bjonnabær, rubus caesius; bjonnakamb, osmunda spicans; bjonnmosa, polytrichum commune. For popular tales of the bear vide Ísl. Þjóðs. i. 608-611.
BLAÐ, n. [A. S. bläd; Germ. blatt; Hel. blad. Ulf. renders the Gr. GREEK by laufs, Engl. leaf, Icel. lauf. The Engl. say a blade of grass or corn, a leaf of a tree; and so, in Icel., herbs or plants have blað, trees lauf] :-- a leaf; blöð þess grass er ... heitir, Pr. 472; blöð á lauk, Hervar. S. (in a verse): metaph. a veil, svá er mér sem hangi b. fyrir auga, Fms. iii. 126. 2. of leaf-like objects, a leaf in a book, Germ. blatt, (never lauf, cp. blaðsiða, u, f. a page), Rb. 210, Ísl. ii. 460: of a painted diptych or the like, þar eru blöð tvau pentuð, Pm. 103. β. the skirt of a kirtle (skaut), Stj. 481, Eb. 226, Orkn. 474: Icel. now say kjól-laf, the skirt of a coat. γ. a blade, in various connections: the flat part of a thing, the blade of an oar, árar-blað, N. G. L. i. 59: of a rudder, Fms. ix. 503; knífs-bíað, the blade of a knife, Bs. i. 385: a sword's blade is in mod. usage called 'blað,' but in old writers brandr; spón-blað, the mouth-piece of a spoon; herðar-blað, the shoulder-blade, etc. Botan., blaðka, u, f., e.g. horblaðka, menyanthes: hófblaðka, caltha palustris; but rjúpnalauf, dryas, Hjalt.: blaðkr, m. in eyrna-blaðkr, ear-lap.
blaðra, að, prob. an onomatopoëtic word, like Lat. blaterare, Scot. blether, Germ. plaudern, in the phrase, b. tungunni, to talk thick, Hom. 115; tungan var úti ok blaðraði, Fbr. 77 new Ed.; hann blaðraði tungunni ok vildi við leita at mæla, Fms. v. 152: metaph. to utter inarticulate sounds, bleat, as a sheep. blaðr, n. nonsense.
blaðra, u, f. a bladder, Pr. 472: a blain, watery swelling, Stj. 273, Bs. i. 182. blöðru-sótt, f. a stone in the bladder, Pr. 475.
BLAK, n. a slap; fyrir pústr (a buffet) fjórar merkr, fyrir blak (a slap) tvær merkr (as a fine), Gþl. 177, 187.
blaka, að, to slap, Ann. 1394. 2. neut. to wave, flutter, of the wings of birds, b. vaengjum, to flutter with the wings, Stj. 74: of the leaves on a tree moved by a soft breeze, lauf viðarins blakaðu hægliga, Barl. 161; austan blakar laufið á þann linda, Fornkv. 129; blakir mér þari um hnakka, Fms. vi. 376 (in a verse). In mod. usage, blakta, að or t, is freq. used of leaves, of the flaring of a light, ljós blaktir á skari, the flame flutters on the wick; hence metaph., öndin blaktir á skari, Snót 128; blaktir önd á brjósti, 121: the phrase, blaktir ekki hár á höfði, not a hair moves on one's head.
blaka, u, f. a veil of silk, Fas. iii. 337; a pan, Mar. 153: now also = blaðka, v. above s.v. blað.
blakk-fjallr, adj. black-skinned, epithet of a wood-bear, Akv. 11.
blakkr, m. (for. word), a sort of measure, N. G. L. i. 324.
blakkr, m., poët, a horse, cp. Blanka, the mythical horse of Thideric (Dietrich) of Bern, Lex. Poët.
BLAKKR, adj. [A. S. blac; Engl. black; O. H. G. plak: in Icel. svartr, as in A. S. and other kindred tongues swart, etc., represents the Lat. niger; while blakkr corresponds to the Lat. ater, dead or dusky black], in poetry used as an epithet of wolves, etc., Lex. Poët., in prose it is very rare, Fas. iii. 592; hence blekkja, to defraud: the mod. Icel. blek, n. ink, Swed. blak, Dan. blæk, come from blakkr, corresponding to Lat. atramentum, Str. 63 (blez), Pr. 474. II. = bleikr, pale; blakkr hestr, Ghv. 18 (perh. corrupt for bleikr, pale, cp. fölvan jó, Hkv. 2. 47), the colour of death; to dream of riding on a pale horse forebodes death, Bjarni 136; on a red horse a bloody death, Fs. (Vd.) 67.
blakra, að, [blakra, Ivar Aasen, to shake, of leaves], to blink; b. augum, Hom. 89; now blakta, að, e.g. b. augum, to move the eyes, and also used of the beating of the heart; hón fann að hjartað blaktaði, in the story of the Beauty and the Beast (Skrýmslið Góða), Kvöldv. ii. 176: blakra vængjum = blakta vængjum, to flutter with the wings, Barl. 88; of sails, Úlf. 3. 14.
bland, n. in the adverbial phrase, í bland, among, Dan. i blandt, Bs. i. 802, Stj. 231, Matth. xiii. 25, (rare in mod. usage.)
BLANDA, in early Icel. poetry and prose a strong verb; pres. 1st pers. blend, Ls. 3; 3rd pers. blendr, Grág. ii. 389; reflex. blendsk, Symb. 30; pret. 1st pers. blétt, Am. 79, Greg. 50; reflex. blézk, Orkn. 104 (in a verse from about A.D. 1046); pl. bléndu, bléndum, Ls. 9, Greg. 60, Edda 47; reflex. bléndusk, Hkm. 8; subj. reflex. bléndisk, Mart. 129; blandinn (freq.), Sdm., Ýt., etc., vide Lex. Poët., Skálda 164; but in the 13th century and later the weak form (blanda, að) prevailed in all tenses except the part. pass., where the old blandinn = blandaðr may still be used, though the weak is more common; imperat. blanda, Pr. 471, 472, N. G. L. i. 12; pres. blandar, 13; part. blandaðr, Sks. 349, Pr. 470, 472 (MS. about A.D. 1250), [Ulf. blandan, a redupl. verb; A. S. bland; Engl. blend; O. H. G. blantan; lost in N. H. G.; Swed. blanda] :-- to blend, mix, the beverage in acc., the mixed ingredient in dat.; b. mjöð (drykk), eitri, meini, Greg. l.c.; drottning ok Bárðr blönduðu þá drykkinn ólyfjani, Eg. 210: adding 'við,' lítið (acc. instead of dat.) verðr ok við blandit, Skálda 164; maturt blandin við upsa-gall, Pr. l.c.; þar fellr Jórdan í gegnum, ok blendsk eigi (does not blend) við vötnin, Symb. l.c.; tak skógar súru ok blanda (imperat.) við fornt vín, Pr. l.c.; b. með, id., Rb. 164; b. saman, to mix together, Pr. l.c. II. metaph. to mix together, of fellowship or association, but partic. used of carnal intercourse, cp. the Gr. GREEK, Lat. misceri; b. mötuneyti (dat.) við e-n, to eat together with one, N. G. L. l.c.; blandask í samfélagi, to associate with, Mart. l.c.; vér megum eigi hjálp né heilsu af Guði fá, nema vér blandimk við hans orð, 625. 181; þeir blönduðusk þá meir við mannfólk enn nú, they had more intercourse with, Fas. i. 391: to have carnal intercourse, vár skal éingi blandask við búfé, N. G. L. i. 18; þat fell í hórdómum, ok blönduðusk við þær konur er af heiðnum þjóðum vóru, Sks. 588. III. part. blandinn is used as an adj. with the notion mixed, mingled, bad, of temper, character, manner; Helgi var blandinn mjök (had a mixed, mingled creed), hann trúði á Krist, en hét á Þór til harðraeða ok sjófara, Landn. 206; þú ert maðr vaskr ok vel at þér (thou art bold and brave), en hon er blandin mjök, but she is a woman of mixed report, Nj. 49.
blanda, u, f. any mixture of two fluids, Fs. 145 (of watery blood); but esp. a beverage of hot whey mixed up with water, Vm. 60, Fms. ix. 360. Blanda also is the local name of a stream of glacier water in the north of Icel., v. Landn. β. metaph. the name of a book, miscellanea; skal sjá skrá ... heita B., því at saman er blandað skyldu tali ok úskyldu, Rb. 4, v.l., in MS. Am. 625, 4to. blöndu-horn, n. a cup of blanda, a cognom., Landn. 278.
blandan, f. mixing, N. G. L. i. 153.
blasa, t; sup. blasað, [Engl. blaze], of places, in the phrase, b. við, to lie full and open before the eye (mod.)
blauð-hugaðr, adj. soft of heart, cowardly, Fbr. 108.
blauð-klæddr, part. soft-clad, b. mann, a rendering of Matth. xi. 8, a man clothed in soft raiment, 625. 95.
blauð-liga, adv. and -ligr, adj. cowardly, Hkr. iii. 162.
BLAUÐR, adj. [A. S. bleâðe; Scot. blate = bashful, shy; Hel. blothi; Germ. blöde; cp. Goth. blauþjan = GREEK, and Hel. blôdan = infirmare], it properly means soft, weak, Lat. mollis, Gr. GREEK, and is opposed to hvatr, brisk, vigorous; hence the proverb, fár er hvatr er hrörask tekr, ef í barnæsku er blauðr, Fm. 6, cp. Fms. viii. 49. β. metaph. blauðr means feminine, hvatr masculine, but only used of animals, dogs, cats, fishes; hvatr-lax = hæingr = salmo mas; bleyða, u, f., is a dam, and metaph. a coward; blauðr is a term of abuse, a bitch, coward; hafi hendr á (hundinum, add. p. 149) ok drepi þótt b. sé, take the dog and kill it, though it be a bitch, Gísl. 63; blauðir hundar, Fms. ii. 163, xi. 10. 2. metaph., Hallgerðr mælti við Gunnar, jafnkomit er á með ykkr, er hvárttveggi er blauðr (a taunt addressed to the beardless Njal), Nj. 59; bíð nú ef þú ert eigi b., Nj. 205, cp. Skr. 114, 496, in the last passage used = blautr; blauðir eru vér nú orðnir, Niðrst. 6.
blaut-barn, n. a baby, in the phrase, frá blautbarns beini = blautu barns beini, Barl. 41.
blaut-fiskr, m. a fresh fish, cod, Bs. i. 853.
blaut-holdr, adj. having soft, smooth flesh; mær b., Karl. 479.
blaut-hugaðr, adj. faint, soft-minded, Glúm. 309.
blaut-leikr, m. effeminacy, Stj. 345.
blaut-lendr, adj. soft, moist-soiled, Fms. v. 230.
blaut-liga, adv. and -ligr, adj. faintly, effeminate, Stj. 362; b. kossar, 417; b. kvæði, soft, amorous ditties, Bs. i. 237.
BLAUTR, adj. [A. S. bleât = miser; Germ. blozs = nudus; Scot. blait = nudus (Jamieson); Dan. blöd; Swed. blödig = soft; the Dan. and Swed. blott, blotted, = stripped, are borrowed from Germ.; Ivar Aasen distinguishes between blaú = shy, and blaut = wet, damp; blauðr and blautr are no doubt only variations of the same word]. I. soft, Lat. mollis, in a good sense; this sense of the word remains only in a few compds, v. above, and in a few phrases, e.g. frá blautu barns beini, from babyhood, Fms. iii. 155, Magn. 522, Al. 71; b. fiskr, fresh (soft) fish, Bs. i. 853, opp. to harðr (dried) fiskr; in Swed., however, it means soaked fish: in poetry, b. sæing, a soft bed, Gísl. (in a verse): of stuffs, but only in less classical writers or translated romances; b. purpuri, Bret. 32; lerépt, Sks. 400 A; dúnn, Mart. 126; blautir vindar, soft breezes, Sks. 214 B: a single exception is, Edda 19, fjöturinn var sléttr ok b. sem silkiræma, soft and smooth as silk lace. 2. = blauðr, faint, imbecile; blautir menn, Al. 34, Fas. i. 161: a paraphrasis of blauðr in Fm. 6. II. but commonly metaph. = soaked, wet, miry, [cp. Swed. blöt, and the phrase, lägga sit hufuud í blöt, to beat one's brains: cp. also bleyta, mud; bloti, thaw; blotna, to melt]; þar vóru vellir blautir, því at regn höfðu verit, Eg. 528; keldur blautar, 266; þeir fengu ekki blautt um Valbjarnar-völlu, Bs. i. 509, etc.; cp. Scot. and North. E. soft road, soft weather, = wet, Scott's Black Dwarf, ch. 3 note.
blá, f., pl. blár, an GREEK in a verse Ísl. ii. 233, where it seems to mean the billows, blue waves. Ivar Aasen records 'blaa' a Norse term for the blue horizon; cp. the Icel. phrase, út í bláinn (as from blár, m.), into the blue, of what is thrown away, words spoken without need or end. In the east of Icel. blá means a meadow covered with snow half melted away, Erik Jonsson, Dict. s.v.
blá-ber, n. pl., botan., Lat. vaccinium, as a cognom., Ann. 1393; aðalbláber, vaccinium myrtillus, the bleaberry, Hjalt.
blá-brúnaðr, adj. dark blue coloured, of stuff, Bs. i. 506.
blá-djúp, n. the blue sea, i.e. deep, open sea, Bs. ii. 179, 181.
blá-eygr and -eygðr, adj. blue-eyed, Nj. 29, Fms. vii. 101, Hkr. iii. 250.
blá-fastr, adj. very strong, Karl. 551.
blá-fáinn, adj. with a blue polish [fá, to paint], Sks., Rm. 26.
blá-feldr, m. a cloak of blue fur, N. G. L. i. 75.
blá-fjallaðr, adj. blue-black, epithet of the raven, Landn. (in a verse).
blá-góma, u, f. labrus luscus.
blá-gras, n. a sort of geranium, the g. pratense.
blá-grýti, n. blue hard stones rolled in the surf, Eggert Itin. § 477.
blá-hattr, m. scabiosa, Ivar Aasen; a cognom., Stud. ii. 207.
blá-hvítr, adj. white-blue, Gh. 4.
blá-kaldr, adj. blue-cold, of purling water or iron, cp. the phrase, berja fram blákalt, hammering the iron cold, of obstinate, dogged reasoning.
blá-kápa, u, f. a blue cape or cloak. blákápu-maðr, m. a blue cloaked man, Gísl. 37.
blá-kinn, f. with a blue (black) chin, Landn. 201.
blá-klukka, u, f., botan. campanula rotundi-folia, Hjalt.
blá-klæddr, part. blue-clad, Fms. iii. 116.
blá-leitr, adj. blue-faced, Karl. 5.
blá-lenzkr, adj. Ethiopian, from Bláland, n. Ethiopia, Nigritia, and North-west Africa in general; Blálendingar, in. pl. Ethiopians; cp. 625. 625, Al. 51, Rb. 568, Stj. 253, 254.
blá-maðr, m. a black man, negro, i.e. an Ethiopian, Al. 51, Orkn. 364 (referring to A.D. 1152), distinguished from the Saracens and Arabians; three 'blámenn' were sent as a present to the German emperor Frederic the Second, Fms. x. 3: in romances blámenn are mentioned as a kind of 'berserkers,' q.v., Finnb. ch. 16, Kjalnes. S. ch. 15; cp. Scott's Ivanhoe, note B.
bláman, f. the livid colour of a bruise, Stj. 46. Gen. iv. 23.
blá-mengdr and -mengjaðr, part, blue-mingled, Dipl. i. 168.
blá-merktr, part. marked, variegated with blue, Vm. 149, 153.
blá-mær, f. [mœrr = moor, cp. landamæri, borders, Caes. Bell. Gall, vi. ch. 23], the blue moor, an GREEK in the Norse poet Eyvind Skáldaspillir as an epithet of the sea about A.D. 960, Hkr. i. 154; cp. Landn. 54, which reads borðmærar, and attributes the verse to another poet. The word is still in use in Norway in the popular phrase, ut aa blaamyra: vide Ivar Aasen s.v. blaamyr, the sea.
blána, að, to become black, livid, Nj. 203 (iron in fire); Hkr. i. 103 (of
a plague-stricken corpse), Fms. ii. 42.
BLÁR, adj., fern, blá, neut. blátt, [Scot. b!a, which has the Icel. sense
of dark blue, livid: cp. A. S. bleov; Engl. bine; Germ, blau; Swed. -Dan.
blå: cp. also A. S. bleo = co lour], prop. Lat. lividtis; of the colour of
lead, Snot 231; blár sem Hel, cp. Engl. black as death, Eb. 314, cp. Edda
13; of the livid colour caused by a blow, in the alliterative phrase, blar-
ok blóðugr, Korm. 108; sárir eða lostnir svá blátt eðr rautt sc eptir, Grág.
ii. 13: blár is the colour of mourning, tjalda blám reflum, Fms. xi. 17;
falda blá, to wrap the head in black, Ísl. ii. 351 (in a verse); cp. kolblár,
Blámaðr, etc.; blár logi, a pale ' lowe, ' of a witch's flame, Gullþ. 5: of
cloths; möttull, Nj. 24; kápa, 255; kyrtill, 184; murk, stripes, Ld.
•244. P. metaph. /oo li s h, insipid; cp. bluheimskr; hann er ekki blur
innan, a popular phrase, he is no goose.
blá-rendr, adj. [rönd], blue-striped; braekr, Nj. 184.
BLÁSA, blós, bk'-su, blásit; pres. blæss, [Ulf. blcsan, a redupl. verb;
Germ, blasen; Swed. bla s a; cp. Engl. blow (blast); A. S. blâvan; Lat.
flare. ~] I. to blow, Lat. flare, of the wind; the naut. alliterative
phrase, blásandi byrr, a fresh breeze, Fms. vii. 287; vindrinn blæs og
þú heyrir hans þyt, John iii. 8. 2. act. to blow a trumpet, sound
an alarm, with dat. of the people and the instrument, the act of blow-
ing in acc.; b. lúðri, Fms. vii. 287; var blásinn herblastr, so unded
an alarm, ix. 358; b. liði (troops) til ofanganngu, Orkn. 350, Bret.
46; b. til stefnu, to a meeting, Fms. vii. 286; konungr let b. öllum
niünnum ór bænum, ix. 304; b. til þings, viii. 2IO; til heraðstefnu, ix.
255, v. 1.: absol., þá bað hann b., sound the attack, viii. 403. P. t o
hl ow the bellows; blásíu (imperat.) meir, Landn. 270 (in a verse), Edda
69, 70. Y- '0 welt, cast, the metal in acc.; hann bli's fyrstr manna
rauða á Islandi, ok var hïnn af því kallaðr Rauðabjörii, Landn. 'jï, cp.
Sks. 163; b. gullmalm, Bret. 4; sumir blésu ok steyptu af malmi Guos
Hkneski, Bad. 139; sem af glóanda járni því er ákarliga er blúsit í eldi,
Fms. viii. 8; yxn tveir or eiri blásnir (cast), Bret. 22. S. to swell,
blow tip; lótt sem belgr blásinn, Fms. x. 308. II. to breathe,
Lat. spirare; svá sem andi blxsk af nmnni, Eluc. 4: to blow with the
mouth, hann blés í kross yfir drykk sinum, Fs. 103; bless hann á bá og
sagði, með-takið þeir Heilagan Anda, John xx. 22; b. við, to draw a
deep breath; hón blés við ok svarar, Clem. 50; jarl blés þá við mæðiliga,
Fs. 1O, Magn. 444: to sigh, of a sick man, Gísl. 47; b. halt við, Bjarn.
24: without ' við, ' Sturl. i. 20; b. eitri, eldi (of serpents or dragons), t o
snort, Edda 42; of a horse, Greg. 49. 2. theol. to inspire; Guð
bids sinum auda (dat.) í brjost honum, Fms. i. 142, 199; Guð blés henni
því í brjóst, Stj. 160 (cp. innblástr). 3. b. mod e-m, to conspire
against one, Fms. vii. 164: in the phrase, ' to blow not a hair off one's
head, ' Jarl mælti, at eingi skyldi b. hár af höfði Sveini, no one should dare
to make a hair move on his head, Orkn. 252. III. impers.: 1.
medic, t o ' boulne, ' swell, from sickness, wounds ..., the wound or swollen
limb in acc.; hann svall svá ákafliga, at allan blés kviðinn, Bs. i. 319; sár
Grims varð ilia, ok blés upp fótinn, Dropl. 36, Grett. 153; hann blés
allan, Bs. i. ll6. 2. of land, to be laid bare, stripped of the turf by
wind; hafði blásit hauginn ok lá silfrið bert, Fms. iv. 57. 3. in
supine, and partic. the personal construction reappears; á Ormarsstöðum
þar sem er blásið allt, where all is stripped, barren, Landn. 280; meltorfa
blásin mjök, stripped, barren, Hrafn. 27: medic., hin hægri geirvartan
var blásin upp, 655 xxxii. 10; hans horund var allt blásit, Fas. i. 286,
Rb. 374; syndist fótrinn blásinn ok kolblár, Grett.
blá-saumaðr, part, blue-embroidered, Pm. 12.
blá-silfr, n. bad silver, opp. to skirt silfr; þrim tigum sinna skal b.
vega móti gulli, tiu sinnurn skirt silfr móti gulli, 732. 16: the propor-
tion of bad to pure silver is thus as three to one.
blá-síða, u, f., cp. grásíða, a cognom., Ísl. ii. 52.
blá-stafaðr, adj. blue-striped; segl. b., Fms. x. 345.
blá-stjarna, u, f. the blue star, i. e. Hesperus, Snot 131.
blástr, rs, m., dat. blæstri, blæsti, Hom. 47; pl. biástrar: 1. t o
bla s t, Sks. 213. 2. breath; b. af lopti, Eluc. 19; málit görisk af
blæstrinum, Skálda 170: the blast of a trumpet, Fms. ix. 30: hissing of
serpents, breathing of whales (hvala blástr), Gullþ. 8: blowing a bellows,
Edda 70. 3. medic, swelling, mortification, Nj. 209, Dropl. 36, Bs.
i. 182. COMPDS: blastr-belgri m. a bellows, Karl. 18. blástr-
hol, n. the blow-hole of a whale. blástr-horn (blástrarhorn), n. a
trumpet, horn, 655. 8, Rb. 372. blástr-járn, n. blast iron, c a s t, not
wrought, Gnig. i. 501, Jb. 345. blástr-samr, adj. windy, Sks. 41.
blástr-svalr, adj. co ld blowing, Sks. 41, v. 1.
blá-tönn, f. a cognom. having a blue, black tusk, Fas. ii. 390.
bleðja, að, [blað], prop, to prune, lop trees and plants, Bs. ii. 165,
N. G. L. i. 241: esp. in the metaph. phrase, b. af, to destroy, kill off one
by one; mun hann svá setla at b. hirðina, Fms. ii. 55, vii. 36, Fs. 96.
blegðr, m. [bleyg and blöyg, Ivar Aasen; Germ, pflock; Engl. plug] ,
a plug, Krók. 56, where in pl.
bleik-álóttr, adj., bleikálingr, m., ana bleikála, f. a dun horse with
a dark stripe down the back, Nj. 81, Sturl. ii. 145, Grett. 91.
bleik-hárr, adj. auburn, Hkr. iii. 174, P'ms. vii. 101.
blika, u, f. light clouds foreboding storms, such as the Engl. call 'mare's tails,' (regn-blika, vind-blika), hence the saying, e-m lízt ekki a blikuna, when matters look threatening; freq. in mod. usage, though no instance is on record in old writers. 2. medic, pallor, Dan. blegesot, Fél. ix. 201.
blika, að, and blíkja, bleik, bliku, an old obsolete poët. form, of which only remain the forms, 3rd pers. pl. pret. bliku, fulgebant, Vkv. 6, Fas. i. 186 (in a verse): infm., blíkja, Hkr. i. 96 (in a verse); 3rd pers. pl. pres. blíkja, fulgent, Grág. ii. 170, in an old law form; part, blíkjanda, Edda 231, [Lat. fulgere; Germ, blicken, cp. blitzen; Engl to blink] :-- to gleam, twinkle, Lat. micare; the stars 'blika,' the sun 'skín;' used of arms, skildir bliku þeirra við hinn skarða mána, Vkv. l.c.; bliku reið er Regin átti, Fas. l.c.; á baki létu blíkja (of the shields), Hkr. l.c.; skildir blika við 1 Rauðaskriðum, Nj. 143, cp. Grág. ii. 170; blikuðu þar skildir við, Eg. 724; blika við sólu, Fbr. 156; blíkjanda (part.) böl, gleaming bale, of the hall of Hela, Edda l.c.
blik-hvítr, adj. white-gleaming, of a shield, Lex. Poët.
bliki, a, m. a drake; andar-bliki, æðar-bliki, etc.
blikna, að, [bleikr], to become pale, Fms. ii. 240, iv. 166, Flov. 41.
blikra, að, [Ivar Aasen blikra, to flutter], to blink; impers. with dat., kvaðst hann eigi hirða þó bónda blikraði nokkut til hvat fyrir væri (= blöskraði, felt a shudder), Grett. 100 A (rare).
blinda, að, [Ulf. blindjan], to blind, deprive of sight, Fms. v. 268, vii. 207, Stj. 619: metaph. to deceive, Fms. ii. 46, v. 217, Gþl. 215.
blindi, f. indecl., mod. blindni, blindness, Stj. 620, Greg. 35: metaph., Blas. 47: snjó-blinda, u, f. snow-blindness; nátt-blinda, nyctalopia; dag-blinda, hemeralopia, Fél.
blindingr, m. a blind or hidden peg, of pegs used to pin planks together edgeways, serving the same purpose as tongue and groove, Edda 232.
blindleikr, m. blindness, Fms. ii. 241, Stj. 122: metaph., H. E. i. 462.
BLINDR, adj. [Ulf. blinds; A. S. and Engl. blind; O. H. G. plint; Germ. blind; common to all Teut. idioms, whilst Gr. GREEK and Lat. caecus are of different roots] :-- blind; blindr borinn, born blind, Nj. 152, Fms. vi. 389: proverb, misjafnir eru blinds manns bitar: metaph., with gen., mjök er mannfólkit blint ens sauna um forlögin, blind as to the fate, Al. 23: neut. as adv., dark, ekki er þat blint hvers þú eggjar, Fms. iv. 133; Einarr lét sér þat blint vera, i.e. said that he knew nothing about it, viii. 10; Grettir segir at þeim var blint til þess at ætla, a blind matter for them to guess at, Grett. 148 A: a thick storm is called 'blind-bylr;' (but the Icel. call thick darkness 'niða-myrkr,' Dan. bælgmörke); the Germans call blind what is hidden and cannot be seen; this is rare in Icel., yet blind-sker, a hidden skerry (rock) in the sea; cp. also blindingr.
blíða, u, f. [Ulf. bleiþei], literally blitheness, but in usage gentleness, grace, of a woman; alla blíðu lét hón uppi við mik, Nj. 18; hófst þá enn at nýju b. (friendly intercourse) með þeim mágum, Fms. ix. 450: in mod. usage, balminess of the air: fair words, blandishment, Sks. 540. COMPD: blíðu-bragð, n. a token of grace, caressing, Stj. 90, Fms. vii. 108: in a less good sense, of outward shew, Fas. iii. 151, 209.
blíðask, að, dep. = bliðkask, Thom. 183.
blíðka, að, to render 'blithe,' caress, coax, Ld. 286: reflex., Stj. 142.
blíðkan, f. caressing, Stj. 186.
blíðleikr and -leiki, m. mildness, balminess, of the air, Fms. x. 336, Rb. 336: blandishment, Pass. 31. 10.
blíðleitr, adj. of mild countenance, Fms. xi. 215, v.l.
blíðliga, adv. and -ligr, adj. blithely, graciously; taka, fagna e-m b., Nj. 4, Sks. 370, Fms. vii. 107, ix. 411.
blíð-lundaðr and -lyndr, adj. of gentle disposition, Magn. 474.
blíð-lyndi, n. gentle disposition.
blíð-læti, n. caressing, Bs. i. 140, Greg. 51.
blíð-mæli, n. fair words, blandishments, Fms. x. 307, i. 109, Pass. 6. 6.
blíð-mæltr, adj. bland, Sturl. ii. 189, Fms. xi. 215, vii. 239.
BLÍÐR, adj. [Ulf. bleiþs, GREEK, misericors; and bleiþi, GREEK; gableiþjan, GREEK; A. S. bliðe; Engl. blithe; Hel. blithi = clarus, laetus] :-- in usage, mild, gentle, soft; blíðr is a word of endearment, but as it denotes the outward expression of mildness in the eyes, look, voice, it also has a bad sense, bland, fawning, enticing: alliterative proverb, blíð er bætandi hönd; b. ok þekkr, Bs. i. 131; b. orð, Fms. x. 292; b. ok kátr, Eg. 45; blíð ok eptirmál, mild and charming, of a wife, Nj. 13: of the air, blítt veðr, mild, balmy, Fms. ii. 76, vi. 378: metaph., blítt ok strítt, whether it pleases or not, in fine weather or foul, Sturl. i. 193; fyrir blíðu né stríðu, neither by fair nor foul means, 625. 95: agreeable, eigi blíð baksletta, Al. 90; e-m er blíðara, 'tis more pleasant for one, one is better pleased, Fms. x. 353.
blíð-skapr, ar, m. mildness, kindness, friendly terms, Fms. i. 102; með blíðskap, m. friendly terms, Eg. 740, Stj. 192.
blíð-veðr and blíðviðri, n. mild weather, 655 xii. 2, Thom. 167.
blíð-yrði, n. blandishment, Sks. 530, Fms. x. 292.
BLÍFA, [Germ. bleiben; akin to leifa, q.v.], to remain; this word was taken from Luther's Bible into Icel., and is used by theol. writers; pret. sing, is never used, but pret. pl. blifu. Pass. 50. 4.
BLÍGJA, ð, [Swed. bliga = to gaze, stare], to gaze; b. augum, Mirm. 70.
blígr, m. staring, gazing, a cognom., Eb.
blína, d, to store, gaze, [cp. A. S. blin.]
blístra, u, f. the month-piece of bellows, Vm. 177.
BLÍSTRA, að, to whistle, Fb. i. 553, Fas. iii. 337, Bret. 26: the phrase, b. í spor e-m, prob. a hunting term, to run whistling after one, Korm. 62, Fms. viii. 60. 2. of snakes, to hiss, Fr.
blístran, f. (blístr, n.), whistling, Mar. 61, Konr. 58 (Fr.): the mod. phrase, standa á blístri, to be swoln like bellows, is curious, and indicates a relation between blása and blístra.
bljúgr, adj. [Swed. blyg], bashful, shy, modest, Pass. 16. 14 (penitent).
blossi, a, m. a flame, Dan. bluss, (mod.), Pass. 3. 2.
BLOTI, a, m. [blautr], a thaw, melting of snow (freq.)
blotna, að, to become moist or soft: metaph. to lose courage; blotnar hann eigi við þat, Ísl. ii. 330, Fms. viii. 137.
BLÓÐ, n. [Ulf. bloþ, common to all Teut. idioms] :-- the blood, Lat. sanguis; 'dreyri' is cruor; 'hlaut,' q.v., is blood shed in sacrifice, cp. Eb. ch. 4, Nj. 107, Eb. 242, Fms. i. 46; nema, láta (mod. taka) b., to take, let blood (blóðlát), vii. 269, Grág. ii. 133; ganga blóði, to have a hemorrhage, Bs. i. 337: the phrase, blanda blóði saman, to mix blood together, Ls. 9, refers to the old heathen rite of entering foster-brothership, defined in Gísl. 11, Fbr. 7, Fb. ii. 93, Fas. iii. 376: metaph. offspring, Stj. 47; hjart-blóð, heart's blood; dauða-blóð, life-blood, gore: metaph. compound words are rare. In poets 'blood of Quasir' means poetry; the blood of the giant Ymir, the sea, vide Edda 47, 5. Fél. ix. 198, 199, records many medic, compounds, blóðfall and blóðlát, menorrhagia; blóðhella, congestio ad viscera; blóðkýli, ulcus; blóðmiga, haematuria; blóðnasir, f. pl. epistaxis; blóðrás, hemorrhagia; blóðsótt, dysenteria; blóðhrækjur, haemoptysis; blóðspýja, haematemesis, etc. Other COMPDS: blóða-brúðgumi, a, m., Stj. 42. Exod. iv. 25, the 'bloody husband' of the Engl. text. blóðs-akr, in. the field of blood, Matth. xxvii. 8. blóðs-litr, m. blood-colour, 656. 6, Eb. 26. blóðs-peningar, m. pl. the price of blood, Matth. xxvii. 6. blóðs-úthelling, f. a shedding of blood, Fas. i. 73.
blóð-band, n., mostly in pl. a bandage to stop bleeding, Bs. i. 625, 376.
blóð-bogi, a, m. a gush of blood, Nj. 210, Fms. vi. 419, Sd. 178.
blóð-drefjar, f. pl. spatterings of blood, Grett. 111 A.
blóð-drekkr, m. one who drinks blood, Fas. iii. 573: epithet of a fox.
blóð-dropi, a, in. a drop of blood, Bs. i. 45, Fms. i. 270.
blóð-drykkja, u, f. drink of blood. Thom. 150.
blóð-fall, n. and blóðfalls-sótt, f. bloody flux, dysentery, Bs. i. 317, ii. 108, 618.
blóð-flekkr, m. a fleck or stain of blood, Eb. 242.
blóð-fors, m. a gush of blood, Nj. 244.
blóð-fullr, adj. full of blood, Fbr. 12.
blóðga, að, to make bleed, Nj. 82: reflex, to become bloody, Str. 78.
blóði, a, m., poët. a brother, consanguineus, Edda (Gl.), Haustl. 14.
blóðigr, adj., contr. blóðgir, -gum, etc.; in mod. usage uncontracted through all cases, and so it is freq. in old writers, e.g. blóðigan (acc.), Bjarn. 50 vellum MS.; blóðugri (dat. f.), Grág. ii. 192: bloody, Nj. 19, Ísl. ii. 771, etc.
blóð-kýll, m. a blood-bag; metaph. a blood-sucker, a leech, Fms. ii. 317.
blóð-lauss, adj. (blóðleysi, n.), bloodless, Str. 5.
blóð-lát, n. loss of blood, Hkr. ii. 24: medic, blood-letting, bleeding, Fms. vii. 269, Str. 28, N. G. L. iii. 15.
blóð-látinn, part, having blood let, bled, Bs. i. 848, Str. 27.
blóð-lifr, ar, f. pl. clotted blood, Nj. 171.
blóð-ligr, adj. bloody, Stj. 161.
blóð-litr = blóðslitr, Landn. 335.
blóð-lækr, jar, m. a river of blood, Fms. vi. 407.
blóð-maðkr, m. a maggot bred in putrefying blood, Stj. 91.
blóð-mikill, adj. plethoric.
blóð-nætr, f. pl. bloody nights; it may originally have been a law term, the night next after a murder or homicide; in the proverb, blóðnætr eru hverjum bráðastar, i.e. the thirst for revenge rises highest during the bloody nights, Glúm. 344, Fs. 39, Bs. i. 142.
blóð-rauðr, adj. blood-red, Fms. i. 217, Art. 120.
blóð-rás, f. a 'blood-rush,' hemorrhagia, Ld. 140, Fms. x. 395, Pr. 473: mod. also circulation of blood.
blóð-refill, m. the point of a sword, Nj. 246, Eg. 216, 306, Hkr. i. 70; a curious word; does refill here mean a snake? cp. refil-stígar, semita serpentis; cp. also Korm. ch. 9.
blóð-reiðr, adj. very wrath, Fms. iv. 182.
blóð-risa, adj. ind. [Germ, blutrise = saucius, cruentus], bruised and bloody, Eb. 46; in the alliterative phrase, blár ok b., blue and bloody from blows, Grett. 147, Stj. 91: as to the root, cp. hár-ramr, the outside, but hold-rosa, u, f. a tanner's term, the inside of a skin; yet blóðrisa in the MSS. is not spelt with a y.
blóð-segi and blóðsigi, a, m. a clot of blood, Bs. i. 334, Fas. iii. 296.
blóð-skuld, f. blood-guilt, Pass. 2. 10, 25. 7.
blóð-sótt, f. monthly courses, Stj. 318, 256: dysenteria, Fél. ix. 199,
blóð-spýja, u, f. a spitting of blood, Fs. 153, Ann. 1393.
70 BLÓÐSTJARNA -- BLÓTPRESTR.
blóð-stjarna, u, f. the bloody star, prob. Mars, Rb. 110.
blóð-stokkinn, part. (mod. blóð-storkinn, stark with blood), gory all over, Bs. i. 626, Niðrst. 3.
blóð-straumr, m. a stream of blood, Fas. i. 499.
blóð-sveiti, a, m. a bloody sweat, Pass. 2. 12 (Luke xxii. 44).
blóð-tjörn, f. a pool of blood, Eb. 200.
blóð-vaka, u, f. [vekja blóð, cp. vökvi, m. fluid], a law term, the letting blood flow; svá hart at b. yrði, Bs. i. 871.
blóð-varmr, adj. blood-warm, warm as blood, Karl. 240.
blóð-ær, f. a sheep (ewe) fit for slaughter, Fms. xi. 36.
blóð-æsar, f. pl. (v. æsar), a bad reading instead of blóðnætr, Bs. i. 142.
blóð-örn, m. 'blood eagle,' in the phrase 'rísta b.,' to cut a blood eagle, a cruel method of putting to death in the heathen times, practised, as it seems, only on the slayer of one's father if taken alive in a battle: the ribs were cut in the shape of an eagle and the lungs pulled through the opening, a sort of vivisection described in Orkn. ch. 8, Fas. i. 293, 354 (Ragn. S.): so king Ella was put to death by the sons of Ragnar Lodbrok, Fms. iii. 225: it is called a sacrifice to Odin of the victim, cp. the phrase, ok gaf hann Óðni til sigrs sér, Orkn. l.c.; the old rite 'marka geirsoddi,' q.v., is analogous, not identical; cp. also upon the subject Grimm D. R. A., and Hm. 139.
blóð-öx and -ex, f. bloody axe, a cognom. of king Eric, Fms.
BLÓM, n. [Ulf. bloma, Matth. vi. 28; Engl. bloom; Germ. blume; A. S. blosma, Engl. blossom, answers to blómstr, qs. Lat. flos. The Icel. has not the primitive verb. Hel. blôan; Germ, blühen] :-- a bloom, blossom, flower; hvít blóm á grasi, El. 24; lauf ok blóm ok aldin, 19; gras ok blóm, flowers, Edda 145 (pref.), Fms. v. 345; þótti honum á einum kvistinum fegrst b., Bárð. 164; ekki þótti henni blómit (the bloom or blossom on the tree) svá mikit á vera sem hón vildi, Ísl. ii. 14; kóróna af dýrligum blómum, Bret. COMPDS: blóma-mikill, adj. rich-blossoming, Bárð. l.c. blóm-berandi, part. bloom-bearing, Stj. 14. blóm-beranligr, adj. id., Fms. iii. 174.
blómgan, f. blooming, flourishing, Stj. 29.
blómganligr, adj. blooming, Bs. ii. 183.
blómgast, að, dep. to flourish, Magn. 502, Sks. 610: part. blómgaðr, adj. which has blossom upon it, Fms. xi. 9.
blómi, a, m. [Ulf. bloma, m., Matth. vi. 28; v. blóm]. 1. pl. blooms, blossoms, flowers; þar hrörna aldri fagrir blómar, Clem. 40; hafa rauða blóma (acc. pl.), 655 xiv; allskonar fagra blóma, Fms. x. 241; heilir blómar, flores integri, Magn. 468; this use is now rare. 2. sing. blooming; þat tré stendr ávalt síðan með blóma, in full bloom, 656 A. 23. 3. esp. metaph. full bloom, prosperity; stóð hagr hans með hinum mesta blóma, Ísl. ii. 14, Band. 2, Fms. v. 346; í bloma aldrs síns (æsku blómi), in the bloom of life, viii. 29, vii. 108 (with blooming face); á þeirra veldi var b. mjök langa hríð, Ver. 45, Sks. 758. 4. the yolk in an egg; the phrase 'lifa sem blómi í eggi,' to live like the yolk in an egg, i.e. to live in perfect comfort.
blómstr, rs, m. bloom, blossom; allan akrsins blómstr, Stj. 29; sætan b., Sks. 630 B, 499; 'flos' is rendered by b., Stj. (pref.): in writers since the Reformation always neut.; allt eins og blómstrið eina, and glóandi blómstrið frítt, Hallgrímr, Snót 45; blóm and blómstr are synonymous, but blómi in common usage is metaph. = prosperity.
BLÓRAR, a, m. [cp. Dan. blår, the refuse of flax, and the phrase, at kaste een blår í öjnene, to throw dust in one's eyes] in Icel. only used in the metaph. phrase, at göra e-t í blóra við e-n, to commit an offence behind another person so that suspicion falls upon him: and blóra-maðr, m., en ef svá verðr sem mér er grunr á at, dóttir þín sé með barni, þá eru þar fáir blóramenn, ok vil ek ganga við faðerni. Fas. iii. 344.
BLÓT, n. [Ulf. renders GREEK and GREEK by blutinassus, cp. also A. S. compd words such as blôtmônad] :-- gener. worship, and worship including sacrifice, spec. a sacrificial feast or banquet, used freq. in pl. when in general sense; the feasts were, esp. the three great annual feasts, when the winter set in (Oct.), at Yule time and mid-winter (Dec. or Jan.), and when the summer began (April), Ó. H. ch. 94-96, Hkr. i. 139 sqq., Hák. S. G. ch. xvi sqq., and the verse of Kormak, Hafit maðr ask né eski, id., Hkr. (Ó. T.) i. 272, Fms. x. (Ó. T.) ch. 50, Fas. (Hervar. S.) i. 531, 512. Hervar. S. the last chapter, Eb. ch. 10, Eg. 257, Fb. i. 22; at Uppsölum vóru blót svá mikil í þann tíma, at hvergi hafa verit meiri á Norðrlöndum, Fas. i. 255; þann vetr fékk Ingólfr at blóti miklu ok leitaði sér heilla um forlög sín, Landn. 33, cp. Hým. 1, Vsp. 62; þar vóru áðr blót ok hörgar, Bs. i. 20 (Kr. S.), Fms. i. 131, Eb. 4; there are mentioned álfa-blót, dísa-blót, etc. 2. blót, or more correctly blœti, n. an idol, amulet, engi maðr skal hafa í húsum sínum, stalla, vit eðr blót (blœti) ... nú ef blot (blœti) er funnit í húsi láslausu, mat-blót (dough idol) eðr leir-blót (clay idol) gört í mannslíki af leiri eðr deigi, þá ..., N. G. L. i. 383, 389; cp. Fs. (Hallfr. S.) 97. II. metaph. in Christian times the name of the heathen worship became odious, and blót came to mean swearing, cursing, freq. in Sturl. and Bs., and in mod. usage, Sturl. ii. 106, 152, iii. 101, Fs. (Vd.) 36, Gísl. The terms for swearing in the heathen times were 'troll, gramir,' etc., q.v.
BLÓTA, in old use a strong (and originally a redupl.) verb, blóta--blét--blétu--blótinn; pres. blœt, and with the suffixed negative blœtka (I worship not), Stor. 22 (the Ed. wrongly blotka, without change of vowel); this form also occurs K. Þ. K. (Kb.) ch. 7, the Ed. 1853 has wrongly blœt(a)r, but a few lines below blótar (weak), probably altered from blœtr; pret. sing, blét, Hkr. (Yngl.) 56, 269; pl. blétu, 56; subj. blétim, 623. 61; imperat. blótt, Am. 75; part. blótinn, and sup. blótið are freq., Hkr. i. 34, 35, 239, Landn. 47, Fas. i. 255: more freq. weak, blóta, að; pres. blótar, blótast, Fas. i. 87, Fbr. 78; pret. blótaði, Landn. 224, 291, 322, Bs. i. 6 (Kr. S.), Nj. 272, Gísl. 140, Fær. 272, Fas. i. 463, 531, Bret., Fms. ii. 263, Hkr. i. 34, 35, Ísl. ii. 109, Fs. 50; only the weak sup. and part. are rare in old writers; blótuð, Hom. 153 (Norse); blótað (sup.), Bs. i. 5 (paper transcript): [Ulf. blotan (redupl. verb) = GREEK, GREEK, cp. guþbloteins = GREEK, guþblostreis = GREEK; A. S. blôtan = immolare; O. H. G. blozan; the root is probably akin to bletsian, Engl. to bless] :-- gener. to worship, to worship with sacrifice; with acc. of the being worshipped, but dat. of the object sacrificed; thus b. hof, lund, fors, goð, álfa, vættir, to worship temple, grove, force, gods, elves, beings; but b. mönnum, þrælum, kvikendum, to sacrifice with men, thralls, beasts, i.e. to sacrifice, slay them: also used absol.: I. with acc. or absol. to worship; skal Þórólfr b. ok leita heilla þeim bræðrum, Eg. 257, 623. 61, Landn. 40, Hkr. i. 34 sqq., Fs. 41; heiðnar vættir, Nj. 272, Fær. 139, cp. Bret. 84, 94, Landn. 36, Ib. ch. 7, Bs. i. 25; b. til friðar, sigrs, langlífis, árs, byrjar, to make a sacrifice for peace, victory, long life, good season, fair wind, Hkr. i. 239, 34, 56, 11. 97, Fs. 173: of the worship of natural objects, at Giljá stóð steinn (a stone), er (acc.) þeir frændr höfðu blótað, Bs. i. 5, Harð. S. Ísl. ii. 109; hann blótaði lundinn, he worshipped the grove (cp. Tacitus, sacrum nemus), Landn. 224; hann blótaði forsinn, 291: worship of men (rare), Gríms sonar þess er blótinn var dauðr fyrir þokkasæld ok kallaðr Kamban, 47, Fb. ii. 7; þau vóru bæði blótuð, Edda 83: b. hof, in the phrase, heiðnir menn hof b., Grág., Ísl. ii. 381; blót er oss ok kviðjat, at vér skulum eigi b. heiðit goð, né hauga né hörga, N. G. L. i. 18: worship of animals, Ögvaldr konungr blét kú eina, Hkr. i. 269, Fas. i. 255. β. with dat. (extremely rare); blótar hann einum gölt (sic!), prob. corrupt = einn (acc.) gölt, Fas. i. 187 a paper transcript. II. with dat. to sacrifice; sacrifices of men are recorded, Hkr. i. 34, 35, 56, 239, Gísl. 140, Eb. l.c., Fas. i. 452 (Hervar. S.): slaves and criminals were esp. sacrificed, thus representing the executions of modern times; heiðingjar blóta enum verstum mönnum, ok hrinda þeim fyrir björg ok hamra ...; enir heiðnu menn höfðu þá stefnu, ok tóku þat ráð at b. tveim mönnum ór hverjum fjórðungi, Bs. i. (Kr. S.) 23: captives, Ó. H. ch. 131; kom þat ásamt með þeim at hafa Hallfreð til blóta, Fs. 102; b. þrælum, Fms. x. 323; b. mönnum ok fé, Fs. (Vd.) 50, Am. 75, Fms. i. 174: a sort of self-immolation is recorded Fb. ii. 72. III. to curse, swear, vide blót II; with dat. or absol., hann blótar hestunum, Fbr. 78; eigi kvíði ek því þótt biskup blóti mér eðr banni, Bs. i. 708; blótuð verð þú, Hom. 153: reflex, blótask, to go about swearing, Fms. viii. 294: vide Maurer, Bekehr. ii. 195 sqq.
blótan, f. sacrificing, 623. 57. II. cursing, swearing, Fms. viii. 293.
blót-auðigr, adj. rich in sacrifices; b. hof, Mart. 116.
blót-bað, n. a sacrificial bath, Post. 138.
blót-biskup, m. a heathen priest, Bret. 34 (Laocoon), Fms. x. 323.
blót-bolli, a, m. a sacrificial bowl, Fms. ii. 309.
blót-dómr, m. idolatry, Stj. 106.
blót-drykkja, u, f. a sacrificial feast, Fms. x. 393, cp. Eg. 257.
blót-fé, n. a sacred or accursed thing, Stj. 363 (Josh. vii. ii), Edda 83.
blót-goði, a, m. a heathen priest, Post. 656 B. 10, Hkr. i. 8.
blót-gröf, f. a sacrificial den in which to kill the victim, Fs. 49, 50.
blót-guð, m. a heathen god, Fms. ii. 76.
blót-gyðja, u, f. a heathen priestess, Hkr. i. 8.
blót-haugr, m. a sacrificial mound or cairn, cp. N. G. L. i. 18; defined Fms. v. 164; about cairns of that kind among the Perms (Bjarmar), vide Fms. iv. 299, cp. also Hkr. i. 16.
blót-hús, n. a heathen house of worship, sometimes less than the 'hof,' used like Christian chapels for private worship, Fms. ii. 263, Ísl. ii. 109: a temple in general, Stj. 391.
blót-jarl, m. a surname of the heathen earl Hacon, Fms. ii. 122.
blót-kálfr, m. the golden calf, Stj. 312.
blót-kelda, u, f. a fen near the heathen temples, in which animals (or men) were killed by drowning, Ísl. (Kjaln. S.) ii. 404.
blót-klæði, n. garments used at sacrifices, Fs. 42.
blót-kona, u, f. = blótgyðja, Stj. 428.
blót-lundr, m. a sacred grove, Fms. xi. 382, Stj. 391, cp. Landn. 222.
blót-maðr, m. a heathen worshipper, Bret. 57, Eg. 179, Fms. i. 294, 263, Andr. 65.
blót-matr, m. the meat of the victims, Hkr. i. 139.
blót-naut, n. an ox worshipped and enchanted, Hkr. i. 269, Fms. iii. 132, Fas. i. 255; hence in mod. use a mad bull is called blótneyti, n. 2. a bull to be sacrificed, a heathen sacrifice connected with the old holmgang, q.v., Eg. 506, cp. Korm. 212, 214, Gísl. 80.
blót-neyti, id., Fas. i. 425.
blót-prestr, m. a heathen priest, Sks. 575.
blót-risi, a, m. an enchanted champion (?), GREEK, Korm. 242.
blót-skapr, m. idolatry, heathen worship, sacrifice, Fms. i. 31, xi. 134, Stj. 650, N. G. L. i. 351: things belonging to worship, Stj. 391, Fagrsk. 28, Fms. v. 239.
blót-skógr, m. = blótlundr, Stj. 650, Róm. 199.
blót-spánn, m. divining rods or chips used at sacrifices, cp. Tacitus Germ. ch. x, and Amm. Marc. xxxi. 2. in the phrase, fella blót-spán, ramos sortidicos jactare; þá feldi hann b. ok vitraðist svá, at hann skyldi hafa dagráð at berjast, Fagrsk. 40, in the passage of Vellekla (the source of the narrative) the poet uses the word teinn lautar, qs. hlautar-teinn, the rod of the sacrificial blood, cp. the phrase, kjósa hlaut-við, Vsp. 62; and hrista teina, Hým. 1; þá feldi Önundr blótspán til, at hann skyldi verða víss ..., Landn. 193; síðan var feldr blótspánn, ok gékk svá fréttin, at..., Fas. i. 526, 452 (Hervar. S.)
blót-staðr, m. a place of heathen sacrifice, Hom. 175, Hkr. i. 6, Fms. xi. 40, Fagrsk. 29.
blót-stallr, m. a heathen altar, Stj. 391.
blót-tré, n. a sacred tree, Mart. 115.
blót-trygill, m. [trog], a sacrificial trough, Fs. 108.
blót-veizla, u, f. a sacrificial banquet, Hkr. i. 139, Fms. i. 35, iv. 237.
blót-viðr, m. = blótlundr, Greg. 80.
blót-villa, u, f. a heathen heresy, Fms. x. 243.
blót-völlr, m. a bewitched field; eigi munu vér Nú optar ganga appá b. þinn, Fms. viii. 157.
blunda, að, to doze; éta blundandi, Edda 72; cp. mod. ganga blindandi, to go blinking, half asleep; b. augum, to shut the eyes, Bs. ii. 481.
BLUNÐR, m. sleep, dozing: slumber, a nickname, Landn. 80.
blund-skaka, að, to blink with the eyes, Stj. 81.
blund-stafir, m. pl. rods causing sleep, in the phrase, bregða blund-stöfum, to awake, Sdm. 3; cp. stinga svefnþorn, Ísl. Þjóðs.
blygð, f. [bljúgr], shame, Grett. 159 A, Vígl. 20. COMPD: blygðar-lauss, adj. (-leysi, n.), blameless, Grett. 161 A.
blygða, ð, to put to shame, Fas. iii. 655, Fms. iii. 89. β. reflex, to be ashamed, Sks. 494; = bleyðast, to lose heart, Fas. iii. 411; b. sín, to be ashamed, to repent, (mod.)
blygðan, f. shame, disgrace, nakedness, Pass. 24. 3. COMPD: blygðunar-lauss, adj. (-leysi, n.), impudent.
blygjast, ð, = blygðast, Sks. 494, v. l.
BLYS, n. [Dan. blus], a torch, Dipl. iii. 4, Bs. i. 804.
BLÝ, n. [Germ. blei; O.H.G. pli; Lat. plumbum] , lead; sökkva sem b., Blas. 49, Dipl. v. 18. COMPDS: blý-band, n. a leaden band, Fms. x. 172. blý-kleppr, m. a plummet, Rb. 472. blý-ligr, adj. leaden, 732. II. blý-skeyti, n. a leaden missile, Stj. 74, Pr. 401. blý-steyptr, part, cast in lead, Sks. 392. blý-stika, u, f. a leaden candlestick, Vm. 38. blý-stokkr, m. a leaden box, Sd. 191. blý-bungr, adj. heavy as lead.
blý-þekja, þakði, to thatch, i. e. roof, with lead, Bs. i. 235.
blæða, dd, to bleed, to flow, of blood, Pr. 473; blæddu nasar hans (blóð-nasir), Bs. i. 521: impers., e-m blæðir, one loses blood, Grág. ii. II, Sturl. iii. 113, Sd. 139, Eb. 242: absol., laust hana í andlitið svá at blæddi, Nj. 18: metaph. phrase, e-m blæðir e-t í augu, it bleeds into one's eyes, i. e. one is amazed at a thing.
blæja, u, f. [cp. Germ, blege=limbus, prob. derived from A. S. bleoh=colour; prob. an Engl. word, cp. Enskar blæjur, Eb. 256]:--a fine, coloured cloth; hon hafði knýtt urn sik blæju, ok vóru í mörk blá, Ld. 244: a burial sheet, Am. 101, Gkv. 1. 13, Grág. i. 207: the cover of a bed, Gg. 7, 25, Rm. 20, Bb. 1. 12, Eb. l. c.: cover of an altar table, Vm. 65, Dipl. iii. 4: poët., hildar b., a shield, the b. of the mast=the sail, etc.: mod. a veil. COMPDS: blseju-endi, a, m. the end of a b., Ld. l. c. blæju-horn, n. the corner of a b., Ld. 246. blæju-hvalr, m. [Germ. bleie], a kind of whale, alburnus, Edda (Gl.)
BLÆR, m. [cp. Engl. to blare], a gentle breeze, puff of air, esp. with a notion of warmth; b. hitans, Edda 4: kenna blæ (to feel a draft) á andliti sér. Clem. 35; vinds blær, Stj. 78; þá kom kaldr blær (a cold stream of air) á Skutu or jarðhúsinu, Rb. 319: poet, the blue sky, the pure air, undir blæ himins blíðan, Pass. 25. 10; blærinn hýrnar við dægrið hvert, Bb. 1. 18. 2. in mod. usage metaph. the air, character of a speech, writing, or the like; sögu-blær, frásagnar-blær, rit-blær. II. a ra m, Edda (Gl.), hence blœsma.
blœsma, adj. ind. [blær, a ram], a ewe or goat at heat, Grág. i. 427, Fbr. 212, Stj. 178; cp. yxna of a cow, breyma of a cat, rœða of a sow.
blökku-maðr, m. [blakkr], a blackamoor, sometimes a negro, (mod.)
BLÖKU-MENN, m. pl. Walachians, and Blökumanna-land, Walachia, Fms. v. 283; hann sviku Blakumenn í útfaru, Broc. Runstone, p. 179.
BLÖSKRA, að, to blench: 1. absol., hann brá sér eigi við né blöskraði, Fms. vii. 157; hygg at vandlega hvárt ek b. nökkut, xi. 150, and so also Jomsv. 47, and Fb. i. 198. 2. e-m blöskrar--ok bað þá at hyggja hvárt honum blöskraði nökkuð, Sturl. iii. 43--ought perhaps to be ' hann;' the mod. use is constant, ' e-m b.,' one blenches, is shocked at a thing.
BOBBI, a, m. a snail-shell, Eggert Itin., hence metaph. puzzle, in the phrase, komast í bobba, to get into a puzzle.
BOÐ, n. [Ulf. buzns; Germ. bote, gebot; cp. bjóða]. 1. a bid, offer; konungr bauð (offered) at fá Gunnari kvánfang ok ríki mikit...Gunnarr þakkaði konungi boð sitt, Nj. 46; bjóða boð fyrir e-n, to make bids or offers for one, Lv. 25, Vígl. 28; hvat er í boði, what is the bidding? metaph. from an auction, O. H. L. 71. 2. a feast, wedding, banquet, to which the guests are 'bidden;' veizlan fór vel fram, en er boði var lokit, when the feast was past, Nj. 25; fóru þeir allir til boðsins, the wedding feast, Fms. xi. 106; skyldi boð vera at Marðar, Nj. 4; hafa e-n í boði sínu, to entertain at one's feast, Fms. i. 40; haust-boð, Gísl. 27. 3. [A. S. bebod], a bidding, commandment, Fms. ii. 30, 168, xi. 246; boð ok bann, v. bann. β. the right of redemption, a Norse law term; skal sá óðalsmaðr er boði er næstr brigð upp hefja, Gþl. 294; ok svá eigu þær boð á jörðum jafnt sem karlar, N. G. L. i. 92, 94, 237. 4. a message; göra e-m boð, to call for one, N. G. L. i. 60. β. metaph. and a law term, a summons, being an arrow, axe, or the like sent to call people to battle or council, as symbolical of the speed to be used, or of the punishment to be inflicted, if the summons be not obeyed; cp. herör; so the Swed. budsticka or budkafle, (till tings, till tings, budkaflen går kring borg och dal! Tegner), and the fiery cross in the Lady of the Lake. In Icel., at least in the west part, a small wooden axe is still sent from farm to farm to summon people to the mantals-thing in the spring; vide Gþl. 433 sqq., Jb. 180, and the compds boðburðr, boðfall, boðskurðr, boðleið, etc. COMPDS: boðs-maðr, m. a guest at a feast, wedding, Nj. 11, Fms. ii. 193. boðs-váttr, m. a witness to a boð, 4. β, N. G. L. i. 237. boðs-vitni, n. id., N. G. L. ii. 99, v. l.
boða, að, 1. to announce, proclaim, esp. as rendering of the eccl. Lat. praedicare, to preach the Gospel, as a missionary; b. Kristni, to preach Christianity, Nj. 157; trú, 158, Fms. x. 298, H. E. i. 510; sjáið, eg boða yðr mikinn fögnuð, Luke ii. 10. β hón boðaði Þangbrandi heiðni, Nj. 160. 2. to bid, order, with dat.; lét hann b. á sinn fund öllum öldungum, Stj. 649; hann boðaði saman mörgu stórmenni, Bs. i. 470; konungr boðaði honum á sinn fund, the king bade him come, Fær. 131; b. e-n af löndum, to outlaw one, bid him off the land, Fms. vii. 17, 21. 3. to bode, signify; hvat þetta mundi boða, Eb. 270; e-m b. e-t, he has a foreboding of it; mundi þar til draga sem honum hafði fyrir boðat, Eg. 75: impers., e-m boðar ótta, one feels uneasy, Sturl. i. 109, where Bs. i. 410 spells bjóða ótta (better).
boða, u, f. = boð, a command, N. G. L. i. 237.
boðan, f. announcement; b. dagr Maríu, the feast of the Annunciation, the 2nd of July, Mar.: preaching, proclaiming, 623. 11.
boð-burðr, m. a carrying of the boð, 4. β, Gþl. 432, 436, Jb. 180.
boð-fall, n. dropping the boð, 4. β Gþl. 435, Jb. 182.
boð-fasta, u, f. a fast ordered by the canonical law, H. E. i. 393.
boð-ferð, f. the course of a boð, 4. β, H. E. i. 393.
boð-greizla, u, f. = boðburðr, Jb. 184, Gþl. 437 B; vide boðreizla.
boði, a, m. 1. [vide boð 4, cp. A. S. boda], a messenger, used in poetry; b. hildar, the messenger of war, Lex. Poët.: in prose, Thom. 5, and in compds such as sendi-boði, a messenger, fyrir-boði, aforeboder. 2. esp. as a nautical term, a breaker ' boding' hidden rocks; þeir undruðust mjök þenna atburð, er b. féll í logni, þar er engi maðr vissi, at b. hefði fallit fyrr, ok djúp var undir, Magn. 488, Fms. ix. 415, x. 324, xi. 10, Eg. 161, Bs. i. 420, Grág. ii. 385: the phrase, vera sem b. á skeri, like a breaker on a skerry (rock), of a hot-tempered man, never at rest. COMPDS: boða-fall, n. the dash of breakers, Fas. iii. 506. boða-slóð, f. the surf of breakers, Orkn. 322.
boð-leggja, lagði, to offer for sale, Gþl. 302, v. l.
boð-leið, f. a law term, the due course of a boð [4. β] from house to house, defined in Gþl. 432, N. G. L. i. 348, Jb. 181: in the phrase, fara (rétta) b., to go from house to house in due course, skipping none: perhaps the true reading Nj. 185 is, fara boðleið til búðar; some MSS. have bónleið.
boð-ligr, adj. fit to be offered, Háv. 55.
BOÐN, f. [cp. A. S. byden = dolium, Icel. byðna; Norse biðna, Ivar Aasen], one of the three vessels in which the poet, mead was kept, Edda 47, etc., hence poetry is called the wave of the boðn, Lex. Poët.
boð-orð, n. order, bidding; Guðs b., Hom. 34, Ver. 25, Bs. i. 67, Magn. 448: as a law term, an ordinance, K. Á. 192;=penance in eccl. sense, K. Þ. K. 26: in mod. usage, esp. the Ten Commandments (Tiu-laga-boðorð, or with the article, Boðorðin), Sks. 671, cp. Pr. 437, where they are termed ' Laga-orð.' COMPDS: boðorða-breytni, f. alteration of a b., Bs. i. 545. boðorða-brot, n. breach of a b., Fms. vii. 108. boð-orða-maðr, m. a public officer, N. G. L. i. 409.
boð-reizla, u, f. = boðgreizla.
boð-rífr, adj. fair bidding, Fms. iii. 122 (poët.)
boð-seti (beð-seti, N. G. L. i. 315), a, m. a dub. Norse term, the benches in a law-court(?), the bar(?); hverr þeirra manna er gengr fyrir boðseta (acc. pl.) fram, nema hann eigi at sækja eðr verja, sá er sekr níu ertogum við konung ok bæjarmenn, N. G. L. i. 323, 315; beðseti, qs. bekkseti (?).
boð-skapr, m. a bidding, ordinance, Stj. 82, H, E. i. 471, 677. 6, Fms. ii. 61. II. in mod. usage, announcement.
72 BOÐSKURÐE -- BORÐPRYÐI.
boð-skurðr, m. [skera boð, to carve a boð, 4. β], a message, summons to a meeting, N. G. L. i. 153.
boð-sletta (boð-slotti, a, m., Gþl. 200), also boð-flenna, u, f. an intruder at a feast, an uninvited guest, Jb. 110.
boð-slóð, f.=boðleið, Jb. 181.
boð-stóll, m., in the phrase, hafa e-t á boðstólum, to put a thing out for sale.
BOGI, a, m. [A. S. boga; Engl. bow; Germ, bogen], a bow, Nj. several times; skjóta af boga, 29, 96; benda b., Fas. ii. 88, Landn. 288, Fms. ii. 321, iii. 228; álm-bogi, hand-bogi, lás-bogi, y-bogi, q. v. 2. metaph. an arch, vault, Sks. 116: the rainbow, Stj. 62: metaph., bera mál ór boga, to disentangle a case, Sks. 654; himin-bogi, the sky; blóð-bogi, a gush of blood; regn-bogi, a rainbow; öln-bogi, an elbow. COMPDS: boga-dreginn, adj. bow-sbaped, curved. boga-háls, m. the tip of a bow, where the string is fastened, Al. 142, Fas. ii. 88. boga-list, f. archery, now used metaph. boga-mynd, f. the form of a bow, Fas. i. 271. boga-skot, n. bow-shot, sbooting with a bow, Fms. ii. 169. boga-strengr, m. a bow-string, Nj. 115, 136. boga-vápn, n. a bow, Fms. viii. 184, v. 1.
boginn, adj. bent, bowed, curved, Al. 8; prop. a part. from a lost strong verb bjúgan; cp. Goth. bjúgan=GREEK.
bog-maðr, m. a bowman, archer, P'as. i. 382, Ingv. 34, Lv. 63, Fær. 56, Fms. vi. 413. bogmanns-merki, n. the zodiacal sign, Arcitenens, Rb. 102.
bog-mannliga, adv. bowmanlike, Fms. ii. 450.
bogna, að, to become curved, bent, Hkr. ii. 365, Flov. 34: to give way, Fms. viii. 403, Al. 57.
bogra, að, to creep along bowed or stooping; þá boru bograr (creeps) hann inn, Fas. i. 393; bogra fyrir e-m, to bow before one, Þorst. St. 53.
bog-sterkr, -styrkr, adj. stark or strong at the bow, Hkr. iii. 264.
bog-sveigir, m. bow-swayer, a nickname, Fas. ii.
BOKKI, a, m., means probably a he-goat, [cp. Germ. bock; Dan. bukk; Engl. buck], a familiar mode of address; Höttr heiti ek, bokki sæll, and, skaltu nú bana mér, bokki, my good fellow, 'old buck,' Fas. i. 66; muntú festa, bokki, tindinn í kambi mínum (the old woman addressing the bishop), Fb. iii. 446: stærri bokkar, bigger men, 352, vide stór-bokki.
bokkr, m. a buck, Lex. Poët.
bola, að, prop. to fell trees, to cut through the body (bolr), Fas. i. 106. II. [boli, a bull], to bully; b. e-n út, to push one out, as a bull with the horns: reflex, bolast, a wrestling term, of two wrestlers pushing or butting at one another with their heads.
boldang, n. a sort of thick linen, (for. word.)
bol-fimligr, adj. slender, agile of body, Fas. iii. 372.
bol-hlíf, f. a covering for the body, opp. to the helmet, Bs. i. 667.
BOLI, a, m. a bull, Boll. 336, Edda 99, Ísl. ii. 26; in Icel. esp. of a bull-calf, bola-kálfr, etc.
bol-járn=bolöx(?), Ingv. 13.
bol-klæði, n. pl. garments (coat, waistcoat) for the body, Grett. 147 A.
BOLLI, a, m. [A. S. bolla], a bowl, Stj. 310, Rm. 4; blótbolli, a measure=UNCERTAIN ask, Gþl. 525: a pr. name, Ld.
BOLR and bulr, m. the bole or trunk of a tree, Sks. 555 B. 2. metaph. the trunk of a body, N. G. L. i. 80, Nj. 275, Fms. x. 213, ED. 244, Anec. 4: the phrase, ganga milli bols ok höfuðs á e-m, to go through between one's trunk and head, i. e. to knock one quite dead, deal severely with, Ld. 244, Eb. 240. 3. an old-fashioned waistcoat.
bolungr, v. bulungr.
bol-vöxtr, m. the growth, form of the body; vel at bolvexti, a well-grown, stout man, Bs. i. 66, Fas. iii. 605.
bol-öx, f. [Swed. bolyxa], a pole-axe; in present usage opp. to skaröxi, a carpenter's axe, Stj. 401. Judg. ix. 48, Fms. ix. 357, Fbr. 179, Thom. 343, Ingv. 24, Vápn.
boppa, að, to wave up and down, onomatopoëtic and common.
BOPS, n. an onomatopoëtic word, [Germ, bumbs], bump or plump; mikit fall, svá at b. kvað í skrokkinum, Þórð. 16. β. the faint bark of a dog: also bopsa, að.
bora, u, f. a bore-hole, Grett. 125, 133, Fas. i. 393, Vm. 65. COMPD: boru-foli, a, m. a Norse law term, a stolen article put into an innocent man's house; even if officers ransacked a house without having their persons searched, and find something, þá er b. ok liggr ekki búanda við, then it is b. and the farmer is free, N. G. L. i. 255.
BORA. að, [Lat. fUNCERTAINrare; A. S. borian; Engl. bore; O. H. G. poran], to bore, to bore holes in, Fms. ix. 447, Ld. 116, Edda 48, 49, Eb. 182, D. I. i. 243: metaph., b. atsúg at e-u, to doa thing thoroughly, v. atsúgr: reflex., borast fram, to press one's way through a crowd, Fms. v. 180, Fb. ii. 112.
BORÐ, n. [Ulf. baurd, in fotubaurd=GREEK; Hel. bord=margo; A. S. borð; Engl. board]. 1. a board, plank, Lat. tabula; tók hann þá borð ok lausa viðu, ok rak um þvera stofuna, Grett. 140, N. G. L. i. 100. β. of a ship, the side (cp. starboard, larboard); höggr hann þá tveim höndum borð (sides) skútunnar, ok gengu í sundr borðin (the planks) um tvau rúm, Nj. 19; þeir Erlingr hjuggu raufar í drómundinum, sumar í kafi niðri, en sumar uppi á borðunum, Fms. vii. 232, Nj. 42; hence the nautical phrases, á borð, on each side; á tvau borð, á bæði borð, on both sides, Eg. 171; með endilöngum borðum, Fms. ii. 273, Eg. 122; leggja borð við borð=síbyrða, to lay a ship alongside of another, so as to board, Fas. ii. 534; bera skip borði, to make the bulwarks rise, Fms. ii. 218; fyrir borð, overboard, Eg. 124, Fms. xi. 140; á borði, on land, Jb. 327; borð 4 stjórn=stjórn-borði, the starboard side, Gþl. 518. The planks in a ship's side have different names, e. g. aur-borð, skaut-borð, sól-borð. 2. metaph. phrases, at vera mikill (lítill, nokkur) borði, to be of a high (or lowly) bearing, metaphor from a ship floating high out of, or deep in, the sea, Eg. 8, Sturl. iii. 196: verða (allr) fyrir borð borinn, to be (quite) thrown overboard, i. e. ill-used, Eb. 126, Fær. 234; verða allr fyrir borði, id., Ölk. 35; hans hlutr mundi eigi fyrir borð vera borinn, id., Rd. 239; e-n brestr á borði, to fail, be beaten (metaphor from rowing), Fms. ix. 507; taka skamt frá borði, to fall short, Lv. 45; ganga at borði við e-n, to come to terms, yield, submit, Bs. i. 889; gékk Egill tregt at borð um þetta mál, E. was hard, unyielding, 696; hverigum skyldi úhætt, nema þeir gengi at borði við hann, unless they came to terms with him, 727, 778; á annað borð, on the other hand; harðr maðr á annat borð, a hard one to pull against, Fms. xi. 39: but also on the other hand, otherwise, else; hann vildi með engu móti kalla á Þormóð sér til bjargar, þó at hann félli ofan á annað borð, though he was sure to tumble down otherwise (i. e. unless he called), Fbr. 88; hence freq. in mod. usage, e. g. ef eg á annað borð göri það, i. e. if I do it at all: navig., ganga til borðs, á borð, to go to one's business, Fagrsk. 167, Bárð. 166. 3. [A. S. bord=labrum], the margin between the rim of a vessel and the liquid; er nú gott berandi borð á horninu, Edda 32; hence, fjöru-borð, the shore between high and low water, vide 33, 34; cp. the saying, fullt skal frömum bera, þó skal borð á vera, i. e. it is clownish to bring a cup full to the brim, and, fullt skal föntum bera og ekkert borð á vera. II. a board, table, Lat. mensa; rísa frá borði, to rise from the board, from table, Rm. 17, or simply and ellipt. rísa, 30; borð is freq. used in pl., as in the old halls small tables were set at meal time, and removed after the meal; hence phrases, borð (pl.) ofan (upp) tekin, the tables being removed, cp. Virgil's mensisque remotis, Nj. 176, Fms. i. 41, iv. 265, v. 126, Bs. i. 854, Eg. 408; til þess er borð fóru brott, 551; setjast undir borð (pl.), to sit down; sitja undir borðum, to be at table, Nj. 68, Eb. 306; ganga undir drykkju borð, Fms. iii. 93; koma undir borð (acc. pl.), 96; ganga til borða, iv. 114, 129; koma til borðs (sing.), 202, cp. Ó. H. 86, Fms. iv. 246; sitja yfir borðum, iii. 155, iv. 113; sitja yfir matborði, v. 126, viii. 212; sitja yfir borð (acc. pl.), id., Bs. i. 843: the rhyming phrase, vera þar at orði, sem hann er ekki at borði, vide Safn i. 91. It was the custom for kings or princes to give audience or receive poets whilst sitting at table, Fms. vi. 195, Eg. ch. 63. β. maintenance at table (cp. Engl. board and lodging); vera á borði með e-m, B. K. 124, D. N. (Fr.): of a chess-board, Bs. i. 635. COMPDS: borða-munr, m. difference in the height of ships (in battle), Fms. viii. 292, cp. 288. borða-víti, n. pl. a 'board-fee,' sconce, cp. víti, Fms. iii. 155. borðs-tilgangr, m. going to table, Fms. iii. 155.
borða, að, to sit at table, eat, dine, Fas. iii. 219.
borð-búnaðr, m. table-service, Eg. 94, Fms. i. 292, iv. 262, Orkn. 226.
borð-diskr, m. a plate, Fas. iii. 222, vide diskr; (now freq.)
borð-dúkr, m. a table-cloth, Nj. 176. Hkr. ii. 189, cp. Fms. vi. 322, Rm. 28.
borð-fastr, adj. maintained at one's table, Sks. 259.
borð-fjöl, f. a plank, Sturl. ii. 109.
borð-færi, n., in the phrase, taka sér borðfæri,=ganga til borðs, vide above, Grág. ii. 119.
borð-gestr, m. a guest at table.
borð-hald, n. one's 'board,' fare, Edda 23, Hkr. ii. 36, THom. 68.
borð-hár, adj. a ship rising high, Fms. ii. 314, Orkn. 362.
borð-hús, n. a room where the plate is kept, Dipl. iii. 4, v. 18, Sturl. iii. 191 C.
borð-hæð, f. the height of a ship out of the water, Fas. iii. 260.
BORÐI, a, m. [cp. Engl. border; O.H.G. porto; Germ, borti; prob. akin to borð]:-- a border, Lat. limbus; byrða á borða (acc.), t o embroider, Gkv. 2. 16; bregða borða, to leave off embroidering, 17; rekja borða, to embroider, Heir. 1, Og. 18; b. ok hannyrðir, Fas. i. 430, 523; kona sat við borða, a lady sat embroidering, Fms. ii. 148; slá borða, to embroider, Fas. i. 113; cp. borða skögul, gná, etc., a poët. circumlocution of a lady, Lex. Poët.: tapestry, b. fimtigi alna, Dipl. iii. 4, Pm. 10, Bs. i. 77: of the tapestry of a church, esp. the choir, Nj. 6. 2. poët. a shield, Lex. Poët.
borð-ker, n. a cup at table, loving-cup, Hkr. iii. 181; b. er vá átta merkr, Bs. i. 76.
borð-kista, u, f. a box for keeping the table-service in, D. N. (Fr.)
borð-knífr, m. a table-knife, Ann. 1339.
borð-leiðangr, m. a levy commuted for victuals (Norse), D. N. (Fr.)
borð-lægr, adj., b. viðr, timber fit for cutting into planks, Vm. 176.
borð-maðr, m. a table-companion, Sks. 262.
borð-mikill, m.=borðhár, Fms. ii. 50, Hkr. i. 238.
borð-prestr, m. a 'board-priest,' who says grace at a bishop's table, Bs. ii. 129.
borð-prýði, n. the ornaments of a table, Fas. iii. 374.
borð-sálmr, m. o ' board-psalm' grace, Bb. 1. 15 (Mark xiv. 26).
borð-siðir, m. pl. rules for behaviour at table.
borð-skutill, m. a small movable table, Bs. i. 537, Mar.
borð-stokkr, m. thebulwarks of a ship, Grett. 125.
borð-stóll, m. a chairused at table, D. N.
borð-sveinn, m. a butler, waiter, Mag. 66; cp. skutilsveinn.
borð-tafl, n. a chess-board, Sturl. ii. 184, v. 1.
borð-vegr, m. = borðstokkr, Bs. ii. 50, 179, Mar.
borð-vers, m. = borðsálmr, N. G. L. i. 406.
borð-viðr, m. boards, planks, Fms. viii. 374, D. N.
borð-þak, n. a ' thatch' or covering of planks, Hkr. ii. II.
borð-þekja, þakti, to cover with planks, Fms. v. 331.
borð-þili, n. the sides of a ship, Gkv. i. 7.
BORG, ar, f., pl. ir, [Ûlf. baurgs = iru\is, and once Nehem. vii. 2 =
arx, castellum; A. S. burg, bnrb, byrig, = urbs and arx; Engl. borough
and burgb; O. H. G. puruc, pure; late Lat. burgus; Ital. borgo; Fr.
bovrg; cp. Gr. irvpyos; the radical sense appears in byrgja, to enclose; cp.
also berg, a hill, and bjarga, to s a ve, defend. Borg thus partly answers
to town (properly aw enclosure'); and also includes the notion of Lat. arx,
Gr. ÔKpóiro\is, a castle. Old towns were usually built around a hill,
which was specially a burg; the name is very freq. in old Teut. names
of towns.] I. a s?;j all dome-shaped hill, hence the Icel. names of
farms built near to such hills, v. Landn. (Gl.) Hel. once uses the word in
this sense, 81; v. the Glossary of Schmeller; brann þá Borgarhraun, þar
var bærinn sem mi er borgin (viz. the volcanic hill Eld-borg), Landn. 78;
göngum upp á borgina (the hill) ok tölum þar, Ísl. ii. 216; er borgin er
við kend, Landn. 127; Borgar-holt, -hraun, -dalr, -höfn, -fjörðr, -lækr, -sandr; Arnarbælis-borg, Eld-borg (above) in the west of Icel. It may
be questioned, whether those names are derived simply from the hill on
which they stand (berg, bjarg), or whether such hills took their name
from old fortifications built upon them: the latter is more likely, but no
information is on record, and at present' borg' only conveys the notion of
a'hill;' cp. hólar, borgiroghæðir, all synonymous, Num. 2. 99. II.
a wall, fortification, castle; en fyrir innan á jörðunni görðu þeir borg
(wall) umhverfis fyrir ófriði jötna ... ok kölluðu^ þá borg Miðgarð, Edda
6; cp. also the tale of the giant, 25, 26; borg Asa, Vsp. 28; þeir höfðu
gört steinvegg fyrir framan hellismunnann, ok höfðu sér þat allt fyrir borg
(shelter, fortification), Fms. vii. 81; hann let göra b. á sunnanverðu
Morhæfi (Murrey), Orkn. 10, 310, 312, 396, Fms. i. 124, xi. 393, Eg.
loo; the famous Moussaburg in Shetland, cp. Orkn. 398. III.
a city, esp. a great one, as London, Hkr. ii. 10; Lisbon, iii. 234; York,
156; Dublin, Nj. 274; Constantinople, Fms. vii. 94; Nineveh, Sks.
592; Zion, Hom. 107, etc. This sense of the word, however, is bor-
rowed from the South-Teut. or Engl. In Scandin. unfortified towns have -bee or -by as a suffix; and the termin. - by marks towns founded by the
Danes in North. E. COMPDS: borgar-armr, m. the arm, wing of
a fort, Fms. v. 280. borgar-greifi, a, m. a borough-reeve, bur-grave
(Engl.), Stj. borgar-görð, f. the building of a fort, Edda 26, Fms.
viii. 180. borgar-blið, n. the gate of a fort, Edda 26, Stj. 350, Hkr.
i. 217, Ver. 25. borgar-hreysi, n. the ruins of a fort, Karl. 101.
borgar-klettr, m. a rockon which a fort is built, Fms. viii. 284.
borgar-kona, u, f. a townswoman, Stj. 426. borgar-lið, n. a g ar-
r i so n, Ver. 96. borgar-lim, n. lime for building a fort, Bret. 106.
borgar-lýðr, m. townsfolk, Fms. viii. 416, v. 1. borgar-maðr, m.
a townsman, citizen, Eg. 244, Fms. i. 103, Sks. 649, mostly in pl., Lat.
concivis is rendered by b., Hom. 17. borgar-múgr, m. the mob of
a city, Fas. i. 4. borgar-murr, m. a city-wall, Stj. 352. borgar-
siðr, m. city-manners, urbanity, Clem. 27. borgar-smíð, f. the
building of a town (fort), Stj., cp. Edda 28. borgar-staðr, m. the
s ite of a town, Edda 152. borgar-veggr, m. the wall of a fort (town),
Orkn. 376, Fms. i. 104, Hkr. i. 217, Ver. 24. Borgar-þing, n. the
fourth political subdivision (þing) of Norway, founded by St. Olave, cp.
O. H. L. 23, and Munch's Geography of Norway. borga-skipan, f.
a (geographical) li s t of cities, Symb.
borga, að, [Engl. to borrow and bargain; Germ, borgen; related to
byrgja and bjarga; O. H. G. porgen only means parcere, spondere, not
mutuare. In Icel. the word is of foreign origin; the indigenous expres-
sions are, lána, Ija, to lend; gjalda, to pay; selja, veðja, to bail, etc.;
the word only occurs in later and theol. writers] :-- to bail; vii ek b.
fyrir Árna biskup með mínum peningum, Bs. i. 770 (thrice): now obso-
lete in this sense. 2. to pay, as in Matth. xviii. 25; but in old
writers this sense hardly occurs.
borgan, borgun, f. bail, security, Bs. i. 749, 770, Dipl. v. 14, Stj.
COMPD: borganar-maðr, m. a bailsman, Bs. i. 770, Jb. 112, Band. 33
new Ed.
borgari, a, m. [for. word; Germ, burger; Dan. bor d er], a citizen,
N. G. L. iii. 144; rare and hardly before A. D. 1280. COMPD: borgara-
réttr, m. civi c rights, id.
borg-flrzkr, adj. one from the district Borgarfjörðr, Landn.
borg-hlið, f. = borgarhlið, Edda 30, Bret. 94.
borgin-móði, a, m., poet name of the raven, bold of mood, Lex, Poët.,
borgin-orðr, adj. cautious in words, reticent, reserved (= orðvarr),
Fms. vi. 208: at present b. and borgin-manuligr, adj., mean vain-
glorious, braggart.
borr, m. (com. bor-járn, n.), a borer; stórviðar-borr, skipa-borr, Od.
ix. 384: metaph. the pipe of a marrow-bone, Eg. (in a verse). II.
a less correct form of börr, q. v.
BOSSI, a, m. [Swed. bu ss, - cp. Germ, bwrsch], a boy, fellow; occurs once
in the Jomsv. S., Fms. xi. (in a verse), from A. D. 994. It is still in use
in Icel. in the compd word hvata-buss, a boyish fellow who is always in
a bustle; hence also hvatabuss-legr, adj. hurried.
BOTN, m. [Lat. fundus; A. S. botm; Engl. bottom; Hel. bodm;
Germ, boden; Swed. batten; Dan. bwnd] :-- the bottom; of a vessel, tunnu-
botn, kistu-botn, etc., Nj. 133, Sturl. ii. 107, Hkr. ii. 245: the bottom of
other things, e. g. of a haycock, Eb. 324; marar-botn, the bottom of the
sea. p. the he a d of a bay, firth, lake, dale, or the like; fjarðar-boti!,
vatns-botn, vágs-botn, dais-born: Botn is a local name in Icel., Fms. xi.
125: in pl. even = bay s, nú er at segja hvat móts gengr við Grænaland
ór botnum þeim er fyrir eru nefndir, MS. A. M. 294; Hafs-botnar, Trolla-
botnar, the Polar Sea between Greenland and Norway; the ancients
fancied that these bays were the abode of the giants.
botn-hola, u, f. a pit; in the phrase, at vera kominn í botnholu, t o
have got into a hole, i. e. intoa scrape, metaphor from fox-hunting, Sturl.
ii. 62, Fms. viii. 186.
bóand-, v. búand-.
BÓFI, a, m. [Germ, bube, büberl, spitzbube, v. Grimm], a knave, rogue,
in Icel. only in a bad sense; cp. the rhyming phrase, þjófar og bófar,
thieves and knaves; no reference from old writers is on record (though
it is common enough at the present day), except that in Eb. it is used
as a nickname, Freysteinn Bófi; in S\ved. it occurs as a pr, name, Baut.
1478, 1483.
bóg-limir, m. pl., poet. = arms, Lex. Poët.
bóg-lína, u, f. bow-line, Edda (Gl.)
BÓGR, in., old acc. pl. bógu, Nj. 95, Fms. v. 163, etc.: mod. bóga;
old dnt. bægi, Hit., Vkv. 31, Stj. 249, [A. S. bog; Dan. boug; Engl. bow
of a ship; and in Old Engl. bowres are the muscles of the shoulder] :--
the shoulder of an animal, (armr of a man); á hinum hægra bægiuum,
Stj. 249; ek hjó varginn í sundr fyrir aptan bóguna, Nj. I. e., Fms. I. e.;
laer uxans tvau ok báða bógana, the shoulder-piece of the ox (the Ób.
bóguna), Edda 45; cp. bcegsli or bæxli, the shoulder of a whale or dragon,
v. Lex. Poët. :-- the bow of a ship, v. bóglína above. 2. mod.
metaph. of the side of a person or thing; á hinn, þann bóginn, on this,
on that side; á báða bóga, o n both s ides, etc.
BÓK, ar, f. [Lzt. fâgus; Gr. (þr/yús; A. S. bôc; Engl. beech; Germ.
buche (fem.); Swed. bok; Dan. huge, etc.] :-- a beech, Edda (GL), Lex.
Poët. Owing to the absence of trees in Icel., the word rarely occurs;
moreover the collect, beyki, n., is more freq.
BÓK, gen. bokar, but also in old writers baskr, pl. bækr, [Ulf. renders
by bó ca the Gr. /îí/3A. os, ypáfj. /jia. Ta. kmaToXi] , etc.; A. S. bôc; Engl.
b oo k; Germ, buck (neut.); Swed. bok; Dan. bog: the identity between
bokfagus and bók liber seems certain; the gender is in all Scandinavian
idioms the same; modern German has made a distinction in using buche
fem., buch neut.; both are akin to the Gi. -L, at. fagus, ø^-yós; cp. also
the analogy with Gr. /3//3Aos and Lat. liber (b oo k and bark): bók-stafr
also properly means a beech-twig, and then a letter. In old times, before
the invention of parchment, the bark of trees was used for writing on]:
-- a book. I. the earliest notion, however, of a ' book' in Scandin.
is that of a precious stuff", a textile fabric with figures, or perhaps characters,
woven in it; it occurs three or four times in old poems in this sense;
bók ok blæja, bjartar vi'tðir, Skv. 3. 47; bækr (bekr) þínar eriar blahvitu
ofnar volundum (of bed-sheets?), Hom. 7, Gh. 4: bók-rúnar, Sdm. 19,
may refer to this; or is it = runes engraven on beech-wood? II.
b oo k in the proper sense. Icel. say, rita and setja saman bók (sögu),
to write and compose a book (story); old writers prefer saying, rita 'á'
bók (dat. or acc.) instead of i/ perhaps bearing in mind that the earliest
writings were on scrolls, or even on stones or wooden slabs -- barbara
fraxineis pingatur runa tabellis; they also prefer to use the plur. instead
of sing, without regard to volumes (as in Engl. writings'); það finst
ritað á bókum, Fms. i. 157; á bokum Ara prests hins Fróða, iii. 106;
historia ecclesiarum á tveim (sjau) bokum, Dipl. v. 18; ú bókum er sagt,
Landn. (pref.); 4 bokum Enskum, id.; á bók þessi (acc.) let ek rita
"ornar fmsagnir, Hkr. (pref.); but svá segir í bók þeirri sem Edda heitir,
Skulda 222; þá hluti sem frammi standa í bók þessi, 159; svá sem hann
(viz. Ari) hefir sjálfr ritað í sinum bokum, Ó. H. 188; þeir er Styrmir
reiknar í sinni bók, Fb. ii. 68; her fyrr í bókinni. III. a b oo k,
i. e. a story, history (Saga), since in Icel. histories were the favourite
books; cp. íslendinga-bók, Konunga-bók, bók Styrmis; Landnáma-bók;
bækr þrer er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123. It is used of the Gospel in
the law phrases, sem bear virða við bók, vinna eið at bók (bókar-eiðr),
of a verdict given or an oath taken by laying the hand upon the Gospel,
Grág. (þ. t.) several times; as the Engl. phrase ' to swear on the book'
s common; of a code (of la\v)=Jóns-bók, after A. D. 1272 or
74 BÓKAGULL -- BÓNDAHLUTR.
Bs. i. 720, 723, vide Ann. those years; hafa bók even means to hold the book, i.e. to hold the office of lögmaðr (law-man, judge); Þórðr Narfa son hafði bók, Ann. (Hol.) A.D. 1304; á bókarinnar vegna, on the part of the book, i.e. the law, D. N. ii. 492. Mod. phrases: skrifa, rita, semja bók, to write it; lesa í bók, to read it; but syngja á bók, to sing from a book; fletta bók, to turn over the leaves; líta, blaða, í bók, to peruse, look into a book (hann lítr aldrei í bók, he never looks into a book); lesa bók ofan í kjölinn, to read a book carefully, v. lesa bók spjaldanna í milli, to read it from end to end :-- sálma-bók, flokka-bók, a hymn-book; kvæða-bók, ljóða-bók, a book of poems; sögu-bók, of histories; lög-bók, of laws; Guðs orða-bók, God's word-book, a religious book :-- also of MSS., Flateyjar-bók (Cod. Flateyensis), Orms-bók, Uppsala-bók, Konungs-bók, Staðarfells-bók, Skálholts-bók, etc. :-- phrases relating to books: það er allt á eina bókina lært, all learnt from the same book, i.e. all of one piece (esp. denoting one-sidedness); blindr er bóklauss maðr, blind is a bookless man; læra utan-bókar, to learn without book, by heart; bókvit, 'bookwit,' knowledge got from books; mannvit, mother-wit, common sense; allra manna vit er minna en þeirra er af bókum taka mannvit sitt, Sks. 22 :-- also, setja e-n til bækr, to set one to book, i.e. put one to school in order to make him priest; berja e-n til bækr, to thrash one to the book, i.e. into learning, Bs. i; a book has spjöld, boards; kjöl, keel, back; snið, cut; brot, size. COMPDS: bóka-gull, n. gold for gilding books, Vm. 117. bóka-görð, f. the transcription (or writing) of books, Bs. i. 168. bóka-kista, u, f. a book-box, Bs. i. 423, D. I. i. 402, Vm. 71. bóka-lectari, a, m. a reading-desk, lectern, Vm. 91. bóka-list, f. book-lore, learning, scholarship, Bs. i. 127. bókar-blað, n. a leaf of a book, Mar. bókar-bót, f. an appendix to a book, 1812. 72. bókar-eiðr, m. an oath upon the Gospel, Dipl. ii. 2. bókar-eiðstafr, m. the wording of a b., D. N. bókar-lag, n. a lawful prize fixed in the code, Dipl. v. 5. bókar-skeyting, f. a written deed, Gþl. 225. bókar-skrá, f. an old scroll, Am. 100. bókar-stóll, m. a reading-desk, Vm. 22, 9. bókar-tak, n. the touching the Gospel in taking an oath, D. N. bókar-vitni, n. witness upon the Gospel, Gþl. 400, Jb. 276, D. N. bóka-skápr, m. book-shelves, (mod.) bóka-steinn, m. paint to illuminate MSS., Bs. i. 341. bóka-stokkr, m. a book-case, Pm. 112.
bóka, að, to affirm by oath on the book (Gospel), Gþl. 151; bókaðr eiðr, vitni, = bókareiðr, D. N. i. 81, ii. 230: mod. to record, register.
bók-fell, n. [A. S. bôcfell], 'book-skin,' parchment, vellum, Skálda 165, Vm. 12, Dipl. v. 18: an A. S. word, as writing materials were imported from abroad.
bók-fróðr, adj. book-wise, learned, Barl. 129.
bók-fræði, f. book-knowledge, Stj. 46, Bs. i. 138, Barl. 12.
bók-hlaða, u, f. a library, (mod.)
bók-lauss, adj. (bók-leysi, n.), book-less, void of learning, Bs. ii. 125, Mar. 145; = utanbókar, Clem. 60.
bók-lest, f. [lesa], a legend of the saints, N. G. L. i. 347.
bók-ligr, adi. bookish, literary, Bs. i. 680.
bók-list, f. book-lore, learning, Stj. 84, Sks. 16.
bók-ljóst, n. adj., so bright that one cannot see to read, Ann. 1341.
bók-lærðr, part. book-learned, Hom. 160: the clergy, Grág. ii. 165.
bók-mál, n. the book language, learned language, i.e. Latin, Hom. 138: en at bókmáli (in Latin) verða öll hundruð tíræð, Sks. 57, Rb. 54, 516; Heilagt b., the Holy Scriptures, Str.; blót þau sem fyrirboðin eru at bókmáli, i.e. in the canon of the church, N. G. L. i. 351.
bók-mánuðr, m. a calendar month, Clem. 22.
bók-nám, n. (bók-næmi, Bs. i. 793), book-training, learning; setja e-n til b., Bs. i. 793; vera at b., to be a-reading, opp. to at riti, a-writing, 91, 265.
bók-rúnar, v. bók.
bók-saga, u, f. a written narrative; hlýða bók sögum, Bs. i. 108.
bók-setja, setti, to commit to writing, Sks. 6.
bók-skygn, adj. sharp-sighted at reading a book, Sturl. ii. 185.
bók-speki, f. book-wisdom, Greg. 17.
bók-stafr, m. [Hel. bôcstabo; A. S. bócstæv; Germ. buchstabe], a letter of the alphabet, Skálda 168, Hom. 1.
bók-sögn, f. = bóksaga, Stj. 6.
bók-tal, n. a 'book-tale,' written computation, Rb. 4.
bók-vit, n. 'book-wit,' learning, erudition, Bs. i. 793, Acts xxvi. 24.
bók-víss, adj. 'book-wise,' a scholar, Landn. 13, Bs. i. 65. (a cognom.)
BÓL, n. [A. S. botl and bolt, byld, = aedes, mansio; cp. bytlian = aedificare; Engl. to build. In Scandin. contracted in the same way as nál for nadal: böl and böll are very freq. in Dan. local names, and even mark the line of Scandin. settlements] :-- 'built,' i.e. reclaimed and cultivated land, a farm, abode, esp. in Norway, where ból answers to Icel. jörð, Dan. gård; the value of the Norse farms is denoted by merkr-ból, eyris-ból, or the like; taka bóli, to take a farm, Gþl. 328, 354. In Icel. this sense is almost obsolete, and only remains in such words as, ból-staðr, ból-festa; in local names as, Hörðu-ból, Sæ-ból, Lauga-ból, Ból-staðr, Breiðaból-staðr; in such phrases as, á bygðu bóli (opp. to wilderness), hvergi á bygðu bóli, i.e. nowhere, nowhere among men; and in a few law passages, Grág. ii. 279, Fms. x. 153, Otherwise, in Icel. ból and bæli denote the lair or lying place of beasts or cattle; ból and kvía-ból, the place where sheep and cows are penned; bæla fé, to pen sheep during the night. β. a den, Eg. 41, Fas. iii. 345, cp. Edda 74 (the lair of a serpent); tóku sumir heyhjálma nokkura ok görðu sér af ból, a bed of hay, Fms. vii. 296; liggja í bólinn, to lie a-bed, of a lazy fellow; cp. bæli.
BÓLA, u, f. a blain, blister (cp. Engl. boil), Stj. 272, Mar. 655 xxxii. 2. small pox, Ann. 1349: also bólna-sótt, f., Ann. 1310, 1347.
bóla, að, impers., b. á e-u, to be just visible.
BÓLA, u, f. the boss on a shield, a for. word, perhaps the Lat. bulla, Valla L. 213.
ból-festa, u, f. abode, Gþl. 354: in the phrase, taka sér b., to abide.
bólginn, part, of a lost strong verb, swoln, Fas. iii. 307; b. sem naut, Bs. 1. 644: metaph. swollen with anger, reiði b., b. ilsku, Mar.; so, b. af retði, Fas. iii. 630; cp. bylgja, belgr.
bólgna, að, [Engl. 'boulne,' Levins Manipul.], to 'boulne,' grow swollen, Mar.: metaph., 655 xi. 2.
ból-göltr, m. a pig kept in the homestead, Nj. 109, v.l.
ból-skapr, m. household, D. N. (Fr.)
ból-staðr, m. a homestead; hon á þar bólstaði mikla, Edda, where Ed. A.D. 1848 has bústaði, which is a more household Icel. word; hálfan b., half the farm, Grág. i. 396, ii. 222 A. COMPD: bólstaðar-görð, f. the building a homestead, Eg. 130.
BÓLSTR, rs, [A. S. bolster; Germ, polster], a bolster, N. G. L. i. 351, 362, Am. 6, Gkv. 1. 15: rare and poët., metaph. in pl. piles of clouds, Bjarni 59; also ský-bólstrar.
BÓN, f. [A. S. bene; Engl. boon, in Chaucer bone], a petition, Fas. i. 408, Ann. 1418; cp. bæn. COMPDS: bónar-maðr, m. a beggarman, H. E. ii. 585. bóna-vetr, m. begging winter, Ann. l.c.
BÓNDI, a, in.: older form búandi, or even bóandi, pl. búendr or bóendr; gen. búanda, bóanda; dat. buöndum, bóöndum, Edda 28, Grág. i. 370, 371. Ó. H. 203, 209-211, 215, Nj. 14, 220; búanda (gen. pl.), 211, 212, 215-217, 220; búöndum, 219; bóandi, Grág. i. 114, 157, 187, 377, Nj. 52; but the common Icel. form is bóndi, pl. bændr; gen. dat. pl. in old writers either bónda, bóndum, or as at present keeping the æ throughout all plur. cases (bænda, (gen.) bændum): properly a part. act. from búa (turned into a noun subst., cp. frændi, fjándi), A. S. buan; Germ, bauer, and therefore originally a tiller of the ground, husbandman, but it always involved the sense of ownership, and included all owners of land (or bú, q.v.). from the petty freeholder to the franklin, and esp. the class represented by the yeoman of England generally or the statesman of Westmoreland and Cumberland: hence it came to mean the master of the house, A. S. bond and hûsbond, Engl. husband. I. a husbandman. The law distinguishes between a grið-maðr a labourer, búðsetu-maðr a cottager, and a búandi or bóndi a man who has land and stock. In the Icel. Commonwealth only the b. (but neither cottager or labourer) could act as judge or neighbour who gave witness in acquittal of a culprit (cp. þingheyjandi); the griðmaðr could only partly be admitted to the tylptarkviðr, not to the búakviðr, Grág. i. 35, 114; ek ryð þessa tvá menn ór kviðburðinum fyrir þá sök, at þeir eru búðsetu-menn en eigi bændr, Nj. 236; cp. l.c. below, where the distinction between both is defined. The Norse law, on the other hand, distinguishes between hersir or lendir menu (barons) and búandi, cp. the interesting passage Fms. vi. 279 (verðr mér þá lends manns nafn ekki at virðingu; nú vil ek heldr heita bóndi sem ek á ætt til); the Norse hauldr- or óðals-bóndi nearly answers to the Engl. 'yeoman.' In the more despotic Norway and Denmark, as in continental Europe, 'bóndi' became a word of contempt, denoting the common, low people, opp. to the king and his 'men' (hirð), the royal officers, etc.; just as the Engl. boor degenerated from A. S. gebur, Germ, bauer, Dutch boer; and in mod. Dan. bönder means plebs, a boor; such is the use of bóndi in the Fms., esp. Sverr. S. and Hák. S. In the Icel. Commonwealth the word has a good sense, and is often used of the foremost men -- Sighvatr bóndi, Sturl. ii. 78; Rafn bóndi (i.e. Sveinbjarnarsson), Bs. i. Rafn. S. several times; Rútr talaði þá til Marðar, hugsa þú svá um bóndi (Mord Gigja), Nj. 3; optar hefir þú glaðari verit, búndi, en nú, 174 (of Flosi); Njáll bóndi, id.; Þorsteinn bóndi, Illugi bóndi, Gunnl. S. Ísl. ii; Björn bóndi, Safn i. 657; Björn bóndi Einarsson (Jórsalafari), Ann. 1393; Ari bóndi, Daði bóndi, Bs. ii. 474, 505; it is only opp. to the clerks (clergy) or knights, etc. This notion of the word (a franklin) still prevails in the mind of Icelanders. 2. a husband, A. S. hûsbond; eigi var skegglauss Þorvaldr bóandi þinn, Nj. 52, Grág. i. 371, 377, Fms. i. 149; hjá hvílu búanda þíns, Nj. 14. [The learned Icel. clergyman Eyjulf on Vellir (died A.D. 1747) has written a short essay upoii the word bóndi, Icel. MSS. Bodl. no. 71.] COMPDS: -- (in mod. use always bænda- if pl., bónda- if sing.) -- bónda-bani, a, m. a slayer of a bóndi, Fms. vi. 104. bónda-ból, n. (bónda-bær, m.), a farm, Grett. 96 A. bónda-dóttir, f. a bóndi's daughter, Eg. 24, Snót 18. bónda-eiðr, m. a bundi's oath, Gþl. 67. bónda-far, n. a bóndi's ferry-boat, Hkr. ii. 292. bónda-fé, n. a provincial fund, Gþl. 11. bónda-fólk, n. a class of bændr, Fms. vii. 293. bónda-fylking (búanda-), f. a host of bændr, Fms. viii. 126. bónda-herr, m. an army of bændr, Fms. i. 162. bónda-hlutr. m. = bóndatíund.
BÓNDAHUS -- BRAGAFULL. 75
Fr. bónda-hus, n. a bóndi's house, K. Þ. K. 26. bónda-hvíla, u, f. a bóndi's bed, El. 9. bónda-kirkja (búanda-), u, f. the church belonging to the bóndi in Thingvalla, where the parliament was held; and búanda-kirkjugarðr, m. the churchyard to that church, vide Nj. and Grág. This church was erected about the middle of the 11th century, vide Kristni S., Fms. vi. 266. bónda-kona, u, f. a good wife of a bóndi, Gþl. 511. bónda-laus, adj. husband-less, widowed, Stj. 420. bónda-lega, u, f. the burial place of bændr, N. G. L. i. 368. bónda-lið, n. = bóndaherr, Fms. ii. 48. bónda-ligr, adj. farmer-like. bónda-múgr, m. a crowd, host of bændr, Fms. xi. 248. bónda-nafn, n. the name, title of bóndi, Fms. vi. 279, Gþl. 106. bónda-réttr (búanda-), m. the right of a bóndi, Fms. ix. 135. bónda-safnaðr (-samnaðr) = bóndamúgr, Hkr. ii. 307, Fms. vii. 320. bónda-skapr, m. the state of the bændr, opp. to the clergy, Bs. i. 590. bónda-son, m. the son of a bóndi, Eg. 232. bónda-tala, u, f., vera í b., to be told or counted among bændr, Fas. ii. 326. bónda-tíund, f. tithe to be paid by bændr, Vm. 104. bónda-ungi, a, m. a young bóndi, Hkr. iii. 275. bónda-val, n. the elite of bændr; var þá gott b., there were choice bændr to be found, Sturl. i. 130, Landn. 236. bónda-ætt, f. a bóndi's extraction, Fms. vi. 278.
bón-leið, f. a begging path; in the phrase, fara b., to go begging from house to house, Nj. 185: in mod. use, fara bónarveg (að e-m) is to entertain, v. however boðleið.
bón-orð, f. wooing, courtship; hefja b. við, to woo; síðan hóf Þórólfr bónorð sitt við Sigurð ok bað Sigríðar dóttur hans, Eg. 38, 97; vekja b., Ld. 99, Nj. 17. COMPDS: bónorðs-för, f. a wooing journey; fara b., to go a-wooing, Nj. 16. bónorða-mál, n. the business of wooing, Ld. 92. As to wooing and courtship in old times, cp. Ld. ch. 7, 23, 68, Nj. ch. 2, 9, 13, 27, 33, 98, Gunnl. S. ch. 5, 9, Hænsa Þ. S. ch. 10, Glúm. ch. 11, Lv. ch. 5, Harð. S. ch. 3, Eb. ch. 28, 41, Vd. ch. 3, 12, Korm S. ch. 7, Gísl. 9, Hallfr. S. ch. 4, Bs. i. 53-56 (the story of bishop Ísleif), Þorl. S. ch. 5, Sturl. i. 197, 198, 200, 206-208 (the two sisters there), etc. The meeting of the parliament, where people from all parts of the island were gathered together, was a golden opportunity for 'bónorð' (v. the passages above). 2. = begging, Gísl. 85.
BÓT, ar, f., pl. bætr, [Ulf. bota; A. S. bôt; Engl. boot, booty, to boot; O. H. G. puoz; Germ. büsse; akin to bati, better, etc.] :-- bettering, improvement: 1. a cure, remedy, mental as well as bodily, from sickness, loss, sorrow, etc.; fá bót e-s, meina, Fms. vii. 251, ix. 427, Fas. i. 175; allra meina bót; vinna e-m b., to comfort one, Landn. 212; bera til bóta, to amend, Fms. xi. 236; berja ... e-n til óbóta is to beat ... one so that he never recovers from it. 2. as a law term, almost always in pl., atonement, compensation, and esp. = mann-bætr, weregild, cp. vígs-bætr, sak-bætr, etc., Fms. vii. 36, Hrafn. 4, 9, Eb. 106, Ísl. ii. 272, and in endless cases in Grág. (Vl.) and Nj.: bætr and mann-gjöld are often used indiscriminately, e.g. tvennum bótum, or tvennum manngjöldum, a double weregild; cp. also the phrase, halda uppi bótum, to discharge, pay the b.; the sing. is rare in this sense, Nj. 58, Grág. ii. 182. 3. in such phrases as, e-t berr til bóta (impers.), it is a comfort, satisfaction, Nj. 58, Fms. x. 264; (mikilla) bóta vant, very shortcoming, Ld. 328. 4. a patch, of an old torn garment; enginn setr bót af nýju klæði á gamalt fat, Matth. ix. 17; svört bót var milli herða honum, Sturl. ii. 230. COMPDS: bóta-lauss, adj. a law term, 'bootless,' getting no redress; hafa sár bótalaust, Rd. 269: irreparable, Fms. i. 264, Hom. 121. bóta-maðr, m. a law term, a man who has to receive 'bætr' for hurt or damage suffered, Ann. 1372, Gþl. 160; hence óbótamaðr, exlex, an outlaw, who has forfeited his right to 'bætr.' bóta-verðr, adj. worth redress, Fbr. 33.
BÓTI, a, m. [Fr. botte; a for. word], a boot, Nj. 190, Fms. vii. 186, N. G. L. iii. 13.
bót-leysi, n.; lemja e-n til b. = til óbóta above, Grett. 154.
bót-sama, ð, to make better, repair, Grág. i. 123, ii. 335.
bót-þarfi (-þarfa), adj. ind. needing 'bætr' or satisfaction, Fms. vii. 154, Sturl. iii. 123.
braga, að, of the northern lights, to flicker, Bjarni 69.
BRAGÐ, n. [cp. bregða]. I. the fundamental notion is that of a sudden motion: 1. temp. a while, moment, cp. auga-bragð; in adverb, phrases, af bragði, at once, Hrafn. 17, Gs. 18, Am. 2; af (á) skömmu bragði, shortly, Fms. vi. 272, viii. 236, 348; í fyrsta bragði, the first time (rare), Gþl. 532, Js. 129; skams bragðs, gen. used as adv. quickly, in a short time, Bs. i. 336, 337, Fms. viii. 348, v.l.; cp. 'at a brayd,' 'in a brayd,' Engl. Ballads. 2. loc. a quick movement; við-bragð (cp. bregða við), knífs-bragð (cp. bregða sverði), a slash with a knife. 3. metaph. in many phrases, verða fyrri (skjótari) at bragði, til bragðs, to make the first move; þeir hafa orðit fyrri at b. at stefna en vér, Nj. 241, Bs. ii. 106; svá at þú verðir skjótari at b. at veiða þenna níðing, Fms. i. 206, ix. 288; vera í bragði með e-m, to lend one a helping hand, mostly in something uncanny, Gísl. 5, Bs. i. 722; snarast í bragð með e-m, id., Ld. 254; taka e-t bragðs, til bragðs or bragð, to take some step to get clear out of difficulties, Nj. 263, 199, Fms. ix. 407, Grett. 75 new Ed.; þat var b. (step, issue) Atla, at hann hljóp ..., Háv. 53; úvitrligt b., a foolish step, Nj. 78; karlmannligt b., a manly issue, 194; gott b., Fs. 39; úheyriligt b., an unheard-of thing, Finnb. 212. II. [bregða A. III], a 'braid,' knot, stitch, chiefly in pl.; hekla saumuð öll brögðum, a cloak braided or stitched all over, Fms. ii. 70; fáguð brögðum, all broidered, v. 345, Bret. 34; rístu-bragð, a scratched character. 2. in wrestling, bragð or brögð is the technical phrase for wrestlers' tricks or sleights; mjaðmar-bragð, leggjar-bragð, hæl-bragð, klof-bragð ..., the 'bragð' of the hip, leg, heel ..., Edda 33; [fang-bragð, wrestling], hence many wrestling terms, fella e-n á sjálfs síns bragði, to throw one on his own bragð. 3. gen. a trick, scheme, device, [A. S. brægð, bræd; Engl. braid = cunning, Shakesp.], chiefly in pl., með ymsum brögðum, margskyns brögð, Fas. i. 274, Fms. x. 237; brögð í tafli, a trick in the game, a proverb, when things go not by fair means, Bs. ii. 318; ferr at fornum brögðum, in the old way, Grett. 79 new Ed.: but also sing., sér konungr nú bragð hans allt, Fms. xi. 106; hafði hann svá sett bragðit, x. 305, Eg. 196 (a trick); ek mun finna bragð þar til, at Kristni mun við gangast á Íslandi, Hkr. i. 290; bragð hitta þeir nú í, Lv. 82. β. with a notion of deceit, a trick, crafty scheme; með brögðum, with tricks, Hkr. ii; búa yfir brögðum, to brood over wiles, Fas. i. 290; hafa brögð undir brúnum, to have craft under one's eyebrows, look crafty, Band. 2; undir skauti, under one's cloak, id., Bs. i. 730; beita e-n brögðum, metaphor from hunting, to deal craftily with one, Rm. 42, Ísl. ii. 164; hafa brögð við e-n, Njarð. 382, 378; vera forn í brögðum, old in craft, of witchcraft, Ísl. ii. 399: hence such phrases as, bragða-karl, a crafty fellow, Grett. 161; bragða-refr, a cunning fox; brögðóttr, crafty, etc. In Swed. 'bragder' means an exploit, action, whilst the Icel. implies some notion of subtlety or craft; yet cp. phrases as, stór brögð, great exploits, Fb. ii. 299; hreysti-brögð, hetju-brögð, great deeds, (above I. 3.) III. [bregða C; cp. A. S. bræd, Engl. breath], countenance, look, expression; hón hefir hvíti ok b. várt Mýramanna, Ísl. ii. 201, v.l.; þannig er bragð á þér, at þú munir fás svífast, thou lookest as if ..., cp. brögð undir brúnum above, Fms. ii. 51; heilagleiks b., to look like a saint, Bs. i. 152; þat b. hafði hann á sér sem, Ld. 24; ekki hefir þú b. á þér sem hérlenzkir menn, Fms. x. 227; þannig ertu í bragði sem ..., thou lookest as if ..., Ísl. ii. 149; með illu bragði, ill-looking, Sturl. i. 170; með hýru, glöðu b., Bs. ii. 505; með beztu bragði, stern, Pass. 21. 1; með hryggu bragði, with gloomy look; með betra bragði, in a better mood, Nj. 11; bleyði-mannligr í b., cowardly, Fms. ii. 69: metaph., Sturla görði þat bragð á, at hann hefði fundit ..., S. put that face on a thing, Sturl. ii. 176. IV. [bergja, gustare], taste; vatns-bragð, beisku-bragð, bitter taste, of water; ó-bragð, a bad flavour, etc. 2. [ = bragr], mode, fashion; in vinnu-brögð, working; hand-bragð, handicraft; lát-bragð, manners; trúar-brögð, pl. religion, mode of faith; afla-brögð, mode of gaining one's livelihood, etc.: very freq. in mod. usage, but in old writers no instance bearing clearly upon the subject is on record; cp. however the phrase, bragð er at e-u, a thing is palpable, tangible: lítið bragð mun þar at (it must be very slight) ef þú finnr ekki, Ld. 136; ærit b. mun at því, Nj. 58; görðist þar at svá mikit b., it went so far that ..., Fms. i. 187, Grett. 158 new Ed.
bragða, að, I. = braga, of light, Sks. 202 B. II. [Engl. to breathe], to give signs of life, of a new-born babe, of one swooning or dying; þá fæddi hón barnit, ok fanst eigi líf með, ok hér eptir bragðaði fyrir brjóstinu, i.e. the infant began to draw breath, Bs. i. 618, ii. 33; þat bragðar sem kvikt er, Þiðr. 114. III. to taste = bergja, freq. in mod. usage.
bragð-alr, m. a brad-awl, used in Icel. for producing fire, bragðals-eldr, m. fire produced by a b., Bs. i. 616; hann tók b. millum tveggja trjó, ii. 176.
bragð-illr, adj. ill-looking, Fms. x. 174.
bragð-lauss, adj. (-leysi, f., medic. pallor), pale, insipid.
bragð-ligr, adj. expedient, Karl. 451: mod. well-looking.
bragð-mikill, adj. expressive looking, Sturl. iii. 129.
bragð-samr, adj. crafty, El.
bragð-vísi, f. craft, subtlety, Edda 110.
bragð-vísligr (and -víss), adj. cunning, Fms. ii. 140.
BRAGGA, að, [Engl. brag], to throw off sloth, Bb. 1. 24.
Bragi, a, m. the god of poetry Bragi, also a pr. name: in pl. bragnar, poët, heroes, men, Edda, Lex. Poët.; cp. A. S. brego = princeps.
BRAGR, ar, m. [akin to bragð, braga, bragi, etc.] I. best, foremost; b. kvenna, best of women, Skv. 2. 15; Ása b., best of Ases, Skm. 34; b. karla eðr kvenna, Edda 17: only used in poetry or poët, language, cp. the A. S. brego (princeps) Egypta, Norðmanna, Israelita, Gumena, Engla, etc. :-- hence the compd bragar-full or braga-full, n. a toasting cup, to be drunk esp. at funeral feasts; it seems properly to mean the king's toast (cp. Bragi = princeps), i.e. the toast in the memory of the deceased king or earl, which was to be drunk first; the heir to the throne rose to drink this toast, and while doing so put his feet on the footstool of his seat and made a solemn vow (stíga á stokk ok strengja heit); he then for the first time took his father's seat, and the other guests in their turn made similar vows. For a graphic description of this heathen sacred custom, vide Yngl. S. Hkr. i. 49, Hervar. S. Fas. i. 417 and 515,
76 BRAGARBOT -- BRAUTARGENGI.
Hkv. Hjörv. 32, Ragn. S. Fas. i. 345. It is likely that the b. was mostly used at funeral banquets, though the passages in the Ragn. and Hervar. S. (cp. also Hænsaþ. S. ch. 12) seem to imply its use at other festivals, as weddings; cp. also the description of the funeral banquet, Hkr. i. 231, where 'minni hans' (the toast of the dead king) answers to bragarfull; cp. also the funeral banquet recorded in Jómsvik. S., where the Danish king Sweyn made the vow 'at bragarfulli' to conquer England within three winters. This is said to have been the prelude to the great Danish invasion A.D. 994, Fagrsk. 44, and Hkr. to l.c. The best MSS. prefer the reading bragar- (from bragr, princeps), not braga-. II. nearly like Lat. mos, a fashion, habit of life, in compds as, bæjar-bragr, heimilis-bragr, híbýla-bragr, house life; sveitar-bragr, country life; bónda-bragr, yeoman life; héraðs-bragr, lands-bragr, etc. Icel. say good or bad bæjarbragr, Bb. I. 15. III. poetry; gefr hann (viz. Odin) brag skáldum, Hdl. 5, Edda 17: in mod. usage chiefly melody or metre. COMPDS: bragar-bót, f. a sort of metre, Edda 130: mod. palinode. bragar-fræði, f. prosody, Icel. Choral Book (1860), pref. 7. bragar-laun, n. pl. a gift for a poem dedicated to a king or great person, Eg. 318, Ísl. ii. 223, 230 (Gunnl. S.), etc. bragar-mál, n. pl. poetical diction, Edda 134; of using obsolete poët. forms, Skálda 189.
BRAK, n. [Ulf. brakja = GREEK; A. S. and Hel. ge-bræc; cp. Lat. fragor], a creaking noise, Hkr. iii. 139, Bárð. 160, Fms. ii. 100.
braka, að, [cp. Ulf. brikan = GREEK; A. S. brecan; Engl. to break; Lat. frangere] :-- to creak, of timber, Hom. 155, Fs. 132, Gísl. 31, Fas. ii. 76.
brakan, f. a creaking, Fms. iv. 57.
BRAKUN, m. [Engl. word], a broker, Fms. v. 183; O. H. L. 56 reads brakkarnir.
BRALLA, að, to trick, job; hvat er það sem börn ei b., Jón. Þorl.
BRAML, n. (bramla, að), a crash, Safn i. 93, Ísl. Árb. v. ch. 128.
BRANA, u, f. a freq. name of a cow, [brana = juvenca, cited by Du Cange from old Spanish Latin deeds; it probably came into Spain with the Goths.] brönu-grös, n. pl., botan. Satyrium Albidum; in Icel. lore this flower plays the same part as the German alraun or English mandrake; the b. are also called 'Friggjar-gras' (Frigg = Freyja, the goddess of love), and 'elsku-gras,' flower of love, as it is thought to create love between man and woman, Ísl. Þjóðs. i. 648. Gen. xxx. 14.
branda, u, f. a little trout: the Manks call the salmon braddan.
brand-erfð, f. a Norse law term, originating from the heathen age when dead bodies were still burnt, vide arfsal, a sort of clientela, giving life-long support to a man; 'til brands eðr báls,' i.e. ad urnam, and inheriting him when dead; defined N. G. L. i. 50.
brand-gás, f. anas tadorna, Edda (Gl.)
brand-krossóttr, adj. brindled-brown with a white cross on the forebead (of an ox), Brand. 59; cp. bröndóttr, a brindled ox.
BRANDR, m. I. [cp. brenna, to burn; A. S. brand (rare)], a brand, firebrand; even used synonymous with 'hearth,' as in the Old Engl. saying, 'este (dear) buith (are) oun brondes,' E. Engl. Specimens; b. af brandi brenn, Hm. 56; at bröndum, at the fire-side, 2, Nj. 195, 201; hvarfa ek blindr of branda, id., Eg. 759; cp. eldi-brandr. 2. [cp. Dan. brand, Germ, brand], a flame; til brands, ad urnam, N. G. L. i. 50 (rare); surtar-brandr, jet; v. brand-erfð. II. [A. S. brand, Beow. verse 1454; Scot. brand = ensis; cp. to brandish], the blade of a sword; brast þat (viz. the sword) undir hjaltinu, ok fór b. grenjandi niðr í ána, Fas. ii. 484, Korm. 82, Eb. 238, Fms. i. 17, Bs. ii. 12; víga-brandr, a war-brand, a meteor. III. a freq. pr. name of a man, Brand.
B. On ships, the raised prow and poop, ship's beak, (svíri and brandr seem to be used synonymously, Konr. S. l.c.); fellr brattr breki bröndum hærri, the waves rise high above the 'brandar,' Skv. 2. 17; brandar af knerri (a b. on a merchant-ship), Grett. 90 new Ed., Fms. ix. 304; hann tók um skipstafninn; en menn hans tóku af hendr hans, því at bráð var eigi af brandinum (sing. of the 'high prow' of a ship), viii. 217; leiddist mér fyrir Þórsbjörgum, er brandarnir á skipum Bagla stóðu í augu mér, 372, 247; gyltir brandar ok höfuð, Konr., where some MSS. 'höfuð ok svirar.' 2. ships' beaks used as ornaments over the chief door of dwellings, always in pl.; af knerri þeim eru brandar veðrspáir fyrir dyrum, before (above?) the door, Landn. 231, cp. Grett. 116, where it can be seen that the b. were two, one at each side of the door; hann sá fatahrúgu á bröndum, heaps of clothes on the b., 179; b. ákafliga háfir fyrir höllinni svá at þeir gnæfðu yfir bust hennar (b. exceeding high over the door so that they rose above the gable), gyltir vóru knappar á ofanverðum bröndunum, Konr. S.: these doors are hence called branda-dyrr, Sturl. ii. 106, iii. 200, 218.
brand-reið, f. [A. S. brandreda], a grate, Stj. 310, 315, Exod. xxx. 3, xxxvii. 26, Mar. 50; steikja á b., to roast on a grate, Mar. (Fr.)
brand-skjöldóttr, adj. of cattle, brindled, red and white spotted.
brand-stokkr, m. a dub. GREEK a high trunk of a tree in the middle of the hall of the mythical king Völsung, Fas. 1. 119; Vr. 142 reads botstokk.
branga, u, f. an GREEK and dub., Hðm. 21: cp. old Germ. brang = pracht.
brasa, að, to braze (Shakesp.), to harden in the fire: cp. brösur, f. pl. in the metaph. phrase, eiga í brösum, to be always in the fire, always quarrelling.
BRASS (cp. brasaðr, Fms. viii; brasi, ix. 8), m. [cp. Germ, bras = epulae; Swed. brasa; Dan. brase = to roast; Engl. to braze], a cook, an GREEK, Am. 59.
brasta, að, [Germ, brasten], to bluster. Band. 8.
bratt-gengni, f. skill in climbing, Fms. ii. 275.
bratt-gengr, adj. skilful in climbing, Fms. ii. 169: steep, Greg. 62.
bratt-leitr, adj. with projecting forehead, Fb. i. 540.
BRATTR, adj. [A. S. brant, bront; Swed. brant; North. E. brant and brent], steep, of hills, etc.; brött brekka, a 'brent' hill, Hrafn. 20; bárur, high waves, Sks. 40: metaph., bera bratt halann, metaphor from cattle, to carry the tail high (in mod. usage vera brattr), opp. to lægja halann, to droop the tail, Ísl. ii. 330, cp. Hkv. Hjörv. 20; reynt hefi ek fyr brattara, cp. Lat. graviora passus, I have been in a worse plight, Ann. 56; einatt hefi ek brattara átt, Grett. 133: mér hefir opt boðizt brattara, id., etc.,--a metaphor from mountaineers.
bratt-steinn, m. a stone column, Hým. 29.
BRAUÐ, n. [A. S. bread; Engl. bread; Germ, brod; Dan. bröd]. This word, which at present has become a household word in all branches of the Teutonic, was in early times unknown in its present sense: Ulf. constantly renders GREEK as well as GREEK by hlaibs; Engl. loaf; A. S. hlâf; the old A. S. poetry also has hlâf, and the old heathen Scandin. poems only hleifr, Hm. 40, 51, Rm. 4, 28. In Engl. also, the words lord, lady,--A. S. hlâfvord, hlâfdige, which properly mean loaf-warder, loaf-maid,--bear out the remark, that in the heathen age when those words were formed, breâd, in the sense of panis, was not in use in England; in old A. S. the word is only used in the compd beobreâd of the honeycomb (Gr. GREEK), cp. Engl. bee-bread; O. H. G. bibrod; Germ, bienenbrod; and this seems to be the original sense of the word. The passage in which doubtless the Goths used 'braud,' Luke xxiv. 42--the only passage of the N. T. where GREEK occurs--is lost in Ulf. Down to the 9th century this word had not its present sense in any Teut. dialect, but was, as it seems, in all of them used of the honeycomb only. The Icel. calls thyme 'bráð-björg' or 'broð-björg' (sweet food?); cp. the Lat. 'redolentque thymo fragrantia mella;' the root of 'brauð' is perhaps akin to the Lat. 'fragrare.' The transition from the sense of honeycomb to that of bread is obscure: in present usage the 'bread' denotes the substance, 'loaf' the shape; b. ok smjör, Eg. 204; b. ok kál, Mar.; heilagt b., Hom. 137; the Icel. N. T. (freq.) 2. food, hence metaph. living, esp. a parsonage, (mod.) The cures in Icel. are divided into þinga-brauð and beneficia.
brauð-bakstr, m. bread-baking, Greg. 55.
brauð-diskr, m. a bread-plate, Post. 686 B.
brauð-görð, f. bread-making, Stj. 441.
brauð-hleifr, m. a loaf of bread, Greg. 57, Orkn. 116.
brauð-járn, n. a 'bread-iron,' Scot. and North. E. girdle, D. N.
brauð-kass, n. a bread-basket, Fms. ii. 164.
brauð-moli, a, m. a crumb of bread, Stj. 155.
brauð-ofn, m. a bread-oven, H. E. i. 394, N. G. L. ii. 354.
brauð-skífa, u, f. a slice of bread, Andr. 68.
brauð-skorpa, u, f. a bread-crust.
brauð-sneið, f. = brauðskífa.
brauð-sufl., n. spice eaten with bread, Anal. 180.
brauk, n., braukan, f. cracking, Konr. 30, Mag. 5; cp. Brak.
BRAUT, f., dat. brautu, pl. ir, [a purely Scandin. word, formed from brjóta, braut, as Engl. road from Ital. rotta, via rupta] :-- a road cut through rocks, forests, or the like, and distinguished from vegr, stigr, gata (path, track); Önundr konungr lét brjóta vegu um markir ok mýrar ok fjallvegu, fyrir því var hann Braut-Önundr kallaðr, Hkr. i. 46; ryðja b., to cut a road, Ísl. ii. 400; braut ... eigi breiðari en götu breidd, Eg. 582. II. as adv. away, either with or without the prep. 'á' or 'í,' á braut or á brautu, which is the oldest form; but the common form in the old writers is brot, or with a double consonant, brott; later by metath. burt, burtu [Dan.-Swed. bort], which are the mod. forms, but not found in very early MSS.: it occurs in a verse in the Skálda -- reið Brynhildar bróðir | 'bort' sá er hug né 'skorti:'--braut, brautu; braut hvarf or sal sæta, Korm. (in a verse), Hm. 88; þraut, fer ek einn á brautu, Grett. (in a verse); in the Grág. freq., esp. in the old fragment Ed. A.D. 1852, pp. 19-26, where Kb. reads brott; the Miracle-book, Bs. i. 333 sqq., constantly gives braut; so also Ó. H. vellum of the middle of the 13th century: brott, Eg. 603, Nj. 132, Grág. i. 275: burt, burtu, in MSS. of the 15th century; the MSS. freq. use an abbreviated spelling UNCERTAIN (UNCERTAIN denoting ro and or), so that it is difficult to see whether it is to be read brot or burt or bort. It is used with or without notion of motion; the acc. forms braut, brott, burt, originally denote going away; the dat. brautu, burtu, being away; but in common use both are used indiscriminately; þat var brott frá öðrum húsum, far off from other bouses, Eg. 203; vera rekinn brott (braut), to be driven away, Nj. 132; fara braut, to go away, Fms. x. 216; af landi brott, Grág. i. 275, 331, 145, 258, 264, cp. also Nj. 10, 14, 26, 52, 196, Fms. ix. 431, Eg. 319, 370, and endless instances. COMPDS: brautar-gengi, n. a law term, help, furtherance, Ísl. ii. 322, Ld. 26 (advance-
ment). brautar-mót, n. pl. a meeting of roads, Grág. ii. 114; cp. þjóð-braut, a high road; vetrar-braut, via lactea, etc. brautar-tak, n. a law term, bail, security, N. G. L. i. 44.
braut- in compds, v. brott.
brautingi, a, m. a beggar, tramp, Hbl. 6, Fms. ii. 73: the proverb, bráð eru brautingja erindi, the tramp cannot afford delay, Fas. ii. 262, cp. Hm. 2; the poor had in old times to go from house to house; cp. göngu-maðr, föru-maðr; therefore misery and tramping are synonymous, e.g. válaðr, miseria; cp. A. S. vædl = ambitus :-- not till the establishment of Christianity were poor-rates and other legal provisions made for the poor.
BRÁ, f. [Ulf. braw; A. S. bræv; Engl. brow; Germ. brau], an eye-lid; brár (gen. sing.), Edda 15; brár (nom. pl.), 6; brám (dat. pl.), Vþm. 41; brá (gen. pl.), Ad. 5; cp. Baldrs-brá, Gull-brá, Ísl. Þjóðs.: in poetry the eyes are called brú-tungl, -máni, -sól, -geisli, moon-, sun-beam of the brow; tears are brá-regn, -drift, rain of the brow; the head brá-völlr, field of the brow, etc., Lex. Poët.
BRÁD, f. [A. S. brad; Germ, brat], meat, raw flesh, esp. venison; blóðug bráð (a law term), raw meat, Grág. ii. 192, N. G. L. i. 82; brytja í bráð, to chop into steaks, Fb. i. 321: pl. metaph. prey of beasts, varmar bráðir, Hkv. 2. 41, Fas. i. 209; villi-bráð, venison; val-bráð, black spots on the face. II. sól-bráð, sun-burning.
BRÁÐ, n. tar, pitch, Fms. viii. 217, Anecd. 60, Vm. 21, Sks. 28, Krók. 57; fúna undir bráðinu, Fær. 195.
BRÁÐ, f. (broþ, Bs. i. 341), denoting haste (cp. bráðr), but only used in adverb. phrases, í bráð, at the moment, Sturl. i. 58, Ld. 302, Bs. l.c.; bráð ok lengðar (mod. í bráð og lengd), now and ever, Fms. i. 281. II. in many compds, meaning rash, sudden, hot. COMPDS: bráða-bugr, m. in the phrases, göra, vinda bráða-bug at e-u, to hasten to do a thing, without a moment's delay, Grett. 98. bráða-fangs, gen. used as adv. at once, in great haste, Fms. iv. 230. bráða-sótt, f. sudden illness, a plague, Fms. vii. 155, Játv. 26: chiefly of cattle, murrain, Gþl. 498. bráða-þeyr, m. a rapid thaw, Eg. 766.
bráð-björg (commonly proncd. blóð-berg, n.), f. thyme, Hjalt., Björn.
bráð-dauði, a, m. a sudden death, Hom. 12.
bráð-dauðr, adj. dead in a moment, in the phrase, verða b., to die suddenly, Ver. 47, Fms. i. 18, Ísl. ii. 45, 59, Stj. 196.
bráð-endis, adv. of a sudden, Ld. 192, Fms. viii. 199.
bráð-fari, adj., verða b., to travel in baste, Krók. 59.
bráð-feginn, adj. exceeding glad, Fms. xi. 256.
bráð-feigligr (-feigr), adj. rushing to death, Fs. 74.
bráð-fengis = bráðafangs, Fms. xi. 35, Orkn. 28 old Ed.
bráð-fengr, adj. hot, hasty, Fms. vi. 109.
bráð-geðr, adj. hot-tempered, Fms. vi. 220, 195.
bráð-görr, adj. early ripe, of a young man, Fms. vii. 111, xi. 328.
bráð-görviligr, adj. of early promise, Glúm. 338.
bráð-hættligr, adj. most dangerous, Lv. 59.
bráð-kjörit, n. part. hastily chosen, Sturl. iii. 151.
bráð-kvaddr, part. suddenly 'called;' verða b., to die suddenly.
bráð-lauss, adj. not pitched, Hkr. ii. 281.
bráð-látinn, part. = bráðdauðr, Fms. xi. 444.
bráð-látr, adj. eager, impatient, Bs. i. 172.
bráð-liga (bráðla, brálla), adv. soon, hastily, at once, Sks. 596, N. G. L. i. 12, Fms. x. 419, i. 29: quickly, ii. 180, Hkr. i. 111: rashly, Bs. i. 722, Sks. 775.
bráð-litið, n. part. [líta], göra b. á e-t, to look (too) hastily at a thing, Fms. v. 284, Fbr. 141.
bráð-lyndr, adj. hot-tempered, Anecd. 48.
bráð-læti, n. impatience, Bb. 3. 29.
bráð-mælt, n. part. hastily spoken, Eg. 251.
bráðna, að, to melt, of snow, etc., Fms. iii. 193, Rb. 356.
bráð-orðr, adj. hasty of speech, Lv. 85, Bjarn. 14.
BRÁÐR, adj., neut. brátt, [Swed. bråd; Dan. brad; cp. bráð], sudden, hasty: the allit. law phrase, b. bani, a sudden, violent death, Nj. 99, Fms. v. 289, Sks. 585 (of suicide); b. atburðr, a sudden accident, Fms. x. 328: metaph. hot-tempered, eager, rash, bráð er barn-æskan (a proverb), Am. 75; b. barns-hugir, id., Bev. Fr.; b. í skaplyndi, Nj. 16, Hm. 21; þú hefir verið hölzi b. (too eager, too rash), í þessu máli, Vápn. 13; b. ok ákafr, rash and headlong, Fms. ix. 245; b. hestr, a fiery horse, Bs. i. 743. II. brátt, bráðum, and bráðan used adverb., soon, shortly; þá var brátt drukkinn einmenningr, Eg. 551; brátt fanst þat á, it could soon be seen that ..., 147; vánu bráðara (Lat. spe citius), (mod., vonum b.), very soon, in a very short time, Fms. xi. 115; sem bráðast, as soon as possible, the sooner the better, Eg. 534: the phrase, e-t berr bráðum (or bráðan) at, a thing happens of a sudden, with the notion of surprise, 361; en öllum féllusk hendr (i.e. were startled), at bráðan bar at, as it came so suddenly, Hkr. ii. 152, cp. Orkn. 50.
bráð-ráðinn, part. suddenly or rashly decided, Fms. ii. 25, Fær. 236; b. tíðindi, sudden news, Fms. v. 289; bráðrakinn, Lex. Poët., seems only to be a bad reading = bráðráþinn, the lower part of the þ having been obliterated.
bráð-reiðr, adj. very wrathful, Barl. 25.
bráð-ræði, n. rashness, Fs. 53; glappaverk ok b., 184, Fms. ii. 25.
bráð-sinnaðr, adj. hot-tempered, Nj. (Lat. Vers.) 219, v.l. (mod. word.)
bráð-sjúkr, adj. taken suddenly ill, Fms. vi. 104.
bráð-skapaðr, adj. part. of hasty disposition, Sturl. iii. 123, Nj. 219, v.l., Fas. iii. 520: mod. skap-bráðr, hot-tempered.
bráð-skeyti, n. rashness, Sks. 250, Karl. 495.
bráð-skeytligr, adj. rash, Str. 9.
bráð-skeyttr, adj. rash, Fms. vi. 109, Ísl. ii. 316, Karl. 341, 343.
bráð-sýnn, adj. soon seen, Fr.
bráðung, f. hurry, O. H. L. 19: gen. bráðungar, as adv. of a sudden, Fms. xi. 70; af bráðungu, at a moment's notice, 27.
bráð-þroska (-aðr), adj. early ripe, early grown (þroski, growth), Finnb. 222, v.l., Fs. 126.
BRÁK, f., Engl. brake (v. Johnson), a tanner's implement, in the form of a horse-shoe, for rubbing leather, Eggert Itin. 339: a nickname, Eg. bráka, að, in the phrase, brákaðr reyr, a bruised reed, Isaiah xlii. 3.
BREÐI, a, m. [Norse bræ], a glacier, common in Norway, where the glaciers are called 'bræer' or 'fonn;' in Icel. an GREEK, Fas. (Völs. S.) i. 116.
BREF, n. [for. word, from Lat. br&e-short;ve, like Engl. and Germ. brief; Dan. brev], in Icel. proncd. with a long e, bréf :-- a letter, written deed, rescript, etc. Letter-writing is never mentioned in the true Icel. Sagas before the end of the old Saga time, about A.D. 1015. Bréf occurs for the first time as a sort of dispatch in the negotiation between Norway and Sweden A.D. 1018; lét þau fara aptr með bréfum þeim er Ingigerðr konungs dóttir ok þau Hjalti sendu jarli ok Ingibjörgu, Ó. H. ch. 71; bréf ok innsigli Engla konungs (viz. king Canute, A.D. 1024), ch. 120: a royal letter is also mentioned Bjarn. 13 (of St. Olave, A.D. 1014-1030). The earliest Icel. deeds on record are of the end of the 11th century; in the D. I., Sturl., and Bs. (12th and 13th centuries) letters of every kind, public and private, are freq. mentioned, vide D. I. by Jon Sigurdsson, Bs. i. 478-481, etc., Fms. vii-x, Sturl. freq. [In the Saga time, 'orð ok jartegnir,' words and tokens, is a standing phrase; the 'token' commonly was a ring; the instances are many, e.g. Ld. ch. 41, 42, Bjarn. 7, Gunnl. S.; cp. the interesting passage in the mythical Akv. verse 8, where the sister ties one hair of a wolf in the ring--hár fann ek heiðingja riðit í hring rauðan--as a warning token; cp. also the story of the coin used as a token in Gísl. ch. 8. In the old Sagas even runes are hardly mentioned as a medium of writing; but v. rune.] COMPDS: bréfa-bók, f. a register-book, N. G. L. ii. 409. bréfa-brot, n. breach of ordinances, H. E. i. 422, Bs. i. 706. bréfa-görð, f. letter-writing, Bs. i. 475, Fms. ix. 260. bréfa-maðr, m. a letter-carrier, public courier, Fms. ix. 20. bréfa-sveinn, m. a letter-boy, Fms. ix. 467.
bréfa, að, to give a brief account of, Fms. ii. 257, Al. 66.
brefer, n. breviary, Dipl. v. 18, Vm. 8.
bréf-lauss, adj. briefless, without a written document, Th. 78.
bréf-sending, bréfa-sending, f. a sending of letters, Fms. viii. 111.
bréf-setning, f. the composition of a letter, Fms. viii. 298.
BREGÐA, pret. sing. brá, 2nd pers. brátt, later brást; pl. brugðu, sup. brugðit; pres. bregð; pret. subj. brygði: reflex, (sk, z, st), pret. brásk, bráz, or brást, pl. brugðusk, etc.: poët, with the neg. suff. brá-at, brásk-at, Orkn. 78, Fms. vi. 51.
A. ACT. WITH DAT. I. [A. S. bregdan, brædan; Old Engl. and Scot, to brade or braid; cp. bragð throughout] :-- to move swiftly: 1. of a weapon, to draw, brandish; b. sverði, to draw the sword, Gísl. 55, Nj. 28, Ld. 222, Korm. 82 sqq., Fms. i. 44, ii. 306, vi. 313, Eg. 306, 505; sverð brugðit, a drawn sword, 746; cp. the alliterative phrase in Old Engl. Ballads, 'the bright browne (= brugðinn) sword:' absol., bregð (imperat.), Korm. l.c.: b. knífi, to slash with a knife, Am. 59; b. flötu sverði, to turn it round in the band, Fms. vii. 157; saxi, Bs. i. 629: even of a thrust, b. spjóti, Glúm. 344. 2. of the limbs or parts of the body, to move quickly; b. hendi, fingri, K. Þ. K. 10, Fms. vi. 122; b. augum sundr, to open the eyes, iii. 57, cp. 'he bradde open his eyen two,' Engl. Ballads; b. fótum, Nj. 253; b. fæti, in wrestling; b. grönum, to draw up the lips, 199, Fms. v. 220. 3. of other objects; b. skipi, to turn the ship (rare), Fms. viii. 145, Eb. 324; b. e-m á eintal, einmæli, to take one apart, Fms. vi. 11, Ölk. 35; b. sér sjúkum, to feign sickness, Fagrsk. ch. 51; bregða sér in mod. usage means to make a short visit, go or come for a moment; eg brá mér snöggvast til ..., etc. 4. adding prepp.; b. upp; b. upp hendi, höndum, to hold up the hand, Fms. i. 167; b. upp glófa, 206, Eb. 326: b. e-m á lopt, to lift aloft, Eg. 122, Nj. 108; b. e-u undan, to put a thing out of the way, to hide it, Fas. i. 6; undir, Sturl. ii. 221, Ld. 222, Eb. 230: b. e-u við (b. við skildi), to ward off with ..., Vápn. 5; but chiefly metaph. to put forth as an example, to laud, wonder at, etc.; þínum drengskap skal ek við b., Nj. 18; þessum mun ek við b. Áslaugar órunum, Fas. i. 257; nú mun ek því við b. (I will speak loud), at ek hefi eigi fyr náð við þik at tala, Lv. 53: b. e-u á, to give out, pretend; hann brá á því at hann mundi ríða vestr til Miðfjarðar, Sturl. iii. 197, Fms. viii. 59, x. 322. β. to deviate from, disregard; vér höfum brugðit af ráðum þínum, Fær. 50, Nj. 13, 109, Ísl. ii. 198, Grág. i. 359; b. af marki, to alter the mark, 397. 5. to turn, alter, change; b. lit,
litum, to change colour, to turn pale, etc., Fms. ii. 7, Vígl. 24; b. sér við e-t, to alter one's mien, shew signs of pain, emotion, or the like, Nj. 116; b. e-m í (or b. á sik) e-s líki, to turn one (by spell) into another shape, Bret. 13; at þú brátt þér í merar líki, Ölk. 37; hann brá á sik ýmissa dýra líki, Edda (pref.) 149. II. to break up or off, leave off, give up; b. búi, to give up one's household, Grág. i. 153, Eg. 116, 704; b. tjöldum, to break up, strike the tents, Fms. iv. 302; b. samvist, to part, leave off living together, ii. 295; b. ráðahag, to break off an engagement, esp. wedding, 11; b. boði, to countermand a feast, 194; b. kaupi, to break off a bargain, Nj. 51, Rd. 251; b. sýslu, to leave off working, Fms. vi. 349; b. svefni, blundi, to awake, Sdm. 2; smátt bregðr slíkt svefni mínum, Lv. 53; b. tali, to break off talking, Vápn. 22; b. orustu, to break off the battle, Bret.: esp. freq. in poetry, b. hungri, föstu, sulti, to break or quell the hunger (of the wolf); b. gleði; b. lífi, fjörvi, to put to death, etc., Lex. Poët. 2. to break faith, promise, or the like; b. máli, Grág. i. 148; trúnaði, Nj. 141; brugðið var öllu sáttmáli, Hkr. ii. 121; b. heiti, Alvm. 3: absol., ef bóandi bregðr við griðmann (breaks a bargain), Grág. i. 153. 3. reflex., bregðask e-m (or absol.), to deceive, fail, in faith or friendship; Gunnarr kvaðsk aldri skyldu b. Njáli né sonum hans, Nj. 57; bregðsk þú oss nú eigi, do not deceive us, Fms. vi. 17; vant er þó at vita hverir mér eru trúir ef feðrnir b., ii. 11; en þeim brásk framhlaupit, i.e. they failed in the onslaught, vii. 298; þat mun eigi bregðask, that cannot fail, Fas. ii. 526, Rb. 50; fáir munu þeir, at einörð sinni haldi, er slíkir brugðusk við oss, Fms. v. 36, Grett. 26 new Ed. III. [A. S. brædan, to braid, braider], to 'braid,' knot, bind, the band, string being in dat.; hann bregðr í fiskinn öðrum enda, he braided the one end in the fish, Finnb. 220; hón brá hárinu undir belli sér, she braided her hair under her belt; (hann) brá (untied) brókabelti sínu, Fas. i. 47; er þeir höfðu brugðið kaðli um, wound a cable round it, Fms. x. 53; hefir strengrinn brugðizk líttat af fótum honum, the rope had loosened off his feet, xi. 152: but also simply and with acc., b. bragð, to braid a braid, knit a knot, Eg. (in a verse); b. ráð, to weave a plot, (cp. Gr. GREEK, Lat. suere), Edda (in a verse); in the proper sense flétta and ríða, q.v., are more usual. 2. in wrestling; b. e-m, the antagonist in dat., the trick in acc., b. e-m bragð (hæl-krók, sveiflu, etc.) 3. recipr., of mutual strife; bregðask brögðum, to play one another tricks; b. brigzlum, to scold one another, Grág. ii. 146; b. frumhlaupum, of mutual aggression, 13, 48; bregðask um e-t, to contest a thing, 66, cp. i. 34. 4. part., brugðinn við e-t, acquainted with a thing; munuð þit brátt brugðnir við meira, i.e. you will soon have greater matters to deal with, Fs. 84; hann er við hvárttveggja b., he is well versed in both, Gísl. 51. IV. metaph. to upbraid, blame, with dat. of the person and thing; fár bregðr hinu betra, ef hann veit hit verra (a proverb), Nj. 227; Þórðr blígr brá honum því (Thord threw it in his face), á Þórsnesþingi, at ..., Landn. 101; Kálfr brá mér því í dag, Fms. vi. 105; b. e-m brizglum, Nj. 227.
B. NEUT. OR ABSOL. without a case, of swift, sudden motion. I. b. á e-t, as, b. á leik, gaman, etc., to start or begin sporting, playing; Kimbi brá á gaman, K. took it playfully, i.e. laughed at it, Landn. 101; b. á gamanmál, Fms. xi. 151; þeir brugðu á glímu ok á glens, they started wrestling and playing, Ld. 220; bregðr hann (viz. the horse) á leik, the horse broke into play, ran away, Fms. xi. 280; Glúmr svaraði vel en brá þó á sitt ráð, Glum gave a gentle answer, but went on in his own way, Nj. 26, Fas. i. 250: the phrase, hönd bregðr á venju, the hand is ready for its old work, Edda (Ht.) verse 26, cp. Nj. ch. 78 (in a verse). 2. b. við, to start off, set about a thing without delay, at a moment's notice, may in Engl. often be rendered by at once or the like; brá hann við skjótt ok fór, he started off at once and went, Fms. i. 158; þeir brugðu við skjótt, ok varð þeim mjök við felmt, i.e. they took to their heels in a great fright, Nj. 105; þeir brugðu við skjótt, ok fara þaðan, 107; bregðr hon við ok hleypr, Grett. 25 new Ed., Bjarn. 60; hrossit bregðr nú við hart, id.; en er Ólafr spurði, at Þorsteinn hafði skjótt við brugðit, ok hafði mikit fjölmenni, Ld. 228. β. b. til e-s, þá brá Ingimundr til utanferðar, Ingimund started to go abroad, Sturl. i. 117; b. til Grænlands ferðar, Fb. i. 430. II. reflex, to make a sudden motion with the body; Rútr brásk skjótt við undan högginu, Nj. 28, 129; b. við fast, to turn sharply, 58, 97; bregðsk (= bregðr) jarl nú við skjótt ok ferr, the earl started at once, Fms. xi. 11; hann brásk aldregi við (he remained motionless) er þeir píndu hann, heldr en þeir lysti á stokk eðr stein, vii. 227. 2. metaph. and of a circumlocutory character; eigi þætti mér ráðið, hvárt ek munda svá skjótt á boð brugðisk hafa, ef ..., I am not sure whether I should have been so hasty in bidding you, if ..., Ísl. ii. 156; bregðask á beina við e-n, to shew hospitality towards, Fms. viii. 59, cp. bregða sér above. β. b. yfir, to exceed; heyra þeir svá mikinn gný at yfir brásk, they heard an awful crash, Mag. 6; þá brásk þat þó yfir jafnan (it surpassed) er konungr talaði, Fms. x. 322, yet these last two instances may be better read 'barst,' vide bera C. IV; bregðask úkunnr, reiðr ... við e-t, to be startled at the novelty of a thing, v. 258; b. reiðr við, to get excited, angry at a thing, etc.
C. IMPERS. I. the phrase, e-m bregðr við e-t, of strong emotions, fear, anger, or the like; brá þeim mjök við, er þau sá hann inn ganga, it startled them much, when they saw him come in, Nj. 68; Flosa brá svá við, at hann var í andliti stundum sem blóð, 177; en þó brá fóstru Melkorku mest við þessi tíðindi, i.e. this news most affected Melkorka's nurse, Ld. 82; aldri hefi ek mannsblóð séð, ok veit ek eigi hve mér bregðr við, I wot not how it will touch me, Nj. 59; brá honum svá við, at hann gerði fölvan í andliti ... ok þann veg brá honum opt síðan (he was oft since then taken in such fits), þá er vígahugr var á honum, Glúm. 342; en við höggit brá Glæsi svá at ..., Eb. 324; Þorkell spurði ef honum hefði brugðit nokkut við þessa sýslu.--Ekki sjám vér þér brugðit hafa við þetta, en þó sýndist mér þér áðr brugðit, Fms. xi. 148. β. bregða í brún, to be amazed, shocked, Fms. i. 214; þá brá Guðrúnu mjök í brún um atburð þenna allan saman, Ld. 326, Nj. 14; þat hlægir mik at þeim mun í brún b., 239; nú bregðr mönnum í brún mjök (people were very much startled), því at margir höfðu áðr enga frétt af haft, Band. 7. II. with prepp. við, til, í, af; of appearances, kynligu, undarliga bregðr við, it has a weird look, looks uncanny, of visions, dreams, or the like; en þó bregðr nú kynligu við, undan þykir mér nú gaflaðit hvárt-tveggja undan húsinu, Ísl. ii. 352, Nj. 62, 197, Gísl. 83; nú bregðr undrum við, id., Fms. i. 292. III. e-m bregðr til e-s, one person turns out like another, cp. the Danish 'at slægte en paa;' þat er mælt at fjórðungi bregði til fóstrs, the fostering makes the fourth part of the man, Nj. 64; en því bregðr mér til foreldris míns, in that I am like my father, Hkr. iii. 223; er þat líkast, at þér bregði meir í þræla ættina en Þveræinga, it is too likely, that thou wilt show thyself rather to be kith and kin to the thrall's house than to that of Thweræingar, Fb. i. 434; b. til bernsku, to be childish, Al. 3. β. bregðr af vexti hans frá öðrum selum, his shape differs from that of any other seals, Sks. 41 new Ed. (afbrigði). IV. to cease; e-u bregðr, it ceases; svá hart ... at nyt (dat.) bregði, (to drive the ewes) so fast that they fail (to give milk), Grág. ii. 231; þessu tali bregðr aldri (= þetta tal bregzk aldri), this calculation can never fail, Rb. 536; veðráttu (dat.) brá eigi, there was no change in the weather, Grett. 91; skini sólar brá, the sun grew dim, Geisü 19; fjörvi feigra brá, the life of the 'feys' came to an end (poët.), Fms. vi. 316 (in a verse); brá föstu, hungri, úlfs, ara, the hunger of wolf and eagle was abated, is a freq. phrase with the poets. V. of a sudden appearance; kláða (dat.) brá á hvarmana, the eye-lids itched, Fms. v. 96: of light passing swiftly by, þá brá ljóma af Logafjöllum, Hkv. 1. 15; ljósi bregðr fyrir, a light passes before the eye; mey brá mér fyrir hvarma steina, a maid passed before my eyes, Snót 117; þar við ugg (dat.) at þrjótum brá, i.e. the rogues were taken by fear, 170.
breið, f. = breiða.
breiða, dd, [Ulf. braidjan; Germ. breiten], to 'broaden,' unfold; b. feld á höfuð sér, to spread a cloak on the head, Nj. 164; b. út, to lay out for drying, Sd. 179, Ld. 290, Fbr. 17, chiefly of hay; b. völl and b. hey a völl, Jb. 193; b. e-t yfir e-n, to cover one in a thing, chiefly of the bed-clothes, Nj. 20, Fms. viii. 237; b. út hendr, to stretch out the hands, vii. 250, Th. 9; b. faðm, id., Rm. 16, Pass. 34. 2; b. borð (mod., b. á borð), to lay the cloth on the table, Bs. ii. 42.
breiða, u, f. a drift, flock, of snow, hay, or the like; also fjár-breiða, a flock of white sheep; ábreiða, a cover, etc.
breið-bælingr, m. a nickname, a man from Breiðabólstað, Sturl.
breidd, f. [Goth. braidei], breadth, Alg. 372, Grág. i. 498, Symb. 22, Fms. x. 272: metaph., Skálda 175.
breið-dælskr, adj. from Broaddale in Iceland, Landn., Nj.
Breið-firðingr, in. a man from Broadfirth in Iceland, Nj., Landn., etc.
breið-firzkr, adj. belonging to, a native of Broadfirth, Landn., etc.
breiðka, að, to grow broad, Krók. 52.
breið-leiki (-leikr), a, m. breadth, Stj. 56.
breið-leitr, adj. broad of face, aspect, Hkr. ii. 405, Grett. 90 A.
BREIÐR, adj. neut. breitt, [Ulf. braids; Scot. brade; A. S. brâd; Engl. broad; Germ. breit], broad, Ld. 276, Nj. 35, 91, Grág. i. 500, Fms. iv. 42, vi. 297; fjörðr b. ok langr, Eb. 8; breiða stofa, b. búr, the broad chamber, Dipl. iii. 4, v. 2. β. á breiðan, adv. in breadth, Fms. viii. 416, x. 13: neut. as adv., standa breitt, to spread over a wide space, Edda 10.
breið-vaxinn, part. broad-framed, stout, Grett. 89.
breið-öx, f. [old Dan. breth ôxa; Germ. breitaxt; A. S. brâd æx], a broad axe, N. G. L. i. 101, Fms. ix. 33, Ísl. ii. 210, v.l., Bret. 84, Bjarn. 36, Orkn. 360; 'brand-ox,' Ed. l.c., is a false reading.
BREK, n. a law term, a fraudulent purchase of land, liable to the lesser outlawry, Grág. ii. 241, 242: hence the proverb, sá hafi b. er beiðist, let him have b. that bids for it, i.e. volenti non fit injuria, Grett. 135 new Ed., Fas. iii. 202. 2. pl. freaks, chiefly of children; að barna þinna brekum skalt | brosa ei né skemtan halt, Húst. 49.
breka, að, to keep asking, of importunate requests, Fms. vi. 246: the proverb, látum barn hafa þat er brekar, Þiðr. 51, 110: neut., b. til e-s, Al. 114.
BREKAN, n. [Gael. braecan = tartan], a stitched bed cover.
brek-boð, n. a fraudulent bidding (of land), Grág. ii. 242.
breki, a, m., poët. a breaker, Edda (Gl.), Lex. Poët.
BREKKA, u, f. [Swed. and Engl. brink], a slope, Orkn. 244, Eg. 766, Gísl. 33, Glúm. 395; b. brún, the edge of a slope, Sturl. ii. 75; hvel, Sks. 64,
freq. in local names in Icel.: as a law term, the hill where public meetings were held and laws promulgated, etc., hence the phrase, leiða í brekku, to proclaim a bondsman free; ef þræli er gefit frelsi, ok er hann eigi leiddr í lög eðr b., Grág. i. 358. COMPDS: brekku-brún, v. above. brekku-megin, n. strength to climb the crest of a hill.
brek-laust, n. adj. fraudless, Grág. i. 137, 200.
brek-ráð, n. pl. a law term, an attempt at fraudulent acquisition (v. brek), Glúm. 347, Boll. 352.
brek-sekð, f. a law term, a fraudulent, mock outlawry in order to disable one from pleading his case, defined Grág. i. 121.
brek-vísi, f. an importunate request. Ld. 134.
brella, u, f. a trick; veiði-brella, a ruse, brellinn, adj. = bellinn.
brengla, að, to distort, = beygla, Fas. iii.
BRENNA, an old obsol. form brinna; pret. brann, 2nd pers. brant, mod. branst; pl. brunnu; sup. brunnit; pres. brenn, 3rd pers. brennr; old breðr, Grág. ii. 295, Fms. vii. 20 (in a verse); brenn (dropping the r), Hm. 56; with the neg. suffix, brennr-at (non urit), 153, [Ulf. brinnan; A. S. byrnan; Early Engl. to 'brenn;' Germ. brennen; the strong form is almost obsolete in Germ.] :-- to burn: 1. of a light; þeir þóttust sjá fjögr ljós b., Nj. 118, Fas. i. 340; hrælog brunnu (blazed) af vápnum þeirra, Bs. i. 509: of a candle, to burn out, eigi lengr en kerti þat brennr, Fas. i. 341, 342; cp. Fms. viii. 276. 2. to be consumed by fire; kyrtillinn var brunninn, Fms. xi. 420; nú breðr viðara en hann vildi, the fire spreads wider than he would, Grág. l.c. β. of a volcano; er hér brann hraunit, er nú stöndu vér á, Bs. i. 22; brann þá Borgarhraun, Landn. 78, Ann. several times. γ. b. upp, to be burnt up. Grág. i. 459, K. Þ. K. 42; b. inni, to perish by fire, Gþl. 252, Nj. 198, 200. δ. to fester, Fms. xi. 288. ε. to be scolded, Eb. 198; skulu grónir grautar dílarnir þeir er þú brant, 200. 3. metaph. in the phrase, e-t or e-s hlutr brennr við, one's lot or portion of meat gets burnt in the cooling, one gets the worst of it; broth 'brennr við,' is burnt: ortu bændr þegar á um bardagann (they made an onslaught), en þó brann brátt þeirra hlutr við, but it grew soon too hot for them, Fms. iv. 250; Sigurðr kvað sitt skyldu við brenna, quoth Sigurd, he would get the worst of it, i.e. it would never do, Fær. 236: the phrase, e-t brennr fyrir, or e-t rautt brennr fyrir, of bright hopes, rautt mun fyrir b. ok til virðingar snúa, Fs. 68; mun enn nokkut fyrir b. er þér komit heim, Fas. iii. 81.
brenna, d, with acc. to burn; b. bál, to burn or light a balefire, Hervar. S. (in a verse). 2. to destroy by fire, devastate, Fms. xi. 391, Ann. 1329, 1289: b. upp, to burn up, Eg. 49; b. e-n inni, to burn one alive, Nj. 115, Grág. ii. 128, Landn. 215, v.l. 3. medic, to cauterise (of hot iron), Grág. ii. 133; b. e-m díla, to burn spots on one's back, body (medic.), Bs. 1. 644. β. metaph. to brand one's back; eigi þurfu Danir at hælast við oss Norðmenn, margan díla höfum vér brent þeim frændum, Hkr. iii. 148; b. e-m illan díla, id., Fbr. 190 (in a verse). γ. b. kol, to burn, i.e. make charcoal (cp. charcoal-burner), Grág. i. 200. δ. part., brennt silfr, gull = skírt silfr, gull, pure silver, gold, K. Þ. K. 172, 152; eyrir brendr (= eyrir brends silfrs), mörk brend, Fms. ix. 421, Hkr. iii. 12; b. gull, Fms. xi. 77.
brenna, u, f. fire, burning, Grág. ii. 129, Nj. 158, 199; Njáls brenna, Blundketils brenna, etc., Ann. 962, 1010: the burning of a dead body, Edda 38 (= bálför). β. astron., according to Finn Magnusson (Lex. Mythol.) Sirius is called Loka brenna, the conflagration of Loki, referring to the end of the world. COMPDS: brennu-maðr, m. an incendiary, Nj. 203. brennu-mál, n. action for fire, Nj. 210. brennu-saga, u, f. a tale of a fire, Nj. 269. brennu-staðr, m. the place where a fire has been, Grág. ii. 128. brennu-sumar, n. a summer of fires, Sturl. i. 165. brennu-vargr, m. a law term, an incendiary (outlawed), defined N. G. L. i. 46, Sturl. iii. 261.
brennandi, m. fire, Fms. i. 63 (in a verse).
brennir, m. id., Edda (Gl.)
brenni-steinn (brennu-steinn, brenna-steinn), m. brimstone, sulphur, Sks. 391; Icel. sulphur mentioned in the 12th and 13th centuries, Arna b. S., D. I., H. E., etc.; b. logi, a sulphur lowe or flame, Rb. 336; b. vatn, a sulphur well, Stj. 91; b. þefr, a smell of brimstone, id.
BRESTA, pret. brast, pl. brustu; part. brostinn; pres. brest, [A. S. berstan, per metath.; Engl. to burst; Germ. bersten; Swed. brista; Dan. briste] :-- to burst, be rent; jörðin brast (the earth burst) undir hesti hans, Nj. 158; steinninn brast, the rock was rent, Bs. i. 5. β. to break with a crash; brast þú boginn í tvá hluti, Hkr. i. 342, Gísl. 81; brestr röng, the rib of a barrel creaks, Jb. 398: the hoops of a vessel bresta (burst), Fs. 132; skulfu lönd, en brustu bönd (of a tub), Jón Þorl. 2. to crash, of the sound alone; hófarnir brustu í veggjunum, the hoofs dashed against the wall, Grett. 25 new Ed.; hvat brast þar svá hátt, Hkr. i. 342; þá brast strengr á skipi, then twanged the bowstring on the ship, Fms. i. 182; brestandi bogi, the twanging bow, Hm. 84. β. to burst forth, of a stream, avalanche, or the like; brestr flóð, of an avalanche, Gísl. 33; skriða brast, id., Fms. v. 250; blóð brestr út, the blood bursts out, from a blow, N. G. L. i. 342. γ. a milit. term, flótti brestr, the ranks break in flight, when the host is seized by panic; þá brast flótti í liði Flosa, Nj. 246; er meginflóttinn brast, Fms. viii. 229; brast þá flótti á Vindum, xi. 233; bardagi brestr, the battle bursts out, begins, (rare and as it seems GREEK.), Fas. i. 34. δ. b. or b. á, to burst or break out, a storm, gale, cp. Bs. i. 78 (vide however s.v. bera C. IV): b. or b. út, to ebb, but only of the first turning of the tide, Bb. 2. 15; augu b., the eyes break in death, v. auga; hence helbrostið auga. II. impers., e-n (acc.) brestr e-t (acc.), one lacks, falls short of; brast Sigríði (acc.) fimm tigi hundraða, Dipl. v. 3; ef oss brestr á borði, if we fall short, get the worst of it, Fms. ix. 507; eigi brestr mik árædi, Fs. 62; á mið þau er aldri mun fisk (Ed. wrongly fiskr) b., Bárð. 169; ef eitt orð (acc.) brysti, Fms. iv. 71; hann vissi þessa sína ætlan brostna (frustrated), Bs. i. 289; þat mun aldri b., that will never fail, Grett. 24 new Ed.: hamingjuna brestr, Fms. vi. 155 (Ed. hamingjan).
brestr, m. pl. ir, (old acc. pl. brestu, Jd. 25), an outburst, crash, Eb. 230, of a blow against a metal ring; steinarnir kómu saman, ok varð þar við b. hár, Glúm. 375 (cp. heraðs-brestr, vá-brestr), Fms. xi. 6, 7, Fbr. 148, Hkr. i. 342; her-brestr, the crash produced by a sort of powder (cp. Albertus Magnus), Bs. i. 798, 799; í þeim eldi léku laus björg stór sem kol á afli, svá at í þeirra samkomu urðu brestir svá stórir, at heyrði norðr um land (of a volcano), 803; mátti heyra stóra bresti, i.e. the clash of spears, Flov. 33. II. a chink, fissure, esp. in jewellery; b. á gulli, Vkv. 25, cp. 24; vóru gimsteinar svá heilir at eigi var b. á þeim, Joh. 623. 20; kom mér þá í hug, at b. hafði verit á hringnum, ... fleiri brestina, Ld. 126; cp. the phrase, berja í brestina, v. berja, to cry off a bargain, Nj. 32. 2. metaph. a crack, chink; bresti er í þeim ráðahag hafa verit, Ld. 128. β. want, loss; hvert ábati eðr b. í varð, Fms. xi. 441; þar eptir fylgir b. bús, Bb. i. 12; hýbýla-brestr, domestic misfortune, Gísl. 79. III. a rattle (hrossa-brestr).
bretta, tt. [brattr], to turn upwards; b. halann, Hkv. Hjörv. 20; cp. bera halann bratt: in mod. use of the clothes, sleeves, etc., to fold up; b. nefið, brýrnar: hence brettur, f. pl. comical contortions of the face.
breyma, used as adj. ind., b. köttr, a she-cat at heat.
breysk-leikr (-leiki), m. weakness of body, Stj. 21: in moral sense, Magn. 504, K. Á. 200.
BREYSKR, adj. (akin to brjósk), properly brittle: b. leirpottr, a brittle earthen pot, Sks. 543; kerin b., Stell. 1. 72: chiefly metaph. in moral sense, weak, infirm; andinn er fús, en holdið er b. . Matth. xxvi. 41, Stj. 55, 248, Sks. 688. 13: in mod. writing often spelt with i.
BREYTA, tt, [braut, via], to alter, change: bregða implies the notion of breach, breyta simply denotes change: with dat.; b. farveg (of a river), to form a new channel, Grág. i. 350, Nj. 4, Ld. 158, Fms. ii. 158, Fb. i. 292; flestar Þjóðir þurfa at b. (transform) nafni hans til sinnar tungu, Edda 14; þá vóru snjóvar miklir ok breyttir (changed, become impassable) vegir allir, Eg. 543, Rb. 262 (where the acc. is wrong;). β. reflex., hafa þau ekki breyzk síðan, they have not changed since, Fms. viii. 5. γ. to vary; b. háttum, to vary the metre, Edda 121; b. hári sínu, to dress the hair, Greg. 45; b. málum, to speak rhetorically, dress one's words, Fms. vi. 392; réttr ok b., plain and artificial, Edda 120; úbreyttr, plain. II. metaph., absol. without case, to conduct oneself, act, do, behave; ef við breytum svá, if we do so, Nj. 202, Ísl. ii. 181, Fms. i. 150; b. eptir e-m, to imitate, Symb. 15; b. til e-s, to attempt, Grág. ii. 94. 2. in mod. use chiefly in moral sense, to behave, conduct oneself; b. vel, illa, kristilega, cp. breytni, N. T., Vidal., Pass.
breyti-liga, adv. strangely, Fs. 42, Korm. 54. Lv. 77, Fms. vi. 374.
breyti-ligr, adj. strange, Sturl. iii. 302.
breyting, f. change, N. G. L. i. 382.
breytinn, adj. variable, Post. 645. 90.
breytni, f. change; göra b. á um e-t, to make an alteration in a thing, Fas. iii. 155, Mag. 5, Fs. 98; b. í klæðnaði, fashion, N. G. L. iii. 262: new fashion, Grág. i. 338; ný-breytni, Snót 68; hann kvaðst eigi nenna enn um sinn at hafa þessa b., he said that he was not yet minded to, viz. to be baptized, Fs. 77, Nj. 13 (shape, nature). 2. in mod. usage chiefly moral conduct, acting; eptir-breytni, imitation.
Brezkr, adj. Welsh, Fms., etc.; mod. British.
BRIGÐ, f. [bregða A. H.], a law term, 'jus retrahendi,' a right to reclaim, chiefly of landed property; eiga b. til lands; fyrnist þá eigi brigðin, then the right of reclamation will not be lost, Grág. ii. 202 sqq.; cp. Landbrigð and Landbrigða-þáttr, one of the sections of the law; cp. also óðals-brigð (Norse), vide Gþl. 295 sqq.: also brigð á dómi, change of a doom or sentence, Sks 588 B: kaupa e-t í brigð við annan, to purchase a thing already bought by another man, Rd. 252; engi brigð (neut. acc. pl. enga?) mun ek her á göra, where brigð nearly means protest, Fms. ii. 25. 2. gener. breaking, breach; vináttu-brigð, breach of friendship, fickleness, Hm. 83. COMPD: brigðar-maðr, m. a law term, one whose lands are escheated, but may be redeemed, Grág. ii. 253, Gþl. 290.
brigða, ð, (mod. að), [bregða], a law term, to escheat; with acc., b. land, lönd, Grág. ii. 202 sqq.; b. e-m frelsi, to abrogate, i. 203; b. fé (of the forfeiture of a deposit), 183. In the Norse sense, vide Gþl. 295 sqq., Jb. 188 sqq., Dipl. v. 16. 2. with dat. (irreg.), b. jörðu, Gþl. 300: to make void, b. dómi, 23; b. sáttmáli, Stj. 382: part, brigðandi = brigðarmaðr, Grág. ii. 204.
brigði, n. = brigð, Anecd. 14, Mk. 144: cp. compds lit-brigði, gloaming; veðr-brigði, change of weather; af-brigði, etc.
brigði-ligr (brigðligr), adj. and -liga, adv. variable, Stj. 117, Sks. 203, 627 B, 677. 8, 2.
brigð-kaup, n. a void bargain, because of another man having a prior right of purchase, N. G. L. iii. 177.
brigð-lyndi, f. fickleness, Hkr. iii. 273.
brigð-lyndr, adj. fickle, Sturl. iii. 123.
brigð-mæli, n. breach of promise, Korm. 56, Fms. vii. 305.
brigðr, adj. faithless, fickle, Hm. 90, 125; brigt (unsafe) þyki mér at trúa Þrándi, Fær. 226.
brigð-ræði, n. fickleness, a whimsy, Edda 110 (new Ed. i. 544, note 26).
brigð-ull, adj. variable, fickle, unsafe, Fas. iii. 456.
brigð-verpi, n. a cast in another man's fishery, Gþl. 426.
brigzla, að, (derived from brigð and bregða), to upbraid, with dat. of the person and thing; b. oss því, at vér ..., Fms. ii. 227; honum sé því brigzlat, that it be thrown in his teeth, Fær. 100, Al. 2: with acc. of the thing (rare), Stj. 42, Anecd. 30: in mod. use, b. e-m um e-t, Mar. 153 (Fr.): absol., b. e-m ok hæða, Mar. l.c. II. medic. of broken bones (brixla saman) when they are only rudely healed.
brigzli and brigzl, n., chiefly in pl. blame, shame, Stj. 176. Gen. xxx. 23; b. ok álygi, Hom. 76, Fms. i. 270, ii. 69; eilíft b., everlasting shame, x. 222; færa e-m e-t í brigzli, to throw a thing in one's teeth, Lv. 59; hafa at brigzlum, Nj. 223; brigzla-lauss, blameless, Fms. viii. 136. II. medic. callificatio ossium, the callus left after bone-fractures.
brigzl-yrði, n. pl. words of blame, Nj. 223, v.l.
BRIM, n. [A. S. brim = aestus], surf, Fær. 174, Eg. 99; boðar ok b., Grág. ii. 385; sker ok b., Eg. 161, Landn. 84, 276, Hkr. i. 228. β. poët, the sea.
brim-gangr, m. the dashing of surf, Ann. 1312.
brim-hljóð, n. the roar of surf.
brimill, m. pl. lar, [bremol, Ivar Aasen], phoca fetida mas, also called brim-selr = útselr, a big sort of seal, Höfuðl. 5: Brimils-gjá, a local name.
brim-lauss, adj. (-leysa, u, f.), surfless, calm, N. G. L. i. 139.
brim-orri, a, m. anas nigra, a duck, Edda (Gl.)
brim-rót, n. furious surf.
brim-saltr, adj. salt as the sea.
brim-sorfinn, part. (rocks) surf-worn, Eg. 142.
brim-steinn, m. brimstone (?), a nickname, Fms. ix.
brim-stormr, m. a gale raising surf, Stj. 26, 89.
brim-tog, n. a rope used to tug a boat through the surf, Gþl. 427.
BRINGA, u, f., Lat. sternum, the chest (brjóst, pectus), Nj. 24, Eb. 182, Eg. 719: the phrase, e-m skýtr skelk í bringu, one gets frightened, Eg. 49, Fb. i. 418. β. the breast-piece, brisket, Stj. 310. Exod. xxx. 27, = bringu-kollr. γ. metaph. a soft grassy slope, hence Gull-bringur, the golden slopes, whence Gullbringu sýsla in Icel. COMPDS: bringu-bein, n. the breast-bone, Finnb. 256. bringu-breiðr, adj. broad-chested, Ld. 296, Sturl. ii. 133. bringu-kollr, v. above. bringu-sár, n. a wound in the chest, Sturl. ii. 138, Ld. 140. bringu-teinar, m. pl. = bringspalir, Fas. iii. 392.
bring-spelir, m. pl. (mod. bringspalir, Ísl. ii. 55, 447, or bringsmalir, f. pl.), the 'breast-rails, breast-bars,' the brisket or part where the lower ribs are joined with the cartilago ensiformis (the hertespone of Chaucer), Ísl. l.c., Fms. ii. 151, Gullþ. 21; bringspölum (dat.), Grág. ii. 16; bringspölu (acc.), Gísl. 106; bringspala (gen.), Sturl. i. 140; bringspeli (acc.), Grett. 123 new Ed.: often in such phrases as, finna til (to feel pain) fyrir bringspölunum; [cp. Fr. espalier.]
brinni, a, m. a flame, Haustl. 13.
BRIS, n., medic. schirrus, gristle, Fél. ix. 208: the phrase, bíta á brisinu, metaphor from a gristly piece of meat.
BRÍK, f., gen. ar, pl. bríkr, [Engl. brick; Fr. brique; Swed. bricka; Dan. brikke = chess-man in a game], properly a square tablet, e.g. altaris-brík, an altar-piece, Vm. 10, Bs. ii. 487: in the Sagas often of a low screen between the pillars (stafir), separating the bedrooms (hvílurúm) from the chief room, Gþl. 345, Fms. v. 339, Sturl. ii. 228, iii. 219, Korm. 182 :-- in mod. usage brík means a small tablet with carved work, one at the foot and one at the head of a bed, (höfða-brík, fóta-brík.) β. in Norway (Ivar Aasen) used of a small table placed at the door; in this sense it seems to be used Bs. i. (Laur. S.) 854. COMPDS: bríkar-búningr, m. and bríkar-klæði, bríkar-tjald, n. covering for a tablet, D. I. i. 268, Vm. 10, 24. bríkar-nef, n. a nickname, Bs. i.
brími, a, m. fire, poët., Edda (Gl.): brímir, m., poët, a sword, Lex. Poët.: a mythic. abode, Vsp. 43.
brjá, ð, (cp. braga), to flicker, Stj. 389, Þiðr. 114; brjándi birti, Bs. ii. (in a verse). brjándi, part. flickering, Stj. 389.
brjál, n. showy trifles, in a poem of A.D. 1410; cp. orða-brjál, showy words.
brjála, að, to flutter; to confound, disorder: reflex., Orkn. 204 old Ed. (mod. word). brjálaðr, part. one deranged of mind.
BRJÓSK, n. [Swed. and Dan. brusk], gristle, cartilage, Fas. i. 351; bein eða b., Grág. ii. 12, 120.
BRJÓST, n. (brysti, provinc. Icel.), [Ulf. brusts, f. pl. = GREEK and GREEK; A. S. breost; Engl. breast; Hel. briost, n. pl.; Swed. bröst; Dan. bryst, n.; Germ, brust, f.] :-- the breast; b. ok kviðr, Eg. 579, Nj. 95; önd í brjósti, K. Þ. K. 26; Lat. uber, a woman's breast, in pl., fæða barn á brjósti, feed a bairn at the breast, Bs. i. 666, Str. 18, Stj. 429: mod. chiefly in pl. = Lat. mammae; hafa barn á brjóstum; brjósta-mjólk, milk from the breast; brjósta-mein, medic. ulcus or abscessus mammarum, Fél. ix. 202; brjósta-verkr, mastodynia (of women), id. II. with the ancients the breast was thought to be the abode of the mind, as well as of feeling, hence it is poët, called hug-borg, mun-strönd, reið rýnis, minnis knörr, etc., the castle, strand, wain, ship of mind, of thought, of memory, etc., vide Lex. Poët., Edda 105, Höfuðl. 1, Stor. 18; thus brjóst freq. metaph. means feeling, temper, disposition; hafa ekki b. til e-s, to have no heart for it; kenna í brjósti um e-n, to 'feel in the breast' for one, feel compassion for; mun hann vera þrályndr sem faðir hans, en hafa brjóst verra, a harder heart, Sturl. iii. 144, Bs. ii. 70, 41; láta eigi allt fyrir brjósti brenna, of a hardy, daring man; e-m rennr í brjóst, of a light slumber, esp. of one sick. β. the front, of a wave, Bs. i. 484; b. fylkingar, of a line, Eg. 268, Fms. v. 77. γ. metaph. the breast-work or protector of one; b. ok hlífskjöldr, Hom. 95; bera (vera) b. fyrir e-m, to be one's defender, to shield one, Fms. vii. 263, x. 235; the phrase, vinna eið fyrir brjósti e-s, on one's behalf, Gþl. 484.
brjóst-afl, n. strength of chest, Sks. 372.
brjóst-barn, n. a child at the breast, Stj. 227, Fs. 154.
brjóst-björg, f. a breast-plate, Sks. 406.
brjóst-bragð, n. compassion, Barl. 4.
brjóst-búnaðr, m. a breast ornament, brooch, Js. 78.
brjóst-drekkr, m. = brjóstbarn, Grág. i. 240.
brjóst-fast, n. adj. fixed in the heart, Fms. xi. 433.
brjóst-festa, t, to fix in mind, Barl. 142.
brjóst-friðr, m. peace of mind, 655 xxvii. 16.
brjóst-gjörð, f. a saddle-girth, Stj. 397. Judg. viii. 26, Lv. 82.
brjóst-góðr, adj. (brjóst-gæði, n. pl.), tender-hearted.
brjóst-heill, adj. having a sound chest, Fbr. 94, Mar. 655 xxxii.
brjóst-kringla, u, f. a 'breast-disk,' brooch, Vkv. 24, 34.
brjóst-leysi, n. heart-sinking, prostration, Bs. i. 387.
brjóst-megin, n. strength of mind or heart, Bs. i. 238, Mag. 88.
brjóst-mikill, adj. broad-chested, Sks. 227 (of waves).
brjóst-milkingr, m. a suckling, Matth. xxi. 16.
brjóst-reiðr, adj. enraged, Þiðr. 116.
brjóst-reip, n. a breast-rope, girdle, a nickname, Orkn.
brjóst-stofa, u, f. a front room, D. N. (Fr.)
brjóst-sullr, m. a tubercle in the lungs, Greg. 74.
brjóst-sviði, a, m. heartburn, Fas. iii. 392, Fél. ix.
brjóst-veiki, n. (brjost-veikr, adj.), chest-disease, Fél. ix,
brjóst-veill, adj. having a delicate chest.
brjóst-vit, n. mother-wit, Bs. i. 164, Pass. 44. 17.
brjóst-vitra, u, f. id., Bs. ii. 11.
brjóst-þili, n. = bjórþili, a front wall, Sturl. ii. 66, Hom. 94.
brjóst-þungt, n. adj., Bs. i. 644, (-þyngsli and -þreyngsli, n.), asthma.
BRJÓTA, pret. braut; 2nd pers. brautt is obsolete; commonly brauzt or brauztu, Ó. H. 24 (in a verse), Fms. vi. 139 (in a verse of A.D. 1050); pl. brutu; sup. brotið; pres. brýt: [this word does not occur in Ulf. and is unknown in Germ.; the A. S. has breâtan, breôtan, but rarely and in the sense to destroy, demolish: but the Scandin. dialects all have it; Swed. bryta; Dan. bryde; whereas the Goth, braican, Germ. brechen, Engl. break are unknown to the Scandin. idioms. Du Cange records a Latin-Spanish britare = destruere; it is therefore likely that it came into Spain with the Goths, although Ulfilas does not use it] :-- to break; with acc., Nj. 64, Bs. i. 346; þeir brutu báða fótleggi í honum, Hom. 115; sumir brutu (hurt) hendr sínar, sumir fætr, Bs. i. 10; ef maðr brýtr tennr or höfði manns, Grág. ii. 11; hvárz þat er höggit, eðr brotið, cut or broken, id.; þeir kómu við sker ok brutu stýri, Fms. ix. 307; Þormóðr kvað betra at róa minna ok brjóta ekki, Grett. ch. 50: phrases as, b. á bak, to break the back, Fms. vii. 119; á háls, the neck, Vígl. 21; b. í hjóli (hveli), to break on the wheel, of capital punishment, Fms. xi. 372, Hom. 147; í þeim hring stendr Þórs steinn, er þeir menn vóru brotnir um (on which the men were broken) er til blóta vóru hafðir, Eb. 26. 2. denoting to destroy, demolish; b. skurðgoð, Fms. x. 277, Bs. i. 10; þeir höfðu brotið hof en kristnað land, Fms. i. 32; Valgarðr braut krossa fyrir Merði ok öll heilög tákn, Nj. 167. β. b. skip, to shipwreck (skip-brot); brutu þar skipit allt í span, Nj. 282, Ld. 8, Landn. 149: absol., hón kom á Vikarsskeið, ok braut þar, 110: nú er á (a river) brýtr af annars manns landi, Gþl. 419; cp. land-brot. 3. adding prepp.; niðr, sundr, af, upp, to break down, asunder, off, or the like; sá er niðr braut alla Jerusalem, 673. 51; b. niðr blótskap, Fms. iii. 165, viii. (pref.); brutu þá Baglar af brúna, B. broke the bridge off, x. 331; b. sundr, ix. 482; b. upp, to break up; þeir brutu upp þilit, Eg. 235; þeir brutu upp búr hans (of
burglars), 593; b. upp. kirkju, Fms. ix. 12; b. upp hlið, to break up a
fence, K. b. K. 84. p. b. upp, to break up a package, unpack; brýtr
hann nú upp gersemar sínar, Fær. 6 :-- as a naut. term, b. upp means t o
bring out victuals for ibe mess, Dan. bakke op; jar! ok hans menu b. upp
vistir ok setjast til mafar, Fms. xi. 147: milit., b. upp vápn means to t a ke
arms, prepare for battle (in a sea fight); brjóta upp vápn sin ok berjask,
Fær. 85; menn brutu upp um annan oil vápn, Fms. vi. 313 (in a
verse). y. b. or b. saman, to fold (clothes or the like); b. sundr, t o
unfold, Nj. 171: in mod. usage also b. bréf, to fold a letter (hence brot,
to denote the s i z e of a book); b. upp bréf, to break a letter open. Bad.
181; b. blað, to fold down a leaf in a book, etc.; b. út, to break (a
channel) through, Landn. 65 (of a river); þá var lit brotinn ossinrij
Bs. i. 315. 4. various metaph. phrases; b. bag við, to fight, v.
bágr, Fas. i. 43; b. odd af oflæti sínu, to break the point off one's pride,
to bumble oneself, Nj. 94 (where to disgrace oneself); b- straum fyrir
e-u, to break the stream for one, metaphor from a post or rock in a
stream, to bear toe brunt of battle, Orkn. 344; b. bekrann, vide bekri,
Grett. 5. metaph. to break, violate, log, rutt, etc.; mun ek þó
eigi fyrir þínar sakir brjóta login ue konungs tignina, eða svá lands-
rettinn, Fms. iv. 263; en þér, konungr, brutuð log á Agli, you broke the
law in Egil's case, Eg. 416, Fms. x. 401; at þú brjótir log þín, xi. 93;
engi skyídi annars ráð brjóta, Bret.; b. á bak, to infringe, Fas. i. 528
(cp. lög-brot, laga-brot); b. af við e-n, to wrong one, iii. 551: in theol.
sense, H. E. 1. 460 (vide af-brot, mis-brot, crime, sin): absol. to trans-
gress, brjóta þau ok bæði, ok göra hórdóm, K. Á. 134. P. denoting
force, to force, compel; b. menn til Kristni, Ld. 178, Fms. i. 142; til
truar, Fs. 98; til hlýðni, to force to submission; allt landsfólk var undir
brotið ríki þeirra, a ll people were brought under their rule, Fms. iv. 64;
hón er í hernaði ok brytr undir sik vikinga, Odd. 22; b. konu til svefnis,
a law term, violare, Grág. i. 338. II. reflex., with prepp. i, or,
um, út, við, or adv. braut; brjotask, to break in, o?/ t, etc.; hann brauzk i
haug Hrólfs Kraka, Landn. 169; brjótumk vér þá burt or hnsinu, to
break out of the house, Fas. i. 88; brjótask á, to break in upon, press;
Önundr brauzk á hurðina, Onund tried to break in the door, Fs. IOI,
Fms. vii. 187; b. fram, to break forth, Bb.; b. milli, to break out between,
Bs. i. 634; b. út, to break out, esp. in the metaph. sense of plague,
disease, fire, or the like; er út bryzk vökvi ok úhreinindi, Greg. 22 (út-
brot, a breaking out, eruption); b. um, to make a hard struggle (e. g.
of one fettered or pinioned); því harðara er hann brauzk um, Edda 20;
björn einn brauzk um í viik, Fs. 146; af ofrgangi elds þess er um
bry'tsk (rages) í grundvöllum landsins, Sks. 151; b. -við e-t, to struggle
(wrestle) hard against; þeir brutusk við skóga eðr stóra steina, of en-
raged berserkers, Fas. i. 515: metaph. to fight hard against, hann brauzk
við heiðinn lýð, Fms. xi. 396; b. við ofrefli, to fight against odds, Ísl. ii.
394: absol. to strive h ar d, Stj. 411; Hákoni jarli var ekki mikit um at
b. við borgargörðina, Haco did not care to exert himself much about
making the burg, Fms. ix. 46: with dat., b. við e-u, to fight against (in
a bad sense); b. við gæfu sinni, to break with one's good luck, iv. 233;
b. við forlögunum, to struggle against fate, Fs. 20; b. í e-u, to be busy,
exert oneself in a thing; eigi þarftn í þessu at brjotask lengr, i. e. give
it up, Fms. iii. 102; því at þessi maðr Ölafr bryzk í miklu ofrefli, this
man Olave struggles against great odds, iv. 77. 2. recipr., þeir
rérust svá riser, at brutusk ararnar fyrir, th a t they broke one another's
oars, Fms. viii. 216. III. impers. in a pass, sense; skipit (acc.)
braut í span, the ship was broken to pieces, Ld. 142; skip bangbrands
braut austr við Búlandshöfða, Nj. 162; tók út skip bangbrands ok braut
mjök, Bs. i. 15: of a house, or the like, destroyed by wind or wave,
þá braut kirkju (acc.), the church was blown down, 30: the phrase,
straum (acc.) brýtr á skeri, the stream is broken against a skerry (rock);
strauminn braut á öxlinni, the stream broke against his shoulders, Grett.
140 (the new Ed.), the old Ed. straumrinn -- not so well; la (acc.). brytr, the
surf breaks, abates, Edda (Ht. verse 78). IV. part, brotinn, broken;
sverð slæ ok brotin, Hkr. i. 343: as adj. in such compds as fót-brotinn,
væng-brotinn, háls-brotinn, hrygg-brotinn, etc., with broken leg, wing, etc.
brjótr, m. o ne that breaks, a destroyer, mostly in compds or poet.,
Hy'm. 17, Lex. Poët.
BROÐ, n. [Engl. broth; Germ, brod], broth: still used in the east of
Icel.: occurs in the compd word broð-gygr, a broth-cook, in a verse in the
Laufas Edda, and wrongly explained in Lex. Poet, to be = brauð-gygr.
brodd-geiri, a, m. a spear-formed piece (geiri, goar) of land, Dipl. iv.
15, Grett. 89, new Ed. brot- wrongly.
brodd-högg, n. a blow from a pike, Fms. ix. 528.
BRODDR, m. [A. S. brord; O. H. G. brort; Goth, br oz ds is sug-
gested], a s pike, Eg. 285. p. a kind of shaft, freq. in Lex. Poët.,
Fms. vii. 211, Fas. ii. 118; handbogi (cross-bow) með tvennum tylptum
brodda, N. G. L. ii. 427; örfa skeptra (shafts) eðr brodda, i. 202. -y-
a sting, of an insect, Grönd. 46: metaph., dauði, hvar er þinn b., 1 Cor.
xv. 55. 8. of the spikes in a sharped horse-shoe or other shoe, mann-
broddar, ice-shoes, borst. Hv. 46, Eb. 238, 240, Acts ix. 5; in a moun-
taineer's staff (Alpen-stocí), Bárð. 170. 2. metaph. [cp. O. H. G.
prurdi = ordo] , milit. the front (point) of a column or body of men, opp. 'to hali, the rear; b. fylkingar and fylkingar broddr, Al. 56, 32; cp.
ferðar-broddr, farar-broddr, Ld. 96, of a train of caUle and sheep. P.
the phrase, vera í broddi lifsins, to be in the prime of life, Al. 29. f- the
milk of cows and ewes immediately after calving and lambing. 8.
botan. a spike on a plant.
brodd-skot, n. a shot with a shaft (b.), Fms. viii. 359, ix. 528.
brodd-spjót, n. a pike in the form of a bayonet, Fas. ii. 29.
brodd-stöng, f. a (mountaineer's)pole with an iron spike, Valla L. 212.
brodd-ör, f. a shaft, -- broddr, Fas. ii. 344.
BROK, n. b a d, black grass; hence Brok-ey, an island, Landn.; cp.
broki, a, m. a nickname, Fms. ix.
brokkari, a, m. [br oc ari!/s = a cart, Du Cange], prop, a cart-horse,
hence a trotter, Karl. 48; from brokk, n. a trot; brokka, að, to trot;
freq. but of foreign origin.
BROKKR, m., prop, a badger (1), [Germ., Scot., and Old Engl.
br oc k.] p. the name of a dwarf, Edda. 2. a trotter, of a horse.
BROSA, brosti; pres. brosi; sup. irreg. brosat, -- to smile; þá brosti
Rútr, Nj. 35, Fms. ii. 197; b. at e-u, t o s mile at a thing; at því brosi ek,
at..., id., bórð. 26, Orkn. 374, Fms. v. 178; b. við, to smile in reply;
Guðrún leit við honum ok brosti við, Ld. 246, Fms. vi. 359; b. litinn
þann, Lat. subridere, iv. 101.
brosa, u, f. so in old writers, in mod. usage alwaysbros, n., -- a smile:
in the phrase, mæla, svara, með (við) brosu, to reply with a smile; við
brosu, Stud. ii. 195; með brosu, Orkn. 464.
bros-leitr, adj. of smiling face, bjal. 18.
bros-ligr, adj. comical, Stud. i. 24, Fms. iii. 113.
BROSMA, u, f. gadus tnonopterygius, a fish, Norse brosme, Edda (Gl.)
BROT, n. [brjóta, cp. O. H. G. broti -- fragilitas~\, gener. a broken
piece, fragment: 1. esp. in pl., gimsteina brot, 623. 20, 544. 39;
brota-silfr, old silver broken to be recast; nú eru tekin Grasiou brot,
Gísl. 18; gullhringrinn stökk í tvá hluti, ok þá er ek hugða at brot-
unum..., Ld. 126; trogs brotin, 655 xxi; brutu bar í Víkinni ok ætluðu
at giira ser skip or brotunum (a wrecked ship), Grett. 88: in the compds
um-brot, fjör-brot, a hard struggle, convulsions, agony; land-brot, de so-
lation of land by sea or rivers. 2. metaph. only in pl. violation; laga-
brot, breach of law; mis-brot, af-brot, transgression, freq. in theol. writers:
arithm. y r ac tion s; tuga-brot, decimals, etc. 3. sing, breaking, bein-brot,
q. v.; sigla til brots, to run ashore under full sail, Eg. 405 (skips-brot);
cp. haugs-brot, hrygg-brot. P. a fragment; sögu-brot, the fragment
of a tale, story; bókar-brot, the fragment of a MS. and the like. y-
a shallow place in a river, a firth, where the stream breaks and widens,
Grág. ii. 346. 8. medic, in the phrase, falla brot, to have an epileptic
fit; for the etymology see brotfall below: it is not qs. braut (away)
because it is constantly spelt with an o, even in MSS. that give ' braut' con-
stantly, e. g. the Miracle-book, Bs. i. 332-356; hann fell í brot, ok vissi
þá ekki til sin löngum, 335, 336: a s kin eruption (út-brot). t. a sort
of sledge of felled trees = broti; let hann þá færa undir hann brot (a lever ?)
ok við þetta kómu þeir honum upp or dysinni, Eb. 315, Mar. 89 (Fr.)
brot-fall, n. [Ormul. bropþ-fall] , an epileptic fit; the spelling in the
Ormulum shews the true etymology, viz. bróð-fall or bráð-fall, a sudden
fall; brot- is an etymologizing blunder, 544. 39; fell sveinninn niðr ok
hafði brotfall, 655 xxx; hann görði sér órar, ok let sem hann félli í
brotfall, Landn. (Hb.) 214, Bs. i. 335, 317, 120, where spelt brotttall,
COMPD: brotfalls-sott, f. id., Fms. v. 213, Bs. i, 317.
brot-feldr, adj. epileptic, Karl. 547.
brot-hljóð, n. a crashing sound.
brot-hættr, adj. brittle; b. gler, brittle glass.
broti, a, m. trees felled in a wood and left lying, Fms. vii. 320; þröng-
var merkr ok brota stóra, viii. 31, 60, ix. 357.
brot-ligr, adj. guilty, Fms. xi. 444, Jb. 55, 112, 339.
brotna, að, [brotinn], to be broken, Lzt. frangi, Nj. 19, K. b. K. 54,
Fms. iv. 263; b. í span, to be broken to pieces, Eg. 405. This word is
used instead of pass, to brjota.
brotning, f. breaking, Hom. 137; rendering of Gr. K\affis, Acts ii. 42.
BROTT- [vide braut II] :-- away, in many compds.
brott-búningr, m. preparation for departure, Ísl. ii. 59, Fms. ix. 128.
brott-ferð, f. an away-going, departure, Fms. i. 69, Grág. i. 274, Sks.
337, Fs. 7, Eg. 750. brottferðar-öl, n. a parting banquet, Hkr. i. 216.
brott-flutning(mod. -ingr, m.), f. carrying off, Grett. 88, Fms. viii. 251,
brott-fúsliga, adv. (-ligr, adj.), eager to depart, Hkr. ii. 100.
brott-fúss, adj. ea g er todepart, Fms. xi. 128.
brott-fýsi, f. eagerness to come away, Fb. i. 188.
brott-færsla, u, f. transportation, Grág. ii. 358, 379, Jb. 219.
brott-för, f. = brottterð, Eg. 587, Fms. ix. 129, Grág. i. 151.
COMPDS: brottfarar-leyfi, n. leave togo away, vacation, Orkn. 60,
Hkr. ii. 158. brottfarar-öl, n. = brottferðaröl, Fms. i. 58.
brott-ganga, u, f. departure, Fms. v. 183.
brott-gangr, m. = brottganga. p. a law term, divorce, Ld. 134 (spelt
brautgangr). brottgangs-sok, f. a divorce-case.
brott-hald, n. a going away, Fnrs. vii. 197.
brott-hlaup, n. a running away, Fms. iv. 26^, EC. 422.
brott-hvarf, n. disappearance, Fms. ix. 341.
brott-höfn, f. law term, a taking off, Grág. i. 217, 332, 420.
brott-kváma, u, f. a going away, Fms. ii. 298.
brott-laga, u, f., naut. a retiring, after battle, opp. to atlaga, Fms. ii. 297.
brott-reið, f. a riding away, Sturl. iii. 25.
brott-rekstr, rs, m. a driving away, expulsion, Stj. 43.
brott-sending, f. a sending away, Stj. 41.
brott-sigling, f. a sailing away, Fms. ii. 95.
brott-söngr, m. divine service performed out of the curate's own parish, Bs., Sturl., D. I.
brott-taka, u, f. (-tekning, f.), a taking away, Ann. 1218.
brott-tækiligr, adj. removable, Stj. 4.
brott-varp, n. a throwing away, Sks. 388.
brott-vist, f. (-vera, u, f.), a being away, absence, Fms. vii. 48.
bróðerni, n. brotherhood, Lat. fraternitas, Bs. ii. 72, Mar. 24 (Fr.)
BRÓÐIR, gen. dat. acc. bróður; pl. nom. acc. bræðr, gen. bræðra, dat. bræðrum: in mod. common usage irregular forms occur, as gen. sing. bróðurs; nom. sing., and gen. dat. acc. are also sometimes confounded, esp. in keeping the nom. form bróðir through all cases, or even the reverse (but rarely) in taking bróður as a nom.; another irregularity is acc. pl. with the article, bræður-nar instead of bræður-na, which latter form only survives in writing, the former in speaking. There is besides an obsolete poetical monosyllabic form bræðr, in nom. dat. acc. sing, and nom. acc. pl.; gen. sing, bræðrs; cp. such rhymes as bræðr -- æðri, in a verse of Einar Skúlason (died about 1170); bræðr (dat.) Sinfjötla, Hkv. 2. 8, as nom. sing., Fagrsk. 54, v. l. (in a verse), etc., cp. Lex. Poët. This form is very rare in prose, vide however Nj., Lat. Vers. Johnsonius, 204, 333, v. 1., and a few times in Stj., e. g. síns bræðr, sinn bræðr, 160; it seems to be a Norse form, but occurs now and then in Icel. poetry even of the 15th century, e. g. bræðr nom. sing, rhymes with ræðr, Skáld H. 3. 11, G. H. M. ii. 482, but is quite strange to the spoken language: [Gr. GREEK Lat. fr&a-long;ter; Goth, brôþar; A. S. brôðar; Engl. brother; Germ. bruder; Swed.-Dan. broder, pl. brödre] :-- a brother: proverbs referring to this word -- saman er bræðra eign bezt at sjá, Gísl. 17; einginn or annars bróðir í leik; móður-bræðrum verða menn líkastir, Bs. i. 134: a distinction is made between b. samfeðri or sammæðri, a brother having the same father or mother, Grág. i. 170 sqq.: in mod. usage more usual al-bróðir, brother on both sides; hálf-bróðir, a half-brother; b. skilgetinn, frater germanus móður-bróðir, a mother's brother; föður-bróðir, a father's brother, uncle; afa-bróðir, a grand-uncle on the father's side; ömmu bróðir, a grand-uncle on the mother's side; tengda-bróðir, a brother-in-law: in familiar talk an uncle is called 'brother,' and an aunt 'sister.'
The ties of brotherhood were most sacred with the old Scandinavians; a brotherless man was a sort of orphan, cp. the proverb, berr er hverr á baki nema sér bróður eigi; to revenge a brother's slaughter was a sacred duty; nú tóku þeir þetta fastmælum, at hvárr þeirra skal hefna annars eðr eptir mæla, svá sem þeir sé sambornir bræðr, Bjarn. 58: the word bróðurbani signifies a deadly foe, with whom there can be no truce, Hm. 88, Sdm. 35, Skm. 16, Hdl. 28; instances from the Sagas, Dropl. S. (in fine), Heiðarv. S. ch. 22 sqq., Grett. S. ch. 50. 92 sqq., E ch. 23, Ld. ch. 53 sqq., etc. The same feeling extended to foster-brotherhood, after the rite of blending blood has been performed; see the graphical descriptions in Fbr. S. (the latter part of the Saga), Gísl. ch. 14 sqq., etc. The universal peace of Fróði in the mythical age is thus described, that 'no one will draw the sword even if he finds his brother's slayer bound,' Gs. verse 6; of the slaughter preceding and foreboding the Ragnarök (the end of the world) it is said, that brothers will fight and put one another to death, Vsp. 46.
II. metaph.: 1. in a heathen sense; fóst-bróðir, foster-brother, q. v.; eið-bróðir, svara-bróðir, 'oath-brother;' leik-bróðir, play-brother, play-fellow: concerning foster-brothership, v. esp. Gísl. ii, Fbr., Fas. iii. 375 sqq., Hervar. S., Nj. 39, Ls. 9, the phrase, blanda blóði saman. 2. in a Christian sense, brother, brethren, N. T., H. E., Bs. β. a brother, friar; Svörtu-bræðr, Blackfriars; Berfættu-bræðr, q. v.; Kórs-bræðr, Fratres Canonici, Bs., etc.
COMPDS: I. sing., bróður-arfr, m. a brother's inheritance, Orkn. 96, Fms. ix. 444. bróður-bani, a, m. a brother's bane, fratricide, Ld. 236, Fms. iii. 21, vide above. bróðiir-baugr, m. weregild due to the brother, N. G. L. i. 74. bróður-blóð, n. a brother's blood, Stj. 42. Gen. iv. 10. bróður-bætr, f. pl. weregild for a brother, Lv. 89. bróður-dauði, a, m. a brother's death, Gísl. 24. bróður-deild, f. = bróðurhluti, Fr. bróður-dóttir, f. a brother's daughter, niece, Grág. i. 170, Nj. 177; bróðurdóttur son, a brother's son, N. G. L. i. 76. bróður-dráp, n. the slaying of a brother, Stj. 43, Fms. v. 290. bróður-gildr, adj. equal in right (inheritance) to a brother, Fr. bróður-gjöld, n. pl. = bróður-bætr, Eg. 312. bróður-hefnd, f. revenge for the slaying of a brother, Sturl. ii. 68. bróður-hluti, a, m. the share (as to weregild or inheritance) of a brother, Grág. ii. 175. bróður-kona, u, f. a brother's wife, K. Á. 142. bróöur-kván, f. id., N. G. L. i. 170. bróður-lóð, n. a brother's share of inheritance. bróður-son, m. a brother's son, nephew, Nj. 122, Grág. i. 171, Gþl. 239, 240; bróðursona-baugr, Grág. ii. 179. II. pl., bræðra-bani, v. bróðurbani, Fbr. 165. bræðra-búr, n. a friar's bower in a monastery, Dipl. v. 18. bræðra-börn, n. pl. cousins (agnate), Gþl. 245. bræðra-dætr, f. pl. nieces(of brothers), Gþl. 246. bræðra-eign, f. property of brothers, Gísl. 17. bræðra-garðr, in. a 'brothers-yard,' monastery, D. N. bræðra-lag, n. fellowship of brethren, in heathen sense = fóstbræðralag, Hkr. iii. 300; of friars, H. E., D. I.; brotherhood, Pass. 9. 6. bræðra-mark, n. astron., the Gemini, Pr. 477. bræðra-skáli, a, m. an apartment for friars, Vm. 109. bræðra-skipti, n. division of inheritance among brothers, Hkr. iii. 52, Fas. i. 512. bræðra-synir, m. pl. cousins (of brothers), Gþl. 53.
bróður-ligr, adj. brotherly, Fms. ii. 21, Hom. 26.
BRÓK, pl. brækr, [Lat. braca, only in pl.]; this word is of Celtic origin, and identical with the Gaelic braecan = tartan: I. tartan or party-coloured cloth, from Gaelic breac = versicolor. Roman writers oppose the Celtic 'braca' to the Roman 'toga;' Gallia Bracata, Tartan Gaul, and Gallia Togata; 'versicolore sagulo, bracas, tegmen barbarum indutus,' Tac. Hist. 2, 20, where it exactly answers to the Scot, tartan, the national dress of Celts; a similar sense remains in the Icel. names lang-brók, a surname to a lady because of her tall stature, Nj., Landn.; há-brók, the poët. name of the hawk, from his chequered plumage (?), Gm. 44; loð-brók, the name of the famous mythical Danish king, shaggy coat, though the reason for the name is otherwise given in Ragn. S. ch. I; the name of the Danish flag of war Dannebrog, qs. Dana-brók, pannus Danicus.
II. breeches. Scot, breeks, the sing, denoting one leg; fótinn ok brókina, Eb. 242; ok let hann leika laust knæt í brókinni, Fms. vii. 170: pl. skyrtu gyrða í brækr, Háv. 39, Ld. 136, Stj. 63. Gen. ix. 22, Fbr. 160, Fms. xi. 150, Vápn. 4; leista-brækr, breeches with the socks fixed to them. Eb. 1. c.; blárendar (blue-striped) brækr, Nj. 184; the lesser outlawry might be inflicted by law on a woman wearing breeches, v. the curious passage in Ld. 1. c. ch. 35; the passage, berbeinn þú stendr ok hefir brautingja görvi, þatkiþú hafir brækr þínar, bare-legged thou standest, in beggarly attire, without even thy breeches on, Hbl. 6 -- the poet probably knew the Highland dress; cp. also the story of king Magnús of Norway (died A. D. 1103); hann hafði mjök þá siðu um klæða búnað, sem títt var í Vestrlöndum (viz. Scotland), ok margir hans menn, at þeir gengu berleggjaðir, höfðu stutta kyrtla ok svá yfirhafnir, ok kölluðu margir menn hann Berbein eðr Berfætt, Fms. vii. 63: proverbs, barnið vex, en brókin ekki, the bairn grows, but the breeks not, advice to mothers making the first pair of breeks for a boy, not to make them too tight; þetta verðr aldri barn í brók, this will never be a bairn in breeks, i. e. this will never do.
COMPDS: bróka-belti, n. a breeches belt, to keep them up, Sks. 405. Fas. i. 47, Sturl. iii. 190. bróka-vaðmál, n. cloth or stuff for b., Rd. 246. brókar-sótt, f. nymphomania, Fél. ix.
brók-lauss, adj. breekless, Fms. viii. 448.
brók-lindi, a, m. a girdle (lindi) to keep up the b., Fbr. 160, Ld. 78.
bruðningr, m. [bryðja), hard bad food, Snót 216.
brugðning, f. (m., Stj. l. c., v: l.), [bregða]. breach, violation. Stj. 548, 656 A, Skálda 183.
brugg, n. brewing, N. G. L. iii. 197. 2. metaph. machination, scheming, Mar. 52, Thom. 37.
BRUGGA, að. [Germ, brauen; A. S. brewan; Engl. brew; Dan. brygge; Swed. brygga] :--to brew, but rare in this sense, the current word being heita or göra öl, to heat or make ale; cp. öl-hita, öl-görð, cooking, making ale. 2. metaph. with dat. to trouble, confound; b. sáttmáli, Stj. 652: more often with acc., 610: to concoct, scheme (in a bad sense, freq.)
brugginn, part, brewed, an GREEK Vtkv. 7 (b. mjöðr): the sole relic of a strong verb answering to the A. S. breovan, bráv, and the old Germ. strong verb.
bruggu-kanna, u, f. a brewing can, Fr.
bruggu-ketill, in. a brewing kettle, Fr.
brullaup, v. brúðkaup.
BRUM, I. neut. a bud, Lat. gemma; þá hit fyrsta tók brum at þrútna um várit á öllum aldinviði til laufs, Sks. 105; af bruminu, Bs. ii. 165; birki-brum, a birch-bud, Eyvind (in a verse), Lex. Poët.
II. metaph. and masc. spring, only in the phrase, öndverðan brum (acc.), in the early spring time, Sighvat (in a verse); í öndverðan brum þinna daga, Bs. ii. 7. β. a moment, in the phrase, í þenna (sama) brum; í þenna brum kom Hringr Dagsson, in the description of the battle at Stiklastað, Ó. H. 218, cp. Fms. v. 81 (where v. l. tíma); ' í þessu bruni,' Fms. ix. 24. is certainly a misspelling for ' í þenna brum:' cp. also the compd word nýa-brum, novelty, newfangledness.
brumaðr, part, budded, Lex. Poët.
bruna, að, to advance with the speed of fire; b. fram, of a standard in the heat of battle, Mag. 2: of ships advancing under full sail, Fins, viii. 131, 188: freq. in mod. usage, Helius rann upp af því fagra vatni, og brunaði fram á það eirsterka himinhvolf, Od. iii. 1. Bb. 3. 18.
brundr, m. [Germ. brunft, semen animalium, Sti. 45. brund-
tíð. f. the time when the ewes are blæsma (in Icel. usually the month
of December), Bs. i. 873, Vm. 80.
BRUNI, a, m. [cp. Ulf. brunsts; Engl. to burn, burning] , burning,
"beat; solar-bruni, Hkr. i. 5; þá er húsit tók at falla ofan at" bruna (from
the fire), Orkn. 458; rcykr eðr b., Nj. 201, Sks. 197. p. a barren heath
or burnt lava-field as a local name in the west of Icel. 2. metaph.
a burning passion, mostly in bad sense; b. ofundar, of envy. Fms. ii. 140;
losta b., of lust, K. Á. 104; but also tniar b., fire of faith (but rarely),
Fms. v. 239: medic, caustic, 655 xi. 2. COMPDS: bruna-belti,
n. the torrid zone. bruna-dómr, m. a sentence to be burnt, Stj. 46.
bnma-flekkr, m. a burnt fleck (spot), Fms. xi. 38. bruna-hraun,
n. a burnt lava-field, Bárð. 179. vbruna-vegr = bruiuibelti. Sks. 197.
bruna-þefïj m. a smell of burning, 656 B. Bruna-öld, f. the Jîurning-
age, i. e. the heathen time when the dead were burnt, preceding the Hauga-old
(Cairn-age) according to Snorri, Hkr. pref.; at ver munim hafna álrúnaði
várum þeim er feðr várir hafa haft iyrir oss, ok allt foreldri, fyrst uin
Bruna-öld, ok síðan urn Hauga-öld, i. 141: the ' Burning-age' is in Scanclin.
pre-historical; relics are only found in the mythological time (v. above
s. v. bál) and in law phrases and old sayings, such as hranderfð, q. v.,
til brands ok báls, v. brandr: ' brendr' is synonymous to ' dead' in the
old Hm.; at kveldi skal dag Icyfa, koiiu er brend er, praise no wife till
she is ''burnt' (i. e. buried), 70; and blindr er betri en brendr so, nytr
mangi nás, better to be blind than burnt, i. e. better blind than dead and
buried, 80; but it does not follow that burning was used at the time
when the poem was composed; the saving had become proverbial.
brunn-lækr, m. a brooklet coming from a spring, =- bæjarlækr, Grág.
ii. 289, Jb. 247, is!, ii. 91, Fms. ii. 201.
brunn-migi, a, m. ' mingens in pttteum, ' a kind of hobgoblin who
polluted the wells, Hálfs S. ch. 5. Fas. ii. 29, mentioned only here, and
unknown to the present Icel. legends :-- name of the fox, Edda (Gl.); cp.
the proverb, skonun hundum, skitu rcfar í brunn karls, shame on the
hounds, the foxes defiled the carl's burn, Fms. vii. 21.
BRUNNR (old form bruðr), m. [Ulf. brunna; A. S. baerne; Scot.
and North. E. burn; O. H. G. brunna; Germ, brunn, all of them weak
forms, differing from the Scandin. -Icel. brunnr; Dan. brand; Svved. brunn] :
-- a spring, well; the well was common to all, high and low, hence
the proverbs, (allir) eiga sama til brunns að bera, i. e. (all) have the same
needs, wants, wishes, or the like; allt ber að sama bruimi, all turn to the
same well, all bear the same way, Grett. 137; seint að byrgja brunninn er
barnið er í dottið, ' it is t oo late toshut the well when the bairn has fallen in;
cp. the Engl. proverb, ' It is useless to lock the stable door when the steed
is stolen. ' In mythol., the brunnr of Mimer (Edda 10, ii) is the well
of wisdom, for a draught of which Odin pawned his eye; probably sym-
bolical of the sun sinking into the sea; the pit Hvergelmir (Edda 3)
answers to the Gr. Tartarus; Stj. 612, Fms. ii. 83: the word may also
be used of running water, though this is ruit usual in Icel., where dis-
tinction is made between brunnr and lækr, Grág. ii. 289, vide brunn-
Ixkr. 2. metaph. a spring, fountain; b. hita (the sun), A. A. 5;
esp. theol. of God, Christ, b. gæzku, miskunnar ..., Greg. 33; með
brunni Guðlegrar spekðar, 673 A. 49; b. mælsku, Eluc. 56.
brunn-vaka, u, f. a third horn in the forehead of an ox with which he
opened the ice during winter to get at the water; hit fjórða horn stóð ór
enni, ok niðr fyrir augu honum, þat var b. hans, Ld. 120.
brunn-vatn, n. spring-water, Bs. ii. 177.
brunn-vígsla, u, f. consecration of wells, Bs. i. 450, cp. Ísl. Jjjóð.
brutla (brutl, n., brutlan, f.), að, [brytja] :-- to waste, spend, esp.
in trifles; prop, t o c hop.
BRÚ, gen. brúar; nom. pl. brúar, Grág. i. 149, ii. 277, Eg. 529;
brur, Bs. i. 65 (Hungrvaka), is a bad spelling, cp. Landn. 332 (Mantissa);
mod. pl. bry'r, which last form never occurs in old writers; dat. sing,
brú, gen. pl. brúa, dat. brúm: [A. S. brycg and bricg; Scot, brigg;
Germ, brücke; Dan. br o; cp. bryggja] :-- a bridge, Sturl. i. 244, 255,
256, iii. 24. In early times bridges, as well as ferries, roads, and hos-
pitals, were works of charity, erected for the soul's health; hence the
names sælu-hús (hospital), sælu-brú (soul-bridge). In the Swedish-Runic
stones such bridges are often mentioned, built by pious kinsmen for the
souls of the dead, Baut. 41, 97, 119, 124, 146, 559, 796, 829, 1112,
etc. The Icel. Libri Datici of the 12th century speak of sheltering the
poor and the traveller, making roads, ferries, churches, and bridges, as
a charge upon donations (sálu-gjafir); þat fé þarf eigi til tíundar at telja,
er áðr er til Guðs þakka gefit, hvart sem þat er til kirkna lagit eðr
brúa, eðr til sælu-skipa, K. þ. K. 142, cp. D. I. i. 279, 402. COMPDB:
brúar-fundr, m. the battle at the Bridge, Sturl. ii. 256 (A. D. 1242).
brúar-görð, f. bridge-making, Grág. ii. 266. brúar-sporðr, m.
[sporor, tie tail of a fish] , tete-de-pont, Germ, brückenkopf, whereas the
Icel. takes the metaphor from fishes touching the banks with their tails,
Nj. 246, Bs. i. 17.
brúa, að, to bridge over, Fms. i. 123: metaph., Sks. " 788.
brúða, u, f. a doll, puppet, Fms. xi. 309; stól-brúða (literally chair-bride),
the pillar in carved work on the side of an old-fashioned chair; in Fbr. 98
the head of Thor was carved on the chair; Gríma kona Gamla átti stól einn mikinn, en á briíðnm stólsins var skorinn bórr, ok var þat mikit
likncski, cp. the classical passage Eb. ch. 4; var hár hennar bundit við
stólbrúðurnar, Bárð. 175 (in the vellum MS. distinctly bruð'nar): a dis-
tinction in form and inflexion is always made between brúðr, a bride, and
brúða, puppet; hence the saying, 'to sit like a briíða, ' i. e. motionless,
not stirring a limb; bláum skryddr skrúða, skikkanlegri en bníða, more
quiet than a b., Sig. Pet. 229; the sense of KÓprj and vv^. (prj in Greek is
analogous.
brúð-bekkr, in. the bride's bench; in old wedding feasts the bride and
bridesmaids were seated on the bride's bench, the bride in the middle; the
ladies were seated on the pallr or þverpallr (the dai s or ladies' bench),
turning their faces to look down the hall; the brúðbekkr was the seat
of honour, and the central part of the dais; cp. the phrase, brnðr sat ' a
midjum palli, ' i. e. 'á brúðbekk, ' Ld. 296, Sd. 151, Lv. 37, Ísl. ii. 350,
Nj. 50; vide bekkr, pp. 56, 57.
brúð-fé, n. a bride's fee; cp. the 'duty to the priest and clerk' ir
the Engl. service; the bride's fee is mentioned in the beautiful heathen
poem brymskviða (our chief authority in these matters), 29, 32; where
it is a fee or gift of the bride to the giant maid. It seems to be a fee
paid by the guests for attendance and waiting. Unfortunately there is
a lacuna in verse 29, the last part of which refers to the bekkjargjöf (vide
57); the poem is only left in a single MS. and the text cannot be restored.
It is carious that bkv. 32 calls this fee 'shillings, ' cp. Germ, braut schilling
(Grimm); it shews that the bride's fee was paid in small pieces of
money.
brúð-férð and brúð-för, f. a bride's journey, Landn. 304, cp. Fs. 124,
Rd. 255, Fms. iv. 180, Eg. 701, Grág. i. 441 A; as a rule the bride-
groom was to carry his bride home, or she was carried home to him,
and the wedding feast was held at the house and at the cost of the
bridegroom or his parents. The bride came attended and followed by
her bridesmaids, friends, and kinsmen, sometimes a host of men; hence
originate the words brúðferð, bníðför, and perhaps even brúðhlaup,
etc. ' Dress the hall! now the bride is to turn homeward with me, '
says the bridegroom-dwarf in the beginning of the poem Alvísmál;
so the bride Freyja travels to the wedding at the giant's, bkv., cp.
Rm. 37; -- báðu hennar, ok heim óku, giptu Karli, gékk hón und lini,
Ld. ch. 7, Nj. ch. 34, Harð. S. ch. 4, Sturl. iii. 181 sqq. In some cases,
to shew deference to the father of the bride, the feast might be held at
his house, Nj. ch. 2 (skyldi boð vera at Marðar), ch. IO, 14, Lv. ch. 12;
cp. the curious case, Sturl. i. 226. In Icel., where there were no inns, the
law ordered that a bride and bridegroom, when on the bride's journey,
had the same right as members of parliament on their journey to the par-
liament; every farmer was bound to shelter at least six of the party, sup-
posing that the bride or bridegroom was among the number, K. b. K. 94.
One who turned them out was liable to the lesser outlawry, Grág. i. 441.
brúð-gumi, a, m. [Ulf. uses bruþfaþs, not bruþguma; A. S. bryd-
guma; Hel. brudigomo; O. H. G. prutigomo; Germ, brautigam; Dan.
brudgom; Swed. brudgumme; from brúðr, a bride, and gumi, a man =
Lat. homo; the Engl. inserts a spurious r, bridegroom] : -- a ''bride's
man, ' bridegroom; svá sem gumi er kallaðr í brúðför, Edda 107, Grág. i.
175, Nj. 25, Sturl. iii. 182, Ísl. ii. 250. COMPD: brúðguma-reið,
f. a ' bridegroom's ride;' at weddings the bridegroom, as the host, had
to meet his guests (boðsmenn) a quarter of a mile from his house; here
he entertained them in tents, where they remained and enjoyed themselves
till evening; when darkness began to set in, the party rode home in
a procession drawn up two and two; this was called brúðguma-reið.
The last bridegroom's ride on record in Icel. was that of Eggert
Olafsson, just a hundred years ago, at his wedding at Reykholt in the
autumn of 1767 A. D. A minute description of this last Icel. b. exists in
a MS. (in the possession of Maurer, in Munich). An interesting treatise
upon the wedding feasts in Icel. in the Middle Ages, down to the i8th
century, is among the Icel. MSS. in the Bodleian Library, no. 130.
brúð-hjón, n. pl. the wedding pair.
brúð-hvíla, u, f. a bridal bed (lectus nvptialis), Bret.
brúð-kaup and brul-laup, n. a wedding feast, bridal; these two
words are identical in sense, but different in etymology; brúðkaup,
prop, bride's bargain, refers to the old notion, that marriage was a bargain
or purchase, not that the bride was bought herself, but the word refers
to the exchange of mundr (by the bridegroom) and heimanfylgja (by
the bride's father), vide these words; hence the allit. phrase, mey mundi
keypt, and mundr and mey (' mvnd' and maid); again, brullaup,
[qs. brúð-hlaup, bride's leap, cp. Germ, brautlauf, M. H. G. brútlouf,
Swed. bröllopp, Dan. bryllup; Grimm mentions an A. S. brydlop (not
found in Grein's Glossary or Bosworth's A. S. Dictionary); the full form
brúðhlaup scarcely occurs in very old MSS., it is found in the Játv. S.
MS. A. D. 1360, but only assimilated, Grág. i. 303, 311, 1. i] refers
either to the bride's journey = brúðför, or to some bridal procession on
the wedding day, probably the first; but in fact both words are only used
of the wedding feast, the Engl. ' bridal, ' A. S. bryd-eala. At the wedding
feast the contract, though agreed upon at the espousals (festar), was to be
read: to make a lawful' brúðkaup' there must be at least six guests -- þá
81 BRÜÐKAUrSFERÐ -- JÎRYGG. TA.
er brullaup gert at lögum, cf lügr;ïðandi laslnar komi, ciula sé sex menu
at brullaupi et fæsta, ok gangi brúðguminn í liósi í sama sæing konu,
Gnig. i. 175; ráða b., to fix the wedding day. Nj. 4; vera at brullaupi,
Ld. 70; drekka b., to drink, i. e. hold, a wedding, 16, Fms. iv. 196;
koma til b., Sturl. iii. 182; göra b. . Fms. i. 150; göra b. til, to wed,
Eg. 160, Landn. 243; veita b., Kb. 140: as to the time of wedding,
vide Grág. i. 311. COMPDS: brúðkaups-ferð, f. -- bniðterð, Sturl.
iii. 177. brúðkaups-görð, f. holding a wedding, Fs. 21, K. p. K.
'114, N. G. L. i. 16. brúðkaups-klæði, n. a wedding-garment,
Matth. xxii. ii. brúðkaups-kostr, in. the cost of a wedding,
D. N. iv. 1/4. brúðkaups-stefna, u, f. n wedding meeting, wed-
ding feaft, Nj. 40, Fms. ii. 49, vi. 395. brúðkaups-veizla, u, f. a
wedding feast, Fms. vii. 278, ix. 345, Hkr. iii. 404. brúðkaups-
vitni, n. a marriage-witness, Gþl. 224.
brúð-kona, u, f. n bridesmaid; hafi liann (vi/. the bridegroom) bnið-
nienn, en hon (the bride) bnið-konur, N. G. L. i. 27: Jw- skal hann (the
bridegroom) sitia millum bniomanna, en hon (the bride) inillum brúð-
kveima, ii. 305.
brúð-maðr, m. a bridegroom's man, N. G. L. i. 27: collect, the brides-
men n/id bridesmaids when on a brides journey, Gnig. i. 436, Eg. 201,
Rd. 270.
brúð-messa, u, f. the marriage-service, U. K. i. 527.
BRÚÐR, f., dat. acc. bníði; pl. brnðir: [L'lf. renders the Gr. VV^TJ
by britfjs, Matth. x. 35 (where the (ïr. word means mints); John iii. 29
(where it means bride) is lost in í If., but no doubt 'bruþs' was also
used there: A. S. bryde; Engl. bride; (). 11. G. prut;; Germ, brunt;
Dan. -Swed. b rw d] :-- a bride; Germans use ' braut' in the seni-e ot be-
trothed, but Icel. call a girl festar-mey (betrothed) from the espousal
till she sets out for the wedding journey, when she becomes ' bride;' in
mod. usage the word onlv applies to the wedding day; konnr skipuðu
pall, ok var bniðrin dnpr, Nj. 11; sat Halbrerðr;V palli. ok var bniðnn
allki'it, 18; var bniðrin í for mcft þeiin, so; bniðr sat á iniðinm palli,
en til annarrar bandar þorgerðr dóttir henuar, 51; bniðr sat a midjan
pall ok Jjorlang á aðra ok Geirlang á uðra (the ladies' seat of honour
was nearest to the bride on her right and led hand), Lv. 37; konur sátu
:'i palli, ok sat Helga hin Fagra næst brúðinni, í si. ii. 251. P. in a
wider sense, the bridesmaids ( -- bníðkonur) sitting on the 'bride's
bench' are called brides; sat þ;'i þorgerðr (Kd. and MSS. wrongly þór-
halla) meðal bniða, then Thorgerda was seated among the ' brides, ' i. e.
on the bride's bench, being herself bride, Ni. 51; cp. also pkv. 25, l:var
sattu 'brúðir' (acc. pl.) bita hvasfara V Answ., sáka ek brúðir bíta en
brciðara: in poetrv. girls, maids in general. Lex. Port.: metaph. and
theol., b. Gtiðs, b. Kristi -- the church, II. K., Vidal., - etc. coMrns:
bniðar-bekkr, in. -- briiðbekkr. brúðar-efni, u. a bride to be,
bride-elect, Bárð. 175. brúðar-gangr, m. the bridal procession; both
the procession to and troin the church (first the maids and women, then
the ladies, and the bride, as the chief person, last); and again, the pro-
cession of the bride and ladies from the bride's room (bníðarhiis) into the
hall, where the men were assembled with the bridegroom. After grace had
been said, both in the stofa, to the men, and in the bridc's-bower, to the
ladies, two dishes were served; a toast, called Heilags Anda skál or
Heilags Anda minni (Holy Ghost's toast] , perhaps a continuation of the
heathen Bragarfull, was then given; at this signal the marshal (siðamaðr)
went up to the bride's room and summoned the brides (ladies) to come
down to the stofa and join the men; this was the second procession.
The bride then sat on the bride's chair, and every one took his ladv, and
the feast went on in common. This custom is obsolete, but the word
remains: a slow, stately walk, with an air of importance in measured
steps, is called in Icel. a ' bride's walk, ' like that of brides on a wedding
dav: [cp. Germ, brnnlgang. \ brúðar-hús, n. a bride's chamber, the
room where the bride and ladies were seated at a wedding (luring the morn-
ing and the beginning of the wedding feast, 625. 167. brúðar-lín, n.
the bride's veil; the bride was veiled during the wedding, and according
to bkv. 19 she took the veil when she set out for the ' brnðför. " This
was the only time in life when a woman was veiled, hence ganga und lini,
to ivalk under veil, to be veiled, is synonymous with to wed, marry; giptu
Karli, gékk hón und lini, Km. 37; setjask und ripti, id. . 20; bundu þeir
bór þá brúðar lini, Jjkv. 191, 15; laut und linn, lysti at kvssa, he (vi/. . the
bridegroom) lonted under the veil, him list to kiss, 27; Guonin (the bride)
sat innar á þverpalli, ok þar konur Isja henni, ok hafði lín á höfði, i. e.
she sat wearing a veii, Ld. 296. brúðar-stóll, in. the bride's chair,
N. G. L. i. 184.
BRÚK, n. dried heaps of sea-weed, Bs. i. 527, Sturl. ii. 69, Njarð. 380,
Fms. vi. 376 (in a verse): metaph. big words, Grett. IOI C.
BRÚKA, að, [cp. lM. frngi, frnx, fnic/ns, frui; A. S. bntcan; (îerm.
branchen; Dan. bri/ge; Swed. bn/ke, borrowed from Germ.] :-- to use,
with acc., borrowed from Germ, through Dan.; it seems not to have
come into use before the 171)1 century; it never occurs in the Icel. N. T.,
and even not in Pass.; in Vidalin (died A. D. 1720) it is used now and
then: and at present, although used in common talk, it is avoided in
writing. It is curious that the language has no special expression for to t use, Lat. nti (hafa, beita neyta. or other words indirectly bearing that
i sense are used); derived forms -- as brúkandi, tarúkanligr, adj.,
i óbrúkanligr, adj. unfit, useless -- are used, but . sound ill. brúkan,
Í f. ws e, is preferred for brúk, n., Dan. bmp t'se, etc. | f ' ' O ' j
BRÚN, f., old pl. brynn, mod. bryr; the old form remains in the
] phrase, bera e-m e-t;i bryn (qs. brynn) :-- eye-brow (bra -- eye- lid), Kins.
j xi. 274; kom (the blow) á bninina, ok hlióp hón ofan fyrir augat... .
i bindr upp bninina, borst. St. 49; or bn'mununi ofan nelið, !sl. ii.
I 368; skegg ok brynn, Stj. 318; brá eðr bnïna. Edda 109. P. in
! reference to frames of mind; to lift the eve-brows denoting a pleasnr-
j able state; to drop them, a moody frame; in phrases, bregða í briin
; (brynn ?), to be amazed, v. bregða; lypta briinnm, to lift the eye-broil's,
to be glad, cheerful, Fs. 18: hóf þá upp bn'm (impers.), their faces
cleared, Bs. i. 637, Eg. 55; síga lætr þú brynn fyrir brár, cp. the Engl.
to knit the broil's, Hkv. Hjorv. 19; er hann sá at burr let siga brvnnar
ofan fyrir augun, Edda 28; hlevpa brnnuin. id. . Eg. 305, hence létt-
hrynn. glad; þung-brynn, moody; bnin-olvi, id.; hafa brögð undir
briinum. to look uncanny, Band.; vera (so and so) undir briin at lita, t o
look so and so. esp. in an uncanny sense, Nj. 55, Orkn. 284; bera e-m
e-t a brynn (vide bera 15. I. /3), Greg. 51, Rd. 241. II. metaph.
the brow of a fell, moor, etc. (fjalls-bnin. heiðar-brún, veggjar-bnin');
is-brún. the f díf e of ice; á framanverðri bníninni, cisUi bn'minni, on the
mountain edge, Sturl. i. 84: the first beam of day in the sky (dags-briin),
litil briin af degi; lands-brun, the 'lands-brow, ' i. e. the first sight of a
mountain above the water. COMPDS: brúna-bein, n. pl. the bones
of /he brow, Sturl. i. í So, Heiðarv. S. (in a verse). brúna-mikill,
adj. heavy-browed, K;;. 304. brúna-síðr, adj. having long overhang-
ing brows. Eg. 304, v. 1. brúna-skurðr, m. cutting the hair straight
across the brows (as in the later Roman time), Ld.
BRÚN, f. a kind of shtjf (. n tapestry (for. word), Vm. 24, 31, 146, 177,
I'm. 25, Bs. i. 762.
brúnaðr, adj. (dark) coloured, Fms. viii. 217, Sks. 286.
brún-áss, in. the wall-plate, i. e. the beam (áss) along the edge (bn'm)
of the walls on which the cross-beams rest, Nj. 114, 202, Bs. i. 804.
brún-gras, n. -brown-grass, ' probably Iceland moss, Finnb. 214; or
-- brönugrös, (j. v. (?)
brún-hvítr, adj. white-browed, epithet of a fair lady, Ilym. 8.
brún-klukka, u, f. 'brown-bell, ' name of an insect found in stagnant
pools, Eggert Itin. ^ 600.
brún-móalóttr, adj. (a horse) of mouse-grey colour with a black strife
down the back, Hrafn. 5.
BRÚNN, adj. (A. S. bn'm; Germ, brawn], brown, Hkr. iii. 81, Fas.
iii. 336; bn'm klæði, black dress, of the dress of a divine, Bs. i. 800:
'svartr' is never used of a horse, but briinn, dark-brown, whereas a bay
is jarpr, Nj. 167, Grett. 122 A, Bs. i. 670, cp. Sturl. ii. 32; a black horse
is called Brnnn, a mare Brt'mka; dökk-bn'mu, rauð-brúnn, dark-brown,
red-brown, etc. The word is not much in use.
brún-síðr, adj. = bnínasíðr, with overhanging brows, biðr. 179.
brún-ölvi, adj. a word spelt in different ways, found in about three
passages. brúnölr, Bjarn. 62; bninvolvi, Kb. i. 186; brunvaulfi, iii.
357' brúnölvi, Fms. xi. 114; bninolfr, Ji'imsv. S. 32 (Kd. 1824) :--
frowning, with a wolfish brow, look, [from bn'm and ulfr, a wolf^\
BRÚSI, a, in. a buck, he-goat, Edda (Gl.): name of a giant, Fms. iii.
214. In Norway (Ivar Aasen), a lock of hair on the forehead of animals
is called ' bnise. ' In Icel. a. an earthen jar, to keep wine or spirits in
(cp. Scot, greybeard, Scott's Monastery, ch. 9), no doubt from their
bcim:; in the shape of a bearded head. This has given rise to the pretty
little poem of Hall^ri'm called Skeggkarlsvisur, Skvldir eriun við Skcgg-
karl tveir, a comparison between Man and Grevbeard (Skcggkarl -- -7î eard-
carle); cp. leir-bnisi = bnisi; flot-briisi, Hym. 26. P. a bird, cohimbns
maximits, called so in the north of Icel., but else heimbrini, Eggert Itin.
5 556. II. a pr. name of a man, Landn.
brúskr, in. a ' brush, ' tuft of hair, crest of a helmet, etc.
brú-steinn, m. pavement, Kb. 120.
brydda, dd, [broddr], to prick, point: a. to sharp or rough a horse,
in shoeing him, Hm. 89: to spit, pin, Sturl. iii. 85 C. P. to shew
the point; svi'i langt sem ba'iiar-krossinn;i Sævarlandi bryddir undan
Melshorni, of a view, . /wi t shewing the point, Dipl. iii. 11: metaph. to prick,
torment, Str. -25; b. á illu, ójafnaði. to shew, utter, evil, injustice. II.
to line a garment, (akin to borð, borði.)
brydding, f. lining, N. G. L. iii. no. 2 and 10, D. N., freq. in mod. use.
bryðja, u, f. a sort of trough, Stj. í 78. Gen. xxx. 38. II. a rude
woman, a hag, v. the following word.
BRYÐJA, bruddi, brutt, no doubt qs. brytja, prop, to chop with the
teeth, used of chewing biscuits or other hard brittle food: cp. provincial
Ital. rottå, which is used in the very same sense, from Lat. rnnipere, as
bryoja comes from brjóta, brytja.
BRYGGJA, u, f. [v. bni, Scot, brigg^, a pier, landing-stage, gang-
ivay, Eg. 75, 530, Hkr. ii. n, Ld. 190, Fms. i. 158, ix. 478, 503, xi. 10?.
The piers were movable, and were carried about in trading ships; hence
, such phrases as, skjóta bryggjum (skut-bryggja), to shoot out the gangway,
BRYGGJUBUÐ -- BUKLARAFETILL. 85
for embarking or loading the ship. 2. seldom = bridge, D. I. i. 404. '
In English local names, Stanfurðu-brVggja, Lundúna-bryggja, Stamford-
bridge, London-bridge, Hkr., Fms. vi. COMPDS: bryggju-búð, f.
a pier-shop, N. G. L. iii. no. 49. bryggju-fótr, m. (he head (end) of
a pier, a cognom., Fms. bryggju-ker, n. a tub at the pier, Fms. x.
153. bryggju-lægi, n. a lying with the gangway shot out, Gnig. i.
02, Hkr. ii. 213. bryggju-mangari, a, in. a 'bridge-monger, ' shop-
keeper at a landing-pier, N. G. L. iii. bryggju-sporðr, m. the end,
bead of a pier, Grág. i. 92, Eg. 121, Fms. iv. 41.
bryn-brók, f. war-breeches, Sks. 405.
bryn-glófi, a, m. a war-glove, gauntlet, N. G. L. i. 247, El., Karl., etc.
bryn-hattr and -ho'ttr, m, and -hetta, u, f. a war-hat, Al. 78, Karl. 179- 239-
bryn-hosa, u, i. war-hose, greaves, Stj. 461, Sks. 405. 1 Sam. xvii. 6.
BRYNJA, u, f. [Ulf. brynïo; A. S. burn; Hel. bry-nio; O. H. G. brnnja;
Swed. brynja; Dan. brynie] :-- a coat of mail, in olden times woven of
rings (hringa-bryiija, ring-mail), hence in poetry called hring-skyrta, a
chain-mail sark or shirt, with epithets such as ' iron sewed, knit, woven, '
and the like, Lex. Poët.: the breast-plate, spanga-brynja (Fms. vii. 264, viii.
95- 3^8), is of later date, viz. of the time of the Crusades and the following
ages, vide Fms. i. 43, ii. 309, iv. 65, vi. 410, 411, vii. 45, 46, viii. 403,
xi. 137, v. 1. etc. etc., Bs. i. 526, 528, 624. COMPDS: brynju-bitr,
m. mail-biter, name of u sword, Sturl. brynjti-bond, n. pl. co rds
tofasten the b., Karl. brynju-liattr and -h. etta -- brynhattr.
brynju-hálsbjörg, f. a hauberk, brynju-hringr, m. the ring of a
coat of mail, Fas. i. 197. brynjxi-lauss, adj. without a coat of mail,
uncovered, Sturl. ii. 146, Fms. vi. 416 (in a verse). brynju-meistari,
a, m. a smith of a b., N. G. L. ii. 246. brynju-rokkr, in. a coat
[Germ, rock] of mail, Karl.
brynja, að, to cover with a coat of mail, Róm. 219; mostly in part. pass.
brynjaðr, wearing a coat of mail, Fms. v. 161, Orkn. 148: reliex. t o
put on a coat of mail, El. 103.
bryn-klungr, m. a so rt of weapon, = Lat. lwp?/s, Sks. 419.
bryn-knífr, in. a war-knife, dirk, Sks. 406.
bryn-kolla, u, f. = mid. Lat. collare, a collar of mail, Fms. viii. 404.
brynna, t, [brunnr], to water cattle, with dat. of the beasts; b. nautum,
Skálda 163, Dropl. 34.
bryn-stakkr, m. a mail-jacket, Fær. no, Lv. 107.
bryn-stúka, u, f. a mail-sleeve, Fms. ii. 323, viii. 387.
bryn-tröll, n. a sort of halberd, Ld. 148, Valla L. 208, Eg. í 21, 122,
K. þ. K. 170, THom. 343, Stj. 461. í Sam. xvii. 7, where the translator
says of the spear of Goliah -- slikt er mi kallat b.
bryn-þvari, a, m. a so rt of halberd, probably synonymous to bryn-
tröll, defined in Eg. 285, Fas. iii. 387.
BRYTI, old gen. brytja, mod. bryta, m. [A. S. brytta -- villicus;
old Dan. bryde] , a steii'ard, bailiff. This word occurs twice or thrice in
Icel. books, of the bailiffs, of private farms, Nj. 201, þorf. S. Karl. 408,
Fs. 147; also of the two bishops' bailiffs, Bs. i. 247, 477, 839, 848.
where brvti is interior to nidsmaðr, a steivard, and denotes the head-
labourer in the bishop's homestead. In Denmark it was more in use,
cp. a treatise of N. M. Petersen (' Bonde og Brvde') upon the subject,
publ. in Ann. for Nord. Oldk. 1847; even used in Denmark as a pr. name,
as Steward, Stewart in the Brit. Isles, Hkr. i. 228; bryta eðr hinum
bezta nianni er í bae er staddr, Gþl. 428: the bryti was in Norway the
head-bondsman, tveir þrælar, þjóim ok bryti, N. G. L. i. 70, 36.
brytja, að, [brjóta-brotinn; A. S. bryttjan -- to deal out'] , to chop, esp.
of butcher's meat, Ísl. ii. 337; svá brytju vér grisina, Sd. 163; b. búfé,
Al. 80, Stj. 411. Judg. xiv. 6 (as he would have ''rent' a kid); b. niðr, to
cut down, as a carcase, Fms. vii. 123; b. mat, t o c hop meat, viii. 221.
brytjan, f. chopping, Grág. i. 148, 466.
bryt-skálm, f. a chopper, Gísl. 80.
bryt-trog, n. a butcher s trough, Jjryml. 3. 60.
brýna, d, [brun], to whet, sharpen,'bring to an edge;' b. Ijii, kníf, sverð,
to whet a scythe, knife, sword, Edda 48, Ísl. ii. 348, Fs. 62. P. naut. t o
drag a boat or ship half a-shore, put her on the ' edge' of the sea-board;
b. upp skipi, Nj. 19, Fs. 145, 147, Fms. viii. 333, v. 1. 2. metaph.
to egg on, incite, Al. 33.
brýna, u, f. whetting; mowers call ' bryna' the amount of mowing
done before the scythe wants whetting again.
brýni, n. a whetstone, Ísl. ii. 348, Fas. iii. 43, 44. 2. metaph.
spi c e s (rendering of the Lat. incitnmenta gulae), Róm. 306.
brýning, f. c. whetting, sharpening, esp. metaph. egging on, . sharpening;
ek veil gorst um yðr sonu mína, þurfi þér bryningina, Ld. 240; segir, at
þá hefði þeir tekið brýningunni, Hkr. ii. 239.
brýnligr, adj. = brynn.
brýnn, adj. [briin], prop, 'edged;' but only used metaph. prompt,
ready; ef brýn iéfüng laegi fyrir, read y means, Fms. iv. 298; bryii mula-
cfni, an evident, plain case, Ld. 66, Gísl. 119, 123; bry'n silk, a just,
cogent cause, Sturl. iii. 237; bry'n vurn, a clear case of defence. Band. 15
new Ed.; bry'nt erindi, a pressing errand, business; brýim byrr, a straight,
fair wind. Skulda 163, Fagrsk. 173 (in a verse). 2. [brún, brow] ,, .
having such or such a brow, in compds, þutig-bryitn, K'tt-brynn, sam-
brýnn, q. v.
bræða, dd, [bráð], to melt, Sks. 145; b. jökul, snjó, is, Fms. iii. 180,
ix. 355, K. Á. 6; b. lýsi, to make oil. 2. metaph. to hurry; mi
seiukaða ek, en þú bræddir heldr, / tarried, but you hurried, Dropl.
25. 3. [bráð, n.], to tar, pitch; b. hús, skip, timbr, kirkju, etc.,
Fms. i. 291, v. 331, Vm. 62, Eg. 90, N. G. L. ii. 247, Gþl. 81.
bræði, 1". [bráðr], anger, ire, temper, Flue. 41; í bræði, in a passion,
Fms. vii. 130, Pass. 8. 14; með bræði, with ire, Stj. 153. brœði-
mæli, n. pl. angry language, Sks. 25.
bræðrunga, u, f. [bróðir], a female first cousin, Grág. i. 346, Fms.
vii. 274, Post. 656 A. ii. 15.
bræðrungr, m. [bróðir], a first cousin (agnate), Grág. i. 171, ii. 172;
also = bræðrunga; hón var bræðrungr, s he was first cousin, Asnýjar, Grett.
87. COMPDS: bræðrungs-barn, n. c hild of a first cousin, Gþl. 244.
brœðrungs- and bræðrunga-baugr, m. the share ofweregild due to
first cousins, N. G. L. i. 75, Grág, ii. 185.
brækja, u, f. a brackish, bad taste, brækir, m. a cognom., Landn.
bræklingar, m. pl. [brók], ' breechlings, ' a nickname of the Irish,
Morkinsk. (Fr.)
brækta, t, [Dan. brœge; Ivar Aasen, bræka, brœkta] , to bleat; b. sem
geit, to bleat like n she-goat, Fbr. 212 (rare).
bræla, d, [Fr. briiler] , to burn, in the allit. phrase, brenna ok bræla.
bræla, u, f. thick smoke and fire (= svaela).
brögðóttr, adj. [bragð], crafty, cunning, Eg. 283, Glúm. 379, Háv. 56.
brögðu-ligr, adj. cunning-looking, Mag. 7.
BRÖLTA, t, [bra í l and bratla, Ivar Aasen], to tumble about (as a cow
in a bog), Ld. 328, Nj. 27, Jómsv. S. (Ed. 1824), p. 38 (breylti); Fms. xi.
129 has a false reading breysti. brölt, n. a tumbling about.
brörr, m. [A. S. brœr'] , a briar, Haustl. 14; the explanation given in
Lex. Poet, is scarcely right.
BRÖSK, n. a noise, crackling, Eb. 97 new Ed. note 1.
bröstuliga, adv. (-ligr, adj.), in the phrase, lúta b., to br ag", Stud. i.
1406, [cp. braska = to twi s t, Ivar Aasen.]
budda, u, f. a purse, (mod.)
BUÐKR, bauðkr, Art. 7, mod. contr. baukr, m. [a for. word
derived from Gr. a-rroorjicr); mid. Lat. apotbeca; Ital. bottega; Fr. bou~
ti'ine; O. H. G. buttick; mod. Germ, böttich; hence Germ, biittcher,
Dan. bi'idker, mod. Icel. beykir -- a coo per] :-- a box, originallv a box to
keep herbs and balsams in; tvá buðka með balsamuni, Bs. i. 872, Mar.
43; buökr nokkurr er husfreyja átti, Glúm. 378, Stj. 215: Bauka-
Jt'in, Pillbox-John, was a nickname given to a bishop in Icel. for having
made money by dealing in medicine-boxes; kölluðu óvinir hans hann
Bauka-Jón, sögðu hann hafa sell i smu-baukum, þat er hann h'ti sem
væri dyrindi nokkur, Espol. Arb. 1685; hence prob. banka, (]. v.
COMPD: bauka-gröss, n. pl. herb s kept in a box, Sir.
buðlungr, in. a king, pout., Edda (Gl.), Lex. Foot.
buffeit, n. [Engl. buffet] , a bujfet, Gisl, 27.
buffeita, tt, (for. word), to bujfet, Bær. 20, Mar. 60.
buga, að, to bow; in fishing for trout with nets people in Icel. say,
buga fyrir, to draw the net round; but mostly used metaph. and in
compds, vtir-buga, to bow down, subdue; yd pers. pret. reflex, bugusk,
from an obsolete strong verb bjiiga, bang, occurs in Eyvind, bugusk ainiar,
bows were bent, Fms. i. 49.
bugða, u, f. a bow or bent, of a serpent's coil.
BUGR, m. pl. ir, a bowing, winding; so Icel. call the bight or bend of
a river, brook, creek, or the like; renna í bugum, to fiow in bights,
hence ár-bugr, lækjar-bugr: the bight (inside) of a ring, finger, Ixrvv-string,
etc.; í bug hringinum, Eg. 306; b. tingranna, Sturl. i. 189; grípa í bug
snæruin, pout, to grip the bight of the bow-string, Jd. 27: the scythe
has þjó-bugr, q. v.: the concave side of the sails, sá af laudi Í bug allra
seglanna, Fms. vii. 94: n curve, disorder, of a line of men or ships (in
battle), rétta þann bug, er á var orðinn rlotanum, i. 174; hence the
phrase, aka e-m á bug, vide aka; vinda (gíira) bráða-bug að e-u, to make
haste, Grett. 98 A: á bug, Scot, abeigb (aloof), Úlf. 3. 27; mein-bugir,
impediments. P. convexity; b. jarðar, Rb. 468, unusual in this sense.
bugt, n. bowing, servile homage: bugta, að, to make many boil's,
Snot 163. p. a bight, bay, Dan. biigt (for. and rare). -y- [boughtes,
Spencer] -- bugða, Fms. iii. 190, or false reading = beit (V).
BUKKR, in. [A. S. bucca; Engl. buck; Germ, b oc k; Swed. -Dan.
bukk; cp. bokki] :-- a he-goat, rare; hafr is the common word, Stj. 177,
0. H. 15 :-- Lat. arie s, a battering ra w, Al. 89. COMPDS: bukka-
blóð, n. the blood of he-goats, 544. 39. bukka-skinn, n. the skin
of he-goats, Sks. 184. bukka-vara, u, f. id., Bs. ii. 177, Sks. 184.
bukk-ram, n. a buck-ram, ram, Vm. 124, Dipl. iii. 4 (a for. word).
COMPD: bukkrams-hokull, in. the scapular of a ram, Vm. 70.
BUKL, n. [mid. Lat. bucula~\, the boss of a shield, Al. 40, (a for. word.)
buklari, a, m. [Fr. bouclier] , a buckler, shield, Sks. 374, Eg. 202,
Fms. viii. 170, 317, ix. 533, Fas. i. 179, Sturl. ii. 44, 221, etc. COMPDS:
buklara-bola, u, f. the b oss of a buckler, Sturl. i. 196, buklara-
. fetill, m. the strap of a buckler, Sturl, i. 147,
bulla, að, to boil up; b. og sjóða; cp. Lat. ebullire: metaph. to chat, talk nonsense, and bull, n. nonsense :-- all mod.
bulla, u, f. the shaft in a churn or pump, bullu-fótr, m. a pr. name, Grett.
bulungr, m., proncd. buðlungr, [bolr, bulr], a pile of logs, fire-wood, Stj. 593, Ísl. ii. 417.
bumba, u, f. [onomatopoëtic, cp. Engl. bomb, to boom, etc.], a drum, Stj. 289, Sks., Al., Karl., Fas. iii, etc. 2. the belly of a tub, kettle, or any big jar; ketil-bumba, Od. viii. 436.
BUNA, u, f. [akin to ben], a stream of purling water; lækjar-buna, vatns-buna: bunu-lækr, m. a purling brook, Jónas 137; blóð-buna = blóðbogi. 2. one with the stocking hanging down his leg, ungartered; a cognom. (Björn buna), Landn.
buna, að, to gush out, of blood, water-spring, etc.
BUNDIN, n., mod. byndini, Pass. 17. 27, [binda], a sheaf, bundle, Stj. 192. Gen. xxxvii. 7, Greg. 40; korn-bundin, a sheaf of corn, Blanda MS.
bunga, u, f. elevation, convexity.
bunki, a, m. a heap, pile, v. búlki.
bunungr, m. a sort of whale, Edda (Gl.)
burdeiga, að, (a for. word; vide burt), to tilt, Þiðr.
BURÐR, ar, m. pl. ir, [Engl. birth; Hel. giburd; Germ. geburt; cp. bera A. II] :-- birth, esp. of the birth of Christ; frá Guðs, Drottins, Krists burði, Bs. i. 112, 145, 158, 173; frá hingað-burði Christi, id., 64, 75, 79, 85; til burðar Christi, Rb. 84: of men, sótt burðar = jóðsótt, labours, K. Á. 104. 2. of domestic animals, calving, lambing, hence sauð-burðr, the lambing-time; þeim kúm er bezt búast til burðar, Bs. i. 194. 3. birth, the thing born, an embryo; Fíllinn gengr tvö ár með burðinum, Stj. 70; at þær (viz. the ewes) skyldi sinn burð geta, 178; fæða sinn burð, 97; með konum leysisk burðr (abort), Bs. i. 798. 4. in pl. birth, extraction; heiðinn at burðum (MS. sing.), heathen by birth, Ver. 40; burðir ok ætt, kith and kin, Fms. i. 83; er ekki er til Noregs kominn fyrir burða sakir, ix. 389; Hákon jarl hafði burði til þess, at halda foðurleifð sinni, ok hafa jarlsnafn, i. 223; þykkjumk ek hafa til þess burði ok frænda styrk, Eg. 474; hence in mod. usage burðir means one's 'physique,' strength; burðamaðr mikill, a mighty strong man; hafa litla burði, to have little strength; yfir-burðir, superior strength (cp. bera yfir), and afburðir, q.v. II. the bearing of limbs, body; lima-burðr, fóta-burðr, höfuð-burðr. III. [bera C], the compds at-burðr, við-burðr, til-burðr, hop, accident; fyrir-burðr, vision. IV. answering to bera A. I, vide byrðr, and compds like á-burðr. β. saman-burðr, comparison. COMPDS: burða-munr, m. distance of birth, Fs. 125. burðar-dagr, m. a birthday, Hom. 106; b. Maríu, the nativity of the Virgin Mary, Rb. 8. burðar-maðr, m. a bearer, Fms. i. 271. burðar-sveinn, m. an errand-boy, Fms. vii. 222. burðar-tími, a, m. birth-time, Stj. 97; natal hour, 101.
burðugr, adj. [Germ. ge-bürtig], of high birth, Grett. 161 A, Stj. 238 (unclass.)
burgeiss, m. [Fr. bourgeois; Chaucer burgeis; a for. word, of Teut. origin, from burg] :-- a burgess, Fas. iii. 358: in mod. usage, a big man.
buris, m. (a for. word), borax, N. G. L. iii.
burkni, a, m. [Scot. bracken or breckan, cp. Engl. brake,], the common fern, Hjalt.
BURR, m., gen. ar, pl. ir, a son, akin to bera and barn, but poët., being used in prose only in allit. phrases such as, eigi buri við bónda sínum, Stj. 428; sem burr eðr bróðir, Fms. xi. 75; áttu börn og buru (acc. pl.) grófu rætr og muru is a standing peroration of Icel. nursery tales, Ísl. Þjóðs. ii. 319, vide Lex. Poët.: else in prose only used in the weak form in the compd words tví-buri, twins; þrí-buri, three at a birth, (in modern statistics even fleir-buri.)
BURST, f. I. [A. S. byrst, Germ. borste; Swed. bösta], a bristle, Hb. (1865) 22; but also of a hog's back and bristles, Edda 70; cp. Gullin-bursti, Gold-bristle, the mythical hog of the god Frey; Fas. i. 532 (of the sónargöltr, the sacred hog); Fms. v. 165: the phrase, draga bust ór nefi e-m, to draw a bristle out of one's nose, to cheat, gull one, Ölk. 36, does not occur anywhere else that we know of; the Engl. say, 'to lead one by the nose,' in much the same sense. II. metaph. the gable of a house (hús-burst), Hkr. iii. 14 (of a shrine), Mar. 106, Konr. 57; og gogginn á bustinni brýnir (of a raven sitting on the top of a house and whetting his bill), Sig. Breiðfjörð. COMPDS: bursta-kollr, m. bristle-scalp, a nickname, Nj. 181. burstar-hár, n. bristly hair, Fas. i. 105.
bursti, a, m. a brush, Dipl. v. 18 :-- from bursta, að, to brush.
burst-ígull, m. a hedge-hog, Thom. 145, 147; vide bjarnígull.
BURT-, v. brott-.
BURT, [Ital. bagordo; Fr. bohourt; bord in Chaucer; vide Du Cange s.v. bohordicum], in the phrase, ríða burt, to ride a tilt; hence burt-reið, f. a tilt, tournament, Bær. 17, Fas. ii. 295, Karl., Þiðr., etc.; freq. in romances. COMPDS: burtreiðar-maðr, m. a tilter, Mag. 8, Fas. iii. 241. burtreiðar-vápn, n. a tilt-weapon, Fas. ii. 281. burt-stöng, f. a lance for tilting, Mag. 8, Fas. iii. 369, Karl., etc.
busi, a, m. a bad, clumsy knife.
BUSSEL, n. (a for. word), a cask, bushel, Art. 99.
BUST, n. a kind of fish, Edda (Gl.)
BUSTL, n. bustle, Ísl. ii. 59, Snót 217; of a fish splashing in the water, Bb. 2. 28: bustla, að, to bustle, splash about in the water.
BUTTR and butraldi, a cognom., Dipl. v. 26, Fbr.: short, cp. bútr; Dan. butted.
BUZA, u, f. [a for. woid; mid. Lat. bussa; O. H. G. buzo; Dutch buise; Engl. herring-buss], a sort of merchant-ship, Fms. vii. 289, ix. 304, xi. 425; freq. in the Ann. of the 14th century; it occurs first A.D. 1251, then 1299: in the 14th century, during the Hanseatic trade with Icel., nearly every ship was called buza, vide Ann. COMPD: buzu-skip, n. = búza, Ann. 1251, etc., Hkr. iii. 118.
BÚ, n. [Hel. bû = domicilium; O. H. G. bû; mod. Germ. bau = tillage, cultivation; Hel. also uses beo or beu, = seges, cp. also Teut. bouwt = messis, in Schmeller Heliand Glossary :-- the root of this word will be traced more closely under the radical form búa; here it is sufficient to remark that 'bú' is an apocopate form, qs. 'bug' or 'bugg;' the root remains unaltered in the branch to which Icel. bygg, byggja, and other words belong] :-- a house; bú and bæ (býr) are twins from the same root (bua); bær is the house, bú the household; the Gr. GREEK (GREEK) embraces both; þeir eta upp bú mitt, Od. i. 251; biðla til móður minnar og eyða búi hennar, 248; bú mitt er á förum, iv. 318; gott bú, ix. 35; etr þú upp bú hans bótalaust, xvi. 431; svo hann er fær uni að veita búinu forstöðu, xix. 161; hús og bújörð, og góðan kvennkost, xiv. 64; the Prose Translation by Egilsson. In the Northern countries 'bú' implies the notion of living upon the produce of the earth; in Norway and esp. in Icel. that of living on the 'milk' (málnyta) of kine, ewes, or she-goats; þat er bú, er maðr hefir málnytan smala, it is 'bú' if a man has a milking stock, Grág. i. 158; the old Hm. says, a 'bú,' however small it be, is better to have than not to have; and then explains, 'though thou hast but two she-goats and a cottage thatched with shingle, yet it is better than begging;' Icel. saying, sveltr sauðlaust bú, i.e. a sheepless household starves: 'bú' also means the stores and stock of a household; göra, setja, reisa bú, to set up in life, have one's own hearth, Bs. i. 127, Bb. 1. 219, Sturl. i. 197, Eb. 40; bregða búi, to give up farming or household; taka við búi, to take to a farm, Sturl. i. 198; eiga bú við e-n, to share a household with one, 200; ráðask til bús, id.; fara búi, to remove one's household, flit, 225; hafa bú, hafa rausnar-bú, 226; eiga bú, iii. 79, Eg. 137: allit. phrases, börn og bú, Bs. ii. 498; bóndi er bú-stólpi, bú er landstólpi, the 'bóndi' is the stay of the 'bú, ' the 'bú' is the stay of the land; búa búi sínu, Fas. iii. 312; búa umegðar-búi, to have a heavy household (many children), K. Þ. K. 90; hafa kýr ok ær á búi, Nj. 236: housekeeping, in the phrase, eiga einkis í bú at biðja, to have plenty of everything, Bs. i. 131, 132; bæði þarf í búit mjöl ok skreið, Nj. 18: home, house, reið Hrútr heim til bús síns, 4; á búi, adv. at home, Fms. iv. 256, Hm. 82. 2. estates; konungs-bú, royal demesnes; þar er bú hans vóru, Eg. 42, 43, Landn. 124, fara milli búa sinna, to go from one estate to another, id.; eiga bú, to own an estate. 3. the stock in a farmstead; sumir lágu úti á fjöllum með bú sín, Sturl. iii. 75; drepa niðr bú, höggva bú, taka upp bú, to kill or destroy one's stock, Fms. ix. 473, Stj. 90. COMPDS: bús-afleifar, f. pl. remains of stores, Grág. i. 299. bús-búhlutir, m. pl. implements of husbandry, Grág. i. 200, 220, 221, Dipl. iii. 14, Bs. i, D. I. (freq.) bús-efni, n. pl. household goods, Sturl. i. 197. bús-far, n. = búfar, Bs. i. 477. bús-forráð, n. pl. management of household affairs, Sturl. i. 131, Grett. 107. bús-gagn = búgagn, Jb. 166. bús-hagr, m. the state, condition of a 'bú,' Fas. ii. 469. bús-hlutir = búsbúhlutir, Hrafn. 22. bús-hægindi, n. pl. comfortable income derived from a 'bú,' Bs. i. 688, Hrafn. 22. bús-kerfi, n. movables of a household, Grág. ii. 339 A, 249, where búskerfi, an obsolete and dubious word. bús-tilskipan, f. the settling of a household, Fms. ii. 68. bús-umsvif, n. pl. the care, troubles of a 'bú,' business, Band. ii. bús-umsýsla, u, f. the management of a 'bú,' Ld. 22. Eg. 333, 334. Band. l.c.
BÚA, pret. sing. bjó, 2nd pers. bjótt, mod. bjóst; plur. bjoggu, bjöggu, and mod. bjuggu, or even buggu; sup. búit, búið, and (rarely) contr. búð; part. búinn; pret. subj. bjöggi, mod. byggi or bjyggi; pres. sing, indic. bý; pl. búm, mod. búum: reflex. forms býsk or býst, bjósk or bjóst, bjöggusk, búisk, etc.: poët, forms with suffixed negative bjó-at, Skv. 3. 39: an obsolete pret. bjoggi = bjó, Fms. ix. 440 (in a verse); bjöggisk = bjósk, Hom. 118. [Búa is originally a reduplicated and contracted verb answering to Goth. búan, of which the pret. may have been baibau: by bûan Ulf. renders Gr. GREEK, GREEK; Hel. bûan = habitare; Germ. bauen; Swed. and Dan. bo. The Icel. distinguishes between the strong neut. and originally redupl. verb búa, and the transit. and weak byggja, q.v.: búa seems to be kindred to Gr. GREEK, GREEK (cp. Sansk. bhû, bhavâmi, Lat. fui); byggja to Lat. f&a-short;cio, cp. Swed. -Dan. bygga, Scot, and North. E. to 'big,' i.e. to build; cp. Lat. aedificare, nidificare: again, the coincidence in sense with the Gr. GREEK, GREEK, Lat. vicus, is no less striking, cp. the references s.v. bú above. Búa, as a root word, is one of the most interesting words in the Scandin. tongues; bú, bær, bygg, bygð, byggja, etc., all belong to this family: it survives in the North. E. word to 'big,' in the Germ, bauen (to till), and possibly (v. above) in the auxiliary verb 'to be.']
A. NEUTER, to live, abide, dwell, = Gr. GREEK, Lat. habitare; sú synd sem í mér býr, Rom. vii. 17, 20; í mér, þat er í mínu holdi, býr ekki gott, 18; hann sem býr í ljósinu, 1 Tim. vi. 16; fyrir Heilagan Anda sem í oss býr, 2 Tim. i. 14; Látið Christs orð ríkulega búa meðal yðar, Col. iii. 16; þá trú ... sem áðr fyr bjó í þinni ömmu Loide, 2 Tim. i. 5; þat hit góða sem í oss býr, 14; hann sem býr í ljósinu, þar einginn kann til að komast, 1 Tim. vi. 16; hence íbúð, living in, etc.; in many of those passages some Edd. of N. T. use byggja, but búa suits better: of a temporary abode, hann bjó í tjöldum, he abode in tents, Fms. x. 413. 2. a naut. term; þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed, cast anchor during the night, Fms. vii. 3: on board ship, to have one's berth, sá maðr bjó á skipi næst Haraldi er hét Loðinn, 166; engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr, x. 321. 3. to live together as man and wife; henni hagar að b. við hann, 1 Cor. vii. 12; hagar honum hjá henni að b., 13; b. með húsfrú sinni, Stj. 47; b. við; Helgi prestr bjó við konu þá, er Þórdís hét (of concubinage), Sturl. i. 141; but búa saman, of wedded life, K. Á. 134. 4. b. fyrir, to be present in the place: at Selþórir muni fyrir b. í hverju holti, Fms. iv. 260: recipr., sjór ok skúgr bjoggusk í grend, Skálda 202, Baruch. 5. esp. (v. bú) to have a household, cattle, sheep, and milk; hence búandi, bóndi, bær, and bú; búa við málnytu (milk), ok hafa kýr ok ær at búi, Nj. 236, Grág. i. 168, 335; b. búi (dat.), 153, K. Þ. K. 90; búa búi sínu, to 'big ane's ain biggin,' have one's own homestead. β. absol., meðan þú vilt b., so long as thou wilt keep bouse, Hrafn. 9; b. vel, illa, to be a good (bad) housekeeper; vænt er að kunna vel að búa, Bb. 3. 1; Salomon kóngur kunni að b., 100; fara að b., to begin housekeeping, 2. 6; b. á jörðu, to keep a farm, gefa þeim óðul sín er á bjoggu, Fms. i. 21. γ. búa á ..., at ..., i ..., with the name of the place added, to live at or in a place; hann bjó á Velli (the farm) á Rangárvöllum (the county), Nj. 1; Höskuldr bjó á Höskuldstöðum, 2: hann bjó at Varmalæk, 22; hann bjó undir Felli, 16; Gunnarr bjó at Hlíðarenda, 29; Njáll bjó at Bergþórshváli, 30, 38, 147, 162, 164, 173, 174, 213, Landn. 39-41, and in numberless passages; Eb., Ld., Eg., Sturl., Bs., Ísl. ii, etc. (very freq.): also b. í brjósti, skapi, huga e-m, to be, dwell in one's mind, with the notion of rooted conviction or determination, þess hins mikla áhuga, er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80; því er mér hefir lengi í skapi búit, 78; ekki muntu leynask fyrir mér, veit ek hvat í býr skapinu, Lv. 16. II. metaph. and with prepp.; b. um e-t, or b. yfir e-u, almost in an uncanny sense, to brood over hidden schemes, designs, resentment, or the like; búa um hverfan hug, to be of a fickle mind, Skv. 3. 39; b. eigi um heilt, to brood over something against one, to be insincere, Fms. xi. 365; b. um skoll, to brood over some deceit, id.; b. um grun, to be suspicious, ii. 87: in good sense, b. um eitt lunderni, to be of one mind, Jb. 17; b. um þrek, hug, to have a bold heart, Lex. Poët.: b. í or undir e-u, to be at the bottom of a thing; en í þessu vináttu merki bjoggu enn fleiri hlutir, Ó. H. 125; mart býr í þokunni (a proverb), many things bide in the mist; en þat b. mest undir ferð Áka, at ..., Fms. xi. 45; þóttusk eigi vita hvat undir myndi b., Nj. 62: b. yfir e-u, to brood over something, conceal; (ormrinn) bjó yfir eitri, i.e. the snake was venomous, Fms. vi. 351: the saying, lítill búkr býr yfir miklu viti, little bulk hides mickle wit, Al.; b. yfir flærð ok vélum, to brood over falsehood and deceit, id.; b. yfir brögðum, Fas. i. 290: b. undir, við e-t, to live under or with a thing, to bide, put up with; eiga undir slíkum ofsa at b., to have to put up with such insolence, Fms. xi. 248; at hart mun þykkja undir at b., Nj. 90, 101; ok mun eigi við þat mega b., i.e. it will be too hard to bide, 164; því at bændr máttu eigi við hitt b., Fms. xi. 224. III. in a half active sense; b. at e-u, or b. e-u (with dat.), to treat; þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had used their premises, Eg. 85; þeir bjoggu búi sem þeim líkaði (where with dat.), i.e. they treated it recklessly, Bs. i. 544; Haraldr jarl fór til bús Sveins, ok bjó þá heldr úspakliga kornum hans, Orkn. 424 (in all passages in bad sense): búa vel saman, to live well together, be friendly, Fms. xi. 312; hence sam-búð, living together; b. við e-n, to treat one so and so; sárt býr þú við mik, Þóra, thou treatest me sorely, vii. 203.
B. ACTIVE, to make ready: the sense and form here reminds one of the Gr. GREEK: [this sense is much used in Old Engl., esp. the part. bone, boon, or boun, ready, ('boun to go,' Chaucer, etc.); in later Engl. 'boun' was corrupted into 'bound,' in such naut. phrases as bound for a port, etc.: from this part, the ballad writers formed a fresh verb, to boun, 'busk ye, boun ye;' 'busk' is a remnant of the old reflex, búask, see Dasent, Burnt Njal, pref. xvi. note, and cp. below III.] I. to make ready, 'boun,' for a journey; b. ferð, för sína; and as a naut. term, b. skip, to make ready for sea; bjoggu þeir ferð sína, Fms. ix. 453; en er þeir vóru búnir, Nj. 122; ok vóru þá mjök brott búnir, they were 'boun' for sea, Fms. vii. 101; bjó hann skip sitt, Nj. 128; en skip er brotið, svá at eigi er í för búanda á því sumri, i.e. ship unfit to go to sea, Grág. i. 92; b. sik til göngu, to be 'boun' for a walk, Ld. 46; b. sik at keyra, to make one ready for ..., Nj. 91. β. as a law term, b. sök, mál, or adding til, b. til sök, mál á hendr e-m, to take out a summons against one, begin a lawsuit; b. mál í dóm, of the preliminaries to a lawsuit, hence málatilbúningr, in numberless cases in the Grágás and Sagas. γ. generally to prepare, make; b. smyrsl, to make ointments, Rb. 82. 2. = Old Engl. to boun, i.e. to dress, equip; b. sik, to dress; svá búinn, so dressed, Fms. xi. 272; hence búningr, dress (freq.); vel búinn, well-dressed, Nj. 3, Ísl. ii. 434; spari-búinn, in holiday dress; illa búinn, ill-dressed; síðan bjó hon hana sem hon kunni, she dressed her as well as she could, Finnb. 258; b. beð, rekkjur, to make a bed, Eg. 236; b. upp hvílur, id., Nj. 168; b. öndvegi, hús, to make a high seat, dress a house for a feast, 175, (hús-búnaðr, hús-búningr, tapestry); búa borð, to dress the table, (borð búnaðr, table-service); b. stofu, Fms. iv. 75. β. búa til veizlu, to make 'boun' (prepare) for a feast, Eg. 38, Fms. vii. 307; b. til seyðis, to make the fire 'boun' for cooking, Nj. 199; b. til vetrsetu, to make 'boun' for a winter abode, Fms. x. 42; til-búa, and fyrir-b., to prepare; eg fer héðan að til-b. yðr stað, John xiv. 3; eignizt það ríki sem yðr var til-búið frá upphafi veraldar, Matth. xxv. 34. γ. b. um e-t, in mod. use with the notion of packing up, to make into a bundle, of parcels, letters, etc.; hence um-búningr and um-búðir, a packing, packing-cover; b. um rúm, hvílu, to make a bed; búa um e-n, to make one's bed; var búið um þá Þórodd í seti, ok lögðusk þeir til svefns, Th.'s bed was made on the benches, and they went to sleep, Ó. H. 153; skaltú nú sjá hvar vit leggumk niðr, ok hversu ek bý um okkr (of the dying Njal), Nj. 701; er mér sagt at hann hafi illa um búit, of a dead body, 51; þeir höfðu (svá) um sik búit (they had covered themselves so) at þá mátti eigi sjá, 261; kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to comb B.'s (her husband's) bloody head, Ld. 244; búa svá um at aldri mátti vökna, pack it up so that it cannot get wet, Fms. vii. 225; Þórólfr lét setja upp skip ok um búa, he had the ship laid up and fenced it round (for the winter), Eg. 199; b. um andvirki, to fence and thatch bay-ricks, Grág. ii. 335: metaph. to manage, preserve a thing, Fms. ix. 52; aumlega búinn, in a piteous state, Hom. 115. 3. to ornament, esp. with metals or artificial work of any kind, of clothes laced with gold; kyrtill hlaðbúinn, Ísl. ii. 434, Nj. 48, Vm. 129: of gloves, B. K. 84: of a belt with stones or artificial work, Fms. xi. 271: of a drinking-horn, D. N. (Fr.); but esp. of a weapon, sword, or the like, enamelled with gold or silver (gull-búinn, silfr-búinn); búin gulli ok silfri, Fms. i. 15; búinn knífr, xi. 271; vápn búit mjök, much ornamented, ii. 255, iv. 77, 130, Eb. 226, 228. β. part., búinn at e-u, or vel búinn, metaph. endowed with, well endowed; at flestum í þróttum vel búinn, Nj. 61, Fms. x. 295; at auð vel búinn, wealthy, 410; vel búinn at hreysti ok allri atgörvi, Eg. 82; bezt at viti búinn, Fms. xi. 51. II. particular use of the part. pass, 'boun,' ready, willing; margir munu búnir at kaupa, ready, willing to buy, Fms. vi. 218; hann kvaðsk þess fyrir löngu búinn, Ld. 66, Fms. iii. 123; nefna vátta at þeir eru búnir (ready) at leysa kvið þann af hendi, Grág. i. 54; vóru allir til þess búnir, Fms. xi. 360: compar., engir menn sýna sik búnari (more willing) til liðveizlu, Sturl. i. 103: the allit. phrase, vera boðinn og búinn til e-s, vide bjóða VI: denoting fitted, adapted, ek em gamall, ok lítt b. at (little fit to) hefna sona minna, Nj. 200; þótt ek sé verr til b. en hann fyrir vanheilsu sakir, Fms. vii. 275; eiga við búið (mod. vera við búinn), to keep oneself ready, to be on one's guard, Bs. i. 537. 2. on the point of doing, about to do so and so; hann var búinn til falls, he was just about to tumble, Fms. x. 314; en áðr þeir kómu var búið til hins mesta váða, ix. 444, v.l. β. neut. búið is used almost adverbially, on the point of, just about to; ok búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; búið við váða miklum, Fms. ix. 310; sagði at þá var búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158: this is rare and obsolete in mod. usage; and the Icel. now say, liggja við mér lá við að detta, where an old writer would have said, ek var búinn at detta; the sense would else be ambiguous, as búinn, vera búinn, in mod. usage means to have done; ég er búinn að eta, I have done eating; vera búinn að e-u (a work, business of any kind), to have done with it; also absol., eg er búinn, I have done; thus e.g. vera b. að kaupa, fyrir löngu b., b. at græða, leysa, etc., in mod. sense means to have done, done long ago; only by adding prepp. við, til (vera við búinn, til búinn) the part. resumes its old sense: on the other hand, búinn in the sense of having done hardly ever occurs in old writers. γ. búð (búið) is even used adverbially = may be, may happen; with subj. with or without 'at,' búð, svá sé til ætlað, may be, it will come so to happen, Nj. 114; búð, dragi til þess sem vera vill, 185; búð, eigi fari fjarri því sem þú gazt til, id., Ed. Johns. 508, note c; búð, svá þykki sem ek grípa gulli við þá, 9, note 3; búð, eigi hendi hann slík úgipta annat sinn, 42; búð, ek láta annars víti at varnaði verða, 106; búð, vér þurfim enn hlífanna, Sturl. ii. 137 (vellum MSS.; um ríð, Ed., quite without sense), cp. also Eb. 27 new Ed.: in mod. usage it is freq. to say, það er búið, vel búið, albúið, etc., it is likely, most likely that ... δ. svá búit, adverbially, and proncd. as if one word, as matters stand, or even temp. at present, as yet; eigi mun hlýða svá búit, i.e. it will not do 'so done,' i.e. something else must be done, Eg. 507; eigi munu þér fá at unnit svá búið, i.e. not as yet, Fms. vii. 270; stendr þar nú svá búit (i.e. unchanged), um hríð, xi. 81; en berjask eigi svo búit, not fight as yet, Nj. 229; segja Eyjólfi til svá búins, they tell Eyolf the state of things, viz. that nothing had been done, Gísl. 41; þeir skildu við svá búit; þeir lögðu frá við svá búið, implying 'vain effort,' Germ. 'unverrichteter Sache,'
Ísl. ii, Hkr. i. 340: at svá búnu, adverbially, as yet, at present; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123, Fms. xi. 131; þenna draum segjum vér engum manni at svá búnu, this dream we will not tell to anybody as yet, Nj. 212; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364. III. reflex. to 'boun' or 'busk' oneself, make oneself ready, equip oneself; gengu menu þá á skip sín, ok bjoggusk sem hvatligast, Fms. v. 15: adding the infinitive of a verb as predicate, bjósk hann at fara norðr til Þrandheims, Eg. 18; or ellipt., where búask thus denotes the act itself, nú býsk hann út til Íslands, i.e. he 'busked' him to go ..., Nj. 10; bjoggusk þeir fóstbræðr í hernað, they went on a free-booting trip, Landn. 31; seg Agli at þeir búisk þaðan fimmtán, 94: or adding another verb denoting the act, in the same tense, bjósk Haraldr konungr úr Þrándheimi með skipaliði, ok fór suðr á Mæri, he 'busked' him ... and went south, Eg. 7; the journey added in gen., búask ferðar sinnar, Fms. i. 3; búask menu ferða sinna, Ld. 177. β. denoting intention, hidden or not put into action; fór sá kurr, at Skúli byggisk á land upp, Fms. ix. 483. 2. to prepare for a thing; búask við boði, veizlu, etc., Nj. 10, Korm. 10; b. (vel, kristilega) við dauða sínum, andláti sínu, (eccl.) to prepare for one's death, Fs. 80, Bs. i. 74; búask við vetri, to provide for the winter, get store in, Fms. xi. 415; b. við úfriði, vii. 23. β. to be on one's guard, take steps to prevent a thing; nú ríða hér úvinir þínir at þér; skaltu svá við búask, i.e. be sure of that, make up thy mind, Nj. 264; bústu svá við, skal hann kveða, at ..., Grág. ii. 244. γ. such phrases as, búask um = búa um sik, to make one's own bed, encamp, make oneself comfortable, Nj. 259; tjölduðu búðir ok bjöggusk vel um, 219; var hörð veðrátta, svá at ekki mátti úti um búask, Fms. x. 13. Ld. 348; in the last passage the verb is deponent. 3. metaph., b. við e-u, to expect, freq. in mod. usage; in phrases, það er ekki við að búast, it cannot be expected; búast við e-m, to expect a guest, or the like. β. to intend, think about; eg býst við að koma, I hope to come; eg bjóst aldrei við því, I never hoped for that, it never entered my mind, and in numberless cases. 4. passive (very rare and not classical); um kveldit er matr bjósk = er m. var búinn, Fms. ix. 364.
búandi, a, m. = bóndi, q.v.
búand-karl, m. a farmer; b. eðr þorpari, Fms. ii. 48, Eg. 49.
búand-ligr, adj. yeomanlike, sturdy, stout, Ld. 274.
búand-maðr, m. = búandi. Grág. i. 479, 480, Fms. v. 77.
BÚÐ, f. I. [Engl. booth; Germ. bude; Dan. bod: not from búa], a booth, shop; farmanna búðir, merchants' booths: setja búðir, Eg. 163; hafa búðir á landi, Grág. i. 91, the booths in the harbour being but temporary and being removed as soon as the ship went to sea. β. specially used of the temporary abodes in the Icel. parliament, where, as the meeting only lasted two weeks a year, the booths remained empty the rest of the year; hence tjalda (to dress) búðir, viz. during the session for the use of its owner. But every goði (priest) and every family had their own 'booth,' which also took their names from a single man or ruling family, e.g. Allsherjar b., Sturl. ii. 44; Snorra b., 125; b. Skapta, Nj. 220; b. Hafliða, Sturl. i. 44: from families or districts, Ölfusinga b., Nj. 181; Möðruvellinga b., 182, 247; Skagfirðinga b., 182; Jöklamanna b., Sturl. ii. 158; Austfirðinga b., 158, 159; Saurbæinga b., 82; Dalamanna b., Nj. 48; Mosfellinga b., 164; Rangæinga b., 48, 180; Ljósvetninga b., 183, 223; Norðlendinga b., 228; Vatnsfirðinga b., 248; Vestfirðingu b., Bs. i. 21; Svínfellinga b., Lv. 18; Skarðverja b., Sturl. i. 199, etc.: other names, Byrgis-búð, 31; Grýta, ii. 45; Dilkr, 158; Valhöll, 126; Hlað-búð, 82, Nj. 244; Virkis-búð, 247. As the alþing was a public meeting, other booths are also mentioned, e.g. Trúða búðir, booths of Jugglers, Troubadours, Grág. ii. 84; Ölbúð, an Ale-booth, beer-shop, Sturl. ii. 125; Sútara búð, a Souter's (cobbler's) booth, Grág. ii. 84; Sverð-skriða b., a Tanner's booth, id.; and Göngumanna búðir, Beggars' booths, a troop of beggars being an appendage to any old feast or public meeting, cp. Gísl. 54-56: the law (Grágás) forbade the sheltering of beggars at the parliament, but in vain; see numberless passages referring to alþing or fjórðungsþing, esp. Grág. Þ. Þ., Nj., Sturl., Gísl. l.c., Korm. S., Kristni S. A short treatise, called 'Catastasis of Booths,' composed about A.D. 1700, is mentioned in Dasent's Burnt Njal; but it is the mere work of a scholar, not founded upon tradition. As búð is opposed to bú, as a temporary abode to a permanent fixed one, so búðsetumaðr (búð-seta), a cottager, is opposed to bóndi; fara búðum is to change one's abode, Hkr. ii. 110. γ. in eccl., Tjald-búð is the Tabernacle. II. esp. in compds, í-búð, living in; sam-búð, living together; vás-búð, a cold berth, i.e. wet and cold; hafa harða, kalda búð, to have a hard, cold abode, Fms. x. 158 (belongs perh. to I.) COMPDS: búðar-dvöl, f. dwelling in a booth, Sturl. i. 147. búðar-dyr, n. pl. door of a booth, Lv. 11, Nj. 37, 165, Eb. 196, Grág. i. 31. búðar-gögn, n. pl. implements of a booth, Grág. ii. 399, 402. búðar-hamarr, m. a pier or rock for embarking, Eb. 196. búðar-ketill, m. a booth-kettle, Eb. 196. búðar-kviðr, m. a law term, a sort of verdict given by the inmates of a booth at the parliament, a kind of búakviðr, defined in Grág. ii. 84, 85, where it is laid down that the inmates of the booths of shopkeepers, jugglers, and beggars cannot be summoned to serve on a jury, nor the dwellers in a booth which has not at least five inmates (five being a minimum in a jury). búðar-lið, n. the inmates of a booth, Sturl. i. 32. búðar-maðr, m. an inmate of a booth, Fær. 222. búðar-nagli, a, m. a booth-peg, Stj. 388. Judges iv. búðar-rúm, n. lodging in a booth, Grág. i. 24, ii. 55, Lv. 93. búðar-setumaðr, m. = búðsetumaðr, Nj. 236. búðar-staðr, m. a booth-stand, N. G. L. i. 342. búðar-sund, n. a passage, lane between two booths, Band. 5, Grett. 115. búðar-tópt, f. the walls of a (deserted) booth, without thatch, Rb. 274, Nj. 166, Ísl. ii. 194. búðar-veggr, m. the wall of a booth, Ld. 290, Eg. 724. búðar-virki, n. a fortification round a booth, Sturl. ii. 126, cp. Virkisbúð. búðar-vist, f. a lodging in a booth, Lv. 11. búðar-vörðr or búðar-verðr, m. [verðr = cibus], the cooking and stewardship in a vessel, work which the crew was bound to do in turn day by day; cooking and dairy work was thought unworthy to be the sole business of a man, and therefore the sailors were obliged to take it turn about, cp. Eb. 194, 196, 220 :-- metaph. meat, meal, eigi hafða ek þina veðra ... mér til búðarvarðar, the rams of thy flock I have not eaten, Stj. 181. Gen. xxxi. 38; lofa mér at búa þér búðarvörð, 'let me set a morsel of bread before thee,' in the Engl. V., Stj. 493. 1 Sam. xxviii. 22; ráða til b., to prepare for a meal, Fms. v. 287, viii. 357; honum þótti þar gott til blaut-fisks ok búðarvarðar, Bs. i. 853, D. N. i. 311, ii. 16, Fas. ii. 209.
bú-deigja, u, f. a dairy-maid; cp. deigja; (Norse.)
búð-fastr, adj. living in a booth, Grág. i. 32.
bú-drift, f. a drove of cattle, D. N.
búð-seta, u, f. living in a cottage. COMPD: búðsetu-maðr, m. a cottager, answering to 'husmand' in Norway, or búandi bóndi in Icel., Nj. 236, Grág. i. 294; vide bóndi above.
búðu-nautr, m. a fellow inmate of a booth, Grág, i. 34, 35.
bú-eyrir, m. value in stock, D. N.
bú-fang, n. domestic necessaries. K. Á. 176.
bú-far, n. household condition, Sturl. i. 216, Bs. i. 477.
bú-fellir, m. a failing of stock, starvation of stock, Bs. i. 743.
bú-ferli, n. household, in the phrase, fara búferli, or b. sínn, to move, change one's household and home; Ólafr fór þangað b. sínu, Eg. 138, Fms. iii. 107: esp. live stock, Hallsteinn fór hit efra með búferli, Gullþ. 12; hafði hann með sér skulda-lið (people, family) ok b. (stock), Eb. 8: but sometimes the word is evidently used masc., an emigrant, mover of one's household, cp. Róm-ferlar; en búferla (v.l. búferlar) eigu utan at fara þeir er ómögum sínum megu vörð um veita, Grág. ii. 409.
bú-ferski, n. = búskerfi, Grág. ii. 339 B.
bú-fé, n. live stock, esp. the milch kine, Dipl. v. 28, Grág. i. 414, 427, ii. 301, Jb. 192, Eg. 532. COMPOS: búfjár-eyrir, m. = búeyrir, Grág. i. 428. búfjár-ferð, f. = búdrift, D. N. búfjár-fóðr, n. food for cattle. Fms. v. 219. búfjár-gangr, m. = búfjárhagi, Grág. i. 435. búfjár-gildr, adj. a being in proper condition, of cattle, D. N. búfjár-hagar, m. pl. the pasture fields on an estate, esp. the home-pastures or closes, used daily for the home cattle, and opp. to afréttr, q.v.: hence the phrase in Nj., ríða upp ór b., denoting a pale of about three or four miles, 34; í b., within the pale of the b., Glúm. 355. Eb. 54. búfjár-hagr, m. the condition of stock, Vápn. 30. búfjár-hald, n. the keeping of stock, Grág. i. 427. búfjár-lauss, adj. living without stock, Grág. i. 294. búfjár-leiga, u, f. the rent of stock, Gþl. 62. búfjár-matr, m. food for cattle, stores of fodder, Fms. x. 400.
bú-félag, n. fellowship in housekeeping, Fb. ii. 340.
bú-færsla, u, f. a removing of one's household, Landn. 207.
bú-gagn, n. household utensils, B. K. 20.
bú-garðr, m. a farm, esp. a big one, Fms. iii. 85, 251, xi. 422.
bú-görð, f. the making a household, Sturl. ii. 21, Bs. i. 658.
bú-hlífð, f. a sparing of provender, Fms. v. 306.
bú-hlutr = búsbúhlutr above.
bú-höldr, m. a thriving householder.
BÚI, a, m. [búa]. I. a dweller, inhabitant, only in compds as haug-búi, hellis-búi, berg-búi, a dweller in cairns, caves, rocks, of a ghost or a giant; ein-búi, an anchorite, a bachelor; himin-búi, an inhabitant of heaven, an angel; lands-búi, Lat. incola; ná-búi, a neighbour; í-búi or inn-búi, incola, Snót 71; stafn-búi, q.v. II. a neighbour = nábúi; kom Steinn at máli við Þorbjörn búa sinn, Krók. 36; við Bárðr búi minn, Nj. 203; þau sýndu búum sínum úþokkasvip, Fs. 31; Steinólfr b. hans, Landn. 269; cp. búi-sifjar, búi-graðungr, búi-maðr (below), rare in this sense. 2. hence a law term in the Icel. Commonwealth, a neighbour acting as juror; the law distinguishes between neighbours of place and person; as, vetfangs-búar, neighbours of the place where (e.g.) a manslaughter was committed; or neighbours either of defendant or plaintiff, e.g. heimilis-búar, home-neighbours, opposed to dómstaðar-búar, Grág. ii. 405, and þingvallar-búar, neighbours of court or parliament: the number of the neighbours summoned was various; in slight cases, such as compensation for damage or the like, they were commonly five--sem búar fimm meta; in cases liable to outlawry they were usually nine, Grág. ii. 345; the verdict of the neighbour is called kviðr, the summoning kvöð, and kveðja búa, to summon neighbours; the cases esp. in the Grágás and Njála are almost numberless. The standing Icel. law phrase 'sem búar meta' reminds one of the English mode of fixing compensation by jury. According to Konrad Maurer,
jury is of Scandinavian origin, and first appears in English law along with the Normans after the Conquest; but this does not preclude an earlier usage in the Scandinavian parts of England. In the old Danish law they were called 'nævnd,' in Sweden 'nämd;' cp. esp. Nj. ch. 142 sqq. and Grág. Þ. Þ. and Vígslóði. The classical reference for this institution, Grág. i. 167, Kb. ch. 85, is quoted p. 58 s.v. bera B. I. 1. COMPDS: búa-kviðburðr, m. = búakviðr, Grág., Nj. búa-kviðr, m. a verdict of neighbours, opp. to tylptarkviðr, q.v., Nj., Grág. búa-kvöð, f. a summoning of neighbours, Grág. ii. 52. búa-virðing, f. a fixing compensation by verdict of neighbours, Grág. ii. 343. III. a pr. name of a man, Jómsv. S.; mod. Dan. 'Boye' or 'Boy,' hence the mod. Icel. Bogi, Feðga-æfi, 27.
búi-griðungr, m. a neighbour's bull, Vápn. 46.
búi-maðr, m. a neighbour-man, Sturl. i. 82 C, 167.
bú-jörð, f. a farm, estate.
bú-karl, m. = búandkarl, Fms. v. 186, vi. 139.
bú-kot, n. a cottage, Hkr. iii. 131.
BÚKR, m. [Hel. bûc = alveus; Germ. bauch], the trunk, body, Eg. 289; esp. the trunk without the head, Nj. 123, Fms. i. 218, Bs. i. 625.
bú-lag, n. joint housekeeping, Sturl. i. 64, 75.
bú-land, n. [Hel. bûland = arvum], home land, Grág. ii. 315, 324, Jb. 51.
bú-lauss, adj. having no 'bú,' opp. to búandi, D. N. ii. 14, Jb. 12.
bú-leiga, u, f. rent of a 'bú,' H. E. i. 394.
BÚLKI, a, m., in mod. spelling bunki, heap [cp. a ship's bunks]; this form occurs in the Hrokkinsk., a MS. of the 15th century, vide the references below; [cp. Engl. bulk, in the naut. phrase, to break bulk or begin to land a cargo] :-- the cargo or freight of a ship; the allit. phrase, binda bulka, to bind bulk, shut the hold, just when the ship is bound for sea, and leysa b., to break bulk, when in harbour; fyrir framan or aptan búlka, the b. was, namely, in the middle of the ship, Fms. vi. 108, 378, 381, N. G. L. i. 340, 371, Eb. 196, Grág. i. 209, Nj. 134, Fms. ix. 145, 468, Bs. i. 422, Fbr. 53. COMPDS: búlka-brún, f. the edge of the b. as it stood out of the ship, Jb. 398, 407, Fbr. 62 new Ed., where a sailor kept the look out, Sturl. iii. 106. búlka-stokkar, m. pl. the bulwark fencing the búlki in the middle of the ship, Edda (Gl.) In mod. usage, búlkast, að, to be bulky; búlka-legr, adj. bulky.
bú-maðr, m. a husbandman; góðr, mikill b., a good householder, skilled husbandman, Band. 8, Finnb. 334.
bú-missa, u, f. loss in stock, Gþl. 389.
búnaðr, m., gen. ar, [búa.] I. household, housekeeping, Bs. i. 76; reisa búnað -- reisa bú, Sturl. iii. 106; færa b. sinn -- fara búferli, to move one's household, Jb. 288; búnaðar-maðr = búmaðr, O. H. L. 30; Búnaðar-bálkr, the name of the section in the code of law Jb. answering to the Landbrigða þáttr of the Grág., treating of household matters; and in mod. times the name of the very famous poem (of Eggert Olafsson), the Icel. 'Georgics' (marked Bb. in this Dict.) II. dress, equipment, = búningr, Skálda 181, Fms. iv. 75, xi. 331; but esp. with the notion of ornaments in gold, silver, tapestry, Nj. 131, Eg. 701 (of a shield); altaris dúkr glitaðr með búnaði, Am. 95. β. baggage, luggage, Bjarn. 19. γ a getting 'boun' (ready) for sea; in the naut. term, halda á búnaði sínum, Fms. ii. 254.
búnask, að, dep., in the phrase, e-m b. vel, illa, one has good, bad, luck in his business as bóndi.
bú-nautn, f., in the phrase, til b., for household use, Vm. 96, D. I. i. 419.
búningr, m. [búa], dress, clothing, attire; hvers dags b., every day dress, K. Þ. K. 140; opp. to spari b., Sunday dress; karlmanns b., a man's dress; kvennmanns b., a woman's dress, etc., Nj. 190. β. equipment, of a ship; reiði ok b., Fms. v. 103: the dressing and arrangement of a table, Bjarn. 27. γ. ornaments, laces, Nj. 48, v.l. COMPDS: búnings-bót, f. dress-improvement, a piece of new or smart attire, Ld. 208, Fas. ii. 329. búnings-lauss, adj. without ornament, Pm. 65. búnings-munr, m. difference in apparel, Sturl. ii. 94.
bú-nyt, f. the milk of sheep and cattle, on a farm also more usually called málnyt or málnyta, Jb. 375, Hkr. i. 110.
bú-prestr, m. a curate-farmer, Vm. 59.
BÚR, n. [Hel. bûr = habitaculum; A. S. bûr; Engl. bower; Scot. and North. E. byre; Germ. bauer], a word common to all Teut. idioms, and in the most of them denoting a chamber; this sense only occurs a few times in some of the old poems, esp. the Völs. kviður, and even only as an allit. phrase, Brynhildr í búri, Og. 18; björt í búri, Gkv. 2. 1: in prose now and then in translations of foreign romances, El. 22. 2. in Icel. only in the sense of larder, pantry (the North. E. and Scot. byre = cow-stall); this sense is very old, and occurs in Hallfred, Fs. 89, where búri (not brúði) is the right reading, as the rhyme shews--'stæri' ek brag, fyrir 'búri;' skellr nú lass fyrir búrin þeirra Reykdælanna, Bs. i. 512. 601, Ld. 242; defined, búr þat er konur hafa matreiðu í, Grág. i. 459. β. a house where stores are kept = úti-búr, Nj. 74; now called skemma. In Icel. a game, in which children try to force open one's closed hand, is called að fara í búr e-s, to get into one's larder.
bú-rakki, a, m. a shepherd's dog.
bú-ráð, n. household management, Nj. 51, Grág, i. 333.
bú-rán, n. a law term, a kind of burglary, theft, to the amount of three cows at least, or three cows' value; defined N. G. L. i. 180: metaph. damage, Bs. i. 350.
búr-brot, n. the breaking into a pantry, Sturl.
búr-dyrr, n. pl. a pantry-door, Bs. i. 601.
búr-hilla, u, f. a pantry-shelf, Glúm. 367.
búr-hringr, m. the door ring of a búrhurð, D. N.
búr-hundr, m. a pantry-dog, Fs. 89.
búr-hurð, f. the door of a 'búr,' Gpl. 344.
búri, a, m. and búr-hvalr, m. a sort of whale, physiter macrocepbalus Sks. 177 B: for a popular superstition as to this whale v. Ísl. Þjóðs. i. 629.
bú-risna, u, f. the keeping open-house, Sturl. i. 194.
búr-lykill, m. a pantry-key, Sturl. iii. 7.
búr-rakki, a, m. = búrhundr, Ld. 112.
bú-sifjar [qs. búi-sifjar, from búi, a neighbour], f. pl. relation between neighbours; góðar b., a good neighbourhood, Karl. 536; the phrase, veita e-m illar, þungar b., to be a bad neighbour, aggressive, Eg. 730, Fms. iii. 222; má vera at þá batni b. okkar, Fs. 31.
bú-skapr, m. household life, state of life as 'bóndi,' D. N.; cp. the saying böl er b., hrygð er hjúskapr, illt er einlífi, og að öllu er nokkuð.
bú-skjóla, u, f. a pail for measuring milk, Jb. 375.
bú-skortr, m. the failure of stores, Nj. 18.
bú-skylft, n. adj.; eiga b., to have an expensive household, Sturl. i. 136.
bú-slit, n., in búslits-maðr, m. a 'bóndi' without homestead, Gþl. 330.
bú-slóð, f. cattle and chattels, household gear.
bú-smali, a, m. sheep and cattle, sometimes also including horses; naut ok sauði ok annan b., Fs. 26; esp. the milch cattle, Ld. 96, where it is opp. to barren cattle, Fms. i. 151; vide smali.
bú-sorg, commonly proncd. búk-sorg, f. care for worldly affairs, esp. in a bad sense; thirst for gain.
bú-staðr (bóstaðr, Grág. ii. 222), m. a dwelling, abode, Fs. 31; taka sér b., to fix one's abode, Eg. 127, Landn. 37, 56, Nj. 173.
bú-stjórn, f. management of household affairs, Eb. 204.
bú-stýra, u, f. a female housekeeper, Gullþ. 13, Háv. 39.
bú-sýsla, u, f. household business, Glúm. 335, Ísl. ii. 68; búsýslu-maðr = búmaðr, Eg. 2.
BÚTR, m. a log of wood. búta, að, to cut logs of wood.
bú-verk, n. dairy work in the morning and evening, milking, churning, and the like, Fs. 72; vinna heima b. með móður sinni (as a taunt), Fas. iii. 595; hence búverka, að, to do the dairy work; búverka-tími, a, m. the time, morning and evening, when dairy work is to be done: in the Grág. i. 147 búverk means generally every kind of household work, but esp. the lower part of it.
bú-þegn, in. a husbandman, in allit. phrases, bændr ok b., Fms. i. 33, Sks. 603; illr b., a bad husbandman, Fms. i. 69, where it is used in a morally bad sense; elsewhere a bad householder, vi. 102, Skálda 203.
BYGÐ, f. [búa, byggja]. I. gener. habitation: 1. a settling one's abode, colonisation; Íslands b., colonisation of Iceland, Íb. (begin.); Grænlands b., id. 2. residence, abode; var þeirra b. ekki vinsæl, Ld. 136; the phrase, fara bygð, or bygðum, to remove one's house and home, change one's abode, Grág. i. 457, Nj. 25, 151; færa b. sína, to remove, Fas. ii. 281; banna, lofa e-m bygð, to forbid or allow one's residence, Grág. l.c.; hitta b. e-s, abode, home, Band. 10: metaph., Hom. 16. II. inhabited land, opp. to úbygðir, deserts; but also opp. to mountains, wild woods, and the like, where there are no human dwellings: bygð thus denotes the dwellings and the whole cultivated neighbourhood; thus in old Greenland there was Eystri and Vestri bygð, the Eastern and Western colony, and úbygðir, deserts, viz. the whole Eastern side of this polar land, cp. Landn. 105, Antt. Amer., and Grönl. Hist. Mind, i-iii. In Norway distinction is made between bygðir and sætr, Fms. i. 5. Icel. say, snjór ofan í b., when the mountains are covered with snow, but the lowland, the inhabited shore, and the bottom of the dales are free; í Noregi er lítil b. ok þó sundrlaus, i.e. Norway is thinly peopled, Fms. iv. 140, viii. 200, 202, 203, Eg. 68, 229, Orkn. 8: spec. = county = hérað, í b. þeirri er Heggin heitir, Fms. ix. 232; b. þeirri er Strönd heitir, 358; heima í bygðum, Gþl. 34; miklar bygðir (great inhabited districts) vóru inn í landit, Fms. i. 226. COMPDS: bygðar-fleygr, adj. rumoured through the bygð, Jb. 161. bygðar-fólk, n. the people of a neighbourhood, Fms. ii. 88. bygðar-lag, n. a district, neighbourhood, county, Grett. 101 A, Jb. 223, Fs. 50. bygðarlags-maðr, m. a neighbour, Stj. 197. bygðar-land, n. and in possession or to be taken into possession, Stj. 74. bygðar-leyfi, n. leave to settle, Fs. 31, Valla L. 208, Grág. i. 457. bygðar-lýðr, m. the people of a land, Bs. ii. 80. bygðar-menn, m. pl. id., Fs. 31, Stj. 649, Dipl. v. 19, Fms. i. 226, etc. bygðar-rómr, m. a rumour going about in the neighbourhood, Krók. 34. bygðar-stefna, u, f. a meeting of the neighbourhood, D. N.
bygð-fleygr, bygð-fleyttr, = bygðarfleygr, N. G. L. i. 389.
BYGG, n. [Scot. and North. E. bigg; Swed. bjugg; Dan. byg; Ivar Aasen bygg; derived from byggja] :-- barley, a common word over all Scandinavia, cp. Alm. 33, Edda (Gl.), Stj. 99, Bs. ii. 5, 532. 5; vide barr II.
bygg-brauð, n. barley-bread, 655 xxi. 4.
bygg-hjálmr, m. a barley-rick, Magn. 516.
bygg-hlaða, u, f. a barley-barn, Stj. 344.
bygg-hleifr, m. a barley-loaf, Stj. 393, Rb. 82.
bygg-hús, n. a barley-barn, Orkn. 196.
byggi or byggvi, m. an inhabitant, obsolete, but in compds as Eyr-byggjar, stafn-byggjar, fram-byggjar, aptr-byggjar, etc.
byggi-ligr, adj. habitable, Hkr. i. 108.
bygging, f. habitation, colonisation, Landn. 24, v.l., Stj. 176. 2. tenancy, letting out land for rent, H. E. i. 495: in compds, byggingarbréf, b. skilmáli, an agreement between tenant and landlord. β. buildings or houses, Matth. xxiv. 1; scarcely occurs in old writers in this sense; cp. Dan. bygning, Scot. and North. E. biggin, = building.
BYGGJA, older form byggva, ð, [for the etymology v. búa], gener. to inhabit, settle, people, always in a transitive sense--not neut. as. búa--but often used absol. or ellipt., land being understood: α. to settle as a colonist; Hrollaugr bygði austr á Síðu, Ketilbjörn bygði suðr at Mosfelli, Auðr bygði vestr í Breiðafirði, Helgi bygði norðr í Eyjafirði, all these instances referring to the first settlers of Icel., Íb. ch. 1. 2; en þat vas es hann tók byggva landit, id.; sumar þat er þeir Ingólfr fóru at b. Ísland, the summer before Ingolf settled in Iceland, ch. 6; Íngólfr ... bygði fyrstr landit, i.e. Ingolf was the first settler, id.; so in numberless instances, esp. of the Íb. and Landn., e.g. Landn. 42, 334, Eb. 8, Hrafn. 4, Eg. 99, 100; eptir Nóa-flóð lifðu átta menn þeir er heiminn bygðu (peopled), Edda (pref.) β. to inhabit, live in a country; þesskonar þjóð es Vínland hefir bygt, Íb. ch. 6; þá er landit hafði sex tigi vetra bygt verit, Landn. 321; þeir b. þat hérað á Vindlandi er Ré heitir, Fms. xi. 378, H. E. i. 494, Bret. 100: allit. phrases, á bygðu bóli, i.e. among men, where men live; bygðr bólstaðr, possessed land, Grág. ii. 214: the proverb, með lögum skal land byggja, with laws shall man build land, i.e. law builds (makes) lands and home; and some add, en með ólögum eyða; eyða (to lay waste) and byggja are thus opposed to one another, Nj. 106; b. bæ, to settle on a farm; segi ek af því fyrst hversu bærinn hefir bygzk í Skálaholti ... Ketilbjörn bygði þann bæ fyrstr er í Skálaholti heitir, Bs. i. 60; hann bygði bæ þann er í Eyju heitir, Gísl. 91, where it does not mean to build houses, as in the mod. use of this phrase, but to settle, Lat. inhabitare. γ. in more special or law phrases, to dwell in, occupy; b. sæng, to keep one's bed, sleep, Fas. i. 314; b. eina sæng, of married people, Fms. ii. 134; b. með e-m, to cohabit, Stj. 176; b. höll, to occupy a hall, Fms. vi. 147, x. 236; b. á skipum, undir tjöldum, to live aboard ship, in tents, vii. 138; b. hálfrými, a naut. term, viii. 199: metaph., cf Guð byggvir í þeim, Eluc. 52, cp. also the references from the N. T. above under búa, where most of the Icel. Edd. use byggja. 2. to build a house, ship, or the like, [Scot. and North. E. to big; Dan. bygge; Swed. bygga]: this sense, common over all Scandinavia and North Britain, seems not to occur in Icel. writers before the 15th century or the end of the 14th, but is freq. at the present time; it occurs in the Ann. 1401, 1405, etc. Old writers always say, reisa or göra hús, skip ..., not byggja. 3. reflex. to be inhabited; Ísland bygðisk fyrst ór Noregi, Íb. ch. 1; Grænland fansk ok bygðisk af Íslandi, ch. 6; hundraði ára fyrr en Ísland bygðisk af Norðmönnum, Landn. (pref.); en áðr Ísland bygðisk, id.; þá er Ísland fansk ok bygðisk af Noregi, id. II. [Goth. bugjan, by which Ulf. renders GREEK, and once GREEK, which is elsewhere rendered by frabugjan; A. S. bycgean; Engl. buy; Hel. buggean] :-- to let out, esp. land or cottage; konungr má b. almenning hverjum sem hann vill, Gþl. 453; ef umboðsmaðr konungs byggir jarðar (acc.) konungs ... því at svá skal konungs jarðir b. sem um aðrar jarðir skill í lögum, 336; nú byggir maðr dýrra (lets out at a higher rent) en vandi hefir á verit, 337; Ingimundr bygði þeim Hrolleifi bæinn í Ási, Fs. 34; er þeir bygðu lönd sín eðr tóku sér hjú, Grág. i. 445; hann tók mikit af landnámi Una, ok bygði þat (parcelled it out) frændum sínum, Landn. 244; byggja e-m út, to expel a tenant; b. e-m inn, to settle a tenant on one's estate. 2. more properly, to lend money at interest; þat er ok ef menn b. dautt fé, eðr krefja framar af þeim hlutum er menn ljá, en innstæða, K. Á. 204; engi skal b. dautt fé á leigu, Bs. i. 684; um okr, er menn b. dautt fé, H. E. i. 459; Rútr ... bygði allt féit, R. put all the money out at interest, Nj. 11. 3. the peculiar eccl. law phrase of the forbidden degrees; b. sifjar, frændsemi, to marry into such or such degree; this phrase may refer to buying (cp. brúðkaup), or to cohabitation; þat er nýmæli, at jafn-náit skal b. sifjar ok frændsemi at fimta manni hvárt, i.e. intermarriage in the fifth degree is allowed, according to the decision of the council of Lateran, A.D. 1215, Grág. i. 304; frændsemi er eigi byggjandi, i.e. is forbidden, 307, 308, 321, N. G. L. i. 350; en þat var bannat með Ásum at b. svá náit at frændsemi, Hkr. Yngl. ch. 4. III. part. as subst.
bygg-mjöl, n. barley-meal, Gþl. 100.
byggning = bygging, D. N. (freq.), Fr.
bygg-sáð, n. barley-seed, N. G. L. i. 385.
byggvandi, byggjandi, pl. byggendr, byggvendr, inhabitants, mostly in poetry, Stj. 399, Haustl. 10.
byggvi-ligr = byggiligr.
bygill, m. [Germ. bügel], a stirrup, Gþl. 359.
bygsla, u, f. = bygging, D. N.
BYLGJA, u, f. [cp. Dan. bölge, Swed. bölja, akin to bólginn, belgr], a billow, Stj. 27, Fs. 142, etc.
bylja, buldi, pres. bylr, old byll, to resound, roar, of a gale; byll í öllum fjöllum, Al. 35; buldi í hömrunum. Fas. i. 425; freq. in mod. use.
byljóttr, adj. gusty, Bs. i. 138.
BYLR, m. pl. bylir, gen. sing. byljar or rarely byls, a squall, gust of wind; kom b. á húsit, Gísl. 22; þá er bylirnir kómu, when the squalls passed over, Fms. viii. 52.
bylta, u, f. a heavy fall, Grönd. 147; bylting, f. a revolution; and bylta, t, with dat. to overthrow.
byrða, ð, I. [borði], to embroider, Gkv. 2. 16. II. [borð], to board, in compds = sí-byrða, inn-byrða, to pull on board; þykkbyrt, Fms. viii. 139.
byrða, u, f. a large trough, Stj. MS. 127, Ed. 178 reads bryðjum, N. G. L. i. 255, B. K. 52.
byrði, n. the board, i.e. side, of a ship. Edda (Gl.), Jb. 147.
byrðingr, m. [old Dan. byrthing, from byrðr], a ship of burthen, merchant-ship, Eg. 53, Nj. 281, Fær. 12, 195, 196, Fms. iv. 255, vii. 283, 286, 310, viii. 208, 274, 372, ix. 18, 44, 46, 299, 470, x. 25, xi. 430, etc.; this is the genuine Scandin. word, wilst kjóll, kuggr, karfi (q.v.) are all of foreign origin. COMPDS: byrðings-maðr, m. a merchant-seaman, Fær. 4, Fms. ix. 18. byrðings-segl, n. the sail of a byrðingr, Fms. iv. 259.
byrðr (mod. byrði), f., gen. ar, pl. ar, mod. ir, [bera A. I.] :-- a burthen, Nj. 19, Edda 74, Fas. ii. 514, Fms. v. 22, vi. 153, Fb. i. 74: hver einn mun sína byrði bera, Gal. vi. 5. β. metaph. a burthen, task. Fms. ix. 330; hafi sá þá byrði er hann bindr sér sjálfum, 671. 1.
byrgi, n. [borg; A. S. byrgen = sepulcrum], an enclosure, fence, Eb. 132; helvítis byrgi, the gates of hell, Stj. 420, Post. 656 C. 6: metaph., b. hugar = hugborg, the breast, Hom. 148. COMPDS: byrgis-kona, u, f. a concubine, N. G. L. i. 327 (where spelt birg-), Bs. i. 663. byrgis-skapr, m. concubinatus, Fms. iii. 145.
byrging, f. a shutting up, Grág. ii. 110.
byrgja, ð, [borg; cp. A. S. byrgjan, byrian; Engl. to bury] :-- to close, shut; b. dyrr eðr vindaugu, Grág. ii. 286; byrgja hús, Grett. 91 new Ed.; Hallfreðr byrgði húsit, Fms. ii. 83; b. sinn munn, to shut one's mouth, Bs. i. 786; í byrgðum kviði sinnar móður, 655 xxvii. 10: metaph., byrgð syndum, overwhelmed with sins, Greg. 41. 2. adding prepp. aptr, inn, to shut; Grettir byrgði aptr húsit, Grett. l.c. MS. A; b. aptr garð, to shut a fence, Grág. ii. 283; b. aptr hlið á garði, id., Jb. 242; b. inann inni í húsum, to shut a man up in a house, Grág. ii. 110, Sks. 140; hvárki byrgðr né bundinn, 656 C. 32. 3. metaph. to hide, veil, of the face of God, the sun, or the like; sólin því ljóma sinn fékk byrgt, Pass. 44. 1; himna-ljósið var honum byrgt, 3. 2; byrg þig eigi fyrir minni grátbeiðni, Ps. lv. 2. 4. the phrase, b. e-n inni, to shut one in, outwit; alla menn byrgir þú inni fyrir vitsmuna sakir, Fms. x. 247, xi. 31; b. e-n úti, to leave one outside in the cold, and metaph. to prevent, preclude; b. úti váða, to prevent mishap, x. 418, Sks. 44, Mar. 656 A. 18; byrg úti hræðsluna, Al. 25. 5. reflex., Fas. ii. 281. II. [borga], reflex. byrgjask, to be answerable for, vide ábyrgjask.
-byrja in compd úbyrja.
BYRJA, að, [Swed. börja; lost in Dan., which has replaced it by begynde; Germ. beginnen; and probably also extinct in the mod. Norse dialects, vide Ivar Aasen, who seems not to have heard the word; it is in full use in Icel. and is a purely Scandin. word; the root is the part. pass. of bera A. II] :-- to begin. I. in the phrase, b. mál e-s, to plead one's cause, O. H. L. 5; ek skal byrja (support) þitt mál, sem ek kann, Fs. 10, Fms. ii. 65; hann byrjaði hennar mál við Ólaf konung, x. 310; með einum hundraðs-höfðingja þeim er byrjaði mál hans, Post. 645. 96; hefir þú fram byrjat þitt erindi, 655 xxx. 13, Al. 159: this sense, however, is rare and obsolete. II. to begin; b. ferð, to begin one's journey, to start, Edda 1, Fms. iv. 232, Eg. 106, Ld. 162; b. ræðu, to begin a speech, Sks. 238; b. e-t upp, to begin, Bs. i. 825: reflex., Rb. 210: the word is not very freq. in old writers, who prefer the word hefja, incipere, hence upphaf, beginning; in mod. writers hefja is rather archaïc, but byrja in full use, and is used both as act., impers., and reflex.; Icel. say, sagan byrjar, söguna byrjar, and sagan byrjast, all in the same sense. III. [bera A. II], mostly in pass. to be begotten, Lat. suscipi; Elias af hjúskap byrjaðr, Greg. 16; á þeim mánuðum er barn var byrjað, Grág. i. 340; á þeirri sömu nótt sem hann byrjaðisk, Stj. 176; sem þau hittusk á fjallinu Brynhildr ok Sigurðr ok hon (viz. the daughter Áslaug) var byrjuð, Fas. i. 257; heldr ertu bráðr að byrja þann er bein hefir engin, 250 (in a verse). IV. impers. with dat.: 1. [bera C. III], to behove, beseem, be due; sem konungs-syni byrjar, Fms. i. 81; hann gefr sálu várri slíkan mátt sem henni byrjar, Hom. 157; svá byrjaði (behoved) Christo að líða, Luke xxiv. 46; þat byrjar mér meir at hlýða Guði en mönnum, 623. 11; sem aðiljanum byrjaði, Grág. i. 394; sem þeim byrjaði at manntali, i.e. in due proportion to their number, ii. 381; sem byrjar (as it behoves) hlýðnum syni ok
eptirlátum, Sks. 12; er helzt byrjar kaupmönnum at hafa, 52. 2.
[byrr], the phrase, e-m byrjar vel, illa, one gets a fair, foul, wind; þeim
byrjaði vel, Eg. 69; honum byrjaði vel, 78, Eb. 8; byrjaði þeim vel um
haustið, Fms. iv. 293; þeim byrjaði illa, Eg. 158.
byrjun, f. beginning.
byrla, að, [A. S. byreljan and byrljan; whence the word is probably
borrowed] :-- to wait upon, with dat., esp. to hand the ale at a banquet,
(answering to bera öl, Fs. 121); stóð þar upp Snjófrið dóttir Svása, ok
byrlaði ker mjaðar fullt konungi, Fms. x. 379, Hkr. i. 102; hann setti
annan mann til at b. sér, Post. 656 C. 32: metaph., hann byrlar optliga
eitr sinnar slægðar mannkyninu, Fms. ii. 137: to fill the cup, síðan byrlar
hann í hornin, Fas. ii. 550: in mod. use, to mix a beverage, esp. in bad
sense, by putting poison in it.
byrlari, a, m. [A. S. byrele], a cup-bearer, Fms. i. 291.
byr-leiði, n. a favourable course, Fms. x. 291, Sks. 175.
byr-léttr, adj. gently blowing, Hkr. ii. 143.
byr-leysa, u, f. lack of fair wind, or a foul wind, Ann. 1392.
byrli, a, m. = byrlari, Fms. x. 302.
byr-ligr, adj. (-liga, adv.), promising a fair wind; því at ekki er byr-
ligt, Sd. 174, in the phrase, blása byrlega, to blow fair for one; ekki b.
draumr, a bad dream, Fas. i. 14.
byr-lítill, adj. of a light (but fair) breeze, Fms. iv. 297.
BYRR, gen. byrjar, nom. pl. byrir, acc. byri: [Swed.-Dan. bör; cp.
usage of Gr. GREEK] :-- a fair wind; it is freq. used in pl., esp. in the
impers. phrase, e-m gefr vel byri (acc. pl.), one gets a fair wind, rarely,
and less correct, byr (acc. sing.), Nj. 10, Vápn. 9, but sing. Nj. 4, Eg.
98; byri gefr hann brögnum, Hdl. 3; með hinum beztuni byrjum, Bs. i.
781; bíða byrjar, Fms. i. 131; liggja til byrjar, to lie by for a fair wind,
Eg. 183; byrr rennr á, a fair breeze begins to blow; þá rann á byrr ok
sigldu þeir, Nj. 135, Eg. 158; þá féll byrrinn, Eb. 8; þá tók byrr at
vaxa, Eg. 390: allit, naut. phrases, blásandi byrr, blíðr byrr, beggja
skauta byrr; hagstæðr byrr, fagr byrr. hægr, óðr byrr, Hm. 89; hrað-
byri, etc.: also metaph., hafa góðan, mikinn, lítinn byrr, to be well, much,
little favoured: in poetry in many compds, byrjar drösull, the horse of the
wind, a ship; byr-skíð, byr-rann. a ship; byrr always denotes the wind
on the sea. byrjar-gol, n. a fair breeze, Fms. ix. 21.
byrsta, t, [bursti], to furnish with bristles or spikes, Sks. 418; gulli byrstr,
Fas. i. 184. 2. metaph. the phrase, b. sik or byrstask, to raise the
bristles, to shew anger, Fms. ii. 174, Finnb. 248, Pass. 26. I.
byr-sæll, adj. having good luck, fair wind, Fms. x. 314.
byr-vænligr, byrvænn, adj. promising a fair wind, Orkn. 332,
Fms. ii. 5.
BYSJA, [Dan. buse; Swed. busa = to gush], to gush, a defect, verb,
occurs only twice or thrice, viz. in pres. sing, býss, Ó. H. (in a verse),
busti (pret. sing.), gushed, of blood, Hkv. 2.8; of tears, Edda (append.)
217: the infin. never occurs, and the word is never used in prose.
byssa, u, f. [Lat. pyxis], a box, Vm. 117, D. N.: mod. a gun (Germ, büchse).
bytna, að, [botn], to come to the bottom, Krók. 20 new Ed.: metaph.,
b. á e-m, to tell on or against one.
BYTTA. u, f. [Dan. bötte], a pail, small tub, K. Þ. K. 82, Stj. 444,
Fms. x. 54, Jm. 29, N. G. L. i. 3-27: of the bucket for baling a ship with,
Fbr. 131, Grett. 95; hence byttu-austr, the old mode of pumping is
defined, Fbr. and Grett. 1. c.
byxa, t, to box, Bev. Fr.; byxing, f. boxing, Finnb. 344 (Engl. word).
BÝ, n. [Lat. apis; the Goth, word is not on record; A. S. beo; Engl.
bee; O. H. G. pia; Germ, biene, and older form beie, Grimm i. 1367;
Swed.-Dan. bi] :-- a bee; the spelling in Icel. with ý is fixed by long usage,
and by a rhyme in the Höfuðl., Jöfurr sveigði ý | flugu unda bý, where ý
(a bow) and bý (bee j) rhyme; because perhaps an etymology from bú
floated before the mind, from the social habits of bees, Barl. 86; the
simple by is quite obsolete in Icel. which only uses the compd,
bý-fluga, u, f. a 'bee-fly,' bee, Edda 12, Stj. 91, 210, etc.; bý-flygi,
n. id., Bs. i. 210, Stj. 411.
býfur, f. pl. the feet, with a notion of awkwardness; retta býfur, to
stretch the legs out in an awkward manner; þar lá Kolfinnr son hennar,
ok rétti býfur hölzti langar, Ísl. ii. 416: the passage Od. ix. 298 --
GREEK -- Egilsson in his rhymed translation renders
graphically, ok meðal búfjár býfur rétti.
býli, n. [ból], an abode, mostly in compds, á-býli, etc.
býll, adj. [ból], living, in compds, ár-býll, harð-býll, þung-býll.
býr, v. bær.
bý-skip, n. the ship of the bees, the air, sky, poët., Höfuðl. 17 (dub.)
BÝSN, n. [cp. A. S. bysen, bisen, which means example, whilst the
Icel. word means] a wonder, a strange and portentous thing; commonly
Used in pl., urðu hverskonar býsn, 625. 42; þar sem þessi býsn (acc. pl.)
bar fyrir, Fms. xi. 13; þetta eru stór býsn, 64; slíkt eru banvæn býsn,
Fas. iii. 13 (in a verse); sing., Fms. xi. 10, 64: in mod. use fem. sing.,
Fb. i. 212, Pr. 76, 91; býsna-veðr, portentous weather, Fms. iii. 137; býsna-
vetr, a winter of portents, when many ghosts and goblins were about, Bs.,
Sturl. i. 115; býsna-sumar, in the same sense, Ann. 1203. In mod. use
býsna- is prefixed to a great many words in the sense of pretty, tolerably, Germ, ziemlich; býsna-vel, b. góðr, langr, fljótr, pretty well, pretty good, etc. in early writers the sense is much stronger.
býsna, að, to portend, bode; þetta býsnar tjón ok sorg, Karl. 492; the
proverb, býsna skal til batnaðar, i. e. things must be worse before they
are better, Old Engl. 'when bale is highest, bote is nighest,' Fms. v. 199,
(spelt bisna, O. H. L.); er býsna skal at betr verði, x. 261.
býta, tt, [bútr], to deal out, give, with dat. of the thing; býtti Hrafn
silfrinu, Fas. iii. 256: esp. býta út, or út býta, to give alms, Hebr. xiii.
16, Gal. vi. 6. β. to exchange, Dan. bytte; býttum við jörðum okkar,
Dipl. i. 12, H. E. i. 561.
býti, n. exchange, barter, Krók. 65; býting, f. spending, Ann. 1408.
BÆÐI, [v. báðir, where in p. 54, col. 2, 1. 7, the words 'rarely Norse'
should be struck out], used adverbially, both, Scot. ' baithh, 'with conjunctions connecting two parts of a sentence: a. bæði, ... ok, both ... and;
bæði vitr ok framgjarn, both wise and bold, Nj. 6; b. blár ok digr, Fms.
vii. 162; vitandi bœði gott ok illt, knowing both good and evil, Stj. 145.
Gen. iii. 5; b. fyrir sína hönd ok annarra, Bs. i. 129; b. at viti ok at öðru,
127; b. at lærdómi, vitrleik, ok atgörvi, in learning, wisdom, and accom-
plishments, 130 (where the subdivision after bæði is triple); b. lönd ok
kvikfé, Ísl. ii. 61; mun nú vera rofit bæði búlkinn ok annat, Fms. vi.
381; bæði var at hann kunni betr en flestir menn aðrir, ok hafði betri
færi á ..., Bs. i. 129; sometimes in inverse order, ok ... bæði; hér og á
himnum bæði, Pass. 24. 7; fagrt ok fátítt b., Hom. 117; undruðu ok
hörmuðu b., 120. β. bæði... enda, where the latter part of the sen-
tence, beginning with 'enda,' is of a somewhat disjunctive character, and
can scarcely be literally rendered into English; it may denote irony or
displeasure or the like, e. g. það er b. hann er vitr, enda veit hann af því,
i.e. he is clever, no doubt, and knows it; b. er nú, jarl, at ek á yðr
margan sóma at launa, enda vili þér nú hafa mik í hina mestu hættu, it
is true enough, my lord, that I have received many good things from you,
but now you put me in the greatest danger, i. e. you seem to intend to make
me pay for it, Fb. i. 193: or it denotes that the one part of a sentence
follows as a matter of course from the other, or gives the hidden reason;
b. mundi vera at engi mundi þora at etja, enda mundi engi hafa hest svá
góðan, i. e. no one would dare to charge him, as there would hardly be
any who had so good a horse, Nj. 89.
bægi-fótr, m. [bágr], 'lame-foot,' a cognom., Eb.; Egilsson renders
GREEK (Od. viii. 349) by bægi-fótr.
bæging, f. thwarting, Finnb. 344.
bæginn, adj. cross-grained, Fms. iii. 95; bægni, f. peevishness; orð-
bæginn, q.v.; mein-bæginn, pettish.
bægja, ð, (an old pret. bagði, Haustl. 18), [bágr], with dat. to make one
give way, push one back; tröll-konan bægir honum til fjallsins, Bs. i. 464;
b. skipi ór lægi, to push the ship from her moorings, Fms. vii. 114; b.
vist sinni, to change one's abode, remove, Eb. 252; þeim bægði veðr, of
foul wind, Eg. 245; honum bægði veðr, ok bar hann til eyja þeirra er
Syllingar heita, the weather drove him from his course, and he was carried
to the islands called Scilly, Fms. i. 145. β. absol. to binder; ef eigi
b. nauðsynjar, Grág. i. 446. 2. metaph. to treat harshly, oppress
one, Bs. i. 550. 3. reflex. with the prep. við; b. við e-n, to quarrel;
þá vill hann eigi við þá bægjask, Ld. 56; þá var við enga at bægjask
(none to dispute against) nema í móti Guðs vilja væri, Bs. i. 128. β.
bægjask til e-s, to contend about a thing, but with the notion of unfair
play; betra er at vægjask til virðingar en b. til stór-vandræða, Fms.
vii. 25. γ. impers., bægðisk honum svá við, at ..., things went so
crookedly for him, that..., Grett. MS.
bæki, v. beyki; bæki-skógr, m. a beech-wood, Fms. xi. 224.
bæklingr, m. [bók], a 'bookling,' little book, Lat. libellus, Bs. i. 59.
bæla, d, I. [bál], to burn = bræla, in the allit. phrase brenna ok b.,
671. 4, Fms. iv. 142, vi. 176; vide bræla, Fas. i. 4. II. [ból], to
pen sheep and cattle during the night; reflex., dýr bælask í þeim stöðum,
Greg. 68.
bæli, n. [ból], 1. in the Norse sense, a farm, dwelling, = býli,
Gþl: 452. 2. in the Icel. sense, a den, Fas. ii. 231, of a vulture's nest;
arnar-bæli, an eyry, a freq. local name of farms in Icel., Landn.; dreka-
bæli, orms-bæli, a dragon's lair, serpent's den, Edda; even used of the lair
of an outlaw, Grett. 132 (Grettis-bæli), Ld. 250.
BÆN and bón, f. [biðja], prayer, request, boon; these two words are
nearly identical in form, and sometimes used indiscriminately as to sense;
but in most cases they are different, bæn having a deeper sense, prayer,
bón, request, boon; we may say biðja e-n bónar, and biðja e-n bænar, but
the sense is different; only bæn can be used of prayer to God; göra e-t at
bæn e-s, Fs. 38; er su bæn allra var, at ..., we all beg, that..., Eg. 28;
skaltú veita mér bæn þó er ek mun biðja þik, Nj. 26; fella bæn at e-m,
to pray one earnestly, Ísl. ii. 305. β. prayer to God, often in plur.; vera
á bænum, to be at prayers; hon var löngum um nætr at kirkju á bæuum
sínum, Ld. 328; hann hellir út bænir fyrir dómstól Krists, Hom. 13, 156;
bæn ok ölmusugjafir, Bs. i. 370, Pass. 4. 22, 44. 17: the phrase, vera e-m
góðr (illr) bæna (gen. pl.), to turn the ear (or a deaf ear) to one's prayers,
Hom. (St.) 95; ver mér nú svá bæna, sem þú vilt at Guð sé þér á dóms-
degi, Orkn. 174; Drottinleg bæn, the Lord's Prayer; kveld-baen, evening
92 BÆNAFULLTING -- BÖSTL.
prayer; morgun-bæn, morning prayer; lesa bænir sínar. to say one's prayers,
etc. COMPDS: bæna-fullting, f. support of prayers, Fms. vi. 114.
bæna-hald, n. a holding of prayers, Landn. Hi, Gþl. 41; baenahalds-
maðr, a man who prays to God, a religions man, Bs. i. 72, Hom. 154.
bæna-hús, n. a chapel, Grág. i. 459, Bs. i. 646; b. tollr, 647: a house
of prayer, Matth. xxi. 13. bæna-staðr, m. entreaty, intercession,
prayer; þat er b. minn til allrar alþýðu, Nj. 189; ek ætlaða, at þér
munduð láta standa minn b. um einn maun, Fms. vi. 101; göra e-t fyrir
bænastað e-s, to do a thing because of one's intercession or prayer, Lv. 13:
supplication, Bs. i. 740; með beztu manna ráði ok b., Gþl. 13. bænar-
bréf, n. a letter of entreaty, Ann. 1330; bónar-bréf, 1392. bænar-
orð, n. pl. prayers, entreaties, Fs. 10, Fms. ii. 235, Sks. 515.
bæna, d, to pray, entreat one; bændi hann til at hann skyldi, Fms. x.
387; prestr sá er baendr er. requested, K.Þ.K. 8, 40; því ætla ek at senda
hann til keisarans sem hann bændi (asíed) sjálfr, Post. 645. 98, cp. Acts
xxv. 25; grát-bæna, to pray 'greeting,' i.e. with tears. β. bæna sik,
(in mod. use) to cover the face with the hands in prayer.
bæn-heyra, ð, esp. theol. to hear one's prayer, N.T.
bæn-hús = bænahús, Pm. 41, Dipl. iii. 2, iv. 9, Vm. 78.
bæn-rækinn, adj. diligent in prayer, Hkr. ii. 191.
BÆR, bœr, or býr, gen. baejar or býjar; gen. biar also occurs, esp.
in Norse MSS. of the 14th century, Fb., but is rare and unclassical; pl.
-ir, gen. -ja, dat. -jum. In Icel. people say bær; in Norway bö in Swed.
and Dan. (always with y) by; the root word being búa, bú: this word
is very freq. in local names of towns and villages throughout the whole
of Scandinavia; and wherever the Scandinavian tribes settled the name
by or bö went along with them. In the map of Northern England the
use of this word marks out the limits and extent of the Norse immigration, e.g.
the name Kirkby or Kirby; about twenty or thirty such are
found in English maps of the Northern and Midland Counties, denot-
ing churches built by the Norse or Danish settlers, as Whitby, Grimsby,
etc., cp. Kirkjubær in Icel. In Denmark and Sweden local names
ending in -by are almost numberless. I. a town, village, this is the
Norse, Swed., and Dan. notion; þeir brenna býi at köldum kolum,
Fms. xi. 122; til bæjarins (of Niðarós), vii. 30; of Bergen, viii. 360,
438; Tunsberg, ix. 361; of the town residence of the earl of Orkney,
Nj. 267: allit., borgir ok bæi, castles and towns, Ann. 1349, etc.
etc.; baejar-biskup, a town-bishop, Fms. vii. 32; bæjar-prestr, a town-
priest, D.N.; bæjar-lögmaðr, a town-justice, id.; bæjar-lýðr, bæjar-lið,
bæjar-menn, town's-people, Fms. viii. 38, 160, 210, Eg. 240, Bs. i. 78;
baejar-brenna, the burning of a town, Fms. x. 30; bæjar-bygð, a town-district, viii. 247; bæjar-gjald, a town-rate, N.G.L. i. 328; bæjar-sýsla, a town-office, Fms. vi. 109; bæjar-starf, id., Hkr. iii. 441; bæjar-seta, dwelling
in town, Ld. 73, Ísl. ii. 392. II. a farm, landed estate, this is the
Icel. notion, as that country has no towns; bær in Icel. answers to the
Germ, 'hof,' Norweg. 'ból,' Dan. 'gaard,' denoting a farm, or farmyard and buildings, or both together; hence the phrase, reisa, göra, setja
bæ, efna til bæjar, to build the farmstead, Eb. 10, 26, 254, Ld. 96, 98,
Fs. 26, Landn. 126, 127, Eg. 131, Gísl. 8, 28, Bs. i. 26, Þorst. hv. 35;
byggja bæ, Bs. i. 60; the phrase, bær heitir..., a farm is called so
and so, Ísl. ii. 322, 323, 325, Ann. 1300, Hrafn. 22, Dropl. 5; the allit.
phrase, búa á bæ..., Þorst. hv. 37; the passages are numberless, and
'bær' has almost become synonymous with 'house and home;' and as it
specially means 'the farm-buildings,' Icel. also say innan-bæjar, in-doors;
utan-bæjar, out-of-doors; í bæ, within doors; milii baejar ok stöðuls, K.Þ.K.
78; milli bæja; bæ frá bæ, from house to house; á bæ og af bæ, at home and
abroad: things belonging to a bær, bæjar-dyr, the doors of the houses,
the chief entrance; bæjar-hurð (janua); bæjar-veggr, the wall of the
houses; bæjar-bust, the gable of the houses; bæjar-lækr, the home-spring,
well; bæjar-hlað, the premises; bæjar-stétt, the pavement in the front of
the houses; bæjar-leið, a furlong, a short distance as between two 'bæir;'
bæjar-sund, passage between the houses; bæjar-hús, the home-stead, opp.
to fjár-hús, etc., where cattle is kept, or barns and the like; fram-bær,
the front part of the houses; torf-bær, timbr-bær, a 'bær' built of turf
or timber: phrases denoting the 'bær' as hearth and home, hér sú Guð í
bæ, God be in this house, a form of greeting, cp. Luke x. 5; bæjar-bragr,
the customs or life in a house; nema börn hvað á bæ er títt (a proverb).
bæra, ð, [bera, báru], to move, stir, esp. reflex. to stir a limb, Bb.
3.31; enginn sá hans varir bærast, no one saw his lips move.
bæri-ligr, adj. fit, seemly, Stj. 141.
bærr, adj. due, entitled to, cp. Germ, gebührend; the proverb, b. er
hverr at ráða sínu, every one has a right to dispose of his own property,
Ísl. ii. 145; vera b. at dæma um e-t, to be a fit judge in a matter (a
proverb); unbecoming, Yt. 11.
bæsa, t, [báss], = bása, to drive cattle into stall, Gísl. 20; the saying,
fyrr á gömlum uxanum at b. en kálfinum, Fms. vi. 28.
bæsingr, m., prop, one born in a báss (q.v.); hence, as a law term, the
child of an outlawed mother; þat barn er ok eigi arfgengt (that child is also
not entitled to inheritance), er sú kona getr er sek er orðin skógarmaðr,
þó-at hon geti við bónda sínum úsekjum, ok heitir sá maðr bæsingr,
Grág. i. 178. Is not the name Bastard, which first occurs as. the surname of the Conqueror, simply a Norman corruption of this Scandin. law
term? The son of an outlawed father was called vargdropi, q.v. 2.
poët. the name of a sword, Edda (Gl.)
BÆTA, tt, [bót; Ulf. bôtjan = GREEK; Hel. bôtian; A. S. bêtan;
O.H.G. bôzau; Germ. büssen] :-- to better, improve, amend, also t o
restore, repair, Nj. 163, Gþl. 411; b. aptr, to restore, Grág. ii. 336; b.
upp, to restore, atone for, Fms. ix. 43; b. at e-u, to repair, 367; bæta ráð
sitt, to better one's condition, to marry, Nj. 2: theol. to better one's life:
Guð bætti honum af þessi sótt, God restored him to health, Fms. ix. 391;
with gen. of the sickness, O.H.L. 84. β. to mend, put a patch on a
garment. 2. reflex., e-m bætisk, one gets better, is restored to
health; at föður hans bættisk helstríð, Landn. 146: absol., bættisk
honum þegar, he got better at once, Bs. i. 318, 319, 325: with gen.,
baettisk Búa augna-verkjarins, Ísl. ii. 428 (rare); cp. heilsu-bót, recovery
of health. II. a law term, to pay weregild, the person slain
in acc., the money in dat.; Hrafnkell bætti engan mann fé, i.e. H. paid
no weregild whomsoever he slew, Hrafn. 4; ek vil engan mann fé b.,
9; Styrr vá mörg víg, en bætti engin (viz. víg), S. slew many men,
but paid for none, Eb. 54; bæta þá menn alla er þar létusk eðr fyrir
sárum urðu, 98; b. sakir (acc.) fé (dat.), Grág. ii. 169: the allit.
law term, b. baugum, to pay weregild, 174: the amount of money
in acc. to pay out, bæt heldr fé þat er þú ert sakaðr við hann, Fms.
iii. 22; ok á hann eigi þat at b., he has not to pay that, Grág. ii.
168; b. öfandar bót, Gþl. 358: part. bættr, Eb. 98, 246. 2.
metaph. to redress, adjust; b. við e-n, or b. yfir við e-n, to give one
redress, make good a wrong inflicted; hefir þú yfir bætt við mik um
þetta bráðræði, Fms. ii. 25, xi. 434: also used in a religious sense, skaltu
b. við Guð, er þú hefir svá mjök gengit af trú þinni, ii. 213 (yfír-bót,
repentance); b. sál, or b. fyrir sál sinni, to do for the health of the soul,
iv. 63, Fb. i. 345 Bs. i. 642 (in a verse); b. um e-t, to make a thing
better (um-bot, bettering, improvement), Orkn. 442: reflex., ekki bætisk
um, matters grow worse, Fms. ii. 53; b. við, to add to (við-bót, addition),
Húv. 45. 3. part. pass, used as adj. in compar.; ok er eigi
at bættra, þótt ..., things are no better, though ..., Fms. vii. 36; þykir
mér Ólafr ekki at bættari, þótt..., i.e. it is no redress for Olave's death,
though ..., Fas. ii. 410; er mér ekki sour minn at bættari þótt Bolli sé
drepinn, my son's death is none the more atoned for though B. is slain,
Ld. 226. 4. part. act. as noun; bætandi, pl. -endr, a law term, one
who has to pay weregild, Grág. ii. 174, etc.
BÆXL, mod. bæxli, n. [bógr], the shoulder (Lat. armus) of a dragon,
whale, shark, or the like, Fms. vi. 351, Bret. 544.16, Gullþ. 7.
BÖÐ, f., gen. böðvar, [A. S. beadu], a battle, only in poetry, in which
it is used in a great many compds; hence come the pr. names Böðvarr,
Böðvildr, Böðmóðr, vide Lex. Poët.
böðull, m., dat. böðli, [Dan. böddel], an executioner, (mod. word.)
böðvask, að, dep. to rave, Hðm. 21.
BÖGGR, m., dat. böggvi, an obsol. word, a bag; breiðr b., a big bag, in
a metaph. sense, Glúm. (in a verse): the dimin. böggull, m. a small bag, is
in freq. use as a nickname, Arn. S. Bs. i. bögla, að, to shrivel, v. bagla.
BÖL, n., dat. bölvi, gen. pl. bölva, [cp. Goth, balva-vesei and balveins
= GREEK, GREEK; A.S. balew; Engl. bale; Hel. balu; O.H.G. balv;
lost in mod. Germ, and Dan.] :-- bale, misfortune; allit. phrases, böl
and bót, 'bale' and 'bote;' bölva bætr, Stor. 22; þegar böl er hæst er
bót næst, 'when bale is hest, bote is nest,' Morris, E. Engl. Spec, 100;
svá skal böl bæta at bíða annat meira (a proverb), Grett. 123, Fbr. 193;
böl er búskapr (a proverb).
böl-bæn, f. imprecation, Sks. 435, Anecd. 10.
böl-fengi, f. malice, O.H.L. 32.
böll-óttr, adj. ball-shaped, Sks. 634; b. eggskurn, Stj. 12; b. manna
höfuð, Fms. v. 343, Rb. 466.
BÖLLR, m., gen. ballar, dat. belli, [Engl. ball; O.H.G. balla] :-- a
ball, globe: the ball, in the game of cricket, Gísl. 26 (in a verse, A.D.
963), but hardly ever used, knöttr being the common word: a globe, Al.
18; b. jarðar, Sks. 205 B; b. sólar, id., v. 1.: the front of a phalanx, belli
svínfylktar fylkingar, 384 B: a small body of men, Lat. globus, Fms. viii.
406, where some MSS. read bjöllr, probably to avoid the ambiguity: a
peak, mountain, in the local name Ballar-á, a farm in the west of Iceland,
Eb. 2. anatom. the glans penis, Grág. ii. 16.
bölva, að, [Ulf. balvjan = GREEK], to curse, with dat. or absol.,
Stj. 37, 199, Sks. 539, 549, Hom. 33. β. to swear, Sturl. iii. 239.
bölv, n. swearing, (mod.)
bölvan, f. a curse, Stj. 37, 483: swearing, Fær. 239, Hom. 86.
böl-víss, adj. [Ulf. balva-vesei, Hel. balu-veso, = diabolus], 'bale-wise,'
detestable, Hbl. 23:3 nickname, Hkv.
BÖRGR, m. [Dutch and Germ. barg; Engl. barrow], a barrow-hog,
Hd., Lex. Poët.
BÖRKR, m., gen. barkar, dat. berki, bark, Stj. 177, Pr. 473, Am. 17;
börku (acc. pl.), N.G.L. i. 242: a pr. name of a man, Landn.
börr, m. a kind of tree, Edda (Gl.), Lex. Poët. II. a son = burr,
böruðr, m., poët, an ox, Edda (Gl.)
böstl, f., pl. böstlar, arrows, Edda (Gl.), Lex. Poët.
C (cé), the third letter, has all along been waning in Icel. The early
Gothic Runes (Golden horn) use RUNE for k, e.g. RUNE for ek, ego; the
later common Runes have no c. The Anglo-Saxon Runes follow the
Gothic, and use c tor k, as cén, a torch.
A. SPELLING. -- The rule given by the first Icel. grammarian,
Thorodd (A.D. 1140), is curious; he says that he will follow the Scots
in using c with all the vowels, as in Latin, and then makes c serve
instead of k; but, though in other cases he makes the small capitals
serve for double consonants, e. g. uBi, braT, meN, haLar, döG, = ubbi,
bratt, menn, etc., he admits k to mark a double c, and spells söc sake,
but sök sank; lycia to shut, but lykja a knot; vaca to wake, but vaka
vagari; þecia to thatch, but þekia to know. Thorodd gives as his reason
that other consonants have different shapes as small or capital, but c is
uniform, whereas he says that k suits well for a double c, being a Greek
letter itself, and having a shape similar to a double c, namely, RUNE; this
k or double c he calls ecc, but the single c he calls ce, Skálda 108. The
second grammarian (about the end of the 12th century) only admits c
as a final letter, ranking with ð, z, or x, which are never used as initials:
all these letters he calls 'sub-letters;' he thus writes karl, kona, kunna,
but vöc, söc, tac. Such were the grammatical rules, but in practice they
were never strictly followed. As the Anglo-Saxon, in imitation of the
Latin, used c throughout for k, so the earliest Icel. MSS., influenced by
the Anglo-Saxon or by MSS. written in Britain, made free use of it, and
k and c appear indiscriminately; k is more frequent, but c is often used
between two vowels or after a vowel, e.g. taca, lécu, vica, hoc, etc. etc.
In such cases, t and c (k) can often hardly be distinguished; and readings
can sometimes be restored by bearing this in mind, e.g. in Bjarn. S.
(all our MSS. come from a single vellum MS.) the passage 'létu heim at
landinu' should be read 'lécu (léku) honum landmunir,' 16; ' sáttvarr'
is 'sacvarr,' i.e. sakvarr, 51; cp. also such readings as bikdælir instead
of Hitdælir, Gullþ. 3; drickin = dritkinn, id. In Ad. 20 it is uncertain
whether we are to read veclinga- or vetlinga-tös, probably the former.
B. FOREIGN WORDS. -- Throughout the Middle Ages the spelling
remained unsettled, but k gained ground, and at the time of the Reformation,
when printing began, c was only kept to mark the double k,
ek (cut on one face), and in foreign proper names; but it was not
admitted in appellatives such as kirkja, klaustr, klerkr, kór, kross, kalkr
or kaleikr, church (Scot, kirk), cloister, clericus, choir, cross, calix, etc., or
in kista, kastali, kerti, keisari, kær, kærleiki, kyndill, kórona or krúna,
kurteisi, kumpan, kompás, kapítuli, cista, castellum, cern, caesar (as
appell.), carus, caritas, candela, corona, courtesy, company, compass,
chapter. All words of that kind are spelt as if they were indigenous.
The name of Christ is usually in editions of the N.T. and Vidal. spelt
Christus or Christur, but is always sounded as a native word Kristr or
Kristur, gen. Krists, dat. Kristi; in modern books it is also spelt so, and
almost always in hymns and rhymes, ancient as well as modern, e.g.
Stríðsmenn þá höfðu krossfest Krist | skiptu í staði fjóra fyrst, Pass. 36. I,
19.1, 3, 10.1, 14.1, 15.2, 16.1, 49.4; Postula kjöri Kristur þrjá, 41;
Stríðsmenn Krist úr kúpu færðu, 30.1; Framandi maðr mætti Kristi | hér
má fínna hvern það lystir, 30.6, 46.12. Icel. also spell Kristinn, Kristilegr,
Christian; kristna, to christen, etc. β. in the middle of syllables
k for c is also used in words of foreign origin, Páskar = Pascha, Passover;
dreki = draco; leikmenn = laici; Sikley or Sikiley = Sicilia; Grikland
or Grikkland = Greece. In modern books of the last fifty years
ck is turned into kk; and even C in proper names is rendered by K,
except where it is sounded as S; thus Icel. spell Caesar, Cicero, Cyprus;
for Sesar, Sisero, Syprus, Silisia -- although even this may be seen in
print of the last ten or twenty years -- is a strange novelty. There
is but one exception, viz. the proper name Cecilia, which, ever since
the Reformation, has been spelt and pronounced Sesselja; where,
however, the name occurs in old writers, e.g. the Sturl. i. 52 C, it is
always spelt in the Latin form. Latin and foreign words are spelt with
c in some MSS. communis-bók, f. a missal, Vm. 52. concurrentis-öld,
f. dies concurrentes, Rb. crucis-messa = kross-messa, K.Þ.K.
&hand; A digraph ch = k is at times found in MSS., as michill = mikill,
etc. C is used in nearly all MSS. to mark 100; the Arabian figures,
however, occur for the first time in the Hauks-bók and the chief MSS.
of the Njála (all of them MSS. of from the end of the 13th to the beginning
of the 14th century), but were again disused till about the time
of the Reformation, when they came into use along with print. An
inverted c (&c-reversed-long;) is sometimes in very early MSS. used as an abbreviation
for con (kon), thus &c-reversed-long;ugr = konungr, &c-reversed-long;a = kona, &c-reversed-long;or = konor = konur;
hence the curious blunder in the old Kd. of Páls. S., Bs. i. 140, viz. that
a bishop had to take charge of women and clergy instead of choir and
clergy, the word cór of the MSS. being mistaken for &c-reversed-long;or (konor). In
MSS. of the 15th century c above the line is used as an abbreviation,
e.g. t&c-super;a = taka, t&c-super;r = tekr, m&c-super;ill = mikill, etc.
D
D (dé) is the fourth letter of the alphabet; it is also written Ð ð (eð).
The Gothic Runes have a special sign for the d RUNE or RUNE, namely, a
double D turned together; this d is found on the Runic stone at Tune,
the Golden horn, and the Bracteats. The reason why this character was
used seems to have been that the Latin d RUNE was already employed to
mark the th sound (RUNE), which does not exist in Latin. The Anglo-
Saxon Runes follow the Gothic; again, the common Scandinavian Runes
have no d, but use the tenuis t, to mark both d and t.
A. PRONUNCIATION, etc. -- The Icel. has a double d sound, one hard
(d) and one soft (ð commonly called 'stungið (cut) dé'); the hard d is
sounded as the Engl. d in dale, day, dim, dark; the soft ð as the soft
Engl. th in father, mother, brother, but is only used as a final or medial,
though it occurs now and then in early MSS. to mark this sound at the
beginning of words, e. g. ðar, ðinn, ðegar, but very rarely.
B. SPELLING. -- In very early Icel. MSS. the soft d in the middle or
end of words was represented by þ (th); thus we read, bloþ, faþir,
moþir, guþ, orþ, eymþ, sekþ, dypþ, etc., blood... depth, etc. Even
Thorodd docs not know the form ð, which was borrowed from the
A.S. at the end of the 12th century, and was made to serve for the soft
th sound in the middle or end of words, þ being only used at the beginning
of syllables; but the old spelling with þ in the middle and at the
end of syllables long struggled against the Anglo-Saxon ð, and most old
vellum MSS. use ð and þ indiscriminately (bloþ and bloð); some use þ as
a rule, e. g. Cod. Upsal. (Ub.) of the Edda, written about A.D. 1300,
Ed. Arna-Magn. ii. 250 sqq. At the beginning of the 14th century ð
prevailed, but again lost its sway, and gave place to d, which marks
both the hard and soft d sound in all MSS. from about A.D. 1350 sqq.
Thenceforward ð was unknown in Icel. print or writing till it was
resumed in the Ed. of Njála A.D. 1772 (cp. also the introduction to the
Syntagma de Baptismo, A.D. 1770), and was finally introduced by Rask
in common Icel. writing about the beginning of this century; yet many
old people still keep on writing d throughout (fadir, modir). On the other
hand, Norse (Norwegian) MSS. (laws) never use. a middle or final þ; and
such words as oþr, goþr in a MS. are a sure mark of its Icel. origin.
C. CHANGES: I. assimilation: 1. ðd change into dd,
as in the feminines breidd, vídd, sídd, from breiðr, víðr, síðr; pret. beiddi,
leiddi, ræddi, hæddi, hlýddi, etc., from beiða, ræða, hlýða, etc. 2.
ðt into tt, adj. neut., gott, ótt, brátt, leitt, from góðr, óðr, bráðr,
leiðr. 3. the Goth, zd, Germ, and Engl. rd into dd in words
such as rödd = Goth. razda; oddr = Germ, ort; hodd = Engl. hoard,
Goth. huzd; gaddr = Goth. gazds, etc. Those words, however, are
few in number. II. the initial þ of a pronoun, if suffixed to the
verb, changes into ð or d, and even t, e.g. far-ðu, gör-ðu, sjá-ðu, fá-ðu,
bú-ðu, = far þú (imperat.), etc.; kalla-ðu, tala-ðu, = kalla þú, tala þú;
or kon-du, leid-du, bíd-du, sýn-du, sen-du, = kom þú, leið þú, etc.; or t,
hal-tu, vil-tu, skal-tu, ben-tu, hljót-tu, = hald þú, vilt þú, skalt þú,
bend þú, hljót þu; and even so the plur. or dual -- komi-ðið, haldi-ðið,
ætli-ðið, vilið-ið, göri-ðér, gangi-ðér, = komi þið ... gangi þér; or
following conjunctions, efað-ðú = ef að þú, síðan-ðú = síðan þú, áðren-ððí = áðr en þú. III. change of d into ð: 1. d, whether
radical or inflexive, is spelt and pronounced ð after a vowel and an r or f,
g, e.g. blóð, þjóð, biðja, leið, nauð, hæð, brúðr, bæði, borð, orð, garðr,
ferð, görð, bragð, lagði, hægð, hafði, höfðum (capitibus), etc. This is
without regard to etymology, e.g. Goth, þiuda (gens) and þjuþ (bonum)
are equally pronounced and spelt 'þjóð;' Goth. dauþs and dêds, Icel.
dauði and dáð; Goth, guþ (deus) and gôds (bonus), Icel. guð, góðr;
Goth. fadar, bruþar, Icel. faðir, bróðir, cp. Germ, vater, mutter, but
bruder; Goth, vaurd and gards, Icel. orð, garðr; Engl. burden and
birth, Icel. byrðr, burðr, etc. Again, in some parts of western Icel. rð,
gð, and fd are pronounced as rd, gd, fd, ord, Sigurd, gerdu (fac), bragd
(with a soft g, but hard d), hafdi (with a soft f and hard d); marks of
this may be found in old MSS., e.g. Cod. Reg. (Kb.) of Stem. Edda. 2.
an inflexive d is sounded and spelt ð: α. after k, p, e.g. in pret. of
verbs, steypði, gleypði, klípði, drúpði, gapði, glapði, steikði, ríkði, sekði,
hrökði, hneykði, blekði, vakði, blakði, etc., from steypa, klípa, drúpa,
gapa, glepja, steikja, ríkja, sekja, hrökkva, hneykja, blekkja, vekja, or
vaka, etc.; and feminines, sekð, eykð, dýpð, etc. β. after the liquids
l, m, n in analogous cases, valði, dulði, hulði, deilði, and dæmði, sæmði,
dreymði, geymði, samði, framði, and vanði, brenði, etc., from dylja, deila,
dreyma, semja, venja, brenna, etc.; feminines or nouns, sæmð, fremð,
vanði (use), ynði (delight), anði (breath), synð (sin): these forms are
used constantly in very old MSS. (12th century, and into the 13th); but
then they changed -- lð, mð, nð into ld, md, nd, and kð, pð into kt, pt,
etc. γ. after s (only on Runic stones; even the earliest Icel. MSS.
spell st), e.g. raisþi = reisti from reisa. In MSS. of the middle of that century,
such as the Ó.H., Cod. Reg. of the Eddas and Grágás, the old forms
are still the rule, but the modern occur now and then; the Grágás in
nineteen cases out of twenty spells sekð (culpa), but at times also 'sekt;'
kð, pð were first abolished; the liquids kept the soft d till the end of the
century, and lð, mð, nð is still the rule in the Hauksbók; though even the
chief vellum MS. of the Njála (Arna-Magn. no. 468) almost constantly uses
the modern ld, md, nd. As to kt and pt, the case is peculiar; in early
times the Icel. pronounced dýpð or dýpþ etc. exactly as the English at present
pronounce depth; but as the Icel. does not allow the concurrence of
two different tenues, the modern pt and kt are only addressed to the eye;
in fact, when ð became t, the p and k were at once changed into f and
g. The Icel. at present says dýft, segt, just as he spells September, October,
but is forced to pronounce 'Seft-,' 'Ogt-.' The spelling in old MSS.
gives sometimes a clear evidence as to the etymology of some contested
words, e.g. the spelling eykð (q.v.) clearly shews that the word is not
akin to Lat. octo, but is derived from auka (augere), because else it
would have been formed like nótt, átta, dóttir, Lat. noct-, octo, Gr.
GREEK so anði, synð, shew that the d in both cases is inflexive, not
radical, and that an, syn are the roots, cp. Gr. GREEK and Germ, sühnen;
but when editors or transcribers of Icel. MSS. -- and even patriotic imi-
tators of the old style -- have extended the ð to radical ld, nd, and write
lanð, banð, hönð, valð, etc., they go too far and trespass against the law
of the language. It is true that 'land' is in Icel. MSS. spelt 'lð,' but
the stroke is a mark of abbreviation, not of a soft d.
D. INTERCHANGE (vide p. 49): I. between Greek, Latin,
and Scandinavian there are but few words to record, GREEK = dóttir,
GREEK = dyr, GREEK = dyrr, GREEK and GREEK = dá and deyja, GREEK = díar,
GREEK = dalr (arcus), and perhaps GREEK = dómr; Lat. truncus = draugr,
trabere = draga. II. between High German on the one hand,
and Low German with Scandinavian on the other hand, a regular inter-
change has taken place analogous to that between Latin-Greek and
Teutonic; viz. Scandin.-Engl. d, t, þ answer to H.G. t, z, d, e.g. Icel.
dagr, Engl. day = H. G. tag; Icel. temja, Engl. tame = H.G. zähnen;
Icel. þing, Engl. thing = H.G. ding.
&hand; In very early Icel. MSS. we find the old Latin form d, which
sometimes occurs in the Kb. of the Sæm. Edda, but it is commonly UNKNOWN,
whence ð is formed by putting a stroke on the upper part, A.S. ð this
shews that the ð is in form a d, not a þ (th); vide more on this subject
in the introduction to þ Thorodd calls the capital D edd, the d dé.
daðra, að, d. róunni, dat. to wheedle.
dafi, a, m. or dafar, f. pl. a dub. word, a shaft (?), Akv. 4, 14.
dafla, að, and damla, with dat. to dabble with the oar, up and down,
metaph. from churning, Krók. 59 C. damla, u, f., is used of a small
roll of butter just taken from the churn, það er ekki fyrsta damlan sem
þú færð, Brúnn, Ísl. Þjóðs. ii. 124.
dafna, að, to thrive well, a nursery term, used of babies. dafnan, f.
thriving; döfnunar-barn, etc.
daga, að, to dawn; eptir um morguninn er trautt var dagað, Eg. 360;
þegar er hann sá at dagaði, Fms. v. 21; hvern daganda dag, Mar. (Fr.):
impers., e-n dagar uppi, day dawns upon one, in the tales, said of hobgoblins, dwarfs, and giants, uppi ertu nú dvergr um dagaðr, nú skínn
sól í sali, Alm. 36, cp. Hkv. Hjörv. 29, 30; en Bárðdælingar segja hana
(acc. the giantess) hafi dagat uppi þá þau glímdu, Grett. 141: single
stone pillars are freq. said in Icel. to be giants or witches turned into
stone on being caught by daylight, and are called Karl, Kerling, vide
Ísl. Þjóðs. i. 207 sqq.
dagan, dögur (deging, Sturl. i. 83 C), f. dawn, daybreak; í dagan,
Edda 24; en er kom at d., 29; litlu fyrir d., 30, O.H.L. 51; um morg-
uninn í d., Fms. ix. 258; í dögun, Eg. 261; i öndverða d., Sturl. ii. 249.
dag-drykkja, u, f. a morning-draught, which was taken after the
dagverðr, Orkn. 276, Fas. iii. 42.
dag-far, n. a 'day-fare,' journey, used in dat. in the phrase, fara dagfari
ok náttfari, to travel day and night, Fms. i. 203; hann hafði farit norðan
dagfari, in a single day's journey, ix. 513. 2. mod. and theol. the
'journey of life,' daily course, conduct; hence dagfars-góðr, adj. good
and gentle.
dag-fasta, u, f. fasting by day, K.Þ.K. 106, Hom. 73.
dag-fátt, n. adj., in the phrase, verða d., to lose the daylight, to be over-taken by night, Fms. xi. 142, Rb. 376, Ver. 24.
dag-ferð, dag-för, f. a day's journey, Symb. 15, Fms. xi. 440, Stj. 65.
dag-ganga, u, f. a day's walk, Fas. iii. 643.
dag-geisli, a, m. a day-beam, Bjarn. 46, name given to a lady-love.
dag-langr, adj. [A.S. dœglang], all day long; d. erfiði, toil all day long,
Sks. 42; daglangt, all this day long, for this day, Eg. 485, Fms. ii. 268.
dag-lát, n. pl. day-dreams, vide dreyma.
dag-leið, f. a day's journey, Fms. vii. 110, Hkr. i. 45; fara fullum
dagleiðum, Grág. i. 48.
dag-lengis, adv. all day long, Korm. (in a verse), Karl. 481.
dag-ligr, adj. (-liga, adv.), daily, Fms. ix. 407, Sks. 42, Dipl. iii. 14,
H. E. i. 432, Vm. 139.
dag-mál, n. (vide dagr), prop. 'day-meal,' one of the divisions of the
day, usually about 8 or 9 o'clock A. M.; the Lat. hora tertia is rendered
by 'er vér köllum dagmál, 'which we call d., Hom. 142; cnn er ekki
liðit af dagmálum, Hom. (St.) 10. Acts ii. 15; in Glúm. 342 we are told that the young Glum was very lazy, and lay in bed till day-meal every
morning, cp. also 343; Hrafn. 28 and O.H.L. 18 -- á einum morni milli
rismála ok dagmála -- where distinction is made between rismál (rising
time) and dagmál, so as to make a separate dagsmark (q.v.) of each of
them; and again, a distinction is made between 'midday' and dagmal,
Ísl. ii. 334. The dagmal is thus midway between 'rising' and 'midday,' which accords well with the present use. The word is synonymous
with dagverðarmál, breakfast-time, and denotes the hour when the ancient
Icel. used to take their chief meal, opposed to náttmál, night-meal or
supper-time, Fms. viii. 330; even the MSS. use dagmál and dagverðarmál indiscriminately; cp. also Sturl. iii. 4 C; Rb. 452 says that at full
moon the ebb takes place 'at dagmálum.' To put the dagmál at 7.30
A.M., as Pál Vídalin does, seems neither to acccord with the present use
nor the passage in Glum or the eccl. hora tertia, which was the nearest
hour answering to the Icel, calculation of the day. In Fb. i. 539 it is
said that the sun set at 'eykð' (i.e. half-past three o'clock), but rose at
'dagmál' which puts the dagmal at 8.30 A.M. COMPDS: dagmála-
staðr, m. the place of d. in the horizon, Fb. I. dagmala-tið, f.
morning terce, 625. 176.
dag-messa, u, f. day-mass, morning terce, Hom. 41.
DAGR, m., irreg. dat. degi, pl. dagar: [the kindred word dœgr with a
vowel change from ó (dóg) indicates a lost root verb analogous to ala,
ól, cp. dalr and dælir; this word is common to all Teutonic dialects;
Goth. dags; A.S. dag; Engl. day; Swed.-Dan. dag; Germ, tag; the
Lat. dies seems to be identical, although no interchange has taken place] :-- a day; in different senses: 1. the natural day :-- sayings referring
to the day, at kveldi skal dag leyfa, at eventide shall the day be praised,
Hm. 80 ; allir dagar eiga kveld um síðir; mörg eru dags augu, vide
auga; enginn dagr til enda tryggr, no day can be trusted till its end; allr
dagr til stefnu, Grág. i. 395, 443, is a law phrase, -- for summoning was
lawful only if performed during the day; this phrase is also used metaph. = 'plenty of time' or the like: popular phrases as to the daylight are
many -- dagr rennr, or rennr upp, and kemr upp, the day rises, Bm. 1;
dagr í austri, day in the east, where the daylight first appears; dagsbrún,
'day's brow,' is the first streak of daylight, the metaphor taken from the
human face; lysir af degi, it brightens from the day, i.e. daylight is
appearing; dagr ljómar, the day gleams; fyrir dag, before day; móti
degi, undir dag, about daybreak; komið at degi, id., Fms. viii. 398;
dagr á lopti, day in the sky; árla, snemma dags, early in the morning,
Pass. 15. 17; dagr um allt lopt, etc.; albjartr dagr, hábjartr d., full day,
broad daylight; hæstr dagr, high day; önd-verðr d., the early day =
forenoon, Am. 50; miðr dagr, midday, Grág. i. 413, 446, Sks. 217, 219;
áliðinn dagr, late in the day, Fas. i. 313; hallandi dagr, declining day; at
kveldi dags, síð dags, late in the day, Fms. i. 69. In the evening the day
is said to set, hence dag-sett, dag-setr, and dagr setzt; in tales, ghosts and
spirits come out with nightfall, but dare not face the day; singing merry
songs after nightfall is not safe, það kallast ekki Kristnum leyft að kveða
þegar dagsett er, a ditty; Syrpuvers er mestr galdr er í fólginn, ok eigi er
lofat at kveða eptir dagsetr, Fas. iii. 206, Ísl. Þjóðs. ii. 7, 8: the daylight
is symbolical of what is true or clear as day, hence the word dagsanna, or
satt sem dagr, q.v. 2. of different days; í dag, to-day, Grág. i. 16,
18, Nj. 36, Ld. 76, Fms. vi. 151; í gær-dag, yesterday; í fyrra dag, the day
before yesterday, Háv. 50; í hinni-fyrra dag, the third day; annars dags,
Vígl. 23, Pass. 50. I; hindra dags, the hinder day, the day after to-mor-
row, Hm. 109; dag eptir dag, day after day, Hkr. ii. 313; dag frá degi,
from day to day, Fms. ii. 230; hvern dag frá öðrum, id., Fms. viii. 182;
annan dag frá öðrum. id., Eg. 277; um daginn, during the day; á dögunum.
the other day; nótt ok dag, night and day; liðlangan dag, the 'life-long'
day; dögunum optar, more times than there are days, i.e. over and over
again, Fms. x. 433; á deyjanda degi, on one's day of death, Grág. i.
402. β. regu-dagr, a rainy day: sólskins-dagr, a sunny day; sumar-
dagr, a summer day; vetrar-dagr, a winter day; hátíðis-dagr, a feast day;
fegins-dagr, a day of joy; dóms-dagr, the day of doom, judgment day, Gl.
82, Fms. viii. 98; hamingju-dagr, heilla-dagr, a day of happiness; gleði-
dagr, id.; brúðkaups-dagr, bridal-day; burðar-dagr, a birthday. 3. in
pl. days in the sense of times; aðrir dagar, Fms. i. 216; ek ætlaða ekki
at þessir dagar mundu verða, sem nú eru orðnir, Nj. 171; góðir dagar,
happy days, Fms. xi. 286, 270; sjá aldrei glaðan dag (sing.), never to
see glad days. β. á e-s dögum, um e-s daga eptir e-s daga, esp. of
the lifetime or reign of kings, Fms.; but in Icel. also used of the lög-
sögumaðr, Jb. repeatedly; vera á dögum, to be alive; eptir minn dag,
'after my day,' i.e. when I am dead. γ. calendar days, e.g. Hvita-
dagar, the White days, i.e. Whitsuntide; Hunda-dagar, the Dog days;
Banda-dagr, Vincula Petri; Höfuð-dagr, Decap. Johannis; Geisla-dagr,
Epiphany; Imbru-dagar, Ember days; Gang-dagar, 'Ganging days,' Ro-
gation days; Dýri-dagr, Corpus Christi; etc. 4. of the week-
days; the old names being Sunnu-d. or Drottins-d., Mána-d., Týs-d.,
Öðins-d., Þórs-d., Frjá-d., Laugar-d. or Þvátt-d. It is hard to understand
how the Icel. should be the one Teut. people that have disused the old
names of the week-days; but so it was, vide Jóns S. ch. 24; fyrir bauð
hann at eigna daga vitrum mönnum heiðnum, svá sem at kalla Týrsdag
Óðinsdag, eðr Þórsdag, ok svá um alla vikudaga, etc., Bs. i. 237, cp. 165.
Thus bishop John (died A.D. 1121) caused them to name the days as
the church does (Feria sccunda, etc.); viz. Þriði-d. or Þriðju-d., Third-day = Tuesday,
Rb. 44, K.Þ.K. 100, Ísl. ii. 345; Fimti-d., Fifth-day -- Thursday, Rb. 42, Grág.
i. 146, 464, 372, ii. 248, Nj. 274; Föstu-d.,
Fast-day = Friday; Miðviku-d., Midweek-day = Wednesday, was borrowed from
the Germ. Mittwoch; throughout the 12th and 13th centuries, however, the old and new
names were used indiscriminately. The
question arises whether even the old names were not imported from
abroad (England); certainly the Icel. of heathen times did not reckon by
weeks; even the word week (vika) is probably of eccl. Latin origin
(vices, recurrences). It is curious that the Scandinavian form of Friday,
old Icel. Frjádagr, mod. Swed.-Dan. Fredag, is A.S. in form; 'Frjá-,'
'Fre-,' can hardly be explained but from A.S. Freâ-, and would be an
irregular transition from the Norse form Frey. The transition of ja
into mod. Swed.-Dan. e is quite regular, whereas Icel. ey (in Frey)
would require the mod. Swed.-Dan. ö or u sound. Names of weekdays
are only mentioned in Icel. poems of the 11th century (Arnór,
Sighvat); but at the time of bishop John the reckoning by weeks was
probably not fully established, and the names of the days were still new
to the people. 5. the day is in Icel. divided according to the posi-
tion of the sun above the horizon; these fixed traditional marks are
called dags-mörk, day-marks, and are substitutes for the hours of
modern times, viz. ris-mál or miðr-morgun, dag-mál, há-degi, mið-degi
or mið-mundi, nón, miðr-aptan, nátt-mál, vide these words. The middle
point of two day-marks is called jafn-nærri-báðum, in modern pronunciation
jöfnu-báðu, equally-near-both, the day-marks following in the genitive;
thus in Icel. a man asks, hvað er fram orðið, what is the time? and the
reply is, jöfnubáðu miðsmorguns og dagmála, half-way between mid-morn-
ing and day-meal, or stund til (to) dagmála; hallandi dagmál, or stund af
(past) dagmálum; jöfnu-báðu hádegis og dagmúla, about ten or half-
past ten o'clock, etc. Those day-marks are traditional in every farm, and
many of them no doubt date from the earliest settling of the country.
Respecting the division of the day, vide Pál Vídal. s.v. Allr dagr til
stefnu, Finnus Johann., Horologium Island., Eyktamörk Íslenzk (published
at the end of the Rb.), and a recent essay of Finn Magnusson. II. denoting a term, but only in compounds, dagi, a, m.,
where the weak form is used, cp. ein-dagi, mál-dagi, bar-dagi, skil-
dagi. III. jis a pr. name, Dagr, (freq.); in this sense the dat. is
Dag, not Degi, cp. Óðinn léði Dag (dat.) geirs síns, Sæm. 114. COMPDS:
daga-tal, n. a tale of days, Rb. 48. dags-brun, v. above. dags-
helgi, f. hallowedness of the day, Sturl. i. 29. dags-ljós, n. daylight,
Eb. 266. dags-mark, v. above. dags-megin, n., at dags magni,
in full day, 623. 30. dags-munr, m. a day's difference; svá at d.
sér á, i.e. day by day, Stj.
dag-ráð, n. [A.S. dagrêd = daybreak], this word is rarely used, Eg.
53, 174, Fms. i. 131; in the last passage it is borrowed from the poem
Vellekla, (where it seems to be used in the A.S. sense; the poet speaks
of a sortilege, and appears to say that the sortilege told him to fight at
daybreak, then he would gain the day); the passages in prose, however,
seem to take the word in the sense of early, in good time.
dag-ríki, n. (dag-rikt, n. adj., N. G. L. i. 342, 343, v.l.), in the
phrase, bæta sem d. er til, of the breach of a Sunday or a holy day, to pay
according to 'the day's might,' i.e. according to the time of the day at
which the breach is committed, N.G.L. i. 342, 343, 348, 349; or does
it mean 'the canonical importance' of the day (Fr.) ?
dag-róðr, m. a day's rowing, A.A. 272.
dag-sanna, u, f. true as day, Nj. 73, Fær. 169, Fas. i. 24, cp. Eb. 60.
dag-setr (dag-sáter, Sturl. iii. 185 C), n. 'day-setting,' nightfall; um
kveld nær dagsetri, Landn. 285; í d., Fms. v. 331, ix. 345; leið til dag-
setrs, Grett. III; d. skeið, Fms. ix. 383. dag-sett, n. adj. id., Háv.
40; vide dagr.
dag-sigling, f. a day's sailing, journey by sea, Rb. 482.
dag-skemt, f. a day's amusement, games, telling stories, or the like,
Sturl. i. 63 C, (dagskemta, gen. pl.)
dag-skjarr, adj. 'day-scared,' shunning daylight, poët. epithet of a
dwarf, Ýt. 2.
dag-slátta, u, f. a day's mowing, an Icel. acre field, measuring 900
square fathoms (Icel. fathom = about 2 yards), to be mown by a single
man in a day, Dipl. v. 28, Ísl. ii. 349.
dag-stingr, m. the 'day-sting,' daybreak, Greg. 57, (rare.)
dag-stjarna, u, f. the morning star, Lucifer, Al. 161, Sl. 39.
dag-stund, f. day time, a whole day, K.Þ.K. 6; dagstundar Leið, a
'Leet' (i.e. meeting) lasting a day, Grág. i. 122 :-- elsewhere dagstund
means an hour in the day time = stund dags.
dag-stæddr, adj. fixed as to the day, Thom. 56, Fms. xi. 445.
dag-tíð, f. [A. S. dagtid], day-service, 673. 60, 625. 177, Sks. 19.
dag-veizla, u, f. help to win the day, = liðveizla, Fas. iii. 336.
dag-verðr and dög-urðr, m., gen. ar, pl. ir, [Dan. davre], 'day-
meal,' the chief meal of the old Scandinavians, taken in the forenoon at
the time of dagmál, opp. to nátturðr or náttverðr (mod. Dan. nadver), supper; corresponding as to time with the mod. Engl. breakfast, as to
the nature of the meal with the Engl. dinner. The old Scandinavians
used to take a hearty meal before going to their work; cp. Tac. Germ.
22. An early and a hearty meal were synonymous words (vide árlegr);
the old Hávamál advises men to go to the meeting 'washed and with
full stomach' (þveginn ok mettr), but never to mind how bad their dress,
shoes, or horse may be; and repeats the advice to take 'an early meal'
even before visiting a friend, 32, cp. Hbl. 3. Several places in Icel. took
their name from the settlers taking their first ' day-meal, ' e.g. Dög-
urðar-nes, Dögurðar-á, Landn. 110, 111, cp. also Gísl. 12. The Gr.
GREEK is rendered by dagverðr, Greg. 43. Matth. xxii. 4; but in the
Icel. N. T. of 1540 sq. GREEK is constantly rendered by kveld-máltíð;
eta dögurð, Landn. l.c., Nj. 175, Gísl. 1. c.; sitja yfir dagverði, Eg. 564,
577, Ísl. ii. 336, Fms. iv. 337, ix. 30; dögurðar borð, a day-meal table,
in the phrase, sitja at dögurðar borði, to sit at table, Fms. i. 40, vi. 411,
Hkr. i. 153, iii. 157; dögurðar-mál and dögurðarmál-skeið, the day-meal
time, time of the day-meal, Fms. viii. 330, v.l.; um morguninn at dag-
verðar máli, 443, Eg. 564, Edda 24, Hom. 91 (in pl.), O. H. L. 19.
COMPD: dagverðar-drykkja, f. = dagdrykkja, the drinking after dag-
verðr, Fas. iii. 530, Mag. 3.
dag-villr, adj. 'day-wild,' i. e. not knowing what day it is, K. Á. 190,
N. G. L. i. 342.
dag-vöxtr, m. daily growth; in the phrase, vaxa dagvöxtum, to wax
day by day, Finnb. 216, Eb. 318.
dag-þing, n. and dag-þingan, f. a conference, Ann. 1391; vera í d.
við e-n, Fms. iii. 201, Bs. i. 882, freq. in Thom.
dag-þinga, að, to hold conference with one, D. N., Thom. (freq.)
dala, að, to be dented; dalaði ekki né sprakk, Eg. 769, cp. Fas. iii.
12 (the verse).
dal-búi (dalbyggi, Sd. 214), a, m, a dweller in a dale, Grett. 141 A.
dal-bygð, f. a dale-country, Stj. 380, Hkr. ii. 8.
dal-land, n. dale-ground, Grág. ii. 257.
DALLR, m. a small tub, esp. for milk or curds; bæði byttur og dallar,
Od. ix. 222, Snót 99.
dalmatika, u, f. a dalmatic, Stj., Fms. iii. 168, Vm. 2, 123.
DALR, s, m., old pl. dalar, acc. dala, Vsp. 19, 42, Hkv. i. 46; the
Sturl. C still uses the phrase, vestr í Dala; the mod. form (but also used
in old writers) is dalir, acc. dali, Hkv. Hjörv. 28; old dat. sing, dali,
Hallr í Haukadali, Íb. 14, 17; í Þjórsárdali, í Örnólfsdali, 8, Hbl. 17;
mod. dal; dali became obsolete even in old writers, except the earliest,
as Ari: [Ulf. dais = GREEK Luke iii. 10, and GREEK vi. 39; A.S. dæl;
Engl. dale; Germ, tal (thal); cp. also Goth, dalaþ = GREEK and dala above;
up og dal, up hill and down dale, is an old Dan. phrase] :-- a dale; allit.
phrase, djúpir dalir, deep dales, Hbl. 1. c.; dali döggótta, bedewed dales,
Hkv. 1. c.; the proverbial saying, láta dal mæta hóli, let dale meet hill,
'diamond cut diamond,' Ld. 134, Fms. iv. 225: dalr is used of a dent
or hole in a skull, dalr er í hnakka, Fas. iii. 1. c. (in a verse): the word
is much used in local names, Fagri-dalr, Fair-dale; Breið-dalr, Broad-
dale; Djúpi-dalr, Deep-dale; Þver-dalr, Cross-dale; Langi-dalr, Lang-
dale; Jökul-dalr, Glacier-dale, (cp. Langdale, Borrodale. Wensleydale, etc.
in North. E.); 'Dale' is a freq. name of dale counties, Breiðatjarðar-dalir,
or Dalir simply, Landn.: Icel. speak of Dala-menn, 'Dales-men' (as in
Engl. lake district); dala-fífi, a dale-fool, one brought up in a mean or
despised dale, Fas. iii. 1 sqq.: the parts of a dale are distinguished, dals-
botn, the bottom of a dale, ii. 19; dals-öxl, the shoulder of a dale; dals-
brún, the brow, edge of a dale; dals-hlíðar, the sides, slopes of a dale; dala-
drög, n. pl. the head of a dale; dals-mynni, the mouth of a dale, Fms. viii.
57; dals-barmr, the 'dale-rim,' = dals-brun; dals-eyrar, the gravel beds
spread by a stream over a dale, etc. :-- in poetry, snakes are called dale-
fishes, dal-reyðr, dal-fiskr, dal-ginna, etc., Lex. Poët. [It is interesting
to notice that patronymic words derived from 'dale' are not formed with
an e (vowel change of a), but an œ, æ (vowel change of ó), Lax-drœlir,
Vatns-dœlir, Hauk-dœlir, Hit-dœlir, Sýr-drœll, Svarf-dœlir ..., the men
from Lax(ár)dalr, Vatnsdal, Haukadal, Hitardal, etc.; cp. the mod.
Norse Dölen = man from a dale; this points to an obsolete root word
analogous to ala, ól, bati, bót; vide the glossaries of names to the
Sagas, esp. that to the Landn.] II. a dollar (mod.) = Germ.
Joachims-thaler, Joachims-thal being the place where the first dollars
were coined.
dalr, m., gen. dalar, poët. a bow. Lex. Poët.; this word has a different
inflexion, and seems to be of a different root from the above; hence in
poetry the hand is called dal-nauð, the need of (force applied to) the bow,'
and dal-töng, as the bow is bent by the hand.
dal-verpi, n. a little dale, Nj. 132, Fms. vi. 136, Al. 41.
damma, u, f. [domina], a dame, Fr. (for. and rare); hence in mod.
use madama, madame.
dammr, m. a dam, D. N. COMPDS: damm-stokkr, m. a sluice.
damm-stæði, n. a dam-yard, D. N. (for. and rare).
dampr, danpr, m. [Germ, dampf], steam, (mod. word.) 2. a pr.
name, Rm., Yngl. S.
dan, m. [dominus], sir. D.N.; hence comes perhaps the mod. Icel. word
of-dan, það er mér ofdan, 'tis too great a honour for me; else the word
is quite out of use.
Danskr, adj., Danir, pl. Danes; Dan-mörk, f. Denmark, i.e. the
mark, march, or border of the Danes; Dana-veldi, n. the Danish empire;
Dana-virki, n. the Danish wall, and many compds, vide Fms. xi. This
adj. requires special notice, because of the phrase Dönsk tunga (the Danish
tongue), the earliest recorded name of the common Scandinavian tongue.
It must be borne in mind that the 'Danish' of the old Saga times applies
not to the nation, but to the empire. According to the researches of
the late historian P.A. Munch, the ancient Danish empire, at least at
times, extended over almost all the countries bordering on the Skagerac
(Vík); hence a Dane became in Engl. synonymous with a Scandinavian;
the language spoken by the Scandinavians was called Danish; and
'Dönsk tunga' is even used to denote Scandinavian extraction in the
widest extent, vide Sighvat in Fms. iv. 73, Eg. ch. 51, Grág. ii. 71, 72.
During the 11th and 12th centuries the name was much in use, but as
the Danish hegemony in Scandinavia grew weaker, the name became
obsolete, and Icel. writers of the 13th and 14th centuries began to use
the name 'Norræna,' Norse tongue, from Norway their own mother
country, and the nearest akin to Icel. in customs and idiom. 'Swedish'
never occurs, because Icel. had little intercourse with that country,
although the Scandinavian tongue was spoken there perhaps in a more
antique form than in the sister countries. In the 15th century, when
almost all connection with Scandinavia was broken off for nearly a century,
the Norræna in its turn became an obsolete word, and was replaced
by the present word 'Icelandic,' which kept its ground, because the language
in the mean time underwent great changes on the Scandinavian
continent. The Reformation, the translation of the Old and New Testaments
into Icelandic (Oddr Gotskalksson, called the Wise, translated
and published the N.T. in 1540, and bishop Gudbrand the whole Bible
in 1584), a fresh growth of religious literature, hymns, sermons, and
poetry (Hallgrímr Pétrsson, Jón Vídalín), the regeneration of the old
literature in the 17th and 18th centuries (Brynjólfr Sveinsson, Arni
Magnússon, Þormóðr Torfason), -- all this put an end to the phrases
Dönsk tunga and Norræna; and the last phrase is only used to denote
obsolete grammatical forms or phrases, as opposed to the forms and
phrases of the living language. The translators of the Bible often say
'vort Íslenzkt mál,' our Icelandic tongue, or 'vort móður mál,' our
mother tongue; móður-málið mitt, Pass. 35. 9. The phrase 'Dönsk
tunga' has given rise to a great many polemical antiquarian essays: the
last and the best, by which this question may be regarded as settled, is
that by Jon Sigurdsson in the preface to Lex. Poët.; cp. also that of
Pál Vídalín in Skýr. s.v., also published in Latin at the end of the old
Ed. of Gunnl. Saga, 1775.
DANZ, mod. dans, n. a word of for. origin; [cp. mid. Lat. dansare;
Fr. danser; Ital. danzare; Engl. dance; Germ. tanz, tanzen.] This word
is certainly not Teutonic, but of Roman or perhaps Breton origin: the Icel.
or Scandin. have no genuine word for dancing, -- leika means 'to play' in
general: the word itself (danza, danz, etc.) never occurs in the old Sagas
or poetry, though popular amusements of every kind are described there;
but about the end of the 11th century, when the Sagas of the bishops
(Bs.) begin, we find dance in full use, accompanied by songs which are
described as loose and amorous: the classical passage is Jóns S. (A.D.
1106-1121), ch. 13. Bs. i. 165, 166, and cp. Júns S. by Gunnlaug, ch.
24. Bs. i. 237 -- Leikr sá var kær mönnum áðr en hinn heilagi Jón varð
biskup, at kveða skyldi karlmaðr til konu í danz blautlig kvæði ok rægilig;
ok kona til karlmanns mansöngs vísur; þenna leik lét hann af taka ok
bannaði styrkliga; mansöngs kvæði vildi hann eigi heyra né kveða láta,
en þó fékk hann því eigi af komið með öllu. Some have thought that
this refers to mythical (Eddic) poetry, but without reason and against
the literal sense of the passage; the heathen heroic poems were certainly
never used to accompany a dance; their flow and metre are a sufficient
proof of that. In the Sturl. (Hist. of the 12th and 13th century) dancing
is mentioned over and over again; and danz is used of popular ballads or
songs of a satirical character (as those in Percy's ballads): flimt (loose
song) and danz are synonymous words; the Sturl. has by chance preserved
two ditties (one of A.D. 1221, running thus -- Loptr liggr í Eyjum,
bítr lunda bein | Sæmundr er á heiðum, etr berin ein. Stud. ii. 62, and
one referring to the year 1264 -- Mínar eru sorgirnar þungar sem blý,
Sturl. iii. 317) sufficient to shew the flow and metre, which are exactly the
same as those of the mod. ballads, collected in the west of Icel. (Ögr)
in the 17th century under the name of Fornkvæði, Old Songs, and now
edited by Jon Sigurdsson and Svend Grundtvig. Danz and Fornkvæði
are both of the same kind, and also identical with Engl. ballads, Dan.
kæmpeviser. There are passages in Sturl. and B.S. referring to this subject --
færðu Breiðbælingar Lopt í flimtun ok görðu um hann danza
marga, ok margskonar spott annat, Sturl. ii. 57, cp. 62; Danza-Bergr, the
nickname of a man (Stud, ii), prob. for composing comic songs; danza-
görð, composing comic songs; fylgðar-menn Kolbeins fóru með danza-
görð, ... en er Brandr varð varr við flimtan þeirra, iii. 80; þá hrökti
Þórðr hestinn undir sér, ok kvað danz þenna við raust, 317. β.
a wake, Arna S. ch. 2; in Sturl. i. 23; at the banquet in Reykhólar, 1119,
the guests amused themselves by dancing, wrestling, and story-telling; þá
var sleginn danz í stofu, ii. 117; í Viðvík var gleði mikil ok gott at vera;
þat var einn Drottins dag at þar var danz mikill; kom þar til fjöldi manna;
ok ríðr hann í Viðvík til danz, ok var þar at leik; ok dáðu menn mjök
danz hans, iii. 258, 259; honum var kostr á boðinn hvat til gamans skyldi
hafa, sögur eða danz um kveldit, 281; -- the last reference refers to the 21st
of January, 1258, which fell on a Sunday (or wake-day): in ballads and
tales of the Middle Ages the word is freq. :-- note the allit. phrase, dansinn
dunar, Ísl. Þóðs. ii. 8: the phrases, stiga danz; ganga í danz; brúðir í
danz, dansinn heyra; dans vill hun heyra, Fkv. ii. 7. Many of the burdens
to the mod. Icel. ballads are of great beauty, and no doubt many centuries
older than the ballads to which they are affixed; they refer to lost love,
melancholy, merriment, etc., e.g. Blítt lætur veröldin, fölnar fögr fold | langt
er síðan mitt var yndið lagt í mold, i. 74; Út ert þú við æginn blá, eg er
hér á Dröngum, | kalla eg löngum, kalla eg til þin löngum; Skín á skildi
Sól og sumarið fríða, | dynur í velli er drengir í burtu riða, 110; Ungan
leit eg hofmann í fögrum runni, | skal eg í hljóði dilla þeim mér unm;
Austan blakar laufið á þann linda, 129; Fagrar heyrða eg raddirnar
við Niflunga heim; Fagrt syngr svanrinn um sumarlanga tíð, | þá mun
list að leika sér mín liljan fríð, ii. 52: Einum unna eg manninum, á meðan
það var, | þó hlaut eg minn harm að bera í leyndum stað, 94; Svanrinn
víða. svanurinn syngr viða, 22; Utan eptir firðinum, sigla fagrar fleyr |
sá er enginn glaður eptir annan þreyr, 110; Svo er mér illt og angrsamt
því veldur þú, | mig langar ekki í lundinn með þá jungfrú, Espol. Ann.
1549. The earliest ballads seem to have been devoted to these subjects
only; of the two earliest specimens quoted in the Sturl. (above), one is
satirical, the other melancholy; the historical ballads seem to be of later
growth: the bishops discountenanced the wakes and dancing (Bs. l.c.,
Sturl. iii), but in vain: and no more telling proof can be given of the
drooping spirits of Icel. in the last century, than that dancing and wakes
ceased, after having been a popular amusement for seven hundred years.
Eggert Olafsson in his poems still speaks of wakes, as an eyewitness;
in the west of Icel. (Vestfirðir) they lasted longer, but even there they died
out about the time that Percy's ballads were published in England. The
Fornkvæði or songs are the only Icel. poetry which often dispenses with
the law of alliteration, which in other cases is the light and life of Icel.
poetry; vide also hofmaðr, viki-vakar, etc. In the 15th century the rímur
(metrical paraphrases of romances) were used as an accompaniment to
the danz, höldar danza harla snart, ef heyrist vísan mín; hence originates
the name man-söngr (maid-song), minne-sang, which forms the introduction
to every ríma or rhapsody; the metre and time of the rímur are
exactly those of ballads and well suited for dancing. An Icel. MS. of the
17th century, containing about seventy Icel. Fornkvæði, is in the Brit.
Mus. no. 11,177; and another MS., containing about twenty such songs,
is in the Bodl. Libr. no. 130.
danza, mod. dansa, að, to dance, Sks. 705, not in Sturl. and Bs., who
use the phrase slá danz; the verb danza occurs for the first time in the
ballads and rímur -- Ekki er dagr enn, vel d. vifin, Fkv. ii. 102.
danz-leikr, m. dancing, Sturl. i. 23.
dapi, a, m. a pool, Ivar Aasen: a nickname, Fms. viii.
DAPR, adj., gen. rs, of a person, downcast, sad, Nj. 11, Isl. ii. 248,
272, Band. 9: of an obicct, dreary, d. dagr, Am. 58; 'd. nætr, SI. 13;
döpr heimkynni, Hbl. 4, Fms. x. 214: the proverb, fyrr er d. en dauðr,
one droops before one dies, i.e. as long as there is life there is hope:
daprt böl, Pass. 44.3; döpr dauðans pína, Bs. ii. 501; döpr augu, weak
eyes, Vídal. i. 25; augn-dapr, weak-eyed; hence depra or augn-depra,
weak sight: a faint flame of a light is also called daprt, tvö döpur Ijós
sitt log, Jón Þorl. i. 146.
dapra, að, to become faint, in swimming; e-m daprar sund, he begins to
sink, Njarð. 374; more usually dep. daprask, Fbr. 160, Fas. iii. 508.
dapr-eygr, adj. weak-sighted, Bjarn. 63.
dapr-ligr, adj. (-liga, adv.), dismal, sad; hnipin ok d., Ísl. ii. 196;
kona d., a dreary looking woman, Sturl. ii. 212; d. ásjóna, a sad look,
Fms. i. 262; d. draumar, dismal dreams, vi. 404.
darka, að, to walk heavily, to trample, (a cant term.)
DARRAÐR, m., gen. ar, [A.S. dearod; Engl. dart; Fr. dard; Swed.
dart] :-- a dart, Hkm. 2 (in the best MSS.), cp. DL, where vefr darraðar
simply means the web of spears; the common form in poetry is darr, n.,
pl. dörr, vide Lex. Poët., in mod. poetry dör, m., Úlf. I. 16, 4. 47, 7.
61; the word is probably foreign and never occurs in prose. 2. a sort of peg, Edda (Gl.)
dasask, að, [Swed. dasa], to become weary and exhausted, from cold
or bodily exertion, Bs. i. 442, Fær. 185, Fms. ii. 98, Orkn. (in a verse),
Sturl. iii. 20, O.H.L. 16; dasaðr, exhausted, weary, Ld. 380, Fas. ii. 80,
Fms. viii. 55, Bb. 3. 24.
DASI, a, m. (dasinn, adj., Lex. Poët.), a lazy fellow, Edda (GL),
Fms. vi. (in a verse).
datta, að. to sink, of the heart, Fbr. 37, vide detta.
dauð-dagi, a, m. a mode of death, Ísl. ii. 220, Lv. 68, Fas. i. 88, Greg, 67.
dauð-dagr = dauðadagr, Bs. i. 643
dauð-drukkinn, part, dead-drunk, Fms. xi. ioS, Orkn. 420.
dauð-færandi, part, death-bringing, 623. 26, Greg. 14.
dauð-hræddr, nd] . frightened to death.
DAUÐI, a, m. [Ulf. dauþits = Oávaros; A. S. d c a'S; Engl. death; Germ.
to d; Swed. and Dan. dö d] :-- death; the word is used in the strong form
in all Teut. dialects from Gothic to English, but in Icel. it is weak, even
in the eaj-licst writers; though traces of a strong form (dauðr, s or ar)
are found in the phrase til dauðs (to death) and in compds, as mann-dauðr:
cp. also Hm. 69, where dauðr seems to be a substantive not an adjective:
Fagrsk. 139 also writes dauðar-orð instead of dauða orð; an old song, Edda
52, has Dvalins dauðs-drykkr = dauða-drykkr, i. e. the death-drink of the
dwarf; the strong form also remains in such words as dauð-dagi, danð-
hræddr, dauð-yfii, dauð-ligr, dauð-vána, which could not possibly be forms
of a weak daudi, Nj. 198; at dauða kominn, Fms. i. 32; d. for a hann,
Nj. 27; the references are numberless, though heathen proverbs and say-
ings prefer to use ' hel' or ' feigð, ' which were more antique, whereas dauoi
recalls Christian ideas, or sometimes denotes the manner of death. 2.
medic, mortification. COMVDS: dauða-blóð, n. ' death-blood, ' gore,
Fe'L ix. dauða-bönd, n. pl. death-bonds, Greg. 48. dauða-dagr,
m. death's day, Nj. 109, Stj. 168. dauða-dá, n. a death swoon, dauða-
dónir, m. death's doom, Sks. 736. dauða-drep, \\. plagne, Stj. 437,
438. dauða-drukkinn, adj. dead-drunk, Fms. ix. 22. cïaiiða-
drykkr, in. a deadly draught, Fms. i. 8. dauða-dyrr, f. gates of
death. dauða-dæmdr, adj. doomed to death, Us. i. 222. dauôa-
fylgja, u. f. a ' death-fetch' an apparition boding one's death, Ni. 62. v. 1.:
vide fylgja. dauða-hrœddr -- dauðhræddr. clauða-kvöl, f. the
death-pang, Mar. dauða-leit, f. searching for one as if dead. dauða-
litr, m. colour of death. 623. 61. dauða-maðr, in. a man (loomed
to die, Fms. vii. 33; hafa e-n at dauðamanni. 656 A. I. 25, Eg. 416.
dauða-mark, -merki, id, n. a sign of death (opp. to lifs-mark), medic.
de c a y or the like, Nj. 154, 656 C. 32; a type of death, Hom. 108. dauða-
mein, n. death- si c k H e ss, Bs. i. 616. dauða-orð (v. 1. and better dauða-
yrðr, f., from yrðr- urör, weird, fate), n. death, ' dea/h-weird, ' Ýt. 8.
dauða-ráð, n. ' death-rede, ' fatal counsel, Gísl. 35. dauða-róg, n.
deadly slander, Laiuln. 281. Dauða-sjór, m. the Dead Sea-. Rb., Symb.
dauöa-skattr, m. tribute of death, Niðrst. 6. dauða-skellr, m. a
death-blow, 15s. ii. 148. dauða-skuld, n. the debt of nature, 655 xxxii.
19. dauða-slag, n. -- -dauðaskellr, Stj. 280. daxiða-slig, n. deadly
splay, a disease of horses, 15s. i. 389. dauða-snara, u, f. swa;v of
death, Hom. 144. dauða-steytr, in. [Dan. stö d], = dauðaslag, Bs.
ii. 182. dauða-stríð, n. the death-struggle. dauða-stund,
f. the hour of death, Al. 163. dauða-svefn, n. a deadly swoon, fatal
deep, as of one fated to die, Fas. iii. 608: medic, catalepsis, also called
stjarti, Fiji. . x. 43. dauða-sök, f. a cause for death, a deed deserving
death, Fms. i. 48, iii. 20, vi. 383. dauða-tákn, n. a token of death,
Bret. 66, cp. 11. xx. 226. datiða-teygjur, f. pl. the death-spasms,
Fél. ix. dauða-útlegð, f. penalty of death, Sturl. ii. 2. dauða-
verk, n. a ivork deserving death, (si. ii. 413.
dauð-leikr, m. mortality, Stj. 21, Greg. 17.
dauð-ligr, adj. deadly, Sks. 533, Hom. 52, Stj. 92, K. Á. 202, Fms. xi- 437-
dauðr, adj. [Ulf. datijts; A. S. dead; Engl. dead; (îonn. todt; Dan.
d ot/1 :-- dead, Gnig. i. 140, Nj. 19; the phrase, verða d., to become dead,
i. e. to die, 238, Jb. ch. 3, Am. yS; d. verðr hverr (a proverb), Fs. 114
(in a verse); falla niðr d., Fms. viii. 55: metaph. eccl., 623. 32, Hom. 79,
655 xiv. A; dauð tnia, Greg. 13, James ii. 17, Pass. 4. 33. 2. in-
animate, in the law phrase dautt fé, K. Á. 204. P. medic, dead, of a
limb. 3. compds denoting manner of death, sæ-dauðr, vápn-dauðr,
sótt-dauðr; sjálf-dauðr, of sheep or cattle, - svidda, q. v.: again, hálf-dauðr,
half dead; al-dauðr, quite dead; stein-dauðr, stone-dead; the ok! writers
prefer to use andaðr or latinn, and iu mod. vise daiini ii a gentler term, used
of a deceased friend; daudr sounds rude and is scarcely used except of
animals; in like manner Germ, say abgelebt.
dauð-vána, adj. ind., and dauð-vænn, adj., medic, sinking fast, when
Ho hope of life is left, Grett. 155, Fms. vi. 31, U. K. i. 480.
dauð-yfli, n. (cp. Goth, daupublis ••- iinOavaTLOs, t Cor. iv. 9), a c ar-
c a s e, lifeless thing, Stj. 317 (Lev. xi. 38).
dauf-heyrask, ð, dep., d. við e-t, to tarn a deaf ear to, Fms. xi. 134,
THom. 374.
dauf-heyrðr, adj. one who turns a deaf car to, 655 xxxi, Fms. vi. 30.
daufingi, a, in. a drone, sluggard.
dauf-leikr, in. deafness, sloth. Fas. i. 7.
dauf-ligr, adj. (-liga, adv.), ' deaf-like, ' lonely, did!, Eg. 202, 762, Lv.
22, Fms. vi. 404 (dismal).
DAUFR, adj. [Gr. rw^Xos; Goth. daubs ^irfncapcaptvos. Mark viii. 17;
A. S. deaf; Engl. dea/; Germ, taub; Swed. di'if; Dan. dih'] :-- deaf, 623.
57- Luke vii. 22: allit. phrase, daufr ok dumbi. deaf and dumb, Stj. 207;
dumbi s;i er ekki mælir, d. sa er i-kki heyrir, K. Á. 56; blindr eðr d.,
Gþl. 504, Mom. 120. 2. metaph., 15s. i. 728. p. (mod.) without
savour, -- daufligr.
daun-mikill, adj. stinking, Bs. ii. 23.
DAUNN, m. [Goth, dauns = oaM; cp. Swed. -Dan. duns!; O. H. G.
dauns] :-- a smell, esp. a bad smell, Anecd. 8; illr d., Rb. 352; opp. to
ilmr (sweet smell), 623. 22; in Ub. 3. 27 used in a good sense.
daunsa or daunsna (mod. dunsna), að, in smell at, s-nijf at, esp. of
cattle; gékk Glæsir (an ox) at honum ok daunsnaði um hann, lib. 320.
daun-semð, f. = daunn, M:ir.
dauss, m. [mid. H. G. tûs; Fr. denx~\, the dice; kasta daus, to cast a
die, Sturl. ii. 95. II. the rump, of cattle, Fas. ii. 510, cp. dot.
DÁ, n. [the root word of deyja, dauðrl. 1. catalepsy; Icel. say,
liggja í dai or sem í dái, to lie motionless, without stirring a limb and
without feeling pain; hann vissi þá ekki til sin longum, ok þúui þá sem
hann lægi í dái, Bs. i. 336, Fas. ii. 235: falla í da, to fall into a senseless
state, Bs. i. 451. 2. it is medic, used of the relieving swoon, like
the sleep which follows after strong paroxysms, Fél. ix. 204; it is different
from aungvit (swoon) or brotfall (epilepsy).
dá, ð, to admire, be charmed at, a word akin to the preceding, denoting
a sense of fascination, a kind of entrancemetit (cp. dar); with acc., dá e-t,
dáðu menu nijok danz hans, Sturl. iii. 259; dáðu þat allir, 625. 96, Konr.
59 (Fr.); but esp. and in present usage only ilep., dust (mod. clúðsi) að
e-u, Fms. ii. 192, xi. 429.
dá- is esp. in mod. use prefixed to a great many adjectives and adverbs,
denoting very; dá-góðr, very good; da-vel, very well; dá-værm,
dá-fallegr, v. below; da-fagr, very handsome; dá-lítill, in the west
of Icel. pronounced dultið, dulítill, very little.
DÁÐ, f. [Ulf. dr. ds, in missdedf. -- -ira. pa&aais, Germ, missethat, F. ngl.
mi-deed; A. ' S. d "'d; Engl. deed; 0. 11. G. tat; mod. Germ, that; Dan.
daad\ :-- deed; allit. phrase, drygia duo, to do a daring deed, Sturl.
iii. 7, 10; dáð ok drengskapr, Band, jo: cp. the compds ó-dxði. a mis-
deed; for-dæða, an evil-doer; the adverbial phrase, at' siálfs-dáðum, of
one's own accord. p. valour; ef nokkur dáð er í per, Fms. xi. 86,
623. 49: the word is not much in use. or merely poet, in compels as
dáð-framr, dáð-íimr, dáð-gjarn, dáð-göfugr, dáð-kunnr, dáð-
mildr, dáð-rakkr, dáð-sterkr, dáð-sæll, dáð-vandr, etc., all of
them ' epitheta ornantia, ' bold, valiant. Lex. Poët., but none ot them
can be used in prose without affectation.
dáði, a, in. a dainty. Snot 216.
dáð-lauss, adj. 'deedless'lubberly, Ld. 236, Lv. 53: impotent, Fél. ix. 204.
dáð-leysi, f. meanness, impotency, Grett. 131.
dáð-leysingi, a, m. (7 íj'oo d-/o r- na M^' ht, (/iî i/íc; a/í/1). a t V' b f r, Stnrl. iii. í 35.
dáð-rakkr, adj. bold, Sks. 358.
dáð-semi, dáð-samliga, v. dú-semi, etc.
dáð-vandr, adj. virtuous, Sks. 486.
dá-fallegr, adj. very pretty, Fas. iii. 3, v. 1.
dáindis-, pretty, rather, as an adverb, prefix to adjectives and adverbs.
dáinn (v. deyja), dead, deceased, (freq.) P. masc. the name of a
dwarf, Edda ((31.): cp. Dan. daane = to swoon.
dá-la, adv. very, quite; ekki d., not quite, Bjarn. 42.
dá-leikar, m. pl. (prop, charms), intimacy, Nj. 103.
dá-ligr. adj. (-liga, adv.), [Dan. daarlig] , bad; d. tré, Sti. 24; d.
deyning, b a d smell. 51; d. lerð, Ld. 324; d. kostr, Fms. i. 202; d. dæmi,
Sks. 481: wretched (of a person), Magn. 494, Stj. 157, 473.
DÁLKR, m. [cp. moil. Germ, dolch, which word docs not appear in
Germ, till the i6lh century (Grimm); Bohcrn. and Pol. titlich; mod. Dan.
dolk] :-- the pin in the cloaks (fcldr) of the ancients, whence also called
feldar-dalkr, Glúm. ch. 8, Korm. ch. 25, Fms. i. 180, Gísl. 55, Hkr. Hák. S.
Góða ch. 18; cp. also the verse I. e., where the poet calls it feldar-stingr,
cloak-pin, cp. T. ic. Germ. ch. 17. 2. /he vertebrae of a fish's tail:
it is a child's game iu Icel. to hold it up and ask, hvað cru margar úrar á
borði nndir sporði ? whilst the other has to guess how many joints there are,
cp. the Ital. game morra, Lat. ' micare digitis. ' p. a column in a book.
dálpa, v. dafla.
dá-læti, n. fondness, intimacy.
dámaðr, adj. flavoured, Sks. 164.
dámgast (proncd. dángast), að, to get seasoned: metaph. to thrive;
hence, dámgan, döngun, f. thriving; döngvdigr, adj., etc.
dám-góðr, adj. well-flavoured, N. G. L. ii. 419.
DÁMR, m. [peril, akin to the Germ. dampf\, flavour; görði síðan af
dám ekki góðan, Bs. i. 340; il'tr d., Konr. 57; the phrase, draga dam af
e-u, to take a (bad) flavour from a thing; hver dregr dam af sinuin sessu-
nautum: Icel. also use a verb dáma, að, in the phrase, e-m dumar ekki
e-t, i. e. to dislike, to loathe; a filthy person is called ó-dánir, etc.
dánar-, a gen. form from dá or damn, in dánar-arfr, m. a law term,
inheritance from one deceased, Hkr. iii. 222: dánar-bú, n. estate of one
deceased; dánar-dagr, m. or dánar-dœgr, n. day, hour of death, Fins,
i. 219, Hs. verse 44 (where it nearly means the manner of death); dánar-
fé, n. property of a person deceased, Grúg. i. 209, Fms. vi. 392, cp. Dan.
dannefæ, but in a different sense, of property which is claimed by no one,
and therefore falls to the king.
DÁR, n. scoff; in the allit. phrase, draga d. at e-m, to make game of
one, Hkr. iii. 203; gys og dar, Pas?. 14. 2.
dár, adi. [d;i], scarcely used except in the neut. dátt, in various plir ites;
e-iu verð dátt (or dátt uin e-t), numbness comes toone. one is benumbed,
623.:o; við þau tíðcndi varð honum svá d. sem hanu væri stcini lostinn,
at those tidings he was a s ' dumbfounded' as if be bail been struck by a
stone, Bs. i. 471. P. in phrases denoting a charm or fascination exer-
cised over another, always of uncertain and fugitive nature (cp. dá, ð);
güra sér dútt við e-n (v. dú-leikar), to become, very familiar with one, Korm.
38: svi'i var dá-tt með þeim at ..., they . so charmed one another that...,
Ni. 151; þá var mi í dátt efni koinit, i. e. they c awe tobe close friends,
Sd. 138; varð mönnum dátl inn þat. people were, much charmed by it,
Bjarn. g. 20, cp. Hm. 50. Y. Jar glevmsku-svcfn, a benumbing sleep
of forgetfulness, Pass. 4. n.
dára, að. to mock, make sport of, with acc., Fas. i. 9. Sti. 22, 165, 199,
Grett. 139.
dári, a. in. [Germ, tor or tbor; Dan. d warf], a fool, buffoon. Fms. i. x.
272; clára-samlegr, ;u\\. foolish. Stj. 269; dára-skapr and dáru-
skapr, in. mockery, Fas. ii. 337. Grett. 108 A, 144.
dá-sama, að, to admire, Fms. vi. 57, Magn. 504: dusamamli, par'.,
FIDS. v. 23(j, Mar. 39; this word and the following are bv mod. theol.
writers much used of God. the grace of God.
dá-samligr, adi. (-liga, adv., Bs. i. 30/0, wonde r/i d, glorious, Fms. x.
234, iv. 71; d. takn. 15s. i. 325, Magn. 504. 532, Clan. 46.
dá-semd and da-semi, f. glory, gracc. Mar. 33, 68, Post. 188. dá-
semðar-verk, n. work of glory: mikil em dásemðar verkin Drottins,
great are the glorious works of the. Lord. cp. 1's. cxi. 2.
dá-vænn, adj. very pretty, Fær. 157, Fas. ii. 343.
deging, f. dawn, Eluc., Stnrl. i. 83 C.
deig, n. [1. It. dtiigs, m. (jtvpana: A. S. diig; Fngl. dough: Genii, teig;
Swed. de e""):•- -dough, Ann. 1337, Matth. xiii. 33, í Cor. v. 6-8. Gal. v. 9;
the earliest trace of this word is the Goth, deigan. a strong verb bv which
Ulf. renders the Gr. n^aafftiv, as also iiffT/tuicivus bv the part, divans.
Tr\afffj. a by gadik in Róm. ix. 2O, and fir\aaOi; by gddigans in J Tim. ii. í 3:
to this family belong the following Icel. words, deigr (moist), deigja. dig;-n.
deigla, digull, the fundamental notion being plasticity: vi-lethe following.
deigja, u, f. a dai ry-w ai t/; this word i. - the humble mother of the Engl.
lad y, c)s. l n- dy (vide p. 76. s. v. brauð). A. S. hhef-dige bread-maid: cp.
Norse bii-dei:;ja (q. v.). Chaucer's dey (a matter dey), and We^t Fngl.
day- (or dey-) house, a dairy. The deigia in old Norse farms was the
chief maid, but still a bondwoman, N. G. 1, . i. 70, 1!. E. i. 5 10: (ill erti'i d.
dritin. Ls. 56, where it is curiously enough addressed to the daughter of
Bytrgvir (bygg -- -barley'), a handmaid ot the gods; deigja seems to mean
a baker-woman, and the word no doubt is akin to deig. dough, and Goth,
deigan, to knead, the same person being originally both ilairy-womnn and
baker to the farm: in Icel. the word is never used, but it survives in the
Norse bu-deia, scuter-deia. agtar-deia, reid-deia (Ivar Aasen). and Swed.
deja. -- a dairy-maid.
deigja, u, 1. wetness, dump.
deigla, u, f. a crucible. Germ, tiegel. v. digull.
deigr, adj. ' doughy. ' damp, wet; Icel. say, vera d. í f. i'irna, to br weftisb,
less than vatr, wet, and mine than rakr. damp. P. soft, ol steel, and
niftaph. timid; d. brandr, Kb. 23S, jjiðr. 79; deigan skal ileigum bjúða
(proverb), lláv. 40, Fms. i. 143 (in a verse), iii. 193, pl. 173.
deigull -- dignll, in.: deigul-mór, in. a sort of clay.
DEILA, d, [Goth, dailjan and ga-dailjan • - fj. (pt^fiv, jj. tra?ii5uvai.
Siaipftv, etc.; A. S. dcclan; Engl. to deal; Germ, the/ l ev/; (.). H. G. lail-
ja?i; Swed. dela; Dan, dele.] I. with acc. (never dat.), to deal,
divide; the phrase, vilja Ixrði kjósa ok deila, will both choose and deal, of
unfair dealing, a metaphor taken from partners, e. g. fishermen, where one
makes the division into shares (deilir), and the others choose (kjósa) the
shares they like best, Ld. 38; deildr hlutr, a dealt lot. i. e. s hare dealt or
allotted !o one, drag. i. 243; d. e-m e-t, to allot one a thing, to deal out
to one, ii. 294: deila dögurð, d. mat (in mod. usage skamta), to deid
out portions of food in a household. Is!, ii. 337; sér at þar var inanni matr
deildr, Gísl. 47; þú kunuir aldregi d. monnum mat, Ls. 46: þ;i er maðr
;'i brot heilinn ef honum er eigi deildr matr á maltim. Gn'tg. i. 149; cp.
the proverb, djarfr er hver inn deildan verð; d. fc. Skin. 22; d. bauga,
Rm. 20; d. e-t lit. to deal out, give, Fms. xi. 434. 2. of places, to
divide, bound; fírðir deila. the firths are the boundaries, Grág. ii.; j 7;
vatnsfoll (r iver s) d. til sjuvar. Eg. 131: sva vitt sem vatnsfoll deila til
sjávar, Landn. 57. K. p. K. 34. P. used irnpers. as it seems; deilir
norðr vatnsfollum, í si. ii. 345; Ijiill þau er vatnsfoll deilir at" milli hi'raða,
the fells that divide the waters, form the water-shed, between the counties.
Grug. i. 432; þar er vikr deilir, Hit. 3. metaph. to distinguish, dis-
cern; eptir þat s;'i sól, ok máttu þó. d. . f. ttir, after that the sun broke forth,
and they could discern the airts (of heaven), Fb. i. 431, Fms. iv. 38;
deila liti, to discern colours (lit-deili). hence the proverb, eigi deilir litr
kosti (acc. pl.), colour (i. e. l oo k, appearance) is no sure test, Nj. 78:
metaph., d. vig, to act as umpire in a fight, tourney, or the like, Ls. 22:
we ought perh. to read deila (not beia) tilt með tveim, 38. 4. various
phrases, drila ser illan hint af, to deal on self a had share in, to deal badly
in a thing, Ld. 152: the phrase, e-t deilir múli (impers.), it goes for a great
deal,:s of great importance. Us. 65. mod. usage skipta mali. miklu, etc.: d. mill, to dealwith a thing, Hom. 34; d. mal e-s, to deal speech, to dis-
cuss or confer with one, 0. H. 82 (in a verse): d. e-n málum, to deal, i. e.
speak, confer, with one, Krók. 36 C: d. orðspeki við e-n, to deal, i. e.
contend in learning with one, Vþm. 55; n'mar, Rm. 42; eiga við e-t
at d., to have to deal with a thing, Fms. viii. 288: the phrase, d. mál
brotum, to deal piecemeal with a case, take a partial or false view of a
thing, or is the metaphor taken from bad payment (in bauga-br*ot, q. v.) ?
Eb. 184; þeir ha fa eigi deilt þetta mál brotum, i. e. they have done it
thoroughly, have not been mistaken, Konr. 52: to share in a thing, o.
knit ok kjütstykki, to share knife and meat, Grág., Ísl. ii. 487: the
phrase, d. hug, /o ' deal one's mind. ' pay attention to, with a notion of
deep concern and affliction; heil vertii Sváfa, hug skaltú d., thy heart shall
tbou cleave, Hkv. lljorv. 40: deildusk hngir, svá at huskarlar héldu varla
vatni, their minds ivere so distraught, that the house-carles could hardly
forbear weeping, Fms. vi. (in a verse); hence a hardened man is called
lítill skapdeildar maðr, (Hugdeila, mind's concern, is the name of a poem
of the 171)1 century): at þeir deildi enga uhsefu, that they should forbear
dealing outrageously, Fms. i. 22; d. heiptir. to deal hatred, to hate
(poet.), Hkv. 41: d. afti, ofriki við e-n, to deal harshly and overbear-
ingly u'itb one. Fms. i. 34; d. illyrðuni, ill-deil(!um. t o c hide, abuse one
another, Húv. 37, Ld. 158. II. neut. to be at feud, quarrel;
the saying, sjaldan veldr einn þegar tveir deila; deili grom við þig, Hkv.
43; ek bað flogð d. við þau. Sighvat: d. til e-s, to quarrel for a thing,
Eg. 510: d. npp á e-n, to complain of one, Sij. 29.;. Exod. xvii. 2, ' Why
chide ye with me?' P. impers., ef í þat deilir. if there be dissent on
thai point, Grng. ii. 125; et í deilir með þeim, if they dissent, i. 58. 2.
d. uni e-i, to contend about a thing, as a law term; þeir deildu (they hail a
lawsuit) um jarðir, Fms. iv. 201; þeir deildu nm landaskipti, 315; þeir
deildu um land þat er var ... . Landn. 125; þeir dei'du inn levsingia-arf, JOO,
IOI: metaph., d. nm stafn, to come to a close fight, Orkn. 232. III.
reflex, to spread, branch off; vatnsfoll deilask milli héraða, Grág. ii. 218;
svá viða sem lion (i. e. Christianity) deilisk \\m heim. Hom. 49. 2.
ineðan mér deilisk lílit til, as long as life be dealt (i. e. granted) mt, Fins,
viii. 205; e-t deilisk af, a thing comes to pass, Hkr. iii. 55 (in a verse);
kölluðn þeir, at lengi muiuli viirn deilask al liti. that a long defence would
be dealt out, i. e. there woidd b, - a long struggle, Sturl. i. =, 9, cp. the Goth.
afditiljan -- fo pay off; hugr deilisk (vide above): bat mun oss drjiigt
deilask, it will cost us dear. Am.
deila, u. f. disagreement, a contest, often as a law term, law contest
(laga-deila, þing-deila), Ni. 90, Fms. i. 68. iv. í 19, 198. vi. 136. viii. 1^6,
Sturl. i. 105, Eg. 367, Rd. 304, Ld. 204. COMPHS: deilu-gjarn.
adj. nuarrehMtie. -þórð. 59. deilu-niál, n. a quarrel, Sturl. i. 30.
deilu-vænligr, adj. likely tolead to a quarrel. Eg. 725.
deild (deilj), deilð), f. a deal. dole, share. Edda 147: fara at deildum, t o
be parcelled out. Orkn. 88, Ísl. ii. 337 (a portion of meat); giira d., t o ^ ive
a dole, N. (î. L. i. 142; the phrase. fVi illt or deildum, to get a bad share,
be worsted. Sighv. it (in a verse). 2. dealings; harðar deildir, h n rd
dealings, Fbr. (in a verse); sannar (leiKhr. jus! dealings. Lex. Poët.;
ill-deildir, ill dealings; grip-deildir, dealings of a robber, robbery; skap-
dcild. temper. 3. seldom used ^\ fighting with weapons (N. G. L. i.
64), but fre(|. ol" a Inu'si/it (Jiing-fleili!), Nj. 138. 141, 86, 36, Eg. 738.
Fms. vi. 361, viii. -'fiS. Gþl. 47;: the parliamentary phrase, leggja m:il
i ileild, to 'lay a case under division' in court (cp. leggja mál í gorð), a
phrase which recalls to mind the English parliamentary phrases ' division'
and 'divide. ' Sturl. (. 59; leggia mal til deildar, id., Laxd. 204 (MS. . Ed.
deilu). P. cp. also local names, Deildar-Umga, -hvamrnr, -hialli, Landn.,
Sturl. -y. in Icel. a boundary river is often called Deild or I)eildar-a,
Deildar-lækr, etc.; or of other boundary places. Deildar-hvammr,
etc. 8. metaph. . í aora d., þriðiu d., etc., secondly, thirdly, etc., Stj.
9, 21. coMi'ns: deildar-aríï, m. inheritance in shares, (írág. i. 172.
dcildai'-lið, n. a strong body of men, so that some can be kept in
reserve, Fms. v. 14. deildar-maðr, v. da-ldarmaðr.
deili, n. pl. mark. -, whereby to discern one thing (person) from another;
s;'i. þó "ill d. a. honum, all his features were visible, Fas. i. 298; the
metaph. phrase, kunna, vita, deili;'i e-n (e-m), to know the marks of a
thing (man), i. e. to know it so as to discern it from another thing; vita
oil d. a, to know exactly; vita eingi d.;'i, to know nothing about, Eg. 185,
Fas. ii. í 13, Fms. v. 316.
deili-ker, n. a cup, Js. 78, cp. N. G. L. i. 211.
deiling, f. division, dealing.
deilir, m. a dealer. Lex. Poi:t.: arithm. divisor.
deili-steinn, in. a ' mark-stone, ' land-mark. I). N.
deill, m. [Germ, th c il; Goth, dail s; Engl. deal; Swed. -D. -ui. d if l, del],
I). N.; this word never occurs in old writers, and can scarcely be said to
be in use at present. Icel. use the fern, deild and deila, vide above.
dekr, n. [mid. Lat. di c ra], ten hides, H. K. 125. 2. \deck -- to dress] ,
flirtation, finery.
dekret, n. a decree (Lat. word). 15s. i. ArnaS.
dekstra, að. to coax fur one; in phrases as, verlu ekki að d. harm, or
hann vill h'ita d. sig (of spoilt children).
deli, a. m. a dog, (cant word.)
Dellingr, qs. deglingr, m. [dagr], . Da y. ' pr;X^, the father of the Sun, Kdd. i.
demant, in. diamond, (mod.)
demba, d, with dat. to pour out.
demba, u, f. a pouring shower. p. awi s t (• -- diimba), Ivar Aasen.
demma, u, f. [dammr], hi dam, D. N.; demning, f. damming, id.
denging (dengð, Grág. ii. 338), f. the whetting a scythe by hammer-
ing the edge, Grág. i. 200.
dengir, m. fine who whets, a cognom., F'ms. x. 219.
dengja, d, [Swed. danga~\, to hammer and so whet a scythe; d. Ija,
Grág. ii. 211.
dengsla, u, f. = denging.
dent-inn, adj. dainty. Snot (Stef. 01.) 212.
depill, in., dat. depli, [depil- a pond, little pool, from dapi-=a pool.
Ivar Aasen ], a spot, dot; hvitr, svartr d., O. II. L. 59: a dog with spots
over the eyes is also called depill.
depla, að, d. auguin, to blink with (he eyes.
depra, u, f. [daprj, vide aug-depra or augn-tepra, p. 33.
der, n. the peak or, - h ri de of a cap.
des, f., gen. desjar, pl. desjar, = Scot. and North. E. da. s. s or de. ss (a bay-
rick), cp. also Gael, dai s, - menu cru við heygarð þinn ok reyna desjarnar,
Boll. 348; hey-des, a hay-tlass, Bs. 54, Sturl. i. 83, 196: it exists in
local names as Desjar-myri in the cast, Des-ey in the west of Icel.
des, n. [cp. Swed. desman'] , musk, in the coinpd des-hús, n. a smelling
box for ladies to wear on the neck, of gold or ivory.
DETTA, pret. datt, 2nd pers. da/, l, pl. duttu; part, dottinn; pres.
dett; pret. subj. dytti :-- to drop, fall: d. niðr dauðr, to drop dmvn dead,
Fms. iii. 132; of a bird when shot, i 79; þeir tóku brandana jalhskjott
sem ofan duttu, Nj. 2OI; spjótið datl or hendi, Kl. 91; duttu þa:r ofan,
they tumbled down, Fas. ii. 84; draga þ:i suinduin npp, en lála stundum
d., Karl. 161: to drop, die suddenly, sauðtY-naðr datt niðr unnvörpuni í
megrð, Bs. i. 873; þau hafa nú niðr dottiö í hor, tbf cattle dropped down
from starvation, 875: to sink, of the heart, Fbr. ioS: nietaph., lit' dettr
or e-m, the life drops out of one, Fms. iii. 214: denoting to come on sud-
denly, daudinn dettr;'i, Al. 90; láttu nidr d., cngn er nytt, ilrop it, it is
all false, Fs. 159: the phrases, t-in dettr e-t í hug, a thing drops i, ito
one's mind, i. e. one recollects it suddenly; d. ofan ylir on, to be over-
whelmed, amazed; d. í slufi. tn full in pieces (as a tub without hoops), to
be amazed: cp. datta, dotta.
dett-hendr, adj. a kind of metre, F. dda 124, 129: cp. Ht. -29.
dettr, in. the sound of a heavy body falling; heyra dett, Fms. iv. 168.
dett-yrði, n. dropping unregarded words, Minn.
DEYÐA, dd, [v. dauor; lilt", danjyan; Germ, tö de w; Swed. doda] :--
to kill, put to death, with acc. . Ld. 54, Nj. 158, Fms. ii. 270: allit., deyða
ilium dauða, to put to an ill death, Clem. 57; dnepr ok deyðandi, a law
term, Gvim. vogelfrei, Gþl. 137; dræpr ok deyðr, N. G. I., i. 351: metaph.
(theol.), Fms. ii. 238; d. sik, to mortify one's lusts, Bs. i. 167.
DEYFA, ð, [ v. daufr; Ulf. ga-danbjan; Germ, betiiuben; Dan. d ov e;
Swed. d ii/ va] :-- -to make blunt; d. sverð, v;'ipu, eggiar (ot weapons blunted
by the look of a wizard), Korin. 220, Gísl. 80, Ísl. ii. 225; þær er d.
sverð ok sefa, Sdrn. 27, Eg. 509 (in a verse), Dropl. 36, llm. 149, where
this power is attributed to Odin himself. 2. to • deave' (Scot, and
North. E.), i. e. stupefy; medic., d. hönd, Fas. iii. 396: metaph. to soothe
or . stupefy, d. sakar, to soothe, Ghv. 2. 23; d. sefa, Sdrn. 1. c. II.
=^Goth. datipjan, Germ. tar/fen, -- to dip; d. í vain, to dip in water,
N. G. L. i. 339, 378, v. 1.; vide dvfa.
deyfð, f. '(deyfa, u, f.), [Ulf. ' d aM& i/xij, deafness, N. G. L. 1. 228;
numbness, having no savour.
DEYJA, pret. do, 2nd pers. dótt, later dost, pl. do, mod. don; prut,
dáinn; pres. dey, 2nd pers. deyr (in mod. familiar use deyrð): pret. sub),
daei; in the south of Icel. people say dæði, inserting a spurious ö: old
poems with neg. suffix, deyr-at, dó-at; a weak pret. forTn deyði (died)
occurs in the Ann. 1400-1430, and was much used in biographies of
later centuries, but is borrowed from Dan. d u d e, unclassical and unknown
in the spoken tongue; Icel. alwavs say do: [the root is akin to dá, q. v.,
Gr. ôávaros, etc.; Ulf. uses a part, divans, by which lie sometimes ren-
ders the Gr. 6vrjrós, (þôapTÓs; iindivans = åOávaros, á(/)öapros; undiiianei
-- åQavaaía; but the Gr. Orfiaictiv he renders not by divan but by ga-
sviltan; llel. uses do/an, but rarely; the A. S. seems not to know the
word, but uses sviltan, whereas in Icel. svelta means to starve, die of
hanger; the Engl. perhaps borrowed the verb to die from the Scandiu.,
whereas to starve (used by Chaucer = Germ, sterben) now means to die of
hunger or co ld] :-- to die: deyr fé, deyja frændr, Hin. 76; hann do af
eitri, 623. 27; er þat sügn manna, af hón hati af því dáit, Korin. 164;
hann do ór sárum, Fs. 120; þeir dó allir, Landn. 294; do bar undir
ellifu naut, Bs. i. 320; hann dó litlu síðarr. Fms. i. 108; þat áttu eptir
sem erfiðast er, ok þat er at d., Nj. 56: betra er at d. með sa'mð en hta
nieð sköinm, Orkn. 28: the proverb, deyia verðr hverr inn sinn, om/ies
nna manet nox: the allit. phrase, á deyjanda degi, l. d. 106, Grug. ii.
207, Hkr. iii. 50: eccl., dauða deyia. Gen. iii. 3, Matth. xv. 4, 'let him
die the death, ' Engl. A. V.; d. góðuni, ilium dauða, to die a good, bad death,
etc.: it sometimes has in it a curious sense of motion, hann kaus at cl. í 'Mælifell, Landn. 192; þeir Selþórir fr. Tndr dó í Jx'irisbjiirg. 78; trnði at
hann inundi deyia í fjallit. Kb. 7 new Kd., v. I., where it means to die
(i. e. pass by death) into the fell, i. e. they believed that after death they
would pass into the fell; cp. hinnig deyja ór lleliu halir, Vþm. 43. 3-
medic, to die, of a limb, Pr. 239. "y- "^ inanimate things; dáinn arfr,
a law phrase, a dead inheritance, i. e. left to the heir, Gþl. 263; hence
dúnar-fé, dánar-arfr, q. v.
DEYNA, d, [daunn], t o . s tink, 544. 39, Hom. 151, 623. 22, Stj. 91
deyning, f. a stink, bad smell, Stj. 51.
digla, að, to drip, prop, of a running at the nose (v. dignll), Sd. 168:
to drip, of wet clothes hung out, Konr. 32.
digna, að, to /income moist (deigr): to lose temper (of steel), Nj. 203:
metaph. to lose heart, Karl. 390, Ü. T. 20. Flóv. 44, Fas. iii. 540, G. H. M.
ii. 71 2.
DIGR, adj., iieut. digrt, [the Goth, probably had an adj. tligra; Ulf.
renders â5pÓTTjs by digrei; Swed. diger; the Germ, di c k is different, and
answers to Icel. þjokkr, þykkrj:- stout, big; a pole is digr, a wall
þykkr: the phrase, d. sem naut, big as an ox, Kb. 314; liar ok d. . Anal.
79; d. fotr, Nj. 219; Ólafr Digri', Olave the Fat. Ô. H.: er kalli var
digrastr, Nj. 247: digrt men (nionile), Fms. vi. 2/1; talr langr ok digr,
Kg. 285; disîrir fjötrar, Sks. 457: (hon) !;''kk dii^r nieð tveini, * h f was
big with twins, Str. 16. P. irregularly - þykkr; d. pan/ari, Sturl. ii. 59;
d. ok feit nan'. ssíð. i. a thick side of bacon, Fms. ii. 139. 2. metaph.,
göra sik digran, to puff oneself out, Bs. i. 719. Karl. 197; digr orð. big
U'ords, threats, Ísl. ii. 330, Bs. i. 758. p. gratnm. deep, of a tune,
sound, Skálda 177, Ísl. ii. 467, v. 1.
digrask, að, to grow big, of a pregnant woman, Fms. . xi. 53; d. i
gerðum, id., Bárð. 173, Fb. i. 157: metaph. to make oneself big, d. ok
dramba, Th. í i.
digr-barkliga, adv. ' big-throated, ' haughtily, Finnb. 252, Bs. i. 7(14.
digr-beinn, adj. big-legged, Fms. iv. 28.
digrð, f. bigness, stoutness (cp. lengd, ha:ð. breidd. |iykt), Fms. iii. 209.
digr-hálsaðr, adj. -- háls-digr, big-necked, Jjiðr.)8.
digr-leikr, in. (-leiki, a, in.), bigness, Edda 20, Ann. 1345, Bs. ii.
167, 173: aspiration, Skálda 180.
digr-ligr, adj. (-liga, adv.), big. boastful. Bs. i. 728, Eg. 711, v. 1.
digr-nefjaðr, adj. -- nef-digr. big-nosed, Sturl. iii. í (I C.
digr-yrði, n. pl. big words, Stj. 461.
DIK, n. a run. leap; taka dik (taka undir sig d.), to take a spring,
Bs. ii. 143: the word is probably foreign, but root uncertain; hence
conies mið-dik, n., pronounced mið-bik, the middle of a thing; him
(i. e. the Reformation) hetir upphaiit illt og efnis'aust, mið-dikið múta-
laust. og endann afskaplegau, Bs. ii. 313, a pastoral letter of the old
popish bishop Ögmund, A. D. 1539.
dika, . ad, to run, (mod.)
dikt, n. composition in Latin, Látinu-dikt, Fms. iii. 163, Bs. i. 869, ii.
121; þat nvja dikt, 77: söngva-dikt, composition of songs, Sörla R. I. 5.
DIKTA, að, [Lat. di e/ar e], to compose in Latin; Gunnlaugr ninnkr
er Látíiui söguna tliktaö hefir, Bs. i. 215, 786; dikta ok skrif;. brt'-f á
Látími; bri'-f skrifað ok diktað, 798; d. bækr. 79; d. vers, 655 xxxii.
17; d. röksemdir, Bs. i. 786: in old writers dikta is only used of Latin
(not Icel.) compositions, but as these compositions were in an affected and
artificial style, the word also got the sense of fiction, cp. Germ, dichten,
dicbter -- a poet, dichtu ng ~- poetry; mod. Dan. digter; Engl. ditt y; in
Icel. mostly with the notion ot falsehood, not as in Germ, and mod. Dan.
of fancy. 2. to romance, lie; logií eðr diktað, Stj. 40; diktaðu
bar audsvör þau er eigi vóru sönn, 248: menu hugðu þetta ráð diktað
(feigned), Bs. i. 757; sem fjandinn liafði diktað. Mar. (Fr.); Dóra þú
li'/. t dikta Ijóð. dári þig sérhver niaðr, Vidal. (a ditty).
diktan, f. composition in Latin, Bs. i. 798.
diktr, m. a poem (rare1), seldom used but as a name of several legendary
poems of the i-;th and [6th century, Ceciliu-d., etc.
dilk-fé, n. ewes together ivith their lambs, Bs. i. 7'9-
DILKR, in. a sucking lamb, Grett. 137, þorst. St. 51. Grág. 1. 417,
ii. 307, in the last passage also of sucking pigs, calves or kid s, - kviga (a
''jney' or young cow) með tvá dilka, Ísl. ii. 401; in Icel. households the
lambs are separated from the mother in June, this is called ' færa frá, ' the
time ' tráfærur, ' the lamb; fráfærn-lamb;' the lambs that are left with
the mother all the summer are called 'dilkar' as opp. to ' fráfæru-
larnb. ' 2. metaph. the small folds all round a great sheepfold. p.
the phrase, e-t dregr dilk eptir sér. it brings trouble in its train.
dilk-sauðr, in. a sheep with a lamb, Gr. ig. i. 418.
dilk-ær, f. a ewe with a lamb, Grug. ii. 304.
dilla, að, with dat. to trill, lull; dillandi rodd, a sweet voice: dillindo,
interj. lullaby: dillari, a, in. a triller, of the nightingale; hjartans
danspipu dillarinn, Jón þorl. i. 131.
dimma, d, (but dinimaðisk, Fb. i. 91; dimmat, part. . Mar.) :-- to be-
come dim; neut. or impers., um kveldit er d. tok. when it began to
grow dark, Fms. viii. 305; dinnnir af nott, the night darkens, iii. 135:
also of clouds, to grow dark (of a gale, storm); þá hvesti ok dimdi i
fjorðinn, Kspol. Árb. ^76<S.
dimma, u, f. dimness, darkness, esp. of clouds, nightfall; seglið bar í
fjarðar-dimmuna, Espol. Ârb. I. e.: metaph. gloom, Pass. 4. ii; the
phrase, dimmu dregr a e-t, it becomes clouded, looks threatening, Band. IO.
dimm-hljóðr, adj. -- -dimmraddaðr, Fas. ii. 231.
DIMMR, adj. [A. S. and Engl. dim~] , dim, dark, dusky; d. ok dökt
sky, a dim and dark sky, Fms. xi. 136; verða dimt fyrir augun), t o s ee
dimly, esp. of sudden changes from darkness to light, iii. 217; var dimt
hit neðra, dark below, Háv. 40; d. himin, Matth. xvi. 3; harla dimt var
af nott, Pass. II. I; dimm nótt, a dark night; d. stigr, a dim path, Fms.
i. 140; dimt el, a dark storm, Úlf. 7. 63; d. regn, Lex. Poët.; d. dreki,
the du s ky dragon, Vsp. 66. |3. of voice, hollow, Ísl. ii. 467; vide the
following word.
dimm-raddaðr, adj. deep-voiced, Grett. ill.
dimm-viðri, n. d ar k, cloudy weather.
dindill, m. the tail of a seal.
dingla, að, to dangle; dingull, m. a small spider, cp. dor-dingull.
dirfa, ð, (vide djarfr), to dare, always with the reflex, pronoun
separated or suffixed, dirfask or d. sik, with infin. to dare, Fms. xi. 54,
ísi. ii. 331; d. sik til e-s, to t a ke a thing to heart, Al. 88, 656 A. I. 36:
reflex., dirfask, to dare; bændr dirfðusk mjok við Birkibeina, became
bold, impudent, Fms. ix. 408; er þeir dirfðusk at hafa með höndum hans
píslar-mark, vii. 195; engi maðr dirfðisk at kveðia þess, i. 83, K. Á. 114;
dirfask í e-u, þá dirfðumk ek í ræðu ok spurningum, 7 grew more bold in
Speech. Sks. 5.
dirfð, f. boldness, often with the notion of impudence, arrogance, Eg. 47,
Glúm. 309, Fms. iv. 161, xi. 54, Post. 645. 71; of-dirfð, impudence.
dirfska, u, f. = dirfð; of-dirfska, temerity.
DISKR, m. [a for. word: from Gr. oiaicos; Lat. discus; A. S. and Hel.
di sc; Engl. d es k and di s k; Germ, tis c h] :-- a plate; þá vóru öngir diskar,
Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 337, O. H. L. 36, Fms. i. 259, Bs. i. 475; silfr-d.,
gull-d., silver and gold plate are mentioned as a present given to a king,
O. H. 154, cp. Fb. iii. 332; both the words used in this sense, diskr and
skutill (Lat. scuiellum, Germ, schüssel) are of for. origin; cp. also Rm. 4,
39: in the earliest times small movable tables also served as plates.
dispensera, að, to dispense (Lat. word), H. E. i. 510.
dispenseran, f. dispensing, Stj., Bs.
disputa, disputera, að, to dispute (Lat. word), Stj.
díametr, n. diameter (Gr. word), 732. 7-
DÍAR, in. pl. [the Icel. has two words, but both of them poetical and
obsolete, viz. diar answering, by the law of Interchange, to Gr. Oeos (Icel.
d -- Gr. 0), and tivar, by the same law, to Lat. de!/s (Icel. t- Lat. d);
cp. Sansk. devas, Gr. oefos, Lat. dîvus, Ital. di o, Fr. die?/] :-- ^o ds or
priests; this word occurs onlv twice, Yngl. S. ch. 2 -- þat var þar siðr, at
tólf hofgoðar vóru æðstir, skyídu þeir ráða fyrir blótum ok dómum manna
í milli; þat eru díar kallaðir eðr drottnar, -- where diar means not the godi
themselves but the priests; and by the old poet Kormak in an obscure
periphrasis, in a poem addressed to the staunch heathen earl Sigurd; Snorri
(Edda 96), in quoting Kormak, takes the word to mean ^o d s; but the
version given in Yngl. S. seems more likely; the diar of the Yngl. S. were
probably analogous to the Icel. goði, from goð (deus). The age of Kor-
mak shews that the word was probably not borrowed from the Latin.
dígull, m. [deig]. I. the mucus of the nose; d. er horr, Edda
(Lauf.), Lex. Poët.; hence hor-digull, Fas. ii. 149; mod. hor-dingull, as
if it were from dingla. II. [Swed. -Dan. digel; Germ, tiegef] , a
crucible; hence poet., gold is called digul-farmr, digul-snjór, -jökull, the
l on d, snow, icicle of the crucible, Lex.
DÍKI and dik, n. [Germ, tei c h], a dike, ditch, Eg. 529-531, Hkr.
iii. 154, Jb. 245, Grett. 161, Fms. iii. 187, vi. 406, 0. H. 21 (in a verse),
Orkn. 452; dikis-bokki, a, in. aneel, poet., Kormak.
DÍLI, a, m. a s pot, mark; alloðin nenia d. undir vinstri hendi, Fms. iii.
125. P. esp. medic., b. dila, to burn with caustic; this operation
was in olden times performed (caustic being unknown) with a pointed
hot iron, and is described in an interesting passage in Bs. i. 379, cp. also
Rafns S. ch. 4, Bs. i. 644, Nj. 209. -y. a brand (on thieves), esp. on
the back (v. brenna); fyrr skulu grónir grautar-dílarnir á hálsi þór, þeir
er þú brant... en ek myna gipta þér systur mína, Eb. 210, Hkr. iii. 148,
Fbr. 190; vide brenna.
DÍS, f., pl. disir, and an older but obsolete form jó-dís, which remains
in the earliest poems, jódís (the sister of) úlfs ok Nara = 7/ ela, Ýt. 7;
but Loga dis, the sister of Logi, 9; cp. Edda 109: it also remains in
the Icel. fern. pr. name Jódís, -- the explanation given in Skálda 183
(from jór, equus, and dis) has no philological value, being only the poet's
fancy: [Hel. idis = virgo; A. S. ides; Grimm ingeniously suggests that
the Idistaviso in Tacitus may be corrupt for Idisiaviso, the virgin-
mead, from idi s and visa = Germ, w ie s e.] I. a sister, Ýt. I. e.;
heitir ek systir, dis, jodis, a sister is called dis a nd jódís, Edda 109;
dis skjöldunga, the sister of kings, Bkv. 14. II. generally a
goddess or priestess (?), a female guardian-angel, who follows every
man from his birth, and only leaves him in the hour of death, cp.
the very interesting passages, Hallfr. S. Fs. 114, þorst. Síðu H. Anal. 184,
185, Gísl., Fms. ii. 192-195 (cp. Nj. 148); hence the phrase, ek kveð
aflima orðnar þér disir, the disir have left thee, tbou art a lost matt,
Am. 26; cp. also the phrase, heillum horfinn. 2. poet, a maid in
general, Lex. Poët. 3. freq. in Icel. as a fern. pr. name, in compds,
Jó-dís, Her-dís, Val-dís, Vig-dís, Hjör-dís, etc. COMPDS: dísa-blót,
n. a sacrifice to the disir, Eg. 205, Yngl. S. ch. 33. disa-salr, m. th e
temple of the disir, Yngl. S. ch. 33, Hervar. S. Fas. i. 454. disa-skald,
n. the ' disir-Scald, ' surname of a heathen Icel. poet who composed a
poem in honour of the disir, Edda, Skáldat.
dívisera, að, to distribute (Lat. word), Stj. 42, 80.
djarf-leikr, m. (-leiki, a, m.), courage, Edda 16, Fs. 6, Jjiðr. 273.
djarf-ligr, adj. bold, daring, Fb. i. 380, 445. djarf-liga, adv., Fms.
i. 27, ix. 302, Nj. 48, Ld. 214.
djarf-mannligr (djarfa-mannligr), adj. daring, Bárð. 164.
djarf-mæltr, adj. bold-spoken, Nj. 6, Fms. xi. 53.
DJARFRj adj. [cp. dirfa above; Hel. derbi or derui -- audax, im-
probus; mod. High Germ, derb -- hard is a different word, answering to
A. S. \*eorf, and originally meant unleavened (of bread); kindred words
are, Engl. dare, daring, Gr. öappeíV] :-- bold, daring, but also in a bad
sense, audacious, impudent; d. í orrustum, bold in battle, Edda 16; d.
ok dularfullr, impudent and arrogant, Fms. i. 75; at Ólafr digri mundi
eigi svá d. vera at..., sofoolishly daring, iv. 107; nú ver eigi síðan
svá d., at þú talir ósæmilig orð við Harald, be not so presumptuous as to
speak unseeming words to Harold, vii. 168; firna djörf kona ertii ok
heimsk, impudent and foolish, xi. 54; djarfastr (boldest) ok bezt hugaðr,
Edda 16; víg-djarfr, sókn-djarfr, hug-djarfr, valiant; u-djarfr, s h y.
djarf-tækr, adj. bold in taking, Stj. 422 (of Ruth gleaning).
djákn, m. (djákni, a, m., Sturl. i. 180 C), the Lat. diaconus, a deacon,
Dipl. v. 22, Bs., K. Á., K. þ. K., Vm., etc.
djásn, n. a diadem, D. N. i, 321, 590, etc. (freq. in mod. use); prob.
a foreign word, though the root is uncertain.
djúp, n. the deep; í djúpum vatna, in the depths of the waters, Sks.
628; mikit djúp (a great gulf) á milli vor staðfest, Luke xvi. 26;
at eigi svelgi oss djúpit, 655 xxxii; djúp árinnar, the channel in a river,
Fas. i. 151. p. the deep sea off the shore is called djúp; kastaði
hann öxinni fyrir borð á djúpi, Eg. 196; síðan býr Agnarr sik til ok kafar
í djúpit, Fas. i. 27: the fishers distinguish between grunn-mið and djiip-
mið, vide mið; Icel. also say, hundrað, sextigi... faðma djúp: a large bay
may be called djup, e. g. ísafjarðar-djúp, Landn. 147; sjúvar-djúp, hafs-
djúp, the main; hann lot grafa út d. (a ' deep, ' i. e. channel) við Skeljastein,
Fms. x. 153. Y- nietaph., eilift d., 656 6. 9: eccl. used of God, d.
miskunnar, gæzku, depth of mercy, grace, etc.; cp. dýpt, dýpl.
djúp-auðigr or -úðigr, adj. the cognom. of Auda, Landn.; it probably
means the wise, deep.
djúp-fyndni, f. ' deep-finding, ' wit, ingenuity, Pass. 21. 3. djúp-
fundinn, part. ' deep-found, ' ingenious, Króka Refs R. 4. 2.
djúp-hugsaðr, adj. deep-musing, Sturl. ii. 202.
djúp-hyggja, u, f. (-hyggni, f.), sagacity, Fagrsk. 32.
djúp-leiki (-leikr), a, m. depth, Magn. 514, Karl. 394.
djúp-ligr, adj. (-liga, adv.), deep, deeply, Sks. 552.
DJÚPR, adj., compar. djúpari, superl. djúpastr; djúpust, Greg. 62;
djúpari (fern.), Eg. 99; djiipara, Ld. 78; djúpastan, Edda 34; djúpasti,
Hom. 144; but in mod. use more freq. dy'pri, dýpstr: [Goth. djûps; A. S.
and Hel. diop; Engl. deep; Germ, tie/; Swed. d/w p; Dan. dyb] :-- deep, of
water; d. vatn, Grág. ii. 131; d. tjörn, Greg. 62; í hinn djúpa sæ, Edda 18,
Sturl. ii. 202; djúp á, Eg. 99: of other things, a dale, pit, etc., djúpr dalr,
Fms. i. 210, Edda 34; dökkva dala ok djiipa, 38; djúpar grafir (pits), Sks.
426; d. pyttr, Hom. 144: of a vessel (the ark), 625. 7; djúpt sár, a deep
so re, i. e. wound, Dropl. 29; d. höttr, a deep hat, coming down over the
eyes, Fms. viii. 368; d. hver, a deep kettle, Hy'm. 5. p. neut. as^dv.
deep, deeply; bitu hvelin djnpt í jörðina, Al. 140. 2. metaph., d,
tákn, Hom. 134. heavy, severe, d. laun, loo: the phrase, leggjaskdjúpt, to
dive deep, Nj. 102: in mod. usage freq. in a metaph. sense, deep, profound.
djúp-ráðigr and -ráðr, adj. deep-counselling, Jjiðr. 135, Fagrsk. 32.
djúp-ræði, n. deep-scheming, Fagrsk. 32, v. 1.
djúp-settr, adj. deep, deep-laid; d. ráð, Magn. 466, Fas. iii. 218; d.
orð, Stj. 4; d. maðr, a deep man, Fms. xi. 44.
djúp-skygn, adj. (-skygni, f.), deep-seeing.
djúp-sæi, f. the seeing deep, profoundness, Stj. 560.
djúp-sær (-sæligr), adj. seeing deep, penetrating, Eb. 224, Sks. 552.
djúp-úðigr, adj. [A. S. deop-hydig] , deep-minded.
djúp-vitr, adj. deeply wise, Orkn. 230, Fas. iii. 53.
DJÖFULL, m., dat. djöfli, pl. lar; [Gr. SmfloAos; eccl. Lat. diabolus;
A. S. de o/o l; Engl. devil; Germ, teufel; Swed. djefvul; Dan. djcevel;
the nearest to the Icel. is the A. S. form, which shews that the word
came from England with Christianity; of course in the old Saga time
the word was almost unknown; the evil spirits of the heathens were
trolls and giants] :-- a devil, Nj. 273, Fms. ii. 184; but in Bs., Fms.
viii. sqq., the legendary Sagas, etc. it is freq. enough: as a term of abuse,
Sturl. ii. 115, Fms. viii. 95, 368, ix. 50; djöfla-blót (vide blot), Mart.
115; djöfla-mót, meeting of d., Greg. 51; djofuls-kr*ptr, devil's craft,
diabolical power, Fms, x. 283, Fas. i. 254.
DJÖFULLIGR -- DÓMSTAURR. 101
djöful-ligr, adj. (-liga, adv.), devilish, 623. 24, 625. 72, Fms. x. 289 290, Barl. 149, Mar. 60.
djöful-óðr, adj. ' devil-wud' possessed, Orkn. 518, Clem. 51, N. T.
djöful-ærr adj.= djöfulóðr, Mar. 656 B. 7.
djörfung, f. [djarfr], boldness, in a good sense, Fms. iv. 133, Pass. 40. 17: impudence, Fms. ii. 184, H. E. i. 503: cp. dirfð, dirfska.
DOÐI, a, m. '[dauðr], deadness, insensibility.
doðka, u, f. the bird tringafusca, lækjar-duðra, Fél. i. 17, Edda (Gl.)
doð-na, að, to become insensible, Anal. 196.
doðr-kvisa, u, f. a kind of bird, Edda (Gl.)
dofi, a, m. [daufr], medic, torpor, in the hands, feet, etc., -- handar-dofi, fota-dofi; as to the art, stein-dofi, anaesthesia; núla-dofi, 'needle-torpor, ' 'pins and needles, ' Fél. ix. 205, 206: metaph. torpor, numbness, Stj. 97, Hom. 108.
dofinn, adj. de a d, of a limb; d. er mér fótr minn, Vápn. 21: metaph. drowsy, [Dan. d oi/ en], Al. 71.
dofna, að, [Goth, daubnan; Swed. domna] , to become dead, of limbs; dofnaði höndin, Fms. vi. 203, Stj. 296, 297: of water, flat, Sks. 165: metaph. the phrase, dofnar yfir e-u, the matter begins to die out, people cease to talk about it, Fms. x. 301, Bs. i. 348, Band. 4; hugr dofnar, the mind gets heavy, Brandkr. 60.
dogg, n. a pillow (?), in the phrase, að sitja upp við dogg, to lie half erect in bed, leaning the head upon a high pillow.
dokk, dokka, u, f. a windlass, Fms. x. 53.
doparr, m., and doppa, u, f. a boss of metal, þiðr. in, Karl, 550 (in a saddle); of earrings, D. N. i. 321*: (the last word is freq.)
dor-dígull (dordingull), m. a small spider; araneus tolas ater splen-
dens, filo demissorio, Eggert Itin. 609; also called fiski-karl, fisher-carle;
the word is no doubt to be spelt dorg-digull, i. e. angling spider; for
popular lore as to the dordigull vide Ísl. þjóðs. ii. 547, 548: the small
spider's web is called hégómi, q. v.
dorg, f. a n angler's tackle, rod and line, etc., for trout or small fish;
þeir réru tveir á báti með dorgar sínar at smá-fiski, Sæin. Gm. (introd.),
p. 32; land-dorgar, the land of dorg, the se a, Edda 66; dorgar-skot, a
kind of fishing implement, D. N. iii. 201; cp. dorga.
dorga, að, to fisb with a dorg: in mod. use dorg is only used of fishing
through holes in the ice; metaph. Icel. also say, d. við e-t, to go angling
for a thing, go dangling after it.
dorma, að, [Lat. dormire] , to doze.
dornikar, m. pl. [from Doornik in Flanders], a kind of water-tight
boots, Jón þorl.
dorri, a, m. a wither.
dotta, að, (dott, n.), to nod from sleep; dottr, m. a nodder, Háv. 44.
dólg (dolg), n. [A. S. dolg = vidnus, O. H. G. tolg~] , direful enmity,
only in poetry in compds, as dólg-brandr, -eisa, -Ijos, the fire, embers,
light of the d., = swdrd; dólg-lið, the ale of the d., i. e. blood; dólg-linnr,
the d. snake, i. e. spear; dolg-. svala, the battle-swallow, i. e. the shaft;
gaping wounds are called dólg-spor, Hkv. 2. 40.
dólg-ligr, zdj. fiendish, Finnb. 326.
dólg-maðr, m. = dólgr, Hkv. 2. 49 (Ed. dólgar maer).
DÓLGR (dolgr), m. [Ulf. renders xpfaxpfiXfrrjs, Luke vii. 41, by
ditlgisskula; and oavaarijs, id., by dulgahaitja] : -- a fiend; duuðir dólgar,
ghosts, Hkv. 2. 49 -- verða öflgari allir ú nóttuin dauðir dúlgar mær, en
um daga Ijosa -- used synonymous to 'devil, ' djufull. Fms. iii. 200, vi. 143,
x. 172 (of a giant); þar sat dólgr í hásæti, mikill ok illiiigr (of witches),
Fas. ii. 184; svartir dólgar, Karl. 525; sögðu at sá d. væri kominn í
bygðina er þeim þætti eigi dæll viðfangs, Grett. 127; söku-dólgr, a cri-
minal; vide dylgja.
dóli, a, m. [dole, Ivar Aasen; cp. Engl. dull], a drudge, Edda. (Gl.)
dólpr, m. a so rt of dress, Edda (Gl.) 232.
dólpungr, m. the l ar v a of a caterpillar, Björn.
dómandi, a, m., pl. dómendr, [A. S. dêmend'] , a judge, Fas. ii. 32, Grág.
i. 27, 65, 79, Nj., N. G. L. i. ii, Eg. ch. 57, Stj. 378 sqq.; as to the Icel. judges
cp. esp. Grág. J). f). ch. i, 6, and numberless passages in the laws and Sagas.
dómari, a, m. [Dan. dommer; Swed. d owza re], a judge, this is the com-
mon form instead of dómandi, Edda 93, K. Á. 202, Sks. 472 B, Pass. 27. 5,
28. 10; dómara-sæti, n. judgment-seat, Sks. 480 B; Dómara-bók, f. the
. Boo k of Judges: used besides in many compds, lands-domarijC hie/l/w d^f, of
Pilate, Matth. xxvii. 27, Pass. 25. i; yfir-domari, undir-domari, etc.
dóm-fé, n. ay ee or payment fixed by sentence, D. N.
dóm-festa, u, f. submitting to subpoena, N. G. L. i. 22, 221.
dóm-flogi, a, m. a law term, a runaway from court, used either of the
plaintiff" or judge if they do not appear in court, or quit the court, or
even rise in court, without leave; in which case the judge forfeits his
seat, and the plaintiff his case; defined N. G. L. i. 23, 220.
dóm-hringr, m. 'doom-ring, ' 'judgment-ring;' (cp. also vé-bönd, the
sacred bounds ^r b a r): the courts of heathen times were surrounded by
the domhringr, about a bow-shot from the centre where the benches
were placed; no evil-doer might enter this hallowed ring, or commit an
act of violence within it; if he did so, he was called a vargr í veum
(lupus in sanctii); the Engl. law term ' bar' answers to this old word, cp. Gr. SpvcþaKTOi, Lat. cancelli; the Goth, staua, •=•• court and judge, properly
means a staff, bar; the bar was, according to Eg. 1. c., a pole of hazel-
wood, hesli-stengr: classical passages referring to this, -- þar sér enn dóm-
hring þann, er menu vóru dæmdir í til blóts, í þeim hring stendr Jjurs
steinn, etc., Eb. ch. lo; þar stendr enn þórs steinn ... ok þar ' hjá'
(better) er s;i domhringr er (in which) menu skyldi til blóts dæma, Landn.
98: another classical passage is Eg. ch. 57 beginning; cp. also Fas. iii.
Gautr. S. ch. 7, Edda 10, though the ' ring' is not expressly mentioned in
these last two passages: hann gengr í domhringinn ok setzk niðr, Band.
6; en peir eigu at rísa ór dóminum ok sitja í dómhring innan meðan
um þá sök er dæmt, Grág. i. 78, cp. 17, 26: in early heathen times this
sacred circle was formed by a ring of stones, cp. dóm-stcinar: no doubt
some of the so-called Celtic or Druidical stone circles are relics of these
public courts, e. g. the Stones of Stennis in the Orkneys; cp. Scott's last
note to the Pirate, referring to this subject: even in later times, when
the thing was obsolete, the name still remained.
dóm-hús, n. the 'house of doom, ' court-bouse, Sks. 784; the idea is
foreign, though the word is native: the old courts and meetings were
always held in the open air.
dóm-kirkja, u, f. [Germ, dom-kirche, from Lat. domus~\, a cathedral,
(mod.)
dóm-leggja, lagði, a law term, to lay before a court, Dipl. iii. 13.
dóm-nefna, u, f. the nomination of judges in the Icel. court, described
in ib. ch. 5; in parliament the goðar (priests) had the right to appoint
the judges, Grág. i. 25; þeir (viz. the priests) skyldu domnefnur eiga á
þingum, Fms. iii. 106.
DÓMR, in. [Goth, dams, which occurs once, but not in Ulf., vvho
only uses the word in compds, and renders Kpiais and Kptrris by siaua;
A. S. dôm; F, ngl. d oow and the termin. -dom; O. H. G. torn; known in
Germ, only from the termin. -turn (-thum)'] . I. a court of judgment,
the body of judges, or the 'court' itself; the Icel. law of the Common-
wealth distinguishes between several bodies of judges; in parliament
there were Fjórðungs-dómar, ' Quarter Courts, ' one for each of the poli-
tical quarters of the country, Breiðfirðinga-d. or Vesttirðinga-d. for the
West, Rangaeinga-d. for the South, Eyiîrðinga-d. or Norðlendinga-d. lor
the North, and Austfirðinga-d. for the East; these courts were instituted
by Thord Gellir A. D. 964: at a later date a fifth High Court, called
Fimtar-domr, the Fifth Court, was erected about A. D. 1004; vide Nj.
ch. 98, íb. ch. 8, Grág., esp. f). fx in the first chapters, and many passages
in the Sagas, esp. Nj., Sturl.; and of mod. authors, Konrad Maurer in his
essay, Die Entstehung des Icel. Staates, Ed. 1852, Dasent's Introd. to
Burnt Njal; -- the treatise of Maurer is an indispensable guide in matters
of the Fimtar-domr. There are other courts on record, e. g. dyra-dómr,
a court at the door of the defendant, vide Eb. ch. 18 and N. G. L.; mi
skal dóm setja fyrir durum verjanda, en eigi á. bak hnsi; hann (viz. the
plaintiff) skal setja dóm sinn eigi nær húsi en svá, at verjandi (the defender)
megi setja sinn dóm milli dura ok dóms hans ok aka hlassi viðar milli
dóms ok dura (vide dæma), N. G. L. i. 22: technical law-phrases as to the
courts, setja dom, to set the court, let the judges take their seats; durmr
fara lit, the courts 'fare out, ' i. e. open; faera lit dom, dúma-iitfærsla, i. e.
the opening of the courts, Grug. i. 27, -- the judges went out in a body in
procession and took their seats; ryðja dóm, to challenge the court, Nj.;
ganga at dúmi, to go info court; nefna dom, to name the judges (iK'. ui-
nefna); sitja í dómi, t o s it in court; múl ferr í dom, a case goes into
court; hleypa upp dómi, to break up the court by force; bera K i dóm,
to bribe the court; dóms-afglapan, vide afglapan; -- for all these phrase?,
vide Grág., |x þ. in the first chapters, Nj., esp. ch. 140 sqq., Eg. ch. 57,
N. G. L. i, Gþl. This sense is now almost obsolete, but it remains in
the Manx demster and Scot, dooinster. II. doom, judgment, sen-
tence, and this may be the original sense; dóms-atkvæði, dóms-orð,
and dóms-uppsaga mean doom, sentence, as pronounced by the pre-
siding judge, Nj., H. E. ii. 115, Sks. 159, Band. 6, Grág. i. 3, 83; dóma-
dagr, doomsday, 'he day of judgment; Norna-dómr, the doom of the
Norns, their weird, fate, Ýt. 23, Fm. 11; skapa-dómr, id. (3. judg-
ment, opinion. III. denoting s t a te, condition, age, in words such
as heiðin-dómr, Kristin-dómr, the heathen, Christian age, faith; konung-
domr, a kingdom; biskups-dómr, a bishopric, etc.; hefja ór heiðnum dómi,
to lift out of heathendom, baptize, Sighvat. 2. helgir dómar, relics, Bs.,
H. F, ., Grág. ii. 165, Fms. i. 230, v. 143, Gpl. 70 :-- but helgidómr, Old
Engl. halidom, Germ, heiligthum: leyndr d., mystery, fji\iaTrjpl. ov of the
N. T.; leynda donia hirnnarikis, Matth. xiii. ii; þenna leyndan dom,
Rom. xi. 25; sjáið, að eg segi yðr leyndan dom, í Cor. xv. 51. 3.
in many compds = Engl. -dom, -hood, -head; Guð-dómr, Godhead; mann-
dómr, manhood,
dóm-rof, n. disregard of judgment, Grág. i. 87, cp. Gþl. 21.
dóm-ruðning, f. a challenging of judges, Gnig. i. 27.
dóm-seta, u, f. sitting in court, judgment, Sks. 638, 641.
dóm-setning, f. opening the court, N. G. L. i. 220.
dóm-staðr, m. court, tribunal, Grág. i. 448, ii. 405, Edda 10.
dóm-staurr, m. a co urt b a r, properly court rails, but used in N. G. L. i.
220 of select men who stand outside and pronounce an opinion on the case,
dóm-stefna (-stemna), u, f. a citing, summoning, Grág. i. 448.
dóm-steinar, m. pl. ' court-stones, ' courí-ring, Sturl. i. 31, vide dómhringr.
dóm-stóll, m. the judgment-seal, John xix. 13, Sks. 622, 637, Horn, j
46, Fms. x. 443. I
dóm-sæti, n. = dómstóll, Sks. 488, 606.
dóm-sætr, adj., in the phrases, vera d., N. G. L. i. 84; eiga domsaett,
to be qualified to sit in a court, a lawful judge, Grág. i. 64.
dóm-varzla, u, i. guarding a court, Grág. i. 65. dómvörzlu-inaðr,
m. a man whoguards the court, a javelin-man, Grág. I. e.
DÓNI, a, m. (and compels dóna-legr, -skapr, -h. attr); this is a college
word, by which the students of the old colleges at Skalholt and Hólar called
outsiders as opposed to collegians, like the Pbilisler of Germ, universities:
it is still used: from Span, don, through the E. Engl. done, (' / n þ i dy sc h
selte not b i spone, noþer on þe brynke, as -unlernyd done, " -- • einsog ólærðr
dóni, as an illiterate clown (used mockingly), Bodl. Ashm. MSS. no. 61,
about A. D. 1500, Boke of Curtesy, E. Engl. Text Society, 1868.)
dós, f. |"cp. Engl. d os e, Dan. daase] , a small box, snuff-box, (mod. word.)
dót, n. [North. E. doit], trumpery, trifles, (cant word.)
DÓTTIR, f., gen. dat. acc. dóttur, plur. dœtr, later dætr or dætur: gen.
dætra, dat. dætrum; the Icei. keeps a single t throughout in the plur.,
whereas Swed. and Dan. have döttre; dæitr also occurs in Sks. B. (a Norse
MS.), and at least once or twice in poetry, cp. the rhyme, Ægis dættr
ok tættu, Edda (Ed. A. M.) i. 324; and Hies dættr, Skálda 198: [Gr.
BvyÁrrjp; \J\f. daugbtar; A. S. dogbtor; Engl. daughter; Swed. dotler;
Dan. datter; O. H. G. tobtar; Germ, tocbter; the Greek has a short v,
and the Goth, has au, answering to Gr. o; the diphthongal 6 and the
double t in the Scr. ndin. is only caused by the suppression of the middle
consonant g h] :-- a daughter; hann átti dóttur eina er Unnr hét, Nj. i;
fjóra dóttir Sigurðar Orms í auga; jborgeiðr dóttir þorsteins ens Rauða,
2; Höskuldr átti sér dótîur er Hallgerðr hét, id.; er iüt at eiga dáðlausa
sonu, ok víst aetla ek yðr til þess betr felda at þér værit dætr föðurs
yðvars ok værit giptar, Ld. 236; gott skaplyndi hefðit þór þá fengit, ef
þtr værit dætr einhvers bónda, 216; nú veit ek at þú ert d. en ekki sonr,
er þú þorir eigi at verja frændr þina, Háv. 43. If suffixed to a name, -dóttir
denotes a woman, -son a man, e. g. þorsteinn Egils-son, but his sister
þorgerðr Egíls-dóttir; Halldórr Ólafs-son, but Halldóra Ólafs-dóttir, vide
the Index uf Names to Landn., the Sagas, etc.: this custom, in early
times common to all Teut. people, is still in almost exclusive use in IceL,
where a lady keeps her name all her life, whether married or not: einga-
dóttir, only daughter; sonar-dottir, son's daughter; dóîtur-dóttir, a
daughter's daughter, a granddaughter, Grág. i. 171; dóttur-maðr, a so n-
in-law, Germ, eidam, Fms. ix. 240, Grág. 1. 175: the waves are poet,
called Ranar-dsetr, Hlés-dætr, Ægis-dætr, the daughters of Ran, etc.,
Edda: the Earth is daughter ofunar, and, on the mother's side, of Night,
Edda; the Sun is daughter of Mundil-fari, 7. 2. Dótta is a fern,
pr. name in Denmark, prob. akin to daughter, Fms. vi.
drabba, að, (drabb, n., drabbari, a, m.), to ' drab, ' to dirty.
draf, n. draff, husks, N. G. L. iii. nos. 2, 8, Luke xv. 16.
drafa, að, to t a lk thick; það drafaði í honurn, of a drunken person.
drafa, þiðr. 116, v. 1., 205, 289, from the M. H. G. drabe or darabe, =
thereby, which the Icel. translator did not understand.
drafl, n. tattl e, Fas. iii. 423.
drafli, a, m. cuddled milk when cooked, Grett. (in a verse); rauð-seyddr
d., a red-cooked d., a dainty.
drafna, að, d. sundr, to become rotten as draff, Fas. iii. 325, 451.
drag, n. [draga], in compds as in drag, a bow-shot, of distance: spec, a
soft slope or valley, i hverri laut og dragi, Arm. ii. 94: in pl. drog, the
watercourse down a valley, dals-drög, dala-drög; Gljufrár-drög, Pm. 46;
Ká!fadals-drög, id.; fjalla-drog. P. sing, the i ro n rim on the keel of a
boat or a sledge; the metaph. phrase, leggja drag uridir e-t, to lay the
keel under a thing, i. e. to encourage it, Eb. 20. Y- a lining, in erma-
drög, Bév. 16 (Fr.) S. Icel. also say, leggja drog fyrir e-t, to lay a drag
(net) for a thing, i. e'. to take some preparatory steps for a thing. e.
metric, term, a supernumerary, additional line to a stanza, Edda (Ht.)
124, Fms. vi. 347.
draga, u, f., vide drögur.
DRAGA, pret. dró, pl. drógu; part, dreginn; pres. dreg: pret. subj.
drsegi: [Lat. trabere; Ulf. dragon, but only once or twice, = ttnaupfveiv
in 2 Tim. iv. 3; Hel. dragon =portare, ferre (freq.); A. S. dragon;
Germ, tragen; the Engl. distinguishes between to dra g- and draw, whence
the derived words to draggle, trail, drawl; Swed. draga; the Danes
have drage, but nearly obliterated except in the special sense to travel,
-- otherwise they have trœkke, formed from the mod. Germ. tragen\ :--
to draw, drag, carry, pull.
A. ACT., with acc. I. to dra g", carry, pull; hann dró þau oil
xit, Nj. 131; djöfla þá er yðr munu d. til eilifra kvala, 273; d. heim við,
to drag the logs home, 53; d. sauði, to pick sheep out of a fold, Bs. i. 646,
Eb. 106; d. skip fram, to launch a ship; d. upp, to draw her up, dra g'
her ashore, Grág. ii. 433; dró fwrgils eptir sér fiskinn, Fs. 129; Egill
dró at sór skipit, E. pulled the ship close up to himself, Eg. 221, 306;
dró hann þá af grunninu, Fms. vii. 264; hann hafði dregit (pulled) hött síðan yfir hjálm, Eg. 375, cp. Ad. 3; d. föt, skóklæði af e-m, to dr a w off
clothes, shoes; þá var dregin af (stripped off) hosa likinu, Fms. viii. 265;
dró hann hana á hönd ser, he pulled it on his band, Eg. 378; d. hring á
hönd sér, to put a ring on one's band, 306; (hann) tók gullhring, ok
dró (pulled) á blóðrefiünn, id.: phrases, er við ramman reip at d., ' ti s t o
pwll a rope against the strong man, i. e. to cope with the mighty, Fms. ii.
107, Nj. 10, -- the metaphor from a game; d. árar, to pull the oars, Fms.
ii. 180, Grett. 125 A: absol. to pull, ok drógu skjótt eptir, they s oo n
pulled up to them, Gullþ. 24, Krók. 52: metaph., um margar íþróttir dró
hann fast eptir Ólafi, in many accomplishments he pressed bard upon
Olave, Fms. iii. 17: d. boga, to draw the bow, x, 362, but more freq.
benda (bend) boga: d., or d. upp segl, to hoist the sails, Eg. 93, Fms. ix.
21, x. 349, Orkn. 260: d. fiska, or simply draga (Luke v. 7), to fish with
a book, to pull up fish with a line (hence fisk-dráttr, dráttr, fishing),
Fms. iv. 89, Hým. 21, 23, Fs. 129, Landn. 36, Fas. ii. 31: d. drátt, Luke
v. 4; d. net, to fish with a drag-net; also absol., draga á (o n or in) á (a
river), to drag a river; hence the metaphor, d. langa not at e-u, = Lat.
longae ambages, Nj. 139: d. steiria, to grind in a hand-mill, SI. 58,
Gs. 15: d. bust or nefi e-m, vide bust: d. anda, to draw breath; d.
öndina um barkann, id., (andar-dráttr, drawing breath); d. tönn, to draw
a tooth. 2. phrases mostly metaph.; d. seim, prop, to draw wire,
metaph. to read or talk with a drawling tone; d. nasir af e-u, to smell
a thing, Ísl. ii. 136; d. dam af e-u, to draw flavour from; draga dæmi af
e-u, or d. e-t til dæmis, to draw an example from a thing, Stj. 13, cp.
Nj, 65; d. þyðu eðr samræði til e-s, to draw towards, feel sympathy
for, Sks. 358; d. grun á e-t, to suspect, Sturl.; d. spott, skaup, gys, etc.
at e-u, to hold a thing up to ridicule, Bs. i. 647; d. á sik dul ok clramb,
to assume the air of..., 655 xi. 3; d. á sik ofbeldi ok dramb, Fms. vii. 20;
d. e-n á talar, to deceive one, metaphor from leading into a trap, 2 Cor.
xii. 17 î d. vél at e-m, to deceive one, draw a person into wiles, Nj. 280,
Skv. i. 33; d. á vetr, t o ^ etone's s heep and c attlethrough the winter;
Hrafnkell dró á vetr kálf ok kið hin firstu misseri, Hrafn. 22, cp. Germ.
anbinden, and in mod. Icel. usage setja á vetr; d. nafn af e-m, to draw,
derive the name from, Eb. 126 (App.) new Ed.; the phrase, (hann skyidi
ekki) fleiri ár yfir höfuð d., more years should not pass over his head, be
must die, |jórð. II. to draw a picture; kross let hann d. i
enni á öllum hjálmum með bleiku, Fms. iv. 96; þa dró Tjörvi líkneski
þeirra á kamarsvegg, Landrt. 247; var dregit á skjöldinn leo með gulli,
Ld. 78, Pr. 428; í þann tíma sem hann dregr (draws) klæða-föllin (the
folds), Mar. (Fr.): d. til stafs (mod.), to draw the letters, of children first
trying to write; d. fjöðr yfir e-t, a metaph. phrase, to draw a pen over or
through, to hide, cloak a thing: gramm. to mark a vowel with a stroke, -- -
a long vowel opp. to a short one is thus called ' dreginn;' hljóðstafir hafa
tvenna grein, at þeir sé styttir (short) eða dregnir (drawn, marked with
a stroke), ok er því betr dregit yfir þann staf er seint skal at kveða, e. g.
ári Ari, ér er-, mínu minni, Skálda 171: to measure, in the phrases,
draga kvarða við vaðrnál, Grág. i. 497, 498; draga lérept, N. G. L. i.
323. III. to line clothes, etc.; treyja var dregin utan ok innan við
rauðu silki, Flov. 19. IV. metaph. to delay; dró hann svá sitt mál,
at..., Sturl. iii. 13; hann dró um þat engan hlut, hemade nosubterfuge,
Hkr. ii. 157; Halldórr dró þá heidr fyrir þeim, H. then delayed the time,
Ld. 322; vii ek ekki lengr d. þetta fyrir þér, 284; vii ek þessi svör eigi
láta d: fyrir mér lengr, Eb. 130. V. with prepp. af, at, a, fram,
frá, saman, sundr, etc., answering to the Lat. attrdbere, abstrabere, protra-
bere, detraherf, distrahere, contrahere, etc.; d. at lið, to collect troops; d.
saman her, id., Eg. 172, 269, Nj. 127; d. at föng, to collect stores, 208,
259: metaph., þá dró at honurn sóttin, the sickness drew nearer to him, be
grew worse, Grett. 119; d. af e-m, to take off", to disparage a person, Fms.
vi. 287; d. af við e-ri, ok mun liéðan af ekki af dregit við oss, we s hall
not be neglected, stinted, Bjarn. 54: mathem. term, to subtract, Rb. 118:
d. fram, to bring forward, promote; d. fram þræla, Fms. x. 421, ix. 254,
Eg. 354; skil ek þat, at þat man mina kosti her fram d. (it will be
my greatest help here), at þú átt ekki vald á mér; d. fram kaupeyri, to
make money, Fms. vi. 8; d. saman, to draw together, collect, join, Bs. ii.
18, Nj. 65, 76; d. sundr, to draw asunder, disjoin; d. e-t á, to intimate,
(á-dráttr) drag eigi á þat, Sturl. iii. no; d. undan, to escape; kómu
segli við ok drógu undan, Fms. iv. 201; mi lægir segl þeirra ok d. þeir
mi undan oss, v. 11: metaph. to delay, Uspakr dró þó undan allt til nætr,
Nj. 272; hirðin sá þetta at svá mjök var undan dregit, Fms. ix. 251
(undan-drattr, delay); hvi dregr þú undan at bjóða mér til þín, Glúm.
326, Fms. ix. 251, Pass. 16. 13: mathem., d. rot undan, tofxtract a root,
Alg. 366; d. upp, to draw a picture (upp-drattr, a drawing), to pull up,
Edda I; to pull out of the snow, Eg. 546; d. lit, to extract, draw out,
655 xxxii. 2; d. undir sik, to draw under oneself, to embezzle, Eg. 6l,
Fms. vii. 128; d. upp akkeri, to weigh anchor, Jb. 403; d. upp segl, t o
hoist sail, vide above; Ijos brann í stofunni ok var dregit upp, Sturl. i.
142; þar brann Ijos ok var dregit upp, en myrkt hit neðra, ii. 230; ok
er mönnum var í sæti skipat vóru log upp dregin í stofunni, iii. 182;
herbergis sveinarnir drógu upp skriðljósin, Fas. iii. 530, cp. Gísl. 29, 113,
-- in the old halls the lamps (torches) were hoisted up and down, in
, order to make the light fainter or stronger; d. e-n til e-s, to draw
iatvards a thing; mikit dregr mik til þess, Fs. 9; engi ofkæti dregr'
mik til þessarar ferðar, i. e. it i s no(by my own choice that í -undertake
this journey, Fms. ix. 352; slíkt dró hann til vinsældar, ibis furthered him
in popularity, vii. 175, Sks. 443 B; mun hann slikt til d., it will move,
influence him, Nj. 210; ef hann drægi ekki til, if he was not concerned,
224. 2. dragatil isusedabsol. or ellipt., denoting the course of fate, and
many of the following phrases are almost impers.; nema til verra dragi,
unless matters turn out worse, Nj. 175; búð, dragi til þess sem vera vill,
Lat. y at a evenient, 185; ef honum vill þetta til dauða d., if ibis draw
to his death, prove fatal to him, 103, Grett. 114; þat samband þeirra er
þeim dregr báðum til bana, which will be fatal to both of them, Nj. 135;
enda varð þat fram at koma sem til dró, Ísl. ii. 263; sagði Kveldúlfr at
þá (then) mundi þar ti! draga sem honum hafði fyrir boðat, Eg. 75; dró
til vanda með þeim Rúti ok Unni, it was the old story over again, Nj.
12; dró til vanda um tai þeirra, 129; at her mundi til nnkillar ugiptu
draga um kaup þessi, that mickle mischief would arise from this bargain,
30; dró þá enn til sundrþykkju með þeim Svíum, the old feud with the
Swedes began over again, Fms. x. 161; ok er úvíst til hvers um dregr,
Fs. 6; svá er þat, segir Runólfr, ef ekki dregr til, unless some unforeseen
things happen, Nj. 75; hón kvað eigi tilikligt at til mikils drsegi um, Ísl.
ii. 19; þá dró nú til hvárttveggja. Bret.; hence til-drög. n. pl. cause.
B. IMPERS. 1. of clouds, shade, darkness, to be drav-'n before
a thing as a veil; dimmu (acc.) þykir á draga ráðit Odds, it looked as if
gloom were drawing over Odd's affairs, Band. 10; ok er í lók at draga
skurirnar (acc.), it began to draw into showers, i. e. clouds began to
gather, Fms. iii. 206: often ellipt., hratt stundum fyrir en stundum dró frá,
[clouds] drew sometimes over, sometiin. es off, of the moon wading through
them, Grett. 114; dregr fyrir sol, \a veil] draws over (be sun, be is bid
in clouds; sky vónarleysu döpur drjugum dró iyrir mína gleði-sól, Bb. 2. 9;
dregr á gleði biskups, [clouds'] drew over the bishop's gladness, it was
eclipsed, Bs. ii. 79; eclipsis heitir er fyrir dregr sól rðr tungl, it is called
an eclipse when [a veif] draws over the sun or moon, 1812. 4; tunglskin
var Ijost, en stundum dró fyrir, the moonshine was clear, and in turn [a
veil] drew over it, Nj. 118; þá sá lítið af tungli Ijóst ok dró ymist til eor
frá, Ísl. ii. 463; þat gerðisk, at á dregr tunglit, ok verðr eclipsis, A].
54. 2. in various connections; dró yðr (acc.) undir hrakningina, en
oss (acc.) undan, you were drawn into a thrashing (i. e. got one] , but we
escaped, Nj. 141; hann (acc.) dró undan sem r. auðuligast, he bad a nar-
row escape, Fms. ix. 392: absol., a noun or personal pronoun in acc.
being understood, lítt dró enn undan við þik, there ivas little power of
drawing out of thy reach, i. e. thy blow did its work right well. Nj. 199,
155; hvárki dró sundr nó saman með þeim, of two running a dead
heat: metaph. phrases, mun annarsstaðar meira slóða (acc.) draga,
there will be elsewhere a greater trial left, i. e. the consequences will be
still worse elsewhere, 54; saman dró hugi þeirra, their hearts were
drawn together, of a loving pair, Bárð. 271; saman dró kaupmála með
þeim, they struck a bargain, literally the bargain was drawn tight, Nj.
49; hann hreinsar þat skjótt þóat nokkut im (acc.) hafi á oss dregit af
samneyti (although we have been a little infected by the contact witb)
annarlegs siðferðis, Fms. ii. 261; allt slafr (acc.) dro af Hafri, i. e. //.
became quite mute, Grett. (in a verse): in a temp, sense, til þess er dró at
degi, till the day drew nigh, Fms. x. 138; þá er dró at miðri nótt, Grett.
140; þá er dregr at Joluni, Yule drew nigh, Fbr. 138; dregr at hjaldri,
the battle-hour draws nigh, Fms. vi. (in a verse); dró at því (the time
drew nigh), at hann var banvænn, Eg. 126: of sickness, hunger, or the
like, to sink, be overcome by, svá dregr at mér af elli, svengd ok þorsta,
at..., Fms. iii. 96; nú þvkki mér sem fast dragi at þér, th ow art sinking
fast, Fas. ii. 221; ok er lokið var kvæðinu dregr at Oddi fast, O. was
sinking fast, 321: of other things, tók þá at d. fast at heyjum bans, hi s
s to ek was very low, Fms. iii. 208; þoku dregr upp, a fog draws on,
rises, 97 (in a verse), but ok taki sú poka (nom.) fyrir at d. norðrljósit,
Sks. an (better þá þoku, acc.)
C. REFLEX, to draw oneself, move; ef menn dragask til föruneytis
þeirra (Join them) úbeðit, Grág. ii. 270; Sigvaldi dregsk út frá flotanum,
8. draws away from the fleet, Fms. xi. 140; ofmjök dragask lendir menn
fram, i. e. the barons drew far too forward, vii. 22; hyski drósk á flótta,
they drew away to flight, Fms. vi. (in a verse); skeiðr drógusk at vigi,
the ship s drewon tobattle, iii. 4 (in a verse); dragask undir -- draga
undir sik, to take a thing tooneself, Grág. ii. 150; dragask á hendr e-m,
drógusk opt þeir menn á hendr honum er uskilamenn voru, Sturl. i. 136;
dragask e-n á heridr, hann kvað þess enga van, at hann drægisk þá á
hendr, ii. 120; dragask aptr á leið, to remain behind, Rb. 108; dragask
út, to recede, of the tide, 438; dragask saman, to draw back, draw
together, be collected, Fms. i. 25, Bs. i. 134; e-m dragask peimingar,
Fms. vi. 9; d. undan, to be delayed, x. 251; the phrase, herr, lið dregsk
e-m, the troops draw together, of a levy, i. 94, vii. 176, Eg. 277;
dragask á legg, t o gro w up, Hkr. iii. 108; sem aldr hans ok vitsmunir
drógusk fram, increased, Fms. vi. 7; þegar honum drósk aldr, when he
grew up, Fs. 9; dragask á legg, to grow into a man; dragask við e-t, t o
become discouraged, Fms. via. 65; d. vel, ilia, to do well, ill, Fs. 146:
to be worn out, exhausted, drósk þá liðit mjök af kulda, Stud. üi. 20;
drósk hestr hans, ii. 75 •' part, dreginn, drawn, pinched, starved, hestar
mjök dregnir, Fms. ix. 276; görðisk fénaðr dreginn mjök, drawn, thin,
iii. 208; stóð þar í heykleggi einn ok dregit at o!lu megin, a tapering
hayrick, Háv. 53: of sickness, Herra Andrés lagðisk sjúkr, ok er hann
var dreginn mjök, Fms. ix. 276. /3. recipr., þau drógusk um einn
gullhring, they fought, pulled. Fas. iii. 387. From the reflex, probably
originates, by dropping the reflex, suffix, the mod. Swed. and Dan. at
draga -- to go, esp. of troops or a body of men; in old writers the active
form hardly ever occurs in this sense (the reading drogu in the verse
Fms. iii. 4 is no doubt false); and in rrod. usage it is equally unknown
in Icel., except maybe in allit. phrases as, e. g. út á djúpið hann Oddr
dró, Snot 229 new Ed.; to Icel. ears draga in this sense sounds strange;
even the rerlex. form is seldom used in a dignified sense; vide the refer-
ences above.
draga, u, f., only in pl. drogur, timber carried on horseback and trailing
along the ground, Ghun. 368; dragna-hross, a dray-horse, 369: metric,
term, a s or t of anadiplosis, when a stanza begins with the last word of
the preceding one, Edda (Ht.) 126, Skálda 191.
dragi, a, m. a trail or long line of laden horses or c art s, Bjarn. 36: cp.
heim-dragi, a loiterer, Lex. Poët.
drag-kyrtill, m. a trailing kirlle or gown, Fins, vi. 440, viii. 336.
drag-loka, u, f. a bolt; metaph. a loiterer, Finnb. 300.
drag-máll, adj. drawling. Fas. i. 382.
dragna, að, [Éngl. drain] , intrans. to dra g-, trail along, Fas. iii. 525,
Siurl. ii. 49; Skíði d. eptir, Sd. 169; hann dragnar síðan heim at burinu,
Húv. 54; hafði losnað annarr þvengrinn, ok dragnaði skúfrinn, Eb, 220:
reflex., Fas. ii. 497.
drag-nál, f. a bodkin, Fas. iii. 631.
drag-net, n. a drag-net, opp. to lag-net, a laying-net.
drag-reip, n. a 'draw-rope, ' halyard, Bs. i. 276, Edda (Gl.), Fms. vi. 303-
dragsa, að, -- dragna, Karl. 147, 554.
drag-síðr, adj. trailing behind, of a gown, Eg. 702.
dralla, að, (dralls n.), qs. dragla, to loiter, (slang word.)
DRAMB, n. I. prop, a roll of fat on the neck of fat men or
beasts, hnakka-dramb, hnakka-drembi, cp. drambr, m. a knot in char-
coal or logwood; hence II. metaph. arrogance, Nj. 47; ofbeldi
ok dramb, Fms. vii. 20. J3. pomp, Fms. x. 232: drambs-fullr, adj.
arrogant, Hoin. 151, Fms. x. 222: drambs-maðr, m. a haughty, pompous
person, Fms. x. 254. Hkr. ii.
dramba, að, to be haughty, por. -. pom, Flóv. 29, Hom. 135; d. í virðingu,
656 C. II; d. yfir e-m, Greg. 22, Niðrst. 7; d. yfir sér, to boast, Fas. i.
36; d. í móti e-u, Fms. xi. 11.
dramb-hosur, f. pl. a sort of' court-breeches, ' Fms, vi. 440.
dramb-lauss, adj. (-leysi. n.), unpresuming, Bs. i. 275.
dramb-látr, adj. haughty, Greg. 24, Hom. 7, Fas. i. 89, Luke i. 51,
Pass. 35. 7.
dramb-læti, n. pride, Fas. i. 18, Str. 81.
dramb-samliga, adv. (-ligr, adj.). haughtily, Hkr. iii. 244, Sks. 451.
dramb-samr, adj. haughty, Sks. 701, Fas. i. 49, Pass. 21. 7.
dramb-semi, f. haughtiness, H. E. i. 519, Al. 153.
dramb-vísi, f. = drambsemi, Str. 82.
dramb-víss, adj. = drambsanu, Hom. 152, Karl. 135.
dramb-yrði, n. pl. haughty language, Sks. 558.
DRANGR, m. a lonely up-standing rock, Dipl. v. 23; kletta-drangr,
fjall-drangr, etc., freq. in Icel., vide Eggert Itin. 497: many, places take
their names from these basalt rocks, Drangar (pl.), Drang-ey, Dranga-
vík, Dranga-jökull, etc.; in popular lore these rocks were thought to be
giants turned into clones, Ísl. jþjóðs.
drang-steinn, m. -drangr, Greg. 62, Bs. i. 346, Mar. 93 (Fr.)
drasa, u, f. [dros], prattle; drosu ok lygi. Anecd. 14; drösur (pl.) ok
hégómlig orð, 78; hence the mod. drösla or drusla, u, f. a vulgar ditty.
drasill, drösull, m., poet, a h or se, cp. Ygg-drasill, vide Lex. Poët.
dratta, að, (qs. dragta), to t ra il or walk like a cow, Fas. ii. 128, i. 484:
Homer's zlKi-xovs is rendered by drattandi.
draug-hentr, n. adj. a sor t of metre, Edda (Ht.) 137; a supernumerary
syllable being added to every line, this syllable seems to have been called
drangr, a plug or log.
DRAUGR, m. [Lat. truncus is perhaps akin]: I. a dry log;
Edda (Gl.); this sense, however, only occurs in old poets, in compds such
as el-draugr, beu-d., hirði-d., her-d., óðal-d. . jó-d., gervi-d., in poetical
circumlocutions of a man, cp. Edda 68, 85. II. metaph. in prose
(as it is now used), a ghost, spirit, esp. the dead inhabitant of a cairn was
called draugr, Ld. 326, Fms. iii. 200, Bs. i. 256, Stj. 492. í Sam. xxviii.
15, Róm. 186, 217, Orkn. 210 (in a verse), Fas. (Hervar. S.) i. 436-438,
Hkv. 2. 49, fsl. (Harð. S.) ii. 47 (in a verse); it also occurs in the verse
on the Runic stone in Schonen, quoted and explained in Rafn Antiq.
Orient. 178, but it is uncertain whether it is here used in the first or
second sense. P. a sluggard, a drone who walks about as a ghost;
draugs-ligr, adj.; drauga-skapr, m.; draugast, að, to w a lk about
like a ghost. -y- metric., vide draughentr above. COMPOS:
drottinn, m. the lord of ghosts, is one of the names of Odin, Hkr. i. II.
drauga-fe, n. boards in cairns or tombs, Fas. ii. 368. drauga-
gangr, m. a gang of gbosts. drauga-sögur, f. pl. g h os t stories in
nursery tales, for a collection of such, vide Ísl. Jjjóðs. i. 222 -- 354.
draum-kona, u, f. a 'dream-woman, ' a spirit in dreams, Gísl. 41,
Íþorst. Síðu H. 185.
draum-maðr, ni. a man who appears to another in a dream, Fms. ii.
230, viii. 107: a dreamer, Stj. 193. Gen. xxxvii. 19.
draum-órar f. pl. (now m. pl.), dream-phantasies, Fas. iii. 79.
DRAUMR, m. [A. S. dream; Hel. drorn; Engl. dream; Swed. -Dan.
drain; Germ, traum; Matth. i. and ii, and by a singular mishap Matth.
xxvii. 19, are lost in Ulf., so that we are unable to say how he rendered
the Gr. ôvap'. -- the A. S. uses dream onlv in the sense of jo y, music, and
dreamer= a bar per, musician, and expresses draumr, Engl. dream, by
sveofnas, -- even the Ormul. has drœm = a sound; so that the Engl. dream
seems to have got its present sense from the Scandin. On the other
hand, the Scandin. have dream in the proper sense in their earliest poems
of the heathen age, ballir draumar, Vtkv. I; Hvat er þat draurna, Em. I;
it is used so by Bragi Gamli (gth century), Edda 78 (iu a verse); cp.
draum-þing, Hkv. 2. 48, whilst the A. S. sense of song is entirely strange to
Icel.: it is true that svefnar (pl.) now and then occurs in old poets = Lat.
somnium, but this may be either from A. S. influence or only as a poetical
synonyme. Which of the two senses is the primitive and which the
metaph. ?] :-- a dream. Many old sayings refer to draumr, -- vakandi d.,
a day dream, waking dream, like the Gr. virap; von er vakandi draumr,
hope is a waking dream, or von er vakanda maims d.; ekki er mark at
draumum, dreams are not worth noticing, Sturl. ii. 217; opt er Ijotr d.
fyrir litlu, Bs. ii. 225. Icel, say, marka drauma, to believe in dreams,
Sturl. ii. 131; seg^a e-m draum, to tell one's dream to another, Nj. 35;
ráða dranm, to read (interpret) a dream, Fms. iv. 381, x. 270, xi. 3;
draumr raetisk, the dream proves true, or (rarely) draum (acc.) ræsir, id.,
Bret.; vakna við vándan (eigi góðan) draum, to wake from a bad dream,
of a sudden, violent awakening, Fms. iii. 125, ix. 339, Stj. 394. Judg. viii.
21, 22; vakna af draumi, to waken from a dream; dreyma draum, to
dream a dream; láta e-n njóta draurns, to let one enjoy his dream, not
wake him: gen. draums is used adverb, in the phrase, e-m er draums, one
is benumbed, dreamy: stóð hann upp ok fylgði englinum, ok hugði sér
draums vera, Post. 656 C; draums kveð ek ber vera, Hkv. Hjorv. 19; þótti
honum sjálfum sern draums hefði honum verit, 0. H. L. 81; hence comes
the mod. e-m er drums, of stupid insensibility. Passages referring to
dreams -- Hkr. Hálfd. S. ch. 7, Am. 14. 25, Edda 36, lb. ch. 4, Nj. ch. 134,
Ld. ch. 33, Gunnl. S. ch. 2, 13, Harð. S. ch. 6, Lv. ch. 21 (very interesting),
Gísl. ch. 13, 24 sqq., Glúm. ch. 9, 21, þorst. Síðu H., Vápn. 21, Bjarn. 49,
Fbr. ch. 16, 37, fiorl. S. ch. 7, Sturl. i. 200, 225, ii. 9, 99, 190, 206-216,
iii. 251-254, 272, RafnsS. ch. 7, 14, Laur. S. ch. 2, 65, Sverr. S. ch. I. 2.
5, 42, Fms. vi. 199, 225, 312, 403, 404, vii. 162, Jóinsv. S. ch. 2, etc. etc.
COMPDS: drauma-maðr, m. a great dreamer, Gísl. 41. drauma-
ráðning, f. the reading of dreams, Anal. 177. drauma-skrimsl, n.
a dream monster, phantasm, Fas. ii. 414. drauma-vetr, m., Gísl. 63.
draum-skrök, n. a dream phantasm, Ld. 122.
draum-spakr, adj. skilled in interpreting dreams, Fms. vi. 361.
draum-speki, f. s kill in interpreting dreams, Fms. iv. 30.
draum-spekingr, m. a skilful interpreter of dreams, Stj. 491. í Sam.
xxviii. 3.
draum-stoli, adj. (cp. vit-stola), a -dream-stolen' man, i. e. one ivho
never dreams, -- -- the ancients thought this a disease; þat er ekki inanns
eðli at hann drcymi aldri, Fms. vi. 199, cp. also Hkr. i. 71.
draum-þing, n. dream-meeting, poet, sleep, Hkv. 2. 49.
DRÁK, f. (draka, u, f., THom. I. e., mod. rák, f.), a streak; la eptir
ein blóð-drák í léreptinu, ... fagra heilsu barnsins ok blóð-drákina, Bs. ii.
170; hafði hann þá blóðrús merkiligasta, at ein draka (drák) gékk af
hægra veg hanns kinnis í skakk um þvert andlitið á vinstri kinninni, ok
með því sarna marki vitraðist hann síðan mörgum mönnum, THom. 356;
ein rauð blóðdrög, MS. Holm. no. 17 (Fr.), vide driig: ruk is at present
a very freq. word in Icel., but is hardly found in old writers; the identity
of these two words cannot be doubted.
dráp, n. [drepa], slaughter, Eg. 222, Fms. v. 235, etc.; mann-dráp,
man-slaughter, homicide.
DRÁPA, u, f. a heroic, laudatory poem; this word is probably
derived from drepa, to strike, i. e. to strike the chords of an instrument,
vide drepa A. I, as poems were at early times accompanied by instru-
mental music: the drápas were usually composed in the so-called ' drótt-
kvæît' metre, q. v., and were much in fashion from the loth to the I2th
or even to the i^th century, but esp. flourished at the end of the loth
and during the í ith; the earliest poems of this kind on record are of the
end of the 9th century: even poems in honour of gods, Christ, the holy
cross, saints, etc. are called drapur if composed in the proper metre;
but most of them are in honour of kings, earls, princes, or eminent men,
vide Skáldatal. A drapa usually consisted of three parts, upp-haf intro-
duction, stef or stefjamál the burden or middle part interpolated with
artificial burdens, whence the name stefja-drupa, and lastly slaemr or * peroration; according to the length, a drupa is tvitug or a poem of
twenty stanzas, sextug or si A ty stanzas, and so on; it is called erfi-drápa
if in praise of a deceased man, mansöngs-drápa (Germ, minne-sang) if
addressed to a lady-love, etc.; as to metre, we have tog-drápa, hrynhend
drápa, etc.; drápa is sometimes distinguished from flokkr, a less lauda-
tory and shorter poem without burdens, Fms. vi. 391; hví ortir þú flokk
um konunginn, eðr þótti þér hann ekki drápunnar verôr, Ísl. ii. 237, and
the classical passage Knytl. S. ch. 19. Passages in the Sagas referring to
the delivery of these poems are very numerous, e. g. Gunnl. S. ch. 7-9,
Eg. ch. 62, 63 (Höfuð-lausn), 80 (Sonatorek and Arinbjarnar-d.), 81 (Beru-
drápa), Ld. ch. 29 (Hús-drápa), Hallfr. S. ch. 6, II, Bjarn. 6, 39, Fms.
iii. 65, v. 173-175, Knytl. S. I. e., O. H. L. ch. 60, 61, Har. S. Harð.
(Fms. vi.) ch. 24, 66, no (the interesting story of Stuf the Blind),
Skáldat. 252, 268, Fb. iii. 241, 242, Hkr. i. 185, 186; the last on record
is Sturl. iii. 303-306, referring to A. D. 1263, cp. also Sturl. ii. 56; most
of these poems derive their name from the king or person in whose
honour they were composed, e. g. Olafs-d., Knuts-d. (king Canute),
Eiriks-d., etc., vide Fms. xii, s. v. kvæði, or Jómsvíkiuga-d., Islendinga-
d., the name of a laudatory poem addressed to the Icelandic people; or
referring to other subjects, as Vell-ekla (want of gold), Hafgerðinga-d.,
Landn. 106, or Kross-d., Róða-d. (the Holy Rood), etc. Mythical drapas
are, e. g. Ragnars-d., Haustlöng, Hús-d. COMPDS: drapu-mal, n. a
lawsuit for a d., viz. a love song (mansongs-d.), which songs were forbid-
den, Fs. 87. drápu-stúfr, m. a nickname for a poetaster, Landn. 168.
dráp-gjarn, adj. blood-thirsty, Sks. 89.
dráp-veðr, n. a furious, destructive gale, Lv. 59.
DRÁTTR, m., gen. ar, dat. drœtti, pl. drættir, acc. drattu and drætti,
[draga, cp. Engl. draught] :-- pulling, Jm. I: metaph. hesitation, Fms. x.
11: a draught, of fishing (fiski-druttr), but esp. of a drag-net, Luke v. 4.
DREGG, f., gen. sing, and nom. pl. dreggjar, dregs, lees; þeir óguðlegu
skulu dreggjarnar af súpa, Ps. Ixxv. 8, Fas. ii. 26: metaph., N. G. L. i. 339.
dregill, m., dimin., dat. dregli, a ribbon, Nj. 214, Hkr. i. 320, Edda.
20, O. H. L. 65, H. E. ii. 113; dregla-lið = dreglat lið, soldiery decorated
with ribbons, Fb. ii. 337, -- a reference to the custom of neophytes after
baptism wearing a white ribbon round their heads.
dregla, að, to lace, furnish with a ribbon, Sturl. iii. 218.
dreif, f. scattering; á drcif, id.; á víð ok dreif, scattered abroad,
Grönd. 166. 2. a chain; haukr bundinn í gull-dreifum, and haukr-
inn konist hvergi þvíat dreifarnar héldu honum, El. (Fr.)
DREIFA, ð, [Ulf. draibjan; v. drifa], to scatter, disperse, with dat.;
dreifðu þeir þá öllu liðinu. Nj. 207, Hkr. i. 250; er þú dreifðir svá
mjök frå þOr fjölmenni því er ..., Fms. vii. 182: metaph. to divert, d.
hug e-s, Hom. 38: with the notion of violence, to scatter, Post. 656 C.
14: to streiv, tak duft ok dreif á. sárit, Pröver 471: to sprinkle, d. vatni,
Fms. i. 262, Ísl. ii. 403. Bad. 185: adding acc. of the person, d. e-n
blóði, to bedabble with blood, Am. 19; ok dreifir þá meðr blóðinu, Stj.
78. P. with acc. to disperse, dissolve; dreifðum vér Guðs óvini (acc.), 655 xxxii; vóru dreifð öll bein hans, 623. 33 (very rarely). II.
reflex, to be spread out, Eg. 530; of the branches of a tree, Edda 10: orð
dreifask (gramm.), words are derived from, Skálda 205.
dreifing, f. scattering, diffusing, Stj. 244, H. E. i. 500.
dreift, n. adj. ' adrift, ' scattered, in the phrase, fara d., of troops, t o
march in loose order, Fms. i. 71, v. 56; dreifara, viii. 213.
dreita, tt, [drita], in the phrase, d. e-n inni, to lock one up so that he is
forced to do his business within doors (a disgrace), Sturl. i. 198, Ld. 209.
DREKI, a, m. [from the Gr. bpaicoiv; Lat. draco; A. S. draca; Germ.
drache; Engl. dragon; Swed. drake; Dan. drage] :-- a dragon, Al. 160, 656 A, Gullþ. ch. 4; this word, which undoubtedly is of foreign
origin, is however very old; it occurs in Vsp. 65 (there is no reason to
suspect the genuineness of this verse); it is most freq. used by poets of
the loth and nth centuries, and is especially used of ships of war bear-
ing a dragon's head as beaks. Fms. ii. 179, 182, 217, 303, iv. 354, v. 311,
vi. 314, 360, vii. 51, 109, 248, x. 36, 77, 204-206, xi. 45, 375. p.
the constellation Scorpion, Rb. 408. 2. naut. a s m a ll anchor.
COMPDS: dreka-hamr, m. the slough of a dragon, Fas. ii. 378. dreka-
höfuð, n. a dragon's bead as a ship's beak, Eg. 42, Hkr. iii. 94. dreka-
liki, n. the shape of a dragon, Niðrst. I. dreka-merki, n. the sign of
a dragon, Karl. 35 1; the constellation Scorpio is also called Sporð-dreka-
merki. The language distinguishes between flug-dreki, the flying dragon
of the tales, and sporð-dreki, a tailed dragon, i. e. a scorpion.
drekka, u, f. drink, beverage, Edda 48: a banquet, N. G. L. i. 91, Og.
13; cp. Ægis-drekka, the banquet at Ægir, Edda.
DREKKA, pret. drakk, pl. drukku; sup. drukkit; pres. drekk; pret.
subj. drykki; [Ulf. drigkan; A. S. drinkan; Engl. drink; O. H. G.
trinkan; M. H. G. trinken; Dan. drikke; Swed. dricka] :-- to drink, the
beverage or feast in acc.; d. mjöð, Hm. 18; mungat, el, Fms. viii. 166,
Hm. 82; d. full, minni (a toast), Eg. 552, Fms. vi. 442; d. horn, t o
drain, drink off a born, a cup, Hkr. i. 35; síðan tók Kolskeggr justu
eina af miði fulla ok drakk, Nj. 43; d. drykk, to drink a draught, Fms.
xi. 233; eptir þat tók Jjórir kalkann ok drakk af tvá drykki, Gullþ. 7 ',
þú skalt d. af tva drykki, id.; d. brjost (acc.), to suck (v, brjost-drekkr),
DREKKHLAÐINN -- DREPA. 105
Mar. 656 A. 23, cp. Gþl. 504. /3. to hold a feast, the feast in
acc.; d. Jól, Fms. vi. 100, Fagrsk. 4 (in the poem of Hornklofi); d.
veizlu, Nj. ii; d. brullaup, Fms. xi. 88; d. erfi, Nj. 167. "y- denot-
ing the modq of drinking; d. ein-menning, to drink one t o o ne, Eg.
551; d. tvi-menning, to drink twoto two, id.; d. fast, to drink hard,
Eb. 184; d. úmælt, to drink without measure (cp. mál-drykkja), Fms.
iii. 18; d. til e-s, to drink toa person, Eg. 552, Sturl. iii. 305, Bs. i. 848,
798; d. á e-n, id., Fms. iv. 333, vi. 442 (cp. a-drykkja); d. e-n af
stokki, to drinkone under the table, iv. 167; d. frá sér vit, to drink one's
wits away, ix. 339, Hm. u; the allit. phrase, d. ok dæma, to drink and
chatter, Rm. 29: adding the prepp. af, or, to drink off a cup; å. af
dýra hornum, Fms. vi. 442, Eg. 206, 207: absol. to drink, bold a feast,
Eg. 43. 8. impers. (vide a-drykkir) of a ship, to ship a sea, metaph., Al.
139. t. recipr., drekkask á, to drink to one another, Hkr. ii. 249,
N. G. L. i. 211, Js. 78. 2. part. pass, drukkinn, drunken, tipsy, Eb.
154, Fms. i. 59, Eg. 552.
drekk-hlaðinn, part. ' drench-loaden, ' a ship laden till she sinks.
drekkja, t and ð, [Ulf. dragkjan; Engl. dren c h], to drown, with dat.,
Edda (pref.) 144, Fms. iii. 28, Fas. ii. 35: metaph. to swamp, Fms. x. 395:
with acc., Hom. 154 (rarely): reflex, to be submerged, Fms. xi. 66.
drembi-liga, adv. (-ligr, adj.), haughtily, Fms. vi. 155, x. 237, Nj.
78, Fas. i. 39; cp. rembiligr.
drengi-liga, adv. brave, bravely, Korm. 238, Nj. 180, 258, Ld. 206.
drengi-ligr, adj. brave, valiant, Ld. 272, Fms. vii. 105, xi. 57:
generous, vi. 96, Nj. 73, Boll. 348.
drengja, d, a naut. term, to bind fast, haul taut to a pole (drengr);
taka akkeri ok d. við ása, Fms. vii. 54; d. með köðlum, 82.
dreng-leysi, n. want of generosity, unmanliness, Stj. 396.
dreng-lundaðr and -lyndr, adj. noble-minded, Hkr. i. 327, Nj. 30,
Fms. ii. 220; hogvaerr ok drenglyndr, gentle-minded and high-minded,
Nj. 30 (ofNjal).
dreng-maðr, m. a bachelor, opp. to bóndi, N. G. L. i. 31, 98: a stout
doughty man, Lex. Poët.
dreng-mannliga, adv. (-ligr, adj.), bravely, doughtily, Nj. 78, v. l.
dreng-menska, u, f. boldness, Fas. i. 404.
DRENGR, m., pl. ir, gen. drengs, pl. drengir, on Runic stones drengjar;
this is a most curious word, and exclusively Scandinavian; it occurs in the
A. S. poem Byrnoth, but is there undoubtedly borrowed from the Danes, as
this poem is not very old. 1. the earliest form was probably drarigr, q. v.,
a rock or pjllar, which sense still remains in Edda (Gl.) and in the compd
as-drengr, cp. Ivar Aasen; it also remains in the verb drengja. 2. it
then metaphorically came to denote a young unmarried man, a bachelor,
A. S. hagestald, N. H. G. hagestolz; drengir heita ungir menn ok búlausir,
Edda 107; ungr d., a youth, 623. 22, Post. 656 C. 32, Edda 35; drengr,
a youth, Stj. 409; hverrar ættar ertú d., 465; (hence the mod. Dan.
sense of a boy); far-d., a sailor. 3. hence came the usual sense, a
bold, valiant, worthy man, and in this sense it is most freq. in all periods
of the language. Drengr is a standing word in the Swed. and Dan.
Runic monuments, góðr drengr, drengr harða góðr, denoting c. good,
brave, gallant man, a bold and gentle heart; lagði þá hverr fram
sitt skip sem d. var ok skap hafði til, Fms. vi. 315; drengir heita vaskir
menn ok batnandi, Edda 107; hraustr d., a gallant d., Ld. 50; d. fullr,
a bluff, out-spoken man, Ísl. ii. 363; göfuligr d., Bær. 12; d. góðr, noble-
minded; auðigr at fé ok d. góðr, Fms. vi. 356; hann var enn bezti d. ok
hófsmaðr um allt, Ld. loo; drengr góðr ok öriggr í öllu, Nj. 30; ekki
þyki mér þú sterkr, en drengr ertú góðr, thou art not strong, but tbou art
a good fellow, Lv. 109; drengs dáð, a ' derring do, ' the deed of a drengr,
Fbr. 90 (in a verse): also used of a lady, kvennskörungr mikill ok d.
góðr ok nokkut skaphörð, Nj. 30 (of Bergthora); allra kvenna grimmust
ok skaphörðust ok (but) d. góðr þar sem vel sk)'ldi vera, 147 (of Hildi-
gunna): the phrases, litill d., a s mall dreng, or d. at verri, denoting a
disgraced man, Nj. 68; at kalla þik ekki at verra dreng, to call thee
a dreng none the le ss for that, Ld. 42; drengir en eigi dáðleysingjar,
' drengs' and no lubbers, Sturl. iii. 135; drengr and níðingr are opposed,
N. G. L. ii. 420: at Hallgerðr yrði þeim mestr drengr, greatest helper,
prop, Nj. 76; at þú mættir drengrinn af verða sem beztr, that thou
couldst get the greatest credit from it, Gísl. 48: the phrase, hafa dreng
i serk, to have a man (i. e. a stout, bold heart) in one's sark, in one's
breast, Fms. ix. 381: in addressing, góðr d., my dear fellow, Eg. 407:
cp. ' et quod ipsi in posterurn vocarentur Drenges, ' Du Cange (in a letter
of William the Conqueror). COMPDS: drengja-móðir, f. a mother of
heroes, a cognom., Hdl. 18. drengja-val, n. chosen, gallant men, Fas.
i. 73, 304. drengs-aðal, n. the nature of a d., Km. 23. drengs-
bót, f. w hat make s a man the better d., Fms. ii. 276, vi. 107, Karl. 120.
drengs-bragð, n. the deed of a d., brave deed, Sturl. ii. 84.
dreng-skapr, m., gen. ar, courage, high-mindedness; the phrase, falla
með drengskap, to fall sword in hand, Fms. ii. 42; vit ok d., xi. 112;
deyja með drengskap, opp. to Ufa með skömm, v. 136; þínum drengskap
(manliness) skal ek við bregða, Nj. 13: allit., dáð ok d.; með litlum
drengskap, cowardly, Fms. viii. 29; má þat verða til drengskapar, Ísl. ii.
366; drengskapar-raun, trial o/d., Sturl. ii. 62.
drep, n. [A. S. drepe; Germ. treff~\, a smart, blow; the legal bearing
of this word is defined Grág. Vsl. ch. 10-13; wound and ' drep' are distin-
guished -- þat ero sár er þar blæðir sem á kom, en drep ef annars-staðar
blæðir, ch. 51, cp. N. G. L. i. og, 164, Eb. ch. 23: trail, vide dögg. 2.
slaying, killing, = dráp, Grág. Vsl. ch. in. 3. plague, p es t, = drep-
sutt, Stj. 546, Bret. 46, Sks. 731 B: a malignant disease, N. G. L. i. 145;
metaph., Al. 86. 4. medic, mortification, gangrene, Fms. iii. 184.
ix. 36, Bs. i. 346, Fél. ix. 207.
DREPA, pret. drap, 2nd pers. drapt, mod. drapst, pl. drápu; pret. subj.
draepi; part, drepit; pres. drep; with the suft". neg. pret. drap-a. Orkn.:
[A. S. drepan; Dan. drœbe; Swed. drapa; O. H. G. trefan; mod. Germ.
treffen, whence the mod. Dan. treffe, in the sense to hit; Ulf. uses slahan
and stautjan, but never dripan; in Engl. the word is lost.]
A. WITH ACC., OR ABSOL. högg (a blow) or the like being under-
stood, to strike, beat: I. act. of music, to strike the chords, (cp.
phrases such as, slá danz, to strike up for a dance; slagr is battle and poem,
Trolla-slagr and Gygjar-slagr are names of poems); hann tók hörpu sína
ok drap strengi (struck the strings) til slags, Stj. 458 (hence drápa, a so?ig);
d. e-n vendi, t o s trike with a rod, Skm. 26: to knock, å. á dyrr, or d.
hogg á dyrr, to knock at a door, Nj. 150; síðan gengu þau heim bæði
ok drápu á dyrr, 153; cirápu þar á dyrr, Sturl. iii. 154: metaph., d. á
e-t, to tou c h slightly on a matter; d. botn or keraldi, to knock the bottom
out of a jar, Fms. xi. 34; d. jam, to beat iron (a blacksmith's term)
with a sledge-hammer, Grett. 129, cp. drep-sleggja. 2. esp. with the
sense of violence, to knock, strike; áfallit hafði drepit hann inn í bátinn,
Bs. i. 422; at eigi drepir þú mik í djúp, that thou knockest me not into the
deep, Post. 6568. 9; herða klett drep ek þór hálsi af, Ls. 57. p. as
a law term, to smite, strike; ef maðr drepr (smites) mann, ok varðar þat
skóggang, Grág. ii. 116; eigu menu eigi at standa fyrir þeim inanni er
drepit hefir annan, id.; ef maðr drepr mann svá at bein brotna, 14; nú
vænisk sá maðr því er drap, at..., 15; þat er drep cf bein brotna, ok
verðr sá úæll till dóms er drepit hefir, 16; mi vænisk hinn því, at hann
hafi drepit hann, 19. y- tnc phrases, d. e-n til heljar, Grág. ii.
161, or d. til dauðs, to smite todeath; Josua drap til dauða alia
þjóð Anakim, Stj. 456; d. í hel, id., Hbl. 27; hence 3. metaph.
or ellipt. to kill, pwt todeath, cp. Lat. caedere, Engl. smite; eigi er
manni skylt at d. skógarmann, þótt..., Grág. ii. 162; skulu vór mi fara
at honum ok d. hann, Nj. 205; þar varð ilia með þeim því at Ásgrímr
drap Gaut, 39; til þess at d. Grim, Eg. 114; tóku þeir af eignum jarla
konungs en drápu suma, Fms. i. 6; er drepit hafði fóstra hans ..., eigi hæfir
at d. svá fríðan svein ..., d. skyldi hvern mann er mann údæmðan vá, 80;
konung drápum fyrstan, Am. 97; drap hann (smote with the hammer)
hina öldnu jötna systur, ^kv. 32; d. mátti Freyr hann með hendi
sinni, Edda 23. p. in a game (of chess), to take a piece; þá drap
jarl af honum riddara, Fms. iv. 366; îaflsins er hann hafði drepit, vi. 29;
Hvítserkr hélt töfl einni er hann hafði drepit, Fas. i. 285. y. adding
prepp. af, niðr, to slaughter, kill off'; þótt hirðmenn þínir so drepnir niðr
sem svín, Fms. vii. 243: d. af, to slaughter (cattle); yxni fimm, ok d. af,
Ísl. ii. 330; láttu mik d. af þenna lyð, Post. 656 B. 9. 4. metaph.
phrases; d. e-m skúta, to taunt, charge one with; áfelli þat er konungr
drap oss skvita um, Fms. iv. 310; hjarta drepr stall, the heart knocks as it
were against a block of stone from fear, Hkr. ii. 360, Orkn., Fbr. 36 (hence
stall-dræpt hjarta, a ' block-beating'faint heart): d. upp eld, to strike fire,
Fms. iv. 338: d. sik or droma, to throw off the fetter, Edda 19: d. e-t undir
sik, to kn oc k or dra g- down, skahii standa hjá er fjandi sá drepr mik undir
sik, Grett. 126, 101 A: d. slóð, to make a slot or sleuth (trail); d. kyrtlarnir
slóðina, the cloaks trailed along the ground so as to lea. vea track, Gísl. 154:
to trail or w ake a tr ac k of droves or deer, Lex. Poët.: d. e-t út, to divulge a
thing (in a bad sense), Fms. vi. 208; d. yfir e-t, to hide, suppress,, dTzp hann
brátt yfir (he soo n mastered) harm sinn, Bs. i. 140 (hence yfir-drep, hyp o-
c ri s y, i. e. cloaking). II. reflex., drepask, to perish, die, esp. of
beasts; fé hans drapsk aldrei af megrð ok drephríðum, Eb. 150; drapsk allt
hans folk, Fms. v. 250. 2. recipr. to put one another to death; þá
drepask bræðr fyrir ágirni sakar, Edda 40; mi drepask merm (smite one
another), eðr særask eðr vegask, Grág. ii. 92; ef menu d. um nætr, Fms.
vii. 296; er sjálfir bárusk vápn á ok drápusk, viii. 53; en er bændr fundu
at þeir drápusk sjálfir, 68; drepask niðr á ieið fram, Ld. 238; drepask
menn fyrir, to killone another's men, Fms. vii. 17?! görðisk af því
fjandskapr með þeim Steinólfi svá at þeir drápusk þar (menn ?) fyrir, Gullþ.
14. III. impers., drepr honum aldregi ský (acc.) í augu, hi s eyes
never get clouded, of the eagle flying in the face of the sun, Hom. 47;
ofrkappit (acc.) drepr fyrir þeim (their high spirits break down) þegar
hamingjan brestr, Fms. vi. 155; drap þó heldr í fyrir honum, he rather
grew worse, i. e. his eyes . gr ew weaker, Bjarn. 59; nú drcpr ór hljóð (acc.)
fyrst or konunginum, the kin g" became silent at once, Fms. xi. 115; stall
drepr or hjarta e-s, Fbr. 36 (vide above, I. 4); ofan drap flaugina (acc.),
the flaug wa s knocked down, Bs. 1. 422; regn drepr í gögnum e-t, the rain
beats through the thatch or cover, Fagrsk. 123 (in a verse). p. in
mod. usage, drepa is even used in the sense to drip (= drjupa), e. g. þak,
hús drepr, the thatch, house lets water
B. WITH DAT,; I. denoting gentle movement; in many cases
the dat. seems to be only instrumental: 1. of the limbs; hendi drap
á kampa, be put his hand tohis beard, Hom. 21; d. fæti (fótum), t o
stumble, prop, to strike with the foot, Nj. 112, Fas. ii. 558, Bs. i. 742, Hom.
110, Grett. 120; d. fæti í e-t, to stumble against, 103; d. fæti við e-t,
id., Fas. ii. 558; d. höfði, to droop, nod with the head; drap í gras höfði,
(tliu horse) drooped with the head, let it fall, Gkv. 2. 5; d. niðr höfði, id.,
Nj. 32; Egill sat svá opt, at hann drap höfðinu niðr í feld sinn (from
sorrow), Eg. 322, O. H. L. 45 (tor shame); d. fingri í niunn sér, to put
the finger into the mouth, Edda 74! fingri drap í munninn sinn (of a
child), the words of a ditty; d. hendi til e-s, or við e-m, to give one a
slap with the hand (inst. dat.), Nj. 27; hence metaph., d. hendi við e-u,
to wave away -with the hand, to refuse a kind offer, Bs. i. 636; d. hendi
við boðuu gulli, Al. 75: the phrase, d. hendi við sóma sínuni, cp. Al.
162. 2. to tuck tip the sleeves or skirts of a garment; d. skautum
(upp), Fms. vii. 297; hann hafði drepit upp skautunum, Lv. 85; hann
hafði drepit upp fyrir blöðunum undir bellið, Eb. 226: Sigurðr drap blöð-
unum undir belli sér, Orkn. 474; d. hári undir belli sér, to titck the
hair under the belt (of a lady), hárit tók ofan á bringuna ok drap hon
(viz. því) undir belli st-r, Nj. 24; liafði hár svá mikit, at hann drap
undir belli MT, 272. II. to dip; d. skcggi í Breiðafjürð niðr, t o
dip the beard in the Brcitlafiord, i. e. to be drowned, Lá. 316; d. hendi,
or lingri í vatn, to dip the hand, finger into water (vide above); d.
barni í vatn, to dip a baby into water, i. e. to baptize, K. Þ. K. 10: the
phrase, d. fleski í kál, to dip bacon into kale broth, Fas. iii. 381; nú
taka þeir hafrstökur tvær. ok d. þehn í syrukerin, üísl. 7. P. the phrase,
d. e-u, of wax, lime, butter, or the like, to daub, plaster, fill up with;
Jm skalt taka vax ok d. því í eyru förunauta þinna, Od. xii. 77; síðan
drap eg því í eyru á olluni skipverjuni, 177; vaxið er eg hafði drepið
i eyru þeim, 200; d. smjöri í iiát, to fill a box -with butter. y.
metaph. phrases; d'. dul á e-t, to throw a veil over, Hkr. ii. 140, in mod.
usage, draga dulur á e-t: the phrase, d. í skörðin (the tongue understood),
to talk indistinctly, from loss ol teeth; d. orði, dóini ú e-t, to talk, reason,
judge of a thing, Fms. ix. 500; d. huldu a, to hide, cloak, keep secret, xi.
106: d. e-u a dreif, prop, t o ' throw adrift, ' throw aside, i. e. think littl e
of a thing, þessu var á dreif drepit, it was hushed up, Orkn. 248; áðr
hafði miök veril;'i dreif drepit urn mal Bjarnar (there had been much
mystery about Bjorn), livart hann var lífs eðr eigi, sagði annarr þat logit,
en annarr sagði salt, i. e. no one knew anything for certain, Bjarn. 20;
en eigi varð vísan á dreif drepin (the song was not thrown aside or kept
secret) ok kom til cyrna Birni, 32; drápu öllu á dreif um þessa fyrirætlan,
hushed it all up. Eg. 49: d. í egg e-u, prop, to bate the edge of a thing,
to turn a deaf ear to, Orkn. 188, metaphor from blunting the edge of a
weapon. 8. d. e-u niðr, to suppress a thing (unjustly); d. uiðr konungs
rótti, N. G. L. i. 7 5; d. niðr sæind e-s, to pull down a person's reputa-
tion, Boll. 346; d. iiiðr illu orði, to keep down a bad report, suppress it,
Nj. 21; d. niðr máli, to quash a lawsuit, 33; drepit svá niðr herorinni,
Fms. iv. 207. *. d. glaumi, gleði, teiti e-s, t o s poil one's joy, Lex.
Pout.; d. kosti e-s, to destroy one's happiness, Am. 69: inipers., drap þú
brátt kosti, the cheer was soon gone, Rm. 98.
drep-hríð, f. a killing snow storm, Eb. 150.
drepill, m., in knatt-drepill, a bat, in the game of cricket.
drep-ráð, n. pl. a law term (cp. áljóts-ráð, snr-rúð, bana-ráð, fjür-ráð),
an intended affray or assault, Grúg. ii. 116, 117, Vsl. eh. 75.
drep-samligr, adj. deadly, destructive, Stj. 71.
drep-sleggja, u, f. a sledge-hamnur, Eg. 272.
drep-sótt, f. a plague, pest, Yer. 21, Kb. 478.
drep-sóttr, part, plague-stricken, Bs. ii. 33.
drettingr, in. [dratta], a loiterer, a cognon;., Sturl. i. 89.
DREYMA, d and ð, pout, obsol. pret. retlex. dreyindumk; [draumr;
A. S. dry man -- psallere; Hel. drornian -- jubilari; Engl. dream; Germ.
triiumen; Dan. drömme; Swed. driitnina'] :-- to dream; in Icel. impers.
and with a double acc., that of the dreamer and the dream or person
appearing; thus, mik dreyindi draum, inik dreymdi mann, etc.; þat
dreyindi mik, Nj. 95; hvat hefir þik dreymt, id.; hiiin veg d. mik þó,
53; hann kvað sik dreymt hafa Hákon jarl (acc.), 122; dreymt hefir
mik mart í vetr, Ld. 126; enn dreyindi hann enu þriðja draum, Fms. xi.
8; or poet., draum dreymdumk = draum dreymdi mik, I dreamt a dream,
Bjarn. 49; or with ' at' with subj., hann (acc.) dreymði þat, at hann væri
at logbergi, tb. ch. 4, cp. 385: konung dreyindi aldri, the king never had
a dream, Hkr. i. 171; the phrase, at dreyma fyrir daglatununi, esp. of
light merry dreams at daybreak, which people in Icel. consider a sign of
good health, Fél. ix. P. pers., the appearance in nom., (rare), sú maðr
(nom.) dreymir n;ik jafnan, Fs. 98; dreymdi Svein p-órr heldr ófryniligr,
Fms. ii. 162; þat er fyrir eldi er jam (nom. pl.) dreyma, Gkv. 2. 38; um
vetrinn vóru dreymdir draumar margir, Bs. i. 497; vide draumr.
DREYPA, t and ð, [drjtipa, draup], to drop, put a drop of fluid,
wine, medicine, etc., into the mouth of one sick, fainting, and the
like, the fluid in dat.; d. e-u á e-t, or í munn em; hann dreypir vígðu
vatni í munn henni, Bs. i. 199; at hann dreypi vatni á tungu mina,
Greg. 23. Luke xvi. 24; d. víni á e-n (of fainting), Fas. iii. 508, 571;
hann dreypti á konuna þar til at hon raknaði við, ü. 151: to dip, at hann
'dreypi í vatn enum minsta fingri sinum, Greg. 22. Luke xvi. 24, where
the N. T. of !54Osqq. has, at hann ' drepi'hinu fremsta sinsfingrsi vatn.
dreyra, ð, to bleed, ooze (of blood from a slight wound), always abscl.
or neut.; þótti inér dreyra ór hlutunum, Ld. 126; ok dreyrði ór hlut-
unum, Fb. i. 67; eigi dreyrði ór hvirflinum, Ems. ii. 272; hann reist i
lota sér krossmark svá at dreyrði, sothat blood flowed, v. 185; ný-
dreyrl blóð, new-bled blood, fjiðr. 199.
dreyr-blandinn part. W ent, mixed with blood, Lex. Poët.
dreyr-fáðr (-far), part, blood-stained, Hkv. Hjörv. 9, Lex. Poët.
dreyr-gjarn, adj. blood-thirsty, dreary, Al. 31.
DREYRI and drøri, a, in. [as to the root, cp. Goth, drjúsan, pret.
draus, = to drop, fall, a verb analogous to frjósa, fraus, and fröri; this
strong verb is lost in the Icel., only the weak dreyra is used; A. S. drear =
go re; Ü. H. G. t rö r :-- are A. S. dreôrig, Engl. dreary, from the same
root, in a metaph. sense?] :-- blood, esp. gore, properly blood oozing
oul of the wound; vekja e-m dreyra, to bleed one, Fms. vii. 145; nil
vókva þeir sér blóð, ok lála renna saman dreyra sinn. Gísl. 11; manna
d., human blood, Fms. xi. 233; the phrase, rauðr sein dreyri, = dreyr-
rauðr, red a s blood, i. e. dark red, v. 127; rauðr d., Vsp. 33: allit., er hann
etr hold mitt ok drekkr dreyra miun, 625. 195; dreyriun dundi, the
blood gushed, Pass. 23. 3: poet, phrases, dais d., jarðar d., the Woo d of
the dales, earth, rivers, Lex. Poët.; Kvásis d., the Woo d of K., poetry, Edda.
COMPD: dreyra-runninn, part, spattered with blood, Ems. vii. 89.
dreyrigr, dreyrugr f drørigr, Ýt. 5, 11), adj. [cp. Engl. dreary, Germ.
tra wr i g-| :-- bloody, gory; unconlr., dreyruga, Al. 41; dreyruga hufu, Gísl.
64, 151; dreyrugra benja, Bragi: contr., dreyrgan mæki, Ýt. n; dreyrga
steina, Sb. 58; dreyrgra darra, Jd. 9.
dreyr-rauðr, adj. blood-red, Eg. 113, Fms. vii. 145.
dreyr-stafir, in. pl. dreary, bloody runes, SI. 40.
DREYSSA, að, [drussi], d. sik, to vaunt oneself foolishly, Pass. 1. 1 2.
DRIF, n. [drifaj, driven snow; hvitt sem d., Fms. iv. 372, v. 1.: the
foaming sea, sjór var hvitr fyrir drili, Bs. ii. 116. COMPDS: drifa-
stormr, m., drifa-veðr, n. a strong storm.
drif-hvítr and drift-hvitr, adj. white as driven snow, Karl. 546:
naut., leugja til drifs, to lie adrift.
drift, dript, (. a snow-drift; þar var snjar í driptum, Sturl. i. 84;
hvitt sem dritt, white as driven snow, 0. H. 170.
DRIT, n. (mod. dritr, in.), [Engl. dirt, cp. drita], dirt, esp. of birds,
fugla-d., dufna-d., Stj. 620. 2 Kings vi. 25; síðan tekr hann fugla dritið,
þiðr. 79, v. 1.: local names, Drit-sker, Eb. ch. 4; Drit-vík, Bárð. ch. 4:
nicknames, Dnt-kinn, Gullþ.; Drit-ljóð, Ems. ix; Drit-loki, Sturl. i. 30.
DRÍFA, pret. dreif, pl. dritu; pres. drif; pret. subj. drifi; part.
drifinn: [Ulf. dreiban = ê/cySáAAttr/; A. S. drlfan; Engl. drive; O. H. G.
triban; mod. Germ, treiben; Swed. drifva; Dan. driv e, all in a transitive
sense -- to drive.] I. to drive like spray, either pers. or impers.,
with dat. or even neut.; þá kemr áfall inikit ... ok dreif yfir búlkann,
Bs. i. 422; lauðri dreif á lypling útan, the spray drove over the poop,
Fms. vi. (in a verse); hence metaph. phrases, láta yfir d., to let drift
before wind and wave, îsl. ii. 461: or even reflex., lata yfir (fyrir)
drifask, to let drive or drift away, let go, give in; ran ok útlegðir þeirra
manna er eigi létu fyrir dritask, Fb. i. 70; þat dugir á enga leið, at menu
lúti yfir drifask, Bs. ii. 51; ok er þó þat ráð, at láta eigi fyrir drifask,
Karl. 386, 452: allit. phrase, drífa á dagana, e. g. fnart hefir drifit á dagana,
many things (splashes) have happened; driiinn ddggu, besprent ivith dew,
Vtkv. 5: naut., roa drifanda, to pull so thai the spray splashes about, pull
hard, Ems. viii. 263, 431: to drift, of a snow storm or the like, tré með
drifandum kvistum, a tree with the branches full of snow. Sks. 49; veðr var
drifanda, it snowed, Sturl. iii. 50, 0. II. 85; þegar dreif í Loginn krömmu,
there fell soft snow in the Lake, i. e. it began to sleet, Fms. v. 196; þá
drífr snær ór öllurn áttuni, Edda 40: metaph. of missiles, to shower as
flakes of snow, borgarmena láta þegar d. skot á þá, Al. II; lata þeir d.
vúpn á pa, Fb. i. 135. II. neut. to crowd, throng; þá drífr ofan
inannfjöldi mikill til strandar, a great crowd rushed doiun to the shore, Ld.
76; tókn menu þú at d. brott frá hertoganum, the men began to desert (run
away) from the duke, Fms. ix. 531, dreif allt folk ú hans fund, all people
rushed to see him, i. 21, iv. 105; d. á dyrr, to rush to the door, Vkv.
19. III. to perform; eiga e-t at d., to have a thing to perform,
Gþl. 15, 16; en í annan stað á ek at d. mikinn vanda, / am in a hard
strait, Fms. i. 221; d. leik, to play, Fas. i. 37: the sense to drive out,
expel, so common in all other Tcut. dialects, hardly occurs in old writers,
and sounds foreign even now; the proverb, með íllu skal illt lit drifa; d.
sig, to exert oneself, etc., (cant
drífa, u, f. a fall of snow, sleet; fjúk ok d., Bs. i. 185; veðr var þykt
! ok d., Fms. v. 341; skotvúpn flugu svá þykt sem d., i. 45; um kveldit
görði ú drifu-él blantt, Orkn. 414; kom þá drífu-él mikit, ok var all-
myrkt, Fms. ix. 23.
dríli, n. a petty heap of peat or the like, hence metaph. drildinn, adj.
petty; drfldni, f. pettiness.
DRÍTA, pret. dreit, dritu, dritinn, to dirty, cacare; hann sögðu þeir
dn'ta;l alla þ;i er við hann áttu af hrópi sinn, Sturl. ii. 39: part. fern,
dritin, dirty, Ls. 56.
drjóli, a, m. a drone, (cant word.)
drjóni, a, m. a n ox, Edda (Gl.) II. [Swed. drönare] , a drone.
drjúg-deildr, part, substantial, Sturl. i. 166.
drjúg-genginn, part, taking long to walk or pass, of a road, Lex. Poët.
drjúg-látr, adj. wanton.
drjúg-liga, drýg-liga, adv. with an a irof importance; láta d., Fms.
ii. 145, Nj. 76.
drjúg-ligr, adj. substantial, solid, Sks. 383.
drjúg-mæltr, adj. long-winded in speaking, Greg. 39: neut., Vígl. 24.
DRJÚGR, adj., compar. drjúgari, superl. drjúgastr; in mod. use more
freq. drýgri, drýgstr, so lid, substantial; the phrase, verða drjúgari or drjúg-
astr, to get the better or be s t of it, to prove the better (of two champions);
varð þórir þeirra drjúgari, Bárð. 170; þú, Kári, munt þeim öllum drjúgari
verða, íhou, K., wilt outdo them all, Nj. 171; hvárir þar mundi drjúgari
verða, Ld. 222; þótti þeim, sem hann myndi drjúgastr, Bárð. 170; hverr
yðar drjúgastr (strongest) er höfðingjanna, Ísl. ii. 165, Grett. 151. p.
the neut. drjúgt and drjúgum is used as adv. in great numbers, much;
Kolskeggr vá drjúgt menu, Kolskegg slew men in numbers, Nj. 108;
þaðan af muntu d. spekjask, 677. 12; vegr Gunnarr drjugum menu, Nj.
96; lá þá drjúgum í fyrir þeim, Hrafn. 27: almost, nearly, drjugum allr,
almost all, Fms. ix. 318; drjugum allra manna virðing, Bret. 38; drjugum
hverr bóndi, Landn. (Mant.) 330; drjúgum dauðr af kulda, Fms. ix. 467:
drjugan (acc. masc.) as adv., id., Fb. i. 304, Karl. 246, 181 (Fr.): the
proverb, þat er drjugt sem drypr, i. e. many drops make a flood; þar var
drjúgt manna, a good many people, Bs. i. 536. 2. substantial, last-
ing, rich, ample, [Swed. dryg, Dan. dröj] , in compds as, drjug-virkr,
vinnu-d., one who works slowly but surely; ráða-d., hamingju-d., etc. p.
saving, blanda agnar við brauð, ... til þess at þá sé drjúgari fæz'an en
áðr, Sks. 321 j til þess at rit verði niinna, ok bókfell drjúgara, i. e. t o
s ave parchment, Skálda 168; at jafndrjúg verði sagan ok John, that the
story shall last as long as Yule, Fms. vi. 355.
DRJÚPA, pret. draup, pl. drupu; subj. drypi; sup. dropit; pres.
drýp; [Engl. drip; Germ, traufen; Dan. dryppé] :-- to drip; blóð drypr,
Fms. x. 366; drupu þá or bîóðdropar, 625. 98; svá at bráðnaði ok
draup, Edda 4: absol., þá sveittisk rúðan helga, svá at draup á altarit
ofan, Fms. via. 247; þórólfr kvað d. smjör af hverju strái, Landn.
31. P. to let in rain, of houses or things not water-tight; oil hlaðan
draup, Fms. ix. 234; ok tóku húsin at drjúpa, Gísl. 22.
drokr, m., one MS. wrongly dirokr, [cp. Dan. d rog, Engl. drudge] , a
drudge, Edda (Gl.)
drolla, aö, [drjóli], Old Engl. to droil, i. e. loiter, (cant word.)
dropi, a, m. [A. S'. dropa; Engl. drop; Swed. droppe; Germ, tropfen;
Dan. draabe~\, a drop, Ld. 328, H. E. i. 488. COMPDS: dropa-lauss,
adj. water-tight, Gþl. 331. dropa-rúm, n. a dripping-place, from the
eaves, Gþl. 433. dropa-tal, n., í dropa-tali, in drops, drop by drop.
dros, f. [A. S. dreâs; Ulf. dr ws = TTTÛKJIS; Swed. drosse -- a heap of corn;
cp. also the Dan. dry ss e], dross, poet., in the compd álm-dros, the dross
of the bow, the arrows, Lex. Poët.
dróg, f. (drogi, a, m., Edda (Ub.) 277), = drak, Rb. 478, 480; sásk
dróg á himni björt sem tungl, Ann. 1334; blóð-dróg, a streak of blood,
THom. (Fr.) 2. a jade.
drómi, a, m. [cp. Swed, drum -- thrums] , the fetter by which the Fenrir
(Wolf) was fettered, Edda 19; used in the phrase, keyra í droma, t o
tie ' ne c k and heels;' Drottinn í droma keyrðr, Pass. 6. 10; keyrði hann
saman í dróma, Úlf. 7. 134.
drómundr, m. a kind of ship of war (for. word), [Gr. 5pu/j. cuv; mid.
Lat. dromon; O. H. G. drahemond] , Orkn. 358 sqq., Fms. vii. 3: a
nickname, Grett.
drós, f. [cp. Ital. druda -- a sweetheart] , pout, a girl; drósir heita þær
er kyrlátar eru, Edda 108, Fas. iii. 618, Al. 70, 152.
DRÓTT, f. I. the s ill or beawabove a door, also a door-post
(dyra-drott). II. household, people, Vþm. 24, (iun-drótt, sal-
drótt, Lex. Poët.); dyggvar dróttir, good, trusty people, Vsp. 63; dverga
d., the dwarf-people, 9; d. írskrar þióðar, theIrish people; Engla d.,
English persons, etc. . Lex. Poët.; oil drótt, all people, Hkv. 2. 48:
twenty people make a drott, Edda 108. 2. esp. the king's body-
guard; cp. Goth, ga-draubls, by which word Ulf. renders the Gr.
arpanUTr] S (drjugan, pret. draub = ffrpar(vdv); A. S. dright; the Scan-
dinavian drótt thus answers to the comitatus of Tacitus, Germ. ch. 13, 14,
in the Saga time called ' hirð. ' Dr. ótt is obsolete in prose, but occurs in
Hkr. Yngl. S. ch. 20, -- áðr vóru þeir (viz. the kings) dróttnar kallaðir, en
konur þeirra dróttningar, en drótt hirðsveitin: poët., víg-drótt, her-d.,
folk-d., hjalm-d., etc., warriors. III. a fern. pr. name, Yngl. S.
ch. 20; cp.
drótta, að, d. e-u at e-m, to bring to one's door-post, i. e. impute to one.
dróttin-hollr, adj. /a ith/w l t o o n e' s master, Fms. vi. 401.
dróttin-lauss, adj. without a master, Fms. iii. 13.
dróttin-ligr, adj. lord-like, of the Lord, Bs. i. 171, Stj.; Drottinleg baen,
the Lord's Prayer, Mar., Hom. 26; d. dæmi, 656 A. 24.
dróttinn, mod. drottinn, but in old poetry always rhymed with an
6, e. g. flóttstyggr -- dróttni, Sighvat; dat. dróttni or drottni, pl. dróttnar or drottnar, etc.; [A. S. drighten; Hel. druhtin -- dominvs~] :-- the master
of a ' dr o' tt' or household, a lord, master: the proverb, dýrt er dróttins
orð, e. g. strong is the master's word, Bs. i. 484, Al. 128, Ld. 212; þræll
eða d., Hom. 29; Josep fékk svá mikla virðing af dróttni sínum, 625. 16,
Grág. ii. 86; þrjá dróttna átti hann í þessi herleiðingu, Fms. x. 224; eigi
er þrællinn æðri enn dróttininn, Post. 656. 37, cp. John xv. 20; en þó eta
hundar af molum þeim sem detta af borðum drottna þeirra, Matth. xv. 27;
verit hlýðugir yðrum líkamligum drottnum, Ephes. vi. 5: in mod. usage
this sense remains in prose in the compd lánar-dróttinn, q. v. p. old
name for a king, Hkr. Yngl. S. ch. 20 (vide drótt). y. as a name of
heathen priests; þat eru díarkallaðir eðr dróttnar, Hkr. Yngl. S. ch. 2. 2.
the Lord, which also is the standing phrase in mod. usage, in the Bible,
sermons, hymns, ever since the Reformation; lofaðr só Drottinn, Nj. 165;
af miskun Drottins, Mar. 656 A. 6; greiðit Dróttins götur, 625. 90;
Christr Drottinn, Grág. ii. 167; an gráts var Drottinn fæddr, Rb. 332;
Drottinn sagði mínum Drottni, Matth. xxii. 44; elska skaltú Drottinn
Guð þinn, 37; Drottinn Guð Abrahams, Luke xx. 37, xxiv. 34; hefi eg
eigi séð Drottinn vorn Jesuni Christum, eruð þér ekki mitt verk í Drottni ?
i Cor. ix. i, 5, 14, x. 21, 22, 26, 28, 30, xi. 10, 19, 22, 25, 26, 28, 31,
xii. 3, 5, etc1, etc. COMPDS: Drottins-dagr, m. the Lord's day, K. Þ. K.
68, Rb. 112, 655 iii, Sturl. iii. 37, 159, 226, Nj. 165; Drottinsdaga hald,
hallowing the Lord's day, Nj. 165; Dróttinsdags nótt, Saturday night, 194;
Drottinsdaga veiðr, K. Jj. K. 85. Drottins-kveld, n. Sunday even-
ing, Fms. ix. 19. Drottins-myrgin, m. Sunday morning, Sturl. iii.
37. Drottins-nótt, f. Sunday night, Fins, vii. 187.
dróttin-svik, n. pl. treason towards a lord or master, Hkr. ii. 132,
Sks. 571, Hom. 23 (Judas).
dróttin-svikari (-sviki), a, m. a traitor to his master, Nj. 260,
K. Á. 60.
drótt-kvæðr, adj. (-kvseði, n.), in the heroic metre, the metre used in
the drápas (q. v.) or poems which were recited before a king and the
king's men (drótt), whence the name probably comes; dróttkvæðr is
opp. to kviðu-háttr, the epic, narrative metre, and Ijúða-háttr, the metre
of didactic poems or poems in the form of dialogues, Edda (Ht.)
drótt-lát, f. adj. beloved by the household, gentle, epithet of a queeiij
Am. 10.
drótt-megir, m. pl. men, people, Vþm. n, 12.
dróttna or drottna, að, [Ulf. drauhtirion -- arpaTfvfaOai] , to rule,
govern, hold sway; d. yfir e-m, to rule over one, Stj. 396, Fms. viii. 242:
with dat., þó lætr hann þat eigi d. huga sinum, Greg. 33; at oss drottni eigi
dauði síðan, Niðrst. 8; fyllit jorðina, stjórnit henni ok drottnið, Stj. 21.
dróttnan or drottnan, f. sway, rule, 625. 5, Stj. 20, H. E. i. 502;
drottnunar-gjarn, adj. ambitious; drottnunar-girni, f. ambition.
dróttnari, a, m. a ruler, Stj. 20.
dróttning and drottning, f. a mistress; þræll sá er vegr at drottai
(master) sínum eðr dróttningu (mistress), Grág. ii. 86 (vide above); ef
þræll verðr sekr skógannaðr urn víg dróttins sins eðr dróttningar, 161;
drottning hans girntisk hann, Ver. 16. Gen. xxxix. 7; this sense is quite
obsolete except in old law phrases and translations. 2. a queen,
common to all Scandinavians, Swed. draining, Dan. dronning, whereas
drottinn = king is obsolete, Hkr. Yngl. S. ch. 20, Fms. i. 99, vi. 439, Sks.
468; the instances are endltss. COMPDS: drottningar-efni, n. a
future queen, Fas. iii. 456. drottningar-maðr, m. a queen's husband,
a prince consort, Nj. 5, v. l. drottningar-nafn, n. the title of queen,
Fms. i. 101.
drótt-seti, a, m. a ateu/ard at the king's table; this word occurs in
various forms throughout the Saxon parts of Germany, Holland, Belgium,
Friesland, Brabant, etc. Du Cange records a ' drossardus Brabantiac;' it
is in mid. Lat. spelt drossatus, Germ, and Saxon drost, land-drost, reichs-
drosf (drozerus regni), Fris. drusta, vide Grimm; the Dutch prefer the
form drossardus: in the court of the king of Norway the office of
dróttseti is not heard of before the beginning of the í 2th century (the
passage Bs. i. 37 is monkish and of late composition), and is there a
kind of head-cook or steward at the king's table, who was to be elected
from the king's skutilsveinar; d. spurði hvat til matar skyldi bua, the d.
asked the king what meat they should dress, Fms. vii. 159 (about A. D.
1125), ix. 249, x. 147; d. ok skenkjari, N. G. L. ii. 413, 415; cp. also
Hirðskrá (N. G. L. I. e.) ch. 26, Fms. x. loo refers to the drost of the
German emperor. In the i4th century the dróttseti became a high
officer in Sweden and Denmark. The derivation from drott and seti (seti
can only mean a sitter, not one who makes to sit, cp. land-seti, a land-
sitter, a tenant) is dubious; the Norse word may be an etymologising
imitation of the mid. Lat. drossatus.
drukna, að, [drukkinn, drekka], to be drowned, Nj. 59.
druknan, f. being drowned, death by drowning, Ld. 58, Orkn. 246,
Ann. 1260, 1026.
drumbr, m. a log ol dry or rotten wood, Fms. viii. 184; drumba, u,
f. a cognom., Rm.
drungi, a, m., medic, heaviness, fulness in the head, drunga-legr. adj.
drunur, f. pl. [drynja], a rattling, thundering, Dan. d rö n.
drussi, a, m. a drone; þú d. (auppw), í Cor. xv. 36.
DRÚPA, t or ð, to droop (from sorrow), different from drjiipa, to
di'i['; dnipa is in Icel. an almost obsolete word, in old poets and
writers esp. used in a metaph. sense; at the death of a dear person,
the country, hills, mountains are said to droop; svá dnipir mi Dan-
inurk, sein dauðr sé Kiu'itr sour minn. Fms. i. IlS: svá. þótti drúpa
Island eptir íïátal! Gizur. ir biskups, sun Romaborgar riki eptir trafall
Gregurii piifa, Bs. i. 71; Ari preslr hinn Króði segir hve müik várt land
drúpði eptir fr. ifall Gi/urar biskups. 145; staðrinn í Skálholti dnipti
ni'uk eptir fn'tfall bins s;tla þorlúks biskups, 301; dnipir Hiïfði dauðr
er þengill, hlæia hliðar við Hallsíeini, Landn. 224 (in a verse): hnípði
dn'itt ok dnipði fold, Lex. Poët.: dnipir orn ylir, Gm. io; Vinga inciðr
(/be g(dl'nv*) dnipir;'i nesi, Hit.; en Ska-rcið í Skirings-sal of brvnjfilts
bi-inum dnipir. "ft. 22; lians nnin drup um drnpa, dynnennis nier kenna,
Si^'hvat; kni'ittu livarms af harmi hniipgnipur mer d., my bead drooped
fi-'im grief. Eg. (in a verse): drúpðu dólgúrar, the swords drooped (to
drink blood), Hkm. 2: in mod. usage drjiipa and drnpa are confounded,
avi, live inn eg aumr þræll, angraðr uiðr drjiípa, Pass. 41. 4.
drúpr, in. drooping s pirit s, coldness; ok þó at þar liefði orðit nokkurr
d. með þeim, þá ..., Fms. xi. 76.
drykk-fátt, n. adj. s h or t of drink, llkr. iii. 117.
drykkja, u, f. [drukkinn], a drinking-bout, carousal, banquet: sitja
við drykkiu, Eg. 88; var vei/la bin be/ta, ok d. mikil inni í stofunni,
205; at þeim vei/. lum er drykkiur vuru, Bs. i. 394; inatmala í milli ef
tii^i vóru alþýðu-drvkkjur, a public banquet, I. e.; gora d., to make a
banquet, Og. 27; þá var ár mikit ok drykkjur miklar, (). U. 71; bar
var oi-il. ok fast drukkit. Kb. 184. cp. Flóain. S. ch. 2; taka til drykkju,
to take to drinking. Fms. ii. 266; drvkkja (banquet] skvlili vera at livi'irra-
tveggia, (jÍsl. 27; tóku menu til drykkju nm kveklit, 28; hafa sam-
d., to have a carouse, (îrett. c!i. 8; Jóla boð ok sain-drvkkjnr, C). H. ch.
95- CP- 33' 34' ï. Vi J'-g- C'K J1i 44! u-drykkia, ij. v., liar. S. Harðr. ch.
2/!, Fms. vii. 203, cp. Orkn. ch. 33, 34, 70, IOI, 104, Sverr. S. ch. 36,
98, 103, 104, Fagrsk. ch. 11, 219. 220: the ancients drank hard, 'diem
noctemque continuare potando nulli probrum, ' Tac. Germ. ch. 11: with
kim;s ti;e drinking (dag-drykkia, q. v.) began immediately after the
dav-nical, vide the rcferenc'. -s above; the words of Tacitus, 'turn (viz.
after breakfast) ad nei'otia, nee minus sacpe ad convivia. procedunt
arniati, ' I. e., are therefore true enough, Fdda (Gg.) ch. 39, 46; the
phrase, þrevta drykkju (cp. kapp-d., a drinking match'). Edda 32. The
Icelanders of the Saga time seem to have been of much more abstemious
habits than their Norse kinsmen ot the same time, and drinking is scarcely
mentioned but at public banquets: the Sturlunga time is worse, but only
those who had been abroad are mentioned as strong drinkers (cp. Arons S.
ch. 19); cp. also a treatise of the end of the 12th century, named De
profectione Daiiorum, ch. II -- 'in cunctis illius regni (i. e. Norway) civi-
tatibus nnitormis consuetudo sed vitiosa inolevit, scilicet jugis ebrietas, '
etc. 2. -- -- -beverage = drvkkr (rare), Egill bað fá sér drykkju, Eg. 107.
coMi'Ds: drykkju-borð, n. a drinking-table. Fms. xi. 2. drykkju-
föng, n. pl. drinkables, Sturl. iii. 289. drykkju-litill, adj. sober, Bs.
i. 275. drykkju-maðr, in. a great drinker. Fms. vii. 175, viii. 238,
Fdda 32. drykkju-mal, n. drinking at meal time. Anal. 195, Fas. ii. 266.
drykkju-ru. tr, m. n drunkard. drykkju-skapr, in. hard drinking,
drunkenness, Fms. iii. 191, Ann. 1389. drykkju-skáli, a, in. a banquet
ball, Orkn. 244, Fms. i. '299. drykkju-stoi'a, u, f. - drykkjuskali.
Fms. vii. 147, Eg. 553. drykkju-stutr, in. a drinking-can, Bs. i. 877.
drykkja, ðr, part, drunk, Rb. iii. 384, Karl.
drykk-langr, adj., in the phrase, drykklanga stund, ~/'//s t a moment, a
measure of time whilst one drinks a draught.
drykk-lauss, adj. (-leysi, f.), without drink, Bs. i. 822, Finnb. 234,
K. Á. 34.
drykkr, jar, in., pl. ir, ("A. S. drinc; Engl. drink; Germ, trunk; Dan.
drik j :-- drink, beverage, Fms. xi. 108, 233; eiga drykk ok sess við e-n,
Eg. 95: a draught, Fdda 32, 48; hvat hafa Finherjar at drykk? 24;
vatns-d., n draught of water, id.; svala-d., þorsta-d., a thirst-draught;
niuntu mi eigi sparask til eius drykkiar, one draught more, 32: þrcyta
á drvkkinn, to take a deep draught, id.; drekka í tveimr, þrernr ...
drykkiuni, to drain in tico, three ... draughts, id.; undarliga inundi
nn'-r þykkja ef þvílíkir drykkir væri svá litlir kallaðir, id. P. sour
whey, proned. drukkr, KnJk. 64; freq. in western Icel. COMPIIS:
drykkjar-bolli, a, in. a drinking-boiul, Mart. J19. drykkjar-
long, n. pl. drinkables. drykkjar-horn, n. a drinking-horn, Fr.
drykkjar-ker, n. a drinking-cup, Greg. 50, Sks. 725, Stj. 486.
drykkjar-kostr, in. drinking cheer, Vm. -^6.
drykk-sæll, adi. lucky in drink or brewing, Bs. 108.
dryllr, m. a nickname, Fins, i; drylla, u, f., 81161184; also spelt
with u, proluvies alvi, (vulgar.)
drymba, u, f. a kind of stockings (?), Art. (Parcevals S.)
DRYNJA, drundi, pres. dryn, t o roar. This root word is common
to Goth., Scandin., Fris., and Dutch; for Ulf. drnnjns -- -(pOoyyos, Róm.
x. 18, is a sufficient proof; in Swed. we have druna, and d ro n neut.;
Dan. drone and dron; Dutch dreunen; North. E. to drone, as a cow;
Fris, drone; the mod. High Germ, dröbnen was, in the i7th century, 'borrowed from Low Germ. In old Icel. no instance happens to be on
record, except dryn-rann in Gsp. 23. Fas. i. 480; in mod. usage it is
freq. enough, and the absence in old writers seems to be accidental;
draugr dinimr og niagr, drundi í björgum undir, 8nót 226, a ditty by
Stefan Olafsson; drvnja and dynia are different in sense, drynja denotes
roaring, dvnja crushing; þá hevrði hilmir hátt við kletta drafnar drynja
dunur þungar, of the roaring surf, Od. (poet.) v. 401.
drynr, in. pl. [Dan. and Swed. dron] , roaring; drunur, f. . vide above.
dryn-rann, n., poet. ' the roaring inn of drink. ' a drinking-horn, Fas. I. e.
drysil-, dusil-, a term of contempt, paltry, in the CO. MPDS drysil-
djöfull, in. a petty, paltry devil, devilkin, Fms. iii. 201, in the amusing
ghost story, opp. to the big inmates of hell. drysil-hross (spelt
dusil-), n. n paltry horse, Ísl. iii. 333. drysil-menni, n. a paltry,
petty man, Ediia (Gl.)
DRÝGJA, ð, j driugr; A. S. dreógan -- -to endure; North. E. and Scot.
to dree -- to endure, suffer] :-- to commit, perpetrate, mostly in a bad sense;
d. synd, to commit a sin. K. Á. 202; d. giæp, id.; d. hórdóm, to commit
whoredom, Sks. 340; þú skalt ekki hórdóin d., thou shall not commit
whoredom; d. misræðu við konu, id., Gn'ig. i. 338; d. hernað, to pirate,
ii. 70; d. ilsku, Orkn. 32: it is a standing phrase in eccl. or sacred writers,
N. T., Pass., Vidal.: in a good sense only in a few phrases as the allit., d.
dúð, Sturl. iii. 7; or in poets or bad old prose; orlog d., A. S. orli'g dreogan
(cp. the North. E. to dree one's weird -- to abide one's fate), to try one's
luck, Vkv. i, cp. also the Germ, tales, in die ivelt gehen; d. hlyðni, Sks.
675; d. mannliga nattiiru, to pay the debt of nature, 447; d. e-s vilja,
to comply li-ith one'swi s he s, Bær. 14, -- -the last three passages are bad
prose. p. to make to keep longer, to lengthen, Bs. ii. 173, l!b. 3. 30.
drægr, adj. that which can be pulled against.
dræmt, n. adj. [from dranmr ?], slowly, Ósv.
dræplingr, ni., dimin. [drápa"j, a paltry drápa, Hkr. ii. 82. Fms. xi. 204.
dræpr, adj. ivho may be killed with impunity, N. G. L. i. 82, Grág. i. 92,
Nj. ill.
DRÖFN, f., gen. drafnar, pl. drafnir, [akin to drefiar1, s pot s, s p ra y-
like spots; hence dröí'nóttr, adj. spotted; rauð-d., blá-d., etc., red-, blue-
spotteil; poet, the foaming sea is called droiii, Fdda.
drösla, að, to roam about; cp. drasill, drösall.
dubba (dybba), að, (for. word), to dub a knight; mi hefir þn dybbat
mik til riddara, B;rr. 5, 18, Fms. x. 109, Karl. 193: to arm, dress, Stj.
464. í Sam. xvii. 38; upp dubbaðr, dressed in full dress, Finnb. 226; d.
sik, to t rwz oneself, Fms. vi. 208.
dubban, f. dubbing a knight, Karl. 222.
dubl (dufl), n. double, Alg. 366 (niathem.) P. gambling, Gþl. 521,
Grett. (in a verse). II. naut. a buoy.
dubla, dufla, að, [dubla = a co in, Dti Gauge], to gamble, Gþl. 521;
dublari, a, m. a gambler, Róm. 161.
DUGA, pret. dugði; pres. dugi; sup. dugat; imperat. dugi þú, mod.
dugðu; [ A. S. dugan; Scot, and North. E. to dow; O. H. G. tûgan; Germ.
taitgen: Dan. due; Swed. ditga; Engl. d o, in phrases such as, that will d o]:
-- to help, aid, with dat.; dugi þií mér Hvíta-Kristr, Fs. IOI; d. frændum
sinnni, Post. 658 C. 19; ok vill eigi d. heimi, will not support her, Grág.
i. 368; haiin ilugði lieiðnurn niönnum, 655 iii. 4: with the notion t o Jo,
suffice, þat er JX'T man d., which will do for thee, Nj. 13; heiir oss þ(')
dugat þessi útninaðr, thi s- faith has done well for us, Fms. i. 34; nnin
þat d. minum hesti, it will do for my horse, Mag.: the proverb, fátt er
svá ilk at einu-gi dugi, cp. the Engl. ' 'tis an ill wind that blows nobody
good, ' Al. 46, Hni. 134; mun þér eigi þat d. at sofa her, itwill not
d o (i s not safe) for thee to sleep here, Fms. v. 307: adding prepp. við,
at, til, to succour, lend help, en Gisli for at d. þeirn við, Gísl. 22; d.
þeir mi at þeim niönnum er líis var van, Finnb. 316, cp. at-dugnaðr;
lión dugir eigi verr til enn einhverr karlmaðr, Fb. i. 533: impers., e-m
dugir e-t, it does well, beseems, becomes; hón dugir IIH'T ilia (vcl), Mar. -
(Fr.), Hkv. I. 45; þó inyndi mer enn vel d. (it would do well for me),
ef ek fengja at drekka, tsl. ii. 369. P. absol. or even neut. to shew
prowess, do one's best; dugi þn enn, help! Fms. ii. 75; dugði hverr sem
niiitti, every one did his best, viii. 139; dugi mi hverr sem drengr er til;
mundi þá eigi nauðsyn at d. sein drengilegast, ix. 509: denoting moral
force, vel siðaðir menu ok jafnan vel dugat, honest men and who have ever
done well, Eg. 96; cl. í þurft e-s, Hom. 47. y. to suffice, be strong
enough; ef þitt æði dugir, if thy wit does suffice, Vþm. 20, 22; ef vitni
d., if the witnesses do, i. e. fail not, N. G. L. i. 136; dugði veðr it bezta,
the weather did well.
dugandi- or dugandis-, as a prefix to nouns, denoting doughty; d.
inaðr (dugand-maðr, Fms. viii. 104), a doughty man, Dipl. i. 3, Orkn.
456, Rd. 260, Róm. 137.
dugan-ligr, adj. doughty, Ýt. 15.
DUGGA, u, f. a ' dogger, ' small (Dutch or Ens\.)jîsbing vessel, Ann.
1413, where it is reported that thirty English ' fiski-duggur' came fishing
about Icel. that summer; (hence the Engl. Dogger-bank) :-- duggari, a,
in. the crew of n dugga, D. N. ii. 651. 2. a lazy dogged fellow, Edda
(GL), Trist. (Fr.)
dug-lauas, adj. (-leyai, n.), good for nothing, þórð. 47 (Ed, 1847).
dugnaðr, ar, m. doughtiness, valour, aid, assistance; biðja e-n sér
dugnaðar, to a s kone's help, 655 v. I, Ísl. ii. 262, 293; veita e-m dugnað,
to give help t o o ne, Fms. v. 259: skyrtunnar d., the virtue of the kirtle,
Fas. iii. 441: in pl., Greg. COMPDS: dugnaðar-maðr, m. an aider,
"help in need, 656 A, Fms. vi. 118, Fas. iii. 181: a honest hard-working
man (mod.) dugnaðar-stigr, m. the path of virtue, Hom. 14.
dugr, m. pl. ir, [North. E. d ow], doughtiness, strength of soul and body,
Fms. viii. 411; aldri er d. í þér, thou a rt good for nothing, Grett. 24
new Ed.
DUL, f. [dylja]. I. prop, concealment, in phrases, með dul,
secretly, Bárð. 168; drepa dul á e-t, to conceal, Hkr. ii. 140; and in the
COMPDS dular-búnaðr, m. a disgznse, Fms. vi. 61; dular-kufl, m. a
c loak used for a disguise, Grett. 139 A. II. metaph. self-conceit,
pride, iu phrases as, dul ok vil, pride and wilfulness, Skálda 163, SI. 34;
ætla sér þá dul, to be soconceited, Fiimb. 282; ætlask mikla dul, Fas. ii.
521; dul ok dramb, 655 xi. 3; mikinn dul (masc.), jþórð. MS. (wrongly):
the phrase, ganga fram í dul, to go forth in one's conceit, Hm. 78, (mod.,
ganga fram í þeirri dulunni): proverb, maðr verðr dælskr af dul, conceit
makes an envious, moody man, Hm. 56; dul þín, Band. (MS.) 13.
dula, u, f. a worn strip of cloth.
dula, ð, (cp. dylja), a law term, to deny, with gen., N. G. L. i. 93, 94,
330: with subj., Js. 77: absol., 83.
dul-eiðr and dular-eiðr, m. [Swed. dwl s- ed], a law term, an oath of
denial, Gþl. 199, Js. 58.
dul-höttr, m. a disguise-hood, hood used for a disguise, Fms. x. 383;
dró ek dulhött (MS. wrongly djarfhött) urn dökkva skor, Ad. 3.
dul-klæði, n. disguise, Fas. ii. 441.
dul-kofri, a, m. = dulhottr, (v. kofri.)
dulnaðr, m. = dul, Fr.
dulr, adj. silent, close; the phrase, ganga duls e-s, to be unaware of a
thing, Fms. v. 265.
dul-remmi, f. stubborn self-conceit, Sks. 5368. dul-ræna, u, f. id., v. 1.
dul-samr, adj. self-conceited, Stj. 122.
dulsi, a, m., poet, a dwarf, Ýt. 2.
dul-vígi, n. a law term, s e c ret manslaughter, = laun-vig, not so strong
as murder, Gþl. 150.
dumba, u, f. a mist; cp. the mod. dumbungr, m. a dark, misty,
gloomy sky. dumbungs-veðr, m. gloomy weather. In the east of
Icel. dumba is the bran of oats when ground, Fcl. ii. 155; in Edda (Gl.)
it is even mentioned as a sort of seed; hann (the wizard) hristi einn
poka, ok þar ór fykr ein dumba svört (black powder like ?nisl) ... bles
þar ór vindi miklum mod dumbunni, svá at hon iauk aptr í augu á
Gríms mönnum, svá þeir urðu þegar blindir, Fas. iii. 338. dumbr, m.
id., also occurs as a name of a giant, the misty; the Polar Sea is called
Dumbs-haf = the Misty, Foggy Sea, cp. Bárð. ch. 1; cp. also Gr. rvcþos,
Tvíþúv, which probably are kindred words.
dumbi, adj. dumb; dauf'ok dumba skurðgoð, Stj. 207, K. Á. 56.
dumbóttr, adj. of dark misty colour (of cows).
DUMBR, adj. [Ulf. dumb s = Katyós; A. S. dumb; Engl. dumb; O. K. G.
tumb; Germ, dum = stupid, whence Dan. dum; Gr. rv(þ\ós and rvtþos are
kindred words, the fundamental notion being dusty, clouded^ :-- dumb,
656 C. 34; dumbir ok daufir, 623. 57: gramm. a mute letter, Skálda 176.
In Norway dumine or domme means a peg inside doors or gates.
dumpa, að, [Ivar Aasen dump = a gust; Dan. ditmpe] , to thump, Lv.
8l (OTT. \fy.)
DUNA, að. (cp. dynja), to thunder, give a hollow rushing1 sound; dunar
i skóginum, Edda 30; svá skal danzinn duna, Ísl. þjóðs. (nf dancing).
duna, esp. pl. dunur, f. a rushing, thundering noise, Eb. 174, Fms. iii.
184; hence the Dan. tor-den, qs. Thor-dön, the din ofThor, i. e. thunder,
supposed to be the noise of the god Thor in his wain.
dunda, að, to dally, Bb. i. 9.
dun-henda, u, f. (-hendr, adj.), a sor t of metre, having four anadi-
ploses, Edda (Ht.) 124, 128.
dunn m. a band, gang, drove; ganga í e-m duni, to march in one hand,
Sturl. iii. 185 C; sauða-dunn, a drove of sheep, Sd. 164: a number of
ten is called dunn, Edda 108.
dunna, u, f. the wild duck, Edda (Gl.), cp. Engl. dun.
DUPT, m., better duft, [it properly means the powder of flowers or
the like; so duft in Germ, means a sw eet sme ll as from flowers; in old
writers duft is rare, dust (q. v.) freq.; in mod. use dust is almost obso-
lete, and as these two words can hardly be distinguished in old MSS.
(where ft and s t look like one another), the transcribers have often sub-
stituted duft, where the old MS. has dust: again, dufta (a verb) is never
used, but only dusta: duft is probably a foreign South-Teutonic word;
the Swedish uses only the more homely sounding ånga, vide angi] :--
powder; d. ok aska. Stj. 204, Sks. 2ii, Magn. 448: botan. pollen; dupt-
beri, a, m. thestamen of a flower; dupt-knappr, m. the anther; dupt-
fcráðr, m. the filament, Hjalt.
dura-, v. dyrr.
durgr, m. [dvergr], a sulky fellow, durgs-legr, adj. sulky.
durna-legr, adj. sulky, rude, durna-skapr, m., etc.
durnir, m. a dwr. rf, Ýt. 2: metaph. a sulky man.
durtr, m. = durgr. durts-legr, adj. s ulky, rude.
dur-vörðr, m. a door-keeper, Eg. 409, Fms. ii. 160.
dusil-, v. drysil-.
dusla, að, to bustle, be busy, Njarð. 368, (cant word.)
DUST, n. [A. S. dwst; Engl. dust], dust, Fms. v. 82, 324, xi. 12, Stj.
336. Num. xxiii. 10, Greg. 98: flowers ground to dust, Pr. 471, 472, 474. 475-
dust, n. [Dan. dy s t; Swed. dust] , a tilt; halt eitt d. með mik, Karl,
72; d. ok turniment, Fr.
dusta, að, to dwst.
dustera, að, to tilt, fight, Bev. (Fr.)
dusti, a, m. a grain of dust; engi d. saurs, 656 A. ii. 8.
dúða, að, to swatLe (in clothes).
dúði, a, m. swaddling clothes.
DÚFA, u, f., gen. pl. dúfna; [Goth, dwb o; A. S. duva; Engl. dove;
Dan. due; Swed. dufva; O. H. G. tuba; Germ, taube] :-- a dove, Stj.
in, Hom. 57, 65, Al. 168: as a term of affection, my dove. 2. poet, a
wave, one of the daughters of Ran, P^dda. COMPDS: dúfu-ligr, adj,
dove-like, 655 xxxii. 7. dúfu-nef, n. a cognorn. ' dove-neb, ' dove-beak,
Landn. dufu-ungi, a, m. the young of a dove, Mar. 656, Stj. 317.
dúka, að, t o co ver with a cloth, Fas. iii. 187, 373.
dúk-lauss, adj. without a cloth, Pm. 108.
DÚKR, m. [Engl. dwck; Swed. duk; Dan. dug; Germ, tu c h] :-- any
cloth or texture, Bárð. 160; vaðmáls-d., lín-d., etc., a cloak ofwadmal,
linen, etc.: ä carpet, Fms. ix. 219: tapestry in a church, fimm duka ok
tvá þar í buna, annarr með rautt silki, Vm. 77, vide altaris-dukr, 20: a
neck-kerchief of a lady, dúkr á hálsi, Rm. 16. ft. a table-cloth (borð-
dúkr); as to the ancient Scandin. custom of covering the table with a cloth,
vide esp. Nj. ch. 117, Bs. i. 475, Guðm. S. ch. 43; and for still earlier
times the old heathen poem Rm., where Móðir, the yeoman's good-wife,
covers the table with a ' marked' (i. e. stitched) white linen cloth, 28;
whilst Edda, the old bondman's good-wife, puts the food on an un-
covered table (verse 4); by a mishap the transcriber of Ób. (the only
MS. wherein this poem is preserved) has skipped over a verse in the
second line of verse 17, so that we are unable to say how Amma, the
husbandman's good-wife, dressed her table: the proverb, eptir duk og
disk, i. e. post festum. y. a towel; at banquets a servant went round
to the guests in turn bearing a basin and a towel on the shoulder, Lv.
ch. 13; to be served first was a mark of honour; cp. also Nj. I. e.,
Har. S. Harðr. ch. 79 (the Danish king and the old woman): a napkin,
Blas. 45, 655 xvii. 5: belonging to the priest's vestment, Pm. 133; d. ok
corporale, Vm. 154, Stj. Gen. xxiv. 65 (a veil).
dúk-slitr, n. r a^ s of a d., Vm. 77.
dún-beðr, m. a bed of down-clothes, D. N. (Fr.)
dún-grind, f. a frame whereon to clean eider-down.
dún-hægindi, n. a pillow or bolster of down, D. N.
dún-klæði, n. pl. bedclothes of eider-down, Js. 78, Sturl. iii. 108, Bs.
i. 802.
DÚNN (dýnn, Mart. 126), m. [Dutch dune; Engl. down: Swed.
and Dan. dun; Germ, daun is prob. of Saxon or Dutch origin, as the
d remains unchanged] :-- down; taka dun ok dýna, N. G. L. i. 334;
esp. used of bedclothes of down; the word occurs in the old heathen
poem Gs., soft hann á duni, 5; blautasti d. . Mart. I. e.; á duni ok á guð-
vefi, Fms. x. 379; vöttu (pillows) duns fulla, a verse of Hornklofi. In
Icel. ' dún' is chiefly used of eider-down, which word is undoubtedly of
Icel. origin, Fr. édre-don, Germ, eder-don or eider-daun; the syllable e r
is the Icel. gen. æðar-dún, from nom. seðr (the name of the eider duck),
acc. æði, gen. æðar. The eider-down, now so important as an article
of trade, is never mentioned in old Icel. writers or laws; they only
speak of the eggs (egg-ver). The English, during their trade with Icel.
in the I5th century, seem first to have brought the name and article into
foreign markets. At first it was bought in a rough state; Bogi Bene-
diktssun in Feðga-æfi Ii records that a certain Jón í Brokey (born
1584), after having been in England, was the first who taught the Icel.
to clean the down -- var hann líka sá fyrsti her vestra sem tók að hreinsa
æðar-dún ..., en áðr (i. e. during the English and Hanseatic trade in Icel.)
seldist óhreinsaðr dun eptir Búa-lögum. Icel. say, hreinsa dún, hræla
dun. The Danes say, have dun på hagen, to h a ve down on the chin.
dún-tekja, u, f. gathering eider-down.
dúra, að, t o n ap, . Skálda 163.
DÚRR, m. a nap, slumber, Hom. 116, O. H. L. 80: in mod. usage in
such phrases as, milli dura; sofa góðan, væran, dúr.
DÚS (dos, Björn), n. [Norse duus~\, a lull, dead calm, in the proverb,
opt kömr æðiregn or dúsi, a lull is often followed by a heavy shower,
Eb. (in a verse).
dúsa, u, f. a sugar-teat for babies to suck.
dúsa, að, prob. to d oz e, Og. 18.
dvala, u, f. [Dan. dvale~\, -- dvol, Fr.
dvala, að, to delay, with dat.; at dvala ekki förinni, Fms. xi. 2J;
ef ér dvalit ferðinni, 115; dvalar hann ekki brotferðinni, Fb. ii. 147;
110 DVALSAMR -- DYMBILDAGAR.
muna nú Helgi hjörþing (hjörþingi or -þingum, better) dvala, Hkv. 1. 49: with infin., Kjartan bað þá ekki dvala, Ld. 176.
dval-samr, adj. dilatory, Stj. 122; e-m verðr dvalsamt, one is delayed, Greg. 80, Fbr. 136.
DVELJA, dvaldi, dvalði; pres. dvel; part. dvalðr, dvalinn; sup. dvalit: [A. S. dveljan; Engl. dwell; O. H. G. tvelan; Swed. dväljas; Dan. dvæle] :-- to 'dwell,' delay, with acc.; d. för, ferð, to keep back, delay, Grág. ii. 385, Ísl. ii. 266; því dvalða ek dauða þinn, Blas. 47; d. dóm (a law term), to defer judgment, Grág. i. 67; d. ráð fyrir konu, to put off a woman's marriage, 307; at þat dveli garðlagit, ii. 332; gátu þeir hann eptir dvalit, they managed to keep him back, Fms. vii. 169; d. e-n frá e-u. to keep one from doing a thing, Jb. 380; dvelr mik engi hlutr, at ek geng ekki..., i.e. I will go at once, Fms. ii, 37: the proverb, mart um dvelr þann er um morgin sefr, Hm. 58: absol., dvaldi þat fyrir ferð þeirra, that caused delay, Njarð. 374. 2. in neut. sense = dveljask, to tarry, cp. Engl. to dwell on a thing; ok vildu eigi dvelja, ok eigi bíða Ólafs konungs, Fms. iv. 118. 3. with acc. of time, to wait, abide; konungr dvaldi mestan hluta sumars á Hálogalandi, Fms. iv. 233; d. af stundir, to kill time, Band. 8; d. stund e-s, to hold one up, Karl. 62. II. reflex. to stop oneself, i.e. to stay, make a stay; myndi þar dveljask um hríð, Nj. 122; ok er þeir höfðu þar dvalisk til þess er ..., Eg. 28; dvaldisk þar um hríð, 59; ok er konungr hafðr dvalsk þar um hríð, Fms. viii. 428: d. at e-u, to tarry over a thing, D. I. i. 223. 2. the phrase, e-dvelsk, one is kept, loses time by a thing; dvaldisk þeim þar lengi, Eg. 230; dvaldisk þeim þar at því, in (doing) that they lost much time, Nj. 241. 3. with pass. notion; sá dagr mun dveljask, that day will not soon come, will come late, Ld. 174; dveljask munu stundirnar, the hours will be taken up, it will take many hours, it will grow late before all is told, Edda 15; ef þat dvelsk, at ek koma eigi hingat, if I should be hindered from coming, Fms. xi. 51: to tarry, er ek hefi svá lengi dvalisk at sækja yðvarn fund, Ld. 32.
DVERGR, m. [A. S. dveorg; Engl. dwarf; Germ. (irreg.) zwerg; Swed. dverg] :-- a dwarf; about the genesis of the dwarfs vide Vsp. 6-16, Edda 9: in mod. Icel. lore dwarfs disappear, but remain in local names, as Dverga-steinn, cp. the Dwarfy Stone in Scott's Pirate, and in several words and phrases: from the belief that the dwarfs lived in rocks, an echo is called dverg-mál, n. (-mali, m.), dwarf-talk, Al. 35, 37, Fas. iii. 369; and dverg-mála, að, to echo: from the skill of the dwarfs in metal-working, a skilful man is called dverg-hagr, adj. (skilled as a dwarf), or dvergr, a dwarf in his art; dverga-smíði, n. dwarf's-work, i.e. all works of rare art, such as the famous or enchanted swords of antiquity, Hervar S. ch. 2, Fas. i. 514, ii. 463-466 (Ásmund. S.), Gísl. 80: crystal and prismatic stones are in Norway called either dwarf's-work or 'dwarfy-stones,' as people believe that they are worked out by the dwarfs in the depths of the earth: botan., dverga-sóleyg, f. ranunculus glacialis, Hjalt. β. from its dwarfed shape, a dog without a tail is in Icel. called dvergr or dverg-hundr, m., Clar.: short pillars which support the beams and rafters in a house are called 'dvergar;' this sense occurs as early as Hom. (St.) 65, and is still in use in some parts of Icel.: the four dwarfs, East, West, North, South, are in the Edda the bearers of heaven, Edda 5. γ. ornaments in a lady's dress worn on the shoulder are called 'dvergar,' Rm. 16; smokkr á bringu, dúkr á hálsi, dvergar á öxlum, prob. a kind of brooch. For COMPDS vide above.
DVÍNA or dvina (in old writers even dvena), að, [North. E. dwyne], to dwindle, pine away; þá dvenar tómr maðr, Hom. 26; dvinar allr þroti (of a tumor), Sks. 235; lét hann eigi dvina kveðandina, Fms. v. 174; þaðan í frá sögðu menn at dvinaði liðveizla Sæmundar við Þorgrím, Sturl. i. 171; görir nú eigi at dvina við, it will not do to saunter, Karl. 380; dvina munda ek láta ferðina, I would let the travelling cease, Fs. 172; heit dvinuðu Heina, their bragging dwindled away, Lex. Poët. In early times this word was probably sounded with an i (short), which may be inferred from the form dvena; and the word was rather common, and occurs rarely. In later times it was ennobled by the frequent use made of it in Pass., and with altered inflexion, viz. an í throughout, the pres. indic. either strong, dvin, or weak, dvínar; thus, hér þegar mannlig hjálpin dvín, Pass. 44. 12; görvöll þá heimsins gleðin dvín, 41. 8; þá æfin lífsins dvín, 36. 10; but holds megn og kraptr dvínar, 44. 1; dvínar og dregst í hlé, 47. 4: infin., sjón og heyrn tekr að dvína, 41. 10.
dvöl, f., gen. dvalar, old pl. dvalar, mod. dvalir, [cp. 'dwelling' = delay, Engl. Ballads], a short stay, stop; dvalir ok náttstaði, Stj. 294; eiga dvöl, to stop, Nj. 181; afhvarf manna ok dvalar (acc. pl.), Ld. 204; meðan þessi dvöl (pause) var, Fms. xi. 135: delay, iv. 179; bera til dvala, to cause delay, Fas. iii. 543 :-- used once as neut. pl., urðu dvöl dægra, Am. 102. β. gramm. quantity, Skálda 175.
dyðrill or dyrðill, m. a nickname, seems to mean a tail, = mod. dindill, Fms. i. 186, ii. 253, 279; cp. daðra, to wheedle.
DYGÐ, f. [A. S. duguð = doughtiness, valour; O. H. G. tugad; Germ. tugend; Swed. dygd; Dan. dyd] :-- virtue, probity, only used in a moral metaph. sense; the original sense (from duga, q.v.) of valour, strength, which prevails in the A. S., is quite obsolete; trúa e-m til dygðar um e-t, to trwst in one's integrity, Fs. 121 (of a judge); fyrir sakir þinnar dygðar, probity, Fms. vi. 58; lið ok d. (help and faithful service) góðs drengs, 227; fyrir sína dygð, for his faithfulness, vii. 158. β. in mod. eccl. writers the Lat. virtus is rendered by dygð, Vídal., Pass., etc.; ó-dygð, wickedness, γ. virtue, of an inanimate thing, of a tree, Stj. 256. COMPDS: dygðar-lauss, adj. wicked, K. Á. 230: bad, 24. dygðar-leysi, n. faithlessness, wickedness, Stj. 487, Bs. i. 40. dygðar-maðr, m. a trusty man, Grett. 147 A. dygðar-verk, n. faithful work, Mar.: cp. dugr, dugnaðr.
dygðugr, adj. 'doughty,' faithful, trusty; d. þjónusta, Fas. i. 90; d. maðr, Grett. 143 A, Th. 12: efficient, having virtue in them, of inanimate things, Stj. 99, 215. β. in mod. eccl. writers, virtuous, good.
dyggiligr, adj. faithful, Stj. 198.
dygg-leikr, m. faithfulness, H. E. ii. 66, Fms. viii. 29.
dyggliga and dyggiliga, adv. faithfully, trustily, Stj. 9, 152, Fms. iii. 115, 138, Bs. i. 40.
dyggr, adj., mostly with v if followed by a vowel, e.g. dyggvar, dyggvan, superl. dyggvastr, compar. dyggvari, but sometimes the v is dropped :-- faithful, trusty; dyggvar dróttir, worthy, good people, Vsp. 63; d. ok trúr, Fms. x. 233; d. ok drengileg meðferð, vi. 96; dyggra ok dugandi manna, Stj. 121; enn dyggvasti hirðmaðr, Magn. 484; reynda ek hann enn dyggvasta í öllum hlutum, Fms. i. 69; dyggvastr ok drottin-hollastr, Hkr. iii. 150; but dyggastr, Fms. vi. 401, l.c.; ú-dyggr, faithless: in mod. usage esp. as epithet of a faithful servant, d. þjón, dygt hjú; ódyggt hjú, a bad servant, etc.: of inanimate things, dyggir ávextir, Stj. 234.
DYKR (mod. dynkr, with an inserted n), m. a cracking, snapping noise; varð af því d. mikill, it gave a great crack, Grett. 96 A, cp. new Ed.; heyrðu þeir dyki mikla, Bárð. 32 new Ed.; mikill dykr, Al. 76; dunur ok dynki, Fas. iii. 412 (paper MS.); varð þat svá mikill dykr, sem nauts-búk flegnum væri kastað niðr á gólfit, Eb. 220 (new Ed. 78); dynkr, Grett. 178 new Ed.
dyl-dúkr, m. a veil, B. K. 83.
dylgjur, f. pl. [dólgr], suppressed enmity, finding vent in menaces, hootings, and the like; vóru þá dylgjur miklar með þeim, Eb. 22; nú eru dylgjur miklar þat er eptir var þingsins, Band. 13; vóru þá dylgjur miklar millum þeirra allra, Sturl. i. 196.
DYLJA, pret. duldi and dulði, part. duldr, duliðr, Fms. ii. 97; dulinn, Fb. i. 11 (Hdl. 7), Fs. 97 (MS. Arna-Magn. no. 132); [Swed. dölja; Dan. dölge] :-- to conceal, hide, with acc. of the person, gen. of the thing concealed; d. e-s, to disavow, deny, dissemble; ætla ek því alla (þá varla ?) kunna at dylja þessa ráða, they can hardly deny it, Eg. 49; Þórir dylr þess ekki, 173; Eysteinn duldi ok þeirra orða fyrir sik, E. said he had never said such a thing, Fms. ix. 329; þó duldu þeir ekki illvirkja sinna, they denied not their guilt, confessed it, Sks. 583: with following subj., en allir duldu at né eitt vissi til Hrapps, all dissembled, Nj. 133; en ef umboðsmaðr dylr (disavows), at hann hafi við umboði tekið, Gþl. 375. II. reflex. to conceal, hide oneself; ok kendi brátt ... þó at hann dyldisk, Fms. ii. 173; ok fékk hann svá dulzk fyrir honum, at eigi vissi jarl ..., he hid himself (his thoughts) so well, that ..., viii. 16; at þat sé flugumenn, ok vili dyljask (disguise themselves) undir múnka búnaði, vi. 188. 2. metaph., d. við e-t, to conceal for oneself; þurfu vér eigi at dyljask við, at ..., Fms. v. 1; megu þeir þá eigi við dyljask, at ek hefi drepit hann, Grett. 155 A; en Sveinn duldisk við þat, S. shrank from believing it, Orkn. 298; ekki dyljumk ek við (I don't disavow) skuldleika okkra, Ld. 40; en ef goði dylsk við (disavows) þingfesti þess manns, Grág. i. 23; trúit þessu eigi meðan þér megit við dyljask, believe it not as long as you can disavow it, i.e. till you get full evidence, Fms. ix. 477: dyljask í e-u; Eirikr konungr þarf nú ekki at d. í því, at ..., king E. cannot conceal it for himself, that ..., Eg. 424, Þiðr. 118, 191, 196. III. part. pass., the phrase, vera (ganga) duliðr (duldr, dulinn) e-s, or vera d. at e-u, to be unaware, to be kept in ignorance of a thing; hefir hon verið alls þessa duld, Vígl. 33; en at þú gangir lengr duliðr þess er skylt er at vita, than that thou shouldest be longer ignorant of things which all people ought to know, Edda 13; veit engi ætt m/ina, ok ganga þess allir duldir, Fms. viii. 21; dulin ertú Hyndla, H., thou art mistaken, Hdl. 7; ok ertú of mjök dulinn at honum, herra, thou, my lord, art too much mistaken about him, i.e. trustest him too well, Fs. 97, cp. Fms. ii. 57: the phrase, e-t fer, gengr, dult, is hidden, kept secret.
dylma, d, [Dan. dulme]; d. yfir e-t, to be careless or indifferent about a thing, Fr.; dylminn, part. careless, indifferent, Stj. 122.
dymbil-dagar, m. pl. the 'dumb-bell days,' i.e. the three days before Easter; hence dymbildaga-vika, u, f. [Swed. dymmel-vecka; Dan. dimmel-uge], Passion week, Bs. i. 71, Fms. x. 72, H. E. i. 491, Sturl. i. 25; during the dymbildagar the bells in Icel. were rung with a wooden tongue called dymbill, m.; a dymbill is often mentioned among the inventories of Icel. churches of the 14th century, e.g. kirkja á dymbil, Vm. 47, 51: it is, however, likely that the word dymbill itself is simply derived from the Engl. dumb-bell, as in the Roman church the bells were dumb or muffled in the Passion week: Björn (Lex.) mentions that in the century before his time people used to strike the time to a dance with the dymbill. It was also an old Icel. custom that the father of a house inflicted a general
chastisement on his children and household on Good Friday for the sins of the past year, gently or strongly as they had been obedient or not; hence the popular phrase, líðr að dimbildögum, or koma dymbildagar, = the dimmel-days are nigh, i.e. the day of reckoning will surely come; cp. H. E. iv. 180, 181 (note).
dymbil-nótt, f. the three nights next before Easter, Vm. 144.
dyn-bjalla, u, f. a tinkling bell, Grett, 129.
dyndr, adj. = dunhendr, Bs. ii. 103 (in a verse).
DYNGJA, u, f. a lady's bower, in old Icel. dwellings. Eg. 159, Nj. 66, Bjarn. 68, Rd. 270, Korm. 10, Fs. 88, Gísl. 15; in those passages it is different from 'stofa,' and seems to have been a detached apartment: [as to the root, cp. A. S. dyng, O. H. G. tunc, Engl. dungeon;--the common sense prob. being that both the bower and the dungeon were secluded chambers in the inner part of the house or castle] :-- Trolla-dyngjur, a mountain in Icel., a bower of giantesses. 2. a heap, dung, Dan. dynge, (mod.)
DYNJA, dundi; pres. dyn, dunið; [cp. A. S. dynnan; Engl. din; the Icel. word is irregular in regard to the interchange of consonants; for the Lat. tonare, Engl. thunder, Germ. donner would properly answer to Icel. þynja, a word which does not exist] :-- to gush, shower, pour, of rain, with the additional notion of sound; dundi ákaft regn ór lopti, Stj. 594. 1 Kings xviii. 45; of blood, blóð er dundi or sárum Drottins, 656 A. I. 31, Pass. 23. 3: dundi þá blóðit um hann allan, Nj. 176: of air quivering and earth quaking, Haustl. 14. Vtkv. 3: of rain and storm, steypi-dögg görði, ok vatnsflóðið kom, og vindar blésu og dundu á húsinu, Matth. vii. 25, 27; dynjandi logi, Ýt. 6, Mar. 2. metaph. to pour, shower, like hail; Otkell lætr þegar d. stefnuna, O. let the summons shower down, Nj. 176: of weapons, dundu á þá vápnin, the weapons showered upon them, Fms. viii. 126; spjótin dundu á þeim, xi. 334: the phrase, dynja á, of misfortune; eigi var mér ván, at skjótara mundi á dynja, vii. 125; hvat sem á dynr, whatever so happens. 3. metaph. also of men, to pour on or march in a body with a din; dundu jarlar undan, Lex. Poët.; dynja í böð, to march to battle, Sighvat; dynja þeir þá fram á þingit, Lv. 31; konungs menn dynja þegar á hæla þeim. Al. 11.
dynr, m. pl. ir, [A. S. dyn; Engl. din; Swed. dån; Dan. dön], a din; engi d. verðr af hlaupi kattarins, noiseless are the cat's steps, Edda 19; gnýr eða þrymr, dynr eða dunr, Skálda 169; d. ok brestr, Bær. 15: marching as troops, ríða mikinn dyn, to ride with mickle din (of horsemen galloping), Ísl. ii. 333: the phrase, koma e-m dyn fyrir dyrr, to make a din before one's door, take one by surprise, Fms. viii. 60, 189; gera sem mestan dyn, to make the greatest noise, 403: in pl., heyrði Gangleri dyni mikla, Edda 44.
dyn-skot, n. a shot making a din, but harmless, Fms. v. 198.
dynta, t, to dint.
dyntr, m., dynta, f., dyntill, m. a dint, a cognom., Fms.; vide dyttr.
dyrgja, u, f. [durgr], a dwarf woman, a hag, Þjal. Jón. 17.
dyrgja, ð, to fish with a dorg, = dorga, Þiðr. 91.
dyri-gætt, f. a door-frame, Sd. 158, Odd. 16.
dyri-stafr (mod. dyru-), m. a door-post, Stj. 279. Exod. xii. 7, Sd. 153, Grett. 121, Ver. 21, Sturl. ii. 49.
DYRR, n. or f. pl., in mod. usage always fem., and often so in old writers; sometimes even in old MSS.: neut. with the article; dyrrin with a double r (or dyrin, Kb. 42 new Ed., Stj. 520, Edda 29, Nj. 198): fem. dyrnar; aðrar dyrr, Fms. iv. 220, 221; dyrr byrgðar, Stj. 40; einar dyr, Sturl. i. 189; dyr opnar, id. (but dyrin, id., one line below, perhaps wrongly by the transcriber): in most cases, however, the gender of the gen. and dat. cannot be discerned: there is hardly any instance of its neuter use if joined to an adjective; thus, in Njala we read, gengu þeir þá inn allir ok skipnðusk í dyrrin (neut.); but only four lines below, ef nokkurar væri laundyrr á: hversu margar dyrr eru á Valhöll eða hversu stórar, Edda 25; but settisk Þórr í dyrrin, 29: in old writers the gen. and dat. are spelt with u, dura, durum, and that they were so pronounced may be seen from Skálda 163--þegar gestrinn kveðr 'dura,' þá skyldi eigi bóndinn 'dúra;' cp. also Grág. ii. 194, Fms. iv. 221, viii. 161, Gm. 23, Sturl. iii. 218, Edda 25, Landn. 231; but dyra, dyrum, Ísl. ii. 342 (rare): in mod. usage y throughout (spelt dyra, dyrum, proncd. as i) :-- [Gr. GREEK; Goth. daur, neut., and dauro, fem.; A. S. duru; Old Engl. dore (now door); Dan. dör; Swed. dörr: Germ. thüre: the root vowel is short in Gr. and Goth. as well as the Scandin.] :-- a door, viz. the opening (hurð is Lat. janua); karl-dyrr, branda-d., úti-d., leyni-d., and-d., eldahús-d., Sturl. iii. 218: synztu-d., id.: úti-dyrr enar syðri, 185; suðr-dyrr, 186; syðri-d., 190; skála-d. nyrðri, 187; kvenna-skála-d., 188; í þeim dyrum er skálar mættusk, 189; and-dyri hit syðra, 218; sund-d. (= suðr-dyr?), ii. 106; stofu-d., 181; dýrshöfuðs-d., i. 106, a door over which a stag's head is placed. COMPDS: dura-dómr, m., vide dómr. dura-gætti = dyrigætti. dura-stafr = dyristafr. dura-stoð, f. a door-post, N. G. L. i. 55. dura-umbuningr, m. a door-frame. Grett. 114 A. dura-veggr, m. a door-jamb, Sturl. i. 178. dura-vörðr, m. a door-keeper, Sks. 289. dyra-drótt, f. a door-sill, vide drótt.
dyr-skíð, n. = dyrigætti (?), D. N.
DYS, f., gen. sing. nom. pl. dysjar, [Dan. dös and dysse], a cairn, less than haugr, Ld. 152, Eb. 172, 176, Dropl. 9, Fas. i. 438 (in a verse), Hbl. 45, Þórð. 73; kumbl-dys, Gg. 1.
dysja, að, [Dan. dysse = to hide], to bury in a cairn, heap stones over a witch, criminal, or the like, never used of a proper burying, Eb. 172, Grett. 112, Fms. v. 222, Landn. 107.
dytta, tt, [Engl. dint], to meddle: recipr., þér höfðut til dytzt, Stj. 510: in mod. usage, dytta að e-u, to varnish.
dyttr, m. a dint, a nickname, Fms. ii. 67; hnakka-d., a 'neck-dint,' i.e. a shot by a bolt in the nape of the neck, Orkn. 416 (in a verse); the hnakka-dyz of the MS. is = dytts, as vaz = vatns, braz = bratts.
DÝ, n. a bog, Sturl. iii. 50, Gþl. 393, Róm. 259.
dýbliza, dýfliza, u, f. a dark dungeon, Al. 94, Fms. i. 258, iii. 89, vi. 164, Eluc. 12, 42, Sks. 457, Þiðr. 63, Grett. 158. Fagrsk. 111: [no doubt a foreign word, perhaps from 'diabolus' = the dungeon of hell.]
DÝFA, ð, [cp. Goth. daupjan = GREEK; O. H. G. taufjan; Germ. taufen; Dan. döbe; A. S. dyppan, akin to djúpr; cp. also dúfa, a billow; all these words are akin, but the Engl. dive is the same word] :-- to dip, with dat.; d. e-m í vatn, to dip one into water, Hom. 139, K. Á. 6, cp. N. G. L. i. 339; d. sér, to dive: the word is now freq., but rare in old writers, who preferred drepa; in Germ. etc. it is only used in the sense of christening = baptizare, prop. to dip into water, but never so in the Icel., which renders baptize by skira.
dýfa, u, f. dipping in.
DÝJA (mod. dúa), dúði, to shake, quiver, of spears or the like; d. frökkur, dörr, to shake spears, fight, Rm. 32, Fms. vi. (in a verse); d. skör, to shake the locks, Þkv. 1; hann dúði spjótið inn í dyrnar, Sturl. iii. 218, Ld. 278: in mod. usage, það dúir undir, of boggy ground that shakes under the feet.
dýna, u, f. [dúnn]. a down-bed, feather-bed, a pillow or bolster, Fms. iii. 125, vi. 279, ix. 26, x. 186, Dipl. iii. 4, Bs. ii. 167, Lex. Poët. 2. boggy ground, Dropl. 26, v.l.
dýna, ð, to cover, belay with down, N. G. L. i. 334.
dýpi, n. [djúpr; Ulf. diupei; Germ. tiefe], depth.
dýpka, að, to become deeper, deepen.
dýpt (and dýpð), f. [Goth. djupipa], depth, Clem. 33, Bs. i. 209.
DÝR, n. [Gr. GREEK; Ulf. djûs = GREEK, Mark i. 13, 1 Cor. xv. 32; A. S. deôr; Engl. deer; Germ. thier; Swed.-Dan. dyr] :-- an animal, beast: α. excluding birds, dýr ok fuglar, Edda 144 (pref.); fuglar, dýr eðr sækvikindi, Skálda 170; dýrum (wild beasts) eða fuglum, Grág. ii. 89. β. used of wild beasts, as bears, Nj. 35, Grett. 101, Glúm. 330, Fs. 146 (bjarn-dyra): in Icel. esp. the fox, Dropl. 27, Bs. ii. 137, the fox being there the only beast of prey, hence dýr-bit; úarga-dýr, the lion; villi-d., a wild beast. γ. used esp. of hunting deer, the deer of the forest, as in Engl. deer, the hart, etc., Hkv. 2. 36, N. G. L. i. 46, Str. 3, Fas. iii. 4, Þiðr. 228-238; hrein-d., the reindeer; rauð-d., the red deer. COMPDS; dýra-bogi, a, m. a trap to catch foxes. dýra-garðr, m. a yard or inclosure to catch wild beasts, Gþl. 456. dýra-gröf, f. a pit to catch wild beasts, Gþl. 456, 457. dýra-kjöt, n. the flesh of animals, Stj. 8. dýra-rödd, f. the voice of beasts, Skálda 170. dýra-skinn, n. the skin of wild beasts, Fas. iii. 124. dýra-veiðar, f. pl. deer-hunting, Þiðr. l.c., 655 x. 2, Gþl. 447. dýrs-belgr, m. a beast's skin. Fas. ii. 518 (of a bear). dýrs-horn, n. a deer's horn used for a drinking cup, Eg. 306, 307, 551, Edda 82. dýrs-höfuð, n. the head of a deer, Sturl. i. 106.
dýr-bit, n. 'deer-bite,' of the worrying of lambs by a fox, Bs. i. 587.
DÝRÐ, f. [Engl. dearth], glory; himinríkis d., the glory of heaven, Fms. v. 143, 230, Fær. 137, 625. 163, Fms. v. 216 (a glorious miracle): in pl., 623. 32, Eluc. 47; tóm d., vain-glory, 655 xxvi. 3: in N. T. and eccl. writers since the Reformation this word is much in use; the GREEK of the N. T. is usually rendered by dýrð. COMPDS: dýrðar-dagr, m. a day of glory, Hom. 90, Fms. ii. 142. dýrðar-fullr, adj. full of glory, Fms. ii. 199, vii. 89. Dýrðar-konungr, m. the King of Glory (Christ), Niðrst. 4. dýrðar-kóróna, u, f. a crown of glory, Magn. 502, Pass. 25. 11. dýrðar-maðr, m. a glorious man, Hkr. iii. 250, Bs. i. 90. dýrðar-samliga, adv. and -ligr, adj. glorious, Stj. 288, 655 xxxii. 17, Fms. iv. 32, Stj. 34. dýrðar-staðr, m. a glorious place, Ver. 3. dýrðar-söngr, m. a song of glory.
dýr-gildr, adj. dearly paid for, Fms. vi. 106.
dýr-gripr, m. a jewel, treasure, a thing of great value, Eg. 4, 55, 179, Orkn. 354.
dýr-hundr, m. a deer-hound, esp. a fox-hound, Eb. 216.
dýrka (and dýrðka), að, with acc. to worship, Stj. 103: to glorify, Ver. 6; d. Drottinn Guð þinn, Stj. 4. 58; d. Guðs orð, 655 C. 15; d. kenning postulanna, 14: to celebrate, d. þenna dag. Hom. 8: to exalt, nú er tíð Drottinn, sú er þú d. oss ambáttir þínar, Blas. 47; ek em Guð sá er þik dýrkaða'k, ok mun ek enn d. þik, 50: hann dýrkaði válaðan, Greg. 24; d. e-n með e-u, Fms. x. 315; d. e-n, to pray one reverentially; hón kastar sér fram á gólfit, dýrkaði hann, svá segjandi, Stj. 522. 2 Sam. xiv. 4; hence the common Icel. phrase, vertu ekki að d. hann, don't beg (coax) him. 2. reflex. to magnify oneself; þá mundu Gyðingar dýrkask í sjálfum sér, Stj. 392; hirð eigi þú maðr at d. í krafti þínum, thou man, glory not in thy strength, Hom. 8; sá er dýrkask, kvað Paulus
postuli, dýrkisk hann með Guði, 23: in pass. sense, Fms. xi. 415; dýrkaðisk þolinmæði réttlátra, Hom. 49; verit ér þolinmóðir litla stund, at ér dýrkisk, 623. 32. In N. T. and mod. eccl. writers the Gr. GRREK is sometimes rendered by dýrka, e.g. Matth. v. 16.
dýrkan, f. worship, adoration, 623. 11: veita goðum d., 655. 1: in pl., Stj. 54: glorifying, dýrkan andar ok likama. 50; afguða-d., skurðgoða-d., idolatry.
dýr-kálfr, m. a deer-calf, Hkv. 2. 36.
dýr-kálkr, m. a dub. reading (of a horse), Glúm. 356.
dýr-keyptr, part. dearly bought, Fbr. 56 new Ed.
dýr-lagðr, part. dearly rated, Ld. 30.
dýr-leikr, m. (-leiki, a, m.), dearness, Dipl. ii. 5.
dýr-ligr, adj. (-liga, adv.), glorious. Fms. iv. 82, vii. 85, x. 223, xi. 51, Eg. 478; d. veizla, Bs. i. 133: d. matráð, 139.
dýrlingr (dýrðlingr, Hom. 115. Bs. i. 202, Fms. i. 227). m. [A. S. deôrling; Engl. darling] :-- a saint, holy man; Guðs d., Ver. 1. Fms. iv. 227, 232, v. 214, Bs. i. (freq.)
dýr-menni, n. a glorious man, Lex. Poët.
dýr-mætr, adj. precious, Stj. 180, 204, Fas. i. 455, Sks. 183.
DÝRR, adj., compar. dýrri, superl. dýrstr, mod. more freq. dýrari, dýrastr; dyröztum, Fb. i. 211: [Ulf. does not use this word, but renders GREEK etc. by reiks or svêrs; A. S. deore; Engl. dear; Dan. and Swed. dyr; O. H. G. tiuri; Germ. theuer] :-- dear: 1. of price, of such and such a price: referring to the weregild, at sá maðr sé vel dýrr, Hrafn. 9; fésætt svá mikla, at engi maðr hafi dýrri verit hér á landi enn Höskuldr, i.e. that there has never before been paid so high a weregild as for Hoskuld, Nj. 189; munu þat margir ætla at hann muni dýrstr gerr af þeim mönnum er hér hafa látizt, 250; dýrr mundi Hafliði allr, Sturl. i. 47: of other things, ek met hana dýrra en aðrar, I put her at a higher price than the rest, Ld. 30; hversu dýr skal sjá kona, how much is she to cost? id.; kaupa dýru verði, to buy dearly, at a high price; þér eruð dýru verði keyptir, 1 Cor. vi. 20. 2. precious, costly; bókina dýru, Fms. vii. 156; skjöldinn þann inn dýra, Eg. 698: enn Dýri dagr, vide dagr, Ann. 1373, Mar. 96; eigi var annarr (gripr) dýrri í Noregi, Fas. ii. 65; því betr sem gull er dýrra en silfr, Ld. 126; dýrar hallir, lordly halls, Rm. 45; enn dýri mjöðr, the nectar, the godly mead, viz. the poetical mead of the gods, Hm. 106; hence dýr-gripr, a jewel. β. as a metrical term; enn Dýri háttr, the artificial metre, Edda 131: hence the phrase, kveða dýrt, to write in an artificial metre; dýrr bragr, bragar-háttr, an artificial air, tune, opp. to a plain one. γ. ó-dýrr, common, Lex. Poët., mod. cheap: fjöl-d., glorious, and many other poët. compds: the proverb, dýrt er drottins orð, vide dróttinn. δ. of high worth, worthy; en dýra drottning María, Mar. 18; Abraham er kallaðr dýrstr (the worthiest) allra höfuðfeðra, Ver. 12; skatna dýrstr, the best of men, Edda, Ht. 82; Jón Loptsson, er dýrstr maðr er á landi þessu, Sturl. i. 105; at því er at gæta við hversu dýran mann (noble, worthy man) þú átt málaferli, 33; af hinum dýrustum höfðingjum, Fb. l.c.: dýrr is not used in Icel. in the exact Engl. sense of beloved.
dýr-skinn, n. a deer-skin. N. G. L. iii. ch. 47.
dýr-tíð, n. a time of dearth, famine, N. T.
dægi-ligr, adj. [Dan. deilig], fair, (mod. and rare.)
dægn (dœgn), n. [Swed. dygn; Dan. dögn], = dægr, q.v., N. G. L. i. 335, Skálda 190; this form is very rare.
DÆGR (dœgr), n. [dagr; in Dan. dögn means the natural day = 24 hours, and answers to Icel. sólar-hringr, whereas Icel. dægr usually means both night and day, so that one day makes two dægr]: hence dægra-mót or dægra-skipti, n., denotes the twilight in morning and evening, Hom. 41, Sks. 218; í degi dægr tvau, í dægri stundir tólf, in a day two dægr, in a dægr twelve hours, Rb. 6; þau (Day and Night) skulu ríða á hverjum tveim dægrum umhverfis jörðina, Edda 7; tuttugu ok fjórar stundir skulu vera í tveimr dægrum, Sks. 54: hann sigldi á átta dægrum til þess er hann tók Eyjar á Íslandi, and below, ek skildumk fyrir fjórum nóttum (viz. Sunday to Thursday) við Ólaf konung Haraldsson, Fms. iv. 280; þeir vóru þrjú dægr í leitinni, Nj. 265; á hverju dægri, Grág. ii. 169; á dægrinu, 360; tvau dægr, Fb. i. 539; þrjú d., 431; skipti þat mörgum dægrum, id. :-- in all these passages the sense seems clearly to be as above. 2. in some few cases it seems to be used of the astronomical day = 24 hours, or the Danish dögn; such is the case with the interesting passage Landn. 1. ch. 1; the journey between Iceland and Ireland is here reckoned as five dægr, between Norway and Iceland seven, between Iceland and Greenland four, and to the deserts of Greenland (the east coast) one, etc.: sjau dægra sigling, fjögra d. sigling, fimm dægra haf, i.e. a sail of six, four, five dægr, Landn. 25, 26. COMPDS: dægra-far, n. the division of day and night, Sks. 26, Fms. iv. 381. dægra-stytting, f., in the phrase, til dægra styttingar, to shorten the time, of pastime, Fas. iii. 39. dægra-tal, n. 'day-tale,' calculation of time, Rb. 488: sam-dægris (sam-dœgnis, O. H. L. 86), adv. the same day; also sam-dægrs: jafn-dægr or jafn-dægri, equinoctial time.
dægr-sigling, f. a day's sail, Landn. 26.
dæl (dœl), f. [dalr, dól], a little dale, Nj. 253. Sd. 173, Sturl. ii. 100 C: of fjalldala ok dælar, Greg. 59.
dæla, u, f. I. a small dale, Sturl. ii. 100 (Ed.) II. a naut. term, a contrivance to serve the purpose of a ship's pump, Edda (Gl.); hence dælu-austr, m. emptying a ship by a dæla, Fbr. 131, Grett. 95; dælu-ker, n. a kind of bucket: hann hað þrælinn færa sér í d. þat er hann kaliaði sjó, Landu. 251; hence the metaph. phrase, láta dæluna ganga, to pour out incessantly, chatter without ceasing, Grett. 98. The ancients cannot well have known the pump; but as dælu-austr is distinguished from byttu-austr, where the buckets were handed up, so dæla seems to have been a kind of groove through which the bilge water was made to run out into the sea instead of emptying every bucket by handing it overboard: in Norse döla means a groove-formed trough, eaves, a trench, and the like, D. N. iv. 751, Ivar Aasen s.v. dæla, p. 75.
dæld, f. = dæl, Fms. x. 319.
dæld, f. [a], gentleness, in the COMPD dældar-maðr (deildar-maðr, v.l.), m. a gentle, easy man, Ld. 68, 276.
dælir (dæll, sing.), m. pl. dales-men, O. H. L. 23: mostly in compds, as Lax-dælir, Vatns-dælir, Sýr-dælir, Svarf-dælir, Fljóts-dælir, etc., the men from Laxeydale, Waterdale, etc.
dæll, adj. gentle, familiar, forbearing; this word is no doubt akin to deila (qs. deill), i.e. one who is easy 'to deal with;' vertu nú dæl (i.e. keep peace, be gentle) meðan ek em brautu, Nj. 52; ekki þótta ek nú dæll heima, I was not good to deal with at home, Fms. xi. 51; ekki d. viðfangs, not easy to deal with, Grett. 127; dæll (easy, affable) öllu lands fólki, Orkn. 184: engum þótti dælt at segja konungi hersögu, Fms. i. 41; þat er eigi svá dælt (easy) at taka Sigurð jarl af lífdögum sem at drepa kið eðr kálf, 53; þótti þeim dælla at taka þat er flaut laust, vi. 262; þótti nú sem dælst mundi til at kalla, er ungr konungr réð fyrir ríki, Eg. 264: the phrases, göra sér dælt við e-n. to put oneself on a free, familiar footing towards one; Þórðr görði sér d. við þau Þorvald ok Guðrúnu, Ld. 134; ek mun nú gera mér dælt um ráðagörð við þik, I will take the liberty to give thee straightforward advice, Nj. 216; hann görði sér við þá dælt, Grett. 144; mun dælt við mik þykja, ef þú ert eigi í för, they will pay me little heed, unless thou art with me, Lv. 37; þótti vera spottsamr ok grár við alla þá er honum þótti sér dælt við, rude and taunting against all whom he thought his match to deal with, Bjarn. 3: proverb, dælt er heima hvat, at home anything will do, Hm. 5.
dæl-leikr, m. (-leiki, a, m.), familiarity, often with the notion of over great freedom, easy dealing; mjök kennir nú dælleika af várri hendi ... er svá vándr dúkr er undir diski þínum, Bs. i. 475; fyrir dælleika sakir, Sks. 553; til þeirra dælleika, 482; gör allt í dælleikum við oss, make no ceremony with us (the king's words to his host), Fms. vi. 390; hann (Moses) var svá í dælleikum við Guð, M. was in such familiarity with God, Ver. 23: affability, condescension, mildi ok dælleika, Fms. ix. 535, v.l. (of a duke): ú-dæll, overbearing; inn-dæll, delightful.
dællig-leikr (-leiki), m. = dælleikr, Sks. 482, 553, v.l., Sturl. i. 215 C.
dæl-ligr, adj. [hence Dan. deilig], genteel, fine to look at, Edda 58. β. = dæll, familiar, Al. 33.
dælska, u, f. familiarity. β. idle talk, nonsense, Edda 110, Karl. 437.
dælskr, adj. [ó], belonging to a dale, mostly in compds: Breið-dælskr, from Broaddale, Sturl. i. 112 C. β. [Engl. dull], moody, dull; en til dælskr af dul, Hm. 56; d., fólskr, impertinent, foolish. Fms. iv. 205.
DÆMA, d or ð, [dómr; Ulf. dômian; A. S. dêman; Engl. deem (as in demster); O. H. G. tomjan; lost in mod. Germ.; Swed. dömma; Dan. dömme] :-- a law term, to give judgment, pass sentence; d. mál, to give judgment in a case, Nj. 56, Eg. 417; hvat sem at dæma er, Þorst. St. 55; lét dæma vörnina, caused judgment to be given on the part of the defence (in relerence to a curious Norse custom, by which both plaintiff and defendant pleaded before different courts, which had finally to adjust the sentence according to rules varying with the circumstances), Nj. 240; d. dóm, to pass sentence, Fms. xi. 246; d. rangan dóm, Sks. 109 B: the fines etc. in acc., d. fé, útlegðir, sekð, to pass sentence to a fine, outlawry, payment, etc., Grág. i. 320; útlegðir þær er á alþingi eru dæmðar, 3; fé þat á dæmask á heimili þess er sóttr er, 320; á þá at dæmask féit þannug, then the money is to pass (by sentence) to them, 378; dæma eindaga á fé, to fix a term for payment, 3; d. lög, to pass a lawful sentence, Fms. xi. 224; d. af, to make void, Sks. 11: d. um e-t, to judge of a thing, 625. 60: with acc. of the person, d. e-n skógarmann, to proclaim one an outlaw, Nj. 240; d. sýknan, sekan, etc.: adding dat. of the person, d. e-m e-t, to adjudge a thing to one; d. e-m fé, or the like; even, dæma e-m dóm, to deal a sentence out to one, Fms. xi. l.c.: adding prep. af, d. fé af e-m, to give judgment against his claim, Bs. ii. 91; but more usually, d. e-n af e-u, to declare one to have forfeited; the instances in Grág., N. G. L., and the Sagas are almost endless. β. to 'deem,' give an opinion, judge. II. to chatter, talk, mostly in poetry; esp. in the allit. phrase, drekka ok d., vide Lex. Poët. and drekka; en er þeir áttu of þessa hluti at d., when they were talking of those things, 623. 55.
dæmi, n., usually in pl., [dómr.] 1. an example, case; hörð dæmi, a hard fate, Hkv. 2. 2; úlfa d., the case (doings) of wolves, Hðm. 30; kvenna d., womanish example, behaving like a woman, Þorst. St. 52; at mér verði vargsins d., Band. (MS.) 35: in plur., forn dæmi ok siðu foreldra sinna (cp. the Germ. weisthümer, alterthümer), old tales and
customs of their forefathers, Fagrsk. ch. 219; þessi dæmi (i.e. verses) öll eru kveðin um þenna atburð, Mork. 114; þó hafa mörg dæmi orðið í forneskju, many things have happened in olden times, Ó. H. 73 (margs d., Fms. iv. 172, less correctly), cp. dæmi-saga; spekingr at viti ok at öllu fróðr, lögum ok dæmum (old lore, tales), mannfræði ok ættfræði, Fms. vii. 102; Ari prestr hinn Fróði, er mörg d. spakleg hefir saman töld, Bs. i. 145, cp. also Barl. 47, 73, 112; hence fá-dæmi, an unexampled, portentous thing; eins dæmi, in the proverb, eins dæmin eru vest, viz. a singular, unexampled fate is the worst: used even of pictures, a story represented by drawing, Pm. 122: gramm. a citation, proof, nú skal láta heyra dæmin, now let us hear the proofs, Edda 49; þessi dæmi (those references) ok nóg önnur, Anecd. 6, 15, 18, 21; draga dæmi af bókum, Sks. 468. β. example, generally; djarfari en d. eru til, Fms. iv. 311; vita dæmi til e-s, Róm. 234; umfram d., or dæmum, unexampled, portentous, Stj. 143, Fms. i. 214, viii. 52; svá sem til dæmis at taka, to take an example. Mar. 40, Bs. ii. 116; hence the mod. adverb, til dæmis (commonly written short t.d. = e.g.), for example; sem d. finnask, Fagrsk. ch. 9, Barl. 50; meir en til dæma, beyond example, Stj. 87, 167, 179. γ. example for imitation (eptir-dæmi, example); eptir dæmum Kristinna manna, Fms. v. 319; eptir þínum dæmum, Niðrst. 4; d. dæmi af e-u, to take example by it, Greg. 134. 2. judgment, only in compds as, sjálf-dæmi, rétt-dæmi, justice, etc. COMPDS: dæma-fátt, n. adj. almost unexampled. dæma-fróðr, adj. wise in old lore, Fms. iv. 89. dæma-lauss, adj. unexampled, Stj. 391. dæma-maðr, m. a man to be imitated, Greg. 12.
dæming, f. judgment, Grág. i. 235, Skálda 211.
dæmi-saga, u, f. a fable, parable; in old eccl. translations, the parable of the N. T. is rendered by 'dæmisaga,' Greg. 22; but in mod. versions and writers since 1540 a distinction is made, and dæmisögur are fables, e.g. of Aesop, Reynard, or the like; whereas the parables of the N. T. are called 'eptir-líking;' heyrit mik ok mína dæmisögu, Stj. 399. Judges ix. 7: an old saw, Fms. vii. 102, v.l.: a proverb, Stj. 560. 1 Kings iv. 32, (rare.)
dæmi-stóll, m. the judgment seat, 623. 12, 13, 73, 625. 79.
dæsa, t, to utter a deep groan, Sturl. ii. 154: reflex. to lose breath from exhaustion, Sks. 231: part. dæstr, exhausted, breathless, Grett. 98.
DÖF, f., pl. dafar, the rump, Scot. doup; hér yfir skipunum uppi mættusk döfin ok höfuðit dýrsins (of a bear), Fas. ii. 172, while 510 has dausin; cp. Norse dov = rump, Ivar Aasen. 2. a kind of spear, Edda (Gl.), Akv. 4, 14. II. [cp. dafna, and Swed. däfven = moist], suck (?) and metaph. rest, in the poët. phrase, vær döf, sweet rest; milli Belindar brjósta-kúlna búið hefi eg þér væra döf, Grönd. 67; hreppa væra döf, sweet rest (of one dead), Feðga-æfi, 83 (in a verse).
DÖGG, f., old gen. döggvar. Korm., Sks. 606, Fms. ii. 278, mod. daggar; old pl. döggvar, Vsp. 19, Vþm. 45; mod. daggir, Sks. 40; dat. sing. döggu, Vtkv. 5, 656 A. 18: [A. S. deaw; Engl. dew; Germ. thau; Dan. and Swed. dug] :-- dew; nátt-dögg, night-dew; morgun-dögg, morning-dew, Vþm. 45, Hkv. Hjörv. 28. COMPD: (mod. daggar-, old döggvar-), döggvar-drep, n. a dew-track, Fms. ii. l.c.
dögg-fall, n. dew-fall, Stj. 17.
dögg-litr, adj. dew-besprinkled, Hkv. 2. 41.
döggóttr, adj. bedewed, Hkv. 1. 46.
dögg-skór, m. [Swed. dopsko], the tip or chape of a sheath, etc., Fas. i. 173, Gullþ. 47, Gísl. 115.
dögg-slóð, f. the slot or track left in the dew, Gísl. 67.
döggva, að or ð, to bedew; pres. döggvar, Stj. 73, 397; hon döggvaði, fætr Drottins, 655 xxxi. 2; á morni hverjum döggvir hann jörðina af méldropum sínum, Edda 7; döggðu andlit sin í tárum, 623. 58; d. hjörtu manna, Skálda 210, Hom. 45.
döggvan, f. bedewing, Stj. 14.
Döglingr, m., poët, a king, descendant of king Dag, Edda 105, Hdl. 18. 2. mockingly, a draggle-tail, Sturl. i. 62.
dögun, dögurðr, v. dagan, dagverðr.
dökk, dökð, f. [dock], a pie, pool, Gþl. 393, Mart. 107.
dökk-blár, adj. dark blue, Sturl. ii. 212.
dökk-brúnaðr, adj. dark brown, Fas. i. 172.
dökk-grænn, adj. dark green, Stj. 62.
dökk-hárr, adj. dark haired, Hkr. iii. 281.
dökk-jarpr, adj. dark auburn, Ld. 274.
dökk-litaðr, adj. dark coloured, Sturl. ii. 212, Fms. vii. 239.
dökkna, að, to darken, Fms. i. 216, x. 284, Fas. iii. 12.
DÖKKR, adj., acc. dökkvan etc., with v inserted, [Swed.-Dan. dunkel], dark, Rb. 108; ský dökt ok dimt, Fms. xi. 136; dökkvir hjálmar, vi. 150; dökkt yfirbragð, i. 97; d. á har, dark of hair, Nj. 39; dökkvan skima, Sks. 229: compar., dökkvara liós, 203; dökkvir villustigar, Fms. i. 138.
dökk-rauðr, adj. dark red, Þiðr. 178.
dökkva, ð, to darken; eigi döktusk augu hans, Stj. 348. Deut. xxxiv. 7; þa er dökkvir skilning, 656 C. 33: impers., dökkvir þik, andskoti, art thou in darkness? 623. 31; dag (acc.) dökði, the day darkened, Skálda (in a verse).
dökkvi, a, m. a dark spot, Fas. iii. 560.
E
E (a), the fifth letter, is in the old Gothic and Anglo-Saxon Runes represented by RUNE, being in Anglo-Saxon called 'eoh;' the common Scandinavian Runes have no character for e, but mark it either ia or i, and, still later, RUNE, with a knob in the middle ('stunginn Íss' RUNE).
A. PRONUNCIATION, etc. -- The Icel. e is sounded as English a in same, take, and in modern printed books is only used in radical syllables without regard to etymology; but there is sufficient evidence that in early times in Icel. the e had a double sound, one long, like the Italian e or English a (long), the other short, like e in English wet. These two sounds are etymologically different; the first is of comparatively late growth and derived from a by vowel change or otherwise; it is therefore in kindred languages (Swed., Germ.) often spelt ä, so as to indicate its origin from the mother-letter a: the other e is much older, nearly akin to i, being related to that letter as o to u. Grimm suggests that e is derived from i as o from u (only admitting a, i, u as primitive vowels), but in the Icel. at least e and o are in spelling as old as i or u, and seem to be primitive. The Runes in Tune and on the Golden horn have special marks for e and o. At the time of Ari and Thorodd the two seem to have been distinguished in Icel. The latter grammarian uses a special sign for each; he proposes to represent the long sound (Engl. a) by UNCERTAIN (commonly &e-hook;), adding (as he says) the bight of a to the body of e, to express a sound intermediate between ä and e; he therefore would have written UNCERTAIN (I take), UNCERTAIN, UNCERTAIN (to tame), but eðr, en, ef, etc., Skálda 161-163; in the unique vellum MS. (and in Edd.) the characters are not given correctly, as transcriber and editors did not fully understand the bearing of the author's words. About 700 years later, Jacob Grimm (without knowing the Icel. grammarian or the spelling of MSS. not then edited) recalled the old double e sound to life, guided by the analogy of other Teutonic languages. He proposed to represent a (the &e-hook; of Thorodd) by e, and the genuine e by ë. He (Gram. i. 281-284) drew out a list of words founded on the supposed etymology, and kept this distinction wherever he spelt Icel. words. It is curious to observe the difference between Grimm's artificial list of words and the phonetic spelling in some MSS.; there are especially two MSS., both of them Norse, which are remarkable for their distinction of the two sounds, the long e being spelt with æ, the short with e: these MSS. are the O. H. L., published from a vellum MS. Ups. De la Gard. no. 8, written in Norway at the beginning of the 13th century, and edited by C. R. Unger; the second, small fragments of Norse law MSS., published in N. G. L. ii. 501-515 and i. 339 sqq. Some words compiled from them are as follow: I. æ: the verbs, bærja, blækkja, ærja, æggja, færja, hængja, glæðja, hæfja, hærja (to harry), kvæðja, læggja, sægja, sælja, sætja, strængja, væðja (to bail), værja, etc.; bænda, brænna (brændi), bræsta, æfla, æfna (Swed. ämna), fælla (to fell), frægna, gægna, hæmna ( = hæfna), hværfa (to turn), kænna, mætta, næmna (Swed. nämna), rænna (to let run), ræfsa, spænna, stæmna (stafn), tælja, værða (to become), værka, vækra (vakr), þværra: nouns, bæn, a wound (but ben, N. G. L. iii. 388); bær, a berry; bæðr, a bed; bælgr; bærsærkr; bælti, a belt; dæpill; drængr, a man; drægg; ækkja, a widow; ændi, end; ældr, fire; æmni ( = æfni = Swed. ämna); æmbætti (Germ. amt); ældri (in for-ældri, forefathers, Germ. ältern); ælja, a concubine; ærendi, an errand; ærændr, exanimis; ængill, an angel; ærmr, a sleeve (armr); ærvi, ærfingi, ærfð (arfr); ænni, the forehead; ærtog (a coin); æng, a meadow (ang = a sweet smell); Ærlingr (a pr. name); ærki-, Engl. arch- (GREEK); ærveði, toil, and ærveðr, toilsome; ægg, an edge; fæðgar (faðir); fælmtr (falma); færð (fara); frælsi (frjals); hæl, hell; hælviti; hælla, a stone; hællir, a cave; hærra, a lord; hærr, troops; hærbúðir; hærnaðr; hærað, a county (but herað in N. G. L. i. 344 sqq.); hærðar, shoulders; kæfli (Swed. kafle); kær, a jar; kælda (kaldr), a well; kætill, a kettle; fætill; kvæld, evening; kværk, the throat; læggr, a leg; mærki, a mark; mærgð (margr); mægn, mægin, main; mærr, a mare; næf, nose; næss, a ness; ræfill, tapestry; rækkja, a bed; sækt, sake; skægg, beard; skællibrögð; skæpna, a creature (skapa, Dan. skæbne); sværð, a sword; sænna, sound; væfr, weaving; værk (but verk better, N. G. L. i. 339 sqq., cp. virkr): væstr, the west; væl, a trick; vætr, the winter (but vittr or vitr better, N. G. L. ii. 509); vær (in sel-vær); værðr, a meal; þængill, a king; þækja, thatch; þægn, thane; Ængland, England; Ænskr, English; Ænglændingar, the English (Angli); Tæmps, the Thames, etc.: datives, dægi, hændi, vændi, vælli, hætti (höttr), bælki (balkr): adjectives, compar. and superl., fræmri, fræmstr; skæmri, skæmstr; ældri, ælztr; længri, længstr; bætri, bæztr; værri, værstr; hældri, hælztr: sækr, guilty; værðr, due; fæginn; hælgr, holy; bærr, bare; stærkr, stark, etc.: prepositions, hænni, hænnar (hann); tvæggja, duorum; hværr, who; ænginn, none; ækki, nothing (but also engi, which is better), etc.: particles, æftir, after; væl, well; ælligar, or: inflexive syllables, -sæmd (-sanir); -ændi; -spæki, wisdom, etc.: the diphthongs æi and æy = ei and ey, læita, bæita, hæyra, æyra, etc. II. e: the pronouns and particles, eða, or; ek, ego; enn, still; en, but; sem, which; ef, if; með, with; meðan, while; meðal, between; nema, nisi; snemma, early; er,
i s, and em, are; em, lam; þessi, thi s; þetta, that; sex, s i x: sek, mek,
þek, sometimes instead of sik, mik, þik: nouns, elgr, an elk; sef, s ib;
brekka, brink; veðr, weather; nevi, a kinsman (Lat. nepos); nevi, a
neave, fist; segl, a sail (cp. segla); vetr, a wight; selr, a se a l; net, a
net; nes, a ne ss; el, a gale; messa, a mass (Lat. missa); hestr, a horse;
prtstr, a priest; þegn (O. H. L. 47); vegr, a way, honour; sel and setr,
shielings; verold, the world; vesold, misery: verbs, gera, to ' gar, ' to do;
drepa, to kill; bera, to bear; bresta, to burst; gefa, to give; geta, to get;
meta, to measure; kveða, to say; drekka, to drink; stela, to steal; vera,
to be; mega, must; nema, to take; eta, to e a t; vega, to weigh; reka, t o
drive; skera, to cut: participles and supines from þiggja, liggja, biðja,
sitja, þegit, legit, beðit, setið: preterites as, hengu, gengu, fengu (Germ.
gingen, fingen); greru, reru, srxeru (from gróa, róa, snúa): e if sounded
as é, e. g. hot, blés, let, réttr, léttr; even in the words, her, here; mér,
scr, þér, mihi, sibi, tibi; neðan (niðr), hegat ( -- hue); héðan, hence:
adjectives, mestr, flestr, þrennr, etc.: inflexions, -legr, - ly; -lega, - ly; -neskja, -neskr (cp. Germ, - i sc h); in the articles or the verbal inflexions, -en, -et, -er, -esk, etc. The e is often used against the etymology, as
dreki, dragon; menu, men (from maðr). In some other Norse MSS. the
two sounds are marked, but so inaccurately that they are almost useless,
e. g. the chief MS. of the Bad. S.; but in other MSS. there is hardly an
attempt at distinction. The list above is mainly but not strictly in
accordance with the etymology, as phonetical peculiarities come in; yet
the etymology is the groundwork, modified by the final consonants:
both old spelling and modern pronunciation are of value in finding a
word's etymology, e. g. the spelling drsengr indicates that it comes from
drangr; hærað and haer, troops (but her, here), shew that hærað (hérað)
is to be derived from hærr (herr), exercitus, and not from her (her), etc.
The Icel. idiom soon lost the short e sound in radical syllables, and the
long e sound (like the Italian e) prevailed throughout; there was then
no more need for two signs, and e, prevailed, without regard to ety-
mology. Some few MSS., however, are curious for using æ almost
throughout in radical syllables, and thus distinguish between the e in
roots and the e in inflexions (vide B below); as an example see the Arna-
Magn. no. 748, containing an abridgement of the Edda and Skálda and
poems published in the edition of 1852, vol. ii. pp. 397-494; cp. also
Vegtamskviða, published by Mubius in Sæm. Edda, pp. 255, 256, from
the same MS.; this MS. uses æ in radical syllables, but e or i in inflexions.
It is clear that when this MS. was written (at the latter part of the i^th
century) the Icel. pronunciation was already the same as at present. In
some other MSS. e and ce, and e and g now and then appear mixed up,
till at last the thing was settled in accordance with the living tongue, so
that the spelling and sound went on together, and CE (or g) was only used
to mark the diphthong; vide introduction to Æ.
B. SPELLING of e and i in inflexions. -- The Germans, Swedes, Danes,
English, and Dutch all express the i sound in inflexional syllables by e,
not i, as in Engl. y a í her, mother, brother, taken, bidden, hidden, heaven,
kettle; or in Germ., e. g. hatte, möchte, sollte, lange, bruder, mutter,
soltesf, himmel, etc.: in the earliest times of Icel. literature also it is
almost certain that e was used throughout: Ari probably signed his name
Are (en ek heitcr Are, tb. fine): Thorodd, too, seems to have followed
the same rule, as we may infer from several things in his treatise, e. g.
the words framer and frá mér, which would be unintelligible unless we
suppose him to have written framer, not framir: even the name of
Snorri is twice spelt Snorre in the Reykholts-máldagi, probably written
by one of his clerks. Some old vellum fragments may be found with
the e only; but even in the oldest extant, i is used now and then. The
reason is clear, viz. that the Icel. never admits the long e in inflexive
syllables, and in roots it never admits the short e, consequently the
same sign would not do both for roots and inflexions; hende, velle,
gefe have each two vowel sounds; therefore the short i was admitted
in inflexions; yet in most MSS. both e and i are used indiscriminately,
a. g. faðir and faðer, tími and time, manni and manne, kominn and
komenn, komið and komet, hihidin and hundcn, fjallit and fjallet; even
those that use i admit e if following ð or d, é. g. viðe, bæðe, liðe,
lande, but fjalli, vatni. As the spelling was partly influenced from abroad,
the e even gained ground, and at the time of the Reformation, when
printing became common, it was rcassmned throughout, and remained so
for nearly 230 years, when (about A. D. 1770-1/80) i was reinstated and
e expelled in all inflexions, as being inconsistent with the spelling and
ambiguous; but the sound has undoubtedly remained unchanged from
the time of Ari up to the present time: the English father, mother,
German vater, mutter, and lcd. fadir are, as to the inflexion, sounded
exactly alike.
C. INTERCHANGE of e and i. -- The adjectival syllable -ligr, -liga, is in
MSS. spelt either -ligr or -legr; in modern pronunciation and spelling
always -legr, -lega (Engl. -ly). |3. in a few root words e has taken the
place of i, as in verðr, qs. virðr (food); brenna, qs. brinna; þremr and
þrimr; tvenna and tvinna; ef, efa, efi, = if, ifa, ifi; einbirni and einberni
(horn): e has taken the place of a in such words as hnetr (nuts) from
hnot, older form hnøtr: so also in eðli and öðli; efri efstr from öfri öfstr: e and the derived ja make different words, as berg and bjarg, fell and
fjall, bergr and bjargar, etc.
D. DIPHTHONGS: I. ei answers to Goth, ai, A. S. â, Germ.
ei, Engl. a (oa or the like); in Danish frequently expressed by ee; in
Swedish and Northern English the diphthong is turned into a plain e and a,
which, however, represent the same sound: Goth, stains, A. S. stan, Swed.
sten, North. E. s to ne. The o sound is English-Saxon; the a sound English-
Scandinavian; thus the forms, home, bone, oak, oath, broad, one, own, more,
none, no, may be called English-Saxon, from A. S. ham, ban, etc.; the
North. E. and Scottish harne, bane, aik, ai/h, braid, ain, mair, /tain, may
be called English-Scandinavian: cp. Swed. hem, ben, ek, ed. bred, en; Icel.
heimr, bein, eik, eidr, breidr, einn, meir, neinn, nei; cp. also Icel. bleikr,
Swed. blek, North. E. blake, etc. The Runic stones mark the ei with a + i
or i simply, e. g. sti w or s tain. Old Norse and Icel. MSS. frequently for
ei give Æ i. II. ey is in modern usage sounded as ei, and only
distinguished in writing; in old times a distinction was made in sound
between ei and ey. Norse MSS. almost always spell 'ôy, and in Norway
it is to the present time sounded accordingly, e. g. iiyra, -- Icel. eyra,
sounded nearly as in English toil: the ey is properly a vowel change of
au: ey frequently answers to an English e (ea) sound, as heyra, to hear;
eyra, e ar; dreyma, to dream; leysa, to lease. In very old MSS., e. g.
Ib. (ai in the Ed. is a wrong reading from aj in the MS.), au and ey are
even spelt alike (aj or a;^), though sounded differently. In some MSS.
ey is also used where it is not etymological, viz. instead of ø or o, in such
words as hreyqva, seyqva, stcyqva, deyqvan, greyri, geyra, seyni, etc., =
hrökva, sökva, ... greri or grori, syni, e. g. the Cod. Reg. of S;em. Edda,
the Rafns S. Bs. i. 639
E. é is sounded almost as English y e (or y a); it is produced, 1.
by an absorption of consonants, in words as réttr, léttr, þéttr, sétti, flétta,
n'-tta, cp. Germ, recht, Engl. right; Germ. Icicht, Engl. light: or in fo,
kno, tré, hit:, sc (Icel. fe = Engl. / ee, Goth. / aih w, Lat. pe cws), etc. 2.
by a lost reduplication in the preterites, fell, grot, réð, h-t, blús, hot, gékk,
hékk, Ick, fékk, from falla, grata, etc.; in some old MSS. this é is
replaced by ie, e. g. in the Hulda Arna-Magn. no. 66 fol. we read fiell,
liet, hiet, griet, gieck, liek, cp. mod. Geim. fíel. hiess, Hess, etc.; perhaps in
these cases e was sounded a little differently, almost as a bisyllable. 3.
in such words as the pronouns vt'-r, þér or ér (you), niér, sér, þér (tibi):
the particles her (here), héðan (hence), hérað, vi'-l, el. 4. t' is also
sounded after g and k, and often spelt ie in MSS., gieta, giefa, kier, kierti;
this sound is, however, better attributed to g and k being aspirate. In
Thorodd and the earliest MSS. é is marked with ' just like the other long
or diphthongal vowels; but the accent was subsequently removed, and e
and é are undistinguished in most MSS.: again, in the 15th century
transcribers began to write ie or ee (mier or meer). In printed books up
to about 1770 the ie- prevailed, then e, and lastly (about 1786) (; (cp. the
5th and 6th vols. of Eél.): ë is an innovation of Rask, and is used by
many, but máttr, dráttr, and rettr, sléttr, etc. are etymologically iden-
tical, though the sound of K is somewhat peculiar: the spelling~/e is also
a novelty, and being etymologically wrong (except in 2 above) is not to
be recommended.
Ebreskr, adj. Hebrew, Skálda 161, 167, Stj. 26. Ebreska, f. the
Hebrew tongue, Ver. 11, Ann. (H.) 14.
eð, a particle, vide er.
eðal-, noble, in compds, borrowed from Germ, and rare.
EDDA, u, f. a great-grandmother, Rm. 2. 4; móðir (mother) heitir ok
amma (grandmother), þriðja edda (the third is edda), Edda 108: this
sense is obsolete. II. metaph. the name of the book Edda, written
by Snorri Sturluson, and containing old mythological lore and the old
artificial rules for verse making. The ancients only applied this name
to the work of Snorri; it is uncertain whether he himself called it so;
it occurs for the first time in the inscription to one of the MSS. of Edda,
vi/, . the Ub., written about fifty or sixty years after Snorri's death: Bók
þessi heitir Edda, hann hefir saman setta Snorri Sturlusonr eptir þeim
hætti sem her er skipat (vi'/, . consisting of three parts, Gylfagynning,
Skáldskaparmál, and Háttatal), Edda ii. 250 (Ed. Arna-Magn.); sva segir
i bók þeirri er Edda heitir, at sá maðr sem Ægir hot spurði Braga ... .
532 (MS. of the 14111 century); hann (viz. Snorri) samansetti Eddu, he
put together the Edda, Ann. 1241 (in a paper MS., but probably genuine).
As the Skáldskaparmál (Ars Poe'tica) forms the chief part of the Edda,
teaching the old artificial poetical circumlocutions (kenningar), poetical
terms and diction, and the mythical tales on which they were founded,
the Edda became a sort of handbook of poets, and therefore' came
gradually to mean the ancient artificial poetry as opposed to the modern
plain poetry contained in hymns and sacred poems; it, however, never
applies to alliteration or other principles of Icel. poetry: reglur Edda, the
rules of Edda, Gd. (by Arngrim) verse 2, Lil. 96, Nikulas d. 4; Eddu
list, the art of Edda, (id. (by Arni) 79; -- all poems of the 141)1 century.
The poets of the 15th century frequently mention the Edda in the intro-
duction to their Rimur or Rhapsodies, a favourite kind of poetry of this
and the following time, Reinalds R. i. I, Áns R. 7. 2, Sturlaugs R.,
Sigurðar þögla R. 5. 4, Rimur af 111 Verra og Vest, 4, 3, Jarlmanns R.
Í. I, 5i Ir- 3' Dímis R. 2. 4, Konraðs R. 7. 5; -- all these in vellum and
the greater part of them belonging to the I5th century. Poets of the
j6th century (before 1612), Rollants R. 9. 6, 12. 1, Pontus R. (by Magnus
Gamli, died 1591), Valdimars R., Ester R. 2. 2, 6. 3, Sy'raks R. i. 2, 6. 2,
Tobias R. I. 2; from the first half of the í yth century, Grett. R., Flores R.
6. 3, 9- 2t Kroka Refs R. I. 7, Lykla Pétrs R. 4. 2, 12. 1, Apollonius R.
1. 5, FloventsR. 6. 3, Sjö MeistaraR. i. 7, 2. 1, 3. 8; -- all in MS. In these
and many other references, the poets speak of the art, skill, rules, or, if
they are in that mood, the obscure puerilities and empty phr a ses of the
Edda, the artificial phraseology as taught and expounded by Snorri; and
wherever the name occurs (previous to the year 1643) it only refers to
Snorri's book, and such is still the use of the word in Icel.; hence compd
words such as Eddu-lauss, adj. void of Eddie art; Eddu-borinn, part.
poetry full of Eddie phrases; Eddu-kenningar, f. pl. Eddie circumlo-
cutions, Kötlu Draumr 85, e. g. when the head is called the ' sword of
Heimdal, ' the sword the 'fire or torch of Odin/ etc.; Eddu-kendr =
Edduborinn; Eddu-bagr, adj. a bungler in the Eddie art, etc. The Icel.
bishop Brynjolf Sveinsson in the year 1643 discovered the old mythological
poems, and, led by a fanciful and erroneous suggestion, he gave to that
book the name of Sæmundar Edda, the Edda ofSœmund; hence originate
the modern terms the Old or Poetical and New or Prose Edda; in foreign
writers Eddie has been ever since used in the sense of plain and artless
poetry, such as is contained in these poems, opposed to the artificial,
which they call Scaldic (Skald being Icel. for a poet); but this has no
foundation in old writers or tradition. Further explanation of this subject
may be seen in Ersch and Grubar's Encyclopedia, s. v. Graagaas.
EDIK, n. [from Lat. acidum or acetum; A. S. eced; Germ, essig;
Dan. í dik] :-- vinegar (qs. acidum vini); the word is modern in Icel.,
being borrowed from Danish, and probably first used in Matth. xxvii.
34, 48; edik galli blandað, Pass. 33. i, 2.
EÐLA (eyola, O. H. L. 27), u, f. [old Swed. ydhl a], a viper, Hkr. i. 103.
eðla-, in compds [from Germ, edel-, Dan. Æ del-], noble, Pass. 48. 6, (rare
and mod)
EÐLI, n., akin to and derived from óðal, q. v.; old MSS. also always
use the form øðli (eyðli, D. I. I. e.), Fms. x. 301, Hom. 47, n8, Greg. 48,
O. H. L. 86, Eluc. 16, Hkr. i. 225, Hbl. 9, Bs. i. 335, 342; eðli is more
modern, but öðli is still preserved: 1. nature; mannligt e., human
nature or character, 623. 19, Eb. no, Fms. x. 301; náttúrligt e., human
condition, Mag. (Fr.); vera í e. sinu, to be in one's own nature or frame
of mind, Fs. 59; eptir e., natural, ordinary, Fms. iii. 118; inoti e., against
nature, extraordinary; með likindum ok e., Edda 69; undruðusk er jörðin
ok dýrin ok fuglarnir höfðu sarnan e. í sumum hlutum, 144. (prefc); eðli
and náttúra (natura) are used synonymously, id.; engla öðli, the nature
of angels, Eluc. 16; arnar öðli, the eagle's nature, Hom. 47; allt mann-
kyns öðli, Greg. 48; öðrlez (= öðlis) skepna, O. H. L. 86. 2. birth,
origin, extraction, in the alliterative phrases, ætt ok öðli, Fms. i. 149;
hann var Valskr (H^ el s h) at ætt ok eðli, vii. 56; Danskr at öðli, Danish
by origin, Hom. 118; nafn ok öðli, n ame and family, Hbl. 9: the phrase,
at alda-öðli, for ever and ever, D. I. i. 266: in mod. usage, frá alda öðli,
from the birth of time, from the beginning, only used of ' past time;'
the Dan. ' fra Arildstid' is probably a corruption of the same phrase. 3.
embryo, Lat. / et ws, Mar. 156. COMPDS: eðlis-fræði, f. physic, (mod.)
eðlÍ8-b. ættir, m. pl. constitution, Bb. 2. 14. eðlis-skapan, n. and
eðlis-skepna, u, f. o ne's nature, Fms. v. 216, Hom. 123.
eðli-borinn, part, noble-born, well-born, Hkr. ii. 135.
eðli-ligr, adj. (-liga, adv.), natural, proper.
eðlingr, m. = öðlingr, poët. an ' etheling. '
eðl-vina, adj., probably corrupt, a s a viper (?), Hdl. 45.
EÐR or eða, which is the more freq. form in mod. use, conj., [Goth.
auþþa; A. S. o'S'o' e; Engl. o r; Germ. O der] :-- o r; joining two nouns,
verbs, or adjectives, hold eðr blóð, heitr eða kaldr, illr eða góðr, etc., esp.
after the pronouns annaðhvárt, hvárt, either; héraðsektir e. utanferðir,
Nj. 189; slíkr vetr eða verri, tsl. ii. 138; kaupmenn e. formenn, Fms. i.
II; í Blálandi eðr Arabia, Bb. 468; kirkjum eðr klaustrum, H. E. i.
419; í skógum eðr í öðrum fylsnum, Fms. iv. 384; skjóta e. kasta,
e. höggva e. leggja, Sks. 430; fyrr e. síðar, sooner or later, Hkr. ii.
368. P. in comparison of two unlike things, the two things are con-
nected with the disjunctive eða instead of the copulative ok, where the
Engl. may use a n d, e. g. the proverb, sitt er hvað, gæfa eðr gürfuleiki,
there's a difference between luck and wit; er úglíkt at ha fa með sér góða
drengi ok hrausta eðr einhleypinga, Ísl. ii. 325; vilikr er þessi eða hinn
fyrri, he is unlike and the first one, Mar. (Fr.); mun nokkut allikt,
garpskapr Bersa eðr stuldir borarins, i. e. ca none compare the valour
ofB. and the thievishness ofThorarinf Komi. 142. -y- aftcr a com-
parative, or even, sooner; ek em eigi verri riddari en Salomon konungr,
eðr nokkuru betri, 7 a m no worse a knight than king S., nay, rather some-
what better, bíðr. 161; eigi síðr, ... eðr nokkrum mun heldr, not les s,
but rather a little more. Bad. 97: otherwise, el s e, = ella, lykt skal land-
skyld vera fyrir sumarmál, eðr..., N. G. L. ii. 106 (rare): ellipt. = enn,
than, meta hvárt þau sé meiri, eðr hennar föng só, Js. 61. 8. denoting a query, exclamation, abrupt sentence, or the like, as Engl. or, what,
but; ek heiti Auðgisl, eðr ertú Hallfreðr, my n a me i s A.,or art thou
Hallfred? Fms. ii. So; ek heiti onundr, ... eða hvert ætli þit at fara,
but whither do you think of going? 81; nú vil ek gera at skapi þínu, eðr
hvar skulum vit á leita ? Nj. 3; sagði, at þeir mundi vera menn stórlátir,
eðr hvat þeir mundi fyrir ætlask, Eg. 17; eðr með hverjum fórstu norðan ?
Finnb. 256; vituð ér enn, eðr hvat? Vsp. 22, 31, 38, 39.
eðr, adv. still, yet, older form instead of ' enn, ' only in poetry; eðr of
sér, o ne s till ha s to see, i. e. the next thing is ..., Haustl. 14; stóð eðr í
hausi, stood, i. e. remains, still in his head, 19.
EF, A. neut. subst., older form if, Bad. 114, 124, Hkv. e., Vellekla
I. e., Hkv. Hjorv. 33 :-- doubt, used in plur., hver sé if, what doubt can
there bet Vellekla: it still remains in the phrase, mér er til efs, 7 doubt;
en þar sem ef er á, wherever it is doubtful, K. Á. 28; hvervetna þar sem
ef er á nokkuru máli, 204; ekki er til efs, at þeir menn ríða at grindhliði,
it cannot be doubted, that..., Lv. 19; sæmilig til efs, dubiously good,
rather had, Vm. 55; utan ef, -without doubt, Fms. vii. 37, Stj. 421; fyrir
utan allt ef, H. E. i. 519, Bad. I. e.
B. conj. [Goth, ibai; A. S. and Scot, gif; Engl. if; O. H. G. ipu;
Germ. o&; lost in Swed. and Dan.] :-- if, in case; en ef þit eigit erfingja,
Nj. 3; ef eigi (unless) væri jafnhugaðr sem ek em, 264; ef þií átt þrjár
orrostur við Magnus konung, Fms. vi. 178; ef hann er varmr, if he is
warm, 655 xxx. I: very freq. as a law term -- in c a s e that, Grág., N. G. L.;
en ef þeir gjalda eigi, þá, i. 127; en 'ef (MS. en) þeir vilja eigi festa,
id. P. in poetry often with subj. (as in Engl.); inn þú bjóð, cf Eirikr sc,
if it be Eric, bid him come in, Em. I: nálgastu mik, ef þú megir, if thou
may'st, Gm. 53; vega þií gakk, ef þú rtiðr sér, if thou be wroth, Ls. 15;
ef Gunnars missi, Akv. ii; ef hann at yðr lygi, Am. 31; ef sér geta
maetti, Hm. 4; heilindi sitt ef maðr hafa nái (better than nair), 67: ellipt.
passages where 'if is omitted, but the subj. retained, v. Lex. Poët.; skór
er skapaðr ilia eðr skapt sé rangt ( -- ef skapt sé rangt), Hm. 127; but
indie, sometimes occurs, ef hann freginn erat, 30; ef þitt æði dugir (indie.)
ok þú Vafþrúðnir vitir (subj.), Vþm. 20: in prose the subj. is rare, and
only in peculiar cases, e. g. nú munu vér á þá hættu leggja, ef (if, i. e.
granted, supposed that) ek ráða ok binda ek við hann vináttu, Fms. iv.
82; ok b~ta um þat, ef konunginum hafi yfirgefizt, xi. 283; þat var háttr
Erlings, ef úvinir hans kæmi fyrir hann, vii. 319; en skotið á þá, ef þeir faeri
nær meginlandi, viii. 419; ef ek lifi ok mega'k ráða, Edda 34. II.
if, whether, Germ, o b, with indie, or subj.; sjá nú, ef Jakob leysir hann
af þessum böndum, 655 xxx. 3; þá spyrr Frigg, ef sú kona vissi, then
Frigg asks, if the woman knew, Edda 37; hann kom opt á mál við
konung, ef hann mundi vilja bæta bórólf, Eg. 106; Egill spurði, ef hann
vildi upp or gröfinni, 234; at Bölverki þeir spurðu, ef hann væri með
böndum kominn, Hm. 109; hitt vil ek fyrst vita, ef þú fróðr sér, Vþm.
6; vittu ef þú hjálpir, see if tboit canst help, Og. 5 :-- this sense is now
obsolete, and 'hvárt' (hvort) is used
efa, að, in old writers usually spelt with i, ifa; efa occurs in Nj. 207,
Hkr. ii. 326, Sks. 153, Stj. 256, Fms. ii. 42, iii. 115, vi. 184, Al. 43,
Grett. no A, Bs. ii. 169, etc.; in mod. usage always with e :-- to doubt,
with acc.; engi ifar þat, Fms. x. 319: the phrase, efa sik, to hesitate,
Grett. 1. c.; skulu þér eigi e. yðr (doubt), at ..., Nj. 307: used as neut.
to feel a doubt, ifi þér nokkut, at, Fms. v. 38, Hkr. I. e., 623. 33; ifa
(efa) um e-t, to doubt about a thing, Hkr. i. 223, Grág. ii. 47, Fms. ii.
283, v. 37, vi. 184. 2. reflex., efask (ifask) í e-u, to doubt or he s i-
tate in a thing; í því má engi maðr ifask, at ..., Sks. 272 B; ekki
efumk ek í því, 153, Stj. 1. c.; Freysteinn efaðisk í, hvárt ..., F. was in
doubt, whether..., Fms. iii. 115; þér efisk í um þeirra almátt, ü. 42: efask
um e-t, to doubt about a thing, x. 392; hvárt ifisk er um ok hræðisk,
Niðrst. 2. p. absol. to doubt, hesitate, Sir. 22; statt upp ok ifask alls
ekki, Hom. 119. y. with gen., efask e-s, to change one's mind in a
matter, Grág. i. 312, 313.
efan, ifan, f. (almost always with i; efan, H. E. 1. c.), doubt, hesitation,
Barl. 149, H. E. i. 396, Bær. 14, Hom. 23. COMPD: efanar-lauss,
adj. undoubted, Stj., 655 xxvii. 2: neut. as adv. undoubtedly, Fms. ix. 347,
El. 2, Str. 35, K. Á. 202.
efan-laust, n. adj. undoubtedly, Hom. 15 (spelt ifan-).
efan-leikr, m. doubtfulness, Skálda 188.
efan-ligr (ifan-ligr), adj. doubtful, Skálda 188, Ld. 58, Fms. x. 317,
369 (in the last two passages spelt with i).
efi, a, m., in old writers almost always ifi :-- doubt, Greg. 37i Fms. iii.
8, x. 392, Hkr. i. 223; vera ifa, to be in doubt, Mar. 17; enn er eptir
ifi í hug minum, 623. 26; an ifa (efa), without doubt, Fms. x. 336,
Skálda 210: suspicion, Fms. x. 260. COMPDS: efa-lauss (ifa-
lauss), adj. undoubted, clear, Nj. 87: neut. as adv. undoubtedly, Grág.
ii. 189. efa-lausligr, adj. id., Bs. i. 263. efa-samr, ifað-samr,
efað-samligr, adj. doubtful, Al. 5, Stj. 172. efa-samliga, adv.
doubtfully, Bs. ii. 153. efa-semð and efa-semi, f. doubt, Bs. i. 272.
efa-sök, f. a doubtful case, Grág. i. 73.
EFJA, u, f. [Swed. äfja] , mud, ooze, Fms. vi. 164, Hrafn. 26.
EFLA, d, [afl and afli], to strengthen: I. act., a. to make
strong, build; efla veggi, to build walls. 655 xxv. i; létu þeir efla at
nýju Danavirki, they restored the Danish wall, Fms. i. 121. β. to found, raise, endow; efla stað, kirkju, to endow or raise a church, bishopric, Barl. 65, Fms. iv. 110; e. bú, to set up one's house, Band. (MS.) 3: milit., e. her, lið, to raise troops. Fms. v. 279; e. flokk, to raise a party, 140; e. ófrið, to raise a rebellion, make war, xi. 268: e. e-n, to aid, side with one, in a fight or lawsuit; efldi Dofri hann síðan til ríkis í Noregi, Bárð. 164; ok hét honum liðveizlu sinni at hann skyldi e. Steinar, Eg. 722: e. e-n til rangs máls, to help one in a wrong case, Js. 8; Danir höfðu þá herrana eflt upp á Svíaríki, Fms. x. 50; bað liðit e. sik, Fagrsk. ch. 179. γ. to perform solemnly; e. heit, to make a vow, Gísl. 90; e. blót, to perform a sacrifice, Nj. 158; e. at brullaupi, to hold a wedding, Fms. ix. 21: poët., e. dáð (dáð eflir, a hero); e. tafl, to play a game, Orkn. (in a verse), Lex. Poët. δ. neut. to be able; sem vér eflum ok orkum, Stj. 149; sem þú eflir ok orkar, id., 186, (rare.) II. reflex. to grow strong; hversu staðrinn hefir eflzk ok magnask. Bs. i. 59; hann fann at mótstüðumenn hans efldusk, grew strong; eflask at her, liði, to gather, raise troops, Gísl. 7, Fms. i. 199, vii. 23; síðan var efldr (raised) flokkr í móti honum, iv. 140: eflask til ríkis, to win a kingdom, get a kingdom by force of arms, Bárð. 165: erlask við e-n (poët.) = mægjask, to marry into one's family, Hdl. 15.
ef-lauss and if-lauss, adj. undoubted, Greg. 25, Mart. 121, Fas. ii. 539.
efling, f. growth, increase in strength and wealth, Bret., Greg. 43: strength, help, assistance, Glúm. 346, 347, Ld. 88, Hkr. iii. 185, Mork. 128.
eflir, m. a helper, promoter, Lex. Poët.
EFNA, d, (að, Nj. 189, Fms. ix. 453, xi. 286), [Swed. ämna; A. S. efnan, æfnan, = to perform] :-- to perform, chiefly to fulfil a vow or the terms agreed upon; e. orð sín, to keep one's word, Fms. i. 4; þat efndi Gunnarr, Nj. 45; þat skal ek e. sem ek hét þar um, Fms. i. 217; e. sætt, to fulfil an agreement, Nj. 258: Ólafr efnir vel við ambáttina, Olave behaved well to the handmaid, Ld. 156. β. reflex. to turn out so and so, come to a certain issue; efndisk þat ok vel, Nj. 72; þat efnask (better efnisk) opt illa, it comes to a bad end, 189. II. efna, að, to prepare for a thing, make arrangements; ekki er þess getið at hann efnaði til um fégjaldit, Fms. xi. 286; hann efnaði þar til vetrsetu, x. 1; þeir efnuðu til vetrsetu í Oslo, ix. 453; þar hafði Ólafr konungr efnat til kaupstaðar, king O. had there founded a town, iv. 93: efnaði Ólafr konungr þá til ágætrar veizlu, king O. made a great feast, ii. 133; þeir Ingjaldr efna þar seið, Ingjald made a great sacrifice, feast, Fs. 19.
efnaðr, adj. rich, having ample means.
efnd, f. fulfilment of a pledge, promise. Sturl. iii. 170, Fms. vi. 29, vii. 121.
EFNI, n. [Swed. ämne = stuff, materia, and Dan. ævne = achievement] :-- a stuff, originally like Lat. materia, timber; and so the stuff or material out of which a thing is wrought; auðskæf mærðar e., Ad. 16; at allir hlutir væri smíðaðir af nokkru efni, that all things were wrought (created) of some stuff, Edda 147 (pref.); skapa af engu efni, to create from nothing (of God), Fms. i. 304; efni (materials) til garðbóta, Grág. ii. 263, Sks. 287 (of a cloth); ek em görr af ústyrku efni, I am made of frail stuff, 543, Barl. 140, Stj. 17, 67; smíðar-efni, materials; efni-tré, a block, tree; efni í ljá, orf, etc., or of any piece fitted as materials. β. in a personal sense; manns-efni, a promising young man: karls-efni, a thorough man, a nickname, Landn.: the proverb, engi veit hvar sæls manns efni sitr, of youths of whom no one can tell what may be hidden in them; þegns e. = manns-efni, Stor. 11: gott manns-e., gott bónda-e., promising to be an able man; and on the other hand, ónýtt, illt manns-e., in whom there is nothing. γ. merely in temp. sense, applied to persons designate or elect; konungs-e., a crown prince; biskups-e., a bishop-elect; brúðar-e., a bride-elect; konu-e., one's future wife. δ. a subject, of a story, book, or the like, Lat. argumentum, plot; yrkis e., Íd. 11; e. kvæða, a plot, subject for poetry; sögu-e., a subject for tales or history; in old writers it rarely occurs exactly in this sense: the contents of a written thing, bréfs-e., efni í bók; hence efnis-laust, adj. void, empty writing; efnis-leysa, u, f. emptiness in writing; Björn hafði ort flim um Þórð, en þau vóru þar efni í, at ..., but that was the subject of the poem, that ..., Bjarn. 42; þótti mönnum þar mikit um, hversu mikil efni þar vóru til seld, i.e. people thought the tale interesting, Ld. 200; eigi með sönnu efni, falsely, with untrue statements, Sturl. iii. 305: hvárt efni þeir höfðu í um rógit, how they had made (mixed) their lies up, Eg. 59; meir en efni sé til seld, i.e. (related) more than what was true, the tale was overdone, Bs. i. 137; talar af sama efni (subject) sem fyrrum, Fms. ix. 252. 2. metaph. a matter, affair; til sanninda um sagt e., Dipl. i. 8; segir konungi frá öllu þessu e., Sturl. i. 3; er þat merkjanda í þessu e., Rb. 250; fátt er betr látið enn efni eru til (a proverb), few things are reported better than they really are, Band. 2; fyrir hvert efni, for this reason. β. a cause, reason; látask báðir af því e., both died from this cause, Ísl. ii. 197; með hverju e. Sturla hefði þessa för gört, what was the reason of S.'s doing so? Sturl. ii. 132; gleði e., sorgar e., matter of joy, sorrow, etc.: the proverb, en hvert mál, er maðr skal dæma, verðr at líta á tilgörð með efnum (causes), Eg. 417; fyrir þat efni (for that reason) keypti hann landit, Hrafn. 22, H. E. i. 471; en þetta efni (cause) fundu þeir til, Sks. 311. γ. a state, condition, affair; Rútr sagði allt e. sitt, Nj. 4; í úvænt efni, a hopeless state, Band. (MS.) 13, Ísl. ii. 225; ek veit eigi görla efni Gunnlaugs, I know not how Gunlaug's matters stand, 240; Helgi kvað eigi þat efni í, at láta lausan þjóf fjölkunnigan, H. said that it would never do, to let a thief and wizard go, Sturl. i. 62; ef þess eru efni, if that be so, Grág. i. 76; sér, hvers efni í eru, he saw how matters stood, Band. (MS.) 11; sagði hver efni í voru, said how matters stood, Nj. 99; mér þykir sem málum várum sé komið í únýtt efni, ef ..., 150; munu ill efni í, some mischief may have happened, Fs. 144; gott, þungt e., Karl. 402, Bs. i. 815; e-t gengr, kemr svá til efnis, happens so and so, Mar. (Fr.); skipta sitt líf í betra e., to repent, id.; bera til efnis, to happen, Pr. 410. 3. plur. means, ability; minni nytjamenn af meirum efnum en hann, Sturl. i. 126; eptir sínum efnum, to the best of their ability, Hom. 123; ok bjoggusk um eptir þeim efnum sem þeir höfðu til, Orkn. 360; sjái þér nökkuð ráð (possibility) eðr efni vár (means), 358; grunar mik, at Þórólfr muni eigi görr kunna at sjá efni sín, i.e. I fear that Th. will overrate his own means, power, Eg. 76; þá væri þat efni nú í vóru máli, it would be a chance for us, Fms. ix. 239; þar vóru engi efni önnur, there was no other chance, xi. 144; nú eru þess eigi efni, if that be impossible, Grág. ii. 140; hér eru engin efni til þess at ek muna svíkja hann, i.e. I will by no means deceive him, it is out of the question that I should do so, Eg. 60. β. in mod. usage, means, property, riches. COMPDS: efna-fæð, f. want of means, Bs. i. 457. efna-lauss, adj. wanting means. efna-leysi, n. want of means, Hrafn. 5. efna-lítill, adj. poor; vera vel við efni, to be a well-to-do man. efna-skortr, m. shortness of means, Bs. i. 525.
efni-ligr, adj. (-liga, adv.), hopeful, promising, e.g. of a youth, Nj. 39, Eg. 147, 599, Fms. i. 17, v. 263, Orkn. 202; efniligt ráð, a wise issue, Fms. xi. 21; sögðu allt hit efniligasta, made a flattering report, ix. 488; ekki efniligt, not advisable, Sturl. i. 186.
efni-mark, n. a sign, 732. 17.
efning, f. keeping ( = efnd), Grág. i. 316
efni-tré, n. a block, timber, Gísl. 146, Fas. ii. 210, Stj. 618, Mork. 91.
EFRI, compar.; EFSTR, superl.; older form öfri, Hkv. 2. 36, Ó. H. ch. 248 (in a verse), Greg. 42, N. G. L. i. 10, 384, Íb. 5, Hom. 116; öfstr, Fms. x. 394, 686 C. 2, Ls. 50, 51, Hbl. 18, Edda 115, 116 (Gl.); compar. and superl. without the positive [as Lat. superior, supremus. Gr. GREEK, but formed from the root syllable 'of-,' cp. ofar, yfir; very old MSS. therefore mostly spell with ö, a vowel change of o; the mod. form, as well as that of most MSS., is with e, efri, efstr, Am. 50, Og. 23: I. the upper, higher; the phrase, bera efra skjöld, to carry the higher shield, i.e. carry the day, Fms. x. 394 (MS. æfra): opp. to neðri = upper, at Mosfelli enu öfra, Íb. 5: the adverb, phrase 'it efra' denoting the upper or inland road, opp. to the shore; allt hit efra suðr, Eg. 58; sumir fóru it efra til Þríhyrnings-hálsa, Nj. 207; hit efra um Upplönd, Fms. i. 22: by land, opp. to the sea, Hkr. ii. 8: of the inner part of a building, opp. to fremri or the part nearest the door, Eg. 43: in the air, opp. to the earth, Sks. 115: superl. efstr, the hindermost, e. liðr, the hindermost joint, 623. 32: neut. efst as adv. highest up, uppermost, efst á stólpanum, 655 xxv. 2. β. metaph. superior, better; er öllum öfri er, Greg. 43. II. the latter, last part: 1. temp., á efra aldri, in the decline of life, Eg. 4; inn öfri, the latter, opp. to fyrri, N. G. L. i. 342; efri hluti sumars, in the decline of summer, Eg. 712; Ólafs-messa hin öfri ( = síðari), the latter (i.e. second) day of St. Olave (viz. Aug. 3), opp. to Ólafs-messa fyrri (July 29), N. G. L. i. 10; efsti dómr, the last judgment, Stj. 58; öfsti dómr, id., 686 l.c.; efsta vika, the last week of Lent = the Passion week, Orkn. 386, Mar. 78; öfsti dagr Paska, the last day in Easter, N. G. L. i. 348; efsta bæn, the last prayer, 623. 50; þeim gef ek erni efstum bráðir, Fas. i. 429 (in a verse); efsta sinni, for the last time, 227; þó vér ritim hana öfri en aðrar, Hom. 116. 2. loc., where aptari and aptastr or eptri and eptstr are the common words; fyrstr and efstr are opposed, foremost and last, in a rank, Ls. l.c.; sá fyrstr er efstr gekk inn, Grág. i. 32.
EFSA, t, [cp. Swed. efsing = thrum, stump], to cut; e. e-m skör, to cut one's head off, Sighvat, (GREEK)
egðir, m., poët, an eagle.
Egðskr, adj. from Agðir, a county in Norway, Fms., Landn.
EGG, n. [A. S. äg; Engl. egg; Swed. ägg; Dan. æg; Germ. ei], an egg, Eg. 152, Grág. ii. 346; arnar-e., æðar-e., álptar-e., hrafns-e., dúfu-e., kriu-e., etc., an eagle's egg, eider duck's, swan's, raven's, dove's, etc.; also, höggorms egg, a snake's egg: eggja-hvíta, f. the white of an egg: eggja-rauða, f. or eggja-blómi, m. the yolk; verpa eggjum, to lay eggs; liggja á eggjum, to sit on eggs, brood; koma, skríða ór eggi, of the young, to come out of the egg, Fagrsk. 4 (in a verse): an egg is glænýtt fresh, stropað half-hatched, ungað hatched; vind-egg, a wind-egg, addled egg; fúl-egg, a rotten egg; vera lostinn fúlu eggi, proverb of a sad and sulky looking fellow that looks as if one had pelted him with rotten eggs, Gísl. 39 (in a verse); fullt hús matar og finnast hvergi dyrnar á, a riddle describing an egg; but fullt hús drykkjar og finnast hvergi dyrnar á, the berry: eggja-fata, f. a bucket in which to gather eggs: eggja-kaka, f. an 'egg-cake,' omelet: eggja-leit, f. a gathering of eggs, etc.
EGG, f., gen. sing, and nom. pl. eggjar, old dat. eggju, mod. egg; [Lat. acies; A. S. ecg; Engl. edge; Hel. eggja; lost in Germ.; Swed.
EGGBITINN -- EIÐSIFJAR. 117
ägg; Dan. æg] :-- an edge, Eg. 181, 183, Nj. 136: the phrase, með oddi ok eggju, with point and edge, i.e. by force of arms, with might and main, Ó. H. ch. 33, Grág. ii. 13, Nj. 149, 625. 34; oddr ok egg, 'cut and thrust,' Hom. 33; drepa í egg, to blunt: as the old swords of the Scandinavians were double-edged (only the sax had a single edge), egg is freq. used in pl.; takattu á eggjum, eitr er í báðum, touch not the edges, poison is in both of them, Fas. i. 522 (in a verse); the phrase, deyfa eggjar, vide deyfa: the sword is in poetry called eggjum-skarpr, m. with sharp edges; and the blade, tongue of the hilt, Lex. Poët.; sverðs-eggjar, sword edges; knífs-egg, öxar-egg, the edge of a knife, axe. 2. metaph., fjalls-egg, the ridge of a mountain, Hkr. ii. 44; reisa á egg, to set (a stone) on its edge, opp. to the flat side, Edda 40: eggja-broddr, m. an edged spike, Fms. x. 355.
egg-bitinn, part. bitten, smitten by an edge, Bs. i. 644.
egg-dauðr, adj. slain by the edge of the sword, Lex. Poët.
egg-elningr, adj. having an ell-long edge (of a scythe), Grág. i. 501.
egg-farvegr, m. the print of an edge, Þórð. 54 new Ed.
egg-fránn, adj. sharp-edged, Lex. Poët.
egg-hvass, adj. sharp, Lex. Poët.
egging, f. an egging on; eggingar-fífl, n., v.l. for eggjunar-fífl, Nj. 52.
eggja, að, to egg on, incite, goad, with acc. of the person, gen. of the thing; (e. e-n e-s), er þá eggjaði hins vesta verks, Nj. 213; allmjök muntu eggjaðr hafa verit þessa verks, Fs. 8; e. lið, a milit. term, to encourage, cheer troops just before battle, Fms. v. 73: proverb, illt er at e. óbilgjarnan, 'tis not good to egg on an overbearing man, Grett. 91; e. e-n á e-t, to egg one on to do a thing, Nj. 21, Pass. 22. 9: absol., er þat gráta á annari stundu er eggja á annari, Þorst. St. 52. 2. reflex., láta at eggjask, to yield to another's egging on; eigi mun konungr láta at eggjask um öll níðingsverk þín, Eg. 415; Haraldr konungr lét at eggjask, Fms. xi. 23; eggjask upp á e-n, to thrust oneself upon one, provoke one, Róm. 120: recipr. to egg one another on in a battle, eggjuðusk nú fast hvárirtveggju, Nj. 245.
eggjan (eggjun), f. an egging on, Fms. v. 75, vii. 260, Eg. 473, 623. 29. COMPDS: eggjunar-fífl, n. a fool, a cat's paw, Nj. 52; vide eggingar-fífl. eggjunar-orð, n. pl. egging words, Fms. ii. 290, viii. 219.
eggjari, a, m. an egger on, inciter, Barl. 52.
egg-leikr, m., poët. the play of edges, battle, Gkv. 2. 31.
egg-móðr, adj., poët, epithet of the slain in a battle-field; e. valr, mown by the sword, Hom. 31, Gm. 53; no doubt from má, to mow, not from móðr, weary.
egg-skurn, n. (mod. egg-skurmr, m.), an egg-shell, Edda. 12, Stj. 10.
egg-sléttr, adj. 'edge-plain,' i.e. quite plain, of a meadow to be mown.
egg-steinn, m. an edged, sharp stone, Edda. (Ub.) 290.
egg-teinn, m. 'edge-rim,' one of the two rims running along the ancient swords, with a hollow between them; blánaðr 'annarr' eggteinninn, Nj. 203; svá at fal báða eggteina, the blade sank so deep that both edge-rims were hidden, 125, Ísl. ii. 55, Fas. ii. 415; ritað gullstöfum fram eptir eggteinum, of the sword of Charlemagne, Karl. 178.
egg-tíð, n. 'egg-tide,' the egg-season (May), Edda 103.
egg-ver, n. 'egg-field,' a place where the eggs of wild fowl are gathered in quantities (cp. sel-ver, síld-ver, álpta-ver), Grág. ii. 263, 338, Jb. 217, Eg. 42: gathering eggs = varp, Bs. i. 350; eggvers-hólmi = varphólmi, Jm. 1.
egg-völr, m. the slope on the edge (as of scissors), Fbr. 142, Bs. ii. 94.
egg-þunnr, adj. thin-edged; e. öx, Ann. 1362.
Egipzkr, adj. Egyptian; Egiptaland, n. Egypt, Al., Fms., etc.
EGNA, d, [agn], to bait, with dat. of the bait, Edda 154, Hým. 22: the prey for which the bait is set either in acc., e. örriða, to bait for trout, Sighvat; e. veiði, to set bait for the prey, Sturl. i. 18; or in mod. use, e. fyrir fisk: even used, e. neti (better acc.), to cast a net, Fms. ii. 140; e. snörur, gildru, Mar. passim; egnd snara, Grett. (in a verse). 2. metaph. to provoke, Sks. 232, Fas. i. 39; reiði Drottins þá uppegnd er, Pass. 40. 3.
egning, f. = eggjan; egningar-kviðr, m. a kind of verdict, v. kviðr.
EI and ey (cp. also æ), adv. [cp. Gr. GREEK; Lat. aevum; Goth. aivs = eternity, everlasting time: hence are derived the O. H. G. eva, A. S. æ, Hel. êo, in the metaph. sense of law (the law being symbolical of what is everlasting), which word still remains in the mod. Germ. ehe = marriage; whence the mod. Germ. echt = genuine, mod. Dan. ægte, mod. Icel. ekta, q.v. (Grimm)] :-- ever; the phrase, ei ok ei, or ey ok ey, for ever and ever; gott ey gömlum mönnum, gott ey ungum mönnum, Landn. 45; öllungis muntu hafa þau ei ok ei, Hom. 15, Al. 120; hans ríki stendr ei ok ei, 160; Guðs ei lifanda, Blas. 43: the proverbs, ey sér til gyldis gjöf, Hm. 146; ey getr kvikr kú, 69; ey lýsir mön af mari, Vþm. 12; ey bað hon halda, Hkv. 1. 4; ey var mér týja, Akv. 27; lifa ey, Hm. 15, 34; er ok ey eða ei þat er aldregi þrýtr, Skálda 172; ei at vera, 677. 3; til hins sama var ey at ætla, Bs. i. 108. II. [Dan. ei, Swed. ej], not ever, not, properly a contraction from ei-gi, in the MSS. freq. spelt é or UNCERTAIN; ei is often used in mod. writers, but not in speech; it is also used now and then in Edd. of old writers, though it is doubtful whether it is there genuine. 2. ey in a negative sense; ey manni, no man, Vþm. 55; vide eyvit.
EIÐ, n. an isthmus, neck of land; mjótt e., Eg. 129; rastarlangt eið, Fms. ix. 402; hence the names of places, Satíris-eið, the Mull of Cantire, Orkn. 152; Skalp-eið, Scalpa (in Orkney), 244; Eiðar (a farm), Eiða-skógr (in Sweden), Eiða-fjörðr, Eiðs-berg, Eiðs-vágr, Eiðs-völlr (in Norway), Eið = Aith (in Shetland).
EIÐA, u, f. [Ulf. aiþei; Finn. aiti], a mother, Edda 108; an obsolete word, which only occurs once or twice in old poetry; perhaps akin to edda, q.v.
eið-bróðir, m. an oath-brother, confederate, Fms. ix. 294, Bær. 16: metaph., arnar e., the oath-brother of the eagle, the raven Fagrsk 4 (in a verse).
eið-bundinn, part. bound by oath, Hkr. iii. 26.
eið-byggjar, m. pl. inhabitants of an isthmus, Fms. viii. 194.
eið-fall, n. a law term, failing in one's oath, Grág. ii. 22, Glúm. 387, K. Þ. K. 146.
eið-falli, a, m. one who fails in an oath, N. G. L. i. 431.
eið-færa, ð, a law term, to charge one with a thing by an oath, Grág. i. 244. 245, Sturl. iii. 98, (in a case of alimentation.)
eið-færing and eið-færsla, f. charging by an oath, Grág. i. 235, 244, 245.
eið-færr, adj. able, competent to take an oath, Fb. i. 555.
eið-hjalp, f. a Norse law term, 'oath-help,' metaph. last help, issue; svá er, segir Þórarinn, ok er þó nokkur í eiðhjálpin, Band. (MS.) 16, H. E. i. 467, v.l.
eið-laust, n. adj. without an oath. K. Þ. K. 72.
EIÐR, m. [Ulf. aiþs; A. S. að; Engl. oath; North. E. aith; Swed. ed; Dan. eed; Germ. eid] :-- an oath; vinna eið, but also sverja eið, to take an oath, to swear, Glúm. 387, Nj. 36, Grág., Sdm. 23; ganga til eiða, to proceed to the taking an oath, Nj., Grág.; eiðar, orð ok særi, Vsp. 30; fullr e., a full, just oath, Grett. 161; rjúfa eið, to break an oath (eið-rofi); perjury is mein-særi, rarely mein-eiðr (Swed.-Dan. men-ed, Germ. mein-eid); eiðar úsærir, false, equivocal oaths, Sks. 358; hence the proverb, lítið skyldi í eiði úsært, with the notion that few oaths can bear a close scrutiny, Grett. 161; trúnaðar-e., hollustu-e., an oath of fealty, allegiance: cp. the curious passages in Sturl. i. 66 and iii. 2, 3; dýr eiðr, a solemn oath; sáluhjálpar-e., sverja dýran sáluhjálpar-eið, to swear an oath of salvation (i.e. as I wish to be saved). In the Norse law a man was discharged upon the joint oath of himself and a certain number of men (oath-helpers, compurgators, or oath-volunteers); oaths therefore are distinguished by the number of compurgators,--in grave cases of felony (treason etc.), tylptar-e., an oath of twelve; in slighter cases of felony, séttar-e., an oath of six, (in N. G. L. i. 56, ch. 133, 'vj á hvára hönd' is clearly a false reading instead of 'iij,' three on each side, cp. Jb. Þb. ch. 20); grímu-eiðr, a mask oath, a kind of séttar-e.; lýrittar-e., an oath of three; and lastly, ein-eiði or eins-eiði, an oath of one, admissible only in slight cases, e.g. a debt not above an ounce; whence the old law proverb, eigi verðr einn eiðr alla, a single oath is no evidence for all (cases), Sighvat, Fms. iv. 375, v.l., Bjarn. 22, Nj. 13: other kinds of oaths, dular-e., an oath of denial; jafnaðar-e., an oath of equity, for a man in paying his fine had to take an oath that, if he were plaintiff himself, he would think the decision a fair one: vide N. G. L. i. 56, 254-256, 394, Jb. and Js. in many passages. In the Icel. law of the Commonwealth, oaths of compurgators are hardly mentioned, the kviðr or verdict of neighbours taking their place; the passage Glúm. ch. 24, 25 is almost unique and of an extraordinary character, cp. Sir Edmund Head's remarks on these passages in his notes to the Saga, p. 119, cp. also Sturl. iii. 2; but after the union with Norway the Norse procedure was partly introduced into Icel.; yet the Js. ch. 49 tries to guard against the abuse of oaths of compurgators, which led men to swear to a fact they did not know. As to the Icel. Commonwealth, it is chiefly to be noticed that any one who had to perform a public duty (lög-skil) in court or parliament, as judge, pleader, neighbour, witness, etc., had to take an oath that he would perform his duty according to right and law (baug-eiðr ring-oath, bók-eiðr gospel-oath, lög-eiðr lawful-oath), the wording of which oath is preserved in Landn. (Mantissa) 335, cp. Þórð. S. (Ed. 1860) p. 94, Band. (MS.) COMPDS: eiða-brigði, n. breach of oath, Band. 6. eiða-fullting, n. an oath help, Fas. ii. 204. eiða-konur, f. pl. women as compurgators, Grett. 161. eiða-lið, n. men ready to take an oath, Eg. 503, referring to Norway, the men elected to an oath of twelve. eiða-mál, n. an oath affair, Sturl. iii. 2. eiða-sekt, f. a fine for an (unlawful) oath, N. G. L. i. 211. eiða-tak, n. giving security for an oath, bail, N. G. L. i. 314, 321. II. a pr. name, Landn.
eið-rof, n. breach of an oath, perjury, K. Á. 148.
eið-rofi (eið-rofa), a, m. a perjurer, violater of an oath, Fms. viii. 387, K. Á. 148, N. G. L. i. 152, 429, Edda 43.
Eið-sifjar, m. pl. 'Oath-sibs,' the name of a confederation of kinglets in southern Norway: whence the name Eiðsifja-lög, m. pl. a collection of laws in N. G. L. i. The word is differently spelt, Heiðsifjar, Heiðsævi, etc. But the syllable eið- may be derived from eið, an isthmus, because
their parliament was held on an isthmus, Eid, now called Eidsvold; vide Munch.
eið-spjall, n. delivery of an oath, in the Icel. law phrase, hlýða til eiðspjalls e-s, to listen to one's oath, Nj., Grág. i. 39, 76, etc.
eið-stafa, að, to say the oath formula for another to repeat, D. N.
eið-stafr, m. the form or wording of an oath; sverja með þessum eiðstaf, Gþl. 7, Fms. vi. 53, viii. 150, x. 418.
eið-svari, a, m. a confederate, one bound by oath, Nj. 192: a liegeman bound by a hollustu-e., Orkn. 106, Fms. v. 44 (Hkr. ii. 333).
eið-særr, adj. such that it may be sworn to, absolutely true, Eg. 347 (in a verse, MS.; Ed. auðsært).
eið-unning, f. the taking an oath, Grág. i. 57.
eið-vandr, adj. 'oath-fast,' religious as to an oath, Lex. Poët.
eið-varr, adj. cautious (conscientious) as to an oath, Ísl. ii. 98.
eið-vinning, f. = eiðunning, K. Þ. K. 156.
eið-vætti, n. testimony on oath, Jb. 448.
EIGA, pret. átti; pret. subj. ætti, pres. eigi; pres. ind. á, 2nd pers. átt (irreg. eigr, Dipl. v. 24), pl. eigum, 3rd pers. pl. old form eigu, mod. eiga; imperat. eig and eigðu; sup. átt; with suffixed neg. pres. ind. 1st pers. á'k-at, 2nd pers. átt-attu; pret. subj. ættim-a: [Gr. GREEK; Goth. aigan; A. S. âgan; Hel. êgan; O. H. G. eigan; Swed. äga; Dan. eje; Engl. to owe and own, of which the former etymologically answers to 'eiga,' the latter to 'eigna'] :-- to have, possess.
A. ACT. I. denoting ownership, to possess: 1. in a proper sense; allt þat góz sem þeir eiga eðr eigandi verða, D. N. i. 80; hann eigr hálfa jörðina, Dipl. v. 24; Björn hljóp þá á skútu er hann átti, Eb. 6; Starkaðr átti hest góðan, Nj. 89; þau áttu gnótt í búi, 257; hón á allan arf eptir mik, 3; átti hón auð fjár, Ld. 20; ef annarr maðr ferr með goðorð en sá er á, Grág. i. 159; annat vápnit, ok á þat Þorbjörn, en Þorgautr á þetta, Ísl. ii. 341; eignir þær er faðir hans hafði átt, Eb. 4; í ríki því er Dana konungar höfðu átt þar lengi, Fms. xi. 301, Rb. 494, Eb. 54, 118, 256, 328, Sturl. ii. 60, Eg. 118; e. saman, to own in common, Grág. i. 199; ef tveir menn eigo bú saman, ii. 44; e. skuld (at e-m), to be in debt, Engl. to owe; en ef hann átti engar skuldir, if he owed no debts, i. 128; þar til átti honum (owed him) meistari Þorgeirr ok þá mörk, D. N. iv. 288 (Fr.); e. fé undir e-m, to be one's creditor, Nj. 101; in mod. usage, e. fé hjá e-m, or ellipt., e. hjá e-m. 2. in a special sense; α. eiga konu, to have her to wife; hann átti Gró, Eb. 16; hann átti Ynghvildi, 3; Þorgerðr er (acc.) átti Vigfúss, ... Geirríðr er (acc.) átti Þórólfr, 18; hann gékk at eiga Þóru, he married Thora, id.; Þuríði hafði hann áðr átta, Thorida had been his first wife, 42; enga vil ek þessa e., I will not marry any of these, Nj. 22; Björn átti þá konu er Valgerðr hét, 213, 257; faðir Hróðnýjar er átti Þorsteinn, Landn. 90; Ásdísi átti síðar Skúli, S. was A.'s second husband, 88; Þorgerðr er átti Önundr sjóni, 89; Vigdís er átti Þorbjörn enn digri, 87; Árnþrúðr er átti Þórir hersir, 66; Húngerð er átti Svertingr, 6l, 86, and in numberless passages: old writers hardly ever say that the wife owns her husband--the passages in Edda 109 (vide elja) and Nj. 52 (til lítils kemr mér at eiga hinn vaskasta mann á Islandi) are extraordinary--owing to the primitive notion of the husband's 'jus possessionis' (cp. brúðkaup); but in mod. usage 'eiga' is used indiscriminately of both wife and husband; Icel. even say, in a recipr. sense, eigast, to own one another, to be married: þau áttust, they married; hann vildi ekki at þau ættist, hann bannaði þeim að eigast, he forbade them to marry :-- to the ancients such a phrase was almost unknown, and occurs for the first time in K. Á. 114. β. eiga börn, to have children, of both parents; áttu þau Jófriðr tíu börn, J. and her husband had ten bairns, Eg. 708; hann átti dóttur eina er Unnr hét, Nj. 1; þau Þorsteinn ok Unnr áttu son er Steinn hét, Eb. 10, Nj. 91, 257; áttu þau Þórhildr þrjá sonu, 30; e. móður, föður, to have a mother, father, Eb. 98; vænti ek ok, at þú eigir illan föður, id. γ. the phrase, e. heima, to have a home; þeir áttu heima austr í Mörk, Nj. 55; því at ek tek eigi heim í kveld, þar sem ek á heima út á Íslandi, 275; in mod. usage = to live, abide, in regard to place, cp. the questions put to a stranger, hvað heitir maðrinn? hvar áttu heima? used in a wider sense than búa. δ. eiga sér, to have, cp. 'havde sig' in Dan. ballads; Höskuldr átti sér dóttur er Hallgerðr hét, Nj. 3; ef hann á sér í vá veru, Hm. 25, (freq. in mod. use.) 3. without strict notion of possession; e. vini, óvini, to have friends, enemies, Nj. 101; hverja liðveizlu skal ek þar e. er þú ert, what help can I reckon upon from thee? 100; e. ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon, 210; e. til, to have left; ekki eigu it annat til (there is nothing left for you) nema at biðja postulann. Jóh. 623. 22: in mod. usage e. til means to own, to have left; hann á ekkert til, he is void of means, needy; eiga góða kosti fjár, to be in good circumstances, Ísl. ii. 322; e. vald á e-u, to have within one's power, Nj. 265; the phrase, e. hlut at e-u, or e. hlut í e-u, to have a share, be concerned with; eptir þat átti hann hlut at við mótstöðumenn Gunnars, 101, 120; þar er þú ættir hlut at, where thou wast concerned, 119; mik uggir at hér muni eigi gæfu-menn hlut í e., 179: hence ellipt., e. í e-u, to be engaged in, chiefly of strife, adversity, or the like; thus, e. í stríði, fátaekt, baráttu, to live, be deep in struggle, want, battle, etc. II. denoting duty, right, due, obligation: 1. to be bound, etc.; þeir menn er fylgð áttu með konungi, the men who owed following to (i.e. were bound to attend) the king's person, Fms. vii. 240; á ek þar fyrir at sjá, I am bound to see to that, Eg. 318; Tylptar-kviðr átti um at skilja, Eb. 48; þeir spurðu hvárt Njáli þætti nokkut e. at lýsa vígsök Gunnars, Nj. 117; nú áttu, Sigvaldi, now is thy turn, now ought thou, Fms. xi. 109, Fs. 121; menn eigu (men ought) at spyrja at þingfesti, Grág. i. 19; þá á þann kvið einskis meta, that verdict ought to be void, 59; ef sá maðr á (owns) fé út hér er ómagann á (who ought) fram at færa, 270; nú hafa þeir menn jammarga sem þeir eigu, as many as they ought to have, ii. 270; tíunda á maðr fé sitt, ... þá á hann þat at tíunda, ... þá á hann at gefa sálugjafir, i. 202 :-- 'eiga' and 'skal' are often in the law used indiscriminately, but properly 'ought' states the moral, 'shall' the legal obligation,--elska skalt þú föður þinn og móður, þú skalt ekki stela, where 'átt' would be misplaced; sometimes it is merely permissive, gefa á maðr vingjafir at sér lifanda, ef hann vill, a man 'may' whilst in life bequeath to his friends, if he will, id.; maðr á at gefa barni sínu laungetnu tólf aura, ef hann vill, fyrir ráð skaparfa sinna, en eigi meira nema erfingjar lofi, a man 'may' bequeath to the amount of twelve ounces to his illegitimate child without leave of the lawful heir, etc., 203; ef þat á til at vilja, if that is to happen, Fas. i. 11. 2. denoting claim, right, to own, be entitled to, chiefly in law phrases; e. dóm, sakir, to own the case, i.e. be the lawful prosecutor; ok á sá þeirra sakir, er ..., Grág. i. 10; eðr eigu þeir eigi at lögum, or if they be not entitled to it, 94; e. mál á e-m, to have a charge against one, Nj. 105; e. rétt á e-u, to own a right; sá sem rétt á á henni, who has a right to her, K. Á. 16; þeir sögðu at þeim þótti slíkr maðr mikinn rétt á sér e., such a man had a strong personal claim to redress, Nj. 105; hence the phrase, eiga öngan rétt á sér, if one cannot claim redress for personal injury; þá eigu þeir eigi rétt á sér, then they have no claim to redress whatever, Grág. i. 261; e. sök, saka-staði á e-u, to have a charge against; þat er hann átti öngva sök á, Nj. 130; saka-staði þá er hann þótti á eiga, 166; kalla Vermund eigi (not) eiga at selja sik, said V. had no right to sell them, Eb. 116: hence in mod. usage, eiga denotes what is fit and right, þú átt ekki að göra það, you ought not; eg ætti ekki, I ought not: in old writers eiga is seldom strictly used in this sense, but denotes the legal rather than the moral right. β. eiga fé at e-m (mod. e. hjá e-m), to be one's creditor, Grág. i. 90, 405, Band. 1 C: metaph. to deserve from one, ok áttu annat at mér, Nj. 113; e. gjafir at e-m, 213; in a bad sense, kváðusk mikit e. at Þráni, they had much against Thrain, 138. γ. the law phrase, e. útkvæmt, fært, to have the right to return, of a temporary exile, Nj. 251: at hann skyli eigi e. fært út hingat, Grág. i. 119; ok á eigi þingreitt, is not allowed to go to the parliament, ii. 17; e. vígt, Grág., etc. III. denoting dealings or transactions between men (in a meeting, fight, trade, or the like), to keep, hold; þætti mér ráðliga at vér ættim einn fimtardóm, Nj. 150; e. orrustu við e-n, to fight a battle, Fms. i. 5, Eg. 7; e. högg við e-n, to exchange blows, 297; e. vápna-viðskipti, id., Fms. ii. 17; eiga handsöl at e-u, to shake hands, make a bargain, x. 248; e. ráð við e-n, to consult, hold a conference with, Nj. 127; e. tal við e-n, to speak, converse with one, 129; e. mál við e-n, id., Grág. i. 10; e. fund, to hold a meeting, Nj. 158; e. þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting, Eg. 271; þetta haust áttu menn rétt (a kind of meeting) fjölmenna, Eb. 106; e. kaupstefnu, to hold a market, exchange, 56; e. féránsdóm, Grág. i. 94; e. gott saman, to live well together, in peace and goodwill, Ld. 38; e. illt við e-n, to deal ill with, quarrel with, Nj. 98; e. búisifjar, q.v., of intercourse with neighbours, Njarð. 366; e. drykkju við e-n, to be one's 'cup-mate,' Eg. 253; e. við e-n, to deal with one; ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me, Nj. 93; gott vilda ek við alla menn e., I would live in goodwill with all, 47; e. við e-n, to fight one; eigum vér ekki við þá elligar (in a hostile sense), else let us not provoke them, 42; eðr hvárt vili it Helgi e. við Lýting einn eðr bræðr hans báða, 154; brátt fundu þeir, at þeir áttu þar eigi við sinn maka, Ld. 64; Glúmr kvað hann ekki þurfa at e. við sik, G. said he had no need to meddle with him, Glúm. 338; e. um að vera, to be concerned; ekki er við menn um at e., Nj. 97; þar sem við vini mína er um at e., where my friends are concerned, 52; við færi er þá um at e., ef Kári er einn, there are fewer to deal with, to fight, if K. be alone, 254; við brögðótta áttu nú um, Fms. v. 263; ætla ek at oss mun léttara falla at e. um við Svein einn, iv. 80; Sveinn svarar, at þeir áttu við ofrefli um at e., that they had to deal with odds, 165. β. almost as an auxiliary verb; e. skilt (skilit), to have stipulated; hafa gripina svá sem hann átti skill, Fms. vi. 160; þat átta ek skilit við þik, ii. 93; sem Hrani átti skilt, iv. 31; e. mælt, of oral agreement; sem vit áttum mælt með okkr, xi. 40; þá vil ek þat mælt e., 124: in mod. usage e. skilit means to deserve, eg á ekki þetta skilit af hér, etc. γ. sometimes used much like geta; við því átti Búi eigi gert, B. could not guard against that, Fms. i. 117, cp. xi. 109 :-- also, e. bágt, to be in a strait, poor, sickly; e. heimilt, to have at one's disposal, Eb. 254. IV. to have to do; skal Þorleifr eigi (not) e. at því at spotta, Eb. 224; e. hendr sínar at verja, to have to defend one's own hands, to act in self-defence, Nj. 47; e. e-m varlaunað, to stand in debt to one, 181; e. um vandræði at halda, to be in a strait, Eb. 108; e. erindi, to have an errand to run, 250; en er þeir
áttu um þetta at tala, when they had to talk, were talking, of this, Stj. 391; e. ríkis at gæta, to have the care of the kingdom, Nj. 126; en þó á ek hverki at telja við þik mægðir né frændsemi, i.e. I am no relation to thee, 213; ok ætti þeir við annan at deila fyrst, 111; e. mikið at vinna, to be much engaged, hard at work, 97; e. e-t eptir, to have left a thing undone, 56; e. för, ferð, to have a journey to take, 11, 12; hann átti þar fé at heimta, 261; e. eptir mikit at mæla, 88. 2. metaph. in the phrases, e. mikit (lítið) 'at' ser, or 'undir' sér, to have much (or little) in one's power; margir menn, þeir er mikit þóttusk at sér e., Sturl. i. 64; far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, go with many men, so that thou hast the whole matter in thy hands, Ld. 250; en ávalt átta ek nokkuð undir mér, Vígl. 33; kann vera at hann eigi mikit undir sér, Fas. i. 37; eigum heldr undir oss (better keep it in our own hands), en ganga í greipar þeim mæðginum, Fs. 37; sem þeir, er ekki eigu undir sér, who are helpless and weak, Þorst. St. 55; e. þykisk hann nokkut undir sér, i.e. he bears himself very proudly, Grett. 122; þetta ráð vil ek undir sonum mínum e., I will leave the matter in my sons' hands, Valla L. 202; e. líf sitt undir e-m, to have one's life in another's hands, Grett. 154; mun ek nú senda eptir mönnum, ok e. eigi undir ójöfnuði hans, and trust him not, 110: hence in mod. usage, e. undir e-u, to risk; eg þori ekki að e. undir því, I dare not risk it: e. saman, to have or own in common; the saying, það á ekki saman nema nafnið, it has nothing but the name in common; rautt gull ok bleikt gull á ekki saman nema nafn eitt, Fms. v. 346: the proverb, þeygi á saman gamalt og ungt, Úlf. 3. 44; e. skap saman, to agree well; kemr þú þér því vel við Hallgerði, at it eigit meir skap saman, you are quite of one mind, Nj. 66; eigi veit ek hvárt við eigum heill saman, I know not whether we shall have luck, i.e. whether we shall live happy, together, 3. β. to deal with one another (sam-eign); er vér skulum svá miklu úgæfu saman e., that we are to have so much mischief between us, Nj. 201; e. e-t yfir höfði, to have a thing hanging over one's head, Sks. 742. V. to agree with, to fit, to suit one: 1. with acc., það á ekki við mig, it suits me not, it agrees not with me. 2. with dat., medic. to agree, heal, the sickness in dat., thus the proverb, margt á við mörgu, cp. 'similia similibus curantur,' Vidal. ii. 109. 3. absol. to apply to; at hann skyldi eigi trúa lágum manni rauðskeggjuðum, því at meistarinn átti þetta, the description suited to the master, Fms. xi. 433; þat muntu ætla, at ek muna e. hinn bleika uxann, that the dun ox means me, Vápn. 21.
B. REFLEX., in a reciprocal sense, in the phrase, eigask við, to deal with one another, chiefly to fight; en er þeir höfðu langa hríð við átzk, when they had fought a long time, Eb. 238, 74; eigask við deildir, to be engaged in strife, 246; áttusk þeir höggva-viðskipti við, they came to a close fight, Fms. i. 38; áttusk þeir fá högg við, áðr ..., they had a short fight before ..., Eg. 297; fátt áttusk þeir við Þjóstólfr ok Þorvaldr, Thostolf and Thorwald had little to do with one another, kept aloof from each other, Nj. 18; var nú kyrt þann dag, svá at þeir áttusk ekki við, tbat day passed quietly, so that they came not to a quarrel, 222. β. to marry, vide above (A. I. 2).
eiga, u, f. ownership, property; þá er af hans e., Grág. ii. 304, Gþl. 312; alla eigu sína (al-eiga), Nj. 11; eiga í eigunni (mod. eigu sinni), to own, possess, Fms. vii. 156, 280; kasta eigu sinni á, to take in possession, Eg. 335. COMPD: eigu-ligr, adj. worth having, precious, Fms. i. 294, v. 260, Sks. 696, Sturl. i. 2.
eigandi, pl. eigendr, part. possessor, owner, Grág. i. 419, 420, 623. 21.
ei-gi, sometimes (though rarely) egi, or even contracted ei, adv. (vide ei 2, p. 117); [the negative eigi is particular to the Scandin., mod. Dan. ei, Swed. ej] :-- not. Old Icel. writers usually make a distinction between ekki, neut. adj. = nullum, nihil, and eigi, non; but in mod. usage ekki has, as adv., taken the place of eigi (whilst ekkert is used as the neut. adj.), e.g. ekki góðr, ekki vel, where the oldest writers use eigi góðr, eigi vel; this use of ekki is, however, very old and freq. used, e.g. in the Njála, and even in as old a vellum MS. as the Miracle-book (Bs. i); in most cases ekki and eigi are difficult to distinguish, because of the contraction in MSS. (vide ei); editors commonly print eigi :-- that old poets used eigi, not ekki, may be seen from rhymes such as eigi varð ens ýgja, Fms. vi. 420: vide the negative -gi.
eigin, n. [Ulf. aigin = GREEK], one's own, of property; sitt eigin, his own, Stj. 448; girnask annars eigins, Hom. 54, Fms. ix. 453, v.l., Grág. ii. 191 (rare), vide eign. II. a seed, Edda (Gl.); cp. the Norse iend or ejende = the first sprouts of corn, Ivar Aasen.
eigin-bóndi, m. one's own husband, K. Á. 122, 655 xxxi. 3.
eigin-brúðr, f. one's own bride, Lex. Poët.
eigin-bygð, f. one's own county, Fms. ii. 185.
eigin-dóttir, f. one's own daughter, Stj. 516.
eigin-gipt, f. part. one's own wife, H. E. ii. 111.
eigin-giptask, dep. to marry, Bs. ii. 167.
eigin-girnd and eigin-girni, f. selfishness, Stj. 134, Fas. i. 396.
eigin-gjarnligr and eigin-gjarn, adj. selfish, Sks. 528.
eigin-húsfrú, f. one's own housewife, Stj. 251.
eigin-kona, n, f. one's own wife, Eg. 342, Grág. i. 376, K. Á. 122, Fms. vii. 306, x. 265, Sturl. ii. 197.
eigin-kvángaðr and eigin-kvæntr, part. lawfully married, 671 B. 17, Sturl. i. 226.
eigin-kyn, n. 'own-kind,' peculiarity, Stj. 22.
eigin-leikr (-leiki), m. peculiarity, quality, Skálda 174.
eigin-ligr, adj. (-liga, adv. properly), one's own, Fms. v. 232, x. 230, Magn. 496, K. Á. 432: gramm., e. nafn, a proper name, Skálda 185.
eigin-maðr, m. one's own wedded husband, K. Á. 136, Titus i. 6.
eiginn, adj. [A. S. âgen; Engl. own; North. E. ain; Germ. eigen; Swed.-Dan. egen] :-- own, one's own; this word is in mod. usage indecl. in case and number, only marking the gender, e.g. mín, minnar, mínum eigin ..., but mitt eigið, etc.; old writers use a full declension, til eiginnar konu, K. Á. 110; eigna konu, Str. 20; sínum eignum bróður, Hom. 158; spýju sína eigna, 159; í sínu eignu fóstrlandi, Stj. 103; fyrir sínum eignum sonum, 240; hafa at eignum manni, one's own husband, Fagrsk. 10; eiginnar konu barn, 13.
eigin-orð, n. as a law term, ownership, possession, Grág. i. 417, ii. 259, Ó. H. 98; fá at eiginorði, to get into possession, Eg. 511. 2. metaph. a wedding, betrothal, Korm. 74, Grág. i. 162, 174, 310, Vígl. 20.
eigin-spúsa, f. = eiginkona, Str., (for. word.)
eigin-tunga, u, f. one's own native tongue, Edda 153 (pref.)
eign, f. property, possession, patrimony; ríki þessu er ek kalla mína eign, Fms. i. 201; fá til eignar, to get, Stj. 484; kasta sinni eign á e-t, to take into possession, Fms. iv. 238, Eg. 466. β. chiefly in pl. estates, landed property, opp. to lausafé or movable; hann átti eignir í Vík austr, Eg. 466, K. Á. 84: sing., en ef eign (a landed estate) er í þegngildi, Gþl. 131; eignir eða lausafé, N. G. L. i. 121; eignir er hann tekr, 122. COMPDS: eigna-lauss, adj. without estates, Fagrsk. 33. eignar-búr, n. one's own barn, N. G. L. i. 383. eignar-hluti, m. private share, property, Dipl. ii. 6: part of an estate, Bs. i. 762. eignar-jörð, f. a patrimony, landed inheritance, Bs. ii. 11. eignar-kona, f. = eiginkona, Fms. x. 152, K. Á. 136. eignar-lýðr, m. one's own people, Stj. eignar-lýrittr, m., vide lýrittr, Grág. ii. 204. eignar-maðr, m. an owner, possessor, Jb. 371, Dipl. v. 9. eignar-mark, n. a mark of ownership (on cattle), Jb. 121. eignar-nafn, n. a proper name, Stj. 258, Fms. xi. 444. eignar-skipti, n. [mod. Dan. mageskifte], exchange of land, Jb. 192, D. N. eignar-vitni (-vætti), n. a witness of ownership, Jb. 191.
eigna, að; e. e-m e-t, to attribute to one, Stj. 25, Grett. 147 A, Fms. v. 277: to dedicate, name after one, mikit hof ok eignat Þór, i. 294; kirkju ok e. hinum helga Kolumba, Landn. 43; eigna daga vitrum mönnum heiðnum, Bs. i. 237; eigna sér, to declare a thing to be one's own property; fé minu ok eignir ykkr Helgu, say that you and Helga are the owners, Nj. 257; e. sér land, to take land into one's own hands, Fms. v. 168: the proverb, sér eignar smalamaðr fé, þó enga eigi hann kindina, the shepherd calls the flock his own, though he owns not a sheep. 2. reflex. to get, become the owner of, Grág. i. 4, Nj. 94, Fms. i. 28, iv. 79, Edda 145 (pref.): part. eignaðr, having possession, Fms. iv. 23, v.l.
ei-góðr, adj. 'ever-good,' dear, beloved, a nickname, Fms.
eigra, að, to walk heavily, denoting pain from age or debility, Fas. ii. 130 (in a verse), now freq.
eigu-ligr (eigur-ligr, Barl. 205), vide eiga.
EIK, gen. eikar, pl. eikr, [O. H. G. eik; Germ. eiche; A. S. âc; Engl. oak; North. E. aik; Swed. ek; Dan. eg] :-- an oak, Skálda 151. 2. used in Icel. (where are no trees) in the general sense of tree, Lat. arbor; and wherever found it is a sure test of Icel. authorship; brotna eikrnar fyrir því, Fb. i. 133; í skóg við eik eina, Fs. 69; hann reist á honum kviðinn ok leiddi hann um eik, Nj. 275, Fms. xi. 9, 12 (Jómsv. S.), (an 'oak' with apples); átu hverjar aðrar því eikrnar með skyndi, Núm. 2. 98; 'saepius ventis agitatur ingens pinus' (of Horace) is by Stefan Olafsson rendered, opt vindar 'eik' þjá ef að hún er mjög há, Snót 87: but in the oldest proverbs the sense is probably that of oak, e.g. þat hefir eik er af annari skefr, cp. one man's meat, another man's poison, Hbl. 22, Grett. 53 new Ed.; or, þá verðr eik at fága sem undir skal búa, Eg. 520;--this last proverb seems to refer to an old custom of building houses under an old oak as a holy tree.
eiki, n. oak timber, Lex. Poët.
eiki-áss, m. an oaken beam, El. 12.
eiki-kylfa, f. an oaken club, Lex. Poët.
eiki-köstr, m. a pile of oak-wood, Gh. 20.
eikinn, adj. savage (of a bull), freq. in mod. use; in Skm. 17, 18 it is used of wild-fire. II. oaken, Edda i. 430 (in a verse).
eiki-skógr, m. an oak-shaw, oak-wood, Fms. vi. 426, xi. 224.
eiki-stobbi, a, m. the stump of an oak, Flóv.
eiki-stokkr, m. an oak-stock, Fms. vii. 37.
eiki-súla, u, f. an oaken column, Róm. 148.
eiki-tindaðr, part. with oaken pegs, Sks. 418.
eiki-viðr, m. an oak-wood, Sks. 415.
eiki-vöndr, m. a twig of an oak-tree, Sks. 416.
EIKJA, u, f. [eikja, Ivar Aasen], a small ferry-boat, Hbl. 7, Fms. iv 185, viii. 37, N. G. L. i. 239, 243; for Bs. i. 674 vide eykr.
ei-ligr, adj. eternal, 677. 2, 3, (rare.)
ei-lífð, f. everlasting life, eternity, Mar., (freq. in mod. use.)
ei-lífi, n. = eilífð, Barl. 76, 93.
ei-lífleikr, m. eternity, Stj. 8.
ei-lífliga, adv. to eternity, Fms. i. 202, Fb. i, 322, Eluc. 3, Fær. 137, 655 xxxii. 10, N. T.
ei-lífligr, adj. everlasting, eternal, N. T.
ei-lífr, adj. everlasting, eternal, 625. 188, Fms. i. 75, K. Á. 228, N. T.; at eilífu, for ever and ever, Niðrst. 8, Hkr. i. 19.
ei-lítill, adj. 'ever-little,' very little.
EIMR, m. and eimi, a, m. [this word may be akin to O. H. G. âtam; Germ. athem; Fris. ethma, adema, omma; A. S. âdm,--a Scandin. contracted form would be sounded eim; Dan. em; Norse æm, Ivar Aasen] :-- reek, vapour, from fire or embers, different to gufa, steam from boiling; eimr ok reykr, Stj. 58; e. ok aldrnari, vapour and fire, Vsp. 57; eim hratt, vapour gushed out, Orkn. (in a verse); eimr skaut hrími, the vapour sent forth soot, Lex. Poët.: when the poets (Edda Gl.) call fire eimr, this can only be in a metaphorical sense; the sword is poët, called eimnir, m. reeking (with blood). β. in mod. usage eimr is also used of sound, a faint sound, tune; fyrir sönglistar sætan eim, Bb. 1. 4.
ei-muni (and ey-muni), a, m. an ever-memorable thing; þat er þeim eimuni, they will never forget, Fms. iv. 249; þat man þér eymuni, thou wilt never forget it, Bjarn. 25 (in a verse); eymuni hinn mikli (name of a very severe winter), Ann. 1291. β. nickname of a Dan. king, the everbeloved, Fms. xi; vide ein-muni.
eim-yrja, u, f. [Dan. æmmer; Ivar Aasen eimor], embers; in allit. phrases, eldr ok e., Fms. iii. 180, Fas. ii. 75 (in a verse), or eisa ok e.; hann var borinn í eimyrju, Greg. 57; akin to eimr, qs. eim-myrja, a quantity of eimr, q.v.
EIN- in compds denoting only, or only one in an intensive sense, vide the following words.
ein-angr, m., Lat. angustiae, a narrow passage: metaph. a great strait; the proverb, margr verðr vaskr í einangrinum, þótt lítt sé vaskir þess á milli, many a man is bold in perils, though ..., Eb. 60; útilleitinn (unprovoking) en öruggr i einangri, but bold if put in a strait, Grett. 120.
ein-angra, að, to put one in a strait, drive into a corner, Stj. 71.
einarð-liga, adv. firmly, Fms. ix. 509, v.l.: heartily, 625. 195; vel ok e., well and heartily, Fms. x. 35; eigi mjök e., not very heartily, 99.
einarð-ligr, adj. firm, trusty looking, Fms. ii. 39.
ein-arðr (qs. ein-harðr), adj. firm, and metaph. honest, sincere; einörð trú, firm belief, Hom. 38, 159; röskr maðr ok e., a bold and trusty man, Nj. 223; e. ok skelegr, firm and undaunted, Sturl. iii. 217; djarfr ok e., daring and bold. Fms. iv. 204: faithful, trusty, ix. 256, opposed to tvídrægr. II. single; einörð sæng, a single bed, D. N. ii. 94 (Fr.); bæta einörðum rétti, to pay a single fine, N. G. L. i. 69, 71,--this sense is Norse and obsolete and rarely occurs in Icel. writers; einart þak, a single thatch, Ld. 280; en hann slítr af sér böndin eigi seinna en einarðan vef, Stj. 416. Judges xiv. 12 ('like a thread,' A. V.)
einart, mod. einatt, or even einlagt, adv. incessantly; gékk annarr maðr út en annarr inn einart, one went out and another in incessantly, Fms. iv. 261; sitja einart við drykk, xi. 366; mærin grét einart, the girl 'grat sore,' kept on weeping, Eg. 481; fylgja e., to follow on one's heels, 371; Ögmundr var e. (always) með Karli, Sd. 171; sóttusk e. í ákafa, Ísl. ii. 268; hann ferr einart (straight, directly) til himna-ríkis, Hom. 159; boginn má eigi e. uppi vera, a bow must not be ever bent, 623. 19; lá þó allr herrinn Dana ok Svía einart í skotmáli, Fms. ii. 313.
ein-asta, adv. only, solely, Sks. 439: in mod. usage also adj. indecl.
ein-bakaðr, part. once-baked, Stj. 279.
ein-bani, a, m., poët, the only, i.e. the great, slayer, Hým. 22, Hkm. 3.
ein-baugr, m. a single ring, opp. to tví-baugr, a double ring.
ein-beittr, adj. resolute.
ein-berni, mod. ein-birni, n. [barn], the only bairn, only heir, Grág. ii. 183, Eg. 25, 83.
ein-berr, adj. sheer, pure.
ein-beygðr, part. (cp. baugr II. 4), in the phrase, e. kostr, dire necessity, only chance, Hkr. ii. 172, Orkn. 58.
ein-bjargi (ein-bjarga), adj. able to help oneself, Bs. i. 328.
ein-bregða, brá, to braid a single knot.
ein-breiðr, adj. of a single breadth, half a yard broad, of stuff, opp. to tví-breiðr, N. G. L. iii. 114.
ein-búi, a, m. a single dweller, Eg. 109.
ein-bæli (ein-býli), n. [ból], a single household, opp. to tví-býli, Fms. iv. 93, Fagrsk. 57.
ein-daga, að, to fix a day for pay or the like, with acc.; e. fé, þing, brullaup, etc., Grág. i. 102, 266, 391, Gþl. 212.
ein-dagi, a, m. a term for pay or any other duty to be done, Grág. i. 3, 383, Fms. v. 278, N. G. L. i. 7, 27, 83.
ein-dreginn, part., e. vili, decided, firm will.
ein-drægni, f. (ein-drægr, adj.), unanimity, harmony, Ephes. iv. 3.
ein-dæll, mod. and more freq. inn-dæll, adj., prop, very easy: metaph. agreeable, Fas. ii. 492; vide inndæll.
ein-dæmi, n. a law term, the right to be an absolute, sole umpire or judge in a case, Sturl. ii. 2, Fms. ii. 11, O. H. L. 36; cp. sjálf-dæmi. 2. a single example, Sks. 649: an unexampled thing, cp. the proverb, eindæmin eru verst, Grett. 93 A, vide dæmi; cp. also endemi.
ein-eggjaðr, part. one-edged, Stj. 383.
ein-eiði, n. (eins-eiðr, m., K. Á. 150, Gþl. 25), a single oath (vide eiðr), Gþl. 196, 361, K. Þ. K. 42, Jb. 119, 120, 123, 126, 443, passim.
ein-eigis, adv. with sole ownership, D. N.
ein-eign, f. sole ownership, D. N.
ein-elti, n. the singling one out.
ein-eygðr (ein-eygr), adj. one-eyed, Bárð. 178, Fas. i. 379.
ein-falda, að, to 'single,' address with 'thou,' Sks. 303.
ein-faldleikr (ein-faldleiki), m. simplicity, Stj. 34, 44, Hom. 67.
ein-faldliga, adv. simply, Stj. 60, K. Á. 224: specially, singularly, Skálda 190, Alg. 354.
ein-faldligr, adj. simple, singular, Skálda 190.
ein-faldr, adj., prop. having 'one fold,' Lat. simplex, simple, single, Vm. 135: metaph. simple, plain, of men or things, Bs. ii. 39, 147, Hom. 49, Hkr. iii. 97, Fas. i. 76: simple, silly, (mod.)
ein-farir, f. pl. walking alone, Hkr. ii. 106; fara einförum, with the notion of melancholy, (freq.)
ein-feldr, part, [fella], resolute, bent on one thing, Ísl. ii. 36.
ein-fyndr, adj. as finder entitled to the whole, N. G. L. ii. 146, l. 9, 13, or belonging only to the finder, id. l. 13, 14.
ein-færr, adj. able to do for oneself, Fas. ii. 113, Glúm. 344.
ein-fætingr, m. a one-legged man, Rb. 344, cp. Þorf. Karl. 432.
ein-fættr, adj. one-legged, Grett. 87.
EINGA- [from einigr; Ulf. ainaha; A. S. ânga; Germ. einig], only, single; only used in COMPDS: einga-barn, n. an only bairn, Barl. 174, Þiðr. 130, Sturl. ii. 197, Bær. 14. einga-brúðr, f. the only beloved bride, Lex. Poët, (the Church, the bride of Christ). einga-dóttir, f. an only daughter, Fas. i. (in a verse), Stj. 407. Judges xi. 34, Þiðr. 224, Fas. i. 76. einga-dróttinn, m. the only Lord, Hom. 74. einga-sauðr, m. an only sheep, Stj. 516. 2 Sam. xii. 4. einga-sonr, m. an only son, Mar. 43, Gg. 2, Karl. 209. einga-vinr, m. an only friend, bosom friend, Nj. 77. In mod. usage einka- (q. v.) is used instead of einga-, which is an obsolete form; and even in old MSS. both forms occur, e.g. Stj. (l.c.), v.l.: Þiðr. 130 spells 'einka-,' and it even occurs in old vellums as 623, p. 41; einka-sonr, Luke vii. 12.
ein-ganga, u, f. = einfarar, N. G. L. iii. 36: eingöngu, as adv. solely.
ein-getinn, part., eccl. only begotten, Clem. 40, Sks. 604 (of Christ).
EINGI, einginn, in old writers more freq. spelt 'eng' (which accords with the mod. pronunciation), engi, enginn, qs. einn-gi from einn, one, and the negative suffix -gi :-- none.
A. THE FORMS vary greatly: 1. the adjective is declined, and the suffix left indeclinable; obsolete forms are, dat. eino-gi or einu-gi (nulli), ægishjálmr bergr einugi, Fm. 17; einugi feti framar, not a step further, Ls. 1; svá illr at einugi dugi, Hm. 134; in old laws, ef maðr svarar einugi, Grág. (Þ. Þ.) i. 22; acc. sing, engi, engi mann, Hkv. 1. 37; engi frið, Hm. 15; engi jötun (acc.), Vþm. 2; engi eyjarskeggja, Fas. i. 433 (in a verse); also in prose, engi mann, Ó. H. 68; engi hlut, 33, 34: engi liðsamnað, 36, Mork. passim; engi knút fékk hann leyst, ok engi álarendann hreift, Edda 29. 2. the -gi changes into an adjective termination -igr; gen. sing. fem. einigrar, Hom. 22, Post. 645. 73; dat. sing. fem. einigri. Hom. 17; acc. sing. fem. einiga, Fas. i. 284 (in a verse); nom. pl. einigir, Jd. 1; fem. einigar, Grág. i. 354; gen. pl. einigra, Post. 73; dat. einigum: this obsolete declension is chiefly used in the sense of any, vide below. 3. declined as the pronom. adj. hverr or nekverr (= nokkur); dat. sing. fem. engarri; gen. pl. aungvarra, Fms. ix. 46, Stj. 70; dat. sing. fem. aungvarri, Mork. 187; hereto belongs also the mod. neut. sing, ekkert. 4. the word is declined as the adj. þröngr, with a final v; nom. fem. sing, öng sorg (no sorrow), Hm. 94; nom. masc. öngr or aungr, Skv. 2. 26, Nj. 117 (in a verse), Fms. vi. 42 (Sighvat), i. 132 (Vellekla), etc. 5. adding -nn, -n to the negative suffix, thus einginn, fem. eingin, neut. pl. eingin (or enginn, engin); in the other cases this n disappears. Out of these various and fragmentary forms sprung the normal form in old and modern writings, which is chiefly made up of 1, 4, and 5: old writers prefer nom. engi or eingi, but modern only admit einginn or enginn; gen. sing. masc. neut. eingis, einskis or einkis (enskis, Grág. i. 163; einskis, 25 C), engis or eingis, Eg. 74, 714, 655 xxxii. 10; einkis, Fms. x. 409: in mod. usage einskis and einkis are both current, but eingis obsolete: neut. sing, ekki assimilated = eit-ki or eitt-ki, in mod. usage ekkert, a form clearly originating from 3 above, but which, however, never occurs in old MSS.,--Fms. iii. 75, Landn. (Mant.) 329, Gþl. 343 (cp. N. G. L. ii. 110), are all paper MSS.,--nd only now and then in those from the end of the 15th century, but is common ever since that time; the N. T. in the Ed. of 1540 spelt ekkirt: in the nom. sing. old writers mostly use eingi or engi alike for masc. and fem. (eingi maðr, eingi kona), whereas modern writers only use einginn, eingin (einginn maðr, eingin kona); this form also occurs in old MSS., though rarely, e.g. engin hafði þess gáð, Stj. 6; einginn karlmaðr, 206; eingin atkvæði, Fms. v. 318: eingin hey, Ísl. ii. 138; chiefly in MSS. of the 14th or 15th
centuries: acc. sing. masc. engan or öngan is in MSS. much commoner than eingi (engi), see above, e.g. engan háska, Fms. ii. 322; fyrir engan mun, Gþl. 532, etc.: in the other cases the spelling and pronunciation are at variance. Editions and mod. writers usually spell engra, engrar, engri, engum, engu, engan, enga, engir, engar, but these forms are pronounced throughout with ö or au, öngra, öngrar, öngri, öngum or öngvum, öngu or öngvu, öngan or öngvan, önga or öngva, öngir or öngvir, öngar or öngvar; that this is no mod. innovation is amply borne out by some of the best vellum MSS., e.g. Arna-Magn. 468, Ó. H., Fb., Mork.; öngum manni, Nj. 82; öngri munuð, 10; öngvar sakir, 94; önga fárskapi, 52; aungu vætta, Stj. 208; öngvan þef, 7; öngu nýtr, Fb. i. 284, 365; öngvan hlut, 166; öngum, 25; aungum várum bræðra, 63; avngir, Ó. H. 184; öngva, 146; öngu, 184 (freq.); avnga menu, Ísl. ii. 349 (Heið. S. MS. Holm.); öngvir diskar, 337; öngum, Grág. i. 27; avngver menu, Bs. i. 337 (Miracle-book); öngom, 346, 347; önga björg, 349; en sér öngu at una, Hm. 95, Mork. passim, etc.: these forms are clearly derived from 4 above. [The word is exclusively Scandin.; Dan. ingen, neut. intet; Swed. ingen, inga, intet; Ivar Aasen ingjen, neut. inkje.]
B. THE SENSE: I. 'not one;' used as adj. with a subst. none, no, not any; þeir vissu sér eingis ótta ván, Eg. 74; man hann einigrar (= ongrar) ömbunar vætta af Guði, Post. 73, and in numberless cases. 2. used absol. (Lat. nemo) as subst. none, naught; ekki er mér at eigna af þessu verki, Fms. ii. 101; enda virðask einkis vætti þau er þeir bera, Grág. i. 25; enginn konungs manna, Fms. i. 104; ok lét þá ekki (naught) hafa af föðurarfi sínum, Eg. 25; eingi þeirra, Skálda 165; fur hann var enskis örvænt, Ísl. ii. 326; en svarar engu, Ld. 202; at öngu, for naught, Fms. iv. 317; öngum þeim er síðarr kemr, Grág. i. 27; þa skal enga veiða, none of them, ii. 338; engi einn, none, Fms. v. 239; sem engin veit fyrri gert hafa verit, K. Á. 28; ekki skorti þá (ekkert, Ed. from paper MS.), Fms. iii. 75. β. neut. ekki with gen. pl. in a personal sense, ekki manna, 'nought of men,' = engir menn or enginn maðr, no man, not a single man, Ó. H.; ekki vætta, nought, Fms. viii. 18; öngu vætta, nought (dat.), xi. 90; ekki skipa, not a single ship, etc. (freq. in old writers): einskis-konar, adv. in nowise, Sks. 713: engan-veginn, adv. noways. 3. neut. ekki is freq. used as adv. = eigi, q.v., Edda 20, Fms. ii. 81, vii. 120, xi. 22, Grág. i. 206, Eg. 523. II. any; this sense is rare and obsolete, and probably also etymologically different from the preceding (cp. A. S. ânig): α. after a negative; á hón eigi at selja fjárheimtingar sínar, né sakar einigar, Grág. i. 354; er eigi saurgisk í einigri líkams úhreinsun, Hom. 17; hvat sem engi segir, Þiðr. 178; aldregi skalt þú þat heyra né engi annarra, 128; aldri fyrr í engri herferð, 29; má eigi þar fyrri undir búa eingi sá er tempraðan bólstað vill hafa, Sks. 45 new Ed.; né önnur eingi, Skálda (Thorodd) 165; því at hanu má hvárki vaxa nó þverra, né á engi veg skapask í sínu at kvæði, 166; eigi skal maðr gildra í mörku annars til einigra dyra, N. G. L. i. 242. β. after a comparative; prettvísari en ekki annat kvikendi, Mar.; þíðari ok fegri en engi maðr annarr, Stj. 524; sæmilegri en engan tíma fyrr hafði hann verit, 196; um þat fram (= framar) en engi hans frænda hefir haft fyr hánum, Fagrsk. 11.
ein-girni, n. [garn], single-threaded yarn.
ein-hagi and ein-agi, a, m. a piece of ladies' dress, Edda (Gl.), Bjarn. 42 (in a verse).
ein-hama and ein-hamr, adj. 'one-shaped,' as equivalent in the phrase eigi e., 'not single-shaped,' a werewolf; it is also used with berserkr, q.v.; sem háttr er þeirra manna sem eigi eru einhamir ... er af þeim gengr berserks-gangrinn, Eb. 136; Þrándr var kallaðr eigi e. (Thrand was thought to be a werewolf), meðan hann var heiðinn, en þá tók af flestum tröllskap er skírðir vóru, 306; þykkir sem hann hati eigi síðan dyggilega e. verit, Fb. i. 260; því at þú ert eigi e., Ísl. ii. 29: without a preceding eigi (less correctly), at hann hafi sterkastr maðr verit ... sá er e. hefir verit, i.e. of those who were not berserkers, Fb. i. 524, Fas. ii. 261; cp. hamr, hamramr, hamremi, hamask, etc.
ein-hendis, adv. straight, off-hand, Bs. i. 13 (in a verse).
ein-hendr, adj. single-handed, Edda 17, Landn. 186.
Ein-herjar, m. pl. the 'only' or great champions, the dead warriors in Valhalla; about this mythological word vide Edda (Gg.) 23-25, Em. 1, Hkm. 16, Gm. 23, Vþm. 40, 41: sing. voc. einheri, thou great champion! (of Thor), Ls. 60: the name Einarr is properly = einheri; cp. einarðr bold, einörð valour, all kindred words.
ein-hjal, n. secret gossip, Ó. T. 2.
ein-hleypi, n., einhleypis-maðr, m. = einhleypingr, Gþl. 94.
ein-hleypingr, m. one who goes alone, hence a vagabond or person without hearth or home (cp. Scot. landlouper), Hrafn. 13; e. félausir, Stj. 398. Judges ix. 4 ('vain and light persons,' A. V.)
ein-hleypr, adj. a single man without fixed household, unmarried, K. Á. 126, N. G. L. i. 142; opp. to búandi, 26.
ein-hlítr, adj. [hlíta], trusting to oneself alone, self-confident, not needing the help of another; vera sér e. í e-u, Eb. 90, Orkn. 283; láta sér e-t einhlitt, to think it enough, rest satisfied, Fms. iv. 78; þat var mælt at hón léti mik eigi einhlítan, it was said that she was untrue to me (a euphemism), Sturl. i, 44; svá mundi þá, ef hón hefði bónda sinn einhlítan, gjört, Dropl. 9; vera e. um e-t, to have to decide a thing; eigi em ek e. um svör þessa máls, ok vil ek ráðask um við móður hennar, Ísl. ii. 159.
ein-hugsa, að, to make up one's mind, Fs. 18.
ein-hverfa, ð, to decide upon, determine, with acc., Fms. v. 39.
ein-hverfr, adj. determined, Sturl. i. 213.
ein-hverr, v. einn.
ein-hyrndr, adj. having one born, Stj. 69.
ein-hyrningr, m. 'one-horn,' a unicorn, Karl. 386.
ein-hæfr, adj. only fit for one thing.
einigr, v. eingi.
eining, f. unity, Hom. 55, Ver. 46, Fms. i. 281, Sks. 604.
EINIR, m. [Swed. en] juniper, Edda (Gl.), Stj. 396, Hjalt. einir-ber, n. berries of the juniper, Hjalt. einir-lauf, n. leaves of the juniper, Björn.
ein-járnungr, m. all of one piece of iron, e.g. a knife, Krók. 40.
einka, að, to appoint for a peculiar use; hann einkaði til þess eitt hús, Sks. 622; hlutr einkaðr kirkjunni, H. E. i. 258; ok var þar til einkaðr Guðmundr prestr, Bs. i. 452: to dedicate, Karl. 301.
EINKA- (rarely einkar-), in COMPDS denoting, I. special, personal, particular: einka-gjöf, f. a special gift, Lex. Poët. einka-grið, n. special truce, N. G. L. i. 417. einka-gripr, m. a special family heir-loom, Glúm. 339; bæði rúnar ok e., runes and tokens, Fms. vi. 274. einka-hlutr, m. a special, particular, personal thing, 625. 195. einka-jartein, f. a special token, Skálda 167. einka-leyfi, n. a law term, an especial leave, Grág. i. 364, ii. 491, 492: (mod.) a privilege. einka-lof, n. id., Grág. i. 6. einka-lækning, f. an especial remedy, Hom. einka-maðr, m. a person of special rank, a dignitary, Sks. 271, N. G. L. i. 4. einka-mál, n. pl. a special, personal agreement, treaty, Eg. 37, Fagrsk. 179, Fms. i. 23, ii. 290; binda sætt eiðum ok einka-málum, vii. 282: a privilege, e. ok réttarbaetr, Bs. i. 699, Js. 47, Játv. 8. einkar-eðli (einka-öðli), n. especial nature, Skálda 171, 677. 3. einkar-nafn, n. a special name, proper name, Edda 108. einka-skriptargangr, m. a special confession, Hom. 74. einka-sæla, u, f. happiness, beatitude, Greg. 18. einka-vinr, m. a particular friend, Bárð. 173, Nj. 77, v.l., Orkn. 448, (vide einga-vinr.) II. only: einka-dóttir, -barn, -sonr, etc., vide einga- above.
einkan-liga, adv. especially, particularly, Fms. i. 20, 191, K. Á. 216, 230, Bs. i. 771.
einkan-ligr, adj. especial, Stj. 6, H. E. i. 502, 655 xxxii. 8: extraordinary, Bs. ii. 18, 159, 170.
ein-kanna, að, = einka, to attribute, N. G. L. ii.
ein-kanna- in einkanna-hlutr, m. an especial thing, Fms. vii. 120.
einkar- prefixed to adjectives or adverbs = Scot. unco = specially, greatly, very; e. vel, very well, Fms. xi. 18; e. fagr, very fine, beautiful, ii. 300; e. skjótt, with great speed, Eg. 354; e. trauðr, very unwilling, Fms. xi. 98; e. mjök, very much, viii. 186; e. lítill, very small, Fbr. 99 new Ed.: cp. Lex. Poët., (very freq. in mod. use.)
ein-kenna, d, to mark, signalise, Stj. Josh. ii. 18, Hkr. iii. 264, v.l.
ein-kenniligr, adj. especial, particular, Str. 3, 39.
ein-kenning, f. distinction, Karl. 288.
ein-kili, m. [cp. Swed. kela; Dan. kjæle = to fondle], a fondling, Edda (Gl.); hence einkilju-legr, adj. fondled, spoilt, Björn.
ein-kleyfr, adj. clear, unequivocal, Hkr. iii. 203, v.l.
einkum, dat. used as adv. 'unco,' chiefly, especially, Landn. 282, Fms. xi. 25, viii. 102, Fs. 21, K. Þ. K. 162. 2. = einkar, very; e. góð, Hom. 111; e. vel, 655 xxx. 7; e. lítið, Sks. 188; e. bezt, Mork. 79. 3. particularly, Fms. xi. 45, 127.
ein-kunn, f. a mark, sign, Grág. i. 414, 415, ii. 303, Hkr. iii. 364.
ein-kunna, að, = einkenna, Grág. ii. 345.
ein-kynna, t, = einkenna, esp. of marking sheep or cattle, to brand or mark their ears, Grág. i. 414, 415, ii. 303, 348.
ein-lagi, adj., vera, gerask e. um e-t, to act alone in a thing, Ld. 266, Fms. iv. 87.
ein-lát, n. pl. 'letting alone,' deserting one's wife, Grág. i. 178.
ein-leikit, part. neut., in the phrase, það er ekki e., of an uncanny thing, not by fair means.
ein-leitr, adj. singular, odd, particular, Mar.
ein-litr, adj. of one colour, Stj. 45, H. E. i. 492, Rd. 251.
ein-lyndr, adj. odd, strange, stubborn, Nj. 184, Sks. 435.
ein-lægni, f. sincerity, earnestness.
ein-lægr and einlæg-ligr, adj. (-liga, adv.), sincere.
ein-læti, n. = einlát, Hkr. i. 245.
ein-man, n. solitude, in the phrase, í einmani; nú ef maðr býr í einmani öðrum mönnum fjarri, in solitude, far from other men, N. G. L. i. 340; nú er maðr staddr í einmani, 343.
ein-mani (ein-mana), adj. solitary, alone, lonely; e. svá langt frá öðrum mönnum, Fas. i. 48, iii. 227: with the notion of a helpless, orphan state, þóttisk hann nú mjök e., left alone, Nj. 260; þar þú ert kominn hér e. (single-handed), Fbr. 154; ungr ok e., young and friendless, Fms. viii. 3; hversu e. (how bereft) margir fara, Sl. 48.
ein-máll adj, one-sided in speech, Skálda 164.
ein-mánuðr, m. the 'single month,' i.e. the last month of the winter, thirty days long, beginning on the Tuesday between the 9th and 15th of March (old style), Grág. i. 166, Edda 103, Rb. 516. COMPD: einmánaðar-samkváma, u, f. a meeting held (in northern and eastern Icel.) at the beginning of the Einmanad, mentioned in Sturl. iii. 311, Lv. 65, Vápn. (Ný Fél. xxi. 124), Jb. 301, Fs. 67.
ein-menningr, m., drekka e., to toss off a bumper at one draught, Eg. 551.
ein-mitt, n. adj. as adv. just, exactly.
ein-muna, adj. 'alone remembered,' memorable, always in a good sense; e. blíðr, exceedingly mild; e. veðr, fine weather, cp. eimuni.
ein-munaligr, qs. ein-manaligr, adj. lonely.
ein-mæli, n. private talk or conference, Eg. 54, 741, Nj. 10, Sks. 363, Fms. i. 204, iv. 123, 303: common talk, var þat allra manna e., Fagrsk. 179.
ein-mæling, f. = einmælt, Mar. 155.
ein-mælis, adv. once a day, N. G. L. ii. 359.
ein-mælt, n. adj. [mál = meal], one meal a day; eta, matask e., Fms. viii. 447; fasta e., K. Þ. K. 102.
ein-mæltr, part. spoken by all, Fms. ix. 501, Eg. 514, Eb. 310.
EINN, adj., pl. einir, acc. sing, einn, but also einan, esp. in the sense al-einan etc.; [Gr. GREEK; Lat. &u-long;nus, and early Lat. oinos; Ulf. ains; A. S. ân; Engl. one, in E. Engl. proncd. like stone, bone; Scot, ane; Swed. en; Dan. een] :-- one.
A. Cardinal number, one; einn, tveir, þrír ..., opp. to báðir, fleiri, etc.; einum eðr fleirum, Grág. i. 108; eina sök eðr fleiri, 78; unnu báðir eins verk, Fas. i. 515; einum ok einum, one by one, ii. 252; tveir menn veðmæltu um einn grip, Grág. i. 412. 2. in old poems it is used as an ordinal number; Urð hétu eina, aðra Verðandi, Vsp. 20; segðu þat it eina ..., opp. to þat it annat, Vþm. 20; hjálp heitir eitt, help ranks first, Hm. 147, Vkv. 2; but this use is quite obsolete. 3. with the notion of sameness, one and the same (unus et idem;) í einu húsi, in the same house, Grág. ii. 42; ein ero lög um, hvárt sem ero naut eðr sauðir, i. 422; allt á eina leið, all one way, Fms. ii. 315; til einnar gistingar báðir, vii. 274; í einu brjósti, Alm. 36; allr einn, the very same, Nj. 213. II. indefinite, a, an, a certain one; einn vetr, a winter, Fms. i. 57; einn dag, x. 11, Fas. i. 514; eitt kveld, Ld. 38; einn hinn versti maðr, Fær. 91; Breiðlingr einn, a man from Broaddale, Sturl. ii. 249; einn vinr Þóris, a certain friend of Thorir, Fms. vi. 277: einn as the indefinite article is hardly found in old writers; and though it is freq. in the Bible, sermons, hymns, etc., since the Reformation, it was no doubt borrowed from the German, and has never been naturalised. β. about, before numbers; ein tvau hundruð vaðmála, about two hundred pieces, Sks. 30; einar fimm þúsudir, about three thousand, Al. 111,--obsolete, in mod. usage hérum-bil or the like. III. alone, Gr. GREEK, Lat. solus, used both in sing. and plur.; Guðrún skyldi ein ráða, Ld. 132; Hallr tók einn upp fang, 38; láta einan, to let alone; láttu mig Drottinn einan ekki, Pass. 34. 11; as a law term, to let one's wife alone, þá lét hann eina Guðrúnu, Fms. x. 324 (cp. einlát); Gunnarr mundi vera einn heima, Nj. 113; sjá einn hlutr, that one thing only, 112; þau ein tíðendi (plur.), only such news, 242. β. if put after the noun, einn denotes, only, but, sheer, and is almost adverb.; segja þetta prett einn, a mere trick, Sturl. ii. 249; raufar einar, all in holes, Nj. 176; urðu borðin í blóði einu, the tables were bedabbled with blood all over, 270, Ó. H. 116; öll orðin at hvölum einum, all turned into whales, Fas. i. 372; gabb eitt ok háð, sheer mockery, Sks. 247; orð ein, mere words, Nj. 123; ígangs-klæði ein, Eg. 75; vin eitt, wine only, Gm. 19; heiptyrði ein, Fm. 9; hamingjur einar, Vþm. 49; ofsamenn einir, Ld. 158; þá nótt eina, for that one night, N. G. L. i. 240: also after an adj., lítið eina, only a little, Stj. 177; þat eina, er hann ætti sjálfr, Eg. 47, Fms. v. 303; nema góðs eina, naught but good, Eg. 63; fátt eitt, few only, but few; vilt eitt, but what is agreeable, Hm. 125; mikit eitt skala manni gefa, a proverb, 'small gifts shew great love,' 51; sá einn, er ..., he only, who ..., 17; satt eitt, sooth only, Fm. 9; the sense differs according as the adj. is placed before or after the noun, einn Guð, the one God; but, Guð einn, God only, none but God. IV. plur. in a distributive sense, single; ein gjöld, a single weregild, opp. to tvenn, þrenn, fern, double, triple, quadruple, Grág. ii. 232; thus Icel. say, einir sokkar, skór, vetlingar, a pair of socks, shoes, gloves; einar brækr, a pair of breeches; also with nouns which have only plur., e.g. ein, tvenn, þrenn Jól, one, two, three Christmasses (Yules); einar (tvennar) dyrr, a single ... door; eina Páska, one Easter. V. gen. pl. einna is used in an intensive sense; einna manna bezt, best of all single men, Fms. ix. 258; í mesta lagi einna manna, foremost of all single men, Bjarn. 65; fátt er svá einna hluta, at örvænt sé at hitti annat slíkt, Ó. H. 75. β. ellipt., manna, hluta, or the like being omitted, einna becomes almost an adverbial phrase, by far, exceedingly; at engi viti einna miklogi görr (= einna manna), that no one (no single man) shall know it much better, Grág. i. 2; einna verst, by far the worst, Orkn. 162, Nj. 38; einna sizt, by far the least, least of all, Fms. i. 37; einna mest verðr, Ld. 8; er einna var ríkastr, who was the mightiest of all, Fms. i. 297; engan rétt einna meir kunnan at göra (= einna rétta meir), Sks. 22; engi er einna hvatastr (= e. manna), there is none so mighty but be may find his match, Hm. 63: in mod. usage einna, joined with a superlative, is used adverbially, e. beztr, e. fljótastr, the best, the fleetest, but in a somewhat depreciatory sense. VI. used adverb.: 1. gen. sing, eins, α. eins ok, as, as if; eins ok væri hann með öllu óttalauss, Hkr. iii. 275; allt eins ok (just as) rakkar metja með tungu, Stj. 392. β. likewise, in the same way; mikill þorri var þat er þær sögðu eins báðar, Landn. (Hb.) 320; this use of eins is very rare in old writers, but freq. in mod. use; in the spoken language at least 'eins' (= as) has almost replaced the old 'sem.' γ. only; er ek hefi áðr spurn til eins, Fms. iv. 139 (rare). δ. at eins, only, but, Grág. i. 235; vel at eins, ironically, well enough, Ld. 248; eigi at eins, not only, Fms. i. 266; með sínum at eins kostnaði, vii. 184; því at eins, only in that case, Nj. 228; þar at eins, Ísl. ii. 400; allt eins, not the less for that, 216: in mod. use, just as (vide allr A. V. 5). 2. dat. at einu = at eins; údauðr at einu, Ld. 242; því at einu = því at eins, Fms. iv. 195; því at einu er rétt ..., Grág. i. 164; svá at einu, id., Nj. 103; sá evkr syndir sínar at einu, he but adds to his sins, Hom. 157; allt at einu, all the same, Ísl. ii. 216, v.l.: af því einu, only because, Mork. 140.
B. Joined to another pronominal adj. or adv.: I. einn hverr, adj. pron., in old writers usually in two words and with a double declension (see below), but now and then (and in mod. usage always) in a single word, einn being indecl.; einhverja (acc. f.), Hbl. 30; einhverjum (dat. sing.), Hm. 122, Fms. x. 71; einhverjo héraði, Al. 98, Nj. 2; einhverra (gen.), Fms. iv. 75; einhverir (nom. pl.), viii. 202; einhver, einhverir, etc.: the form eins-hverr is peculiar, keeping the gen. indecl. through all the cases, nom. einshverr, N. G. L. i. 6; acc. einshverja, Stj. 156, 655 xxxii. 18, Gþl. 135; dat. einshverjum, Stj. 22, 442, 448; this form seems to be chiefly Norse, is very rare in old writers, and now quite obsolete; neut. sing, eitthvert, Vm. 73, or eitthvat, Stj. 442, the mod. usage makes a distinction, and uses eitthvert only as adj., eitthvað as subst.: 1. each one, each single one; maðr er einn hverr, Edda 108; þær eru svá margar, at ein hver má vel endask, Eg. 414; ór þeirra fjórðungi sem ór einum hverjum öðrum, Íb. ch. 5; skal einn hverr (each) þeirra nefna sér vátta, Grág. i. 74; jafnmikinn arf sem einn hverr (each) sona hans, Sturl. ii. 77; fátt er svá herra einhverra hluta, of any single thing, Fms. iv. 175. β. joined to a superl. it strengthens the sense; ágætastr maðr einn hverr, one of the very first men, Nj. 282; vinsælastr höfðingi einhverr, highly popular, Fms. vii. 4; einhver drengilegust vörn, ix. 515. 2. in an indefinite sense, some, somebody, a certain one; eitthvert ríki, Sks. 350; eina hverja nótt, some night, 686 B. 4; eitthvert sinn, once, sometime, Sturl. i. 77, Nj. 79; einhverju sinni, id., 2; einhvern dag, some day, Fms. v. 177, Ísl. ii. 212; eina hverja þessa tíð, about this time, N. G. L. i. 355; til einnar hverrar stefnu, to some meeting, Fb. i. 354; eins-hverja hluti, Stj. 156; með eins-hverjum sveini, 442; at ekki sé minna vert, at hlýða prests-messu nývígðs hinni fyrstu, heldr en biskups-messu einhverri, Bs. i. 131. β. used as subst.; einn hverr várr búandanna, Fms. i. 34; einn hvern manna hans, Eg. 258; einhverr í hverjum dal, Ld. 258, Nj. 192. γ. einhver-staðar (eins-hver-staðar, Fms. vii. 84), adv. somewhere, Grett. 130, Fms. iv. 57, Sd. 181. II. einn-saman, adj. 'one together' (vide einsamall), i.e. quite alone; maðrinn lifir ekki af einu-saman brauði, Matth. iv. 4; með einni-saman sinni sýn, með einni-saman sinni þefan, Stj. 93; ef útlegðir fara einar-saman, if it be solely a matter of outlay (fine), Grág. i. 103; ef þat færi eitt-saman, ii. 10: of a woman, vera eigi ein-saman, to be not alone, to be with a child, Fms. iii. 109. III. with other words; einir ... ýmissir, 'one and sundry;' various, mixed, Stj. 88, 204; eina hluti ok ýmissa, Fb. i. 191. β. hverr ok einn, 'each and one,' every one, 677. 1, H. E. i. 393, Rb. 492; fyrir hvern mun ok einn, Fas. i. 396. γ. einn ok sér-hverr, one and all. δ. einn sér, apart, for oneself, alone; Múspells-synir hafa einir sér fylking, Edda 41; einn sér, sole, Fms. ii. 308; sér einir, Sturl. ii. 53: metaph. singular, peculiar, ein var hón sér í lýðsku, Fs. 30. ε. sér-hverr, adj. every one, q.v.: eins-konar, adv. of one kind, Skálda 165; mod. indef. of a certain kind, a kind of: eins-kostar, adv. particularly, Ísl. ii. 322, Mork. 81. ζ. né einn, not one, none; in old writers usually so, but now and then contracted neinn (q. v.), and in mod. usage always so; né eina sekð, Grág. i. 136; né eitt úhreint, Stj. 409; né einu sinni, not once, Fms. xi. 13; né eins, not a single thing, 112; né eina herferð, vii. 28. η. fáir einir, only a few, in mod. usage in one word, nom. fáeinir, dat. fáeinum, gen. fáeinna: ein-stakr, single, q.v.: al-einn, alone, q.v.: ein-mana, q.v. (cp. Gr. GREEK): einum-megin, adv. on one side, Nj. 248 (vide vegr).
ein-nefna, d, to appoint specially, Grág. i. 11.
einn-ig (einn-eg, einn-og, einn-ug), in mod. pronunciation and in MSS. of the 15th century einninn or einneginn (qs. einn veginn), adv. [from einn and vegr, qs. einn veg; cp. hvernig, how; þannig, thus; hinnig, otherwise] :-- in the same way, likewise, also; the subst. notion is still seen in the phrase, á einneg, in the same manner, 686 B. 12, Hom. (St.) 64; ek vil sjá hvernog þú markar þinn hlut, at eigi markim vit einnog báðir, Hkr. iii. 59; eigi þótti öllum einnug, Ísl. ii. 352; Torfa Svartsson einnig (likewise), Sturl. i. 103; einneginn Ölver, O. likewise, Fas. iii. 470; fylgir honum ok einninn sá kappi, Fas. i. 419; létu þeir einninn syngja í kirkju, Bs. (Laur. S.)
ein-nættr, adj. one night old, Sturl. i. 174, Hm. 85.
ein-ráðit, sup., hafa e., to have resolved, made up one's mind, Greg. 60, Eg. 424, Fms. ii. 266, v. 44, Orkn. 34: masc., Mork. 84.
ein-ráðr, adj. self-willed, Ld. 314, Fms. xi. 246, Fas. ii. 113, Bjarn. 70.
ein-reikull, adj. straying alone, Bs. i. 243.
ein-rendr, part. having a single stripe (of cloth), Nj. 96, v.l.
Ein-riði, a, m., pr. name, also Eind-riði, mod. Indriði, but freq. in good MSS. spelt ein-, Mork., Ó. H., Orkn.; it properly means the great rider. β. nickname of Thor the god of thunder from his driving in the clouds, Edda (Gl.); cp. reið, thunder.
ein-rúm, n. a privy; í einrúmi, privately.
ein-ræði, n. self-will, obstinacy, Fms. ii. 254, Ld. 4, 188, Mork. 83.
ein-rænligr, adj. singular, strange, odd, Fms. vi. 217.
ein-rænn, adj. of singular temper, self-willed, Eg. 573, Fms. ii. 154, iii. 202, Bs. i. 144, in the last passage probably a false reading, = einvænn.
ein-samall, adj., einsömul, einsamalt, pl. einsamlir, etc., alone, rarely, in old writers, who use einn saman in two words, and it only occurs in later MSS., Fas. i. 91, iii. 469 (paper MSS.)
ein-seta, u, f. hermitage, Hom. 26, Mart. 125. COMPDS: einsetu-kona, u, f. a female anchorite, Bs. i. 478, Ld. 332, Hkr. i. 316. einsetu-líf, n. and einsetu-lifnaðr, m. the life of an anchorite, Bs. i. 204, Stj. 154, 158. einsetu-maðr, m. an anchorite, Fms. i. 145. einsetu-munkr, m. a hermit, Greg. 70, 655 iii. 4.
ein-setja, setti; e. sér, to resolve firmly.
ein-skapan, f. the right to fix one's own terms, Orkn. 214, Fms. xi. 24.
ein-skepta, u, f. stuff woven with a single weft, a kind of flannel.
ein-skilt, n. adj. taken aside for a private purpose, (Fr.)
ein-skipa, adj. with a single ship, Fms. ii. 5, vii. 214, ix. 499.
ein-skírr, adj. quite clear; e. veðr, Njarð. 374.
ein-skjaldar, gen. as adv. under one shield, acting together, Fms. ix. 249.
ein-skora, að; e. hug sinn, to make one's mind up, Bær. 11.
ein-skærligr, adj. pure; e. rödd, a pure voice, Thom. 151.
ein-skærr, adj. pure; e. náð, pure grace.
ein-sköpuðr, m. a sole judge or umpire, Lex. Poët.
eins-ligr, adj. (-liga, adv.), alone, by oneself, Sks. 2: singly, Fms. i. 139, Stj. 184: especial, Magn. 512: gramm. singular, Skálda 185, 191.
ein-staka, adj. single, isolated (with the notion of few, now and then, here and there); e. víg, Fms. xi. 99; e. slög ok skeinur, Háv. 50; e. kossar, Fb. i. 304; e. vísur, extemporised ditties (hence staka, a ditty), Fbr. 69.
ein-stakr, adj. = einstaka. β. mod. famous, notorious, chiefly in a bad sense; e. armingi, svíðingr, þjófr, galdramaðr, etc.
ein-stapi, a, m. a kind of fern, pteris aquilina, Str. 45.
ein-stigi, a, m. a single path, so narrow that only one can pass. Eg. 576, 577, 583, Fær. 267, Rd. 246, 247, Fms. ii. 110, viii. 49.
ein-strengja, d, to resolve firmly, Fms. iii. 49: reflex. to grow bold, ix. 50.
ein-stæðingr, m. an orphaned (bereft) person, einstæðings-skapr, m. a state of bereavement.
ein-stæðr, adj. left alone, bereaved, widowed, Hðm. 5.
ein-sýnn, adj. = eineygr, one-eyed, Fas. i. 41, Fms. ii. 138, x. 301. β. at einsýnu, clearly, evidently, Hom. 5.
ein-sætt, n. adj. evident, what clearly ought to be done; e-t er e., i.e. that and nothing else is to be done; ok er þér e. at þjóna eigi lengr fjanda, Fms. ii. 39, 124, vi. 154, 242, vii. 19, 25, 27, Boll. 342, Orkn. 408.
ein-tal, n. private conversation, Nj. 103, Fms. i. 205, iv. 145, 308, vi. 11, vii. 103, Mork. 176.
ein-talat, part., verða e-t um e-t, to speak of nothing but that, Ísl. ii. 245.
ein-teiti, adj. quite merry, in high spirits, Eg. 526, Fms. iv. 167.
ein-tómi, adj. at one's ease, undisturbed, Orkn. 266.
ein-tómis, adv. alone.
ein-tómr, adj. sole, alone, sheer.
ein-trjánungr, m. made of one piece of wood, Karl. 96, v.l.
ein-vala, adj. ind. chosen, excellent (Lat. egregius); e. kappi, a great champion, Stj. 512: e. ker, a chosen vessel, of a saint, Orkn. 226, Bs. ii. 148; e. lið, chosen, picked troops, Fær. 79, Stj. 480; e. maðr, a choice man, Blas. 37; e. riddari, a fine horseman, Stj. 450.
ein-vald, n. monarchy, sovereignty, Stj. 499; koma einvaldi á landit, to make the country (i.e. the Icel. Commonwealth) submit to the monarch, Fms. ix. 435; tíundi vetr einvalds hans, the tenth year of his reign, x. 161. COMPDS: einvalds-höfðingi, a, m. a monarch, Ann. 492. einvalds-konungr, m. an absolute king, Fms. i. 4, Eg. 6, 118, 263. einvalds-riki, n. an empire, Stj. 576, Fms. i. 19.
ein-valdi, a, m. and ein-valdr, s, m. a monarch, Fms. i. 2, iv. 126, Eg. 6, Fb. i. 40.
ein-valinn = einvala, Bs. ii. 70, 183.
ein-veldi, n. = einvald.
ein-verðugr, adj. = einvirðuligr, (Fr.)
ein-vili, a, m. self-will, Fms. x. 418.
ein-virðing, f. one's own choice, Bs. ii. 46, H. E. i. 523.
ein-virðis, adv. in particular, Mar. 49, 139.
ein-virðuliga, adv. (-ligr, adj.), especially, Lv. 37, H. E. i. 518.
ein-virki, also ein-yrki, a, m. [verk]. a single worker, one who works single-handed, a poor husbandman that has no servants; the einyrki is reckoned partly as bóndi, and not cottager; he could serve as a neighbour (búi) in case of his property amounting to two cows' value per head of his household (wife and children), Grág. i. 145, defined in ii. 42, 43: the Norse sense of the word, Gþl. 438, cp. Jb. 184: in N. G. L. i. 199 distinction is made between bændr, einhleypingar, and einyrkjar.
ein-vist, f. in the phrase, vera einvistum, to live alone, 625. 88, Bs. n. 45.
ein-vígi, n. [A. S. ânvig], a single combat; distinction is made between the hólmganga (q.v.) and einvígi, the rules of einvígi being plain, cp. the curious passage in Korm, 84; Edda 18, Nj. 33, Fms. vii. 229. COMPD: einvígis-maðr, m. one who fights in single combat, Fms. x. 88.
ein-voldugr, adj. absolute, Fs. 17.
ein-vænn, adj. [ván]: medic., liggja e., to lie in a hopeless state, to be sinking fast, Bs. i. 353; hón hafði aldri orðit einvænni, her life had never been in greater danger, id.; fylgði bæði svefnleysi ok matleysi, ok þótti hann þá einvænn vera, and they thought he was in a hopeless state, 144, (Ed. emrænn, which no doubt is a misspelling in the MS.)
ein-vörðum, adv. specially, D. N., Sks. 787.
ein-þykkr, adj. (ein-þykkni, f.), stubborn, self-willed, Fb. i. 543.
ein-æri, n. [ár]. a termof one year, D. N.
ein-ærr, adj. lasting one year, D. N.
ein-æti, n. pl.; eta einætum, to eat 'off-hand,' Glúm. 340, cp. Edm. Head's Transl. 24.
ein-örð, mod. einurð (Norse form einarð), f. [einarðr], frankness, boldness, fairness; vit ok e., Fms. ix. 333; ef þú vilt heldr trúa lygi ... en e., rather to believe a lie than simple truth, Eg. 63; e. ok vinátta, frankness and friendship, Ísl. ii. 234; þá munu þér ætla, at sá muni eigi e. til hafa við at ganga, that he has not the fairness (boldness) to confess, Ld. 172, Fms. ii. 32; nú vilju vér sýna e. várrar frásagnar, we will shew the fairness of our story, viii. 48. β. faith, fidelity; at engi skjoplisk í einurðinni (fidelity) við annan, Ó. H. 61; að landfólkit mundi snúit frá einörðinni við konung, 177; fáir munu nú vera í Noregi þeir er einörð sinni haldi nú við mik, 194. γ. in mod. usage, einurð means frankness, as opp. to shyness; thus einarðar-lauss, adj. = shy: einarðar-leysi, n. shyness, einarðar-lítill, adj. rather shy, whereas in old writers these words mean faithless or irresolute; verða einarðar fátt, to fail in courage, Nj. 208; einarðar-lauss, wavering, Al. 71, Sks. 357, N. G. L. ii. 420: einarðar-maðr, m. a stedfast, trusty man, Sturl. ii. 64: einarðar-skortr, m. = einurðarleysi, Nj. 208, v.l.
EIR, m. [Lat. aes; Goth. aiz; A. S. âr; Engl. ore; O. H. G. er; Hel. erin; Germ. erz] :-- brass, Stj. 340, 656. 7, Greg. 80, Hkr. i. 265, Fms. x. 284. COMPDS denoting brazen, of brass: eir-altari, m. a brazen altar, Stj. eir-baugr, m. a brazen ring, Fb. i. 370. eir-hestr, m. a brazen horse, Merl. eir-hjálmr, n. a brazen helmet, Stj. 461. eir-ketill, m. a brass kettle, Grág. i. 504, Eg. 396. eir-kross, m. a brazen cross, Vm. 49. eir-kyrtill, m. a brazen cloak (used for torment), Blas. 46, 655. 14. eir-lampi, a. m. a brass lamp, Jm. 2. eir-ormr, m. a brazen serpent, Stj. 333. Numb. xxi. 9. eir-penningr, m. a penny of brass, Post. 645. 78. eir-skjöldr, m. a brazen shield, Stj. 461. 1 Sam. xvii. 6. eir-stólpi, a, m. a pillar of brass, Stj. 564. eir-teinn, m. a wire of brass, Fms. ii. 129. eir-uxi, a, m. an ox of brass (image), Stj. 2 Kings, xvi. 17.
EIR, f. peace, clemency; this word occurs several times in old poetry (Kormak), but not in prose, cp. Lex. Poët., and in COMPDS: eirar-samr (eir-samr), adj. mild; eirar-lauss and eirar-vanr, adj. merciless, martial. II. one of the heathen goddesses, Edda.
eira, ð, [A. S. ârian = parcere], to spare, with dat.; hafa allir hlutir unnit eiða at e. Baldri (not to hurt Balder), Edda 37; hann eirði öngu hvárki í orðum né verkum, he spared naught either in word or work, Nj. 184, Fms. vii. 312; at þeir skyldu e. konum ok kirkjum, spare women and churches, Sturl. iii. 40; e. undan e-u, to yield; höfum vér lengi undan eirt fjandskap yðrum, Ld. 204; kvað hann þá ekki mundu tjá at letja sik, kvaðsk lengi hafa undan eirt, Fms. vii. 244; ok meir þykjumk vér undan eira, Sturl. i. 72; eptir þetta ríða þeir Ögmundr í brott, ok eirir hann undan þá enn fyrst, iii. 103. β. impers., e-m eirir e-t illa, it displeases one, i.e. to feel ill at rest with a thing; illa eirði mér fall þitt, Flóv. 29; Eiríki konungi eirði þetta stórilla, Fms. i. 19; honum eirir illa ef hann hefir eigi sitt mál, Ísl. ii. 236; Bergi eirði hit versta, Fs. 53; eira vel (ironically), to be well pleased, meira efni hefir hann til eldingar en honum megi vel eira inni at vera, 45: to do for one, vitum hve oss eiri öl þat er Bárðr of signdi, let us see how Bard's draught will agree with us, Eg. ch. 44 (in a verse); Egill fann, at honum mundi ekki svá búit eira, E. felt, that this would not do, Eg. 552. In mod. usage, eira means to feel at rest (= una), of a man or beast who is restless or runs from one place to another,--it is said 'hann eirir hvergi,' he can nowhere rest; the other senses are obsolete.
eira, u, f. rest, = eirð.
eirð, f. clemency, mercy, Fms. ix. 36, v.l, Hkr. iii. 257, Gullþ. 48, O. H. L. 40. 2. mod. rest, quietness; pl. ú-eirðir, uproar, tumult.
eirinn, adj. forbearing, Bs. i. 766; ó-eirinn, overbearing, mod. restless.
eir-ligr, adj. brazen, Stj. 377.
EISA, u, f. [Swed. ässia; Norse eisa and esja], glowing embers, Edda (Gl.), esp. in the allit. phrase, eisa ok eimyrja.
eisa, að, in the phrase, e. eldum, to shower down embers, Fas. ii. 469: poët., ganga eisandi, to go dashing through the waves, of a ship, Hkv. 1. 2; láta skeiðr e., id., Sighvat; vargr hafs eisar, the sea-wolf (the ship) goes dashing, Edda (in a verse); eisandi uðr, foaming waves, Bs. i. 483 (in a verse), vide Lex. Poët.
eiskald, n., poët, the heart, Edda (Gl.), Lex. Poët.: in pl., eisköld, Fm. 27.
eiskra, að, to roar or foam, rage; gékk hon útar ok innar eptir gólfinu eiskrandi, Ísl. ii. 338; görvir at eiskra, enraged, Hðm. 11; hann eiskraði þá mjök ok hélt við berserksgang, Fas. i. 524; eiskraði sút í berserkjunum, 425: in mod. usage, það ískrar í honum, it roars within him, of suppressed rage.
EISTA, n., gen. pl. eistna, a testicle, Sturl. ii. 182, Fas. ii. 342, Bs. i. 615, Fb. ii. 161; sels-eista, a nickname, Fbr.
EITILL, m. a nodule in stone, iron, or the like; hence the saying, harðr sem e., 'hard as a flint,' poët. name of a giant, Edda (Gl.)
eitla, að, in the phrase, eitla augum, 'to set the face as a flint,' Sks. 230 B.
EITR, n., gen. eitrs, [A. S. âtor; O. H. G. eitar; Dan. ædder; Old Engl. atter-cop; the spider is in A. S. âtor-coppa, whence Dan. ædder-kop = cup of poison] :-- poison, Bær. 15, Fms. vi. 166, viii. 303, Edda 155 (pref.), Al. 49, Fas. i. 522 (in a verse).
eitra, að, to poison, Ann. 1360: part. eitraðr, empoisoned.
eitr-á, f. a poisonous stream, Edda 42.
eitr-blandaðr (eitr-blandinn), part. poisoned, Rb. 358.
eitr-blástr, m. inflammation from poison, Bs. ii. 95, 157.
eitr-bólginn, part. swoln with poison, Greg. 79.
eitr-dalr, m. dales with rivers of poison, Vsp. 42.
eitr-drep, n. deadly poison, mortification, Stj. 97.
eitr-dropi, a, m. a drop of poison, Vsp. 44.
eitr-drykkr, m. a poisoned draught, Fas. iii. 392.
eitr-eggjaðr, part. having a poisoned edge, Fms. iii. 78.
eitr-fár, adj. glittering (of poison), venomous (of snakes), Edda (Gl.)
eitr-fluga, f. a venomous insect, Bs. ii. 183.
eitr-fullr, adj. full of poison, Magn. 470.
eitr-herðr, part. tempered in poison (of steel), Bret.
eitr-kaldr, adj. deadly cold, Lex. Poët.
eitr-kveisa, f. venomous sore, a nickname, Fms.
eitr-kvikendi, n. a poisonous animal, Sks. 88, Stj. 253, Al. i, 623. 26.
eitr-kvikja, u, f. poisonous yeast, Edda 3.
eitr-ligr, adj. poisonous, Stj. 91.
eitr-maðkr, m. a venomous maggot, Stj. 97.
eitr-naðra, a, u, f. a poisonous adder.
eitr-ormr, m. a viper, Stj. 37, 96, Rb. 344, Fms. vi. 164.
eitr-tandraðr, adj. = eitrfár, Al. 168.
EK, pers. pron., mod. eg, proncd. ég or jeg; eg occurs as early as in MSS. of the 15th century, Arna-Magn. 556 A; jak, Fms. x. 287, cp. the mod. Swed. form and the mod. Icel. jeg; old poets make it rhyme with ek, as, Halldórr ok ek | höfum engi þrek, Korm. 154 (in a verse), cp. Ld. 108: [Ulf. ïk, but ek on the Golden horn and on the stone in Tune; A. S. ic; Engl. I; Germ. ich; old Swed. jak, mod. jag; Dan. jeg; cp. Lat. ego, Gr. GREEK] :-- I, Nj. 10, 30, 132, etc. 2. in poetry and old prose a pronominal 'k or 'g is suffixed to the verb; em'k búinn annan í at nefna, Grág. i. 103; ek em'k, 623. 56, Blas. 41, Mork. 89, 94, 99, 104, Vþm. 8, Ls. 14, Ad. 1, Post. 645. 33; jók'k, 'I eked' (added), Íb. (pref.); vas'k þar fjórtán vetr, ch. 9; þá er ek var'k á bænum, Blas. 40, Hm. 12; ek bað'k, Post. 645. 54; ek kom'k, Skm. 18; ek sit'k, Mork. 168; ek finn'k, 141; ek nam'k, 73; sá'k, 75; ek sé'k (video), 103, 168, Fms. xi. 110; mun'k-at ek, Mork. 50; svá ek vind'k, Hm. 156; ok rít'k á þessa lund, Skálda (Thorodd) 166; sjá'k (sim), Mork. 183: g before k becomes by assimilation k, e.g. hyk'k = hygg'k, Skm. 5: the pronominal k is inserted between the suffixed negative and the verb, ek skal'k-a, hef'k-a, mon'k-a, sa'k-a, ma'k-a, veit'k-a, or skal'k-a ek, hef'k-a ek, etc.: even a double k after a diphthong, siá'kk (sim), Mork. 89, 134, but chiefly in poetry with the suffixed negative, e.g. ek sé'kk-a: this form is obsolete, whereas the suffixed g (or k) in bisyllables or after a vowel is more freq.; svá at ek fæ'k eigi leyzt mik, Edda 20; er ek vilda'g helzt, Fms. xi. 146; eigi munda'k trúa, Edda 32; ef ek lifi ok mega'k ráða, 34; þá hafða'k bundit með gresjarni, id.; sem önga frægð muna'k af hljóta, 20; sýnda'k bæði þeim ok Sæmundi, Íb. (pref.); þá er ek var heima heyrða'k sagt, Edda 81; er ek aeva kenni'g, Hm. 164; draums ætli'g þér, Hdl. 7; þorða'g, Ad. 1; ræka'g, mætta'g, Stor. 8; sky't ek ok ræ'k (ræ'g, v.l.), Fms. vi. 170 (in a verse); líkara at ek vitja'g hingat þessa heita, Eg. 319; næða'k (or næða'g), if I could reach, Eb. 70 (in a verse); at ek nemni þá menn alla ok beiði'g, Grág. ii. 317; vilja'k, I will, Ht. 1; þvíat ek ætla'g, Ó. H. 59; ok náða'k svá öllu ríki þeirra, 74; þvíat ek trúi'k yðr bezt, 88; ek setta'k, Mork. 62; flytta'k, 94; geri'k, heyrða'k, 36; mæli'g, 39; ek vetti'g, 175; tefli'g, 186; setta'g, lagða'g, id.; vilda'g, 193; vide Lex. Poët. and the word '-at' [p. 2]: sometimes a double pronoun occurs, g and k, mátti'g-a'k, Og. 32; bjargi'g-a'k, Hm. 153; stöðvi'g-a'k, 151; hversu ek má'k, Fms. vi. 102; vide Lex. Poët, and Frump. 228 sqq.
B. DAT. AND ACC. are from a different root :-- dat. mér, [Ulf. mis; Germ. mir; lost in Dan.], Nj. 10, etc. etc.; acc. mik, mod. mig, which form occurs even in MSS. at the beginning of the 14th century, e.g. Hauks-bók: mek occurs now and then in MSS., e.g. O. H. L., N. G. L., Sks. B, else it is rare and obsolete, Al. 42, Ó. H. 107, [Ulf. mik; A. S. mec; Engl. me; Germ. mich; Dan. mig.] As the word is so common, we shall only mention the use of mik which is special to the Scandinavian tongue, viz. its use as a verbal suffix. The ancients had a double form for the reflexive; for 1st pers. -mk, i.e. mik suffixed to the plur. of the verb; for the 3rd pers. -sk, i.e. sik suffixed to sing. and plur. alike; thus, ek (vér) þykkjumk, I (we) seem to myself (ourselves); but hann þykkisk, he seems to himself; þeir þykkjask, they seem to themselves: the -mk was later changed into -mz, or -mst of editions and mod. use; but this is a grammatical decay, as if both -mst and -st (þykjumst and þykist) arose from the same reflex. sik. 1. the subject may be another person or thing (plur. or sing.) and the personal pronoun mik suffixed as object to the verb, a kind of middle voice found in very old poems, and where it occurs freq. it is a test of antiquity; in prose it is quite obsolete: jötna vegir stóðum'k yfir ok undir, the ways of giants (i.e. precipices) stood above and beneath me, Hm. 106; er lögðum'k arm yfir, the lass who laid her arms round me, 108; mögr hétum'k fögru, my son promised me fair, Egil; hilmir buðum'k löð (acc.), the king gave me leave, i.e. bade me, sing, Höfuðl. 2; úlfs bagi gáfum'k íþrótt, the wolf's foe (Odin) gave me the art (poetry), Stor. 23; Ragnarr gáfum'k reiðar mána, R. gave me the shield, Bragi; þat erum'k sýnt, it is shewn to me, id.; stöndum'k ilmr fyrir yndi, the lass blights my joy, Kormak; hugr tjáðum'k, courage helped me, Egil; snertum'k harmr við hjarta, grief touches me to the heart, Landn.; stöndum'k til hjarta hjörr, the sword pierces me to the heart, Fm. i; feldr brennum'k, my cloak catches fire, Gm. 1; draum dreymðum'k, I dreamed a dream; grimt várum'k hlið, the gap (breach) was terrible to me, Stor. 6; hálf ván féllum'k, half my hope failed me, Gráfeldar-drápa; heiðnir rekkar hnekðum'k, the heathen men turned me out, Sighvat; dísir hvöttum'k at, the 'dísir' hooted us, Hðm. 29; gumi görðum'k at vigi, the man made us fight, id.; lyst várum'k, it list me, Am. 74: very common is erum'k, 'tis to me (us); erum'k van, I (we) have to expect; mjök erum'k tregt tungu at hræra, 'tis hard for me to move the tongue, i.e. the tongue cleaves to my mouth, Stor. 1, 17, Ad. 16. 2. sometimes oneself is the subject, freq. in prose and poetry, either in deponent verbs or as reflex. or recipr.; at vit skilim'k sáttir, Ó. H. 119; at vér komim'k, that we shall come, 85; finnum'k hér þá, 108; ef vér finnum'k, 111; ek skildum'k við Ólaf konung, 126; ef ek komum'k í braut, 140; sigrom'k, if I gain the victory, 206; æðrom'k, 214; ef ek öndum'k, if I die, Eg. 127; ek berum'k, I bear myself, Grág. ii. 57, Mork. passim; ek þykkjum'k, þóttum'k, ráðum'k, látum'k, setjum'k, bjóðum'k, skildum'k, kveljum'k, etc., = ek þykisk, þóttisk, ræðsk, lætsk, setsk, býðsk, skildisk, kvelsk, etc.: even at the present day the forms eg þykjumst, þóttumst are often used in writing; in other words the suffix -mst (-mk) is almost obsolete. β. the obsolete interjection er mik = I am; vel er mik, well is me (= 'bless me!'), O. H. L. 71; æ er mik, ah me! 64; kendr er mik, I am known, 66: with a reflex. notion, hvat er mik at því, what is that to me? Skv. 1. 28; er mik þat undir frétt þeirri, that is my reason for asking, Grág. i. 19 :-- this 'er mik' is clearly the remains of the old erum'k.
C. DUAL AND PLUR. also from a different root: 1. dual vit, mod. við, a Norse form mit also occurs, Al. 170, 171, [cp. mi, Ivar Aasen] :-- we two; gen. and dat. from a different root, okkar and okkr, [cp. Goth. ïggqis; A. S. inc and incer; O. H. G. inch and inchar; Ivar Aasen dikke and dykk] :-- our. 2. plur.: α. nom. vér and vær, the last form now obsolete, [Goth. veis; A. S. and Engl. we; Germ. wir; Dan. vi] :-- we. β. gen. vár, mod. vor, Eg. 524, Fms. viii. 213, 398, etc. γ. dat. and acc. oss, [Goth. uns (acc.), unsis (dat.); A. S. us; Germ. uns; Swed. oss; Dan. os] :-- us: it need only be noticed that in mod. familiar usage the dual--við, okkr, okkar--has taken the place of the plural, vér, oss; but that in written books the forms vér, oss are still in freq. use, except in light or familiar style; old writers, on the other hand, made a clear distinction both in speech and writing.
EKJA, u, f. [aka], a carting, carrying in a cart; tóku þá sumir til ekju, en sumir hlóðu heyinu, Eb. 260; cp. Swed. åska, vide áss [p. 46]. COMPD: ekju-vegr, m. a cart-road, D. N.
EKKI, a, m. [akin to öngr, Lat. angustus], as a medic, term, a convulsive sobbing, caused by the repression of tears, Fél. ix. 208, Hkv. 2. 43, Skv. 1. 20, Gísl. 64 (in a verse), Rafns S. (in a verse), Am. 44, Hkr. iii. (in a verse of Sighvat), Stor. 2, where we ought to read, því at ekki stendr höfugligr í (not 'ór') hyggju stað, because a heavy sobbing oppresses, stifles my breast; angrs ok ekka, Stj. 428, (freq.)
ekki, adv. not, vide eingi.
ekkill, m. a widower, akin to the preceding; freq. in mod. use; that no reference from an old writer is on record seems to be a mere
accident. II. poët. name of a sea-king, Edda (Gl.): botan., Ekkilsjurt, Achillaea L., Bb. 3. 75.
ekkja, u, f. [Swed. enka and Dan. enke shew that the root consonants are nk; this word is peculiar to the Scandin. tongue; even Ulf. renders GREEK by vidovo, which is the Lat. vidua] :-- a widow, Grág. i. 108, 306, Blas. 21, Bs. ii. 161, Fas. i. 223. COMPDS: ekkju-búnaðr, m. widow's weeds, Stj. 197. ekkju-dómr, m. widowhood, Stj. 197. ekkju-nafn, n. a widow's name, widowhood, Fas. i. 223, Am. 98 (MS. ekkiunam clearly a false reading = namn). ekkju-skapr, m. widowhood, Fms. x. 433. ekkju-sonr, m. a widow's son, 656 A. ii. In Edda 108 there is a distinction between hæll, a widow whose husband is slain, and ekkja, the widow of one who died a natural death; hæll is merely a poët. word and obsolete, but ekkja is in full use. In old poetry ekkja is used = a lass, girl, cp. Lapp. akka = Lat. mulier; cp. also Lex. Poët.
ekla, u, f. dearth, want, Sks. 218, v.l.; Vell-ekla, Dearth of Gold, the name of a poem, Hkr.; suml-e., scarcity of drink, Eg. (in a verse): the word is rare in old writers, but still in use in Icel., e.g. hey-e., scarcity of hay; matar-e., dearth of meat; vinnu-fólks-e., scarcity of servants.
ekla, adv. scarcely; þeir Helgi tóku e. til matar um kveldit, konungr spurði hvárt þeir væri sjúkir, Fms. v. 317 (GREEK)
EKRA, u, f. [from akr, p. 10], an acre, corn-field, Landn. 125, Al. 52, N. G. L. i. 217, Stj. 400. Judges ix. 32.
ektar- and ekta-, [Germ. echt], adj. genuine, mod. (vide ei). β. wedded; taka til ekta, to marry: chiefly used in COMPDS, ekta-maðr, m. a husband; ekta-skapr, m. matrimony, etc.; ektar-kona, u, f. a wedded wife, occurs in D. N. i. 591, (mod.)
ÉL, n., spelt iel, Edda (Kb.) 72, Fms. xi. 136; él, Hom. 109; gen. dat. pl. éla, élum; mod. élja; éljum, inserting j; [cp. Dan. iling] :-- a snow-shower; the proverb, öll él linna um síðir, every 'él' comes to an end; él eitt mun vera, ok skyldi langt til annars slíks, Nj. 200; þá görði él mikit ok illviðri, Fms. i. 175; élum ok hreggi, x. 135, xi. 136, 137; drífu-él, Orkn. 414; meðan él dró á, 396; í éli einnar stundar, 656 B. 12; él augna (poët.), tears, Edda 72. β. metaph. a shock, uproar, Hom. 109: a hot fight, ok verðr et harðasta él, Fms. xi. 32. élja-drög, n. pl. (qs. élja-dróg, f. ?), streaks of snow-showers seen far off, etc.
elda, d, mod. also að, [eldr], to light, kindle a fire, with dat. of the fuel; e. viði, Grág. ii. 211, 338; ef þeir e. görðum, grindum eðr andvirki, Gþl. 422: absol., at vér eldim úsparliga í Hvammi, Sturl. i. 67: to heat, warm, þá skulu þeir e. hús at manntali, Jb. 225; e. ofn, Hkr. iii. 115: metaph., elda hug e-s, to kindle one's mind, Hom. 107; ek skal yðra húð e. knáliga með klungrum (make you smart), Stj. 395; e. vita, to kindle a beacon, Orkn. 264; en þó eldi hér lengi af með þeim bræðrum, the spark of resentment was long felt among the brothers, Lv. 34; e. járn, to forge iron, Rkv.: the phrase, elda grátt silfr, to be bad friends, is a metaphor taken from smelting drossy silver that cannot stand the fire; þeir Stórólfr eldu löngum grátt silfr, en stundum vóru með þeim blíðskapir, Fb. i. 522. 2. to cook, or gener. to expose to a light fire. II. reflex. to be kindled; má vera at eldisk hér langr óþokki af, it may be that long ill-feeling will be kindled therefrom, Lv. 50.
eldask, d, [aldr], to grow old; eldisk árgalinn nú, Fms. vi. 251; er þá tók mjök at eldask, viii. 108; hann tekr nú at eldask (MS. öldask) mjök, xi. 51; ek finn at ek eldumk, en þverr kraptrinn, Orkn. 464; þeir hrymask eigi né eldask, Rb. 346. β. part. eldr, old, worn by age; Gísli kvaðsk eldr vera mjök frá úfriði, Sturl. iii. 10: equivocal is the phrase, eldir at ráðum ok at þrotum komnir (in the dream of king Sverrir), Fms. viii. 108, cp. Orkn. ch. 34. γ. impers. in the phrase, nótt (acc.) eldir, the night grows old (cp. elding); þá er nótt eldir, Fas. i. 147.
eld-bakaðr, part. baked on embers, Stj. 595. 1 Kings xix. 6.
eld-beri, a, m. a brasier, lantern, H. E. ii. 107, Pm. 26, 73, Jm. 12, Vm. 164; eldbera-ker, id., Pm. 106.
eld-borg, f. a volcanic crag, vide borg.
eld-bruni, a, m. fire, conflagration, D. N.
eld-böllr, m. a fire-ball, Dipl. v. 18.
eld-fimr, adj. inflammable, easily catching fire, Sks. 427.
eld-fjall, n. a fire-hill, volcano.
eld-færi, n. pl. an apparatus, for striking fire, tinder-box, Jb. 145.
eld-gamall, adj. [from Dan. ældgammel = Icel. elli-gamall], stone old, (mod. word.)
eld-glæringar, f. pl. 'fire-glare,' seen in darkness.
eld-gos, n. 'fire-gush,' a volcanic eruption.
eld-gróf and eld-gröf, f. a 'fire-groove,' Ísl. ii. 405, 417, Eb. 272, v.l.
eld-gýgr, m. a crater.
eld-gögn, n. pl. cooking-vessels, D. N.
eld-heitr, adj. hot as fire.
eld-hraun, n. a 'fire-field,' lava-field.
eld-hús (elda-hús, Eg. 397, 603, Sturl. iii. 219, Gþl. 344), n. the 'fire-house,' i.e. the hall or parlour, one of the chief rooms in ancient dwellings, where the fire was kept up, used synonymously with eldaskáli, but opp. to stofa, the ladies' room; stofa, eldhús, búr, Grág. i. 459; stofu-hurð, búr-hurð, eldahús-hurð, Gþl. 344, H. E. i. 495; eldhús eðr stofur, Grág. i. 468; gauga milli stofu ok eldhúss, Fbr. 164; cp. Gísl. 14, 15, 97, (Mant.) 324, Eb. ch. 52, vide new Ed. 98, v.l. 1, 3, 4; gékk Þorgerðr þegar inn í eldahús, Eg. 603; eldhúss dyrr, Lv. 89, Ld. 54, Sturl. iii. 218, 219; eldhúss-skot, n. id., cp. Eg. 397; eldhús-hurð, f. the hurdle of an e., N. G. L. i. 38, Gþl. l.c.; eldhús-fífl, n. a 'fireside fool,' an idiot who sits all day by the fire, Fas. ii. 114; in Sturl. iii. 219 eldahús and skáli seem to be used differently. β. it may also be used of any room having a hearth and fire, eldahús ... var þat brott frá öðrum húsum, Eg. 203; and even of a kitchen, 238, cp. Nj. 75. In mod. usage eldhús only means a kitchen.
eldi (elþi, Grág.), n. [ala], feeding, maintenance, Grág. i. ii 7, 143: the person maintained, 236: in mod. usage esp. of keeping another's lambs, sheep, in winter, hence lambs-eldi, 'lambs-keep,' an obligation on every householder to feed a lamb for the priest in winter; elda-skildagi, m. the time when the lambs are sent back (middle of May); the phrase, skila úr eldum, to send back (lambs): eldis-hestr, m. a horse kept in stall, opp. to útigangs-hestr. 2. a thing born; mislit eldi, Stj. 179. Gen. xxxi. 8; e. þat er fram fer af kviði konunnar, 656 B. 7; skaltú þiggja þat at Guði at hann gefi þér gott eldi, Mar. 3, 6, 19; komask frá e. sínu, to be delivered of a child, Fas. iii. 276; cp. upp-eldi, breeding.
eldi-brandr, m. fire-wood, fuel, Grág. ii. 261, Fms. ii. 82, viii. 358, v.l., Fbr. 97: a fire-brand, Stj. 402, Fs. 45, Þiðr. 332, Grett. 117: metaph., Post. 645. 84.
eldi-ligr, adj. elderly, Fas. i. 120, Mag. 5.
elding, f. firing, fuel, Scot. eilding, Grág. ii. 338, 358, Fs. 45; eldingar-steinar, (bituminous?) stones to make a fire, Karl. 18: smelting metals, gull er stenzk e., gold which resists the heat of the crucible, Grág. i. 501; cp. elda grátt silfr. II. lightning, also in plur., Fms. x. 30, xi. 136, Fas. i. 372, Sks. 229, Stj. 300, Al. 41: eldinga-flug, n. a flash of lightning, Rb. 102: eldinga-mánaðr, m. the lightning month, id.
elding, f. [aldr], the 'eld' or old age of the night, the last or third part of the night; allt frá eldingu ok til miðs aptans, Hrafn. 7; vakti Þórhildr upp sína menn þegar í elding, Fms. ii. 231; í elding nætr, vii. 214; kómu í elding nætr á Jaðar, Ó. H. 117. The ancients divided the night into three equal parts, of which the last was called either ótta (q.v.) or elding, (þá er þriðjungr lifir nætr, i.e. where the third part of the night is left): the mod. usage is, það er farið að elda aptr, it begins to rekindle; and aptr-elding, rekindling, as though 'daybreak' were from fire 'eldr;' but in old writers 'aptr' is never joined to these words (Anal. 193 is taken from a paper MS., cp. Fb. iii. 405, l. 6); the phrase elding 'nætr' also shews that the word refers not to daylight, but to night, and means the last part of the night, opp. to midnight, mið-nætti.
eldi-skíð, m. a log of fire-wood, Fs. 6, Þiðr. 262; loganda e., a fire-brand, Stj. 413.
eldi-stokkr, m. a log of fire-wood, Glúm. 338.
eldi-torf, n. turf for firing, Ísl. ii. 112, Dipl. v. 23, Bs. ii. 135.
eldi-viðr, m. fire-wood, Fms. ii. 82, vii. 97, K. Þ. K. 90: but, as Icel. is barren of trees, eldiviðr means fuel in general, peat, etc., Orkn. 16; torf-skurð svá sem hann þarf til eldividar, digging peat for fuel, Vm. COMPDS: eldiviðar-fátt, n. adj. wanting fuel, Fbr. 97. eldiviðar-lauss, adj. short of fuel. eldiviðar-leysi, n. want of fire-wood (fuel), Fms. vi. 146, Stj. 150. eldiviðar-stika, u, f. a stick of fire-wood, Stj. 268.
eld-ker, n. = eldberi, Am. 5.
eld-knöttr, m. a fire-ball.
eld-kveykja, u, f. kindling fire, Nj. 194: metaph., 625. 74, Mork. 7.
eld-ligr (elligr, Al. 65), adv. fiery, of fire, Greg. 19, Niðrst. 6, Fas. iii. 414, Sks. 208, Rb. 442, Stj. 98.
eld-neyti, n. fuel, Gþl. 369.
eld-næmr, adj. easily catching fire, Sks. 427, Fms. xi. 34, Mork. 7.
ELDR, m., gen. ellds, also spelt ellz, [a word that may be taken as a test of Scandin. races; Dan. ild; Swed. äld; for the Teut. nations use the word feuer, fire, which is wanting in Scandin., though used by old Icel. poets, who probably borrowed it from A. S.; on the other hand, Ulf. constantly renders GREEK by fon, Icel. funi, q.v.; in A. S. poetry and in Hel. äled = incendiary occurs a few times, and älan = Lat. urere (Grein and Schmeller); Rask suggests a Finn. origin] :-- fire. In cold climates fire and life go together; hence the proverb, eldr er beztr með ýta sonum, ok sólar sýn, fire is best among the sons of men, and the sight of the sun, Hm. 67: in reference to the healing power of fire, eldr tekr við sóttum, fire consumes (cures) fevers, 138; sá er eldrinn heitastr er á sjálfum brennr, Grett. 136 new Ed.: allit., e. né járn, fire nor iron, Edda 82; hvárki egg né eld, 162; eldr (sparks of fire) hraut or sverðum þeirra, Flóv. 29; e. þótti af hrjóta er vápnin kómu saman, Sturl. iii. 187, vide Fms. i. 292, vi. 153, vii. 338 (MS. ell), viii. 74, 202, x. 29. Nj. 74, Eluc. 19, 625. 178. β. the eruption of a volcano, Bs. i. 803, 804; jarð-eldr, 'earth-fire,' subterranean fire. COMPDS: elds-bruni, a, m. burning of fire, Stj. elds-daunn, m. smell of fire, Finnb. 242. elds-gangr, m. the raging of fire, Fms. i. 128, x. 29, Sturl. iii. 132, Bs. i. 327, Orkn. 368, 458, Sks. 141. elds-glór, n. glare of fire, Fas. iii. 471. elds-gneisti, a, m. a spark of fire, Greg. 74. elds-gólf, n. a hearth-floor, N. G. L. i. 256. elds-gögn, n. pl. materials for firing. Vm.
177- elds-hiti, a, m. fiery beat, Fms. x. 379. elds-kveykja, f.
= eldkveikja, Greg. 77. elds-litr, n. orbs of fire, Nj. 194, Rb. 336.
elds-MM, n. a likeness, shape of fire, Clem. 30, Rb. 388. elds-ljós,
n. fire-light, Fms. ix. 49. elds-logi, a, m. aflame, Stj. 414. elds-
matr, n. /oo d of fire, Th. 19. elds-neyti, n. pl. fuel, Band. 10, Fms.
ix. 339, Fas. i. 84. elds-stólpi, a, m. a pillar of fire, Stj. 326. elds-
uppkváma, u, f. the eruption of a volcano, Landn. 269, Bs. i. 148, 498.
elds-velar, f. pl. ^î re de-vices, Flóv. 43. elds-vimr, m. 'fire-whims, '
flickering fire, of the aurora borealis, fire-gleam, Sks. 203. elds-
virki, n. a tinder-box, Fms. vii. 225, Orkn. 208, Band. 30. II.
esp. in plur. a fire on the hearth; the proverbs, við eld skal ol drekka,
by the fireside sbalt tbou drink ale, Hm. 82; allir eldar brenna út um
síðir, all fires (beacons') burn out at last (of the death of an aged man):
allit., eldr á ami (vide arinn). In the old halls in Scandinavia an oblong
hearth was built in the middle of the hall, and the fires kindled were
called langeldar, long fires, with an opening in the thatch called ljuri for
a chimney; the benches in the hall were ranged on both sides of the
langeldar, vide Edda 82 (the hall of king Adils); hence the phrase,
bera ol um eld, to hand the ale round the fire, viz. to one's cup fellow on
the opposite bench, Fagrsk. ch. 219, Grett. ch. 10, new Ed. p. 23; elda-
skálar vóru stórir á bæjuni, sátu menu við langelda á öptnuin, þá voru
borð sett fyrir menn fyrir (inrian MS. Holm.), sváfu menu upp (ut MS.
Holm.) frá eldunurn, Kristni S. ch. 2; þá vóru görvir eldar stórir eptir
endilonguni skalanum, sem í þann tínia var titt, at drekka öl við eld, Bs.
i. 42; cp. Orkn., eldar vóru á gólfinu, on the floor, ch. 18, where the fire
seems to have been made in a pit (vide eldgróf) in the middle of the
floor, cp. also kipti honum upp at pallinum, vide bakeldr: again, at the
evening and morning meals people gathered round the 'meal-fires' (m;d-
eldar), hence the phrases, sitja við elda, t o s it at the fire; vóru görrir
máleldar hvert kveli] í elda-skúla sern siðr var til, sátu menn löngum við
eldana áðr menn gengu til matar, Eb. ch. 52: maleldr, the' meal-fire' or
the small fire, is distinguished from laugeldr, the great fire, 276; þat var
í þann tíma er þeir Snorri sátu við málelda (yfir málborði, v. 1.), ch. 26;
höfðu menn orðit vátir ok vóru görvir máleldar (langeldar, v. 1.), Nj. ch. 8;
ok er skálabúinn var mettr sat hann við eld, Fs. 6; snýr at dyruin, er
menn sátu við langelda (i n the evening), Korm. ch. 15; um kveldit er
menn sátu við elda, Orkn. 448: the phrase, sitja milli elda, to sit between
two fires, to be in a strait, vide Gin. COMPDS: elda-hús, n., vide eldhiis.
elda-skali, a, m. = eldhús, Eb. 1. c., Grett. 1. c., cp. Eb. 170; einn laugar-
aptan sat Helga í elda-skála, Ísl. ii. 274; hafði hann lagzt uiðr í elcla-
skála eptir dagverð. Gísl. 97; þrándr hafði látið gora elda mikla í elda-
skála, Fzr. 183; ekki lagðisk Ormr í elda-skála, Fb. i. 521, Eg. 238.
elda-skára, u, f. (elda-skári, a, m., Lex. Run.), a 'fire-rake, ' poker,
Nj. 236. elds-görð, f. making fire, Fs. 45. III. a beacon,
bale-fire, Gs. 18. IV. in old poetry the fire of wounds or of
Odin = weapons, the fire of the sea = gold; hauga-eldar, magical fire in
old cairns; maur-ildi, a glow-worm; hraevar-eldr, a Will o' the wisp,
ignis fatuus. V. as a prefix to pr. names, Kld-grinir, Kld-járn,
Kld-ríð, etc.: in names of places it denotes volcanic ground, Kld-borg,
eld-fjall, eld-gjá, etc.
eld-rauðr, adj. fiery-red.
eld-sókn, f. fetching fire, Grett. 89.
eld-stokkr, m. a burning beam, Nj. 202.
eld-stó, f., pl. stóar, a ' fire-stove, ' hearth, Bárð. 2 new Ed., Nj. 236, Fb.
iii. 446, Fas. ii. 115, Mork. 9; sitja við eldstó móður sinuar, Fs. 6.
eld-súrr, adj. hot as fire, of vinegar or the like.
eld-sætr, adj. always sitting b y the fireside, as a spoilt boy; Oddr var
eldsætr í æsku ok seinlegr ok kallaðr kolbitr, Landn. 235 (Hb.); Grimr
var mikill ok eldsætr, ok þótti vera nær afglapi, Gullþ. 14, Krók. 33
(Kd. eldseti), Fas. ii. 112 (Ed. eldssetirm).
eld-tinna, u, f. a flint stone, Fas. i. 447.
ELFR, f., gen. elfar, acc. dat. elfi, a pr. name of the three rivers called
Elbe, Lat. Albis, viz. Gaut-Elfr, the Elb of the Gants (a Scaiulin. people)
= the River Gotha of the present time; Sax-E., the Elb of the Saxons,
the Elbe; Raum-E., the Elb of the Rauws (a people in Norway), i. e. the
present Glommen and Wormen, Bær. 3, Nj. 42. Fms. i. 6, ii. 1 28, iii. 40,
iv. 121, ix. 350, 393, 401, x. 292: Elfar-bakki, the bank of one of these
Elbes, Bser. 3, Fms. ix. 269, 274; Elfinar-bakki, Fms. i. 19;, of the
river Ochil in Scotland, is a ulse reading = Ekkjals-bakki, vide Orkn. 12.
COMPDS: Elfar-grimar, in. pl. dwellers on the banks of the Gotha,
Fms. vii. 17, 19, 321. Elfar-kvislir, f. pl. the arms of the Gotha,
Fms. i. 7, iv. 9, ix. 274; used of the mouths of the Nile, Edda 148 (pret'.)
Elfar-sker, n. pl. the Skerries at the mouth of the Gotha, Fms., Fas.;
cp. álfr, p. 42. 2. melon, used of any great river, (rare in Icel. but
freq. in mod. Dan.)
Elfskr, adj. a dweller on one of the Elbe rivers, Landn., Fms. ii. 252.
elgja, ð, to bel c h.
ELGR, m., gen. elgs or elgjar, [Lat. alces; O. H. G. elah; Engl. elk\,
an elk, Gþl. 449, Fms. viii. 31, Fas. i. 54; elgja-gröf, f. an elk pit, a hunt-
ing term, D. N.; elgja-veiðr, f. hunting elks, Gþl. 448; elgjar-galgi, a,
m., poët. 'elks-gallow, ' the ice, as elks were hunted on the ice, Stor. 15;
but some explain the phrase = tree, cp. Caes. Bell. Gall. vi. 27. II.
deep pools of half-melted ice; akin to ólga, ylgr.
elg-skógr, m. a forest with elks, Gþl. 449.
eligr, adj. [Swed. elig] , vile, Hom. 151; e, ambátt, a poor handmaid,
Stj. 484. r Sam. xxv. 24; afleitt eðr elikt, vile and refuse, 456. í Sam.
xv. 9; illr ok e,, Hb. 31: it is probably akin to el-, Germ, elend, vide
aulandi, p. 34.
Eli-vágar, m. pl. the Ice-waves, a mythol. name, Edda.
ELJA, u, f. a concubine, as opp. to a wedded wife; this word is either
akin to eljan in the sense of z eal, jealousy, or to the word eligr, as these
women were often captives of war and handmaids; cp. the case of
Melkorka, Ld., cp. also Gen. xxi. 10 :-- the word is defined in Edda
109, -- þaer konur eru eljur, er einn mann eigu, th os e women are called
' eljur, ' whoare wives of one man; stattú upp ór binginum frá elju minni,
Nj. IS3; en elja hennar görði henni jafnan skapraun, Stj. 428. í Sam.
i. 6 (' and her adversary also provoked her sore, ' of the two wives of
Elkanah); systur konu þinnar skaltú eigi taka til elju hennar, Stj. 320.
Lev. xviii. 18: in poetry the earth is called the elja of Rinda, one of
Odin's wives, Fms. vi. (in a verse): this word points to the remotest
time; the sole passage where it occurs in an Icel. hist, work is Nj.
(above), where it is wrongly used, the wedded wife being called the elja
by the concubine; cp. arin-elja.
ELJAN, f. (in mod. usage elja, u, f.), [Ulf. aljan = ^r)\os; cp. A. S.
ellian; Hel. elhui] , endurance, energy; eljun ok styrk annarra manna,
Fms. vii. 228; heilsu ok eljun, 277; afl ok eljun, Fas. i. (in a verse);
atferð ok eljun, Ld. 318; ok tari þar e. eptir ok (ill tilræði, Fs. 4.
COMPDS: eljanar-lauss, adj. [ellennlæss, Ormul.], weak, feeble, Al. 100,
Fbr. 157. eljimar-leysi, n. weakness, want of energy, Fms. iv. 163.
eljunar-maðr, in. an energetic man, Fms. iv. 163, viii. 447. P. in
mod. usage elju-lauss, adj., elju-leysi, n., with the notion of impatience;
hann hefir enga elju á e-u, he i s t oo restless to perform anything.
eljara-gletta, u, f. [cp. elja], pertness,:auciness, Sky'r. 53 (pref.)
Elj-úðnir, in. the hall of Hela, Edda (Gl.)
él-kaldr, adj. ice-cold, epithet of a stream, Ýt. 23.
ELLA, adv., in Norse laws treq. ellar, and so in Fms. vi. 214, vii. í 7,
115, etc.; in mod. Icel. usage ellegar; elligar, 0. H., Grág., Mork.,
passim, etc., which seems to be the original form, qs. ell-vegar, 'other-
ways, ' cp. þann-ig, hinn-ig, einn-ig; ella, though it is the usual form
in the MSS., would be an apocopated form, the r being dropt: [A. S.
elle s; Engl. e/s e; Swed. eljest; cp. Lat. alius, Gr. áAAos] :-- else, other-
wise; er yðr mí annat-hvárt til at leggja í brott þegar, ella búisk þúr
við sem skjótast, Nj-44; en þann þeirra e. er rettari er, Grág. i. 78;
en ella jamt skerða sem at skuldadómi, 84; ella liggr á þér víti, Fms. iv.
27; hann hét vináttu sinni ef þessu vildi játa en elligar afarkostum, 0. H.
141; ella man ek láta drepa þik, Nj. 74; eða -- ella, o r -- else, Fms. vi.
196 (in a verse); eða heit hvers manns níðingr ella, o r el s e be called the
' nithing' of every man, Nj. 176; eða drepit hann ella, Fms. xi. 100; eðr
stökki hann af eignum sinum ellar, vii. 17.
ELLI, f. indecl. [Dan. Æ lde], 'e ld, ' o ld age; the saying, öllum hefir
elli á kné komit, o ld age has brought all on their knees, cp. the tale in
Edda 33, 34, where the old giantess Elli wrestles with Thor, whence in
poetry she is called ' the antagonist of Thor, ' Eg. (in a verse); engi hefir
sá orðit..., at eigi korni ellin ollum til falls, Edda 34; fyrir elli sakar,
Eg. 107; eigi er þat síðr en elli..., Nj. 171. COMPDS: elli-belgr,
m., in the mythol. phrase, kasta e., t o cas t the 'slough of age, ' to be
young again, Mag. 3, (freq.) elli-bjúgr, adj. bowed down with
age, Mag. elli-dagar, m. pl. o ld days, Stj. 190, Sks. 458. elli-
dauðr, adj. de a d (dying] from old age, Nj. 58, Fms. i. 117, Edda 18.
elli-dómr, m. o ld age, Stj. 192. elli-gamall, adj. exceeding oltl,
Stj. 190, Sks. 92, Al. 3. elli-glöp, n. pl. dotage from old age, Fas. i.
421. elli-hamr -- eliibclgr (of serpents shedding their slough), Stj. 98.
elli-hrumr, adj. tottering from old age, Stj. 432. elli-hærur, f.
pl. the hoariness of age, Stj. 214. elli-karl, in. an old carle, Barl.
164. elli-lyf, f. medicine to bar old age, elixir vitae, (mythol.).
Haustl. 9, cp. Edda 63. elli-móðr, adj. worn, weary from age, Ld. 1 i,
Landn. 117. elli-sjukr, adj. sick from age. fjiðr. 30. elli-stoð, f.
the stay of old age. elli-tíð, f. time of old age, Mom. 13. elli-vafur,
n. pl. wavering from age, decrepitude, Bret. 162 (of king Lear); in Eg1
756 (the verse), the oíd poet said, vals hell'k váfur elli -- elli-vafur; the
comparison with the passage in Brtt. is decisive, and the explanation in
Lex. Poët. s. v. vafur is undoubtedly wrong. elli-vam, n. the being a
dotard, Bret. 1(12. elli-Jiokki, a, in. looking old; hratt hón af st'r
clliþokka, Stj. 627. 2 Kings ix. 30 (of the old queen Jezebel).
elliði, a, m. a kind of ship with a high poop, Edda (Gl.), Fas. ii. 5;
hence Elliða-ey, f. the name of an island, from its resemblance to these
old-fashioned ships, Landn., Kb.; Elliði, a, in. a farm, Konn.; Elliða-
Grímr, in., pr. name of a man, Landn., Nj.
ellifti, mod. ellefti, ord. numb, the eleventh, Landn. 199, Fms. ix.
412.
ellifu, niod. ellefu, ore!, iiiinib., the Goth, ainlif; A. S. ellefne; Engl.
^eleven; Germ, eilf; Swed. elfva; Dan. elleve: -- ' lif is an obsolete word.
denoting ten, so that 'eleven, twelve' are formed just like
thirteen, four-
teen, etc.
él-ligr, adj. [él], stormy, Vápn. 51.
ellri (eldri), compar. elder, and ellstr (eldstr), superl,
eldest; vide
gamall.
elma, u, f. [almr], a branch, twig, Mar. 183.
-eln, adj. in compds, tví-e., þrí-e., etc.,
two, three ...ells long.
elna, að, [cp. Goth. aljanon; A. S. elnjan -- aemulari]
to wax, grow,
a medic. term, in the phrases, sótt elnar á hendr e-m, the
fever grows
upon one's bands, i. e. becomes worse; en sótt
elnaðiá hendr Gizuri
biskupi, Bs. i. 69; þá enaði sótt á hendr
Kveldúlfi, en er dró at því at
hann var banvænn, etc., Eg. 126; e-m einar sótt, id.; ok
elnar honum
sóttin, Band. 14; en Lopthænu einaði sóttin (of a woman
in labour),
Fas. ii. 162; sótt elnaði við Lopthænu, 504.
elptr, f. = álpt, a swan, Str. 52, 62, etc.
elrir, m. . and elri, n. the alder-tree, Lat. alnus, A. S.
alor, aler, Germ,
erle, Edda (Gl.), Ó. H. 250, Fbr. 10.
elska, að, to love, love dearly, with acc.; elskaðr sem
sá er framast
elskaði sannan Guð, Fs. 80; konungr elskaði Hákon meir en
nokkurn
annan mann, Fms. i. 17; Birkibeinar elskuðu því meir sveininn,
sem...,
ix. 244; halt vel trú þína ok elska Gnð, ii. 255;
Hrafnkell elskaði ekki
annat goð meir enn Frey, Hrafn. 4; kona þess hins rika maims
elskaði
Joseph, Sks. 455: hann sá at Guð elskaði David (acc.), 708; ok er
sva
auðr svá sem hann er elskaðr til, 442.2. reflex., elskask
at e-m, to
grow fond of; þorkell var lengi með jarlinum ok elskaðisk at
honum,
Fms. iv. 217 ('elskaði' at jarli, act., Ó. H. 93, is scarcely right).
β.
recipr. to love one another; höfðu þau
Jón elskask frá barnæsku, Bs. i.
282; þessir ungu menu elskask sin í millum mjök hjartanliga,
655 xxxii.
20. Icel. have a playful rhyme referring to lovers, running thus -- elskar
hann (hún) mig, |af öllu hjarta,|ofrheitt UNCERTAIN harla
lítið |og ekki neitt,
which calls to mind the scene in Göthe's Faust, where Gretchen plucks
off the petals of the flower with the words, liebt mich -- nicht -- licbt
mich -- nicht.
ELSKA, u, f. (ælska, Barl. 6, O. H. L.), [this word is peculiar to
the
Scandin. races; it is probably derived from él and an inflexive,
sk, and
properly means storm, whence metaph. passion; the Swedes and Danes
have not the single word, but álskog and elskov, qs. elsk-
hogr; Icel.
elskhugi or elskogi] :-- love; með Guðs elsku ok náungs,
Hom. 48;
hafa elsku á e-m, to love one, Bs. i. 36; mikla elsku hafði
jarl á konungs
svni, Fms. ix. 242; vit höfum lengi saman haldit okkarri elsku, vii. 140;
svá mikla ást sem þú hefir á hinum digra
manni ok elsku við hann lagt,
iv. 182. COMPDS: elsku-band, n. a bond of love, Mar. elsku-
bragð, n. a deed of love, Mar. 220. elsku-fullr,
adj. full of love,ERROR Barl.
179. elsku-geð, n.a loving kindness, Pass. 30. II. elsku-
gras,
n. love's flower, vide brönugrös s. v. brana, p. 76.elsku-
lauss, adj.
loveless, and elsku-leysi, n. want of love, Lex. Poët.
elsku-merki,
n. a love token. elsku-semi, f. lovingness. elsku-
vattr, m. a
love token. Elska never occurs as a verb or noun in old heathen poets;
Arnor is the first poet on record who uses it; old writers prefer using
ást; with Christianity, and esp. since the Reformation, it gained ground;
GREEK of the N. T. is usually rendered by elska (to love) and GREEK by
elska (love) or kærleiki (chanty); so, mann-elska,
humanity, kindness.
elskandi, part. a lover, Greg. 30.
elskan-liga, adv. lovingly, 655 xxxii. 17.
elskan-ligr, adj. beloved, N. T.
elskari, a, m. a lover, Barl. 88, 187, Karl. 545, Mar. 197,
(rare.)
elsk-hugi or elsk-ogi, a, m. [Swed. älskog; Dan.
el s kov], love, Edda
21; vináttu ok elskhuga, Stj. 8; ástúð ok e., 130, Bev.
8 (Fr.) ; elskugi
(ælskugi), Barl. 6: a sweetheart, minn sæti herra ok
á-gætr elskugi (my
love), Fb. i. 514.
elskr, adj., in the phrase, e. at e-m, fondly attached to one, fond of
one, of the attachment of children, or to children; hann var elskr at
Agli, he loved the boy Egil, Eg. 187; Egill (the father) mini honum
mikit, var Böðvarr (the child) ok e. at honum, 599: also used of
animals, ok svá elskir hvarr at öðrum, at hvárr rann
eptir öðruiii, two
steeds that never left one another, Nj. 81; hann (the ox) er injok elskr
at mér, Fms. iii. 132; hence mann-elskr, of pet lambs or tamed animals
(but never used of cats, dogs, or animals that are constant companions of
man); heima-e., home-loving, one who never leaves the hearth, Fs. 4.
elsku-liga, adv. lovingly, heartily, Fms. i. 140.
elsku-ligr, adj. loving; e. alvara, warm affection. Fms.
iii. 63, K. Á. 22:
dear, beloved, þitt e. andlit, 655 xxxii. 7; e. sonr, Th. 7; var
henni mjök
e., Fms. i. 8l; GREEK of the N. T. is usually rendered by elskuligr.
él-skúr, f. a snow-shower, Sks. 227.
ELTA, t, to chase, with acc.; þeir eltu einn hjört,
Flóv. 27 ; elta dýr
á spori, Barl. 199; e. sauði, to run after sheep, in order to
fetch them
back, Nj. 27, Korm. 28 (in a verse); eltu þjálfa, Hbl. 39;
þeir höfðu
elt af skipum Tryggva konung, they had driven king T. from his ships,
Fms. i. 37; Styrkárr elti þá suðr í
Karmsund, ix. 54; hljópu á land upp
ok eltu þá, iv. 304, Gullþ. 21; e. öxn með vendi,
to drive cattle with a
goad, Karl. 471,β reflex, to pursue one eagerly; eltask
eptir e-m, ... Fms. ix. 305: Icel. now say, eltask við e-n, e. g. of
catching a horse,
sheep, when grazing wild in an open field. II. t o knead, work;
elta leir, to mix lime, Stj. 247, cp. Exod. i. 14. 2. a tanner's
term;
e. skinn, to tan a hide, i. e. rub, scratch it, so as to make it
soft; ek skal
yðra húð elta með klungrum, Stj. 395. Judges viii. 7; elt
skinn, tanned
hide; óelt skinn, rough hide, (freq.) 3. = velta, t o
overthrow, in
the Runic phrase, at rita sa varþi es ailti stain þansi eþa
heþan dragi,
Rafn 188, 194.
elting, f., chiefly in pl. pursuing, chasing, Fms, vii. 128, 294,
Fs.
50. II. botan., proncd. elking, [Swed. ältgras] , spearwort,
equisetum vulgare, arvense, Björn.
eltur, f. pl. pursuing, Fms. vii. 407, viii. 406, Róm. 276.
Embla (in Ub. spelt Emla), u, f. a mythol. word, which only occurs
in Vsp. 17; and hence in Edda (where it is said that the gods found two
lifeless trees, the askr (ash)ERROR and the embla; of the ash they
made man, of the embla (woman))ERROR, it is a question what
kind of tree the embla was;
some suggest a metathesis, qs. emla from ahnr, elm, but the compound
emblu-askr, in one of Egil's poems, seems to shew that the embla was in
some way related to the ash.
embætta, tt, mod. að, to attend, wait upon, with dat.;
e. gestum, t o
wait upon guests; kann vera at Guð yðvarr sé á
málstefnu, eðr eiíi
gestum at e., Stj. 593. I Kings xviii. 27; eigi samneytti hon, heldr e.
hon, she ate not with the people, but waited on them, 655 xxxi A. 3; e.
fé, to serve the cattle, to milk, Ísl. ii. 334,
482.2. eccl. to say mass,
to celebrate the eucbarist, D. N. β. in mod. usage since the Reforma-
tion, to officiate as a clergyman.
embætti (embuð, Anecd. 38), n. [Germ, amt; Dan.
embede; as to
the root vide ambátt, p. 19], service, office; bjóða.
e-m af e., to depose
one from office, Bs. i. 550; Guðs e., Hom. 121, 160, Stj. 613. 2 Kings
iv.
13; mikit e., hard work, a great task, Hom. 153; veita e-m e. . to
serve
one, Fms. viii. 332, 406; bindask í e-s e., to enter one's
service, Sks. 357;
fremja e., to perform a service, Bs. i. 426; Guðligt e., holy
service, Fms,
ii. 198; heilagt skirnar e., holy baptism, i. 148: officiating at
mass,
D. N. 2. in mod. use, a. divine service, answering to 'mass'
in the Roman church; fyrir, eptir e., before, after service. p. in a
secular sense, [Germ, ami, Dan. embede], a public office.
COMPDS:
embættis-færr, adj. able to perform one's duties, Ann.
1332. em-
bættis-görð, f. officiating (of a clergyman), Bs.
i. 811. embættis-
lauss, adv. holding no office (of a priest), Sturl. ii. 118.
embættis-maðr, m. a minister (priest), Hom. 119, Sks.
162, Fms. v. 146: in mod.
use, embættismaðr, -lauss, etc. ( -- Germ, beamter, Dan.
embedsman)
mean an officer, chiefly in a secular sense.
emendera, að, to amend (Lat. word), Fb. i. 517.
EMJA, að, to h ow l, Fms. vi. 150. x. 383, Fas. i. 213,
656 B. 10,
Fagrsk. 8.
emjan, f. howling, Fs. 44.
EN, disjunctive conj.; in MSS. spelt either en or enn, [a particle
peculiar to the Scandin.; in Danish men; in Swedish both men, än,
and
endast; Norse enn and also men. Ivar Aasen] :-- but;
en ef hann hefir,
þá..., but if he has, then..., Grág. i. 261; en ef menn
gefa þeini
mat, id.; en heima mun ek sitja, but í will stay at home, Fms. vi.
100;
en fjöldi féll, but a great many fell, Fas. ii. 514; eyrum
hlýðir en
augum skoðar, Hm. 7; en ekki eigu annarra manna orð, Grág. i.
84, 99,
171; en Skíðblaðnir skipa. en jóa Sleipnir, en hunda
garmr, Gin. 44;
en ór sveita sjár, en or beinum björg, Vþm. 21; and
passim. It is even
used with a slight conjunctive sense; þykki mér sem
því muni úhægt
saman at koma, kappi þinu ok dirfð 'en' skaplyndi konungs,
methinks
it will be hard to make the two things go together, thy vehemence and
rashness 'and' (on the other hand) the temper of the
king. Eg. 521; ek
kann ráðum Gunnhildar 'en' kappsemd Egils, I know the devices of
Gunnhilda ' and' (on the other hand) Egil's eagerness, 257: used in
nar-
ratives to begin a sentence, merely denoting the progress of the tale,
much the same as ' and' cp. the use of auk III, p. 33; thus in
Ýt. some
verses begin with 'en, ' -- Eu dagskjarr ..., 2, 3, 14, 23; En Gunnlaugr
grimman tainði. Hit.; En Hróalds ú höfuðbaðmi,
Ad. 19, without any
disjunctive notion.
EN, temporal adv., better spelt enn, [prob. akin to endr and eðr,
q. v.] :-- yet, still; þú hefir enn eigi
(not yet) heyrða kenning Drottins,
Mar. 656 A. ii. 14; vildi hann enn svá, Fms. i. II; at hann mundi enn
svá göra, vi. 100; þá ríkir hann enn fyrir mik, Al.
29; til betri tima en
(than) enn (still) er kominn, Sks. 596 B.2. before a
comparative;
enn síðarr, still later, N. G. L. i. 94; enn betr, still
better; enn fyrr,
still later; enn verri, still worse; enn æðri, still worthier;
enn hærri, still
higher; enn firr. still further off; enn nær, still
nearer; enn heldr, still
more, Sks. 304: separated from the comparative, enn vóru fleiri
dætr
Haralds, the daughters of H. were still more, i. e. H.had more
daughters
yet, Fms. i. 5. β. curious is the use of en (usually spelt in or inn)
in old poems, viz. before a comparative, where in prose the 'en' can
be left out without impairing the sense; thus, hé-lt-a in lengr rúmi,
be kept not his place longer, i. e. ran away, Am. 58;
ráð en lengr dvelja,
to delay no longer, 6I; menu in sælli, a happier
man, Skv. 3. 18; né in
mætri mægð, Worthier affinity, id.; inann in harðara = harðara maim, a
hardier man, Hbl. 14; nema þú in snotrari scr, unless ibou art wiser,
Vþni. 7 í drekka in meira mjöð, to drink more mead; bita en breiðara,
to bite broader, i. e. eat with better appetite, Jjkv. 35; þars þætti skáld
in verri, where poets were kept in less honour, Jomsv. S. (in a verse); no
in heldr, neither; né hests in heldr, neither for his horse, Hrn. 60; no in
heldr hugðir sem var Hiigni, neither are ye minded as H., Gh. 3, Sdni.
36, Hkv. I. 12, Skv. I. 21: in prose, eigi in heldr ætla ek, pat...,
neither do í think, that..., Nj. 219. 3. to boot, further, moreover;
boloxar ok enn amboð nokkur, pole-axes and some tools to boot, Dipl. v.
18; ok þat enn, at, and that still more, that, Rum. 302; Ingibjorg hot
enn dóttir Haralds, Ingeburg was further Harold's daughter, Fms. i. 5.
EN or enn, conj., written an in very old MSS., e. g. Hom., Greg.,
Eluc., but in the great bulk of MSS. en is the standing form, both
ancient and modern; [formed by anacope, by dropping the initial þ;
Ulf. fjanub; A. S. þanne; Engl. than; Hel. than; O. H. G. danna; Germ.
dann, but here almost replaced by ' als;' Swed. unn; Dan. end; Norse
enn, Ivar Aasen; the anacope is entirely Scandin.] :-- than, Lat. quam;
heldr faðir an móðir, more father than mother, Eluc. 5; bjartari an sol,
brighter than the sun, Æí, C2; meira an aðrir, more than others. Grep. o t ' ^i*" *' 7 o 51; viðara an áðr, wider than before, id.; betr an þegja, better than
being silent, 96; æðri an þetta, Eluc. 51; annat an annat, one thing
rather 'ban another, 50; Ijosara an mi, 44; heldr an vér, 17; annat an
dauðan, 15; meira an Guð, 13; fyr an, 6; annat an þú ert, 59; framarr
an þeir hafa, id.; framar an vesa, 60; heldr an færi eðr fleiri, Hom. 45;
heldr an, 63; betra er þagat an mælt, 96; helgari an annarra manna,
126; framar an sin. 135, etc.; cp. Frump. 158-163: 'en' however
occurs in Hom. 126. II. the form ' en' (or ' enn') occurs passim,
Grág. i. 173, ii. 13, Al. 29, Sks. 596 B, N. G. L. i. 32, etc. etc. &&* The particle en differs in sense when placed before or after the
comparative; if before, it means still; if after, than; thus, fyrr enn, áðr
enn, before, Lat. prinsqnam, but enn fyrr, still earlier, sooner; enn heldr,
still more, but heldr enn, rather than; enn betr, s till better, but betr enn,
better than; enn síðar, s till late r, but síðar enn, later than, etc. Again,
there is a difference of sense, when neither en is a comparative; en ef,
but if; ef enn, if still, etc.
EN is now and then in MSS., esp. Norse, used = or, ef, q. v., but this is
a mere peculiarity or false spelling: 1. when; mér vórum í hjú en
( -- er) þeir, when they, D. N. i. 271; til þess en = til þess er, 8 t. 2.
as a relat. particle, which; sú hin rika frn en (which), Str.; niína clóttur
en allra meyja er fegrst, my daughter who is the fairest of all women,
þiðr. 249; af því en hann hefir fingit, Al. 145; sá ótti en, 107; en
suiigin er, which is sung, Hom. 41; but hvárt en er, whether, N. G. L. i.
349. 3. = ef, if, [cp. Old Engl. an]; sælar yæri súlurnar, en þær
vissi, if they knew, Al. 114; en þeir vildi = ef þeir vildi, 118; en ver
førirn = ef vór færiin, 120, esp. freq. in D. N. (vide Fr.) Very rare in Icel.
writings or good MSS., e. g. en ek hefi með Guðs miskunn (i. e. er ek
heti), as 7 have, because í have, Bs. i. 59, Hung. ch. 1; vide er.
ENDA, a copul. conj. with a slight notion of cause or even disjunc-
tion: [the use of this copulative is commonly regarded as a test word to
distinguish the Scandin. and the Saxon-Germ.; the A. S. ende, Engl. and,
Hel. end, Germ, imd being represented by Scandin. auk, ok, or og:
whereas the disjunctive particle is in Scandin. en, enn, or even enda,
answering to the PIngl., A. S., and Germ, aber, but; the Gothic is
neutral, unless jab, by which Ulf. renders /ecu, be -- auk, ok :-- this differ-
ence, however, is more apparent than real; for the Icel. 'enda' is pro-
bably identical with the Germ, and Saxon und, and: in most passages
it has a distinct copulative sense, but with something more than this] :--
and, etc. I. with subj., a standing phrase in the law, connecting
the latter clause of a conditional premiss, i/so and so, and if..., and
again if... ', or it may be rendered, and in c a s e that, and supposing
that, or the like. The following references will make it plainer; ef
goðitui er um sóttr, enda haft hann öðrum manni í hönd selt..., þá skal
'hann ok sekja ..., ifa suit lies against the priest, ' and'he h as named a
proxy, then the suit lies also against him (viz. the proxy), Grág. i.
()=;; ef skip hverfr ok so eigi til spurt á þrim vetrum, enda se spurt ef
þeim löndum üllum er vár tunga er á, þá ..., if a ship disappears without
being heard of for three years, 'and' inquiry has been made from all
the countries where ' our tongue' is spoken, then ..., 218; ef goðinn gerr
eigi nemna féránsdórn, enda sé hann at loguni beiddr ..., þá varðar goð-
anum fjörbaugsgarð, if the priest name not the court of ftirán, 'and'
has been lawfully requested thereto, then he is liable to the lesser outlawry,
94; nu hefir maðr sveinbarn fram fært í æsku, enda verði sá maðr veginn
siðan, þá ..., i/- a man has brought a. boy up in his youth, ' and in case
that' he (the boy) be slain, then ..., 281; ef maðr færir meybarn fram ...,
enda beri svá at..., ok (then) skal sá maðr ..., id.; ef menn selja ómaga
sinn af landi héðan, ok eigi við verði, enda verði þeir ómagar færðir út
hingat síðan, þá..., 274; hvervctna þess er vegnar sakir standa nbættar
á milli manna, enda vili menn sættask á þau mál..., þá ..., ii. 20; ef sá
maðr var veginn er á (who has) vist með konu, enda sé þar þingheyandi
nokkurr., ., þá ..., 74; þat vóru log, ef þrælar væri drepnir fyrir manni.
enda (a?i d in case thai) væri eigi færð þrælsgjöldin fyrir hina þriðju sól,
þ;i ..., Eg. 723, cp. Eb. 222; þótt maðr færi fram ellri mann, karl eðr
konu, í baniæsku, enda (a;z d in case that) berisk réttartar síðan um þá
menn, þá skal..., 281; ef þú þorir, enda sér þú nokkut at manni, if
tboti darest, 'and supposing that' thou art something of a man, Fb. i.
170, segja má ek honum tíðendin ef þú vilt, enda vekir þú hann, 'and
supposing that' thou wilt awake him, Fms. iv. 170; en þeir eru skilnaðar-
menn réttir er með hvárigum fóru heiman visir vitendr, enda (and even)
vildi þeir svá skilja þá, Grág. ii. 114; enda fylgi þeir hvárigum í brant
(supposing they), id.; hvat til berr er þú veizt úorðna hluti, enda sér þú
eigi spámaðr, supposing that thou art a prophet, Fms. i. 333. 2.
rarely with indie.; ef kona elr burn með óheimilum manni, enda gelzt þó
fé um, hón á eigi..., Eb. 225. II. even, even if, usually with
indie.; kona á sakir þær allar ef ruin vill reiðask við, enda komi (even
if) eigi fram loforðit, Grág. i. 338: in single sentences, þá skal hann
segja búum sinum til, enda á þingi, even in parliament, ii. 351: the
phrase, e. svá (even so), eigi þau handsöl hennar at haldask, enda svá þau
er, i. 334; enda er þó rétt virðing þeirra, ef..., and their taxation is
even (also) lawful, if..., 209: in mod. usage very freq. in this sense
(= even). III. denoting that a thing follows from the premiss,
and consequently, and of course, and then, or the like, and forsooth,
freq. in prose with indie.; man ek eigi optar heiinta þetta fé, enda
verða þér aldri at liði síðan, 7 shall not ca ll for this debt any more,
' and also' lend thee help never more, Vápn. iS; ef þeir eru eigi fleiri en
fimm, enda eigi fieri, if they are not more than five, and also not less,
Gn'ig. i. 38; enda eigu menu þá at taka annan logsogumann ef vilja, and
they shall then elect another speaker if they choose, 4; enda skuluni vér
þi'v leysa þik, and then of course we shall loose thee, Edda 20; varðar
honum skóggang, enda verðr hann þar óheilagr, and of course or and
even, and to boot, Grág. ii. 114; skal hann segja til þess;'i nianna-
mótum, enda varðar honum þá eigi við log, i. 343; á sá sök er hross
;'i, enda verðr sá jamt sekr um nautnina sem aðrir menu, 432; þá á siik
þá. hvárr er vill, enda skal lögsögumaðr ..., 10; enda á hann kost at
segja löglcigor á féit, ef hann vill þat heldr, 217; tnii ek honum miklu
betr en (than) öðrum, enda skal ek þessu ráða, and besides í will settle
this myself, Eg. 731; synisk þat jafnan at ek em fégjarn, enda man
svti enn, it is well knoivn that í am a money-loving man, and so it
will be too in this case, Nj. 102; beið ek af því þinna atkvæða, enda
num öllum þat bezt gegna, 7 waited for thy decision, and (as) that will
be the best for all of us, 78; er þat ok likast at þór sækit með kappi,
cnd. í munu þeir svá verja, and sowill they do in their turn, 227; Hall-
gerðr var fengsöm ok storlyiul, enda (and on the other hand) kallaði hón til
alls þess er aðrir áttu í nánd, 18; mikit ma konungs gæfa um slika
hluti, enda mun mikill frami fásk í ferðinni ef vel tekst, Fms. iv. í 29;
Ölver var málsnjallr ok muldjarfr, e. var hann vitr maðr, 235; ekki
mun ek halda til þess at þú brjótir log þín, enda eru þau eigi brotin,
ef..., neither are they broken, if..., Fb. i. 173, Mork. 81. 2. with a
notion of disjunction, and yet; eigi nenni ek at hafa þat saman, at veita
Högna, enda drepa bróður hans, 7 cannot bear to do both, help Hogni
and yet kill his brother, Nj. 145; er þér töldut Grænland vera veðrgott
land, enda er þat þó fullt af jöklum ok frosti, that you call Greenland
a mild climate, and yet it is full of frost and ice, Sks. 209 B. 3.
ellipt. in an abrupt sentence, without a preceding premiss; enda tak nu
öxi þína, and now take thy axe (implying that í can no longer prevent
thee), Nj. 58; enda þarf her mikils við, 94; maðrinn segir, enda fauk
hüfuðit af bolnum, the man continued, -- nay, the bead flew off the body,
Ld. 290: even in some passages one MS. uses ' enda, ' another ' ok, ' e. g.
skorti nu ekki, enda var drengilega eptir soft (ok var drengilega eptir sótt,
v. l.), Fms. viii. 357; cp. Fb. iii. 258, 1. 16, and Mork. 7, 1. 15: the law
sometimes uses ' ok' exactly in the sense of enda, ef maðr selr ómaga sinn
af landi brott, ' ok' verði hinn aptrreki er við tók, þá ..., Grág. i. 275.
ENDA, d, (enda, að, Fs. 8, Ld. 50, Bs. i. 865; mod. usage distinguishes
between enda að, to end, finish, arid enda t, to fulfil) :-- to end, bring to
an end; ok endi þar lit" fitt, Fms. i. 297; af ráðinn ok endaðr, Fs. I. e.;
endaðir sínu valdi, Bs. i. 865. 2. ruetaph. to bring to an end, fulfil,
perform a promise or the like; þá sy'slu er hann endi eigi, work which he
did not perform, Grág. ii. 267; þótti Heinreki biskupi Gizurr eigi enda
við konung þat sem hann hafði heitiö, Fms. x. 51; enda þeir þat er
Pali postuli mælti, Hom. 135; hefir þú komit ok ent þat er þií lofaðir,
Niðrst. 8. II. reflex, to end, come to an end; reiði mannsins
cndisk á einu augabragði, 656 A. ii. 17; er svá hefjask upp at eigi
endask, 656 B. 3; þá endisk sá enn mikli höfðingskapr Dana konunga,
Fms. xi. 205; þær endask ok byrjask jafnfram avail, Rb. 232. 2.
to last out; ok endisk þá, allt á sumar fram, Nj. 18; medan mer endask
föng til, Eg. 66; en honum endisk eigi til bess Hf, Bs. i. 77; en er
veizlor endusk eigi fyrir fjolmennis sakir, Hkr. ii. 92; ok endisk því
þetta hóti lengst, Gísl. 50; meðan ek endumk til, as long a s 7 la s t, i. e.
live, Fms. iv. 292. 3. to end well, do; enda mun þat fám bóndum
vel endask at synja mér maegðar, Ísl. ii. 215; ek veil, at þat niá honum
eigi endask, ef..., Rd. 311; ok ónguni skyldi öðruin hans kappa enzk
hafa betta nema -ber, Fas. i. 104; sesrir honum eici ella endask
ENDEMI -- ENGLAFYLKI. 129
Fms. iv. 143. III. impers. in the phrase, sögu endar, endar þar sögu frá honum, it ends the tale, i.e. the tale is ended, Ld. 50: in mod. usage Icel. can say, saga endar, sögu endar, and saga endast, here the story ends.
endemi and endimi, n. pl. an abomination, scandal, shame, esp. in exclamations; sé undr ok endemi! Niðrst. 6; ok þykir nauðsyn, at eigi verði þau e. í, Fms, xi. 27; nú era slíkt mikil e., vii. 36; heyr á endemi, hear the abomination! for shame! heyra á firn ok e., 21, ii. 14; heyr á e., segir Hallgerðr, þú gerir þik góðan, Nj. 74; vissum vér eigi vánir slíkra véla ok endema, Blas. 46; mörg e. tóku menu þá til önnur, Bs. i. 62; hér lýstr í e., segir hann, Fms. xi. 94. endemismaðr, m. a monster, Fs. 38. The etym. is doubtful, either = ein-dæmi, what is unexampled, or rather from dámr and the prefix and-; endemi is always used in a very bad sense; the passage Fms. v. 206--veiztu ef þau e. (= wonder) eru sönn, at konungrinn sé heilagr hjá okkr--is an exception and perhaps incorrect.
ENDI, a, m., and endir, s, m. [Ulf. andeis = GREEK; A. S. ende; Engl. end; O. H. G. enti; Germ. ende; Swed. ände; Dan. ende] :-- the end, conclusion; as in the proverbs, endirinn skyldi í upphafi skoða, Lat. quidquid incipias respice finem; allt er gott ef endirinn er góðr, all's well that ends well; sjá fyrir enda á e-u, to see the end of a thing (how it will end); göra fyrir enda á e-u (a weaver's term), to bring to an end, Grett. 100 new Ed.; leysa e-m illan (góðan) enda (a weaver's term), to bring to an ill (good) end, Korm. 164 (in a verse); mun einn endir leystr vera um þá úgiptu. it will all come to one end, Gisl. 82; binda enda á e-t, to fulfil, finish, Snót 169; göra enda á, to bring to an end, Dipl. i. 6; vera á enda, to be at an end, Fms. xi. 427 (to be at one's wit's end); standask á endum, Nj. 111; allt með endum, adv. from end to end, Lex. Poët.; til annars endans, Nj. 176; öðrum endanum, Eg. 91; dyrr á báðum endum, Fms. iv. 220; at sínum enda hvárir, Grág. ii. 48; til enda jarðar, 656 B. 4; endanum (with the article), 655, xxxii; til enda, to the end of life, Nj. 39; endir líkams, Hom. 103; upphaf ok endir, 146; engi endir, 157; hér skal nú ok endir á verða, it shall come to an end, Nj. 145; sá varð endir a, at ..., that was the end of it, that ..., Fas. ii. 514; annarr endir hersins, Fms. ix. 353; hinn neðri endir, Sks. 167 B. COMPDS: enda-dagr, m. (enda-dægr, n.), the last day, day of death, Fms. viii. 93, x. 388, Sks. 355, Fas. i. 223. enda-fjöl, f. a gable end, Pr. 413. enda-knútr, m. the 'end-knot,' final issue. enda-lauss, adj. endless, Fms. v. 343, Sks. 617, Hom. 87. enda-lok, n. pl. and enda-lykt, f. the end, conclusion, Finnb. 248, Fbr. 29, Hom. 152, Fms. iii. 163, v. 343, Stj. 20, 49. enda-mark, n. the end, limit, H. E. ii. 70, Fms. v. 343. enda-merki, n. id., D. N. enda-mjórr, adj. thin at the end, tapering, in the phrase, láta eigi verða endamjótt við e-n, to treat one well to the end; Icel. say, e-t verðr enda-sleppt, n. adj. it has an abrupt end, etc. enda-þarmr, m. the great gut, Pr. 473.
endi-land, n. borders, confines, Stj. 406, 531, 546.
endi-langr, adj. 'end-long,' from one end to another; eptir endilangri mörkinni, Eg. 58; með endilöngum bekkjum, along the benches, Nj. 220; útlaga fyrir endilangan Noreg, 368, Fms. iv. 319, Grett. 97: as adverb. phrases, 'endwise,' opp. to 'across,' at endilöngum skipum, Fms. vii. 94; um endilangan, Stj. 290; um endilangt, Bs. i. 644; at endilöngu, El. 32.
endi-lauss, adj. endless, Hom. 87.
endi-leysa, u, f. nonsense, 'without end or aim,' Fms. vi. 375.
endi-liga, adv. finally, Stj. 225, Fms. ix. 355, v.l.
endi-ligr, adj. final, Stj. 110, Dipl. ii. 11, Bs. i. 8.
endi-lok, n. pl. the end, conclusion, 625. 172.
endi-mark, n. esp. pl. a boundary, confine, Grág. ii. 166, Hom. 48, Stj. 275, 345, Sks. 338, Dipl. ii. 4, Pm. 92: a limit, end, Hom. 52, Skálda 206, Gþl. 44, Sks. 272 B, Fms. ii. 89, H. E. i. 466.
endi-merki, n. (and endi-mörk, f.) = endimark, Sks. 207, 338 B.
ending, f. ending, termination, Fms. v. 225, Vígl. 16.
endir, v. endi.
end-langr, adj. = endilangr, Grág. ii. 257, Vkv. 7.
ENDR, adv. [cp. Lat. ante]. I. in times of yore, erst, formerly, before; very freq. in old poetry, Am. 1, Ad. 3, Ýt. 12, 13, Eg. 751 (in a verse), vide Lex. Poët.; in prose very rare, or only in the phrase, endr fyrir löngu, a long time ago, Fas. iii. 250, 347; cp. eðr. 2. in the phrases, endr annan veg en endr = now one way, now another, 677. 2; endr ok sinnum, mod. endrum og sinnum, from time to time, now and then, Sks. 208; endr ok stundum, id., 703 B. endra-nær and endrar-nær, adv. at other times, otherwise; bæði þá ok endra-nær, Bs. i. 533; sem jafnan endra-nær, as always else, 526, 538; sem ávalt endrar-nær, Fas. ii. 144; at enum sama hætti sem e., Rb. 28; en þat er endra-nær, at ..., but else, that ..., Fms. viii. 410. II. again; svá kom Óðins son endr at hamri, Þkv. 32. Mostly as prefix to nouns and verbs, answering to Lat. re-, chiefly in a biblical and theological sense, esp. after the Reformation.
endr-borinn, part. born again, Sæm. 118, Sturl. iii. 269, Fas. iii. 68.
endr-bót, f. making good again, repentance, Hom. 41.
endr-búa, bjó, to restore, 655 xiii B. 3.
endr-bæta, tt, to repair, restore, 671. 3, 655 A. 13: reflex., 625. 69, Fms. ii. 212, Greg. 34, Stj. 53, 228, 632.
endr-bæting, f. restitution, restoration, Stj. 52, 632, 625. 69.
endr-bætingr, m. a thing repaired, patchwork, N. G. L. i. 75.
endr-fórn, f. an offering, presenting again, Stj. 49.
endr-fórna, að, to offer, present again, Stj. 49.
endr-fæða, dd, to regenerate, Hom. 154, 1 Peter i. 3.
endr-fæðing, f. regeneration, Matth. xix. 28.
endr-gefendr, part. those who give again, Hm. 40.
endr-geta, gat, to bear (give birth to) again; sonu þína sem Heilög Kristni endrgat, 623. 28; endrgetinn fyrir vatn ok Helgan Anda, Hom. 55, Fms. iii. 166; endrgetinn af vatni ok Helgum Anda, Hom. 3: reflex. to be born again, Post. 656 B. 11, Niðrst. 104.
endr-getnaðr, m. the being horn again, Niðrst. 104.
endr-getning, f. = endrgetnaðr, 655 vi. 2, Titus iii. 5.
endr-gjalda, galt, to reward, Mar. 175, Bs. ii. 25, Rom. xii. 19.
endr-gjaldari, a, m. a rewarder. Heb. xi. 6.
endr-græða, dd, to heal again. Barl. 148.
endr-göra, ð, to restore, reconstruct, K. Á. 28.
endr-hreinsa, að, to purify again, Hom. (St.)
endr-hræra, ð, to move again, Barl. 130.
endr-kaupa, t, to redeem, 2 Peter ii. 1.
endr-laginn, part. replaced, Skv. 3. 65.
endr-lausn, f. redemption, Luke xxi. 28, 1 Cor. i. 30; this and the following two words were scarcely used before the Reformation.
Endr-lausnari, a, m. the Redeemer, Job xix. 25, etc.
endr-leysa, t, to redeem, Matth. xvi. 26, Luke xxiv. 21.
endr-lifna, að, to come to life again, Stj. 221, Greg. 58, Luke xv. 32.
endr-lífga, að, to call to life again, Stj. 30.
endr-lífgan, f. a refreshing, revival, Acts iii. 19.
endr-minnask, t. dep. to remember, call to mind, Stj. 23, 40, 51.
endr-minning, f. remembrance, recollection, Hom. 9, Skálda 204.
endr-mæðing, f. tribulation, Stj. 49.
endr-mæla, t, to repeat, Matth. vii. 2.
endr-mæling, n. repetition, Sturl. iii. 71 C.
endr-nýja, að, to renew, repeat, Fms. ix. 248, 499, Jb. 156, K. Á. 28: impers., Eb. 278: reflex. to grow again, Str.
endr-nýjung, f. renovation, renewing, Titus iii. 5.
endr-næra, ð, to refresh, Matth. xi. 28, Rom. xv. 32, 2 Cor. vii. 13.
endr-næring, f. refreshing.
endr-reisa, t, to raise again, Fms. x. 276.
endr-rjóða, adj. ind. downcast, forlorn; Ketill kvað þá mjök e., K. said that they were much cast down, disheartened, Fas. ii. 16, Fspl. 12; it occurs only in these two passages, see a note of Dr. Scheving to Fspl. l.c., where he says that the word still survives in the east of Icel.
endr-semja, samði, to recompose, renew, Bs. i. 735.
endr-skapa, að, to create anew, Eluc. 52, Str. 52.
endr-skikka, að, to restore, Acts iii. 21.
endr-taka, tók, to retake, Stj. 29.
endr-tryggja, ð, to reconcile, Bs. i. 686.
endr-vinda, vatt, to turn back (of things), Orkn. 202.
endr-þága, u, f. retribution, Hm. 4.
ENG, f., pl. engjar, (spelt æng, O. H. L.), [Dan. eng; Swed. äng; A.S. ing, found in local names in North. E., as Ings, Broad Ing] :-- a meadow; opp. to akr, in the allit. phrase, akr né eng, Grág. i. 407, Hrafn. 21, Gþl. 136, 360, K. Þ. K. 90; í enginni, Stj. 193; veitti hann lækinn á eng sína, Landn. 145; hálfs mánaðar eng, half a month's meadow-land, Dipl. ii. 12: in pl. engjar is in Icel. used of the outlying lands, opp. to tún, the home-field, and hagi, the pasturage, vide Grett. ch. 50; engjar manna, Grág. ii. 264: þótt fé gangi í engjar, 233: used in many COMPDS: engja-brigð, f. the escheatage of an eng, Grág. ii. 277. engja-grasnautn, f. right of grazing, making hay in the eng, Vm. 48. engja-hey, n. hay of the eng, = út-hey, 'out-field hay,' opp. to taða, hay from the well-manured home-field. engja-merki, m. marks, borders of the eng, Grág. ii. 219. engja-skipti, n. division of the eng, Grág. ii. 259. engja-sláttr, m. the time of mowing the eng, in August, opp. to túna-sláttr, mowing of the home-field, in July. engja-vinna, f. and engja-verk, n. making hay in the eng. engja-vöxtr, m. meadow-produce, Jb. 146.
engi, n. (= eng), meadow-land, a meadow, Grág. i. 123, ii. 264, Háv. 51. COMPDS: engis-höfn, f. possession of a meadow, Grág. ii. 274. engis-lé, m. a scythe to mow a meadow, Korm. 4 (in a verse), (engissler, MS.); this seems to be the correct reading of the passage. engis-maðr, m. the owner of a meadow, Grág. ii. 289.
engi-búi, a, m. a neighbour who has to appear in an engidómr.
engi-dalr, m. a meadow-valley, Stj. 163.
engi-dómr (or engja-dómr), m. a court to decide the possession of n meadow, sitting on the spot, Grág. (L. Þ. ch. 17) ii. 269 sqq.
ENGILL, m. [Gr. GREEK; Lat. eccl. angelus: hence in the Teut. dialects, Goth. aggilus; A. S. and Germ. engel; Engl. angel] :-- an angel, Rb. 78, Nj. 157, 625. 4, N. T., Pass., Vídal., etc.; englar, höfuð-englar, veldis-englar, Hom. 133; engils andlit, 623. 55. COMPDS: engla-fylki, n, a host of angels, Stj., Hom. 133, Fms. v. 340, Mar. 656 A. 8.
engla-lið, n. a host of angels, Greg. 37, Hom. 49, 154. engla-líf,
n. life of angels, Hom. 16. engla-mjöl, n. 'angel-meal, ' i. e. manna,
Stj. 145. engla-sveit, f. a host of angels, Hom. 154. engla-
sýn, f. a vision of angels, 625. 84.
engil-ligr, adj. angelical, Stj. 4, Niðrst. 4. .
Engilskr, adj. English, D. N. (freq. but mod., vide Enskr).
engi-mark, n. the boundary of a meadow, Grág. ii. 233, 287.
engi-skipti, n. = engja-skipti; engiskiptis-búi, m. = engi-búi, Grág.
ii. 276.
engi-spretta, u, f. [Swed. grässhoppa; Dan. græshoppe] , a grass-
hopper, locust, Matth. iii. 4, Exod. x.
engi-teigr, m. a piece of meadow-land, Grág. ii. 259, Eg. 745, Vm. 15.
engi-verk, n. meadow work, Eb. 150; = engja-sláttr; um e., during
the time of mowing the meadows, Grág. i. 149, K. þ. K. 136.
engi-vöxtr, m. meadow-produce, Grág. ii. 287.
engja, ð, [Gr. GREEK; Lat. ango; Germ. engen] , to press tight, com-
press; engdr (vexed) með ufriði, Str.: with dat., hón engvir honum
(makes him anxious, vexes him,) ok angrar, id.: the mod. phrase, engja
sig (or engjask), Swed. wrida sig, = to writhe with pain, chiefly used of
a worm.
engja, u, f. and enging, f. [Germ, enge] , narrowness (rare): medic.,
garn-engja, constriction of the bowels.
eng-liga, adv. narrowly; vera e. staddr, to be in a strait, Str.
Englis-maðr(Engils-maðr), m. an Englishman, Fms. v, Fas. iii. 354.
ENGR, adj. [Lat. angustus; Goth, aggvus; A. S. enge; Germ, eng] ,
narrow, close; í engri gæzlu, in close watch, Str.; vide öngr.
enn, art. the, = hinn.
enn, v. en.
enna, adv. [en with a demonstrative -na], in the phrase, eigi enna, not
yet or not forsooth ! Glúm. 378, Fms. vi. 360, viii. 119.
ENNI, n. [a word peculiar to the Scandin.; Swed. änne, but usually
in mod. Ssved. and Dan. panna or pande; root uncertain] :-- the forehead;
þó spratt honum sveiti í enni, Nj. 68, Pr. 471; um þvert ennit, Fms. i.
178: also brow, metaph. a steep crag, precipice, Landn., Eb.
enni-brattr, adj. having a straight forehead, Sd. 146.
enni-breiðr, adj. having a broad forehead. Eg. 304, Fms. v. 238.
enni-dúkr, m. a fillet worn round the head by heathen priests at sacri-
ficial ceremonies, Lat. vitiae, Kormak (GREEK)
enni-leðr, n. the skin of the forehead of animals, Fas. i. 80.
enni-snauðr, adj. having a low forehead, Fms. vii. 343.
enni-spænir, . m. pl. [cp. Swed. ännespan = bead-wreath, ornament] ,
carved work, such as dragon-beads on old ships of war, both fore and
aft, Fms. v. 304, vi. 120, viii. 197, Orkn. 332, Fas. iii. 113.
enni-svell, n. boulders of ice, Sturl. i. 61.
Enska, u, f. the English tongue, Skálda 161.
ENSKR, adj. English, Grág. i. 504, Eg. 517; Enskir menn, m.
Englishmen, Fms., Orkn., Hkr.
EPJA, u, f. [apr], chilliness, Björn.
EPLI, n. [A. S. œppel; Engl. apple; Swed. äple; Dan. œble; O. H. G.
aphol; mod. Germ, apfel]:-- an apple, Fms. xi. 9, Rb. 346; it occurs even
in old poems, Skm. 19, 20; cp. Edda 17, the apples of Idunna, of which
the gods ate and became young again, cp. also Völs. S. ch. 2; Heljar e.,
the apple of death, Ísl. ii. 351 (in a verse). COMPDS: epla-át, n. eating
of an apple, Stj. 40. epla-garðr, m. [Dan. abildgaard] , an 'apple-
yard, ' orchard, Gþl. 144, Vígl. 17. epla-kyn, n. 'apple-kind, ' Stj.
175. epla-stöng, f. an apple-stalk, a cognom., Fms. viii.
epli-berandi, part, apple-bearing, Stj. 14.
eplóttr, adj. = apal-grár, q. v., Karl. 306, 334.
EPTIR, better spelt eftir, in common pronunciation ettir, a prep,
with dat. and acc. and also used as adv. or ellipt. without a case: an
older form ept or eft only occurs in poetry, Skin. 39, 41, Ýt. 2, Edda 91
(in a verse); ept vig, Hkr. i. 349 (in a verse), iii. 50 (Arnór); [cp.
Goth, afar; Runic stone in Tune, after; A. S. œft; Engl. after, aft;
Swed. -Dan. efter]:-- after.
A. WITH DAT., LOC.; with verbs denoting following, pursuing,
or the like; hann reið e. þeim, Eg. 149; hann bar merkit eptir honum,
he bore the standard after him, 297; róa e. þeim, to pull after them, Ld.
118; þegar e. Kara, on the heels of Kari, Nj. 202; varð ekki e. honum
gengit, none went after him, 270. β. with the notion to fetch; senda
e. e-m, to send after one, Eb. 22, Nj. 78, Fms. i. 2; ríða í Hornafjörð e.
fé yðru, ride to H. after your things, Nj. 63. γ. ellipt., viljum vér
eigi e. fara, we will not follow after them. Eb. 242; ek mun hlaupa þegar
e., Nj. 202. 2. metaph., α. with verbs denoting to look, stara,
líta, sjá, gá, horfa, mæna, etc. e. e-u, to stare, look after a thing while
departing, Ísl. ii. 261: leita, spyrja, frétta etc. e. e-u, to ask, ' speer, ' seek
after a thing, Nj. 75, Eg. 155, 686, Fms. i. 71, x. 148, etc. β. segja
e. e-m, to tell tales, report behind one's back in a bad sense, 623. 62; þó
at ek segða eigi óhapp eptir tengda-mönnum mínum, Sturl. i. 66; sjá e.
e-u, to look after, miss a thing, Nj. 75; leggja hug e. e-u, to mind a thing,
Ísl. ii. 426; taka e., to mind, mark a thing; ganga e. e-u, to retain a thing,
Fms. x. 5. γ. verbs denoting to expect; bíða, vænta e. e-u, to expect, wait for a thing; vaka e. e-m, to sit -up waiting for one, but vaka yfir
e-m, to sit up nursing or watching one, cp. Fas. ii. 535. . II.
denoting along, in the direction of a track, road, or the like; niðr e.
hálsinum, down the bill, Fms. iii. 192; út e. firði, stood out along the
firth, i. 37; innar e. höllinni, Nj. 270; upp e. dal, Eb. 232; ofan e.
dalnum, Nj. 34; ofan e. eyrunum, 143; upp e. eyrunum, 85; innar e.
búðinni, 165; út e. þvertrénu, 202; ofan e. reykinum, Eb. 230; inn
e. Skeiðum, 224; inn e. Álptafirði, id.; innar e. ísum, 236; inn e. ísum,
316; út e. ísnum, 236; út e. Hafsbotnum, Orkn. I; e. endilöngu, from
one end to another, Fms. x. 16; e. miðju, along the middle, vii. 89. 2.
metaph. after, according to; e. því sem vera ætti. Ld. 66; e. sið þeirra
ok lögum. Fms. i. 81; e. þínum fortölum, ii. 32; hann leiddisk e. for-
tölum hennar, he was led by her persuasion, v. 30; gékk allt e. því sem
Hallr hafði sagt, Nj. 256; gékk al!t e. því sem honum hafði vitrað verit,
all turned out as he had dreamed, Fms. ii. 231; e. minni vísan, i. 71. β.
denoting proportion, comparison; þó eigi e. því sem faðir hans var, yet
not like his father, Eg. 702; fátt manna e. því sem hann var vanr, few men in comparison to what he used to have, Sturl. ii. 253; þat var orð á, at
þar færi aðrar e., people said that the rest was of one piece, Ld. 168.γ
with verbs denoting imitation, indulgence, longing after, etc.; lifa e.
holdi sínu, to live after the flesh, Hom. 25; lifa e. Guði, 73; lifit e. mér,
follow after me, Blas. 45; láta e. e-m, to indulge one; mæla e. e-m, to take one's part, Nj. 26: breyta e. e-m, to imitate; dæma e. e-m, to give
a sentence for one, 150; fylgja e. e-m, to follow after one, N. T.; herma
e. e-m, to mimic one's voice and gesture, as a juggler; mun ek þar e.
gera sem þér gerit fyrir, 7 will do after just as you do before, Nj. 90;
hann mælti e. (he repeated the words) ok stefndi rangt, 35; leika e. e-m,
to follow one's lead; telja e., to grudge; langa e., to long after, Luke
xxii. 15. 8. kalla, heita e. e-m, to name a child after one; kallaði
Hákon eptir föður sínum Húkoni, Fms. i. 14; kallaðr e. Mýrkjartani
móður-föður sínum, Ld. 108: lcel. now make a distinction, heita í höfuðit
á e-m, of a living person, and heita e. e-m, of one deceased. III.
denoting behind; fundusk e. þeim Írskar bækr, Irish books were found
which they had left behind, Landn. (pref.), Fms. xi. 410; draga þik
blindan e. sér, vi. 323; bera e-t e. sér, to drag behind one; hann leiddi e.
sér hestinn, he led the horse after him, Eg. 766. β. as an adv., þá er
eigi hins verra e. ván er slíkt ferr fyrir, what worse can come after, when
such things went before? Nj. 34. 2. but chiefly ellipt. or adverb.;
láta e., to leave behind, Sturl. i. 60; sitja e., to sit, stay behind, Fms. i.
66; bíða e., to stay behind; vera e., Grett. 36 new Ed., Bs. i. 21; standa
e., to stay behind, remain, be left, Fms. ii. 231, vi. 248; dveljask e. , to delay, stop, Sturl. ii. 253; leggja e., to lay behind, but liggja e., to lie
behind, i. e. be left, Karl. 439; eiga e., to have to do, Nj. 56; ef ekki
verðr e., if naught remain behind, Rb. 126; skammt get ek e., þinnar æfi,
I guess that little is left of thy life, Nj. 182; þau bjoggu þar e., they
remained, stayed there. 25.
B. WITH ACC., TEMP, after; vetri e. fall Ólafs, Eb. (fine); sextán
vetrum e. dráp Eadmundar konungs ..., vetrum e. andlát Gregorii, ... e.
burð Christi, Íb. 18; e. fall jarls, Eg. 297; e. verk þessi, Nj. 85: esp.
immediately after, var kom e. vetr, spring came after winter, Eg. 260;
hvern dag e. annan, one day after another, Hom. 158; ár e. ár, year after
year, Rb. 292; dag e. dag, day after day, Fms. ii. 231; e. þat, or e.
þetta, after that, Lat. deinde, deinceps, Nj. 151, Eb. 58, Bs. i. 5, etc. etc.;
e. þingit, after the meeting, Eb. 108; e. sætt Kyrbyggja, 252. 2.
denoting succession, inheritance, remembrance, etc.; eptir in this sense is
frequent on the Runic stones, to the memory of, after; hón á arf allan e.
mik, Nj. 3; tekit í arf e. föður þinn, inherited after thy father, Fms. i.
256; ef skapbætendr eru eigi til e. bauga, i. e. to receive the weregild,
Grág. ii. 184; þeir er sektar-fé eiga at taka e. þik, Nj. 230; tók konung-
dóm e. föður sinn, took the kingdom after his father, Fms. i. 2; þorkell
tók lögsögu e. þôrarinn, Thorkel took the speakership after Thorarin, Íb.
ch. 5, cp. ch. 8, 10: metaph., vita þá skömm e. sik, to know that shame
[will be] after one, i.e. leave such a bad report, Ld. 222; skaði mikill er e.
menn slíka, there is a great loss in such men, Eg. 93; hann fastaði karföstu
e. son sinn, he fasted the lenten fast after his son's death, Sturl. ii. 231;
sonr ... e. genginn guma, a son to succeed his deceased father, Hm. 71;
mæla e. en, or eiga vígsmál (eptir-mál) e. e-n, to conduct the suit after
one if slain, Nj. 254 (freq.), hence eptir-mál; eptir víg Arnkels vóru
konur til erfðar ok aðildar, Eb. 194; í hefnd e. e-n, to revenge one's
death, Nj. 118; heimta gjöld e. menn sína, to claim weregild, Fms. viii.
199. β. the phrase, vera e. sig, to be weary after great exertion. II.
used as Adv. after; síðan e. á öðrum degi. on the second day thereafter,
Hom. 116: síðan e., Lat. deinceps, Fms. x. 210; um várit e. . the spring
after, Eb.125 new Ed.; annat sumar e., the second summer after. Nj. 14;
annat haust e., Eb. 184; annan dag e., the second day after. Nj. 3; um
daginn e., the day after, Fms. vii. 153, Bs. i. 21; næsta mánuð e., Rb.
126. β. by placing the adverb, prep, at the beginning the sense becomes,
different, later; e. um várit. later during the spring, Eb. 98. III.
used adverb. with the relat. particles er, at; e. er, Lat. postquam, Grág.
i. 10; e. at, id., K. þ. K. 32. p. eptir á, afterward; the proverb, eptir
(mod. eptir á) koma ósvinnum ráð í hug, the fool is wise too late, Vápn.
17, Fas. i. 98; eptir á, kvað hinn..., 'after a bit,' quoth the..., (a proverb.)
eptir-bátr, m. an 'after-boat,' ship's boat, Eg. 374, Fms. vii. 195, 214, Orkn. 420: metaph. a laggard, Fær. 49, Ísl. i. 236.
eptir-bið, f. waiting for.
eptir-breytni, f. imitation, following, (eccl.)
eptir-bræðrasynir, m. pl. second cousins (Norse), N. G. L. i. 189.
eptir-burðr, m. second birth, Stj. Gen. xxxviii. 29.
eptir-drag, n. a trail, track; hafa í eptirdragi.
eptir-dæmi, n. example, Stj. 132, Fms. i. 141, Fær. 137, Bs. i. 263.
eptir-farandi, part. following, Stj. 10, Bs. i. 263.
eptir-ferð, f. pursuit, Eb. 296, Orkn. 442.
eptir-frétt, f. asking after, inquiry, Sks. 52, Bs. i. 632.
eptir-fylgð, f. following after one.
eptir-færilegr, adj. = Lat. investigabilis, Hom. 16.
eptir-för, f. pursuit, Eg. 593.
eptir-ganga, u, f. a going after, following, attendance, Eb. 112, Sturl. i. 14, iii. 10: prosecution of a thing, Fms. vii. 358. eptirgöngu-maðr, m. a follower, Eb. 112.
eptir-gangr, m. = eptirganga. COMPDS: eptirgangs-munir, m. pl. importunity. eptirgangs-samr, adj. pressing-one's claims, importunate. eptirgangs-semi, f. insisting upon a claim.
eptir-gengi, n. id., Bs. i. 852.
eptir-glíkjari, a, m. an imitator, follower, Bs. i. 90.
eptir-grenzlan, f. investigation.
eptir-görð, f. 'after-making,' i. e. funeral-honours, esp. gifts for the soul of the dead, Fms. x. 103, 234, Gþl. 61.
eptir-hermur, f. pl. mimicking one's voice and gesture.
eptir-hreyta, u, f. the 'after-milk,' Grönd. 182.
eptir-komandi, part. following, future, Edda 150 (pref.): a successor, Fms. ix. 328, v. l., Dipl. i. 2: in pl. offspring, Landn. 254, Stj. 386.
eptir-kæra, u, f. prosecution, Rd. 275.
eptir-köst, n. pl. after-whims.
eptir-látligr, adj. pleasing, Bs. i. 636.
eptir-látr, adj. buxom, complaisant, obedient, Nj. 68, Fms. xi. 71, Fas. iii. 196, Stj. 71, Fs. 80.
eptirlát-samr, adj. id., Stj. 11.
eptir-leiðis, adv. for the future.
eptir-leifar, f. pl. remains, Stj. 543.
eptir-leikr, m. after-play; in the proverb, óvandari er eptirleikrinn.
eptir-leit, f. search, pursuit, Nj. 133, Eb. 218, Fms. xi. 240.
eptir-leitan, f. searching for, pursuing, Fms. i. 68, vii. 106, x. 268 : metaph. request, Sturl. ii. 80, Sks. 234.
eptir-lit, n. looking after a thing. eptirlits-samr, adj. (eptirlits-semi, f.), careful, attentive.
eptir-lífi, n. indulgence, Stj. 155, Rb. 384, Sks. 619.
eptir-lífr, adj. indulgent, Mar.
eptir-líking (-glíking), f. imitation, 623. 26, Hom. 44, Fms. vi. 28, Stj. 51, Bs. ii. 157. 2. a parable, N. T.
eptir-líkjandi, part, imitator, Hom. 48, 51.
eptir-læti, n. enjoyment, Stj. 31, 51, 144, 509, Nj. 13. 2. fond indulgence (esp. foi a child), Ld. 88, Gísl. 85, Gþl. 64. COMPDS: eptirlætis-barn, n. a pet child, spoilt child. eptirlætis-líf, n. a life of indulgence, Ver. 28, 625. 28. eptirlætis-þjónusta, u, f. an act of indulgence, Stj. 78.
eptir-löngun, f. a longing after, desire for.
eptir-mál, n. an 'after-suit,' i. e. prosecution undertaken after a person is slain, properly by the next heir (aðili, q. v.), Nj. 120, 128, 166, Fms. i. 224. COMPDS: eptirmáls-maðr, m. a prosecutor, Bárð. 171. eptirmála-staðr, m. = eptirmál, Háv. 55.
eptir-máli, a, m. an epilogue, (mod.)
eptir-máll, adj. indulgent, consenting, Nj. 13.
eptir-mjölt, f. = eptirhreyta.
eptir-mynd, f. a copy, drawing, (mod.)
eptir-mælandi, part. the prosecutor in an eptirmál, Js. 40, Nj. 175.
eptir-mæli, n. fond indulgence. Fms. x. 375, Nj. 26. 2. = eptirmál. Nj. 176. 3. good report, Mar., Róm. 289.
eptir-rás, f. a running after, pursuit, Grág. i. 440, Js. 39.
eptir-reið, f. pursuit on horseback, Nj. 254, Landn. 152.
eptir-rekstr, m. a driving one to go on.
eptir-rit, n. an after-writ, copy (mod.), opp. to frumrit.
eptir-róðr, m. the rowing in pursuit of one, Hkr. iii. 94.
eptir-rýning, f. the prying into a thing, Eb. 54. COMPDS: eptirrýninga-maðr, m. a prying, inquisitive person. eptirrýninga-samr, adj. a prying man, Eb. 54, v. 1.
eptir-seta, u, f. sitting back, i. e. remaining behind, N. G. L. i. 156.
eptir-sjá (-sjón), f. the looking with desire after a lost thing, hence loss, grief, Fms. i. 258, vii. 104, Ld. 194: attending to, 298, Sturl. i. 27.
eptir-skoðun, f. a looking after, 655 xxxii. 13.
eptir-sókn, f. a seeking after, pursuing, Blas. 38, Fms. i. 222.
eptir-spurn, f. speering after, inquiring for.
eptir-staða, u, f. (-stöðvar, f. pl.), remains, arrears, B. K. 118.
eptir-staðsi, adj. remaining behind, Fms. xi. 1.
eptir-sýn, f. looking after one, Ó. T. eptirsýnar-maðr, m. = eptirmálsmaðr, N. G. L. i. 170.
eptir-takanlegr, adj. (-liga, adv.), perceptible.
eptir-tekja, u, f. produce, revenue.
eptir-tekt, f. attention: eptirtektar-samr, adj. mindful.
eptir-tölur, f. pl. an 'after-counting,' grudging.
eptir-vænting, f. expectation, N. T.
eptir-þörf, f., in the phrase, koma ekki í e., to be not amiss.
eptir-ætlandi, part, one who intends to prosecute, N. G. L. i. 165.
EPTRI, compar., and EPTSTR or epztr, superl. (also sometimes aptari, aptastr), the aftermost, hinder, hindmost: 1. loc., eptra fæti, the hind leg, Edda 28; báða fætr hina eptri, Vígl. 21 (aptr-fætr, hind leg's); til hins eptra austr-rúms, the hindmost, opp. to fremri, Fms. viii. 139; framstafninn ok hinn eptri (viz. stafn), ii. 304; eptra (aptara) hjalt (of a sword), Fas. iii. 244; at aptara stafni, 429; eigi vil ek vera aptastr allra minna manna, I will not be the hindmost of all my men, Fms. ii. 307; er raddar-staf hefir eptra í nafninu, Skálda 165. 2. temp. later, last; en eftri burðar-tíð en hin fyrri, Hom. 56; hina eftri hingatkomu Krists, 106; þá eru þeir skrökváttar er eftri báru, that last bore witness, N. G. L. i. 32; vide efri and aptr.
ER, old form es, mod. sometimes eð, but usually 'er;' indecl. Particle used as relat. pron. or as relat. adv.; in very old MSS. always es, and rhymed so by old poets; in the 12th century it changed into er. In poems and in law phrases the particle 'es' is suffixed to the pronoun or adverb, as s or z, e. g. thus: as pron., sá's = sá es (so in 'people's Engl.' he as, him as, for he who, etc.), Hkr. iii. 11 (Sighvat); dat. þeim's = þeim es, illi qui, Hm. 3, Fms. vi. 38 (Sighvat); acc. masc. þann'z or þann's = þann es, illum qui, Vsp. 45 (MS.), Od. i, Hm. 44, 120, Hým. 39, Am. 90; neut. þatz = þat es, illud quod, Hm. 39, Am. 37, Hkv. Hjörv. 3, Fms. iii. 9 (Hallfred): as conj. or adv., hvárt'z ... eða = hvárt es ... eða, utrum ... an, Grág. (Ed. 1853); hvárt'z hann vill at reiða eða ..., i. 25, 145, 152, 155, 156, 161, 233, ii. 50: as adv., þegar's = þegar es, as soon as, Grág. (Ed. 1853) i. 94, Am. 30; síðan's = síðan es, since (Old Engl. sithens, sithence), 78; even sem's = sem es, Am. 103; hvar's = hvar es, wherever, 47, Mork. 138, Hm. 138; hve's = hve es, however, 140 (MS. hvers), Skálda 190 (in a verse); þar's = þar es, there where, i. e. where, Grág. i. 46, 153, Hm. 66, Hbl. 60, Gm. 8, Ls. 50, Mork. 18, 34, 37, 62, 170, Skálda 189 (Bragi), Edda (Ht.) 124, where this anastrophe is called bragar-mál, poetical diction; hvarge's = hvarge es, wherever, Grág. ii. 44. The Icel. has no relat. pron. but only the relat. particles er and sem, both of them indecl. in gender, case, and number; in simple sentences the sense (gender etc.) is clear from the context; and the language has certain expedients to meet the deficiency.
A. Used as relat. pron. which, who, that: I. used alone,
where there is perhaps an ellipse of the demonstrative, er = er hann (þeir, þær, þeim, etc.); GREEK. nom., á þeim bæ, er Abia heitir, 625. 83; Mórðr hét maðr, er kallaðr var Gigja, Nj. 1; hann átti dóttur eina, er Unnr hét, id.; þá skulu þeir, er fær eru (who are) saman, Grág. i. 9; maðr, er þessa þurfi, id.; at þeim svörum, er verða, 19; lið þat, er þeim hafðI þangat fylgt, Fms. i. 62; konur þær, er völfur vóru kallaðar, iii. 212; þeim unga manni, er þar sitr hjá þér, id. GREEK. acc., þingfesti manna þeirra, er (quos) menn vilja sækja, Grág. i. 19; sakar þeirrar, er (quam) ek hefi höfðað, id. GREEK. gen., aðra hluti þá, er (quorum) menn viidu vísir verða, Fms. iii. 212. GREEK. dat., þann einn, er (cui) hann ann lítið, Fms. i. 86. GREEK. joined to a demonstrative; allir Þrændir, þeir er..., all the Th., who..., Fms. i. 62. II. with a prep., which, as often in Engl., is placed at the end of the sentence; er hann kom til, whom he came to; land, er hann kom frá, the land he came from; so Lat. quocum venit = er hann kom með sub quibus = er ... undir; in quibus = er ... i, etc.: the prep, may also be a penultimate, e. g. the phrase, er mér er á ván, wlich I have a hope of; or, er hann var yfir settr, whom he was set over, etc.; this use of the pronoun is undoubtedly elliptical, the corresponding demonstrative pronoun being left out, although the ellipse is not felt; þvengrinn sá er muðrinn Loka var saman rifjaðr með (Kb. omits the prep.), the lace that the mouth of Loki was stitched with, Edda 71; öðrum höfðingjum, þeim er honum þótti liðs at ván (that is to say, þeim, er honum þótti liðs van at þeim), at whose hands, i. e. from whom he thought help likely to come, Fms. i; þeir er ek mæli þetta til ( = er ek mæli þetta til þeirra), those to whom I speak, xi. 12; er engi hefir áðr til orðit, Nj. 190; in stórúðgi jötunn, er ór steini var höfuðit á ( = er ór steini var höfuðit á honum), whose head was of stone. Hbl. 15; því er vér urðum á sáttir, Fms. xi. 34; við glugg þann í loptinu, er fuglinn hafðI áðr við setið. the window close to which the bird sat. Eg.: nokkurum þeim höfðingja, er mér sé eigandi vinátta við (viz. þá). Ö. H. 78: þá sjón, er mér þykir mikils um vert (viz. hana), 74; er mér þat at sýn orðit, er ek hefi opt heyrt frá sagt (= frá því sagt), 57; til vatns þess, er Á en Helga fellr ór, 163: til kirkju þeirra, es bein eru færð til, Grág. i. 13 new Ed. 2.ellipt. the prep, being understood, esp. to avoid the repetition of it; ekirinn sá er brendr vár Ásgarðr (viz. með), Edda (pref.); hann gékk
til herbergis þess, er konungr var inni (viz. í), he went to the house that the king was in, Ó. H. 160, Fb. iii. 251; dyrr þær, er ganga mátti upp á húsit (viz. gegnum, through), the doors through which one could walk up to the house, Eg. 421; ór þeim ættum er mér þóttu fuglarnir fljúga (viz. ór), the airt (quarter) that I thought the birds flew from, Ísl. ii. 196; yfir þeim manni, er Mörðr hafði sök sína fram sagt (viz. yfir), the man over whose head (to whom) Mord had pleaded his suit, Nj. 242; þrjú þing, þau er menn ætluðu (viz. á), three parliaments, in (during) which men thought ..., 71; nær borg þeirri, er konungr sat (viz. í), near the town the king resided in, Eg. 287; Montakassin, er dyrkast Benedictus, Monte Cassino, where B. is worshipped, Fms. xi. 415; þeir hafa nú látið lif sitt fyrir skömmu, er mér þykir eigi vert at lifa (viz. eptir), they, whom methinks it is not worth while to outlive, 150; fara eptir með hunda, er þeir vóru vanir at spyrja þá upp (viz. með), er undan hljópusk, they pursued with hounds, that they were wont to pick up fugitives with, i.e. with bloodbounds, v. 145; þat er í þrem stöðum, er dauðum má sök gefa (viz. í), it is in three places that a man can be slain with impunity, N. G. L. i. 62; þat er í einum stað, er maðr hittir (viz. í), it is in one place that ..., id. III. a demonstrative pron. may be added to the relat. particle, e.g. er þeirra = quorum, er þeim = quibus, er hans, er hennar = cujus; but this is chiefly used in old translations from Lat., being rarely found in original writings; þann konung, er undir honum eru skatt-konungar, that king under whom vassals serve, Edda 93; ekkja heitir sú, er búandi hennar (whose husband) varð sótt-dauðr; hæll er sú kona kölluð er búandi hennar er veginn, 108; sú sam-stafa, er raddar-stafr hennar er náttúrlega skammr, that syllable, the vowel of which is naturally short, Skálda 179; sá maðr, er hann vill, that man who wishes, Grág. i. 19; sá maðr, er hann skal fasta, 36; nema ein Guðrún, er hón æva grét, G. that never wailed, Gh. 40; þess manns, er hann girnisk, Hom. 54; sæl er sú bygghlaða ... er ór þeirri ..., felix est illud horreum ... unde ..., Hom. 15; engi er hærri speki en sú, er í þeirri ..., nulla melior est sapientia quam ea, qua ..., 28; varðveita boðorð hans, fyrir þann er vér erum skapaðir, ejusque mandata custodire, per quem creati sumus, 28; harða göfugr er háttr hófsemi, fyrir þá er saman stendr ..., nobilis virtus est valde temperantia, per quam ..., id.; elskendum Guð þann er svá mælti, Deum diligentibus qui ait, id.; skírn Græðara várs, er í þeirri, 56; er á þeim = in quibus, 52: rare in mod. writers, enginn kann að játa eðr iðrast réttilega þeirrar syndar, er hann þekkir ekki stærð hennar og ílsku, Vídal. i. 226. IV. in the 14th century, the relat. pron. hverr was admitted, but by adding the particle er; yet it has never prevailed, and no relative pronoun is used in Icel. (except that this pronoun occurs in the N. T. and sermons, e.g. Luke xi. 1, whose blood Pilate had mingled, is rendered hverra blóði Pilatus hafði blandað; an old translator would have said, er P. hafði blandað blóði þeirra): hvern er þeir erfðu, M. K. 156; hverjar er hón lauk mér, id.; af hverju er hann megi marka, Stj. 114; hvat er tákna mundi, Fms. xi. 12. V. the few following instances are rare and curious, er þú, er ek, er mér, er hón; and are analogous to the Germ. der ich, der du, I that, thou that; in Hm. l. c. 'er' is almost a superfluous enclitic, eyvitar fyrna er maðr annan skal, Hm. 93; sáttir þínar er ek vil snemma hafa, Alm. 7; ójafnt skipta er þú mundir, Hbl. 25; þrár hafðar er ek hefi, Fsm. 50; auði frá er mér ætluð var, sandi orpin sæng, Sl. 49; lauga-vatn er mér leiðast var eitt allra hluta, 50; ærr ertu Loki, er þú yðra telr, Ls. 29, cp. 21, Og. 12, Hkv. 2. 32; tröll, er þik bíta eigi járn, Ísl. ii. 364. This want of a proper relat. pron. has probably preserved Icel. prose from foreign influences; in rendering Lat. or mod. Germ. into Icel. almost every sentence must be altered and broken up in order to make it vernacular.
B. Conj. and adv. joined with a demonstrative particle, where, when: 1. loc., þar er, there where = ubi; þar er hvárki sé akr né eng, Grág. i. 123; hvervetna þess, er, N. G. L. passim. 2. temp. when; ok er, and when; en er, but when: þá er, then when; þar til er, until, etc., passim; annan dag, er menn gengu, Nj. 3; brá þeim mjök við, er þan sá hann, 68; sjaldan fór þá svá, er vel vildi, Ld. 290; ok í því er Þórgils, and in the nick of time when Th., id.: þá lét í hamrinum sem er (as when) reið gengr, Ísl. ii. 434; næst er vér kómum, next when we came, Eg. 287; þá er vér, when we, id. II. conj. that (vide 'at' II, p. 29); þat er (is) mitt ráð er (that) þú kallir til tals, Eg. 540; ok þat, er hann ætlar, Nj. 7: ok fansk þat á öllu, er (that) hon þóttisk vargefin, 17; en þessi er (is) frásögn til þess, er (that) þeir vóru Heljar-skinn kallaðir, Sturl. i. 1; ok finna honum þá sök, er (en MS.) hann hafði verit, that he had been, Fms. vii. 331; af hverju er hann megi marka, from which he may infer, Stj. 135; hvárt er (en MS.) er (is) ungr eða gamall, either that he is young or old, N. G. L. i. 349; spurði hann at, hvárt er, asked him whether, Barl. 92; mikill skaði, er slíkr maðr, that such a man, Fms. vi. 15; hlægligt mér þat þykkir, er (that) þú þinn harm tínir, Am. 53; er þér gengsk illa, that it goes ill with thee, 53, 89; hins viltú geta, er (that) vit Hrungnir deildum, Hbl. 15. 2. denoting cause; er dóttir mín er hörð í skapi, for that my daughter is hard of heart, Nj. 17. β. er þó, although, Skálda 164. 3. þegar er, as soon as, when, Fms. iv. 95, cp. þegar's above: alls er þú ert, for that thou art, i. 305; síðan er, since, after that, Grág. i. 135; en siðan er Freyr hafði heygðr verít, Hkr. (pref.); but without 'er,' N. G. L. i. 342. In the earliest and best MSS. distinction is made between eptir er (postquam), þegar er (quum), meðan er (dum), síðan er (postquam), and on the other hand eptir (post), þegar (jam), meðan (interdum), síðan (post, deinde); cp. meðan's, síðan's, þegar's, above; but in most old MSS. and writers the particle is left out, often, no doubt, merely from inaccuracy in the MSS., or even in the editions, (in MSS. 'er' is almost always spelt UNCERTAIN and easily overlooked): again, in mod. usage the particle 'at, að,' is often used as equivalent to 'er,' meðan að, whilst; síðan að, since that; þegar að, postquam, (vide 'at' V, p. 29.)
ER, 3rd pers. pres. is, vide vera.
ÉR, pl., and it, dual, spelt ier, Ó. H. 147 (twice), 205, 216 (twice), 227; [Goth. jus = GREEK; A. S. ge; Engl. ye, you; Germ. ihr; Swed.-Dan. I) :-- ye, you. That ér and not þér is the old form is clear from the alliteration of old poems and the spelling of old MSS.: allit., ér munuð allir eiða vinna, Skv. 1. 37; it (GREEK) munut alla eiða vinna, 31; hlaðit ér jarlar eiki-köstinn, Gh. 20; lífit einir ér þátta ættar minnar, Hðm. 4; æðra óðal en ér hafit, Rm. 45 (MS. wrongly þér); ér sjáið undir stórar yðvars Græðara blæða, Lb. 44 (a poem of the beginning of the 13th century). It is often spelt so in Kb. of Sæm.; hvers bíðit ér, Hkv. 2. 4; þó þykkisk ér, Skv. 3. 36; börðusk ér bræðr ungir, Am. 93; urðu-a it glíkir, Gh. 3; ef it, id.; en ér heyrt hafit, Hým. 38; þá er (when) ér, ye, Ls. 51; er it heim komit, Skv. 1. 42: ér knáttuð, Edda 103 (in a verse): in very old MSS. (12th century) no other form was ever used, e.g. er it, 623. 24: þat er ér (that which ye) heyrit, 656 A. 2. 15; ér bræðr ..., mínnisk ér, ye brethren, remember ye, 7; treystisk ér, 623. 32; hræðisk eigi ér, 48. In MSS. of the middle of the 13th century the old form still occurs, e.g. Ó. H., ér hafit, 52; ér skolu, 216; þegar er ér komit, so soon as ye come, 67; sem ér mynit, 119; ér hafit, 141; til hvers er ér erot, that ye are, 151; ef ér vilit heldr, 166; ér erot allir, ye are all, 193; sem ér kunnut, 196; sem ier vilit, 205; sem ér vitoð, as ye know, 165; ef ér vilit, 208; þeim er ér sendoð, those that ye sent, 211: the Heiðarv. S. (MS. of the same time)--unz ér, (Ísl. ii.) 333: ef ér þurfut, 345; er it farit, 346 (twice); allz ér erut, id.; er ér komið, as ye come, id.; en ér sex, but ye six, 347; ok ér, and ye, 361; ér hafit þrásamliga, 363; eða it feðgar, 364: Jómsvík. S.--ef ér, (Fms. xi.) 115, 123: Mork. 9, 63, 70, 98, 103, 106, passim. It even occurs now and then in Njála (Arna-Magn. 468)--ér erut, ye are, 223; hverrar liðveizlu ér þykkisk mest þurfa, 227: ér ertuð hann, Skálda 171; Farið-a ér, fare ye not, Hkr. i. (in a verse). It is still more freq. after a dental ð, t, þ; in old MSS. that give þ for ð it runs thus -- vitoþ ér, hafiþ ér, skoluþ ér, meguþ er, lifiþ ér, etc., wot ye, have ye, shall ye, may ye, live ye, etc.; hence originates by way of diæresis the regular Icel. form þér, common both to old and mod. writers; vide þú, where the other forms will be explained.
ERÐI, n. [akin to arðr], a heavy balk of timber, Grett. 125; hence the phrase, þungt sem erði, heary as a balk.
erenda, d, to perform an errand. Vígl. 29.
erendi, etc., v. eyrendi.
erfa, ð, with acc. to honour with a funeral feast, cp. the Irish phrase to 'wake' him, Eg. 606; síðan lét Egill e. sonu sína eptir fornri síðvenju, 644, Fms. i. 161, xi. 67. 2. to inherit, N. T. and mod. writers. β. metaph. in the phrase, e. e-t við e-n, to bear long malice, to grumble.
ERFÐ, f. [(Germ. erbe], inheritance; for the etymology vide arfr; the law distinguishes between frænd-erfð, family inheritance, and út-erfð, alien inheritance, N. G. L. ii. 146; within the frænd-erfð the law records thirteen degrees of kin, Gþl. 232-242, N. G. L. i. 49, Jb. 128 sqq., Grág. i. 170. sqq.: special kinds of 'út-erfð' are, brand-erfð (q.v.). gest-erfd, skip-erfð, gjaf-erfð, land-erfð, félaga-erfð, litla-erfð, leysings-erfð, N. G. L. i. 50: again, in mod. usage erfð implies the notion of a family, and út-erfð, út-arfar are used of distant kinsfolk, inheritance in a different line, or the like; vide Grág., Nj., and the Sagas freq. β. inheriting, succession, Gþl. 48-55. COMPDS: erfða-bálkr, m. the section of law treating of inheritance. Ann. 1273. erfða-einkunn, f. an hereditary mark (on cattle), Grág. ii. 304. erfða-fé, n. an heirloom, inheritance, Grág. i. 206. erfða-goðorð, n. hereditary priesthood, Sturl. i. 198. erfðá-land, n. patrimony, land of inheritance, Stj. 50, 66, Orkn. 126, Fms. iv. 224, vi. 20. erfða-maðr, m. an heir, Js. 38. erfða-mark, n. = erfða-einkunn, Grág. i. 422, 423. erfða-mál, n. a lawsuit as to inheritance, Nj. 6, 92. erfða-partr, m. share of inheritance, Stj. 110. erfða-skipan, f. a law, ordinance of inheritance, N. G. L. i. 49. erfða-staðr, m. hereditary estates, used in a special sense of church demesnes held by lay impropriators, vide Arna S., Bs. i. 794. erfða-tal, n. the section of law respecting inheritance, Gþl. 55. erfða-úmagi, a, m. an 'úmagi' having an inherited right to support, Grág. i. 134, 237. erfða-öldr, n. [Dan. arveöl], a funeral feast, N. G. L. i. 432.
erfi, n. a wake, funeral feast, Nj. 167, Fms. i. 161, xi. 68, Ld. 16, Gþl. 275, Rb. 344, N. G. L. i. 391, Am. 83, Gh. 8. For the sumptuous funeral feasts of antiquity, vide esp. Landn. 3. 10, where the guests were more than fourteen hundred, Ld. ch. 26, 27; var nú drukkit allt saman, brullaup Ólafs ok erfi Unnar, ch. 7, Flóam. S. ch. 2, Jómsv. S. ch. 21,
ERFISDRYKKJA -- ERTR. 133
37. COMPDS: erfis-drykkja, u, f. a funeral feast, Pass. 49. 16. erfis-görð, f. = erfi, Fms. xi. 69.
erfiða or erviða, að, [Goth. arbaidjan = GREEK; early Germ. erbeiten; mod. Germ. arbeiten; mod. Dan. arbeide is borrowed from Germ.] :-- to toil, labour, Edda 149 (pref.), 677. 11; allir þér sem erviðið og þunga eruð hlaðnir, Matth. xi. 28: metaph., e. e-m, to cause one toil and trouble, Bs. i. 726: trans., e. jörðina, to till the earth, Stj. 30: impers., sóttar-far hans erfiðaði, his illness grew worse, Fms. x. 147. In the Icel. N. T. it is sometimes used in the same passages which have arbaidjan in Ulf., e.g. heldr hefi eg miklu meir erfiðað en allir þeir aðrir, 1 Cor. xv. 10; öllum þeim sem styrkja til og erfiða, xvi. 16; að eg hafi til einskis erfiðað hjá yðr, Gal. iv. 11; heldr erfiði og afli með höndum, Ephes. iv. 28; hvar fyrir eg erfiða og stríði, Col. i. 29; þá sem erfiða meðal yðar, 1 Thess. v. 12; því at til þess hins sama erfiðum vér einnig, 1 Tim. iv. 10; in 2 Tim. ii. 6 the Icel. text has 'sá sem akrinn erjar.'
erfið-drægr, adj. difficult, Sturl. iii. 271.
erfiði or erviði (ærfaði, N. G. L. i. 391; ærfuð, id. I. 10), n. [Ulf. arbaiþs = GREEK; A. S. earfoð; O. H. G. arapeit; mod. Germ. arbeit, which shews that mod. Dan. arbeide and Swed. arbete are borrowed from the Germ.; lost in Engl. The etymology of this word is uncertain; the Icel. notion is to derive it from er- priv. and viða = vinna, to work, but it is scarcely right; Grimm, s.v. arbeit, suggests it to be akin to Lat. labor; Max Müller refers it to the root AR, to plough, Science of Language, p. 258, 3rd Ed.; but arfiði (Björn, p. 41) instead of erviði is a fictitious form, and the statement that in old Norse or Icel. it means ploughing rests only on a fancy of old Björn (Dict. l.c.), to which he was probably led by the similarity between Lat. arvum to Germ. and mod. Dan. arbeit, arbeide: in fact the Icel., ancient or modern, conveys no such notion; even in the old heathen poems the word is used exactly in the present sense, which again is the same as in Ulf.] :-- toil, labour, and metaph. toil, trouble; in the allit. phrase, e. en eigi eyrendi, toil but no errand, i.e. lost labour, Þkv. 10, 11, Hkv. Hjörv. 5; víl ok e., toil and trouble (of travelling), Hbl. 58, Skálda 163; kváðusk hafa haft mikit e. ok öngu á leið komið, Fms. v. 21, Post. 645. 58, Sks. 235, v.l., N. G. L. l.c. 2. metaph. distress, suffering; drýgja e., to 'dree' distress, Gm. 35 (heathen poem),--in N. G. L. i. 391 this phrase is used of a priest officiating; hungr, þorsti, e., Hom. 160: in pl., meðr mörgum erfiðum er á hana leggjask, Stj. 51: an old poet (Arnor) calls the heaven the erfiði of the dwarfs, vide dvergr. In the Icel. N. T. erfiði is often used in the very same passages as in Ulf., thus--yðvart e. er eigi ónýtt í Drottni, 1 Cor. xv. 58; í erfiði, í vökum, í föstu, 2 Cor. vi. 5; og hrósum oss eigi tram yfir mælingu í annarlegu erfiði, x. 15; og vort e. yrði til ónýtis, 1 Thess. iii. 5, cp. Ulf. l.c. β. medic. asthma, difficulty in breathing; brjóst-erfiði, heavy breathing. COMPDS: erfiðis-dauði, a, m. a painful, hard death, 655 xxxii. 17. erfiðis-laun, n. pl. a recompense for labour or suffering, Niðrst. 5, Fms. vi. 149, Barl. 95. erfiðis-léttir, m. a reliever of labour, Stj. 19. erfiðis-munir, m. pl. toils, exertion, Bárð. 180, Fas. i. 402, Fb. i. 280. erfiðis-nauð, f. servitude, grinding labour, Stj. 247, 265. erfiðis-samr, adj. toilsome, Stj. 32. erfiðis-semi, f. toil. erviðis-verk, n. hard work, Stj. 263, 264.
erfið-leiki, m. hardship, difficulty.
erfið-liga, adv. with pain and toil; er hann sótti e. til hans, he strove hard to get up to him, Edda 60; e-t horfir e., looks hard, Nj. 139; búa e. við e-n, to treat one harshly, Fas. ii. 96; at skipi þessu farisk e., that his ship will fare ill, make a bad voyage, vi. 376; varð mér þar erviðligast um, there I met with the greatest difficulties, Nj. 163.
erfið-ligr, adj. toilsome, difficult, adverse; margir hlutir e. ok þungligir, adverse and heavy, Fms. viii. 31, Sks. 235.
erfið-lífi, n. a life of toil, 655 viii. 2.
erfiðr, adj. toilsome, hard, difficult; ok var af því honum erfitt búit, a heavy, troublesome household, Bs. i. 63; erfiða ferð hafa þeir fengit oss, they have made a hard journey for us, Fms. v. 22; Guðrún var erfið á gripa-kaupum, G. was troublesome (extravagant) in buying finery, Ld. 134; e-m verðr e-t erfitt, one has a difficulty about the thing, Fms. vi. 54. β. hard, unyielding; var Flosi erfiðr, en aðrir þó erfiðri miklu, F. was hard, but others much harder, Nj. 186, 187; jarl var lengi erfiðr, the earl long remained inexorable, 271: ek var yðr þá erfiðr, 229. γ. hard breathing; ok er hann vaknaði var honum erfitt orðit, when he awoke he drew a deep breath, after a bad dream, Ísl. ii. 194; hvíldisk Helgi, því at honum var orðit erfitt, H. rested, because he was exhausted (from walking), Dropl. 22; þó honum væri málið erfitt, though he spoke with difficulty (of a sick person), Bs. i. 110. δ. var þess erfiðar (the more difficult) sem..., Fas. i. 81: so in the phrase, e-m veitir erfitt, one has hard work, Bs. i. 555, Nj. 117; erfitt mun þeim veita at ganga í móti giptu þinni, 171.
erfi-drápa, u, f. a funeral poem, Fbr. 16, Fms. vi. 198, v. 64.
erfið-samligr, adj. (-liga, adv.), toilsome, hard, 677. 10.
erfið-vinnr, adj. hard to work, Grett. 114 A.
erfi-flokkr, m. a short funeral poem, Fms. vi. 117.
erfi-kvæði, n. a funeral poem, = erfidrápa. Eg. 605.
erfingi, ja, m., (arfingi, Fms. ix. 328, Gþl. 287), pl. erfingjar, [arbingjas (pl.), Runic stone in Tune; Ulf. renders GREEK by arbja or arbinumja; Dan. arving; Swed. arfvinge] :-- an heir, Grág. i. 217, Eg. 25, Nj. 3, 656 C. 36, Fms. l.c., etc. etc. erfingja-lauss, adj. without heirs, Fms. v. 298, x. 307.
erfi-veizla, u, f. a funeral banquet, Bs. i. 837.
erfi-vörðr, m. [A. S. erfeveord], an heir, poët., Gh. 14, Akv. 12, cp. the emendation of Bugge to Skv. 3. 60.
erfi-öl, n. [Dan. arveöl], a wake, funeral feast, N. G. L. i. 14.
ERG, n., Gael. word, answering to the Scot. shiel or shieling; upp um dalinn þar sem var erg nokkut, þat köllu vér setr = der som vaar noget erg, det kalde vi. sætter (in the Danish transl.), Orkn. 448 (Addit.), cp. local names in Caithness, e.g. Ásgríms-erg, Orkn. 458.
ERGI, f. [argr], lewdness, lust; ergi, æði ok óþola, Skm. 36, Fas. iii. 390; e. keisara dóttur, Bær. 15, El. 10; ílsku ok e. ok hórdóm, Barl. 138: wickedness, með e. ok skelmisskap, Gísl, 31, Yngl. S. ch. 7: in mod. usage ergja, f., means greediness for money or the like; the rare sense of moodiness is quite mod., and borrowed from Germ. through Dan.
ergjask, ð, dep. to become a coward, only in the proverb, svá ergisk hverr sem eldisk, Hrafn. 25, Fms. iii. 192, iv. 346.
erill, m. [erja], a fuss, bustle.
ERJA, arði, pres. er, sup. arit: mod. pres. erjar, erjaði, 2 Tim. ii. 6; [A. S. erjan; Old Engl. to ear; cp. Lat. arar, Gr. GREEK] :-- to plough; prælarnir skyldi erja, Landn. 35, v.l., cp. Fms. i. 240; eitt nes þat fyrírbauð hann at e., löngum tíma eptir örðu menn hlut af nesinu, Bs. i. 293; þér hafit arit með minni kvígu, Stj. 412: in the saying, seint sá man erja, he will be slow to put his hand to the plough, will be good for nothing, Glúm. 341. β. metaph. to scratch; hann lætr e. skóinn um legginn útan, O. H. L. 45; kom blóðrefillinn í enni Ketils ok arði niðr um nefit, Fas. ii. 126.
erjur, f. pl. brawl, fuss, quarrels.
ERKI-, [Gr. GREEK; Engl. arch-, etc.] I. eccl. arch-, in COMPDS: erki-biskup, m. an archbishop, Gþl. 263, Fms. i. 106, N. G. L. i. 166. erkibiskups-dæmi and erkibiskups-ríki, n. archbishopric, Fms. xi. 392, vii. 300, x. 88, 155; e. stóll. an archiepiscopal seat, Rb. 422. erki-biskupligr, adj. archiepiscopal, Bs. Laur. S., Th. 12. erki-djákn, m. an archdeacon, Fms. ix. 325. xi. 416, 625. 45, Stj. 299. erki-prestr, m. an archpriest, Bs. i. 173, Stj. 299. erki-stóll, m. an archiepiscopal seat. Symb. 28, Fms. iv. 155. II. = great, portentous; erki-býsn, f. portent, Bs. i. 423.
erlendask, d, to go into exile, Stj. 111, but in 162 spelt ör-.
erlending, f. [Germ. elende], an exile, Stj. 223.
erlendis, adv. abroad, in a foreign land, Grág. i. 167. Gþl. 148, K. Þ. K. 158; e. drep, committing manslaughter in a foreign land, Grág. ii. 142; e. víg, a manslaughter committed abroad, i. 183.
ERLENDR, adj., ör-lendr, Gþl. 148, [Hel. elilendi = a foreigner; Germ. elende], foreign, Grág. i. 217, Sks. 462; the spelling with er- and ör- is less correct than el- or ell-, cp. aulandi, p. 34. II. m. a pr. name, Orkn.
Erlingr, m. a pr. name; prop. a dimin. of jarl, an earl.
erm-lauss, adj. arm-less, sleeve-less, Fms. vii. 21, Sturl. iii. 219.
ERMR, f., mod. ermi, dat. and acc. ermi, pl. ermar, [armr], an arm, sleeve, Fms. v. 207, vi. 349, xi. 332, Nj. 35, Clem. 54, Landn. 147: so in the saying, lofa upp í ermina á sér, to make promises in one's sleeve, i.e. to promise without meaning to keep one's word. COMPDS: erma-drög, n. pl. sleeve-linings, Bret. erma-kápa, u, f. a cape with sleeves, Band. 5. erma-kjós, f. the armpit, 656 C. 28. erma-langr, adj. with long sleeves, Fas. ii. 343. erma-lauss, adj. sleeve-less, Fms. xi. 272, Sks. 406. erma-stuttr, adj. with short sleeves. erma-víðr, adj. with wide sleeves. erma-þröngr, adj. with tight sleeves.
Ermskr, adj. Armenian, K. Þ. K. 74, Íb. 13, Fas. iii. 326.
erm-stúka, u, f. a short sleeve, Karl.
ERN, adj. brisk, vigorous, Bs. i. 655, Fms. v. 300; hence Erna, u, f. a pr. name, Rm. 36, Bs. i. 32, v.l.
ern-ligr, adj. of brisk, stout appearance, Nj. 183, Eb.
erpi, n. a sort of wood, Al. 165.
erri-ligr, adj. = ernligr, Fms. iii. 222, Eb. 94 new Ed.
erring, f. a brisk, hard struggle, Fbr. (in a verse).
errinn, adj. = ern, Lex. Poët.; fjöl-e., very brisk and bold, Hallfred.
ERTA, t, to taunt, tease, with acc., Rd. 302, Hkr. iii. 130, Skálda 171, Fms. vi. 323; er eigi gott at e. íllt skap, a saying, Mirm.: reflex., ertask við e-n, to tease one, Fms. ix. 506.
erting, f. teasing, provoking, Lv. 26; engi ertinga-maðr, a man who stands no nonsense, Eg. 417.
ertinn, adj. taunting; ertni, f. a taunting temper.
ERTLA, u, f., proncd. erla or atla, [arta], the wagtail, motacilla alba, now called Máríatla or lín-erla.
ERTR, f. pl. [early Germ. arbeiz; mod. Germ. erbse; Dutch erwt or ert; Dan. ært; Swed. ärter] :-- peas; the Scandin. word is probably borrowed from Dutch or Fris. and occurs in the 13th century; in old writers the r is kept throughout, ertr, ertrnar, Stj. 161; ertrum (dat.), 655 xxxiii. 4; ertra (gen.), Gþl. 544; ertra-akr, a pea-field, id.; ertra-
reitr, a bed of peas, N. G. L. ii. 172; ertra-vellingr, Stj. 160, 161, Gen. xxv. 29: in mod. usage it is declined erta, u, f., gen. pl. ertna, ertum, etc.
es, older form of er.
ESJA, u, f. a kind of clay, freq. in Norway in that sense, vide Ivar Aasen; the name of the mountain Esja in Icel. no doubt derives its name from this clay, which is here found in abundance, Eggert Itin. ch. 21; hence Esju-berg, n. name of a farm, Landn., [eisa, and even Germ. esse, Dan. esse, Swed. ässa are kindred words.]
Esk-hyltingr, m. one from the farm Eskiholt, Sturl. ii. 145.
eski, n. [askr], an ashen box, Edda 17, 21, Fms. ii. 254, Fas. i. 237, Ísl. ii. 79; mod. spelt askja, and used of any small box.
eski-mær, f. a lady's maid, Gm. (pref.)
eskingr, m. [aska], ashes or fine snow driven by a gale, Bárð. 20 new Ed.
eski-stöng, f. an ashen pole, Róm. 232.
ESPA, að, to exasperate, irritate, probably = to make one shake like an aspen, Vídal.
espi, n. aspen wood (vide ösp), hence Espi-hóll, m. a farm, Landn.: Esphælingar, m. the men from E., id.
espingr, m. [Swed. esping], a ship's boat, Fr.
ess, n. [for. word; old Swed. örs], a steed, Fms. x. 139, Fas. iii. 471, 582, much used in romances.
ETA, proncd. éta; pret. át, pl. átu; pres. et, proncd. iet, Greg. 82; part. etið; pret. subj. æti; imperat. et; [Lat. &e-short;dere; Gr. GREEK; Ulf. ïtan; A. S. and Hel. etan; Engl. eat; O. H. G. ezan; mod. Germ. essen; Swed. äta; Dan. æde] :-- to eat, Grág. ii. 347; sem þú mátt vel e., Nj. 75; e. dagverð, Ld. 10; þar's ek hafða eitt etið, Hm. 66; e. kjöt, Greg. l.c.; at engi er hér sá inni er skjótara skal eta mat sinn en ek, Edda 31 (hence fljót-ætinn, sein-ætinn, rash or slow eating); át hvárrtveggi sem tíðast, id.; Logi hafði ok etið slátr allt, id.; et mat þinn, tröll. Fas. iii. 179. 2. metaph. to eat, consume; eigu at eta alla aura ómagans sem hann sjálfr, Grág. i. 288; eyddir ok etnir, Fms. xi. 423; sorg etr hjarta, sorrow eats the heart, Hm. 122; etandi öfund, consuming envy, Str.; Gyðingar átusk innan er þeir heyrðu þetta, the Jews fretted inwardly on hearing this, 656 C. 17. β. medic., 655 xxx. 8. γ. the phrase, eta orð sín, to eat one's own words, Karl. 478; or, eta ofan í sig aptr, id., of liars or slanderers. δ. the dubious proverb, úlfar eta annars eyrendi, wolves eat one another's fare or prey, Ld. 92; and recipr., etask af úlfs munni, to tear one another as wolves, Ísl. ii. 165; ok hefir mér farit sem varginum, þeir eta þar (etask?) til er at halanum kemr ok finna eigi fyrr. Band. 12, where MS.--þat ætla ek at mér verði vargsins dæmi, þeir finnask eigi fyrr at en þeir hafa etisk ok þeir koma at halanum, 26: as to this proverb cp. also the allusion, Hðm. 30: the mod. turn is--úlfr rekr annars erindi, so used by Hallgr.--annars erindi rekr úlfr og löngum sannast það--and so in paper MSS. of Ld. l.c., but prob. a corruption.
eta, u, f., mod. jata, a crib, manger, Hom. 36, 127, Mar. 26; in the proverb, standa öllum fótum í etu, to stand with all feet in the crib, to live at rack and manger. Gísl. 46. etu-stallr, m. a crib, manger, Orkn. 218. II. medic. cancer, Magn. 480: mod. áta or átu-mein.
etall, adj. eating, consuming, Lat. edax, 655 xxix. 6.
ETJA, atti; pres. et; part. att; but etjað, Andr. 625. 73; [it means probably 'to make bite,' a causal of eta] :-- to make fight, with dat., esp. etja hestum, of horse fights, a favourite sport of the ancients; for a graphic description of this fight see Bs. i. 633. Arons S. ch. 18, Glúm. ch. 18, Rd. ch. 12, Nj. ch. 58, 59, Vígl. ch. 7, N. G. L. ii. 126; vide hesta-þing, hesta-at, víg-hestr, etc. 2. gener. to goad on to fight; atta ek jöfrum en aldri sætta'k, Hbl. 24. β. etja hamingju við e-n, to match one's luck with another, Fms. iv. 147; e. kappi við e-n, to match one's force against one, Ld. 64, Eg. 82; e. vandræðum við e-n, 458; e. saman manndrápum, to incite two parties to manslaughter, Anecd. 14: in a good sense, to exhort, ok etjað þá þolinmæði, Andr. l.c. (rare). γ. ellipt., etja við e-t, to contend against; e. við aflamun, to fight against odds, Al. 110; e. við liðsmun, id., Fms. i. 42, ix. 39, Fs. 122; e. við ofrefli, id., Fms. iii. 9; e. við reiði e-s, Fb. i. 240. 3. to stretch forth, put forth; hann etr fram berum skallanum, he put forth his bare skull to meet the blows, Fms. xi. 132; (Icel. now use ota, að, in this sense.) II. reflex., lét eigi sama at etjask við kennimenn gamla, said it was unseemly to hoot old clergymen, Sturl. i. 104; er ofstopi etsk í gegn ofstopa, if violence is put against violence, 655 xxi. 3. 2. recipr. to contend mutually; ef menn etjask vitnum á, if men contend (plead) with witnesses, N. G. L. i. 247; ok ef þeir vilja andvitnum á etjask, Gþl. 298. III. the phrase, ettja heyvi (spelt with tt), to fodder (cattle) upon hay, Grág. ii. 278, 340; ettja andvirki, to fodder upon a hayrick, Gþl. 357.
etja, u, f. fighting, biting. COMPDS: etju-hundr, m. a deer-hound, fox-hound, Sturl. ii. 179. etju-kostr, m. a beastly choice, Ísl. ii. 89, Fms. viii. 24, v.l. etju-tík, f. = etju-hundr; bóndi átti e. stóra, Fb. ii. 332, Bárð. 32 new Ed.
expens, n. (for. word), expences, Stj. 127, Bs. i. 742.
EY, gen. eyjar; dat. eyju and ey, with the article eyinni and eyjunni; acc. ey; pl. eyjar, gen. eyja, dat. eyjum; in Norway spelt and proncd. öy; [Dan. öe; Swed. ö; Ivar Aasen öy; Germ. aue; cp. Engl. eyot, leas-ow, A. S. êg-land, Engl. is-land; in Engl. local names -ea or -ey, e.g. Chels-ea, Batters-ea, Cherts-ey, Thorn-ey, Osn-ey, Aldern-ey, Orkn-ey, etc.] :-- an island, Fas. ii. 299, Skálda 172, Eg. 218, Grág. ii. 131, Eb. 12; eyjar nef, the 'neb' or projection of an island, Fb. iii. 316. 2. in various compds; varp-ey, an island where wild birds lay eggs; eyði-ey, a deserted island; heima-ey, a home island; bæjar-ey, an inhabited island; út-eyjar, islands far out at sea; land-eyjar, an island in an inlet, Landn.: a small island close to a larger one is called a calf (eyjar-kálfr), the larger island being regarded as the cow, (so the southernmost part of the Isle of Man is called the Calf of Man): it is curious that 'islanders' are usually not called eyja-menn (islandmen), but eyjar-skeggjar, m. pl. 'island-beards;' this was doubtless originally meant as a nickname to denote the strange habits of islanders, Fas. i. 519 (in a verse), Fær. 151, 656 C. 22, Fms. ii. 169, viii. 283, Grett. 47 new Ed.; but eyja-menn, m. pl., Valla L. 228, Eb. 316 (and in mod. usage), cp. also Götu-skeggjar, the men of Gata, a family, Landn.; eyja-sund, n. a sound or narrow strait between two islands, Eg. 93, Fms. ii. 64, 298. 3. in local names: from the shape, Lang-ey, Flat-ey, Há-ey, Drang-ey: from cattle, birds, beasts, Fær-eyjar, Lamb-ey, Sauð-ey, Hrút-ey, Yxn-ey, Hafr-ey, Svín-ey, Kið-ey, Fugl-ey, Arn-ey, Æð-ey, Má-ey, Þern-ey, Úlf-ey, Bjarn-ey: from vegetation, Eng-ey, Akr-ey, Við-ey, Brok-ey, Mos-ey: from the quarters of heaven, Austr-ey, Norðr-ey, Vestr-ey, Suðr-ey (Engl. Sudor): an island at ebb time connected with the main land is called Örfiris-ey, mod. Öffurs-ey (cp. Orfir in the Orkneys): from other things, Fagr-ey, Sand-ey, Straum-ey, Vé-ey (Temple Isle), Eyin Helga, the Holy Isle (cp. Enhallow in the Orkneys). Eyjar is often used GREEK of the Western Isles, Orkneys, Shetland, and Sudor, hence Eyja-jarl, earl of the Isles (i.e. Orkneys), Orkn. (freq.); in southern Icel. it is sometimes used of the Vestmanna eyjar. β. in old poets ey is a favourite word in circumlocutions of women, vide Lex. Poët.; and in poetical diction ey is personified as a goddess, the sea being her girdle, the glaciers her head-gear; hence the Icel. poetical compd ey-kona. For tales of wandering islands, and giants removing islands from one place to another, vide Ísl. Þjóðs. i. 209. 4. in female pr. names, Þór-ey, Bjarg-ey, Landn.: but if prefixed--as in Eyj-úlfr, Ey-steinn, Ey-mundr, Ey-vindr, Ey-dís, Ey-fríðr, Ey-vör, Ey-þjófr, etc.--ey belongs to a different root. COMPD: eyja-klasi, a, m. a cluster of islands.
ey-, a prefix, ever-, vide ei-.
ey-búi, a, m. an islander, Lex. Poët.
EYÐA, dd, [auðr; A. S. éðan; Dan. öde; Germ. öden; Swed. öda], to waste: I. with dat. denoting to waste, destroy, of men or things; hann eyddi (slew) öllum fjölkunnigum mönnum, Stj. 491, Fms. ii. 41, vii. 8; ekki muntu með þessu e. öllum sonum Haralds konungs, i. 16. β. of money; eyða fé, etc., to spend money, Eg. 70, Grág. i. 327, Nj. 29, Fms. i. 118: to squander, 655 iii. 1, Nj. 18, Fms. xi. 423, Fs. 79: reflex., hann átti land gott en eyddusk lausafé, but his loose cash went, Fms. vi. 102. II. with acc. to lay waste, desolate, or the like; upp eyða (lay waste) alla þeirra bygð, Fms. v. 161; þá vóru eydd skip Svía-konungs átjan, eighteen of the Swedish king's ships were made void of men, x. 353; hann eyddi bygðina, iv. 44. 2. to desert, leave; en skyldi út bera ok e. skemmuna, Fms. v. 262; féllu sumir en sumir eyddu (deserted from) hálfrýmin (in a battle), viii. 226; skip brotið eða eytt, a ship wrecked or abandoned, Grág. i. 91; en hón er nú eydd af mönnum, forlorn or deserted of men, Al. 1. β. impers., eða héruð eyði, if counties be laid waste, K. Þ. K. 38; hence eyði-hús, etc. (below). 3. as a law term, of a meeting, to terminate, dissolve; ef þeir eru eigi samþinga, eðr vár-þing eru eydd, or if it be past the várþing, Grág. ii. 271; en er sá dagr kom er veizluna skyldi eyða, when men were to depart, break up the feast, Fms. xi. 331. 4. a law term, eyða mál, sókn, vörn, to make a suit void by counter-pleading; e. dæmð mál, Grág. ii. 23; munu vér e. málit með öxar-hömrum, Fs. 61; ok eyðir málit fyrir Birni, 125; eyddi Broddhelgi þá enn málit, Vápn. 13; at hann vildi í því hans sök e., ef hann vildi hans mál í því e., of unlawful pleading, Grág. i. 121; vera má at Eysteinn konungr hafi þetta mál eytt með lögkrókum sínum, Fms. vii. 142; eyddusk sóknir ok varnir, Nj. 149: with dat., eytt vígsmálum, 244; hélt þá Snorri fram málinu ok eyddi bjargkviðnum, Eb. 160, Arnkels (but no doubt less correct).
eyði, n. [auðr, Germ. öde], waste, desert; leggja í e., to leave in the lurch, desert, Jb. 277; jörðin var e. og tóm, Gen. i. 2; yðart hús skal yðr í e. látið verða, Matth. xxiii. 38: in COMPDS, desert, forlorn, wild; eyði-borg, f. a deserted town (castle), Stj. 284. eyði-bygð, f. a desert country, Fs. 19. eyði-dalr, m. a wild, desolate vale, Hrafn. 1. eyði-ey, f. a desert island, Fms. x. 154. eyði-fjall, n. a wild fell, Sks. 1. eyði-fjörðr, m. a desert firth county, Fs. 24. eyði-haf, n. the wild sea, Stj. 636. eyði-hús, n. deserted dwellings, Hkr. ii. 379. eyði-jörð, f. a deserted household or farm, Dipl. iii. 13, Jb. 183. eyði-kot, n. a deserted cottage, Vm. 61. eyði-land, n. desert land, Hkr. i. 96. eyði-mörk, f. a desert, wilderness, Fms. i. 118, iv. 336, v. 130, Fær. 62, Stj. 141, 283. eyði-rjóðr, n. a desert plain, Stj. 527, 2 Sam. xv. 28. eyði-skemma, u, f. a desert barn, Hkr. ii. 383. eyði-sker,
n. a wild rock, skerry, Fs. 18. eyði-skógr, m. a wild 'shaw' (wood),
Stj. 485. eyði-staðr, m. a barren place, 655 xiii B, Bs. i. 204. eyði-
tröð, f. a desolate lane. Sturl. ii. 209, cp. auða tröð, Hkm. 20. eyði-
veggr, m. a deserted building, ruin, Karl. 2.
eyði-legging, f. desolation, Matth. xxiv. 15.
eyði-leggja, lagði, to lay waste, N. T.
eyði-liga, adv. in a forlorn state, Stj. 113.
eyði-ligr, adj. empty, in metaph. sense, sad, cheerless; veikligr ok e.,
weakly and cheerless, Fas. ii. 30; e. veraldar riki, v. 343; ýmislegt né
e., 677. 2: medic., e-m er eyðiligt, one feels empty (hollow) and uneasy:
also in the phrase, e-t er eyðiligt, strange, unpleasant.
eyðsla, u, f. waste, squandering. COMPDS: eyðslu-maðr, m. a
spendthrift, þorst. hv. 35. eyðslu-semi, f. extravagance.
Ey-firzkr, adj., Ey-firðingar, m. pl. men from Eyjafirth in Icel., Landn.
eygir, m. one who frightens, a terror, Lex. Poët.
eygja, ð, to furnish with a loop or eye, Fins. xi. 304. β. [Dan. öjne],
to see, esp. to see far off, Clar. 176.
ey-gló, f. the ever-glowing, poët, the sun, Alm. 17.
ey-góðr, adj. [Dan. ejegod], 'ever-good,' cognom. of a Danish king,
Fms. xi.
EYGR, later form eygðr, which, however, is freq. in MSS. of the
14th century, adj. [auga]:-- having eyes of a certain kind; vel e., with
fine eyes, Stj. 460. I Sam. xvi. 12, Nj. 39: e. manna bezt, Ísl. ii. 190,
Fms. vi. 438, xi. 79; mjök eygðr, large-eyed, Þorf. Karl. 422; eigi vel
eyg, not good looking, Fms, iii. 216; e. mjök ok vel, with large and
fine eyes, Eb. 30, Fb. i.545; e. forkunnar vel, with eyes exceeding fine,
Fms. iv. 38; esp. freq. in compds: in the Sagas a man is seldom described
without marking the colour, shape, or expression ol his eyes, fagr-e.,
bjart-e., dökk-e., svart-e., blá-e., grá-e., mó-e.; the shape also, opin-e.,
út-e., inn-e., smá-e., stór-e., etc.; the lustre of the eye, snar-e., fast-e.,
hvass-e., frán-e., dapr-e., etc.; expressing disease, vát-e., rauð-e., ein-e.; ex-
pressing something wrong in the eye, hjá-e., til-e., rang-e., etc., Fél.ix.192.
eyj-óttr, adj. full of islands, Fb. i. 541.
eyk-hestr, m. a cart-horse, Eg. 149, Fb. ii. 332.
eyki, n. a vehicle; hestr ok e., Dropl. 26.
EYKR, m., pl. eykir, gen. eykia, [Swed. ök Dan. ög: akin to ok,
a yoke]:-- a beast of draught; úlfalda ok eyki, Stj. 393; hross eðr eyk,
Grág. i. 434; þat er einn e. má draga, ii. 362; þeir hvildu sik þar ok
eyki sína, Eg. 586 (travelling in a sledge); eykja fóðr, fodder for eykr,
N.G.L. i. 38: eykr includes oxen, horses, etc.,-- eykjum, hestum ok
uxum, cattle, whether horses or oxen, Fms. v. 249; eyk, uxa eðr hross,
Jb. 52; uxa ok asna, þá sömu eyki ... , Mar.; hefi ek öngva frétt af at
nokkurr þeirra hafi leitt eyki Þórs (of Thor in his wain with the he-
goats), Fb. i. 321: metaph., Bs. i. 294. II. the passage Bs. i. 674
--þar er þeir höfðu eykinn búit -- ought to be read 'eikjuna,' vide eikja.
eykja-gerfi, n. the harness of an eykr, Ýt. 10; jötuns-e., the giants' e.,
i. e. a wild ox, poët., 14: in poetry ships are called the eykir of the sea-
kings and the sea.
eyk-reiði, n. the harness of an eykr, Gþl. 358.
EYKT, eykð, f. three or half-past three o'clock P. M.; many commen-
taries have been written upon this word, as by Pal Vidalin Skýr., Finn
Johnson in H.E. i. 153 sqq. note 6, and in Horologium, etc. The time
of eykð is clearly defined in K.Þ.K. 92 as the time when the sun has past
two parts of the 'útsuðr' (q.v.) and has one part left, that is to say, half-past
three o'clock P.M.: it thus nearly coincides with the eccl. Lat. nona (three
o'clock P. M.); and both eykt and nona are therefore used indiscrimi-
nately in some passages. Sunset at the time of 'eykð' is opposed to sun-
rise at the time of 'dagmál,' q.v. In Norway 'ykt' means a luncheon
taken about half-past three o'clock. But the passage in Edda--that
autumn ends and winter begins at sunset at the time of eykt--con-
founded the commentators, who believed it to refer to the conventional
Icel.winter, which (in the old style) begins with the middle of October, and
lasts six months. In the latitude of Reykholt--the residence of Snorri--
the sun at this time sets about half-past four. Upon this statement the
commentators have based their reasoning both in regard to dagmál and
eykt, placing the eykt at half-past four P.M. and dagmál at half-past seven
A.M., although this contradicts the definition of these terms in the law.
The passage in Edda probably came from a foreign source, and refers not
to the Icel. winter but to the astronomical winter, viz. the winter solstice
or the shortest day; for sunset at half-past three is suited not to Icel.,
but to the latitude of Scotland and the southern parts of Scandinavia.
The word is also curious from its bearing upon the discovery of America
by the ancients, vide Fb. 1. c. This sense (half-past three) is now obsolete
in Icel., but eykt is in freq. use in the sense of trihorium, a time of three
hours; whereas in the oldest Sagas no passage has been found bearing
this sense, -- the Bs. i. 385, 446, and Hem. l.c. are of the 13th and 14th
centuries. In Norway ykt is freq. used metaph. of all the four meal times
in the day, morning-ykt, midday-ykt, afternoon-ykt (or ykt proper), and
even-ykt. In old MSS. (Grág., K.Þ.K., Hem., Heið.S.) this word is always
spelt eykð or eykþ, shewing the root to be 'auk' with the fem, inflex.
added; it probably first meant the eke-meal, answering to Engl. lunch, and
thence came to mean the time of day at which this meal was taken. The
eccl. law dilates upon the word, as the Sabbath was to begin at 'hora
nona;' hence the phrase, eykt-helgr dagr (vide below). The word can
have no relation to átta, eight, or átt, plaga coeli. At present Icel.
say, at eykta-mótum, adv. at great intervals, once an eykt, once in
three hours. I. half-past three; þá er eykð er útsuðrs-átt er
deild í þriðjunga, ok hefir sól gengna tvá hluti en einn ógenginn, K.Þ.K.
92; net skal öll upp taka fyrir eykð, 90; helgan dag eptir eykð, 88;
ef þeir hafa unnit á eykð, 94; enda skal hann undan honum hafa boðit
fyrir miðjan dag en hinn skal hafa kosit at eykþ, Grág. i. 198; ok á
maðr kost at stefna fyrir eykþ ef vill, 395; í þat mund dags er tók út
eyktina, Fms. xi. 136; eptir eykt dags, rendering of the Lat. 'vix decima
parte diei reliqua,' Róm. 313; þeir gengu til eyktar, ok höfðu farit árla
morguns, en er nón var dags, etc., Fs. 176; at eykð dags þá kómu heim
húskarlar Barða. Ísl. ii. 329; nú vættir mik at þar komi þér nær eykð
dags, 345; var þat nær eykð dags, 349; var hón at veraldligu verki
þangat til er kom eykð, þá fór hón til bænar sinnar at nóni, . Hom.
(St.) 59. COMPDS: eykðar-helgr, adj. = eykthelgr, Hom. (St.) 13.
eyktar-staðr, m. the place of the sun at half-past three P. M.; meira
var þar jafndægri en á Grænlandi eðr Íslandi, sól hafði þar eyktar-stað
ok dagmála-stað um skamdegi, Fb. i. 539, -- this passage refers to the
discovery of America; but in A.A. l.c. it is wrongly explained as denot-
ing the shortest day nine hours long, instead of seven; it follows that the
latitude fixed by the editors of A.A. is too far to the south; frá jafn-
dægri er haust til þess er sól setzk í eykðarstað, þá er vetr til jafndægris,
Edda 103. eykðar-tíð, n. the hour of eykð,=Lat. nona, Hom. (St.)
1.c. II. trihorium; en er liðin var nær ein eykt dags, Bs. i. 446;
at þat mundi verit hafa meir en hálf eykt, er hann vissi ekki til sín, 385;
þessi flaug vanst um eina eykð dags, Hem. (Hb.)
eykt-heilagr, adj. a day to be kept holy from the hour of eykt, or half-
past three P.M., e.g. Saturday, Grág. i. 395.
ey-kyndill, m. 'isle-candle,' cognom. of a fair lady, Bjarn.
ey-land, n. an island, Fms. i. 233, xi. 230, Eb. 316. β. the island
Öland in Sweden, A.A. 290.
ey-lífr, v. eilífr.
EYMA, d, [aumr], to feel sore; in the phrase, e. sik, to wail, Hom.
155: reflex., eymask, id., Post.(Fr.) β. impers., in the metaph.
phrase, það eymir af e-u, one feels sore, of after-pains, Fas. iii. 222: in
mod. usage also of other things, whatever can still be smelt or felt, as if
it came from eimr, q.v.
eymd (eymð), f. misery, Fms. i. 223, ii. 126, vi. 334, viii. 242: in pl.,
Stj. 38; af lítilli e., Fas. i. 215. COMPDS: eymðar-skapr and
eymdar-háttr, m. wretchedness. eymðar-tíð, f. and eymðar-
tími, a, m. time of misery, 655 xxxii. 2. Stj. 404, Karl. 248.
eymðar-ligr, adj. (-liga, adv.), pitiful, piteous, Post.
eymstr, n., medic. a sore, sore place.
EYRA, n., pl. eyru, gen. eyrna, [Lat. auris; Goth, ausô: A. S. eâre;
Engl. ear; O.H.G. ôra; Germ, ohr; Swed. öra, öron; Dan. öre, ören]:
--an ear; eyrum hlýðir, en augum skoðar, he listens with his ears, but
looks with his eyes, Hm. 7:--proverbs, mörg eru konungs eyru, many are
the king's ears, Orkn. 252; þar eru eyru sæmst sem óxu, the ears fit best
where they grow, i.e. a place for everything and everything in its place,
Nj. 80; láta inn um eitt eyrat en út um hitt, to let a thing in at one ear
and out at the other; láta e-t sem vind um eyrun þjóta, to let a thing
blow like the wind about one's ears, i.e. heed it not; Grími var sem við
annat eyrat gengi út þat er Þorsteinn mælti, Brand. 60; svá var sem Kálfi
færi um annat eyrat út þótt hann heyrði slíkt talað, Fms. xi. 46; skjóta
skolla-eyrum við e-u, to turn a fox's ear (a deaf ear) to a thing; þar er
mér úlfs ván er ek eyru sé'k, I can guess the wolf when I see his ears, Fm.
35, Finnb. 244; við eyra e-m, under one's nose, Ld. 100; mæla í e. e-m,
to speak into one's ear, Fg. 549; hafa nef í eyra e-m, to put one's nose in
one's ear, i.e. to be a tell-tale, Lv. 57; leiða e-n af eyrum, to get rid of
one, Ísl. ii. 65; setja e-n við eyra e-m, to place a person at one's ear, of
an unpleasant neighbour, Ld. 100; UNCERTAIN (hnefann) við eyra Hými, gave
Hymir a box on the ear, Edda 36; e-m loðir e-t í eyrum, it cleaves to
one's ears, i. e. one remembers, Bs. i. 163; reisa, sperra eyrun, to prick up
the ears, etc.; koma til eyrna e-m, to come to one's ears, Nj. 64; roðna
út undir bæði eyru, to blush from ear to ear. COMPDS: eyrna-blað,
n. (Sks. 288, v.l.), eyrna-blaðkr, m., eyrna-snepill, m. (Korm. 86,
H. E. i. 492), the lobe of the ear. eyrna-búnaðr, m. (Stj. 396),
eyrna-gull, n. (Stj. 311, 396), eyrna-hringr, m. ear-rings. eyrna-
lof, n. 'ear-praise,' vain praise, Barl. 63. eyrna-mark, n. ear-crop-
ping, of animals, Grág. ii. 308, cp. 309, Jb. 291. eyra-runa, u,
f. a rowning of secrets in one's ear, poët, a wife, Vsp. 45, Hm. 116.
eyrna-skefill, m. an ear-pick. II. some part of a ship, Edda
(Gl.) β. a handle, e.g. on a pot. γ. anatom., óhljóðs-eyru, the auricles
of the heart. δ. hunds-eyru, dogs-ears (in a book).
eyra-rós, f., botan. a flower, epilobium montanum, Hjalt.
EYRENDI or öreneji, erendi, n. [A. S. ærend = mandatum; Engl.
errand; Hel. arundi; O.H.G. arunti; Swed. ärende; Dan. œrende;
akin to árr, a messenger, vide p. 45, and not, as some suggest, from
136 ERINDISLAUSS -- EYÞOLINN.
ör-andi; the reference Edda l.c. is quite isolated; there is, however, some slight irregularity in the vowel] :-- an errand, message, business, mission; eiga e. við e-n, to have business with one, Eg. 260; reka eyrendi, to do an errand, message (hence erind-reki), 15; þess eyrendis, to that errand or purpose, Stj. 115, 193; hann sendi menn sína með þessháttar erendum, Fms. i. 15; báru þeir fram sín erindi, 2, Íb. 11; hón svaraði þeirra erindum, Fms. i. 3; ok láti yðr fram koma sínu eyrendi, 127; koma brátt þessi örendi (news) fyrir jarlinn, xi. 83; hann sagdi eyrendi sín þeim af hljóði, Nj. 5; mun annat vera erindit, 69; gagna at leita eðr annarra eyrenda, 235; tók Þorgils þeim eyrendum vel, Sturl. iii. 170; síns örendis, for one's own purpose, Grág. i. 434; ek á leynt e. (a secret errand) við þik, Fs. 9; erviði ok ekkí örendi, Þkv. (vide erfiði); hafa þeir hingat sótt skapnaðar-erindi, a suitable errand or end, Þiðr. 202; ef eyrindit evðisk, if my errand turns to naught, Bs. ii. 132; ek em ósæmiligr slíks erendis, unwortby of such an errand, Sturl. i. 45; þannog var þá mikit eyrendi margra manna, many people flocked to that place, Bs. i. 164. β. the phrase, ganga örna sinna, to go to do one's business, cacare, Eb. 20, Landn. 98, Stj. 383 (where eyrna), Judges iii. 24, Bs. i. 189, Fs. 75 (spelt erinda); setjask niðr at eyrindi, id., Bs. ii. 24; stíga af baki örna sinna, Sturl. 172. 2. a message, speech; talði hann mörg örendi með mikilli snild, Fms. x. 274; Snorri Goði stóð þá upp ok talaði langt eyrindi ok snjallt, then Snorri Godi stood up and made a long and fine speech (in parliament), Nj. 250; en er Sigurðr jarl hafði heyrt svá langt ok snjallt eyrendi, Orkn. 34; konungr talaði snjallt eyrindi yfir greptinum, of a funeral sermon, Fms. x. 151, v.l.; þá mælti Gizurr Hallsson langt erendi ok fagrt, Bs. i. 299; ok áðr hann væri smurðr mælti hann mjök langt örindi, 296; allir rómuðu þetta eyrendi vel, all cheered this speech, Sturl. ii. 217; talaði Hafliði langt e. um málit, i. 35; langt e. ok snjallt, id.; skaut konungr á eyrindi, the king made a speech, Fms. i. 215; en er þing var sett stóð Sigmundr upp ok skaut á löngu eyrendi, Fær. 140. 3. a strophe in a secular poem, vers (a verse) being used of a hymn or psalm; ok jók nokkurum erendum eðr vísum, Hkr. ii. 297; hversu mörg vísu-orð (lines) standa í einu eyrendi, Edda (Ht.) 120; eptir þessi sögu orti Jórunn Skáldmær nokkur erendi í Sendibít, Hkr. i. 117; gef ek þér þat ráð at snúum sumum örendum ok fellum ór sum, O. H. L. 46; allt stafrofið er svo læst | í erindin þessi lítil tvö, a ditty. 4. the breath; en er hann þraut eyrendit ok hann laut ór horninu, when the breath left him and he 'louted' from the drinking horn, removed his lips from the horn, of Thor's draught by Útgarða-Loki, Edda 32. COMPDS: erindis-lauss, n. adj. going in vain; fara at erindislausu, to go in vain. Fs. 5. eyrindis-leysa, u, f. the failure of one's errand, Hg. 21. eyrindis-lok, n. pl. the result of one's errand, Fms. xi. 69.
eyrend-laust, n. adj. purpose-less; fara e., to go in vain, Fms. vi. 248, Glúm. 351, Th. 18, Al. 34.
eyrend-reki (örend-reki and erind-reki), a, m. [A. S. ærend-raca], a messenger, Post. 645. 27, Gþl. 12, 42, Greg. 44, Stj. 524, Barl. 52.
eyri-lauss, adj. penniless, N. G. L. i. 52.
EYRIR, m., gen. eyris, dat. and acc. eyri; pl. aurar, gen. aura, dat. aurum; a word prob. of foreign origin, from Lat. aurum, Fr. or, Engl. ore; (A. S. ora is, however, prob. Danish.) The first coins known in Scandinavia were Roman or Byzantine, then Saxon or English; as the old word baugr (q.v.) denoted unwrought, uncoined gold and silver, so eyrir prob. originally meant a certain coin: I. an ounce of silver or its amount in money, the eighth part of a mark; an eyrir is = sixty pennies (penningar) = three ertog; tuttugu penningar vegnir í örtug, þrír örtugar í eyri. átta aurar í mörk, 732. 16; silfr svá slegit at sextigir penninga görði eyri veginn, Grág. i. 500; penning, þat skal hinn tíundi (prob. a false reading, x instead of lx) hlutr eyris, 357; hálfs eyris met ek hverjan, I value each at a half eyrir, Glúm, (in a verse); leigja skip þrem aurum, to hire a boat for three aurar, Korm.; einn eyrir þess fjár heitir alaðsfestr, Grág. i. 88: the phrase, goldinn liverr eyrir, every ounce paid; galt Guðmundr hvern eyri þá þegar, Sturl. i. 141; gjalda tvá aura fyrir einn, to pay two for one, Grág. i. 396, ii. 234; verðr þá at hálfri mörk vaðmála eyrir, then the eyrir amounts to half a mark in wadmal, i. 500; brent silfr, ok er eyririnn at mörk lögaura, pure silver, the ounce of which amounts to a mark in lögaurar, 392; hring er stendr sex aura, a ring worth or weighing six aurar, Fms. ii. 246; hence baugr tví-eyringr, tvítug-eyringr, a ring weighing two or twenty aurar, Eb., Glúm. β. as a weight of other things beside silver; hagl hvert vá eyri, every hail-stone weighed an ounce, Fms. i. 175; stæltr lé ok vegi áttjan aura, eggelningr, þeir skulu þrír fyrir tvá aura, a scythe of wrought steel and weighing eighteen aurar, an ell-long edge, three such cost two aurar (in silver), the proportion between the weight in wrought iron and the worth in silver being 1:28, Grág. i. 501. γ. the amount of an ounce, without any notion of the medium of payment, hence such phrases as, tólf aura silfrs, twelve aurar to be paid in silver, Nj. 54; eyrir brendr, burnt eyrir, i.e. an eyrir sterling, pure silver, D. N. II. money in general; skal þar sinn eyri hverjum dæma, to every one his due, his share, Grág. i. 125; in proverbs, ljósir aurar verða at löngum trega, bright silver brings long woe, Sl. 34; margr verðr af aurum api, Hm. 74; illr af aurum, a miser, Jd. 36; vára aura, our money, Vkv. 13; leggja aura, to lay up money, Eg. (in a verse); gefin til aura (= til fjár), wedded to money, Ísl. ii. 254 (in a verse); telja e-m aura, to tell out money to one, Skv. 3. 37, cp. 39: the phrase, hann veit ekki aura sinna tal, he knows not the tale of his aurar, of boundless wealth. Mar. 88: the allit. phrase, lönd (land, estate) ok lausir aurar (movables, cp. Dan. lösöre, Swed. lösören), Eg. 2; hafa fyrirgört löndum ok lausum eyri, K. Á. 94. 2. money or specie; the allit. phrase, aurar ok óðal, money and estates, N. G. L. i. 48; ef hann vill taka við aurum slíkum (such payment) sem váttar vitu at hann reiddi honum, 93; þeim aurum öllum (all valuables) sem til bús þeirra vóru keyptir, Grág. i. 412; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, F. asked in what money he wished to he paid, Nj. 259; lögaurar, such money as is legal tender; þú skalt gjalda mér vaðmál, ok skilrað hann frá aðra aura, other kinds of payment, Grág. i. 392; útborinn eyrir, in the phrase, mér er það enginn utborinn (or útburðar-) eyrir, I do not want to part with it, offer it for sale; eyrir vaðmála, payment in wadmal (stuff), 300, Bs. i. 639: for the double standard, the one woollen (ells), the other metal (rings or coin), and the confusion between them, see Dasent's Burnt Njal, vol. ii. p. 397 sqq.: at different times and places the ell standard varied much, and we hear of three, six, nine, twelve ell standards (vide alin, p. 13): in such phrases as 'mörk sex álna aura,' the word 'mörk' denotes the amount, 'sex álna' the standard, and 'aura' the payment = payment of 'a mark of six ells,' cp. a pound sterling, K. Þ. K. 172; hundrað (the amount) þriggja álna (the standard) aura, Sturl. i. 141, 163, Boll. 362, Ísl. ii. 28; mörk sex álna eyris, Fsk. 10, N. G. L. i. 65, 101, 389, 390; þrem mörkum níu álna eyris, 387-389; sex merkr tólf álna eyrir, 81. β. in various compds, etc.; land-aurar, land tax, Jb. ch. i, Ó. H. 54; öfundar-eyrir, money which brings envy, Fs. 12; sak-metinn e., sak-eyrir, sakar-eyrir, money payable in fines, Fms. vii. 300; ómaga-eyrir, the money of an orphan, K. Þ. K. 158, Grág. ii. 288; liksöngs-eyrir, a 'lyke-fee,' burial fee (to the clergyman); vísa-eyrir, a tax: góðr e., good payment, D. N.; verð-aurar, articles used for payment, id.; forn-gildr e., standard, sterling payment, id.; færi-eyrir = lausir aurar, Skv. 3. 50; flytjandi e., id., Fr.; kaupmanna e., trade money; búmanna e., D. N.; Norrænn e., Norse money, Lv. 25; Hjaltenzkr e., Shetland money, D. N. (vide Fritzner s.v.); fríðr e., 'kind,' i.e. sheep and cattle, Grág. COMPDS: I. pl., aura-dagr, m. pay-day, D. N. aura-lag, n. the standard of money, Fms. vii. 300, 304. aura-lán, n. worldly luck, 656 i. 3. aura-lógan, f. the squandering of money, 655 iii. 1. aura-lykt, n. payment, D. N. aura-skortr, m. scarcity of money, D. N. aura-taka, u, f. receipt of money, N. G. L. i. 93, Gþl. 298. II. sing., eyris-bót, f. fine of an eyrir, Grág. i. 158. eyris-kaup, n. a bargain to the amount of an eyrir, Gþl. 511. eyris-land, n. land giving the rent of an eyrir, Fms. x. 146. eyris-skaði, a, m. loss to the amount of an eyrir, Jb. 166. eyris-tíund, f. tithe of an eyrir, K. Þ. K. 148. eyris-tollr, m. toll of an eyrir, H. E. ii. 95.
EYRR, f., mod. eyri, gen. eyrar, dat. and acc. eyri, pl. eyrar, [aurr; Dan. öre; Swed. ör: it remains also in Scandin. local names, as Eyrar-sund, the Sound; Helsing-ör, Elsinore, qs. Helsingja-eyrr] :-- a gravelly bank, either of the banks of a river (ár-eyrar, dals-cyrar) or of small tongues of land running into the sea, Fms. v. 19, Eg. 196, Nj. 85, Grág. ii. 355, N. G. L. i. 242, and passim in local names, esp. in Icel., vide Landn.: eyrar-oddi and eyrar-tangi, a, m. the point or tongue of an eyrr, Gísl. 93, Grág. ii. 354, Jb. 314, Háv. 47; Eyrar-maðr, m. a man from the place E., Sturl. iii. 11, Band. 9; Eyr-byggjar, m. pl. id., hence Eyrbyggja Saga, the history of that name, Landn., Eb., Bs. i. 409. A great meeting used to be held at Haleyr, now Copenhagen (P. A. Munch), Fær. ch. 2, hence Eyrar-floti, a, m. the fleet at Eyrar, Eg. 78. Another meeting was held in Drondheim (Niðarós) on the gravel banks of the river Nid, hence Eyrar-þing, n., Fms. vi. 24, viii. 49, ix. 91, 449, etc. II. duels usually took place on a gravel bank or on an island, hence the phrase, ganga út á eyri, to go to fight, Ísl. ii. 256 (in a verse); mér hefir stillir stökt til eyrar, the king has challenged me to fight a duel, Hkv. Hjörv. 33. β. in poetry used in circumlocutions of a woman, Lex. Poët.
eyr-silfr, n. 'ore-silver,' mercury, 655 xxx. 7; mod. kvika-silfr.
eyrskr, adj. a dub. GREEK, in the phrase, jó eyrskan, a shod (?) horse, Akv. 32; vide aurskór.
eysill, m., dimin. [ausa], little ladle, a nickname, Fms. xii.
eystri, [austr], compar. the more eastern; austastr, superl. the most eastern, Nj. 8, 281, Hkr. i. 137, Eg. 100, Fms. i. 252, vii. 259, xi. 414. Eystra-salt, n. the Baltic, Fms. i. 100, Fær. 10, etc.
Ey-verskr, adj. from the Orkneys, Landn. 27, B. K. 29, Lex. Poët.
ey-vit or ey-fit, ey-fvit, ey-vitar, adv. [ey = not, and vit = wight], naught; used as subst. eyvitar, gen., Hm. 93; eyvitu, dat., 27; but else used as adv., blandask eyvitar (blend not) við aðra ísa, Sks. 40 new Ed.: the proverb, eyfit týr (it boots not) þótt skyndi seinn, Mkv.; eyfit hef ek fé, I have no money, Fbr. 49 new Ed.; en biskup hafði þó eyfvit at sök við þenna mann, the bishop could do nothing with this man, Bs. i. 170; hón matti eyfit mæla eðr sofa, she could neither speak nor sleep, 180; hón mátti ok eyfit sofa, 195.
eyx, vide öx.
ey-þolinn, m. the rivet in a clasp knife, now called þolin-móðr, Edda (Gl.)
F
F (eff), the sixth letter, was in the Gothic Runes, on the Bracteats, and on the stone in Tune, marked RUNE, a form evidently derived from the Greek and Latin; hence also comes the Anglo-Saxon RUNE called feoh, and in the Scandinavian Runes RUNE called fé (=fee, money), fé veldr frænda rógi, Rkv. I. The Runic alphabet makes f the first letter, whence this alphabet is sometimes by modern writers called Fuþork. The first six letters are called Freys-ætt, the family of Frey; perhaps the Goths called this Rune Frauja = Freyr, the lord. Only in very early Icel. MSS. is the old Latin form of f used: at the beginning of the 13th century the Anglo-Saxon form RUNE (derived from the Rune) prevailed; and it was employed in printed Icel. books till about A. D. 1770, when the Latin f came into use. In very early MSS. ff and ft are very difficult to distinguish from ff and ft. Emendations may sometimes be made by bearing this in mind, e. g. hóstú, Am. 95, should clearly be read hóftú = hóft þú, from hefja, -- proving that this poem was in writing not later than about A. D. 1200, when the Anglo-Saxon letter was introduced.
A. PRONUNCIATION. -- At the beginning of a syllable always sounded as Engl. f; but as a medial and final, it is often pronounced and sometimes spelt v, especially after a vowel, so that in af, ef, lauf, gefa, hafa, grafa, lifa, líf, gröf, f is pronounced like the v, as in Engl. grave. Foreign proper names, Stefan (Stephen), etc., are exceptions, where f not initial has an aspirate sound. For the exceptional spelling of f as b vide introduction to B, (pp. 48, 49.) The Icel. dislike a double f sound, which is only found in a verv few modern foreign words, such as kaffe, coffee; straff, Germ, strafe, punishment; koffort, a box (from French or Germ.); offur, an offer; skoffin, a monster; skeffa, a 'skep' or bushel; skúffa, a drawer; eff, the name of the letter itself, cp. Skálda 166.
B. SPELLING: I. as an initial the spelling never changes; as medial and final the form f is usually retained, as in álfr, kálfr, sjálfr, silfr, arfr, orf, úlfr, etc., af, gaf, haf, etc., although the sound is soft in all these syllables. Some MSS. used to spell fu, especially after an l, sialfuan (ipsum), halfuan (dimidium), etc.; in the 14th century this was common, but did not continue; in Swedish it prevailed, hence the mod. Swed. forms gifva, drifva, etc. II. the spelling with f is against the true etymology in many cases, and here also the spelling differs; this is especially the case with the final radical v or u (after a vowel or after l or r), which, being in some cases suppressed or obsolete, reappears and is differently spelt; thus, örfar, arrows (from ör); snjófar (nives), snow, and snjófa, to snow (from snjór); háfan (acc.), high (from hár); mjófan, thin (from mjór); sæfar (gen.), the sea (from sær): the partly obsolete dat. forms ölvi, mjölvi, Mávi, bölvi, heyvi, hörvi, smjörvi, lævi from öl (ale), mjöl (meal), hey (hay), etc. are also spelt ölfi ... heyfi, cp. e. g. Eb. 94 new Ed. note 8: so also adjectives, as örfan (acc. from örr), liberal: nouns, as völfa or völva, a prophetess. III. the spelling with pt in such words as, aptan, evening; aptr, after; leiptr, lightning; dript, drift; dupt, Germ. duft; heipt, cp. Germ. heftig; kraptr, Germ. kraft;; aptari, eptri, = aftari, eftri, aft, behind; eptir, after; skipta, to shift; lopt, Germ. luft; kjöptr, Germ. UNCERTAIN; opt, often; nipt (from nefi), a sister; hapt, a haft, hepta, to haft; gipta, a gift; raptr, a rafter; tópt, cp. Engl. toft, Dan. toft; skapt, Engl. shaft, Dan. skaft; þopta, Dan. tofte, -- is against the sense and etymology and is an imitation of Latin MSS. The earliest MSS. and almost all Norse MSS. use ft, and so also many Icel. MSS., e. g. the Flateyjar-bók, Hauks-bók, etc.; pt, however, is the regular spelling, and hence it came into print. The present rule appears to be to use pt wherever both consonants are radicals, but ft if the t be inflexive -- thus haft, part. from hafa, líft from lifa, hlíft from hlífa; but in speaking pt and ft are both sounded alike, regardless of etymology, viz. both as ft or vt with a soft f sound; hence phonetic spelling now and then occurs in MSS., e. g. draft -- drapt, from drepa, Fb. i. 149; efðe = æpði = æpti, from æpa, to weep, Bs. i. 342; keyfti, from kaupa, Greg. 50; steyfti, from steypa. β. a digraph fp or pf occurs a few times in MSS., efptir, 673 A. 2; lopfti = lopti, Greg. 72 (vide Frump. 100), but it never came into use; it reminds one of the pf which in modern German is so frequent: fm -- f or m, e. g. nafm -- nafn or namn, Mork. 60 and N. G. L. passim; fft=ft also occurs in old MSS.
C. CHANGES. -- The final soft Icel. f answers to Engl. f, ve, e. g. Icel. líf = Engl. life, but Icel. lifa = Engl. to live; gefa, to give; hafa, to have; leifa, to leave. Again, the spurious Icel. f (B. II) usually answers to Engl. w or the like, e. g. örfar = Engl. arrow; snjófar = Engl. snow; már náfi, cp. Engl. mew; Icel. nær (the v is here suppressed), cp. Engl. narrow; Icel. lævi, cp. Engl. lewd, etc. etc. In Danish the soft f is usually spelt with v, e. g. halv, kalv, hav, give, love, sove, -- Icel. hálfr, kálfr, haf, gefa, lofa, sofa, whereas the Swedes frequently keep the f. In German a final b answers to Icel. f; Germ. geben = Icel. gefa, Engl. give; Germ. kalb, erbe, = Icel. kalfr, arfi, etc., see introduction to B. Again, in German a final f or ff answers to Icel. and Engl. p, e. g. Germ. lauf =Icel. hlaup, Engl. leap; Germ. kauf = Icel. kaup, Engl. cheap; Germ. schiff = Icel. skip, Engl. ship, also skiff; Germ. treff = Icel. drep; Germ. tief = Icel. djúpr, Engl. deep; Germ. haufen = Icel. hópr, Engl. heap; Germ. rufen = Icel.hrópa; Germ. schaffen = Icel. skapa, Engl. shape; Germ. saufen = Icel. súpa, Engl.
to sup; Germ. UNCERTAIN = Icel. huppr, Engl. hip; Germ. greifen = Icel. grípa, Engl. to grapple, grip; Germ. gaffen = Icel. gapa, Engl. gape; Germ. offen = Icel. opinn, Engl. open; Germ. affe = Icel. api, Engl. ape; Germ. triefen = Icel. drjúpa, Engl. drip; Germ. tropfen = Icel. dropi, Engl. drop. As to the use of the initial f, the Engl., Icel., Swed., and Dan. all agree; the High Germ. spelling is confused, using either f or v, but both of them are sounded alike, thus voll = Engl. full, Icel. fullr; vier = Engl. four, Icel. fjórir; vater = Engl. father, Icel. faðir, etc.: but fisch = Engl. fish, Icel. fiskr; fest = Engl. fast, Icel. fastr. This German v, however, seems to be dying out (Grimm, introduction to F). 2. for the change of fn and mn, see introduction to B: f changes to m in a few Icel. words, as himin, qs. hiffin, cp. Engl. heaven; helmingr, a half, from halfr, half.
D. INTERCHANGE. -- The Greek and Latin p answers to Teutonic and Icel. f; thus, pater, paucus, piscis, GREEK, GREEK, GREEK, pecu, pellis, GREEK, pinguis, plecto, pes, GREEK, pallor, etc., cp. Icel. faðir, fár, fiskr, fimm, furr, foli, fé, fell (feldr), feitr, flétta, fet and fótr, fólr, etc.; Lat. portare = færa, Engl. to ford; se-pelio = fela; GREEK = fjóðr and fiðr; GREEK and GREEK, cp. fnasa; Lat. per, pro, GREEK cp. fyrir; Lat. pl&e-long;nus, pleo, GREEK, GREEK, cp. fullr; GREEK = fley; Lat. prior, GREEK, cp. fyrir, fyrstr: Lat. primus, cp. frum-; Lat. pl&u-long;res, pl&e-long;rique, GREEK, GREEK, GREEK = fjöl-, fjöd, fleiri, flestr; Lat. plicare = falda; Lat. pr&e-long;tium, cp. friðr, fríðendi, etc. (vide Grimm). Again, where no interchange has taken place the word is usually borrowed from the Greek or Latin, e. g. forkr, Engl. fork = Lat. furca; Icel. fals, falskr = Lat. falsus; Icel. fálki = Lat. falco, etc.
faðerni, n. fatherhood, paternity, Fms. vii. 164; at f. eðr móðerni, on father's or mother's side, Eg. 267, Fms. ix. 251; verða sekr um f., to be convicted of fatherhood, Grág. i. 86; ganga við f., to acknowledge one's fatherhood, Fms. i. 257, ii. 19, iii. 130; faðerni opp. to móðerni, vi. 223. β. patrimony, Skv. 3. 67. γ. a parent, the father; ekki
var breytt um f. Kolla, Bjarn. 45 MS. (Ed. wrongly föðurinn); hann var ljóss ok fagr eptir f. sínu, as his father, Edda 7. δ. eccl. = Lat. paternitas, Bs. ii. 14, 80, 151, Th. 12, Mar., etc.
FAÐIR, m., gen. dat. and acc. föður: pl. nom. and acc. feðr, gen. feðra, dat. feðrum; there also occurs a monosyllabic nom. föðr or feðr, gen. föðrs or feðrs, dat. and acc. föðr or feðr, the pl. as in faðir; this form occurs passim in MSS. and editions, but is less correct and quite obsolete, Eg. 178, Fms. i. 6, N. G. L. i. 52, Stj. 130: in mod. usage in gen. both föður and föðurs, better föðrs: feðr nd veðr are rhymed, Edda 95; cp. also the compds all-föðr (of Odin), but Al-faðir of God in mod. usage: [Goth, fadar; A. S. fader; Early Engl. fader, mod. father; O. H. G. fatar, mod. vater; Swed.-Dan. fader; Lat. p&a-long;ter; Gr. GREEK all of them bisyllabic] :-- a father, N. G. L. i. 30, Grág. i. 170, Stj. 71, Hom. 47, passim :-- in eccl. sense, Lat. pater, a father of the church, Stj. 126; speki feðra, Eluc. 2, K. Á. 30; faðir ok forstjóri, father and ruler, Mar. :-- God, heavenly Father, N. T.; Foðir Vor, Our Father (i. e. the Lord's Prayer, Lat. Pater Noster). Proverb or saying, fleygir fúsum til föður húsa, swift is the ride towards a father's house. COMPDS: föður-afi, u, m. a grandfather on the father's side. föður-arfr, m. inheritance after a father, Eg. 470, Rd. 282, Fb. ii. 172. föður-bani, a, m. slayer of another man's father, Nj. 120, Landn. 286, Fms. vi. 367, vii. 220, Fb. i. 555. Föður-betringr, m. better than one's father, Grett. 110. föður-bróðir, m. a father's brother, uncle, Grág;. i. 171, ii. 185, Nj. 4: föðurbróður-sonr, a father's brother's son, Fms. x. 390. föður-bætr, f. pl. weregild for a father, Fms. ii. 109, Hkr. iii. 387. föður-dauði, a, m. a father's death, Ísl. ii. 116, Fas. i. 34. föður-dráp, n. a father's slaughter, Ísl. l. c., v. l. föður-erfð, f. = föðurarfr, Landn. 214, v. l. föður-faðir, m. a father's father, Grág. i. 171, ii. 185, Jb. 14, Fms. i. 67, vii. 16. föður-frændi, a, m. a kinsman on the father's side, Gþl. 261, Ld. 24. föður-garðr, m. a father's house, Fas. iii. 250, cp. K. Á. 58. föður-gjöld, n. pl. weregild for one's father, Edda 48, Ísl. ii. 216. föður-hefndir, f. pl. revenge for one's father if slain, Ld. 260, Rd. 305, Vd. 94, Al. 7; as to this heathen custom, vide Sdm. 35, Skv. 3. 12, Nj. ch. 120 (en þó er þér meiri nauðsyná at hefna föður þíns), Heiðarv. S. (the revenge of Gest), Fms. vi, Har. S. harðr. 103 (the taunts of Halli), Ld. ch. 60, cp. also Eb. ch. 38, etc. föður-hús, n. a father's house, Stj. 398, 463. föður-kyn, n. father's kin, Eg. 266. föður-land, n. [Germ. vaterland, Dan. fædreland], fatherland, Bær. 17, a rare word, sounding even now affected and mod.; Icel. prefer saying ætt-jörð, fóstr-jörð, or the like. föður-lauss, adj. fatherless, H. E. i. 237. föður-leifð (föður-leif, Bær. 5, Fms. x. 386), f. a patrimony, viz. land and estates, Fms. i. 52, v. 117, vii. 176, Ld. 104. föður-liga, adv. and föður-ligr, adj. fatherly, Stj. 63, Fms. vi. 70, Finnb. 226. föður-móðir, f. a father's mother, Nj. 25, Grág. i. 171. föður-systir, [whence Dan. faster], f. a father's sister, Grág. i. 171, Fms. iv. 24; füðursystur-dóttir, the daughter of a father's sister, a niece, Hkr. iii. 170. föður-verringr, m. a degenerate son, Mag. föður-ætt (or -átt), f. kinsfolk on the father's side, Grág. i. 171, Nj. 25, Gþl. 158. II. in many COMPDS used as adj., e. g. föður-ást, f. and föður-elska, u, f. fatherly love; föður-hendr, f, pl. fatherly
138 FOÐURHIRTING -- FALDA.
föður-hirting, f. fatherly punishment; föður-hjarta, n. fatherly heart. 2. guð-faðir, a god-father; tengda-faðir, a father-in-law; stjúp-faðir, a step-father; fóstr-faðir, a foster-father; al-faðir, all-father.
faðma, að, to embrace, Stj. 185, Barl. 29, Gg. 3: recipr. to embrace one another. Sks. 572: metaph. to grasp with the arms, Sturl. i. 169, Al. 86.
faðman, f. embracing, Str.
faðm-byggvir, m., poët, a dweller in one's arms, husband, Lex. Poët.
faðm-lag, n., esp. in pl. embraces, Ísl. ii. 269, Fms. iii. 129, Bret. 24: metaph., Sks. 550, Mar. 119.
FAÐMR m. [cp. Goth. faþa = GREEK A. S. fœðem; Engl. fathom; O. H. G.fadam; Germ. faden or fadem = Lat. filum; Dan. favn; Swed. famn; the root is akin to that of Gr. GREEK, cp. Lat. patere, pandere, prop. to stretch out]:-- a fathom: 1. a measure = two passus, Hb. 732. 5, Grág. ii. 262, 336, Landn. 35, 131, Fms. viii. 416, Eluc. 43, Gísl. 14; very freq. used in measuring depths or heights; thus fertugt djúp, þrítugr hamarr, etc. invariably means forty fathoms deep, thirty fathoms high; whereas roads are measured by 'fet', stuffs, etc. by 'ells'. 2. the arms; brjóst ok f., Fms. v. 344, Sturl. i. 214, Rm. 16, Th. 9, Am. 73; sofa í faðmi e-m, to sleep in one's arms, Hm. 114; hafa barn í faðmi, Fms. vii. 31: the bosom, Stj. 260. Exod. iv. 6: often in the phrase, fallask í faðma, to square one thing with another, set off against, Landn. 307, Orkn. 224, Glúm. 396, Bs. i. 696, Fs. 139, Gullþ. 19.
FAGNA, að, [Ulf. faginon = GREEK; A. S. fægnian; Hel. faganon; cp. Engl. fain, Icel. feginn]:-- to be fain, to rejoice, Greg. 20, 40, Sks. 631; fagnið þer og verið glaðir. Matth. v. 12, John xvi. 20; fagnið með fagnendum, Rom. xii. 15: with dat., fagna e-u, to rejoice in a thing; allir munu því fagna, 623. 43, Nj. 25, Ld. 62. 2. fagna e-m, to welcome one, receive with good cheer, Nj. 4; var honum þar vel tagnað, 25, Eg. 36, Fms. iv. 131, ironic, vii. 249, x. 19. β. with prep., fagna í e-u, to rejoice in a thing, Th. 76; fagna af e-u, id., Stj. 142, Th. 76. γ. the phrase, fagna vetri (Jólum, sumri), to rejoice, make a feast at the beginning of winter (Yule, summer); þat var þá margra manna siðr at f. vetri ... ok hafa þá veizlur ok vetrnátta-blót, Gísl. 18; ef ek mætta þar í veita í haust vinum mínum ok f. svá heimkomu minni, Fms. i. 290; þat er siðr þeirra at hafa blót á haust ok f. þá vetri, Ó. H. 104.
fagnaðr and fögnuðr, m., gen. fagnaðar, pl. ir, [Goth. faheds = GREEK], joy, Greg. 68, Hom. 85; gaudium er fögnuðr, Bs. i. 801; eilífr f., Hom. 42, Stj. 44; himinríkis f., heavenly joy, Fms. x. 274; óvina-fögnuðr, triumph, joy for one's foes, Nj. 112. β. metaph. welcome, good cheer, Hkr. i. 50, Eg. 535, Fms. i. 72, iv. 82; görðu henni fagnað þá viku alla, 625. 86: the phrase, kunna sér þann fagnað, to be so sensible, so clever, Band. 9, Hkr. ii. 85, v. l.; öl ok annarr fagnaðr, ale and other good cheer, Grett. 98 A. In the N. T. GREEK is often rendered by fögnuðr, Mark iv. 16, Luke i. 14, ii. 10, viii. 13, x. 17, xv. 7, 10, John iii. 29, xv. 11, xvi. 21, 22, 24, xvii. 13, Rom. xiv. 17, xv. 13, 2 Cor. ii. 2, etc., in the same passages in which Ulf uses faheds; fögnuðr is stronger than gleði. COMPDS: fagnaðar-atburðr, m. a joyful event, Barl. 88. fagnaðar-boðskapr, m. glad tidings. fagnaðar-dagr, m. the day of rejoicing, Fms. x. 226. fagnaðar-eyrendi, n. a joyful message, Bs. fagnaðar-eyru, n. pl., heyra f., to hear with joyful ears, Hom. 143. fagnaðar-fullr, adj. joyful, Bs. i. 201, Fms. i. 244. fagnaðar-fundr, m. a joyful meeting, Fms. x. 405, xi. 438. fagnaðar-grátr, m. weeping for joy, 655 xxvii. 9. fagnaðar-heit, n. a joyful promise, Th. 9. fagnaðar-kenning, f. joyful teaching. fagnaðar-krás, f. a dainty, Stj. 443. fagnaðar-lauss, adj. (-leysi, n.). joyless, Bs. i. 462, 801: wretched, poor, 464, Fms. xi. 445. fagnaðar-lúðr, m. a trumpet of joy, Stj. 631. fagnaðar-mark, n. a sign of joy, Hom. 104. fagnaðar-óp, n. a shout of joy, Al. 13, Róm. 214. fagnaðar-raust, f. a voice of joy, Stj. 434. fagnaðar-samligr, adj. (-liga, adv.), joyful, Hom. 140, Stj. 148. fagnaðar-skrúð, n. raiment of joy, Eluc. 46. fagnaðar-staðr, m. a place of joy, Hom. 147. fagnaðar-sæll, adj. delightful, Fms. vi. 441, Pass. xxvii. 12. fagnaðar-söngr, m. a song of joy, Hom. 140, Sks. 754, Stj. 434. fagnaðar-tíð, f. and fagnaðar-tími, a, m. a time of joy, Stj. 141, Bs. i. 131, Fms. ii. 196. fagnaðar-tíðindi, n. pl. joyful, glad tidings, Hom. 88, Fms. ii. 253, iv. 250. fagnaðar-veizla, u, f. a feast of joy, Stj. fagnaðar-vist, f. an abode of joy, 625. 6. fagnaðar-öl, n. a joyful banquet, merry feast, Al. 150, Hkr. ii. 31.
fagna-fundr, m. a joyful meeting (of friends); varð þar f., there was great joy, good cheer, Eg. 130, 180, 198, 515, Ísl. ii. 387, Fms. iv. 305, v. 41, x. 405, Stj. 478. β. a happy discovery, Stor. 2 (MS.), of the poetical mead; the edition wrongly þagna-fundr.
FAGR, adj., fem, fögr, neut. fagrt; compar. fagrari or better fegri, superl. fagrastr or better fegrstr; mod. fegurri, fegurstr; [Ulf. fagrs =
GREEK; A. S. fœger; Engl. fair; O. H. G.fagar; Dan. favre, in Dan. ballads favre mö = fair maid; Swed. fager]:-- -fair; used very freq. and almost as in Engl., except that the Icel. does not use it in a moral sense, like Engl. fair, unfair: 1. of persons, the body, etc.; fögr mær, a fair maid, Nj. 2, Vkv. 2; fagr sýnum, fair to see, Fms. i. 116; f. álitum, id., Edda 5, Skv. 1. 27; fögr hönd, a fair hand (hand-fögr), Fms. ix. 283; fógr augu, fair eyes (fagr-eygr); fagrt hár, fair hair, Ísl. ii; fagrar brúðir, fair brides, Sdm. 28; mær undarliga fögr, a wonderfully fair maid, Hkr. i. 40; fegra mann (a fairer man) eðr tígurlegra, Fms. vi. 438. 2. of places; fögr er Hlíðin svá at mér hefir hón aldri jafnfögr sýnzk, Nj. 112; fagra túna (gen.), a fair abode ('toun'), þkv. 3; salr sólu fegri, Vsp. 63; fagrar lendur,fair fields, Ld. 96: freq. in local names, Fagra-brekka, Fagr-ey, Fagri-dalr, Fagra-nes, Fagri-skógr, etc., = Fair-brink, -isle, -dale, -ness, -wood, etc., Landn. 3. of light, wind, weather, etc.; fagrt ljós, a bright light, Hom. 111, Fms. i. 230; skína fagrt, to shine brightly (of the sun); fagr byrr, a fair wind, Fms. ii. 182, Orkn. 356; fagrt veðr, fair weather, Ó H. 216. 4. as an epithet of tears; in the phrase, gráta fögrum tárum, cp. Homer's GREEK GREEK; hence grát-fagr, beautiful in tears, Edda 63. 5. of the voice; fögr rödd, a sweet voice; fagr söngr, a sweet song, Bs. i. 168; fögr orð, a fine speech, Mork. 6. of other things; fagrt skip, a fine ship, Eg. 173; fagr borði, Nj. 24; fagrt kvæði, a fine poem, Ísl. ii. 237. II. metaph., fagrt líf, a fair, goodly life, Mork. 72; lifa fagrt, to live a happy life, Hm. 53; fagrir siðir, fine manners, Sks. 279. β. as an epithet of victory; fagr sigr, með fögrum sigri (freq.) γ. mæla (tala) fagrt, to speak fair, Hm. 91, Ísl. ii. 339; talaði fagrt, en hugði flátt, spoke fair, but thought false, Fms. ii. 91; heita fögru, to promise fair, Hm. 131, Eg. (in a verse); lota öllu fögrv, cp. the Dan. 'love guld og grönne skove'; biðja fagrt, to bid fair (with false intention), Am. 37.
B. In COMPDS, with nouns, adjectives, fair, fine, gracious: I. prefixed, e. g. munn-fagr, fine-mouthed; augna-fagr, fair eyed; hand-fagr, fair-handed; gang-fagr, with a fair, gracious gait; lit-fagr, of fair hue; hár-fagr, fair-haired, etc. II. suffixed, e. g. fagra-hvel, n. the fair wheel or disk, the sun (poët.), Alm. 17. fagra-ræfr, n. the fair roof, the sky (poët.), Alm. 13. fagr-bláinn, m. fair blue, a shield (poët.), Lex. Poët. fagr-blár, adj. light-blue. fagr-blóm, n., botan. trientalis, Hjalt. fagr-búinn, part. 'fair-boun', bright-dressed, chiefly as an epithet of a lady, Eg. 77, Hkr. iii. 290, Hom. 120, Am. 29: of a ship, Hkv. 1. 31. fagr-bygg, n. the fair 'bigg', gold (poët.), Lex. Poët., cp. Edda 83. fagr-dæll, adj. a man from Fair&dash-uncertain;ale, Sturl. iii. 181, Landn. fagr-eygr (-eygðr), adj. fair-eyed, Bs.
i. 127, 178, Hkr. ii. 2, Fms. xi. 205. fagr-ferðugr, adj. graceful, virtuous, Stj. 136, v. l. fagr-flekkóttr, adj. fair-flecked (of a snake), Stj. 97. fagr-gali, a, m. a fair, enticing song, enchantment, flattery. fagr-gim, n. the fair gem, the sun (poët.), Lv. 2. fagr-glóa, adj. fair-glowing, bright (poët.), Alm. 5 (the Sun as bride). fagr-grænn, adj. light-green, Fms. xi. 335, Hkr. i. 71 (of a field or tree). fagr-gulr, adj. light-yellow. fagr-hárr (-hærðr), adj. fair-haired, Nj. 16, Fms. xi. 205. fagr-hljóðr (-hljóðandi, -hljóðaðr), adj. sweet-voiced, Grett. 159, Fms. ii. 199. fagr-kinn, f. (fögrum-kinni, m., Fms. xi), fair-cheek, soubriquet of a lady, Sd. fagr-klæddr, part. fair-clad, Greg. 24, Dropl. 25. fagr-kolla, u, f., botan. hieracium, hawkweed, Hjalt. fagr-limi, a, m. 'fair-branch', a wood (poët.), Alm. 29. fagr-læti, n. blandishment, Barl. 119. fagr-máll, adj. fair-spoken, Fms. vi. 52. fagr-mæli, n. fair language, Barl. 24, 117, Nj. 167. Fms. i. 74. fagr-mæltr, part. bland, Fms. vi. 52, v. 1. fagr-orðr (-yrðr), adj. fair-spoken, bland, Sks. 370, 432, Sturl. ii. 133. fagr-raddaðr, part, sweet-voiced. fagr-rauðr, adj. light-red (opp. to dökk-rauðr or dumb-rauðr, dark-red), þiðr. 181, Fas. i. 172, Vsp. 34. fagr-rendr, part. painted with fine stripes (of a shield), Hornklofi. fagr-skapaðr, part. fair-shapen, Sks. 627. fagr-skrifaðr, part. finely
drawn, painted in bright colours, Greg. 26. fagr-skygðr, part. transparent as crystal (of a shield), Lex. Poët. fagr-strykvinn, part. painted with fair streaks (of a ship), Lex. Poët. fagr-varinn, part. wearing fine clothes (of a lady), Vkv. 37. fagr-vaxinn, part. of fair stature (of a lady), Band. (in a verse). fagr-yrði, n. pl. fair words, Fms. x. 104.
fagrendi, n. pl. costly, fair things, Barl. 176.
fagr-leikr, m. beauty, Fms. v. 281, xi. 428.
fagr-leitr, adj. of fair complexion, beautiful, Fms. vii. 321, Gísl. 71.
fagr-liga (fagrla, 0. H. in a verse), mod. fallega, adv. fairly, beautifully. Fms. i. 141, vii. 147, x. 243, Fs. 145.
fagr-ligr, adj., mod. contracted fallegr (cp. fallega above), which word is at the present time in Icel. used very much as fine, nice are in Engl., that is to say, of almost everything, whereas this form is hardly found in old writers:-- fair, fine, Vtkv. 6; f. penningar, fine money, Fs. 6; f. skrúði, a fine dress, Stj. 142; f. sigr, Fms. x. 231; f. hljóðan, sweet tunes, Bs. i. 155.
FALA, að, [falr], to demand for purchase, with acc., Fms. i. 135, iii. 159, Ld. 28, Eg. 714; f. e-t af e-m (better f. e-t at e-m), Fms. iii. 208, x. 4, Nj. 73, Ld. 144.
FALDA, in old writers this word (if used in sense II) always follows the strong form and is declined like halda, viz. pret. félt, Landn. 166, vide Lex. Poët, passim, pl. féldu; pres. sing. feld; imperat. falt; pret. subj. féldi, Orkn. (in a verse); part, faldinn; but in signf. I (to fold) it is weak (faldar, faldaði), though it seldom occurs in old writers in this sense: in mod. usage the weak form only is used: [Ulf. falþan=GREEK in Luke
iv. 20. to fold or cl os e the book; A. S. fealdan; Engl. to fold; Germ.
fallen; Dan. /o lde; Swed. falla; Fr. fonder; cp. Lat. plicare] :-- to fold,
with acc.: I. gener. to fold; ek skal f. hana saman, / shall fold
her up, Str. 9; tok hón þá skyrtuna ok faldaði saman, id.; sem hón hafði
saman faldat, id.; f. fald eptir, to unfold a fold, id.; at engi mundi þann
fald aptr f., id.; ef hón gseti aptr faldat skyrtu þína, 13. 0. to hem;
falda dúk, khit, etc., to hem a towel, kerchief, or the like; cp. faldaðr,
ófaldaðr. II. esp. to hood or cover the head, chiefly used of
ladies wearing the fald, q. v.: a. with acc. of the person, dat. of
the dress; ek mun falda þik með höfuðdúki, Nj. 201; at hón hefði
nú faldit sik við motrinum, Ld. 2IO; Brandr var faldinn, B. was hooded
as a lady, Fs. 109; Hildr Eyvindar-dottir felt honum, //. hooded him,
194 (Ed. fylgði wrongly); at hón hefði nú faldit (Ed. wrongly faldat)
sik við motrinum, th a t she h a d hooded herself with the motr, Ld. 210;
mundi Guðrún ekki þurfa at falda sik motri til þess, at sama betr en
allar konur aorar, id.; hennar höfut er faldit þremr skautum, her head
i s hooded in three sheets (hence skauta-faldr), Mar. 48 (Fr.) p. with
dat. of the person; þá segir Hrefna, at hón vill falda sér við motrinn
(better motrinum), Ld. 192; ef maðr feldr sér til vélar við konu, eðr
ferr hann í kvennklæði, if a man hoods his head wilily mocking a woman,
Grág. i. 338 (liable to the lesser outlawry); f. þér við höfuðdúki, Nj.
I. e., v. 1.; aldri hefi ek frétt at konur féldi höfuðdúkum, Orkn. (in a
verse); ek félt hjálmi, / covered my head in a helmet, Sighvat. y.
the phiases, falda sitt, to hood the head so thai the eyes and face cannot
be seen; far á meðal kvenna, ok fait þér sítt, at ekki verðir þii kend,
Post. 656 B. 11; brúðirnar falda sítt, svá at úgerla má sjá þeirra yfirlit,
Fms. xi. 106; enn fyrsta aptan hafa brüðirnar síð-faldit, Jv. 29 (Ed.
1824); sú (kona) hafði sítt faldit, Fms. vii. 161, cp. Gen. xxxviii. 14;
falda hátt, to wear a tall fald, cp. Eb. 136 (in a verse); falda blá, or
svortu, to h oo d the head in black, to mourn, Ísl. ii. 351 (in a verse): the
metaph. phrase, f. rauðu, to h oo d the head in red, to die a bloody death,
Landn. 1. c. 2. part, faldinn, used as adj. hooded, mod. faldaðr,
hooded, bordered, hemmed, etc., in compds, eld-faldinn, hooded with
flames, poet, epithet of the foaming waves, Lex. Poët.; hjálmi faldinn,
hooded with a helmet (poet.), Hkv. 47; járn-faldinn, iron-hooded,
helmed, Eb. 208 (in a verse): hag-faldin, hooded with hedges, poet,
epithet of the goddess Earth, Fms. vi. 140 (in a verse); hvit-faldin,
wbite-booded, of glaciers or foaming waves, Snot 12,
falda, u, f. -- faldr, Korm. 240 (in a verse).
fald-laus, f. adj. hoodless, having her fald pulled off, Sd. 181.
FALDR, m. [A. S. / ea/ d; Engl. fold; Germ, falte; O. H. G. fald;
Dan. fold; Ital. / alda, and/ aldetta (in Malta); Fi. fauvetta zndfaudage] :-- a fold, of a garment, Str. 9, 13, 1. 19, 21, where it is even spelt foldr;
in Icel. hardly ever used in this sense. |3. thehem of a garment; ïiún
gékk á bak til ok snart fald hans klaeða, Luke viii. 44; og fald sinna
klæða stækka þeir, Matth. xxiii. 5; og báðu hann, að þeir mætti snerta
að eins fald hans fata, Mark vi. 56; kyrtill hlaðbúinn í fald niðr, a kirtle
laced down to the hems, Fms. iv. 337; allt í fald niðr, Mag. (Fr.) 63;
klæða-faldr, Pass. 36. 9. II. awhite linen hood, the stately national
head-gear worn by ladies in Icel., of which drawings are given by Eggert
Itin. pp. 24, 27, Sir Joseph Banks in Hooker's Travels, the account of the
French expedition of the year 1836 sq., and in almost all books of travels
in Iceland. In old Sagas or poems the fald is chiefly recorded in Ld. ch. 33
(the dreams of Guðrún Osvifs datter), cp. Sd. ch. 25; in the Orkn. S. ch.
58 the two sisters Frakök and Helga, daughters of the Gaelic Moddan,
wore a fald (þá hnyktu þar af sér faldinum, ok reyttu sik), 182. 'In
the Rm. (a poem probably composed in the Western Isles. Orkneys) all
the three women, Edda, Amma, and Móðir, wore the fald; the words
in Jjkv. 16, 19 -- ok haglega uni höfuð typpum, and let us cleverly put
a topping on his head, of Thor in bridal disguise -- seem to refer to the
fald. Bishop Bjarni, a native of the Orkneys (died A. D. 1222), gives
the name of' fald' to the helmet; Kormak, in the loth century, speaks
of the 'old falda/ In Normandy and Brittany a kind of'fald' is still
in use; it may be that it came to Icel. through Great Britain, and is of
Breton origin; a French fald (Franseiskr, i. e. Britain?) is mentioned, D. N. *v- 359- 1" Ice'- ^e fald was. up to the end of the last century, worn
by every lady, -- áðr sérhver fald bar frú | falleg þótti venja sú, a ditty.
The ladies tried to outdo each other in wearing a tall fald; keisti
faldr, the fald rose hi g" h, Km. 26; falda hatt, Eb. (the verse); hence the
sarcastic name stiku-faldr, a ' yard-long fald;' stifan teygja stiku-fald,
þagnarmál 53, a poem of 1728; í Tim. ii. 9 is in the Icel. version
rendered, eigi með földum (ir\t-f/Mffi) eðr gulli eðr perlum, -- since with
ancient women, and in Icel. up to a late time, braiding of the hair was
almost unknown. In mod. poetry, Iceland with her glaciers is repre-
sented as a woman with her fald on; minn hefir faldr fengið fjúka-ryk og
kám, Eggert: the sails are called faldar mastra, h oo ds o// he masts, faldar
mastra blöktu stilt, Úlf. 3. 14; hestar hies hvíta skóku falda trés, id., 10;
faldr skyja, the folds of the clouds, poet., Num. I. n; faldr af degi, of the
daybreak, 4. 86; vide krok-faldr, sveigr, a crooked fald. falda-feykir,
m. a magical dance in which the falds flew off'the ladies' heads, Fas. iii;
cp. Percy's Fryar and Boy, also the Wonderful Flute in Popular Tales.
Fal-hófnir, m. barrel-hoof, bollow-hoof, a mythol. horse, Edda.
FALL, n., pl. foil, [common to all Teut. idioms except Goth.], a fall:
-- defined in law, þat er fall ef maðr styðr niðr kné eðr hendi, Grág. ii. 8,
Ísl. ii. 246, Al. 76, Sd. 143: the proverb, fall er farar heill, a fall bodes a
lucky journey, Fms. vi. 414 (of king Harold at Stamford-bridge), viii. 85,
403, Sverr. S.; sá er annan orðs-kviðr at fall er farar heill, ok festir þú
mi fætr í landi, Fb. i. 231, cp. Caesar's ' teneo te, Africa;' falls er van
að fornu tré, Stj. 539; stirð eru gamalla manna foil; flas er falli næst,
flurry is nigh falling: foil berask á e-n, one begins to reel, stagger. Fas.
iii. 429; koma e-m til falls, to cause one to fall, Edda 34; reiddi hann til
falls, he reeled, Eb. 220. 2. a fall, death in battle, Lat. caedes, Fms. 1. ii, 43, 89, Nj. 280, Eg. 37, 106, 0. H. 219, passim; the proverb, i
flotta er fall vest, Fms. viii. 117; val-fall, Lat. strages; mann-fall, l oss of
men in battle. ft. the 'fall, ' a plague in cattle or beasts, murrain, 655. 2. Bs. i. 97, 245, 456. Y. the carcase of a slaughtered animal; baulu-
fall, sauðar-fall, nauts-fall, hrúts-fall, Stj. 483. 3. medic, in compds,
brot-fall, the falling sickness, epilepsy; blóð-fall, klæða-föll, bloody flux;
lima-fall, paresis. ft. childbirth, in the phrase, vera komin að falli, t o
be in an advanced state, (komin að burði is used of sheep, cows.) 4.
the fall or rush of water; vatns-fall, a waterfall, large river; sjávar-föll,
tides; að-fall, flood-tide; nt-fall, ebb-tide; boða-fall, a breaker, cp. Bs. ii.
51. 5. in gramm. a case, Lat. casus, Skálda 180, 206: quantity,
159, 160, FJdda 126: a metric, fault, a defective verse, dropping of
syllables, Fb. iii. 426. II. metaph. downfall, ruin, decay; fall
engla, the fall of the angels, Rb. 80; til falls ok upprisu margra í Israel,
Luke ii. 34; hafa sér e-t til falls, to run risk of ruin, Hrafn. 30; gozin
eru at falli komin, the estates are dilapidated, Mar.; a-fall, a shock; frá-
fall, death; o-fall, mishap; jarð-fall, an earth-slip. 2. eccl. a sin,
transgression, Bs. i. 686, Mar. 77 (Fr.) 3. a law term, breach, failure, non-fulfilment, in eið-fall, vegar-fall, Gþl. 416; messu-fall, orð-
fall, veizlu-fall. 4. mod. a c a s e, occasion.
FALLA, pret. fell, 2nd pers. féllt, mod. fellst, pl. féllu; pres. fell, pl.
folium; part, fallinn; reflex, fóllsk, fallisk, etc., with the neg. suffix fel!r-at,
fell-at, fellsk-at, Am. 6, vide Lex. Poët. [Common to all Teut. languages
except Goth. (Ulf. renders mtrreiv by drjusan); A. S. feallan; Engl. . / all;
Germ. fallen; Dan. / alde; Swed. / al/ a.]
A. to fall; as in Engl. so in Icei. falla is the general word, used
in the broadest sense; in the N. T. it is therefore used much in the
same passages as in the Engl. V., e. g. Matth. v. 14, vii. 25, 27, x. 29,
xii. II, xiii. 4, xxi. 44, Luke xiv. 5, John xii. 24, Róm. xi. ii, xiv. 4,
I Cor. x. 12, í Tim. vi. 9, Rev. viii. 10: blómstrið fellr, James i. II:
again, the verbs hrynja and hrapa denote ruin or sudden fall, detta a
light fall, hrasa stumbling; thus in the N. T. hrynja is used, Luke
xxiii. 30, Rev. vi. 16; hrapa, Luke x. 18, xi. 17, xiii. 4, Matth. xxiv.
29; hrasa, Luke x. 30; detta, xvi. 21: the proverb, eigi fellr tré
viô hit fyrsta högg, a tree falls not by the first stroke, Nj. 163, 224;
hann fell fall mikit, Bs. i. 343; hón fell geigvænliga, id.; falla af baki,
to fall from horseback, 344; f. afram, to fall forwards, Nj. 165; f. á
bak aptr, to fall on the back, 9; f. um húls e-m, to fall on one's neck,
Luke xv. 20; f. til jarðar, to fall to the ground, fall prostrate, Fms. vii.
13, Pass. 5. 4: to fall on one's face, Stj. 422. Ruth ii. 10; f. fram, to fall down, Matth. iv. 9; f. dauðr ofan, to fall down dead, Fær. 31; ok
jafnsnart fell á hann dimma og myrkr, Acts xiii. II; hlutr fellr, the
lot fell (vide hlut-fall), i. 26. 2. to fall dead, fall in battle, Lat.
cadere, Nj. 31, Eg. 7, 495, Dropl. 25, 36, Hm. 159, Fms. i. 8, n, 24,
38, 95- 173' i??. ï/S, n. 318, 324, 329", iii. 5, iv. 'i4, v. 55, 59, 78, 85,
vi. 406-421, vii-xi, passim. 3. of cattle, to die of plague or famine, Ann. 1341. 4. medic., falla í brot, to fall in a fit, Bs. i.
335; f. í óvit, to swoon, Nj. 210: the phrase, f. frá, to fall, die (frá-fall,
death), Grág. i. 139, 401, Fms. iv. 230, vii. 275; f. í svefn, to fall asleep,
Acts xx. 9. II. loflo^v, run, of water, stream, tide, etc.: of the
tide, særinn fell út frá landi, ebbed, Clem. 47; fell þar sær fyrir hellis-
munnann, the s e a r os e higher than the cave's mouth, Orkn. 428; síðan
fell sjor at, the tide r os e, Ld. 58; ok þá er ut fell sjórinn, Jjorf. Karl.
420; sjórinn fell svá skjótt á land, at skipin voru oil á floti, Fms. iv.
65: also used of snow, rain, dew, Vsp. 19; snjo-fall, a fall of snow:
of the ashes of a volcano, cp. ösku-fall, s. v. aska: of a breaker,
to d a sh, menn undruðusk er boði fell í logni, þar sem engi maðr vissi
van til at fyrri hefði fallit, Orkn. 164: of a river, nema þar falli á sú
er eigi gengr fé yfir, Grág. ii. 256; vötn þau er ór joklum höfðu fallit,
Eg. 133; a, fell (flowed) við skála Ásólfs, Landn. 50, A. A. 285; þeir
sá þá ós (fors, Hb.) mikinn falla í sjóinn, Landn. 29, v. 1., cp. Fms. i.
236; Markar-fljót féll í millum höfuð-ísa, Nj. 142; á fellr austan, Vsp.
42; falla forsar, 58; læk er féll meðal landa þeirra, Landn. 145: of
sea water, sjár kolblár fellr at þeim, the ship took in water, Ld. IT8, Mar.
98; svá at inn fell um söxin, that the tea rushed in at the stern, Sturl.
iii. 66. 2. to stream, of hair; hárit silki-bleikt er fell (streamed) á
herðar honum aptr, Fms. vii. 155. ft. of clothes, drapery, Edda (Ht. 2)
121. III. to fall, of the wind; fell veðrit ok görði logri, the
wind fell, Eg. 372; þá fell byrrinn, Eb. 8; ok fellr veðrit er þeir koma
út at eyjum, Ld. 116; hón kvaðsk mundu ráða at veðrit félli eigi,
Gullþ. 30; í því bili fellr andviðrit, Fbr. 67; þá féll af byrrinn, Fms. vi. 17. 2. falla niðr, to fall, drop; mitt kvæði mun skjótt niðr f., my poem will soon be forgotten, Fms. vi. 198; mun þat (in the poem) aldri niðr f. meðan Norðrlönd eru bygð, 372; féll svá þeirra tal, their speech dropped, they left off talking, Fas. iii. 579; as a law term, to let a thing drop, lát niðr f., Fs. 182; féllu hálfar bætr niðr fyrir sakastaði þá er hann þótti á eiga, Nj. 166, 250, Band. 18; þat eitt fellr niðr, Grág. i. 398, Fms. vii. 137; falla í verði, to fall in price, etc. IV. to fail, be foiled, a law term; sá (viz. eiðr) fellr honum til útlegðar, i.e. if he fails in taking the oath he shall be liable to outlawry, N. G. L. i. 84 (eið-fall); en ef eiðr fellr, þá fari hann útlægr, K. Á. 214; fellr aldri sekt handa á milli, the fine is never cancelled, N. G. L. i. 345; f. á verkum sínum, to have been caught red-handed, to be justly slain, Eg. 736; vera fallinn at sókn, to fail in one's suit, N. G. L. i. 166; hence metaph. fallin at frændum, failing, bereft of friends, Hðm. 5; fallinn frá minu máli, having given my case up, Sks. 554, 747; því dæmi ek fyrir dráp hans fallnar eignir ykkar, I sentence your estates to lie forfeited for his slaughter, Fs. 122; f. í konungs garð, to forfeit to the king's treasury. Fms. iv. 227; reflex., ef honum fellsk þessor brigð, if his right of reclamation fails, Gþl. 300; ef menn fallask at því, if men fail in that, N. G. L. ii. 345; ef gerð fellsk, if the reparation comes to naught, id.; ef gerðar-menn láta fallask, if they fail to do their duty, id., cp. i. 133, 415; to fail, falter, in the phrase, e-m fallask hendr, the hands fail one; bliknaði hann ok féllusk honum hendr, Ó. H. 70; þá féllusk öllum Ásum orðtök ok svá hendr, their voice and hands alike failed them, Edda 37; en bóndum féllusk hendr, því á þeir höfðu þá engan foringja, Fms. vi. 281; féllusk þeim allar kveðjur er fyrir vóru, their greeting faltered, i.e. the greeting died on their lips, Nj. 140; vill sá eigi fallask fáta andsvör, he would not fail or falter in replying, Hkr. i. 260; féllskat saðr sviðri, her judgment did not fail, Am. 6. V. metaph., falla í villu, to fall into heresy, Ver. 47; f. í hórdóm, to fall into whoredom, Sks. 588; f. í vald e-s. to fall into one's power, Ld. 166; f. í fullsælu, to drop (come suddenly) into great wealth, Band. 31; f. í fullting við e-n, to fall a-helping one, to take one's part, Grág. i. 24; lyktir falla á e-t, to come to a close, issue, Fms. ix. 292. xi. 326; f. á, to fall on, of misfortune, vide á-fall. 2. falla undir e-n, to full to one's lot, of inheritance, obligation; arfr fellr undir e-n. devolves upon one, Gþl. 215; f. frjáls á jörð to be free born, N. G. L. i. 32; f. ánanðigr á jörð, to be born a bondsman, Grág. ii. 192. 3. falla við árar, to fall to at the oars, Fms. xi. 73, 103; Þorgeirr féll þá svá fast á árar (pulled, so bard), at af gengu báðir háirnir, Grett. 125 A; f. fram við árar, id., Fas. ii. 495 (in a verse). VI. to fall out, befall; ef auðna fellr til, if it so falls out by luck, Fms. iv. 148; ef auðna vildi til f. með þeim, xi. 267; litlu siðar fellr til fagrt leiði, a fair wind befell them, 426; alla hluti þá er til kunni f., Nj. 224; öll þingvíti er til f., all the fines that may fall in, be due, Gþl. 21; nema þörf falli til, unless a mishap befalls him, i.e. unless he be in a strait, 76; mér féll svá gæfusamliga, it befell me so luckily, Barl. 114; verðuliga er fallit á mik þetta tilfelli, this accident has justly befallen me, 115; sem sakir f. til, as the case falls, Eg. 89. 2. to fall, be produced; þat (the iron) fellr í firði þeim er Ger heitir, Fas. iii. 240; þar fellr hveiti ok vín, 360. VII. impers. in the phrases, e-m fellr e-t þungt, létt, etc., a thing falls lightly, heavily upon, esp. of feeling; þetta mun yðr þungt f., it will fall heavily on you, Band. 18; felir þá keisaranum þyngra bardaginn, the battle fell out ill to (turned against) the emperor, Fms. xi. 32; at oss mundi þungt f. þessi mál, Nj. 191. 2. the phrases, e-m fellr e-t nær, it falls nigh to one, touches one nearly; svá fellr mér þetta nær um trega, Nj. 170; sjá einn var svá hlutr, at Njáli féll svá nær, at hana mátti aldri óklökvandi um tala, this one thing touched Njal so nearly, that he could never speak of it without tears, 171; mér fellr eigi firr en honum, it touches me no less than him, Blas. 41; henni féll meinit svá, nær, at ..., the illness fell on her so sore, that ..., Bs. i. 178; féll henni nær allt saman, she was much vexed by it all (of illness), 351; e-t fellr bágliga, hörmuliga etc. fyrir e-m, things fall out sadly for one. Vígl. 30, El. 15.
B. Metaph. to fall in with, agree, fit, suit, Germ. gefallen: I. to please, suit; kvað sér þat vel falla til aftekta, said that it suited him well for drawing taxes from, Fb. ii. 122: en allt þat, er hann heyrði frá himnaguði, féll honum harla vel, pleased him very well, Fms. i. 133; honum féll vel í eyru lofsorð konungs, the king's praise suited his ears well, tickled, pleased his fancy, Bret. 16: reflex., þat lof fellsk honum í eyru, 4; jarli fellsk þat vel í eyru, the earl was well pleased to hear it, Bjarn. 7. β. falla saman, to fall in with, comply, agree; en þó at eigi félli allt saman með þeim, though they did not agree in all, Bs. i. 723. γ. féllsk vel á með þeim, they loved one another, Fas. i. 49; féll vel á með þeim Styrkári, i.e. he and S. were on good terms, Fms. iii. 120. δ. honum féllsk þat vel í skap, it suited his mind well, pleased him, Fas. i. 364; féllsk hvárt öðru vel í geð, they agreed well, liked one another well, Band. 9; fallask á e-t, to like a thing; brátt kvartar að mér fellst ei á, Bb. 3. 23. 2. to beseem, befit; heldr fellr þeim (it befits them), at sýna öðrum með góðvilja, Str. 2. 3. falla at e-u, to apply to, refer to; þetta eitt orð er at fellr eiðstafnum, Band. MS. 15 (Ed. 18 wrongly eiðrinn instead of eiðnum). 4. the phrase 'falla við' in Luke vi. 36 (bótin af því hinu nýja fellr eigi við hið gamla) means to agree with; hence also viðfeldinn, agreeable :-- but in the two passages to be cited falla við seems to be intended for falda við, to enfold; hvergi nema þar sem falli við akr eða eng, unless field or meadow be increased or improved, N. G. L. ii. 116; ekki má falla (qs. falda) við hamingju-leysi mitt, 'tis impossible to add a fold to my bad luck, it cannot be worse than it is, Al. 110. II. part. fallinn; svá f., such-like, so framed; eitt lítið dýr er svá fallið, at ..., a small animal is so framed, that ..., Stj. 77; hví man hinn sami maðr svá fallinn, how can the same man be so framed? Fms. xi. 429 :-- in law phrases, such-like, as follows, svá fallinn vitnisburð, testimony as follows, Vm. 47; svo fallinn órskurð, dóm, etc., a decision, sentence ... as follows, a standing phrase; þá leið fallinn, such, such-like (Germ. beschaffen), Stj. 154. 2. fallinn vel, illa, etc., well, ill-disposed; hann var vænn maðr ok vel fallinn, Fms. xi. 422; þau vóru tröll bæði ok at öllu illa fallin, Bárð. 165; fitted, worthy, bezt til konungs fallinn, Fms. i. 58; ok er hann bezt til þess f. af þessum þremr, vi. 386; at hann væri betr til fallinn at deyja fyrir þá sök en faðir hans, that he more deserved to die than his father did, x. 3; Ólafr er betr til yfirmanns f. enn mínir synir, Ld. 84; margir eru betr til fallnir fararinnar, Ísl. ii. 327; Hallgerðr kvað hann sér vel fallinn til verkstjóra, Nj. 57; sá er til þess er f., Sks. 299; 'worthy,' 1 Cor. vi. 2. 3. neut. fit; ok hætti þá er honum þótti fallit, when he thought fit, Fms. vi. 364; slík reip sem f. þykir, as seems needful, Sks. 420; væri þat vel fallit, at ..., it would do well, to ..., Fms. ii. 115; þat mun nú vel fallit, that will be right, that will do well, Nj. 145; kallaði vel til fallit, said it was quite right, Fms. xi. 321. 4. of a thing, with dat. suited to one; eigi þyki mér þér sú ferð vel fallin, i.e. this journey will not do for thee, will not do thee good, Fms. vi. 200; cp. ó-fallit, unfit.
fallegr, adj. fair. falliga, adv., vide fagrligr.
fallerask, að, dep. [for. word, Lat. fallere], to prove false, Stj. 4, K. Á. 224; to fall, of a woman, H. E. ii. 190.
fall-hætt, n. adj. staggering, in danger of falling, Eb. 240.
fall-jökull, m. or fall-jaki, a, m. an ice-berg, Sks. 176.
fall-sótt, f. a murrain, plague, Grág. i. 458.
fall-staðr, m. a falling place, Fms. viii. 435.
fall-valtr, adj. reeling, metaph. in eccl. writers, faltering, changeable, uncertain, of worldly things, opp. to heavenly; f. heimr, f. líf. Post. 656 B. 11, Magn. 504; f. hlutir, opp. to eilífr hlutir, Hom. 42; f. fagnaðr þessa lífs, Fms. i. 225; fallvaltan rikdóm, 1 Tim. vi. 17.
FALR, m. [fal, Ivar Aasen], the socket of a spear's head in which the handle is put, often richly ornamented (spjóts-falr), Fas. iii. 388, Stj. 461, Eg. 285, 726, Edda 83, Ld. 98, Nj. 108, K. Þ. K. 96, Fms. iv. 278, 338, Fs. 127; vide Worsaae 344 sqq., 498.
FALR, adj. [A. S. fæle; O. H. G. fali; Germ. feil; Swed. and Dan. fal] :-- venal, to be sold, Fms. i. 185, Sd. 188, Ld. 146; e-m er e-t falt, or eiga (láta) e-t falt, to have a thing for sale, Grág. ii. 243, N. G. L. i. 237, Fms. vii. 20, Nj. 32; gjaf-falr, Fms. vii. 124; metaph., er mér eru falastir til þungs hlutar, i.e. I should not mind if they fared ill, Lv. 105, Mag. 59, Trist. 8, 11 (Fr.)
FALS, n. [for. word, Lat. falsum], a fraud, cheat, deceit, imposture, Fms. viii. 265; f. ok svik, ix. 283; illusion, in a dream, xi. 371; adulteration, ii. 129, Gþl. 490-493.
fals, adj. = falskr, false, Barl. 134, 144, 149, 152, Fms. ii. 210.
fals-, in compds, false, fraudulent, forged: fals-blandaðr, part. blended with fraud, Stj. 142; fals-bréf, n. a forged deed, Bs. i. 819; fals-guð, n. a false god, Fms. i. 304, Sks. 308; fals-heit, n. pl. false promises, Art.; fals-kona, u, f. a false woman, harlot, Korm. 76; fals-konungr, m. a false king, pretender, Bær. 15, Fms. ix. 433, Gþl. 35; fals-kristr, m. a false Christ, Matth. xxiv. 24; fals-penningr, m. false money, Karl.; fals-postuli, a, m. a false apostle, 1 Cor. xi. 15; fals-silfr, n. bad silver, Fær. 217; fals-spámenn, m. false prophets, Matth. vii. 15, xxiv. 24; fals-trú, f. false doctrine, heresy, Barl.; fals-vitni, n. a false witness, H. E. i. 522, Barl. 142.
falsa, að, to defraud, impose upon, Nj. 106, Fms. ii. 129; to cheat, Hkr. i. 8; f. e-t af e-m, to cheat one of a thing, Fms. viii. 295; to spoil, El. 12; brynjan falsaðisk, the coat of mail proved false. Fas. i. 507. 2. to falsify, forge; f. bréf, K. Á. 222; neut., f. ok hégóma, to use false and vain language. Stj. 131; part. falsaðr, false, Fms. i. 139, Stj. 58. 592.
falsari, a, m. an impostor, deceiver, Fms. viii. 295. ix. 261, 262, El. 31.
falskr, adj. [for. word, Germ. falsch], false; f. bræðr, 1 Cor. xi. 26; it occurs first in the 15th century.
fals-lauss, adj. guileless, Edda 20; f. máli. good money, Fms. vi. 245; f. kaup, a bargain in good faith, Bs. i. 719. falslaus-ligr, adj. (-liga, adv.), sincere, in good faith, Stj. 149.
fals-ligr, adj. (-liga, adv.), crafty, vile, Flóv. 43; false, Fms. v. 242.
fals-óttr, adj. deceitful, Stj. 144.
fals-samligr, adj. (-liga, adv.), false, crafty, Sks. 404.
fals-vitr, adj. crafty, cunning, Stj. 144 (MS. 227).
faltrask, að, dep. to be cumbered; f. við e-t, to be puzzled about a thing, Fær. 174; cp. fatrask.
fal-vigr, f. a spear with an ornamented socket, Mork. 200.
FAMBI, a, m. a simpleton, Hm. 103.
FANG, n. [for the root vide fá], a catching, fetching: 1. catching
fish, fishing, Eb. 26, Am. 32; halda til fangs, to go a-fishing, La. 38: a
take offish, stores offish, hunn baö þú, láta laust fangit allt, þat er þeir
höfðu fangit, Fms. iv. 331; at" öHu því fangi er þeir hljóta af dauðum
hvolum, Am. 36; f. þat er beir áttu báðir, cp. veiði-fang, her-fang,
prey. 2. inplur., a. baggage, luggage, Nj. 112; föng ok fargögn,
luggage and carriage, 266; ok er þeir höfðu upp borit fungin, carriage,
Orkn. 324: stores, torn korn ok önnur fong, Fms. iv. 254. P. provisions,
esp. at a feast; oil vóru fong hin beztu, Fms. iv. 102; kostnaðar-mikit ok
þurfti föng mikil, Eg. 39; jiórólfr sópask nijok urn föng, 42; veizla var
hin prúðlegsta ok oil fong hin beztu, 44; hann leitaði alls-konar fanga
til bus sins, 68, Fs. 19, 218; hence, borð með hinum beztum fonguin,
board with good cheer, Fms. i. 66; búa ferð hennar sæmiliga með hinum
beztum fonguin, x. 102. y. metaph. means, opportunity; því at eins
at eugi so önnur lung, Fms. iv. 176; meðan svá góð föng eru á sem
nil, 209; hafa fong;l e-u, or til e-s, to be enabled to do a thing, viii.
143. x. 388, Eb. 114, Gullþ. 30, Eg. 81, Ld. 150, Odd. 18; urðu þá
engi föng ünnur, there was no help (issue) for it (but that...), Fms. vii.
311; af (eptir) föngum, to the best of one's power, x. 355; af beztu
fongum bvr hón nímið, Bb. 3. 24; at-fong, q. v.; bii-föng (bú-f;mg),
q. v.; öl-töng, vín-íong, s t or e of ale, wine. 3. the phrase, fá konn
fangi, to wed a woman, N. G. L. i. 350: fangs-tíð, n. wedding season,
343; hence kvun-fang, ver-fang. marriage. II. an embryo, fetus,
in sheep or kine; ef graðungr eltir fang ór kú, Jb. 303: the phrase, láta
fangi, to 'go back, ' of a cow. p. a metric, fault, opp. to fall, Fb. iii. 426
(in a verse). III. that with which one clasps or embraces, (be breast
and arms; kom spjótið í tang honum, the spear pierced his breast, Gnllþ.
23, Fms. ii. ill; reka í fang e-m, to throw in one's face, Nj. 176; hafa
e-t í fangi SI'T, to bold in one's arms, Bdl. 344; lino lion aptr í i. honum,
Ísl. ii. 275; taka si'r í fang, to take into one's arms, Mark x. 16; cp.
hals-fang, embraces. 2. an apron. Edda (()].) 3. færask e-t
i fang, to have in one's grip, metaph. to undertake a thing. Fms. vii.
136; iærask e-t or fangi, to throw off, refuse, Sturl. iii. -254: the phrase,
hafa fullt í fangi, to have one's hands full. 4. wrestling, grappling
with, Ísl. ii-445, 446, 457; taka fang við e-n, Edda 33; ganga til tangs,
Gþl. 163: the saying, fangs er van at frekum nlii, there will be a grapple
with a greedy wolf, Eb. 250, Ld. 66, Fms. v. 294, Skv. 2. 13. p. the
phrases, ganga á fang við e-n, to grapple with one, provoke one, Ld. 206;
ganga í fang e-m, id., Band. 31; slika menu sem hann heiir í fangi, such
men as he has to grapple with, H;'iv. 36; fá faiis^ ú e-m, or fá fang af
e-m, to get hold of one; fékk engi þeirra fang á nu'r, Nj. 185, Fms. x.
159; s;i þeir, at þeir fengu ekki i'. af Erlingi, they saw that they could
not catch E., vii. 300, xi. 96. 5. an armful; skíða-fang, viðar-fang,
an armful of fuel: Icel. call small hay-cock^ fang or fong, hence fanga
hey upp, to put the hay into cocks: fanga-hnappr, in. a bundle of
hay, armful. IV. in the compds vet-fangr, hjör-fangr, etc.
the~/ is = i/, qs. vet-vangr, hjör-vangr, vide vangr. COMPDS: fanga-
brekka, u, f. a wrestling ground, Glúm. 354. fanga-fátt, n. adj.
falling short of provisions, Fms. viii. 367. fanga-hella, u, f. = fanghella.
fanga-kviðr, m. a law term, a body of jurymen taken at random,
opp. to búa-kviðr, defined Grdg. ii. 99, 140. fanga-lauss, adj. void
of means, of provisions, Ems. viii. 419. fanga-leysi, n. want of stores,
Róm. 263. fanga-litill, adj. vile, not worth fetching, Yin. 119.
fanga-mark, n. mark (, f ownership, a monogram. fanga-ráð, n. a
device, stratagem, a wrestling term, Nj. 253, Lv. ^2, Orkn. 50. fanga-
stakkr, in. a wrestling jerkin, Ísl. ii. 443. 'fanga-váttr, in. a law
term, a witness fetched (summoned) at random, Gþl. 547-549.
fanga, að, [Germ, fangen -- to fetch, whence Y);\\\. fange~\, to fetch, cap-
ture, Stj. 122, Vígl. 29, Bs. i. 881, ii. Il8, Fb. i. 240; áðr en hann var
fangaðr, Ísl. (Harð. S.) ii. 105; f. dauða, to catch one's death, to die, Or.
39: this word is rare and borrowed from Germ., it scarcelv occurs before
the end of the 13th century; part, fanginn vide s. v. fa and below.
fangaðr, part, having means (fong)~/br doing a thing, K. Á. 118, Ann. J425-
fangari, a, m. a wrestler, Sd. 142, Barl. 148: a gaoler, (mod.)
fang-brögð, n. pl. wrestling, Fs. 131.
fang-elsi, n. \~Da. n. fængsel; S\vcd. fïingeké~\, a prison, gaol, Fms. iv.
167, xi. 240, (a rare and unclass. word); cp. dýflissa, myrkva-stofa.
fang-hella, n, f. a stone set on edge in the arena, fsl. ii. 446.
fangi, a, in. a prisoner, Mar., (rare and unclass.); cp. Y)m. fange.
fanginn, part, captured, Stj. 71, Ann. í 299, Bs. i. 698: metaph. enticed,
Fas. i. 60; cp. ast-fanginn, captured by love, in love.
fang-lítill, ;\d\. yielding little produce, Bs. i. 335.
fang-remi, f. a deadly struggle, Konn. (in a verse).
fang-staðr, in. something to grasp or lay hold of, in the phrases, fá f.
a e-m, to catch hold of one, Vápn. 14, Th. 14; Ijá fangstaðar;'i ser, to lei
oneself be caught, Fms. iv. 282.
fang-sæll, adj. having a good grasp, F, b. 250: lucky, Vellekla.
fang-taka. u. f. (akin? hold, in wrcstlintr. Barl. 8.
fang-vinr, m. and fang-vina, u, f. an antagonist in wrestling, Grett.
124 (in a verse), Eg. 103 (in a verse).
FANIR, f. pl. [Swed. / a w, - Engl. / a w; cp. Gcim. fabne, GoUi. fana] ,
a fan, in tálkn-fanir, the gill-fiaps (. fa whale.
fann-fergja, u, f. heavy snow-drifts.
fann-hvítr, adj. white as driven snow (fonn), Sti. 206.
fann-koma, u, f. a fall of snow.
fann-mikill, adj. snowy, Grett. 112.
FANTR, m. [Ital. / anti = rt servant; Germ. fanz; Dan. fjante -- an
oaf; the Norwegians call the gipsies ' fantc-folk, ' and use fante-kjæring
for a hag, fille-fant for the Gcim. firle-fanz, a ragamuffin, etc.: the word
is traced by Diez to the Lat. infans, whence Ital. and Span, infanteria,
Fr. infanterie, mod. Engl. infantry, etc., -- in almost all mod. European
languages the milit. term (or foot-soldiers. In Norse and Icel. the word
came into use at the end ol the 12th century; the notion of a footman
is perceivable in the verse in Fms. viii. 172 (of A. 1). 1182) -- fant so ek
hvern á hesti en lendir menu ganga, 7 behold every fant seated on horse-
back whilst the noblemen walk :-- hence it came to mean] a landlouper,
vagabond, freq. in Karl., Str., El., Flóv.; fantar ok glópar, Mar.; hversu
vegsamligr var konungrinn af Israel í dag, hver eð afklæddist fyrir am-
báttnm þénara sinna, og lék nakinn sem fantar, and danced naked like a
buffoon, Vidal. i. 220, cp. 2 Sam. vi. 20.
fanz, m. a gang, tribe; Odd s;'i þekti allr fans, Stef. Ól.; þræla-fanz,
a gang of thralls. P. lumber, Ulf. 8. 64; akin to fantr.
FAR, n. I. motion, travel; rare in this sense, as the fern,
for and ferð, q. v., are used instead. p. of the clouds, in the phrase,
far ú lopti, drift in the sky. II. a means of passage, a ship;
far er skip, Edda no, Skulda 163: the allit. phrase, hvert fljutaiiila far,
every floating vessel. Fms. xi. 125, F:cr. 260; at bjarga fari ú tloti, Ilm.
15 v 2. in compds, a trading vessel; islands-tar, an Iceland-
trader, Fms. vi. 370. yu- 32 í F-nglands-far, an English-trader, ix. 41;
Dvrlinnar-tar, a Dublin sbif, Eb. 254; fiiigra-, tveggja-, sex-manna-far,
a four-, two-, six-oared boat. 3. passage, in the phrases, taka SIT
(e-m) fari, fa sér tari, ráða st'-r fari, usually so in dat., but in mod. usage
acc. (taka, ráða sér far), to take a passage in a ship, Gþl. 516, Grúg. ii.
400, 406 (acc.), Ld. 50, Landn. 307, Eg. 288, Nj. in, 112, Ísl. ii. 199,
Eb. 194; bciðask fars, id., Grúg. i. 90, Fms. vi. 239; banna e-m far, to
forbid one a passage, stop one (far-bann), Landn. 307; synja e-m fars, t o
deny one a passage (far-synjan), Hbl. 54; at þeir hafi allir far, Jb.
393. III. a trace, track, print, Hom. 120; Sveinki rak lonib sin
til tjiJru í forin, at eigi inátti sja tveggja manna for, Njarð. 3/6; nú
villask hundarnir farsins, the hounds lost the track, Fms. v. 147, cp.
O. H. L. 83: metaph., of et sama far, on the same subject, of . 1 book,
íb. (pref.): in many compds, a print, mark of anv kind, fóta-för, /oo t-
prints; skafla-fiir, the print of a sharp-shod horse; núlar-far, a stitch; iingra-
för, a finger-print; tanna-för, a bite; nagla-för, the marks of nails, John xx.
25; knifs-far, a knife's mark; eggjar-far, the mark of the edge, in a cut;
jarna-far, the print of the shackles; kjal-far, the keel's track, wake of a ship;
mil-far, a turn, round; saum-far, a rim on a ship's side. IV.
metaph. life. conduct, behaviour; hugar-far, geðs-far, lundar-far, disposition,
character; ættar-far, a family mark, peculiarity; dag-tar, daily life, con-
duct of life; í góðra manna fari okvúndra, 677. 3; hvat þess inundi vera
i fari konungsins, in the king's character, Fms. v. 327; ek vissa þá tnarga
hluti í fari Kmits konungs, at hann inætti heilagr vera, xi. 287; nokkut
af fyrnsku eptir í fari hans, iii. 131. 2. estate, condition; ok gcfa
þeir eigi gaum um hennar far, N. G. L. i. 226; sem hann hafði skirt far
sitt, made known his state, how he fared, 34; aldar-far, Lat. genius
sec ul i; dicgra-far, q. v.: sara-iar, the -s tate of the wounds; viga-far, q. v.;
lieilindis-far. health. Mar. 124; far veðrauna, the course of the winds, F, b.
218. 3. the phrase, at to run fari, of yore, of old, Gþl. 85, 86, F^g.
711; at fornu fari ok ny'ju, of yore and of late, D. N.; at rettu fari,
justly. P. the phrase, giira srr far um e-t, to take pains about a thing.
B. = fur, q. v., bale, ill-fate (rare); far er reiði, far er skip, Fdda 110;
at hann mundi fara þat far sem hans formaor, th a t he would fare as ill as
his predecessor, Bs. i. 758: cp. the dubious phrase, niuna yðvart far allt i
sundi þótt ek hafa iindu liitið, y o?/r ill-fate will not all be afloat, i. e.
cleared ojf, though í am dead, Skv. 3. 51; vera í illu fari, to fare ill, be
in a strait, Orkn. 480; ok voru í illu fari her um, Stj. 394. Judges viii. I,
' and thev did chide with him sharply/ A. V.; at hann skvldi í engu fari
nióti þeini vera, that he should not be plotting (brooding mischief) against
them, Sturl. iii. í 21
FARA, pret. fora, 2nd pers. fort, mod. fórst, pl. fóru; pres. ferr, 2nd
pers. ferr, in mod. pronunciation ferð; pret. subj. færa; imperat. far and
rarðn (= far þií); sup. farit; part, farinn; with the suffixed neg. for-a,
Am. 45; farið-a (depart not), Hkr. i. 115 MS. (in a verse). [In the Icel.
scarcelv any other verb is in so ireq. use as fara, as it denotes any
motion; not so in other Tent, idioms; in 1, 'li. y aran is only used once,
vi/. . Luke x. 7; Goth, far/an means t o s ail, and this seems to be the
original sense of fara (vide tar); A. S. faran; the Germ. y ahren and Engl.
fare are used in a limited sense; in the Engl. Bible this word never
occurs f CrudeiO: Swed. fara; Dan. fare. l
A. NEUT. to go, fare, travel, in the widest sense; gékk hann hvargi sem hann fór, he walked wherever he went, Hkr. i. 100; né ek flý þó ek ferr, I fly not though I fare, Edda (in a verse); létt er lauss at fara (a proverb), Sl. 37: the saying, verðr hverr með sjálfum sér lengst at fara, Gísl. 25; cp. 'dass von sich selbst der Mensch nicht scheiden kann' (Göthe's Tasso), or the Lat. 'patriae quis exul se quoque fugit?' usually in the sense to go, to depart, heill þú farir, heill þú aptr komir, Vþm. 4; but also to come, far þú hingat til mín, come here, Nj. 2. 2. to travel, go forth or through, pass, or the like; þú skalt fara í Kirkjubæ, Nj. 74; fara ór landi, to fare forth from one's country, Fms. v. 24; kjóll ferr austan, Vsp. 51; Surtr ferr sunnan, 52; snjór var mikill, ok íllt at fara, and ill to pass, Fms. ix. 491; fóru þeir út eptir ánni, Eg. 81; siðan fór Egill fram með skóginum, 531; þeim sem hann vildi at færi ... Njáll hét at fara, Nj. 49; fara munu vér, Eg. 579; Egill fór til þess er hann kom til Álfs. 577, Fms. xi. 122; fara þeir nú af melinum á sléttuna. Eg. 747; fara heiman, to fare forth from one's home, K. Þ. K. 6; alls mik fara tíðir, Vþm. 1; fjölð ek fór, far I fared, i.e. travelled far, 3: the phrase, fara utan, to fare outwards, go abroad (from Iceland), passim; fara vestr um haf, to fare westward over the sea, i.e. to the British Isles, Hkr. i. 101; fara á fund e-s, to visit one, Ld. 62; fara at heimboði, to go to a feast, id.; fara fæti, to fare a-foot, go walking, Hkr.; absol. fara, to travel, beg, hence föru-maðr, a vagrant, beggar; in olden times the poor went their rounds from house to house within a certain district, cp. Grág. i. 85; ómagar er þar eigu at fara í því þingi eðr um þau þing, id.; ómagar skolu fara, 119; omegð þá er þar ferr, 296: in mod. usage, fara um and um-ferð, begging, going round. β. with prep.: fara at e-m, to make an inroad upon one, Nj. 93, 94, 102 (cp. at-för); fara á e-n, to mount, e.g. fara á bak, to mount on horseback; metaph., dauðinn fór á, death seized him, Fms. xi. 150; f. saman, to go together, Edda 121, Grág. ii. 256; f. saman also means to shudder. Germ. zusammenfahren, Hým. 24: metaph. to concur, agree, hversu má þat saman f., Nj. 192; þeim þótti þat mjök saman f., Fms. iv. 382; fara á hæl, or á hæli, to go a-heel, i.e. step back. retreat, xi. 278, Eg. 296; fara undan, metaph. to excuse oneself, refuse (v. undan), Nj. 23, Fms. x. 227; fara fyrir, to proceed; fara eptir, to follow. 3. with ferð, leið or the like added, in acc. or gen. to go one's way; fara leiðar sinnar, to proceed on one's journey, Eg. 81, 477, Fms. i. 10, Grág. ii. 119; fara ferðar sinnar, or ferða sinna, id.. Eg. 180, Fms. iv. 125; fara derð sina, id.. Eg. 568; fara förum sínum, or för sinní, id., K. Þ. K. 80, 90; fara dagfari ok náttfari, to travel day and night, Fms. i. 203; fara fullum dagleiðum, to go full days-journeys, Grág. i. 91; or in a more special sense, fara þessa ferð, to make this journey, Fas. ii. 117; f. stefnu-för, to go a-summoning; f. bónorðs-för, to go a-courting, Nj. 148; f. sigr-för, to go on the way of victory, to triumph, Eg. 21; fara sendi-för, to go on a message, 540. β. in a metaph. sense; fara hneykju-för, to be shamefully beaten, Hrafn. 19 (MS.); fara ósigr, to be defeated, Eg. 287; fara mikinn skaða, to 'fare' (i.e. suffer) great damage, Karl. 43; fara því verrum förum, fara skömm, hneykju, erendleysu, úsæmð, to get the worst of it, Fms. viii. 125. 4. with the road in acc.; hann fór Vánar-skarð, Landn. 226; f. sjó-veg, land-veg, K. Þ. K. 24; fór mörg lönd ok stórar merkr, Fas. ii. 540; fara sömu leið, Fms. i. 70; f. sama veg, Luke x. 31; f. fjöll ok dala, Barl. 104; fara út-leið, þjóð-leið, Fms. iv. 260; also, fara um veg, fara um fjall, to cross a fell, Hm. 3; fara liði, to march, Fms. i. 110. II. in a more indefinite sense, to go; fara búðum, bygðum, vistum, to move, change one's abode, Ld. 56, Hkr. ii. 177, Nj. 151, Vigl. 30; fara búferla, to more one's household, Grág. ii. 409; fara vöflunarförum, to go a-begging, i. 163, 294, ii. 482. 2. the phrases, fara eldi ok arni, a law term, to move one's hearth and fire. Grág. ii. 253; fara eldi um land, a heathen rite for taking possession of land, defined in Landn. 276. cp. Eb. 8, Landn. 189, 284. 3. fara einn-saman, to be alone. Grág. ii. 9; the phrase, f. eigi einn-saman, to be not alone, i.e. with child, Fms. iii. 109; or, fór hón með svein þann, Bs. i. 437; cp. ganga með barni. 4. adding an adj., to denote gait, pace, or the like; fara snúðigt, to stride haughtily, Nj. 100; fara mikinn, to rush on, 143; fara flatt, to fall flat, tumble, Bárð. 177; fara hægt, to walk slowly. β. fara til svefns, to go to sleep, Nj. 35; f. í sæti sitt, to go to one's seat, 129; f. í sess, Vþm. 9; f. á bekk, 19; fara á sæng, to go to bed, N. G. L. i. 30; fara í rúmið, id. (mod.); fara í mannjöfnuð, Ísl. ii. 214; fara í lag, to be put straight, Eg. 306; fara í vöxt, to wax, increase, Fms. ix. 430, Al. 141; fara í þurð, to wane, Ld. 122, l. 1 (MS.); fara í úefni, to go to the wrong side, Sturl. iii. 210; fara at skakka, to be odd (not even). Sturl. ii. 258; fara at sölum, to be put out for sale, Grág. ii. 204. 5. fara at fuglum, to go a-fowling, Orkn. (in a verse); fara at fugla-veiðum, id., Bb. 3. 36; fara í hernað, í víking, to go a-freebooting, Fms. i. 33, Landn. 31; fara at fé, to watch sheep, Ld. 240; fara at fé-föngum, to go a-fetching booty, Fms. vii. 78. β. with infin., denoting one's 'doing' or 'being;' fara sofa, to go to sleep, Eg. 377; fara vega, to go to fight, Vsp. 54, Gm. 23; fara at róa, Vígl. 22; fara leita, to go seeking, Fms. x. 240; fara að búa, to set up a household, Bb. 2. 6; fara að hátta, to go to bed. γ. akin to this is the mod. use of fara with an infin. following in the sense to begin, as in the East Angl. counties of Engl. it 'fares' to ..., i.e. it begins, is likely to be or to do so and so; það fer að birta, það er farit að dimma, it 'fares' to grow dark; það fer að hvessa, it 'fares' to blow; fer að rigna, it 'fares' to rain. etc. :-- no instance of this usage is recorded in old Icel., but the Engl. usage shews that it must be old. δ. with an adj. etc.; fara villr, to go astray, Sks. 565; fara haltr, to go lame, Fms. x. 420; fara vanstiltr, to go out of one's mind, 264; fara hjá sér, to be beside oneself, Eb. 270; fara apr, to feel chilly, Fms. vi. 237 (in a verse); fara duldr e-s, to be unaware of, Skálda 187 (in a verse); fara andvígr e-m, to give battle, Stor. 8; fara leyniliga, to go secretly, be kept hidden, Nj. 49. 6. to pass; fór sú skipan til Íslands, Fms. x. 23; fara þessi mál til þings, Nj. 100; hversu orð fóru með þeim, how words passed between them, 90; fóru þau orð um, the runner went abroad, Fms. i. 12; ferr orð er um munn líðr (a saying), iv. 279; þá fór ferligt úorðan, a bad report went abroad, Hom. 115. 7. fara fram, to go on, take place; ferr þetta fram, Ld. 258; ef eigi ferr gjald fram, if no payment takes place, K. Þ. K. 64; ferr svá fram, and so things went on without a break, Nj. 11, Eg. 711; veizlan ferr vel fram, the feast went on well, Nj. 11, 51; spyrr hvat þar færi fram, he asked what there was going on. Band. 17; fór allt á sömu leið sem fyrr, it went on all the same as before, Fms. iv. 112; fara fram ráðum e-s, to follow one's advice, Nj. 5, 66, Fms. vii. 318; allt mun þat sínu fram f., it will take its own course, Nj. 259; nú er því ferr fram um hríð, it went on so for a while, Fms. xi. 108; a law term, to be produced, gögn fara fram til varnar, Grág. i. 65; dómar fara út, the court is set (vide dómr), Grág., Nj., passim. 8. borð fara upp brott, the tables are removed (vide borð), Eg. 247, 551; eigi má þetta svá f., this cannot go on in that way, Nj. 87; fjarri ferr þat, far from it, by no means, 134; fór þat fjarri at ek vilda, Ld. 12; fór þat ok svá til, and so if came to pass, Fms. x. 212. 9. to turn out, end; hversu ætlar þú fara hesta-atið, Nj. 90; fór þat sem likligt var, it turned out as was likely (i.e. ended ill). Eg. 46; svá fór, at ..., the end was, that ..., Grett. 81 new Ed.; ef svá ferr sem ek get til, if it turns out as I guess, Dropl. 30, Vígl. 21; ef svá ferr sem mín orð horfa til, Fms. v. 24; ef svá ferr sem mik varir, if it comes to pass as it seems to me, vi. 350; svá fór um sjóferð þá, Bjarni 202; á sömu leið fór um aðra sendi-menn, Eg. 537; to depart, die, þar fór nýtr maðr, Fs. 39; fara danða-yrði, to pass the death-weird, to die, Ýt. 8. 10. to fare well, ill, in addressing; fari þér vel, fare ye well, Nj. 7; biðja e-n vel fara, to bid one farewell, Eg. 22, Ld. 62; far heill ok sæll, Fms. vii. 197: in a bad sense, far þú nú þar, ill betide thee! Hbl. 60; far (impers.) manna armastr, Eg. 553; Jökull bað hann fara bræla armastan, Finnb. 306; fari þér í svá gramendr allir, Dropl. 23. 11. fara í fat, í brynju (acc.), etc., to dress, undress; but fara ór fötum (dat.), to undress, Fms. x. 16, xi. 132, vii. 202, Nj. 143, Gh. 16, etc. III. metaph., 1. to suit, fit, esp. of clothes, hair, or the like; ekki þykkir mér kyrtill þinn fara betr en stakkr minn, Fas. ii. 343; hárið fór vel, Nj. 30; jarpr á hár ok fór vel hárit, Fms. ii. 7; gult hár sem silki ok fór fagrliga, vi. 438, Fs. 88; klæði sem bezt farandi, Eb. 256; var sú konan bezt f., the most graceful, lady-like, Ísl. ii. 438; fór ílla á hestinum, it sat ill on the horse, Bs. i. 712. 2. impers. it goes so and so with one, i.e. one behaves so and so: e-m ferr vel, ílla, etc., one behaves well, ill, etc.; honum hafa öll málin verst farit, he has behaved worst in the whole matter, Nj. 210; bezta ferr þér, Fms. vii. 33; vel mun þér fara, Nj. 55; at honum fari vel, 64; þer hefir vel farit til mín, Finnb. 238; e-m ferr vinveittliga, one behaves in a friendly way, Nj. 217; ferr þér þá bezt jafnan ok höfðinglegast er mest liggr við, 228; mun honum nokkurn veg vel f., Hrafn. 10; údrengiliga hefir þér farit til vár, Ld. 48; ferr þér illa, Nj. 57; hversu Gunnari fór, how (well) G. behaved, 119. 3. fara at e-u, to deal with a thing (i.e. proceed) so and so; svá skal at sókn fara, thus is the pleading to be proceeded with, Grág. i. 323; svá skal at því f. at beiða ..., 7; fara at lögum, or úlögum at e-u, to proceed lawfully or unlawfully, 126; hversu at skyldi f., how they were to proceed, Nj. 114; fara mjúklega at, to proceed gently, Fms. vii. 18; hér skulu vér f. at með ráðum, to act with deliberation, Eg. 582; Flosi fór at öngu óðara (took matters calmly), en hann væri heima, Nj. 220. β. impers. with dat., to do, behave; ílla hefir mér at farit, I have done my business badly, Hrafn. 8; veit Guð hversu hverjum manni mun at f., Fms. x. 212: in mod. phrases, to become, ironically, þér ferr það, or þér ferst það, it becomes thee, i.e. 'tis too bad of thee. γ. hví ferr konungrinn nú svá (viz. at), Fms. i. 35; er slíkt úsæmiliga farit, so shamefully done, Nj. 82; hér ferr vænt at, here things go merrily, 232; karlmannliga er farit, manfully done, 144. δ. to mind, care about; ekki ferr ek at, þótt þú hafir svelt þik til fjár, it does not matter to me, I do not care, though ..., Nj. 18; ekki munu vit at því fara (never mind that), segir Helgi, 133. ε. fara eptir, to be in proportion; hér eptir fór vöxtr ok afl, his strength and stature were in proportion, Clar. 4. fara með e-t, to wield, handle, manage; fór Hroptr með Gungni, H. wielded Gungni (the spear), Kormak; f. með Gríðar-völ, to wield the staff G., Þd. 9: as a law term, to wield, possess; fara með goðorð, to keep a goðorð, esp. during the session of parliament, Dropl. 8, Grág. and Nj. passim; fara með sök, to manage a lawsuit, Grág., Nj.; or, fara við sök, id., Nj. 86. β. metaph. to practise, deal in; fara með rán, to deal in robbing, Nj. 73; fara með spott ok háð, to go
sporting and mocking, 66; f. með fals ok dár, Pass. 16. 5; fara með galdra ok fjölkyngi, K. Þ. K. 76; f. með hindr-vitni, Grett. 111; cp. the phrase, farðu ekki með það, don't talk such nonsense. γ. to deal with, treat, handle; þú munt bezt ok hógligast með hann fara, thou wilt deal with him most kindly and most gently, Nj. 219; fara af hljóði með e-t, to keep matters secret, id.; Ingimundr fór vel með sögum (better than sögur, acc.), Ing. dealt well with stories, was a good historian. Stud. i. 9. δ. with dat.; fara með e-u, to do so and so with a thing, manage it; hversu þeir skyldi fara með vápnum sínum, how they were to do with their weapons, Fms. ix. 509; sá maðr er með arfinum ferr, who manages the arfr, Grág. i. 217; ef þeir fara annan veg með því fé, 216; fara með málum sínum, to manage one's case, 46; meðan hann ferr svá með sem mælt er, 93; Gunnarr fór með öllu (acted in all) sem honum var ráð til kennt, Nj. 100; ef svá er með farit, Ld. 152; f. vel með sínum háttum, to bear oneself well, behave well, Eg. 65; Hrafn fór með sér vel, H. bore himself well, Fms. vi. 109; undarliga fara munkar þessir með sér, they behave strangely, 188; við förum kynlega með okkrum málum, Nj. 130; vant þyki mér með slíku at fara, difficult matters to have to do with, 75; f. málum á hendr e-m, to bring an action against one, Ld. 138; fara sókn (to proceed) sem at þingadómi, Grág. i. 463; fara svá öllu máli um sem ..., 40, ii. 348; fara með hlátri ok gapi, to go laughing and scoffing, Nj. 220; cp. β above. IV. fara um, yfir e-t, to pass over slightly; nú er yfir farit um landnám, shortly told, touched upon, Landn. 320; skjótt yfir at f., to be brief, 656 A. 12; fara myrkt um e-t, to mystify a thing, Ld. 322; fara mörgum orðum um e-t, to dilate upon a subject, Fbr. 124, Nj. 248, Fms. ix. 264. β. in the phrase, fara höndum um e-t, to go with the hands about a thing, to touch it, Germ. befühlen, esp. medic. of a healing touch; jafnan fengu menn heilsubót af handlögum hans, af því er hann fór höndum um þá er sjúkir vóru, Játv. 24; ok pá fór hann höndum um hann, Bs. i. 644; þá lét Arnoddr fara aðra höndina um hann, ok fann at hann var berfættr ok í línklæðum. Dropl. 30; cp. fóru hendr hvítar hennar um þessar görvar, Fas. i. 248 (in a verse): note the curious mod. phrase, það fer að fara um mig, I began to feel uneasy, as from a cold touch or the like. γ. impers. with dat.; eigi ferr þér nær Gunnari, en Merði mundi við þik, thou camest not nearer to G. than Mord would to thee, i.e. tbou art just as far from being a match for G. as Mord is to thee, Nj. 37; þá ferr honum sem öðrum, it came to pass with him as with others, 172; þá mun mér first um fara, I shall fall much short of that, Fms. vi. 362; því betr er þeim ferr öllum verr at, the worse they fare the better I am pleased, Nj. 217. V. reflex., esp. of a journey, to fare well; fórsk þeim vel, they fared well, Eg. 392, Fms. xi. 22; honum fersk vel vegrinn, he proceeded well on his journey, ii. 81; hafði allt farizt vel at, all had fared well, they had had a prosperous journey, Íb. 10; fórsk þeim þá seint um daginn, they proceeded slowly, Eg. 544; mönnum fórsk eigi vel um fenit, Fms. vii. 149; hversu þeim hafði farizk, Nj. 90; at þeim færisk vel, Ísl. ii. 343, 208, v.l.: the phrase, hamri fórsk í hægri hönd, he grasped the hammer in his right hand, Bragi; farask lönd undir, to subdue lands, Hkr. i. 134, v.l. (in a verse). 2. recipr., farask hjá, to go beside one another, miss one another, pass without meeting, Nj. 9; farask á mis, id., farask í móti, to march against one another, of two hosts; þat bar svá til at hvárigir vissu til annarra ok fórusk þó í móti, Fms. viii. 63, x. 46, Fas. ii. 515. VI. part., 1. act., koma farandi, to come of a sudden or by chance; þá kómu hjarðsveinar þar at farandi, some shepherds just came, Eg. 380; Moses kom farandi til fólksins, Sks. 574; koma inn farandi, 369, Fbr. 25. 2. pass. farinn, in the phrase, á förnum vegi, on 'wayfaring,' i.e. in travelling, passing by; finna e-n á förnum vegi, Nj. 258, K. Þ. K. 6; kveðja fjárins á förnum vegi, Grág. i. 403; also, fara um farinn veg, to pass on one's journey; of the sun. sól var skamt farin, the sun was little advanced, i.e. early in the morning, Fms. xi. 267, viii. 146; þá var dagr alljós ok sól farin, broad day and sun high in the sky, Eg. 219; also impers., sól (dat.) var skamt farit, Úlf. 4. 10: the phrase, aldri farinn, stricken in years, Sturl. i. 212; vel farinn í andliti, well-favoured, Ld. 274; vel at orði farinn, well spoken, eloquent, Fms. xi. 193; mod., vel orði, máli farinn, and so Ld. 122; gone, þar eru baugar farnir, Grág. ii. 172; þó fætrnir sé farnir, Fas. iii. 308. β. impers. in the phrase, e-m er þannig farit, one is so and so; veðri var þannig farit, at ..., the winter was such, that ..., Fms. xi. 34; veðri var svá farit at myrkt var um at litask, i.e. the weather was gloomy, Grett. 111; hversu landinu er farit, what is the condition of the country, Sks. 181; henni er þannig farit, at hón er mikil ey, löng ..., (the island) is so shapen, that it is large and long, Hkr. ii. 188; er eigi einn veg farit úgæfu okkari, our ill-luck is not of one piece, Nj. 183: metaph. of state, disposition, character, er hánum vel farit, he is a well-favoured man, 15; undarliga er yðr farit, ye are strange men, 154; honum var svá farit, at hann var vesal-menni, Boll. 352: adding the prepp. at, til, þeim var úlíkt farit at í mörgu, they were at variance in many respects, Hkr. iii. 97; nú er annan veg til farit, now matters are altered, Nj. 226; nú er svá til farit, at ek vil ..., now the case is, that I wish ..., Eg. 714; hér er þannig til farit, ... at leiðin, 582; þar var þannig til farit, Fms. xi. 34. UNCERTAIN Hence comes the mod. form varið (v instead of f), which also occurs in MSS. of the 15th century--veðri var svá varit, Sd. 181; ér honum vel varið, Lv. 80, Ld. 266, v.l.; svá er til varið, Sks. 223, 224,--all of them paper MSS. The phrase, e-m er nær farit, one is pressed; svá var honum nær farit af öllu samt, vökum ok föstu, he was nearly overcome from want of sleep and fasting.
B. TRANS. I. with acc.: 1. to visit; fara land herskildi, brandi, etc., to visit a land with 'war-shield,' fire, etc., i.e. devastate it; gékk siðan á land upp með liði sínu, ok fór allt herskildi, Fms. i. 131; land þetta mundi herskildi farit, ok leggjask undir útlenda höfðingja, iv. 357; (hann) lét Halland farit brandi, vii. 4 (in a verse); hann fór lvist eldi, 41 (in a verse); hann hefir farit öll eylönd brandi, 46 (in a verse); fara hungri hörund, to emaciate the body, of an ascetic, Sl. 71. 2. to overtake, with acc.; hann gat ekki farit hann, he could not overtake (catch) him, 623. 17; tunglit ferr sólina, the moon overtakes the sun, Rb. 116; áðr hana Fenrir fari, before Fenrir overtakes her, Vþm. 46, 47; knegut oss fálur fara, ye witches cannot take us, Hkv. Hjörv. 13; hann gat farit fjóra menn af liði Steinólfs, ok drap þá alla, ... hann gat farit þá hjá Steinólfsdal, Gullþ. 29; hann reið eptir þeim, ok gat farit þá út hjá Svelgsá, milli ok Hóla, Eb. 180; Án hrísmagi var þeirra skjótastr ok getr farit sveininn, Ld. 242; viku þeir þá enn undan sem skjótast svá at Danir gátu eigi farit þá, Fms. (Knytl. S.) xi. 377 (MS., in the Ed. wrongly altered to náð þeim); hérinn hljóp undan, ok gátu hundarnir ekki farit hann (Ed. fráit wrongly), Fas. iii. 374; ok renna allir eptir þeim manni er víg vakti, ... ok verðr hann farinn, Gþl. 146: cp. the phrase, vera farinn, to dwell, live, to be found here and there; þótt hann sé firr um farinn, Hm. 33. II. with dat. to destroy, make to perish; f. sér, to make away with oneself; kona hans fór sér í dísar-sal, she killed herself, Fas. i. 527; hón varð stygg ok vildi fara sér, Landn. (Hb.) 55; ef þér gangit fyrir hamra ofan ok farit yðr sjálfir, Fms. viii. 53; hví ætla menn at hann mundi vilja f. sér sjálfr, iii. 59; fara lífi, fjörvi, öndu, id.; skal hann heldr eta, en fara öndu sinni, than starve oneself to death, K. Þ. K. 130; ok verðr þá þínu fjörvi um farit, Lv. 57, Ýt. 20, Fas. i. 426 (in a verse), cp. Hkv. Hjörv. 13; mínu fjörvi at fara, Fm. 5; þú hefir sigr vegit, ok Fáfni (dat.) um farit, 23; farit hafði hann allri ætt Geirmímis, Hkv. 1. 14; ok létu hans fjörvi farit, Sól. 22; hann hafði farit mörgum manni, O. H. L. 11. β. to forfeit; fara sýknu sinni, Grág. i. 98; fara löndum ok lausafé, ii. 167. 2. reflex. to perish (but esp. freq. in the sense to be drowned, perish in the sea); farask af sulti, to die of hunger, Fms. ii. 226; fellr fjöldi manns í díkit ok farask þar, v. 281; fórusk sex hundruð Vinda skipa, xi. 369; alls fórusk níu menn, Ísl. ii. 385; mun heimr farask, Eluc. 43; þá er himin ok jörð hefir farisk, Edda 12; farask af hita, mæði, Fms. ix. 47; fórsk þar byrðingrinn, 307; hvar þess er menn farask, Grág. i. 219; heldr enn at fólk Guðs farisk af mínum völdum, Sks. 732: of cattle, ef fé hins hefir troðisk eðr farisk á þá lund sem nú var tínt, Grág. ii. 286. β. metaph., fersk nú vinátta ykkur, your friendship is done with, Band. 12. γ. the phrase, farask fyrir, to come to naught, Nj. 131; at síðr mun fyrir farask nokkut stórræði, Ísl. ii. 340; en fyrir fórusk málagjöldin af konungi, the payment never took place, Fms. v. 278; lét ek þetta verk fyrir farask, vii. 158; þá mun þat fyrir farask, Fs. 20; en fyrir fórsk þat þó þau misseri, Sd. 150: in mod. usage (N. T.), to perish. δ. in act. rarely, and perhaps only a misspelling: frá því er féit fór (fórsk better), K. Þ. K. 132; fóru (better fórusk, were drowned) margir Íslenzkir menn, Bs. i. 436. 3. part. farinn, as adj. gone, undone; nú eru vér farnir, nema ..., Lv. 83; hans tafl var mjök svá farit, his game was almost lost, Fas. i. 523; þá er farnir vóru forstöðumenn Tróju, when the defenders of Troy were dead and gone, Ver. 36; tungl farit, a 'dead moon,' i.e. new moon, Rb. 34; farinn af sulti ok mæði, Fms. viii. 53; farinn at e-u, ruined in a thing, having lost it; farnir at hamingju, luckless, iv. 73; f. at vistum, xi. 33; f. at lausa-fé;. iii. 117: in some cases uncertain whether the participle does not belong to A.
far-ald, n. [A. S. fareld], a journey, only in the phrase, hverju faraldi, how, by what means, expressing wonder at one's appearance, escape, or the like; mátti þat engi maðr vita hverju f. þangat mundi farit hafa, Bs. i. 338, Rd. 235, Sturl. iii. 219, Fs. 147 (where wrongly fem.), Mar. 98.
far-aldr, m. (neut. Fb. l.c.), medic. pestilence, cp. Bs. i. 662 (the verse), Fb. i. 583 (the verse): in mod. usage plague, among animals.
farand-kona, u, f. a beggar-woman, Nj. 66; vide fara A. I. 2.
far-angr, m., gen. rs, luggage, Ísl. ii. 362, Fbr. 140.
farar-, vide för, a journey.
far-bann, n. a stopping of trade, an embargo, Eg. 403, Fms. vii. 285, ii. 127, Ann. 1243, Bs. i. 510.
far-bauti, a, m. a 'ship-beater,' destroyer, an ogre, Fms. xi. 146: mythol. a giant, the father of Loki, Edda.
far-beini, a, m. furthering one's journey, Eg. 482, v.l.; better forbeini.
far-borði, a, m. a ship's board or bulwark above water when loaded, cp. Grág. ii. 399; hence the metaph. phrase, sjá (or leita) sér farborða, to take precautions, so as to get safe and sound out of a danger, Fms. vi. 430, vii. 142, v.l.
far-búinn, part. 'boun' to sail (or depart), Hkr. iii. 193.
far-búnaðr, m. equipment of a ship, 673. 61.
far-dagar, m. pl. flitting days, four successive days in spring, at the end of May (old style), in which householders in Icel. changed their abode;
this use is very old, cp. Glúm. ch. 26, Grág. Þ. Þ. ch. 56, Edda 103, Bs. i. 450, the Sagas and laws passim; hence fardaga-helgi, f. the Sunday in fardagar, Grág. ii. 12; fardaga-leiti and fardaga-skeið, n. the time of fardagar, Ísl. ii. 26.
FARÐI, a, m. [Fr. fard; Old Engl. fard. farding; Norse fare, Ivar Aasen], scum (in milk, curds), and farða, að, to have scum formed on it.
far-drengr, m. a sea-faring man, Edda 107, Fms. ii. 23, Þorf. Karl. 402.
FARFI, a, m. [Germ. farbe], colour, (modern and scarcely used.)
far-flótti, adj. fugitive, exiled, Hkr. i. 252: with gen., Fas. iii. 103.
far-fúss, adj. eager for departing, Bs. ii. 35, 130.
far-fýsi, f. eagerness to depart or travel, Fms. iii. 45, Fs. 46.
FARG, n. [cp. Ulf. fairguni--a mountain], a press, press-weight; vera undir fargi, to be under a press, Bjarni 132.
farga, að, I. with acc. to press, Hom. 152, Bs. ii. 118. II. with dat. to destroy, make away with, Bb. 1. 7.
farga, u, f. [for. word, cp. farga. Du Cange], a sort of stuff, Pm. 6.
far-gögn, n. pl. luggage, Nj. 266: sing., Stj. 367.
far-görvi, n. travelling gear, Eg. 727, Edda 110.
far-hirðir, m. a ferryman, Gþl. 415, Hbl. 52 (fé-hírðir MS.)
fari, m. a sea-farer, in compds, Dyflinnar-fari, a Dublin trader; Englands-fari, an English seaman, Baut. 387, Rafn 217, Fms. vi. 240; Hlymreks-fari, a Limerick seaman, Landn.; Hallands-fari; Hólmgards-fari, one who trades to Holmgard; Jórsala-fari (a traveller to Jerusalem). Fms., Ann.
far-kona, u, f. a beggar-woman, Sturl. ii. 108. farkonu-sótt, f., medic. erysipelas (?), Ann. 1240.
far-kostr, m. [Swed.-Norse farkost; Scot. farcost], a ferry-boat, a ship, Fms. vi. 219, Edda 48, Grág. ii. 130, Fb. i. 546, Ver. 8, Thom. 29.
far-lami, adj. lame and unable to go, Bs. i. 303.
far-land, n., poët. the land of ships, the sea, Lex. Poët., cp. Og. 31.
far-leiga, u, f. passage-money, Gþl. 415.
far-lengd, f. travels, journey, Bs. i. 450, 758. Fms. v. 273. Thom. 173.
far-ligr, adj. comfortable: farlig sæng, a soft bed, Vellekla.
far-ljós, f. adj. light enough for travelling, of the night, Eg. 88, Fbr. 97 new Ed.
far-lög, n. pl. nautical law, Grág. ii. 399.
far-maðr, m. a seaman, sea-faring man, Landn. 180, Bs. i. 66, Nj. 61, Eg. 154, Fms. i. 11, iv. 124, 174. Þorst. hv. 44, Grág. i. 190. COMPDS: farmanna-búðir, f. pl. merchant booths. K. Þ. K. 34. farmanna-lög, n. pl. = farlög, Jb. 7.
far-móðr, adj. weary from travelling, Fms. ix. 233, v. 288.
FARMR, m. a fare, freight, cargo, Jb. 411, Eg. 129, Band. 5, Fms. iv. 259, Grág. ii. 395: metaph. a load in general, vide Lex. Poët.: in the Edda, Odin is Farma-guð and Farma-týr, m. the god and helper of loads,--he also was invoked bv sailors; skips-f., a ship's freight: viðar-f., timbr-f., korn-f., hey-f., etc., a load of wood, timber, corn, hay, etc.
farnaðr and förnuðr, m., gen. ar, furtherance, speed; tíl farnaðar mér ok til ferðar, Grág. ii. 21, Skv. 1. 8, Fms, viii. 31; ú-farnaðr, bad speed; þar til hon kynni sér f., till she knew how to speed in the world, Ld. 116.
far-nagli, a, m. the water-peg in a ship's bottom, in mod. usage negla, Edda (Gl.); cp. var-nagli.
farnask, að, dep. to speed well, Fms. iv. 56.
far-nest, n. viands. Eb. 196, Skálda 173.
farning, f. a ferrying over, passage; veita e-m f., Pd. 16, K. Þ. K. 24, Glúm. 371, Fbr. 158, Sturl. i. 18. Ísl. ii. 386, Grág. i. 98.
far-rek, n. shipwreck, in a metaph. sense; þat hafði Þórði orðit til farreks, at hestar hans báðir vóru í brottu, i.e. Th. was wrecked, in that he had lost both his ponies, Ísl. ii. 318; skulu vér frændr þínir veita þér styrk til þess at þú komir aldri síðan í slíkt f., in such a strait, Fms. iv. 270.
FARRI, a, m. [A. S. fearr; Germ. farre = a bullock], a bullock, Ýt. 14, Edda (Gl.) β. [farri, Ivar Aasen], a landlouper, vagrant, Clar. (Fr.) COMPD: farra-fleinn, m. prop. a landlouper; Alm. 5 spells fjarra-fleinn, N. G. L. ii. 154, v.l. fira-fleinn, both wrongly as it seems, cp. farra-trjóna, f. 'bullock-snout,' Ýt. l.c., cp. also Germ. farren-schwanz and farren-kope (Grimm); the verse in Alm. 5 is probably addressed to the dwarf, not (as in the Edd.) the dwarf's own words.
far-serkr, m. travelling sark or jacket, a nickname, Landn.
far-skip, n. a ferry-boat, Gþl. 416.
far-snilli, f. nautical art, Fb. iii. 385.
far-sumar, n. the season for sea-faring, Ann.
far-synjan, f. refusing to ferry one, Hbl. 59.
far-sæla, u, f., prop. good speed (in travelling); but only used metaph. good speed, prosperity, happiness, freq. in that use, esp. in eccl. sense, 623. 52. Stj. 327; f. þessa heims, Hom. 29, 76. Fms. i. 104, vi. 155, x. 276, 409.
far-sælask, d, dep. to speed, have luck, Fs. 34.
far-sæld, f. = farsæla; friðr ok f., peace and happiness, Fms. xi. 438, Barl. 62: in pl., 655 xxxii. 9; ó-farsæld, misfortune.
far-sæll, adj. speeding well in voyages; svá f. at hann kaus sér jafnan höfn, Korm. 140; þat er mælt at þú sért maðr farsælli en aðrir menn flestir, Fb. iii. 385: farsælli en aðrir menn, Band. 5, Barl. 195: of a ship, farsælla en hvert annarra, Fs. 27 (obsolete). 2. metaph. prosperous, very freq., esp. in eccl. sense: ó-farsæll, unhappy.
far-sælligr, adj. (-liga, adv.), prosperous. Fms. ii. 36, v. 37.
far-tálmi, a, m. hinderance in one's journey, Gþl. 417, Al. 61.
far-tekja, u, f. taking a passage in a ship, Jb. 377, N. G. L. i. 58.
far-tíðr, m. a ferry-boat, Germ. fahrzeug (poët.), Edda (Gl.)
far-vegr, m. a track, Fms. v. 225, ix. 366, xi. 316; manna f., a track of men, Gþl. 538, Stj. 71: metaph., Sks. 565 B. 2. a 'fair way,' a channel, bed of a river, Landn. 65, Grág. ii. 281, Stj. 230, Fms. iv. 360 (freq.) 3. a road, journey; langr f., Fms. xi. 16, v. 225.
far-viðr, m. [farvid, Ivar Aasen], faggots, Björn.
far-þegi, a, m. [þiggja], a passenger, Finnb. 278, Ann. 1425, Ld. 86, 112, Bs. ii. 47, Fas. ii. 171.
FAS, n. gait, bearing; Icel. say, vera hægr, stilltr í fasi, or fas-góðr, fas-prúðr, adj. of gentle gait and bearing; fas-mikill, adj. rushing: this word, though in freq. use at the present time, seems never to occur in old writers, unless it be in arga-fas, q.v.: the etymology is uncertain, perhaps from Engl. fashion, face; it seems at all events to be of foreign origin; at the time of Pal Vídalín it was in full use, cp. Skýr. 90.
fasi, a, m. a nickname, Fms. x. 27.
FASTA, u, f. [Ulf. fastubni; O. H. G. fastá; Germ. faste; Swed. fasta; Dan. faste; a word introduced along with Christianity; the old Scandinavians could have no such word, as voluntary fasting was unknown in the heathen rites, and at the first introduction of Christianity the practice was sorely complained of, cp. Hkr. Hák. S. Góða, ch. 17] :-- a fast, fasting, Hom. 73, K. Þ. K. 122, Rb. 82; the word therefore occurs first in poets of the beginning of the 11th century, e.g. Fms. vi. 86, cp. boð-f., lög-f., etc. COMPDS: föstu-afbrigð, f. breaking the fast, K. Á. 192. föstu-bindandi, f. abstinence in fasting, Stj. 147. föstu-dagr, m. a fast-day, K. Á. 186, 187, Nj. 165; the Icel. name of Friday, Rb. 112, Grág. i. 146; Föstudagr Langi, Good Friday, Nj. 158. Föstudags-nótt, f. Friday night, K. Þ. K. 122. Föstu-kveld, n. Friday evening, Fms. vii. 159, Nj. 187. föstu-matr, m. fast-day food, Sturl. i. 139, Fms. iv. 283, v.l. Föstu-morgin, m. Friday morning, Orkn. 370. Föstu-nátt, f. Friday night, Nj. 186: fast-nights, K. Þ. K. 122. föstu-tíð, f. fast-time, Fms. v. 199, K. Þ. K. 134, Am. 37. föstu-tími, a, m. fast-time, Stj. 148. II. Lent, Fms. viii. 28, Ld. 320, N. G. L. i. 12; distinction is made between the Easter Lent, (sjö-vikna Fasta, seven weeks Lent, also called langa F., the long Fast, K. Þ. K. 122, Bs. i. 801, and passim; níu-vikna F., the nine weeks Lent, K. Þ. K. 122, Grág. i. 325), and Jóla-f., (the Yule Lent, the time from Advent to Yule, Grág. l.c., Rb. 46, K. Þ. K. 124.) Föstu-gangr or Föstu-ígangr and -inngangr, m. beginning of these seasons, esp. Lent; fimm eru föstu-ígangar, Clem. 58, Sturl. iii. 81, Rb. 4 (v.l.), 48, 76. Föstu-prédikan, f. a Lenten sermon. Föstu-tjald, n. hangings used in churches during Lent, Vm. 52, 109.
fasta, að, to fast: 1. eccl., Hom. 71, 73, Ld. 200, K. Á. 160, Bs. passim, Fms. ii. 250, N. G. L. i. 141, 144. 2. secular; af fastanda manns munni, Sks. 450, Lækn. 471.
fasta, adv. = fastlega, Lex. Poët.
fasta-eign, mod. fast-eign, f. landed property, Stj. 224, H. E. ii. 85, 223.
fasta-far, n., í fastafari, eagerly, Th. 76, Stj. 287, 291.
fasta-land, n. the mainland (Germ. festes land), opp. to ey-land.
fast-aldi, a, m. a cognom., Landn., prop. of a bear.
fastendi (fastyndi), n. pl. surety, N. G. L. i. 449, H. E. i. 247.
fast-eygr, adj. firm-eyed, Sturl. ii. 133, Bs. i. 127.
fast-garðr, m. a fastness, stronghold, Fas. i. 266.
fast-haldr, adj. fast-holding, tenacious, saving, Fms. x. 409. β. as subst. a key, Edda (Gl.): a shackle, Fastaldr var á Fenri lagðr, Mkv.
fast-heitinn, adj. true to one's word, Sturl. iii. 122.
fast-heldi, f. tenacity, perseverance, Stj. 155, Fb. ii. 14.
fast-hendr, adj. close-fisted, Sks. 440.
FASTI, a, m., poët. fire, Lex. Poët., root uncertain: the phrase, færa e-n í fasta, to bring one into a strait, 'between two fires,' Þd.
fast-liga, adv. firmly, strongly, Sks. 374. β. metaph., Hom. 114, Fms. v. 217, Fas. i. 4; trúa f., to believe firmly, Fms. v. 242; bjóða f., Stj. 54: e-t horfir f., it looks hard, unyielding, difficult, Lv. 94; vera f. kominn, to be fast shut up, Eg. 519, Ld. 52.
fast-ligr, adj. fast, firm, strong, Stj. 26, Sturl. iii. 140, Bs. i. 517.
fast-lyndr, adj. strong-minded, Finnb. 210.
fast-máll, adj. trusty.
fast-mæli, n. a fast engagement, Fms. i. 206, iii. 85, vii. 164, Bjarn. 58.
fast-mæltr, adj. hard-speaking.
fastna, að, to pledge; f. lögbót, K. Þ. K. 24. β. esp. to betroth, to give the bride away at the betrothal, Grág. i. 302 sqq.; fastnaði Mörðr Rúti dóttur sína, Nj. 3, 51, Band. 3, Ísl. ii. 8, 163, 206, Ld. 22. γ. reflex. to be betrothed, given awav. Fms. x. 284.
fastnaðr, m. betrothal, H. E. i. 246, 247; vide festar.
fastnandi, part. a betrother, one who gives a bride away, Grág. i. 305.
fast-næmr, adj. fast, firm, trusty, Dropl. 6, Valla L. 208, Fs. 13.
fast-ofinn, part. stout, of stuff, Lex. Poët.
fast-orðr, adj. true to one's word, Fms. vi. 52, vii. 120.
FASTR, adj. [wanting in Ulf., who renders GREEK etc. by tulgus; but common to all other Teut. idioms; A. S. fæst; Engl. fast; O. H. G. fasti; Germ. fest; Swed.-Dan. fast] :-- fast, firm, esp. with the notion of sticking fast to the spot; hrútr f. (held fast, entangled) á meðal viða, 655 vii. 2; fastr á velli, standing fast, e.g. in a battle, Fms. xi. 246; vera, standa f. fyrir, to stand fast, Þorst. St. 53; f. á fótum, of a bondsman whose feet are bound fast to the soil, Grág. ii. 192, Nj. 27: grið-fastr, home-bound, of a servant: the phrase, e-t er fast fyrir, a thing is hard to win, difficult, Lv. 94, Fms. xi. 32, Ld. 154. β. fast, close; f. í verkum, hard at work, Grág. i. 135 (Ed. 1853); þeir menn allir er í dómi sitja eðr í gögnum eru fastir, engaged, 488; fastr ok fégjarn, close and covetous, Fms. x. 420; f. af drykk, Sturl. iii. 125. γ. of a meeting; þá er sóknar-þing er fast, i.e. during the session, Grág. i. 422: sam-fastr, fast together, continuous, 156; á-fastr, q.v. δ. firm; metaph., fast heit, loforð, etc., a fast, faithful promise, word, Eg. 29; föst trú, fast faith, cp. stað-f., steadfast; geð-f., trú-f., vin-f., etc. ε. bound to pay; at aurum eigi meirum en hann var fastr, to the amount of his debt, N. G. L. i. 36. ζ. gramm., fast atkvæði, a hard syllable ending in a double consonant, Skálda 171. 2. neut. in various phrases; sitja fast, to sit fast, Sks. 372; standa fast, to stand fast, Edda 33; halda f., to hold fast, Fms. i. 159; binda fast, to bind fast, Ísl. ii. 103, Fas. i. 530; liggja fast, to be fast set, steadfast, of the eyes, Sturl. ii. 189; drekka fast, to drink hard, Fms. ii. 259; sofa fast, to be fast asleep, i. 9; þegja fast, to be dumb, not say a word, 655 xxxi A. 4; leita fast eptir, to urge, press hard, Ld. 322; fylgja fast, to follow fast, Dropl. 26, Fas. ii. 505; eldask fast, to age fast, Eb. 150; ryðjask um fast, to make a hard onslaught, Nj. 9; leggja fast at, to close with one in a sea-fight, Fms. ii. 312, hence fastr bardagi, a close engagement, Róm. 272; telja fast á e-n, to give one a severe lesson, Fms. ii. 119. β. as adv., hyrndr fast, very much horned, Lv. 69. γ. the phrase, til fasta, fast, firmly; ráða, mæla, heita til f., to make a firm agreement, Bjarn. 61, Band. 20, Fms. ii. 125; cp. the mod. phrase, fyrir fullt ok fast, definitively.
FASTR, n. the prey of a bear which he drags into his lair; cp. Ivar Aasen s.v. fastra, of a bear, to drag a carcase into his lair (Norse); hence the phrase, liggja á fasti, of a wild beast devouring its prey, Landn. 235 (of a white bear). Icel. now say, liggja á pasti, and in metaph. sense pastr, vigour, energy; pastrs-lauss, weak, feeble, etc.
fast-ráðinn, part. determined, Eg. 9. 19, Fms. ix. 252.
fast-ríki, n. a strong, fast rule, Ver. 54.
fast-tekið, part. n. resolved, Fms. ii. 265.
fast-tækr, adj. headstrong, stubborn, Fms. ii. 220, Glúm. 323.
fast-úðigr, adj. staunch, firm, Fms. vii. 102, viii. 447, v.l.
fastúð-ligr, adj. = fastúðigr, Hkr. iii. 252.
fast-vingr, adj. a fast friend, Þiðr. 20, = vinfastr.
FAT, n., pl. föt, [as to the root, cp. Germ. fassen = to compass, which word is unknown to Icel.; A. S. fæt; Old Engl. fat, mod. vat; O. H. G. faz; Germ. fass; Dan. fad; Swed. fat] :-- a vat; kona vildi bera vatn, en hafði ekki fatið, Bs. ii. 24: eitt fat (basket) með vínberjum, G. H. M. iii. 98; vín ok hunang í fötum fullum, N. G. L. iii. 122. β. luggage, baggage; bera föt sín á skip, Jb. 406; bera föt á land, Eg. 393; elti Hákon á land ok tók hvert fat þeirra, Fms. vii. 215; hafa hvert fat á skipi, vi. 37, Grág. ii. 59; fyrr en hann fari á brot ór vist með föt sín frá bóanda, i. 300. 2. in pl. clothes, dress; hann hafði föt sín í fangi sér, en sjálfr var hann naktr, Lv. 60, Bs. ii. 47, Hrafn. 23: metaph., falla ór fötum, to be stripped, forgotten, 655 xxxi. 1. COMPDS: fata-búningr, m. apparel, 656 C. 24. fata-búr, n. [Swed. fata-bur; Dan. fade-bur], wardrobe, Stj. 205, Grett. 160, 44 new Ed., Bs. i. 840. fata-görvi, n. luggage, gear, Eg. 727. fata-hestr, m. a pack-horse, Flór. 77. fata-hirzla, u, f. wardrobe, Grág. fata-hrúga, u, f. a heap of clothes, Landn. 179, Grett. 176 new Ed. fata-kista, u, f. a clothes-chest, Rd. 314, Sturl. i. 10. fats-töturr, m. tatters, Bs. i. 506.
fata, u, f. a pail, bucket, Fb. i. 258, Bs. ii. 24, N. G. L. i. 30, Stj. 394; vatns-fata, a pail of water, freq. in western Icel.; in the east of Icel. usually skjóla, q.v. fötu-barmr, m. the rim of a pail, etc.
fata, að, to clothe (mod.): to step = feta, Bs. i. 291.
fat-kanna, u, f. a vat, Dipl. v. 18.
fatlaðr, part. impeded; fjötri fatlaðr, fettered, Bkv. 16: in mod. usage, impeded as to the limbs, e.g. lame.
fat-lauss, adj. without luggage, Fas. iii. 537. β. without clothes, Karl. 534.
fatl-byrðr, f. [fetill], a burden fastened with straps, N. G. L. i. 380.
fatli, a, m., bera hönd í fatla, to have one's arm tied up, vide fetill.
fatnaðr, m. clothing, Fms. x. 379, 655 x. 2.
fat-prúðr, adj. dressy, Hom. 97, 656 C. 24.
fat-prýði, f. dressiness, Greg. 24.
fatr, n. impediment, delay, Mork. 109; cp. fjöturr.
fatrask, að, dep. to be entangled and puzzled, Mork. 106.
FATTR, adj. bowed backward; standa fattr, opp. to lútr. β. slender, of the fingers; fatta hafði hann fingr og smá, Snót 202; fingr fattir ok at öllu vel vaxnir, Þiðr. 6, v.l., freq. in mod. usage; cp. fetta.
fatt-skolptaðr, part. with upturned snout, of the hippopotamus, Stj. 78.
FAUSKR, m. (fouski, a, m., Hom. 152), a rotten dry log, esp. dug out of the earth; fausk ok fúka, Bad. 206; f. ok stofna, Grág. ii. 297, Jb. 239, Bs. ii. 183, Barl. 134; fauska-gröptr, m. digging dry logs out of the earth for fuel, Landn. 303. II. metaph. of an old man, ertú náliga f. einn, Róm. 195; sem fúinn f., Karl. 361. Hom. l.c.; karl-fauskr, an old man.
FAUTI, a, m. a headstrong man, hence fauta-legr, adj. frantic, headstrong; fauta-skapr, m. frenzy.
FAX, n. [A. S. feax], a mane, Edda 7, Sks. 100, El. 29: poët., vallar-fax, the field's mane, the wood, Alm. 29.
faxaðr, part. = fextr, matted, Al. 168.
faxi, a, m., freq. name of a horse, cp. Sturl. iii. 155; Skin-faxi, Hrím-faxi, Edda; Frey-faxi, Hrafn.; Gló-faxi, etc.
FÁ, pret. sing. fékk, sometimes spelt feck or fieck, pl. fengu; pres. fæ, 2nd pers. fær, mod. færð, pl. fám, mod. fáum; pret. subj. fengja, mod. fengi; pres. fá, mod. fái; imperat. fá; sup. fengit; part. fenginn: the forms fingit, finginn, and pret. fingu (cp. Germ. fingen) are obsolete, but occur in some MSS. (e.g. Arna-Magn. 132 and 122 A): the poets rhyme -- Erlingr var þar finginn; with the neg. suff., fær-at, fékk-at, Lex. Poët.: [Goth. fahan and gafahan = GREEK, GREEK; A. S. fón; Hel. fâhan; Germ. fahen, whence fahig = capax; in the Germ., however, the nasal form fangen prevailed, but in the Scandin., Swed., and Dan. få or faae; the Dan. fange is mod. and borrowed from Germ.; Icel. fanga is rare and unclass. and only used in the sense to capture, whereas fá is a standing word; the ng reappears in pl. pret. and part. pass. fengu, fengit, vide above; cp. Old Engl. fet, mod. fetch] :-- to fetch, get, etc. 1. to fetch, catch, seize; fengu þeir Gunnar, they fetched, caught G., Akv. 18; Hildibrandr gat fengit kirkju-stoðina, Sturl. i. 169; hón hefir fengit einn stein, she has fetched a stone, Ísl. ii. 394; fá á e-u, to get hold of, grasp with the hand, faðir Móða fékk á þremi, Hým. 34. β. also, fá í e-t, to grasp; fengu í snæri, they grasped the bow-strings, bent the bow, Am. 42; hann fékk í öxl konungi, he seized the king's shoulder, Fms. viii. 75. γ. to take, capture, but rare except in part.; hafði greifi Heinrekr fengit Valdimar, Fms. ix. 324; verða fanginn, to be taken, Germ. gefangen werden, i. 258, Stj. 396. 2. to get, gain, win, with acc. of the thing; sá fær er frjár, he who wooes will win (a proverb), Hm. 91; hann skal fá af Svart-álfum, he shall get, obtain from S., Edda 69; fá brauð, mat, drykk, Fms. x. 18; þat fékk hann eigi af föður sínum, xi. 14; bað konunnar ok fékk heitið hennar, he wooed the woman and got her hand, Edda 23; fá sitt eyrindi, to get one's errand done, Fms. i. 75; fa fljóðs ást, to win a woman's love, Hm. 91; fá hærra hlut, to get the better, 40; ek ætla at fá at vera yðvarr farþegi, Ld. 112; hence fá, or fá leyfi, to get leave to do a thing: eg fæ það, fékk það ekki, fá að fara, etc.: Icel. also say, eg fæ það ekki af mér, I cannot bring myself to do it. β. to suffer, endure; fá úsigr, to get the worst of it, Fms. iv. 218; sumir fengu þetta (were befallen) hvern sjaunda vetr, Sks. 113; fá skaða, to suffer a loss, Hkr. ii. 177; fá úvit, to fall senseless, Nj. 195; fá líflát, to fall lifeless, Grág. i. 190; fá bana, to come by one's death, Nj. 110. γ. fá góðar viðtökur, to get a good reception, Eg. 460, 478, Fms. iv. 219; sá mun sæll er þann átrúnað fær, blessed is he that gets hold of that faith, Nj. 156; hann hafði fingit úgrynni fjár, Fms. xi. 40; fá skilning á e-u, to get the knowledge of a thing, i. 97. 3. to get, procure; þá fékk konungr sveitar-höfðingja þá er honum sýndisk, Eg. 272; ek skal fá mann til at biðja hennar, Fs. 88; þeir fengu menn til at ryðja skip, they got men to clear the ship, Nj. 163; mun ek fá til annann mann at göra þetta, I will get another man to do it, 53; fá sér bjargkvið, Grág. i. 252; hann fékk sér gott kván-fang, Fms. i. 11; fám oss ölteiti nökkura, let us get some sport, vii. 119; fá sér (e-m) fari, to take a passage, vide far; fengu þeir ekki af mönnum, they could fetch no men, ix. 473; þeir hugðusk hafa fengit (reached) megin-land, vii. 113. 4. fá at veizlu, blóti, to get provisions for a feast, etc.; hann fékk at blóti miklu, Landn. 28; lét Þorri fá at blóti, Orkn. 3; Þórólfr Mostrar-skegg fékk at blóti miklu, Eb. 8; er fengit at mikilli veizlu, Fas. i. 242; var síðan at samkundu fingit, a meeting was brought about, 623. 52; sá dagr er at Jólum skal fá, the day when preparations are to be made for Yule, K. Þ. K. 110, hence atfanga-dagr, the day before a feast, q.v.; þá var fengit at seið, Hkr. Yngl. S. ch. 17. II. to give, deliver to one, put into one's hands; hér er eitt sverð, er ek vil fá þér, Ísl. ii. 44; fá mér (fetch me, give me) leppa tvá ór hári þínu, Nj. 116; þá er keisarinn hafði fingit honum til föru-neytis, Fms. xi. 40; konungr fær honum veizlur, Eg. 27; horn þat er Bárðr hafði fingit Ölvi, 207; fáit nú konungi festu (give the king bail) þá er honum líki, Fms. iv. 268; fá e-m sök, to charge one, Sks. 708; var sá sveinn fenginn í hendr okkr, delivered into our hands, Fms. i. 113; fékk hann búit í hendr Valgerði, iii. 24, Nj. 4; honum fékk hverr maðr penning til, Íb. 5; hon fékk biskupinum tuttugu mánaða mataból, B. K. 125; fá e-m e-t at geyma, to give a thing into one's charge, Stj. 177; fá þá sonum þínum í hendr til geymslu, id. III. metaph. with a following pass. part. or sup. to be able to do; hón fær með engu móti vakit þá, she could by no means awaken them, Fms. i. 9; þú fékkt ekki leikit þat er mjúkleikr var í, vii. 119; þeir munu mik aldri fá sótt, they will never be able to overcome me, Nj. 116; ok fáit þér hann eigi
veiddan, if you cannot catch him, 102; hann fékk engi knút leyst, Edda 29; fengu þeir honum ekki náð, they could not catch him, Fagrsk. 167; at Vagn mun fá yfir-kominn Sigvalda, that V. will overcome S., Fms. xi. 96: skulu vér þá freista at vér fáim drepit þá, i. 9; skaltú hvergi fá undan hokat, thou shalt have no chance of sneaking away, xi. 61; fá gaum gefinn at e-u, to take heed to a thing. Fas. ii. 517; menn fingu hvergi rétt hann né hafit, Eg. 396; at þeir mundu komit fá til lands hvalnum, Grág. ii. 381; en fékk þó eigi víss orðit ..., but he could not make out for certain ..., Fms. x. 170. β. to grow, get, become; Hjörleif rak vestr fyrir land, ok fékk hann vatnfátt, he became short of water, Landn. 34: of travellers, to fall in with, etc., þar fengu þeir keldur blautar mjök, they got into bogs, Eb. 266; þeir fengu hvergi blautt um Valbjarnar-völlu, Sturl. ii. 50; fengu þeir veðr stór, they met with foul weather, Eg. 160. IV. with gen., 1. to take, gain, earn, win; renna þeir á land upp, ok fá mikils fjár, Fms. v. 164; þeir fengu fjár mikils, they took a rich booty, Nj. 137; gáðu þeir eigi fyrir veiðum at fá heyjanna, ok dó allt kvikfé þeirra um vetrinu, Landn. 30; vel er þess fengit, it is well earned, well done, 7; nú mun ek fara þessa ferð ef þú vill; hann segir, vel er þess fengit, well done, said he, Fas. ii. 517; hann var eigi skáld, ok hann hafði eigi þeirrar listar fengit, he had not got that gift, Fb. i. 214; at þá mundi þykkja fengit betr, people would think that it suited better, Nj. 75; fá verðar, to take a meal, Hm. 33; hann fékk sér sveitar (raised a band) ok görðisk illvirki, 623. 15: but chiefly in the phrase, fá konu, to get a wife, marry; Haraldr fékk þeirrar konu, Fms. i. 4; at ek munda fá þín, that I should get thy hand, Nj. 24; betr er þá séð fyrir kosti systur minnar at þú fáir hennar (gen., i.e. that thou marry her), en víkingar fái hana (acc., i.e. to fetch, capture her) at herfangi, Fs. 8; hón var átján vetra er Þorsteinn fékk hennar, Ísl. ii. 191. 2. to conceive, of sheep, cattle; fá burðar, Stj. 97; er hann (sauðrinn) fær lambs, Skálda 162: absol., við þeim hafði hón (the mare) fengit, Landn. 195; at eigi fái ær við, Grág. i. 418, (cp. fang, fetus.) 3. denoting to affect, touch, etc.; þat fékk mikils hinum hertekna menni, it touched much the captive, Orkn. 368: svá fékk honum mikils, at hans augu vóru full af tárum, Fms. i. 139; henni fékk þetta mikillar áhyggju, it caused her great care, iv. 181; fær honum þat mikillar áhyggju ok reiði. Nj. 174; nú fær mér ekka (gen.) orð þat þú mælir, Skv. 1. 20; fá e-m hlægis, to make one a laughing-stock, Hm. 19: even with acc. or an adv., þá fær Þorbirni svá mjök (Th. was so much moved) at hann grætr, Hrafn. 13. β. fá á e-n, to affect, chiefly of intoxicating liquors; er drykkr fékk á Hákon jarl, when the drink told on earl Hacon, Magn. 508; fær á þá mjök drykkrinn, Fms. xi. 108; aldregi drakk ek vín eðr annan drykk svá at á mik megi fá, Stj. 428; en er á leið daginn ok drykkr fékk á menn, Fms. vii. 154; drykkr hefir fengit yðr í höfuð, Fas. i. 318; á-fengr or á-fenginn, q.v. γ. opt fá á (entice) horskan, er á heimskan né fá, lostfagrir lítir, Hm. 92. V. impers. to be got, to be had, cp. Germ. es giebt; vápn svá góð, at eigi fær önnur slík (acc.), so good, that the like are not to be got, Nj. 44; at varla fái vitrara mann, a wiser man is hardly to be found, Sks. 13; eigi fær þat ritað, it cannot be recorded, viz. being so voluminous, Fms. viii. 406; þat skip fær vel varit eldi, that ship can well be guarded against fire, ix. 368; svá mikill herr at varla fékk talit, a host so great that it could hardly be numbered, xi. 261 (Ed. fékst wrongly). VI. reflex. in the phrase, fásk í e-u, to be busy, exert oneself in a matter; drottningin mátti þar ekki í fásk, Fms. x. 102; Helgi leitaði þá ef Sigurðr vildi í fásk við Þorvald, if S. would try with Th., Fb. i. 379; vildir þú fásk í því sem þér er ekki lánat, 215; segir hana ljúga ok fásk í rógi, (and deal in slander) fyrir höfðingjum, Karl. 552. β. fásk við e-n, to struggle against; ef nokkut væri þat er hann mætti við fásk, which he could try, Grett. 74 new Ed.: to wrestle with, skaltú fásk við blámann várn, Ísl. ii. 444; um fangit er þú fékksk við Elli, when thou strugglest against Elli, Edda 34; at Þorleikr ætti lítt við elli at fásk, Ld. 160; fámsk vér eigi við skrafkarl þenna, let us have naught to do with this landlouper, Háv. 52; ok fásk eigi við fjánda þenna lengr, Ísl. ii. 45; fást um e-t, to make a fuss about a thing: the passage, Hrólfi fékksk hugr, Fas. iii. 203, is prob. an error for Hrólfi gékksk hugr, H. was moved: the phrase, fásk þú at virði vel, take thou a good meal, Hm. 117. 2. as a pass., esp. in the sense to be gotten; sumt lausa-féit hafði fengisk (had been gotten) í hernaði, Fms. i. 25; at honum fengisk engi fararbeini, that no means of conveyance could be got, Grág. i. 298; eigu þeir þat allt er á (aðilðunum) fæsk, all the fines that accrue from the aðilð, 281; fékksk þat, it was obtained, Jb. 17; er hljóð fékksk, when silence was obtained, so that he could speak, Fms. i. 34: ef þeir fásk eigi, if they cannot be taken, Odd. 12 (very rare); sem úviða muni þinn jafningi fásk, thy match is not easily to be got, Nj. 46. VII. part. fenginn as adj. given to, fit to; ok er hann vel til þess fenginn, Fms. vi. 389; Jón var mjök fenginn (given) fyrir kvenna ást, Bs. i. 282; fæsk eigi því níta, it cannot be denied, Am. 32. 2. again, fanginn denotes captured, hence taken by passion; fanginn í ílsku, Fb. i. 280.
FÁ, ð, part. fát, fáð or fáið, cp. fáinn or fánn; a contracted verb = fága :-- to draw, paint, Fms. v. 345; gulli fáðr, gilded, Gísl. 21; fá rúnar, to draw runes, magic characters, Hm. 143; vér höfum fáða unga brúði á vegg, we have painted the young bride on the wall, Landn. 248 (from a verse about the middle of the 10th century): of precious stuffs, fáð ript, Skv. 3. 63.
fáan-ligr, adj. to be gotten.
fá-bjáni, a, m. an idiot.
fá-bygðr, part. few, i.e. thinly, peopled, Glúm. 359.
fá-dæmi, n. pl. monstrosities,, portents, 623. 39, Fms. v. 206: með fádæmum, ofdirfð ok níðingskap, vii. 18; vera með fádæmum, to be portentous, viii. 52, v.l., Sturl. iii. 274; heyrit f., shame! Háv. 45: joined to an adj. or adv., fá-dæma-, portentous; f. mikill, f. stór, f. vel, etc., Þiðr. 187, Krók. 49.
fá-dæmiligr, adj. (-liga, adv.), portentous, Fms. iii. 167.
fá-einn, adj., chiefly in pl. only a few, Eg. 573, Sturl. iii. 3; vide einn.
fá-fengiligr, adj. (-liga, adv.), vain, empty.
fá-fengr, adj. empty, Luke i. 53.
fá-fróðr, adj. 'few-knowing,' ignorant, Fms. viii. 447, Barl. 13, 17.
fá-fræði, f. want of knowledge, Fms. vi. 265, Gþl. 266, Bs. i. 137, 280.
fága, að, to polish, clean; f. saltkatla, Fas. ii. 499, Eg. 520 (vide eik); f. hest, to curry a horse, Sks. 374; öll fáguð (painted) með brögðum, Fms. v. 345. 2. metaph. to cultivate; fága jörðina, to till the earth, 549 B; f. akr, Mar. 188: of arts, science, sem hann fágaði þá iðn lengr, Lv. 115. β. to worship; f. heiðin guð, Stj. 576; f. heiðin sið, Lex. Poët.; f. helga menn, H. E. i. 243.
fágan, f., Lat. cultus, worship, Stj. 577, Fms. v. 163, Barl. 138.
fágandi, part. a tiller; víngarðs f., Greg. 48.
fágari, a, m. a tiller, cultivator, Magn. 474.
fá-glýjaðr, part. sad, of little glee, Hkr. i. 167 (in a verse).
fágu-ligr, adj. neatly polished, Róm. 302.
fá-gætr, adj. 'few to get,' rare, Nj. 209, Fms. i. 99, vi. 142.
fá-heyrðr, part. unheard, Finnb. 248, Sks. 74, Fms. v. 224, 264, xi. 247.
fá-heyriligr, adj. (-liga, adv.), unheard, Fms. viii. 279. v.l., Barl. 65, Mar. 234.
fá-hjúaðr, part. few in family, Fas. iii. 209.
fá-hæfr, adj. of little use, valueless, Vm. 9, Pm. 55.
fái, a, m. a painted figure, vide mann-fái.
fáinn and fánn, [faaen = pale, Ivar Aasen], pale, white; fánn hrosti, the pale brewing, of the good ale of the giant Egir, Stor. 18; fán (MS. fanz) fleski, light-coloured hams, bacon, Rm. 29.
fá-kátr, adj. sad, gloomy. Fas. i. 50.
fák-hestr, m. = fákr, Karl.
fá-klæddr, part. thinly clad, Grett. 141.
FÁKR, m. [Dan. fag]. a horse 'uno testiculo,' a jade, in prose, Sturl. i. 40; it occurs in Kormak, and is often used in poetry of any horse.
fá-kunnandi, f. ignorance, Fms. iv. 318: as part. ignorant.
fá-kunnasta, u, f. id., Fr.
fá-kunnigr, adj. 'few-knowing,' ignorant, Barl. 62, Jb. 4.
fá-kunnligr, adj. unusual, rare, Bs. i. 348, 355.
fá-kynstr, n. a shocking accident, Gísl. 34.
FÁLA, u, f. a giantess, Edda (Gl.): a romping lass, Fas. iii. 521; cp. flagð, flenna, skass, skersa, all of them names of giantesses, but also used of hoydenish women.
fá-látr, adj. silent, cold, Fs. 23, Nj. 177, Fms. i. 19, ix. 246.
fá-leikr, m. coldness, melancholy, Nj. 14, Fms. vi. 147, vii. 103.
fá-liðr (fáliða, fáliðaðr, Fb. ii. 285), adj. with few followers, Sturl. ii. 5 C, Ld. 242, Fms. iv. 370, ix. 43, xi. 358, Bs. i. 763.
fá-liga, adv. coldly, Fms. i. 237, iii. 79, vii. 113, Bs. ii. 27.
fá-ligr, adj. cold, reserved, Fms. iii. 116, iv. 301, v. 306.
FÁLKI, a, m. [from Lat. falco], a falcon, Jb., Árna S., Hák. S. (Fms. x). COMPDS: fálka-kaup, n. buying falcons, Bs. i. 738. fálka-veiðr, f. catching falcons, Bs. i. 720, 737. This foreign word came into use as a trade term, and only occurs in the 13th century. The white falcon ('falco Islandicus') was during the Middle Ages much sought for, and sometimes the king or bishops claimed the exclusive right of exporting these birds: they were sent to England even as late as A.D. 1602, and sought for by English noblemen of that time; cp. the anecdote told in Feðga-æfi 10.
FÁLMA, að, [Dan. famle; Swed. famla], to fumble, grope about, as in blindman's-buff: Hrappr vildi f. til mín, Ld. 98; hann fálmaði til Egils (of the blind giant), Fas. iii. 385; fálma höndum, to fumble with the hands, Fms. iii. 125; or with a weapon, þá f. jötuninn til agn-saxinu, Edda 36. 2. metaph. to flinch; láta geð f., to flinch or falter (Eyvind); f. ok skjálfa, Niðrst. 107; f. af hræðslu, 5; flýja eðr f., Fms. vii. 260, 297, vide Lex. Poët.
fá-lyndi, n. coldness, reserved manners, Bjarn. 50.
fá-lyndr, adj. cold, reserved, Fms. iv. 109, v. 240; eigi fályndr, i.e. gay, merry, Lv. 75.
fá-læti, n. = fáleikr, melancholy.
fá-máligr, adi. 'few-speaking,' silent, Fms. i. 155, iv. 76, xi. 78; hljótt ok fámálugt, Bjarn. 54.
fá-menni, n. few men, a little host, Nj. 93, Fms. x. 407.
FÁMENNR -- FJÁRHEIMTUR. 147
fá-mennr, older form fá-meðr, mod. fá-menntr, adj. having few men, few followers, Fas. i. 25, Fs. 71, Nj. 95, Fms. vii. 250: compar., fámennari, iii. 18; fámeðri, Hkr. ii. 22. β. neut., fámennt, thinly peopled, solitary; f. og danfligt, Lv. 22: cp. the Icel. phrase, hér er fámennt og góðmennt, here are few but good people.
fá-mæltr, part. few-speaking, Ó. H. 94, Fms. x. 39: melancholy, vii. 162.
fá-nefndr, part. seldom named, having a strange name, Fbr. 93.
FÁNI, a, m. [Ulf. fana; A. S. fana; Hel. and O. H. G. fano; Germ. fahne; Lat. pannus] :-- a standard, gunn-fáni, Hbl. 40, etc.; else it is rare and hardly used in old prose; even in old poetry vé is the usual word :-- metaph. a buoyant, high-flying person is now called fáni; so, fána-ligr, adj. buoyant; fána-skapr, m. buoyancy in mind or temper.
fá-nýtr (fá-neytr), adj. worn, of little use or value, Vm. 98, B. K. 83, Pm. 18, 19, 22, Sks. 244.
fá-orðr, adj. of few words, Sturl. iii. 80.
FÁR, f. [Dan. faar], a sheep, D. N. ii. 312, Boldt 165; vide fær.
FÁR, n. [A. S. fær; Hel. fâr = dolus; Germ. fahr = treason, gefahr = danger; Engl. fear = terror; cp. also Germ. furcht :-- but in the old Scandin. languages the word does not rightly mean either fear or danger; the mod. Dan. fare and Swed. fara are borrowed from Germ.] :-- evil passion, bale, harm, mischief; fár ok fjandskapr, Gísl. 125; eigi standa orð þín af litlu fári, baleful words, Fas. i. 195; lesa fár um e-n, to speak foul calumnies of one, Hm. 23; af fári, from evil passion, Og. 12. Hm. 151; er þú felldir mér fár af höndum, that thou brakest my spell, Og. 10; flytjandi fárs, bringing mischief, Am. 4; ef ek vissa þat fár fyrir, if I could foresee that bale, Skv. 2. 7; halda kvið til fárs e-m, to withhold the verdict to the injury of the other party, Grág. i. 58; verða e-m at fári, to be one's bale, Korm. 12 (in a verse); full skal signa ok við fári sjá, i.e. make a sign over the cup to prevent harm in it, Sdm. 8; þat er fár mikit ('tis a bad omen), ef þú fæti drepr, Skv. 2. 24; þá er hann réttlauss ef hann þiggr fár á sér, if he receives bodily harm, N. G. L. i. 255. 2. plague, esp. of animals; hunda-fár, sickness among dogs; kúa-fár, nauta-fár, cattle plague, cp. heljar-fár, morð-fár, murderous pestilence; urðar-fár, a weird plague, Sturl. ii. 213 (in a verse); feikna-fár, deadly pain, Pass. 2. 11; vera í fári, to be in an extremity; í dauðans fári, in the death-agony, etc. β. of men, a dangerous illness; lá hann í þessu fári nær viku, Bs. i. 761; cp. fár-veikr, dangerously ill; fár er nokkurs-konar nauð, Edda 110, cp. far B. γ. wrath; fár er reiði, Edda 110; vera í íllu fári (vide far B), to be bent on doing mischief. 3. as a law term, fraud, such as selling sand or dirt instead of flour or butter, defined N. G. L. i. 24; kaupa fals, flærð eða fár, 324. COMPDS: fár-hugr, m. wrath, Am. 86. fár-leikr, m. disaster, Greg. 40, where it is opp. to friðr. fár-liga, adv. wrathfully, Fms. xi. 94, Bs. i. 813, Pass. 4. 13. fár-ligr, adj. disastrous, Fms. xi. 433, Fas. i. 394. fár-ramr, adj. awfully strong, Fs. 7. fár-reiðr, adj. wroth, fierce. fár-skapr, m. fierceness, Nj. 54. fár-sótt, f. pestilence, Bs. i. 325, N. G. L. i. 29. fár-sumar, n. the plague summer, Ann. fár-veikr, adj. very ill. fár-verkr, m. a severe pain, Bs. i. 339. fár-viðri, n. a hurricane, tempest, Bjarn. 34, Gullþ. 6, Gísl. 106. fár-yrði, n. pl. foul language, Nj. 50, 185. fárs-kona, u, f. a hag, violent woman, Gísl. 52. fárs-maðr, m. an abusive man, Þorst. Síðu H. 175. fárs-sótt, f. dangerous illness.
FÁR, fem. fá, neut. fátt; dat. fám; acc. fá (paucos and paucam); fán (paucum); fár (paucae and paucas), but in mod. usage dissyllabic, fáum, fáa, fáan, fáar: gen. pl. fára, mod. fárra :-- compar. færi, mod. færri with a double r; superl. fæstr, in books of last century sometimes spelt færstr,--a form warranted neither by etymology nor pronunciation: færst, however, occurs in the old MSS. Arna-Magn. 132. Ld. 210: [Lat. paucus; Ulf. faus; A. S. feá Engl. few; Hel. fáh; O. H. G. foh; lost in mod. Germ.; Dan. and Swed. få or faa] :-- few; Margr við Mývatn, en Fár í Fiskilækjar-hverfi (a pun), Rd. 311, Glúm. 361; með fá liði, with few men, Eg. 51; færa sauðfé, fewer sheep, Grág. (Kb.) 159; færi sauði, i. 423; í fám orðum, in few words, Stj. 29; við fá menn, Fms. i. 35; við fára manna vitni, Ld. 260; færi öfundarmenn, 204; fleiri ... færi, Grág. i. 38; fáir einir, only a few; fá eina menn, Sturl. iii. 3; hjón fá ein, Eg. 573, vide einn. 2. used as noun, few, in the sense of few or none, none at all; fáir hafa af því sigrask, Nj. 103; þeir kváðu fá fúnað hafa fyrir honum, 263. β. esp. in old sayings; e.g. fár er fagr ef grætr, Fb. i. 566; fár veit hverju fagna skal, Kvöldv. i. 47; fár bregðr hinu betra ef hann veit hit verra, Nj. 227: fár er hvatr er hrörask tekr ef í bernsku er blauðr, Fm. 6; fár er full-rýninn, Am. 11; fár hyggr þegjanda þörf, Sl. 28; fás er fróðum vant, Hm. 107; fátt er of vandlega hugat. Kvöldv. ii. 198; fátt veit sá er sefr, Mork. 36; fátt er svo fyrir öllu íllt að ekki boði nokkuð gott; fátt segir af einum, Volks. 62; fátt er ramara en forneskjan, Grett. 144; fátt er sköpum ríkra, Fs. 23; fár gengr of sköp norna, Km. 24; fátt er betr látið en efni eru til, Band. 2; fár er vamma vanr, Mirm. 68; fátt veit fyrr en reynt er, Fms. vi. 155; fátt gat ek þegjandi þar, Hm. 104. Many of these sayings are household words, and this use of the word is typical of the dry northern humour. II. metaph. dismal, cold, reserved; Sigurðr konungr hafði verit nokkut fár (dismal, in low spirits) öndverðan vetr, en nú var hann glaðr ok spurall, Fms. iv. 82; varð hann fyrst fár ok úkátr, 192; vóru menn allir fáir við þá, v. 307; Vigdis varð fá um, Vigdis became silent about it, i.e. disliked it much, Sturl. iii. 180; var þá Gunnarr við hana lengi fár, for a long time G. was cold to her, Nj. 59. 2. neut. fátt, coldness, coolness; fátt var með þeim Rúti um samfarar, there was coolness between R. and his wife, Nj. 11; var fátt um með þeim bræðrum, 2, Eg. 199; var et fæsta með þeim, Ld. 234; verið hefir fátt með okkr, Gísl. 100: fátt kom á með þeim Gretti, Grett. 99. III. neut., konungr svarar fá (dat.), Ó. H. 94; Guðrún talaði hér fæst um, Ld. 210; var eigi boðit færa en hundraði, not fewer than a hundred, Nj. 17; fátt af þeirra mönnum, only a few of their men, Fms. v. 290; fátt eina, only a few, Ld. 328: with gen., fátt manna, few men, Nj. 130; fátt góðs, but little good, Hom. 38; fátt einna hverra hluta, few of things, i.e. few things, Fms. iv. 175: þeir ugðu fátt at sér, they heeded them but little, Fms. vii. 201; hlutask til fás, Hrafn. 17. β. as adv., in the phrases, sofa fátt, to sleep but little, be wakeful; leika fátt, to play but little, i.e. be in a dismal humour; tala fátt, to speak but little; syrgja fátt, to sorrow but little, i.e. to be gay, cp. Lex. Poët. γ. with numerals, less than, short of, minus, save; vetri fátt í fjóra tigu, i.e. forty years save one, i.e. thirty-nine, Fms. x. 2, v.l.; tveimr ertogum fátt í átta merkr, eight marks less two ortogs, B. K. 84; lítið fátt í fimm tigi vetra, little short of fifty years, Fms. iii. 60; hálfum eyri fátt á átta merkr, eight marks less half an ounce; þremr mörkum fátt á laup, a bushel less three marks, B. K. 84, 11: at fæstu, the fewest, least, the minimum; tveir et fæsta, two at least, Grág. i. 9; sex menn et fæsta, 378; cp. the neut. afl-fátt, svefn-fátt, dag-fátt, q.v.
fárast, að, dep., in the phrase, f. um e-ð. to make a fuss about a thing.
fá-ráðr, adj. little-prudent, helpless, Fms. ii. 96.
fá-ræðinn, adj. 'few-talking,' silent, Fms. ii. 144, iv. 218, Fas. iii. 654.
fá-rætt, part. n. little spoken of, Bjarn. 34, Fms. ii. 154.
fá-sénn (fá-séðr), part. seldom seen, costly, Ld. 84, Fms. x. 260, xi. 428.
fá-sinna, u, f., Lat. amentia, want of reason, melancholy, (mod.)
fá-sinni, n. loneliness, isolation, Nj. 185, Fb. i. 543.
fá-skiptinn, adj. little meddling, quiet, Ld. 94, Finnb. 336, Fas. iii. 529.
fá-staðar, adv. in few places, Fms. vii. 90.
FÁT, n. fumbling; göra e-t í fáti, to fumble about a thing; fát kemr á e-n, to be confounded. fáta, að, to fumble.
fá-talaðr, part. 'few-speaking,' silent, Fms. ii. 76, ix. 52, Sks. 474: gramm., sem þessi er tungan fátalaðri, as this language has fewer vowels, Skálda 161.
fá-tíðindi, n. pl. rare, strange tidings, Bs. i. 148.
fá-tíðligr, adj. rare, strange, Hom. 114. fá-tíðliga, adv., Bs. ii. 110.
fá-tíðr, adj. id., Fms. v. 211, Hom. 108, Fas. i. 183.
fá-tækdómr, m. [Dan. fattigdom], poverty, Stj. 212, Mar.
fá-tæki, n. [taka], want, poverty, Stj. passim, Al. 61; ganga á f., to go a-begging, Jb. 174, 655 xxxii. COMPDS: fátækis-fólk, n. poor folk, Stj. 652, Fms. v. 95. fátækis-land, n. land of affliction, Stj. 212, Gen. xli. 52. fátækis-lið, n. poor people, Bs. i. 332. fátækis-maðr, m. a poor man, 655 xxxii. 24.
fátæk-leikr, m. poverty, Skálda 211.
fá-tækliga, adv. poorly, Stj. 423, Fms. i. 70.
fá-tækligr, adj. poorly, Fms. i. 69, v. 194.
fá-tækr, adj. [Swed.-Dan. fattig], poor, Nj. 196, Fs. 84, Fms. i. 33, 197, Edda 81, Bs. i. 81, 104, 110, 139, 840, 850 (passim), Sl. 70, K. Þ. K. (passim): fátækr is the standing Icel. word, answering to Lat. pauper.
fá-tækt, f. poverty, Barl. 8, Stj. 212, 421; old writers prefer fátæki, which is now obsolete, but in mod. usage fátækt is a standing word; snauðr, q.v., is only used in a peculiar sense; fátækt (from fár and taka) properly means 'few-taking,' having little between the hands, hence poverty, want; it occurs in many compds.
fá-vingat, part. n. having few friends, Fms. iii. 144.
fá-vitr, adj. 'few-wise,' little-wise, Stj. 558, v.l. fá-vizkr, adj. id., id.
fá-vizka, u, f. folly, Fms. i. 104, vi. 211, Fb. i. 379.
fá-víss, adj. little-wise, Ld. 268, Fms. viii. 31 (v.l., = barbarous).
fá-þykkja, u, f. coldness.
FÉ, n., irreg. gen. fjár, dat. fé; pl. gen. fjá, dat. fjám; with the article, féit, féinu, féin, mod. féð, fénu, fén: [Lat. pecu; Goth. faihu; A. S. feoh; Engl. fee; Hel. fehu; O. H. G. fehu; Germ. vieh; Dan. fæ; Swed. få] :-- cattle, in Icel. chiefly sheep; fé né menn, Grett. 101; fjölda fjár, Ld. 210; gæta fjár, to mind sheep, 232; en ef þeir brenna húsin þó at fé manna sé inni, Grág. ii. 164; þeir ráku féit (the sheep) upp á geilarnar, Ni. 119; kvik-fé, live-stock, q.v.: ganganda fé, id., opp. to dautt fé, dead property, Grág. passim. COMPDS: fjár-beit, f. pasture for sheep, Vm. 130. fjár-borg, f. a 'burrow' or shieling in which sheep are kept in the east of Icel., vide Eggert Itin. ch. 816. fjár-breiða, u, f. a flock of white sheep. fjár-dauði, a, m. cattle-plague, Ann. 1284. fjár-fellir, m. falling of cattle, from plague or starvation, Ann. 1341, Bs. i. 548. fjár-fóðr, n. fodder, Bs. i. 477. fjár-fæði, n. = fjárfóðr. Vápn. 30. fjár-fæling, f. [fóli], stealing cattle, Gþl. 395. fjár-ganga, u, f. and fjár-gangr, m. a sheep-walk, Grág. ii. 304. Jb. 287 A, Ld. 54. fjár-geymsla, u, f. keeping sheep and cattle, Krók. 37. fjár-gæzla, u, f. id., Grett. 111 C, Eg. 741. fjár-hagi, a, m. pasture-land, Grett. 115. fjár-heimtur, f. pl. sheep returning from the mountain pastures. fjár-
148 FJÁRHNAPPR -- FÉSAMR.
hirðir, m. a shepherd. fjár-knappr and fjár-hópr, m. a flock. fjár-hundr, m. a shepherd's dog. fjár-hús, n. a shed or shieling for sheep. fjár-kaup, n. pl. purchase of sheep. fjár-kláði, a, m. the scab on sheep. fjár-nyt, f. sheeps'-milk, Grág. i. 428, 431. fjár-pest, f. the cattle-plague. fjár-rekstr, m. a drove of sheep, Grág. ii. 228, Sd. 149. fjár-réttr, m. the driving of sheep from the mountain pastures in the autumn, Eg. 741; grazing, Grág. (Kb.) 200. fjár-sauðr, m. = færsauðr, sheep, Tristr. (Fr.) II. property, money; hvárt sem fé þat er land eðr annat fé, Grág. ii. 237: the allit. phrase, fé ok fjörvi, Sl. 1; hafa fyrir gört fé ok fjörvi, to forfeit property and life, Nj. 191: the proverbs, fé er fjörvi firr, life is dearer than money, 124; fé veldr frænda rógi, money makes foes of kinsmen, Mkv. 1. Common sayings, hafa fullar hendr fjár; afla fjár ok frægðar, to gain wealth and fame, Fms. i. 23 (a standing phrase); afla fjár ok frama, Fs. 7, fjár ok virðingar, id.; seint munu þín augu fylld verða á fénu, Gullþ. 7; þú munt ærit mjök elska féit áðr lýkr, id.; lát mík sjá hvárt fé þetta er svá mikit ok frítt, Gísl. 62; at Þorgils tæki við fjám sínum, Fs. 154; fagrt fé, fine money; at þeir næði féinu, Fms. x. 23; þegn af fé, liberal, Ísl. ii. 344; Auðr tekr nú féit, A. took the money, Gísl. 62; hér er fé þat (the money) er Gunnarr greiddi mér, Nj. 55; fé þat allt er hann átti, Eg. 98; alvæpni en ekki fé annat, Fms. i. 47: skemman var full af varningi, þetta fé ..., v. 255; Höskuldr færði fé allt til skips, Nj. 4; hversu mikit fé er þetta, id.; heimta fé sín, Grág. i. 87; þiggit þat herra, fé er í því, there is value in it, Fms. vii. 197. COMPDS: fjár-afhlutr, m. a share of money, Fas. iii. 198. fjár-aflan, f. making money, Fms. x. 305. fjár-afli, a, m. stock, Eg. 137, Ld. 88, Fms. xi. 422. fjár-auðn, f. losing all one's money, Stj. 570, Fms. v. 270. fjár-agirnd (-girni), f. greed for money, Nj. 15, Bs. ii. 159, Rb. 424. fjár-bón, f. begging, Nj. 141. fjár-burðr, m. bribery, Fms. vi. 12. fjár-dráttr, m. (unfairly) making money, Eg. 71, Fms. vi. 191. fjár-efni, n. means, Grett. 31 C. fjár-eigandi, part. owner of means, Fbr. 19 new Ed. fjár-eign, f. wealth, property, Fms. vii. 33, Ísl. ii. 216. fjár-eyðsla, u, f. spending money. fjáreyðslu-maðr, m. a spendthrift, Fms. iii. 83. fjár-fang, n. booty, plunder, Sks. 183, Anecd. 30, Fms. ii. 2. fjár-far, n. money affairs, Nj. 40, Fms. ii. 12. fjár-forráð, n. administration, management of one's money, Nj. 98, Bs. i. 128, 129. fjár-framlag, n. laying out contributions of money, Band. 1. fjár-fundr, m. a 'find' of money, Fms. vi. 272, Fas. i. 20. fjár-gjald, n. payment, Fms. v. 162. fjár-gjöf, f. a gift of money, Fms. v. 175, v.l. fjár-gróði, a, m. making money, Stj. 176, v.l. fjár-gæzla (fjár-geymsla), u, f. hoarding money. fjárgæzlu-maðr, m., mikill f., a thrifty man, Sturl. i. 225. fjár-hagr, m. money-matters, Nj. 10, Sd. 176, Bs. i. 854, Sturl. ii. 195. fjárhaga-maðr, m., góðr, lítill f., a good, bad, manager, Fms. v. 321. fjár-hald, n. money affairs, Edda 48; withholding one's money, Sturl. ii. 22, iii. 292; administration of one's money, esp. of a minor, Gþl. 222, 259; hence, fjárhalds-maðr, m. a guardian, 260. fjár-heimt (-heimta and -heimting), f. a claim for money owing one, Eg. 519, Nj. 15, Grág. i. 280 (and Kb. 158). fjár-hirðsla, u, f. a money-chest, Fas. iii. 395, Sks. 229, Acts viii. 27. fjár-hlutr, m. a lot, share of money, Eg. 182, Sks. 668, Landn. 226, Fms. v. 216, vii. 152, xi. 116. fjár-kaup, n. a bargain, Gþl. 211, v.l. fjár-kostnaðr, m. expenses, Bs. i. 686. fjár-kostr, m. means, Sturl. fjár-krafa, u, f. pecuniary claim, N. G. L. i. 21. fjár-lag, n. the fixed value of property, D. I. i. 316; a money contract, Grág. i. 226; partnership = fé-lag, Gþl. 257. fjár-lán, n. a loan of money, Ísl. ii. 223. fjár-lát, n. loss of money, Ísl. ii. 359. fjár-leiga, u, f. rent, N. G. L. i. 25, Fms. i. 256. fjár-megin, m. amount of stock, Gþl. 257, N. G. L. i. 4, K. Á. 82. fjár-met, n. valuation of property, Grág. i. 452. fjár-missa, u, f. (fjár-missir, m.), loss of money, Hom. 111, H. E. i. 561, Grett. 136. fjár-munir, m. pl. property, valuables, Fms. xi. 321, Hkr. iii. 114, Hom. 111. fjár-nám, n. seizure of money, plunder, Hkv. 1. 11, D. N. fjárorku-maðr, m. a wealthy man, Fas. iii. 30. fjár-pína, fjár-pind, f. extortion, H. E. i. 391, Bs. i. 720. fjár-rán, f. robbery, cheating for money, Grág., Kb. 224, Ld. 140. fjár-reiða, u, f. money-matters, used chiefly in pl., Glúm. 364, Grág. i. 332, 334, 383, Bjarn. 39, 40, Ld. 212. fjár-reita, u, f. cheating, plunder, Bjarn. 17. fjár-saknaðr, m. = fjárauðn, Grett. 159 C. fjár-sekt, f. a fine in money, Lv. 94. fjár-sjóðr, m. a treasure, Fas. i. 20. fjár-skaði, a, m. loss in money, Bs. i. 146, Grág. ii. 195. fjár-skakki, a, m. an unjust sharing, Fms. ii. 201. fjár-skilorð, n. conditions (as to payment), N. G. L. i. 75. fjár-skipti, n. division of property, heirship, Nj. 22, Sturl. ii. 77. fjár-skuld, f. debt, N. G. L. i. 332. fjár-sóan, f. expenditure, Bs. i. (Laur. S.) fjár-sókn, f. a lawsuit or money claim, Gþl. 475, N. G. L. i. 143, K. Á. 182, cp. N. G. L. i. 14. fjár-staðr, m. a place for money, i.e. an investment, Band. 11, Vápn. 13. fjár-tak, n. (fjár-taka or fjár-tekja, u, f.), seizure of money, confiscation, Fas. ii. 350, Fms. vii. 209, Grág. i. 188, Sturl. i. 76. fjár-tal, n. and fjár-tala, u, f. payment to the full amount or to a certain proportion, Bs. i. 287, Grág. i. 335, ii. 250. fjár-tapan, f. loss of money, N. G. L. i. 321. fjár-tilkall, n. a claim for money, Eg. 341. fjár-tillag, n. and -tillaga, u, f. a contribution, Fms. xi. 79. fjár-tjón, n. loss of money, Fms. iii. 12, Sks. 352. fjár-upptak, n., -upptaka, u, f., and -upptekt, f. seizure of one's property, Band. 10, Fms. xi. 153, Ísl. ii. 146, Sturl. i. 13, Fas. ii. 468. fjár-útlát, n. pl. outlay, Fms. xi. 430. fjár-varðveizla, u, f. management, administration of another's property, Grág. i. 410, Nj. 4, Landn. 304, Grett. 111. fjárvarðveizlu-maðr, m. a trustee, Grág. i. 282. fjár-ván, f. expectancy of money, by inheritance or the like, Grág. i. 410. fjár-verðr, adj. valuable, Fms. x. 417. fjár-viðtaka, u, f. receipt of money,, Ísl. ii. 146. fjár-vöxtr, n. increase of rent or money, Dipl. iii. 14. fjár-þarfnaðr, m. and fjár-þurft, f. need of money, H. E. i. 562, Fms. xi. 299, Hkr. iii. 429. fjár-þurð, f. an emptying of one's purse, H. E. i. 563. fjár-þurfi, adj. wanting money, El. 22.
B. Fé- in COMPDS, usually in sense II, sometimes in sense I: fé-auðna, u, f. money luck. féauðnu-maðr, m. a man lucky in making money, Band. 4. fé-boð, n. an offer of money, Lv. 62, Fms. v. 26, 369, 656 A. 17; a bribe, Grág. i. 72. fébóta-laust, n. adj. without compensation, Glúm. 358. fé-brögð, n. pl. devices for making money, Fms. xi. 423, 623. 21. fé-bætr, f. pl. payments in compensation, esp. of weregild, opp. to mann-hefndir, Nj. 165, Eg. 106, Fs. 53, 74, Ísl. ii. 386. fé-bættr, part. paid for weregild, Gullþ. 12. fé-drengr, m. an open-handed man, Nj. 177. fé-drjúgr, adj. having a deep purse, Ld. 46. fé-fastr, adj. close-fisted, Ísl. ii. 392, Bs. i. 74. fé-fátt, n. adj. in want of money, Eg. 394, Fms. iii. 180, Hkr. iii. 422. fé-fellir, m. losing one's sheep, Lv. 91. fé-festi, f. close-fistedness, Grett. 155 C. fé-fletta, tt, to strip one of money, cheat one, Fas. iii. 103, v.l. fé-frekr, adj. greedy for money, Rd. 314. fé-föng, n. pl. booty, plunder, spoil, Fms. iii. 18, vii. 78, Eg. 57, 236, Gullþ. 5, Sks. 183 B. fé-gefinn, part. given for (and to) gain, Band. 4, Valla L. 201. fé-girnd, f. avarice, Hom. 86, Al. 4, Pass. 16. 7, 10. fé-girni, f. = fégirnd, Sks. 358, Band. 11, Sturl. i. 47 C. fégjafa-guð, m. the god of wealth, Edda 55. fé-gjald, n. a payment, fine, Nj. 111, 120, Band. 11, Fms. vii. 248. fé-gjarn, adj. greedy, avaricious, Eg. 336, Fs. 133, Nj. 102, Fms. i. 52, vii. 238. fé-gjöf, f. a gift of money, Fs. 11, 21, Fms. i. 53, xi. 325, Ld. 52. fé-glöggr, f. close-handed, Eb. 158. fé-góðr, adj. good, i.e. current, money, D. N. fé-grið, n. pl. security for property, Grág. ii. 21. fé-gyrðill, m. [early Dan. fägürthil], a money bag, purse, worn on the belt, Gísl. 20, Fbr. 66, Þiðr. 35. fé-gætni, f. saving habits, Glúm. 358. fé-göfugr, adj. blessed with wealth, Ísl. ii. 322. fé-hirðir, m. a shepherd, Fas. i. 518, Fms. viii. 342, Gþl. 501: a treasurer, Hkr. i. 36, Eg. 202, Fms. x. 157, vi. 372, viii. 372. fé-hirzla, u, f. a treasury, Fms. vi. 171, vii. 174, Eg. 237, Hom. 9. féhirzlu-hús, n. a treasure-house, Stj. 154. féhirzlu-maðr, m. a treasurer, Karl. 498. fé-hús, n. = fjós, a stall, D. N. (Fr.): a treasury, Róm. 299. fé-kaup, n. a bargain, N. G. L. i. 9. fé-kátr, adj. proud of one's wealth, Róm. 126. fé-kostnaðr, m. expenditure, expense, Stj. 512, Fms. iv. 215, xi. 202, Hkr. i. 148. fé-kostr, m. = fékostnaðr, Orkn. 40. fé-krókar, m. pl. money-angles, wrinkles about the eyes marking a greedy man (vide auga), Fms. ii. 84. fé-kvörn, f. a small gland in the maw of sheep, in popular superstition regarded, when found, as a talisman of wealth, vide Eggert Itin. ch. 323. fé-lag, n. fellowship, and fé-lagi, a, m. a fellow, vide p. 151. fé-lauss, adj. penniless, Fms. vi. 272, Fs. 79, Gullþ. 5, Landn. 324 (Mant.) fé-lát, n. loss of money, Landn. 195. fé-leysi, n. want of money, Fms. viii. 20. fé-ligr, adj. valuable, handsome, Fms. viii. 206. fé-lítill, adj. short of money, Eg. 691, Sturl. i. 127 C, Fms. v. 182, vi. 271: of little value, Vm. 74, Jm. 13; fé-minstr, yielding the least income, Bs. i. 432. fé-maðr, m. a monied man, Sturl. i. 171, iii. 97, Dropl. 3. fé-mál, n. money affairs, Nj. 5; a suit for money, Fms. viii. 130, Nj. 15, Grág. i. 83. fé-mikill, adj. rich, monied, Sks. 252, Sturl. i. 171 C: costly, Fms. v. 257, xi. 85, Bs. i. 295, Hkr. iii. 247, Eb. 256: expensive, Korm. 224 (in a verse). fé-mildr, adj. open-handed, Nj. 30. fé-missa, u, f. and fé-missir, m. loss of cattle, Jb. 362: loss of money, Grett. 150 C. fé-munir, m. pl. valuables, Hkr. i. 312, Grág. i. 172, Hrafn. 19, 21, Fms. vi. 298, viii. 342. fé-múta, u, f. a bribe in money, Nj. 215, 251, Gullþ. 7, Fms. v. 312, Bs. i. 839, Thom. 72. fé-mætr, adj. 'money-worth,' valuable, Fms. i. 105, Ísl. ii. 154, Orkn. 386. fé-neytr (fé-nýtr), adj. money-worth, Fms. iv. 340, cp. Hkr. ii. 253. fé-nýta, tt, to turn to account, make use of, Bs. i. 760, Grág. ii. 155. fé-penningr, m. a penny-worth, Bs. i. 757. fé-pína, u, f. a fine, H. E. i. 511. fé-prettr, m. a money trick, N. G. L. i. 123. fé-pynd, f. extortion, Bs. i. 757. fé-ráð, n. pl. advice in money-matters, 656 C. 16. fé-rán, n. plunder, Fs. 9, Fms. vi. 263, Fb. i. 215 (in a verse) :-- execution, confiscation, in the law phrase, féráns-dómr, m. a court of execution or confiscation to be held within a fortnight after the sentence at the house of a person convicted in one of the two degrees of outlawry, vide Grág. Þ. Þ. ch. 29-33, and the Sagas passim, esp. Hrafn. 21, Sturl. i. 135; cp. also Dasent, Introd. to Burnt Njal. fé-ríkr, adj. rich, wealthy, Fms. ix. 272, Gullþ. 7, Ld. 102, Skálda 203. fé-samr, adj. lucrative, Sturl. i. 68 C. fé-
sátt (fé-sætt), f. an agreement as to payment, of weregild or the like, Grág. i. 136, Nj. 189, Ld. 308. fé-sekr, adj. fined, sentenced to a fine, Grág. i. 393. fé-sekt, f. a fine, Nj. 189, Finnb. 276. fé-sinki, f. niggardliness, Sks. 421, 699. fé-sinkr, adj. niggardly, Sturl. i. 162. fé-sjóðr, m., prop. a bag of money, Band. 6, Fbr. 35 new Ed., Nj. 55, Fas. iii. 194: mod. esp. in pl. a treasury, treasure, in Matth. vi. 20, Col. ii. 3, Heb. xi. 26. fé-skaði, a, m. loss in money, Bs. i, Fs. 4, Fms. iv. 327. fé-skipti, n. a sharing or division of property, Nj. 118, Ld. 134. fé-skjálgr, adj., féskjálg augu, eyes squinting for money, Band. 6. fé-skortr, m. shortness of money, Rd. 284. fé-skuld, f. a money debt, Finnb. 350. fé-skurðr, m. detriment, Ld. 44. fé-skygn, adj. covetous, Fms. v. 263. fé-skylft (fé-skylmt), n. adj., in the phrase, e-n er f., one has many expenses to defray, Grett. 89, 159, Eb. 98. fé-snauðr, adj. poor in money, penniless, Bs. i. 335. fé-sníkja, u, f. (fé-sníkni), begging, intruding as a parasite, Sks. 669, 451, 585. fé-snúðr, m. lucre, Band. 5, 655 xi. 4. fé-sparr, adj. sparing, close-handed, Band. 6, Fms. iii. 190. fé-spjöll, n. pl. an GREEK in Vsp. 23, fee-spells, i.e. spells wherewith to conjure hidden treasures out of the earth, where we propose to read, -- valði hón (MS. henne, dat.) Herföðr (dat.) ... f. spakleg, she (the Vala) endowed the father of hosts (Odin) with wise fee-spells; the passage in Yngl. S. ch. 7 -- Óðinn vissi of allt jarðfé hvar fólgit var -- refers to this very word; Odin is truly represented as a pupil of the old Vala, receiving from her his supernatural gifts. fé-sterkr, adj. wealthy, Fms. iv. 231, Sks. 274. fé-stofn, m. stock. fé-sæla, u, f. wealth, Hkr. i. 15, Edda 16. fé-sæll, adj. wealthy, Edda 15. fé-sök, f. a suit, action for money, Nj. 15, Grág. i. 138. fé-útlega, u, f. a fine, outlay, N. G. L. i. 85. fé-vani, adj. short of money, Fms. iv. 27. fé-ván, f. expectancy of money, Gullþ. 7, Eg. 241, Fms. iv. 27, Orkn. 208. fé-veizla, u, f. contributions, help, Sks. 261, v.l. fé-vél, n. a trick, device against one's property, N. G. L. i. 34. fé-víti, n. mulct, Grág. fé-vænliga, adv. in a manner promising profit, Fms. v. 257. fé-vænligr, adj. promising profit, profitable, Sturl. i. 138, Fms. v. 257. fé-vænn, adj. = févænligr, Sturl. i. 138. fé-vöxtr, m. increase in property, gain, Eg. 730. fé-þurfi, adj. in need of money, Eb. 164, Fms. ii. 80, Lv. 108, Fas. i. 392. fé-þúfa, u, f. a 'money-mound,' used in the Tales like Fortunatus' purse; in the phrase, hafa e-n fyrir féþúfu, to use one as a milch cow, to squeeze money out of one. fé-þyrfi and fé-þörf, f. need of money, poverty, Rd. 236.
feðgar, m. pl. [faðir], father and son (or sons), Eg. 18; Kveldúlfr ok þeir feðgar, Kveldulf himself and his son, 84; við feðgar, we, father and son, Nj. 8, Stj. 190; þeim feðgum, Fms. vii. 65, Fbr. 22; vin þeirra Sturlu feðga, a friend of Sturla and his father, Sturl. ii. 111; lang-feðgar, q.v., lineage of agnates.
FEÐGIN, n. pl. parents, (in Icel. the neut. is the collective gender for male and female); in old writers only in this sense, but about the time of the Reformation it was replaced by foreldrar, Germ. vorältern, which word in old writers means forefathers, whereas feðgin is the word for parents only; várra fyrstu feðgina, of our first parents (Adam and Eve), Stj. 39; feðgin vár, Lil. 18; hans feðginum, Stj. 127; einberni sinna feðgina, Mar.; börn ok þeirra feðgin, K. Á. 146; frænda eðr feðgina, Bad. 122; feðginum eða ná-frændum, parents or near kinsfolk, Fms. ii. 227; feðgrina barnsins, N. G. L. i. 392; hjá feðginum sínum ok forellris-mönnum, by his parents and forefathers, Stj. 190; sing., hvárttveggja feðginit, 97: this sense still remains in guð-feðgin, q.v., god-parents; and it has slipped into two passages of the Icel. N. T., viz. þetta sögðu hans feðgin, John ix. 22; fyrir því sögðu hans feðgin, 23; (for in all the other passages foreldrar or foreldri is used.) II. mod. father and daughter, cp. mæðgin, mother and son; systkin, brother and sister, all of them neut.
feðma, d, [faðmr], to span or encompass with the arms, Fas. ii. 149.
feðra, að, to father.
fegin-grátr, m. tears of joy, Pass. 31. 17.
fegin-leikr, m. joyfulness, Lv. 54, Fms. x. 231, Bs. ii. 172.
FEGINN, adj. [fagna; A. S. fægen; Engl. fain; Hel. fagin], glad, joyful; verða feginn, to rejoice, Eg. 567; fegnari en frá megi segja, exceeding happy, Th. 9: with dat. to rejoice in a thing, Bs. i. 133; verða eyrindi feginn, to enjoy one's errand, bring it to a happy end, Ísl. ii. 340; urðu menn þeim fegnir, people were fain to see them again, Nj. 47; ok er fegit orðit hjarta mitt tilkvámu þinni, 175; Ingi konungr varð honum hinn fegnasti, i.e. king Inge was fain at his coming, Fms. vii. 247; íllu feginn ver þú aldregi, never rejoice in mischief, Hm. 129; glaðr ertú nú Sigurðr, ok gagni feginn, rejoiced at thy victory, Fm. 25: with subj., feginn létsk þó Hjalli at hann fjör þægi, H. would fain save his life, Am. 59 (rare). β. freq. with infin. or absol. and almost adverb, as in Engl., e.g. eg vil feginn gera það, I will fain do that; það vil eg feginn, or eg varð feginn að sleppa, I was fain to escape. II. the phrases, á fegins-degi, on the day of joy, the day of resurrection, re-meeting, Fms. viii. 98, Sl. 82; taka fegins-hendi við e-u, to receive with glad hand, with heart and hand, Fms. iii. 98, Fb. i. 257, Nj. 106; á fegins-lúðri, on the mill of joy (poët.), Gs. 5. COMPDS: fegin-saga, u, f. joyful news, 623. 40, Hkr. i. 73, Bs. i. 134. fegins-morgun, m. a morning of joy, Fms. vii. 86 (in a verse).
fegin-samliga, adv. joyfully, Eg. 149, 169, Bs. i. 76, Fms. iii. 228, iv. 207.
fegin-samligr, adj. joyful, Greg. 27.
fegra, að and ð, fegrðe, Ó. T. 1, and fegrir (pres.), Skálda 180, Eluc. 4, Hom. 149, Mork. (in a verse), cp. Fms. vi. 336: but fegraði, Fms. x. 320; fegrað (sup.), Bs. ii. 165, and in mod. usage always so, [fagr] :-- to adorn, beautify, make fair; at kanna siðu manna ok fegra, to improve, better, Bs. i. 521; ekki þarf þat orðum at fegra, nothing is gained by extenuating it, Nj. 175; fegra um e-t, to mend, polish, Bs. i. 60.
FEGRÐ, mod. fegurð, f. beauty, fairness, of a woman; fegrð hennar, Fms. vi. 71, Stj. 548; fegrð sólarinnar, 26; fegrð Baldrs, Edda 15; fegrð ok prýði (pomp), Fms. vii. 157: in pl., 677. 10, Sks. 228; freq. in mod. use. fegrðar-lauss, adj. (-leysi, n.), void of beauty, Stj. 16.
fegringr, m. a cock (poët.), Edda (Gl.)
fegrir, m. an adorner, Lex. Poët.
feigð, f. [A. S. fægð], 'feyness,' approach or foreboding of death: in proverbs, koma mun til mín feigðin hvar sem ek em staddr, Nj. 103; ferr hverr er feigðin kallar, Fas. i. 420; ætla ek þetta munu vera fyrir feigð yðvarri, a foreboding that you are 'fey,' Fms. v. 66; því at hón feigð fíra fjöl-margra sá, Gs. 20; þú sátt þegar í dag feigðina á honum, thou sawest the 'fey-tokens' on him to-day, Fms. xi. 154; þær (the Valkyrjur) kjósa feigð á menn ok ráða sigri, Edda 22: cp. the phrase, feigð kallar að e-m, the 'feigð' (death) calls upon him, one behaves as a 'fey' man. feigðar-orð, n. or feigðar-yrðr, f. the death-weird, Ýt. 1.
feig-ligr, adj. looking 'feylike,' Al. 30.
FEIGR, adj., [this interesting word still remains in the Dutch a veeg man and in the Scot. fey; cp. A. S. fæge, early Germ. veige; in mod. Germ. feig, but in an altered sense, viz. coward, craven, whence mod. Dan. feig] :-- in popular language a man is said to be 'fey' when he acts in an unusual or strange manner, as when a miser suddenly becomes open-handed, Icel. say, eg held hann sé feigr, I hold that he is 'fey;' cp. feigð; or when a man acts as if blinded or spell-bound as to what is to come, and cannot see what all other people see, as is noticed by Scott in a note to the Pirate, ch. 5; again, the Scottish notion of wild spirits as foreboding death is almost strange to the Icel., but seems to occur now and then in old poetry, viz. mad, frantic, evil; svá ferr hann sem f. maðr, he fares, goes on like a 'fey' (mad) man, Fagrsk. 47 (in a verse); alfeig augu = the eyes as of a 'fey' man, Eg. (in a verse); feigr (mad, frantic) and framliðinn (dead) are opposed, Skm. 12; feikna fæðir, hygg ek at feig sér, breeder of evil, I ween thou art 'fey,' Skv. 3. 31, and perhaps in Vsp. 33, where the words feigir menn evidently mean evil men, inmates of hell; cp. also Hbl. 12, where feigr seems to mean mad, frantic, out of one's mind :-- cp. Scott's striking picture of Kennedy in Guy Mannering. II. death-bound, fated to die, without any bad sense, Hðm. 10; the word is found in many sayings -- fé er bezt eptir feigan, Gísl. 62; skilr feigan ok úfeigan, Bs. i. 139, Fb. iii. 409; ekki má feigum forða, Ísl. ii. 103, Fms. vi. 417, viii. 117; ekki kemr úfeigum í hel, 117; ekki má úfeigum bella, Gísl. 148; allt er feigs forað, Fm. 11; fram eru feigs götur, Sl. 36; verðr hverr at fara er hann er feigr, Grett. 138; þá mun hverr deyja er feigr er, Rd. 248; bergr hverjum nokkut er ekki er feigr, Fbr. 171, Sturl. iii. 220, all denoting the spell of death and fate; it is even used of man and beast in the highly interesting record in Landn. 5. 5; cp. also the saying, fiplar hönd á feigu tafli (of chess), the hand fumbles with a 'fey' (lost) game, also used of children fumbling with things and breaking them: the phrases, standa, ganga feigum fótum, with 'fey' feet, i.e. treading on the verge of ruin, Ísl. ii. (in a verse); mæla feigum munni, to talk with a 'fey' mouth, of a frantic and evil tongue, Nj. 9, Vþm. 55; göra e-t feigum hondum, with 'fey' hands, of an evil doer causing his own fate, Lv. 111; fjör og blær úr feigum nösum líðr, Snót 129: of appearances denoting 'feigð,' vide Nj. ch. 41, Glúm. ch. 19, cp. Hkv. Hjörv. (the prose), Am. 26, Heiðarv. S. ch. 26, Nj. ch. 128, the last two passages strongly resembling Homer's Od. xx. (in fine), Ísl. Þjóðs. ii. 551, 552; gerum vér sem faðir vár vill, þat mun oss bezt gegna; eigi veit ek þat víst, segir Skaphéðinn, því at hann er nú feigr, Nj. 199; en fyrir þá sök at Þormóðr var eigi f., slitnaði ..., Fbr. 160; en fyrir gný ok elds-gangi, ok þat þeir vóru eigi feigir, þá kómusk þeir undan, Fs. 84; ætla ek at ek sé eigi þar feigari en hér ..., þat er hugboð mitt at þeir muni allir feigir er kallaðir vóru, Nj. 212; þat hefir Finni sét á þér, at sá mundi feigr, er þú segðir drauminn, Lv. 70, Fms. iii. 212; vilja e-n feigan, to wish one's death, Nj. 269, Fms. iii. 70, 190.
feikinn, feikn (feikr, Lil. 9), adj. awful, monstrous, Hdl. 39.
FEIKN, f. [A. S. fæcen], portent, Skv. 3. 31, Landn. 153 (in a verse); in compds feikna- denotes portentous, immense. COMPDS: feikna-lið, n. an immense host, Hkv. i. 32. feikna-mikill, adj. immense. feikna-veðr, n. a hurricane, Fas. ii. 117.
feikn-ligr, adj. terrible, Nj. 185, v.l.
feikn-stafir, m. pl. [A. S. fácen-stafas], banes, evils, Gm. 12, Fas. i. (in a verse): baleful runes, Sl. 60.
FEILA, að, [early Germ. feilen, mod. fehlen, usually derived from Lat. fallere], to falter, be shy; Sinfjötli lét sér ekki feilask, Fas, (Völs. S.) i.
133; mod., feila sér, id. This word hardly occurs before the 14th century; cp. however fól, fælinn, fæla, which are all of Teut. origin.
feilinn, adj. faltering, shy, vide ú-feilinn.
feima, u, f. [prob. of Gaelic origin, fjamh = fear, Armstrong], poët. a bashful girl, a young lass, in Edda 108, Gl., Rm. 22, Fms. xi. (in a verse of the year 994).
feiminn, adj. bashful, and feimni, f. shyness, bashfulness.
feita, tt, to fatten, K. Þ. K. 130, Hm. 82, Hom. 72, Greg. 44.
feiti, f. fatness, Stj. 106, 309.
feiting, f. fattening, Eb. 316.
feit-laginn, part. disposed to grow fat.
feit-leikr, m. fatness, ubertas, Stj. 167.
feit-meti, n. fat meat, butter, etc.
FEITR, adj. [Lat. pinguis; Gr. GREEK; A. S. fætt; Engl. fat; Hel. feit; early High Germ. feiss; mod. but Low Germ. form fett; Dan. feed; Swed. fet] :-- fat, Nj. 52, Eg. 137, Fbr. 19, Lv. 18, Fms. i. 36, v. 93, x. 303, Stj. 42; vide fita.
feit-æti, n. = feitmeti; feit-ætr, adj. liking fat.
FEL, f. [fill or fela = a maw, Ivar Aasen], the rough inside of an animal's maw. β. metaph. a ragged coat: hann lagði í felina (acc. sing. with the article), he pierced the rags of the cloak, Lv. 85.
FELA, pret. fal, 2nd pers. falt, pl. fálu; pres. fel; pret. subj. fæli; part. fólginn: in mod. usage, pret. faldi, part. falinn, and sup. falið, with weak declension, if in the sense to hide; but fól, pl. fólu, part. fólginn, if in the sense to commend; thus, undir trjánum sig faldi, Pass. 33. 6; einn fyrir engum faldist, 33. 7; but, þá Frelsarinn í Föðurs hönd fól nú blessaðr sína önd, 45. 1; fól and falinn, however, never occur in old MSS. :-- [Ulf. filhan = GREEK, GREEK; Hel. bi-felhan; O. H. G. felahan; Germ. be-fehlen and emp-fehlen; Lat. se-p&e-long;lio contains the same root, properly meaning to hide, shut up: cp. Engl. bury, which really means to hide.] I. to hide, conceal; allt veit ek Óðin, hvar þú auga falt, Vsp. 22; þú falt fé þitt í svá mikilli þoku, Band. 12; hrís-kjarrit þat er Vaði risi fal sverðit, Þiðr. 69, Gm. 37; fálu þeir gullit í Rín, Edda 76; tóku likit ok fálu þar, Ó. H. 225 (fólu, Hkr. ii. 380, wrongly); ek mun fela yðr her í gamma mínum, Fms. i. 9: barnit var fólgit, Fs. 60, Gullþ. 26; fel sverð þitt, sheathe thy sword, Fms. xi. 348; felðu (= fel þú) sverð þitt í umgörð, 656 C. 4; þær austr ok vestr enda fálu, Hkv. 1. 2; fólgit, hidden, preserved, Vsp. 31; fólginn, hid, Þkv. 7, 8; örlög fólgin e-m, fate hidden, in store for one, Vsp. 36, Akv. 16; fólginn endi lífs, poët. the hidden thrum of life, i.e. death, Ýt. 17. β. to bury, Ýt. 24; liggja fulginn, to lie buried (in a cairn), on a Runic stone, Rath 178. 2. metaph., hefir þú fólgit nafn hennar í vísu þessi, Eg. 325; fólgit í rúnum, Edda 47; yrkja fólgit, to use obscure phrases (in poetry), 110. 3. impers., fal þá sýn (acc.) milli þeirra, they lost sight of one another, with the notion of a hill or object coming between, Ó. H. 182; þegar er sýn fal í milli þeirra Egils, Eg. 545. 4. the phrase, fela e-n á brott (= in mod. usage koma e-m fyrir), to put one out (for alimentation), of one sick or old, a child, etc., Grág. i. 155; or, fela e-n inni, id.; sá bóandi er hann felr sik inni, the husbandman with whom he boards and lodges, 158; ef sá maðr andask er fólginn var inni, 155: of cattle, to put out to keep, nú felr maðr búfé inni at manni at fúlgu-mála réttum, N. G. L. i. 25; hence fúlga, q.v. = meðgjöf. II. to give into one's keeping, entrust; hann fal Óðni allan þann val, he gave all the slain to Odin, Fas. i. 454; mey frumunga fal hann (entrusted to) megi Gjúka, Skv. 3. 4: to invest, auð hefi ek minn ílla fólginn, Fms. vii. 49 (in a verse). β. in the phrase, fela e-m e-t á hendi (mod. á hendr); þér fel ek á hendi, Skarphéðinn, at hefna bróður þíns, Nj. 154; fal hón sik ok allt sitt föruneyti á hendr lifanda Guði, Fms. i. 226; Kristi á hendi fólgin, 655 xxiii; fel'k þér á hendi ábyrgð hans at öllu, Grág. i. 245; fálu sik ok sálur sínar Guði Almáttkum á hendi, Bs. i. 139; at Jón Loptsson fæli Petri postula á hendi þá hjörð ... en Jesus Kristr fal sína hjörð á hendr Föður sínum, 145; fela undir e-m, to put under one's charge; er und einum mér öll um fólgin hodd Niflunga, i.e. all the hoard of Niflung is kept by me only, Akv. 26; fela ván sína alla undir Guði, 686 B. 2; mun hér öll vár vinátta undir felask, all our friendship will depend upon this, Eb. 130: a law term, skulu þeir fela undir eið sinn, they shall avouch it on their oath, Grág. i. 9; fela undir þegnskap sinn, to vouch upon one's honour; þó rangt sé undir þegnskap fólgit, 33. III. reflex. to hide oneself; ek mun felask, Fs. 48: hann falsk í Kröflu-helli, Landn. 183; mörg leyni þau er felask mátti í, Fms. x. 218; í skógi þar er þeir höfðu fólgizk, Ó. H. 152; en fálusk at degi, id.; felask í faðmi e-m, to be shut in one's arms, Hkv. 2. 27. 2. felask á hendi e-m, to put oneself in another's hands, enter his service; Kolskeggr falsk á hendi Sveini Dana-konungi, Nj. 121.
FÉ-LAG, n. [this word and the following are of Scandin. origin, and found neither in early A. S. nor South-Teut. dialects; the Germans use genosse and genossenschaft; the E. Engl. felaw (mod. fellow) is a northern word] :-- prop. a laying one's fee together, i.e. fellowship, partnership, Grág. i. 330, ii. 72, 73 (passim); eiga félag saman, Fbr. 102; nú leggja menn félag sitt saman, ok verja ór einum sjóð, Jb. 406; skipta til félags, to share in partnership, Sks. 32; eiga félag við e-n, to be in partnership with one, Eg. 76; leggja félag við e-n, to enter into partnership with one, Fms. iv. 124; hafa félag við e-n, id., 296: Hallr fór milli landa, ok hafði félag Ólafs ens Helga konungs, Hall traded in divers countries, and was in partnership with king Olave, Ó. H. (pref.), Fb. iii. 239; leggja til félags, to contribute to a common fund, Fms. vi. 183, viii. 20: in the law even matrimony is a félag or partnership (between man and wife),--in respect to the common fund of mundr and heiman-fylgja, vide the Grág.--In COMPDS, denoting common: félags-bú, n. household in common, Sturl. i. 180; félags-fé, n. a common fund, Landn. 33; félags-görð, f. entrance in partnership, Grág. i. 331, Sks. 33, 632: a contract, nema annan veg hafi mælt verít í f. þeirra, Grág. i. 331; félags-hross, n. a horse owned in partnership with others, Grág. i. 436; félags-lagning, f. a 'laying' of, or entering into, partnership, Grág. i. 331; félags-maðr, m. a partner, Hkr. ii. 157, Sks. 32; félags-vætti, n. a witness in matters of félag, Grág. i. 330, v.l. II. a society, association; mann-félag, an association of men; mannlegt félag, etc.; vísinda-f., etc., literary society, is a modern turn of the word, and scarcely occurs earlier than the 17th or 18th century. It is now used in a great many compds: the passage in Sd. ch. 5, p. 123, where it means agreement, is a sure proof that these chapters are spurious.
fé-lagi, a, m. [E. Engl. felaw, vide félag] :-- prop, a 'fee-layer,' i.e. a partner, shareholder of any kind, esp. in trade, Fbr. 74 new Ed., cp. konungs-félagi, a king's partner, for the kings of old carried on trade, Fbr., Fb. iii. l.c.; sailors who had food in common were félagar; the law provides that even a poor man, if he contributes all that he has, is a lawful félagi, Grág. ii. 72; enda á hann hvárki félaga né mötu-naut, er einn í mötu-neyti ok á engan félaga, 73, passim in the Grág.: félaga-erfð, f. a partner's inheritance, N. G. L. i. 50. β. in the law it is also used of married people (vide félag), a partner, mate, consort; hvat segir þú mér frá Hrúti félaga þínum, Nj. 12; ef því hjóna batnar heilsa er vitfirring hafði, þá skal þat hverfa aptr til félaga síns ok hjúskapar, Grág. i. 287; ek vil skilja við félaga minn, I wish to part with my mate, a formulary in pleading before a court of divorce, 326. 2. metaph. a fellow, mate, comrade; this sense of the word occurs as early as the old Hm. 51,--með hálfum hleif ok með höllu keri fékk ek mér félaga, where it however has some slight notion of partnership, with half a loaf and a half-drained cup I got me fellows; félagi is a frequent word in Icel., both ancient and modern, and used just as in English; gamansamr félagi, a merry fellow, Sks. 634; félagi minn ok frændi, my fellow and kinsman, Fms. x. 88; góðr félagi, a good fellow, Sks. 432: in addressing one, hverr ertu, f., who art thou, fellow? Fb. iii. 239: a dear fellow, þér mun ek þykkja úlíklega spyrja, f., Ld. 268; hversu hefir í dag at farit, f., Vápn. 4. β. in a pun, Fms. xi. 150. 3. mod. a fellow, member of a society.
félag-ligr, adj. 'fellowlike,' kind, H. E. i. 470.
félag-skapr, m. fellowship, partnership. Eg. 1. β. metaph. fellowship, friendship, Eg. 27; görðisk þar brátt f. góðr, they soon became intimate friends, Fms. iv. 127; binda saman lag sitt ok félagskap, to bind their fellowship together, enter into close alliance, 295; var þeirra f. at öllu merkilegr, Fs. 15; görðisk með þeim öllum enn mesti f., 29; þykki mér þú hafa lýst í því við mik mikinn félagskap, Boll. 346. II. association, mod. in many compds.
feld-kápa, u, f. = feldr, Ld. 274, v.l.; vide fellikápa.
FELDR, m., gen. feldar, pl. feldir, a cloak worn by the ancients, esp. one lined with fur; hvítr-f., a white cloak, Fbr. 145 sqq.; rauð-f., a red cloak, Landn. (a nickname); grá-f., a grey cloak, Hkr. i. 176; skinn-f., a skin cloak, Orkn. 326 (in a verse); bjarn-f., q.v., a bear-skin cloak; röggvar-f., a woollen cloak, Grett. 114; varar-f., a common cloak; loð-f., a shaggy cloak, a fur cloak, = loði; blá-f., a blue cloak, N. G. L. i. 74; feldr fimm alna í skaut, a cloak measuring five ells square, Korm. 86; a feld four ells long and two ells broad, Grág. i. 500, was in trade the usual size, but here the ell is a 'thumb ell,' measuring only about sixteen inches; stutt-f., a short cloak, Fms. vii. 152 (a nickname); feldr, kápa, and skikkja seem to be synonymous, cp. Ls. ch. 14, 15, Glúm. ch. 3, 8, Grett. ch. 23, Lv. ch. 17. Tac. Germ. ch. 17 -- 'tegumen omnibus sagum, fibulâ, aut, si desit, spinâ consertum;' the cloaks were often made of (or lined with) costly furs, Glúm. ch. 6; breiða feld á höfuð sér, to wrap the head in a cloak, Nj. 164, Kristni S. ch. 11, Fms. vi. 43 (Sighvat), as a token of deep thinking: feldar-dálkr, m. a cloak-pin, Hkr., vide dálkr; feldar-röggvar, f. pl. the patches or 'ragged' hairs on the outside of a cloak, Lv. 55, cp. Grág. i. 500; feldar-skaut, n. (-blað, n., Finnb. 342), a cloak's skirt, Fb. i. 416; feldar-slítr, n. pl. the tatters of a cloak, Grett. The etymology of feldr is uncertain, scarcely from Lat. pellis, but rather from falda, to fold, wrap; even Tacitus, l.c., makes a distinction between the 'sagulum' (= feldr) and 'ferarum pelles,' the latter being a mark of more savage habits, such as that of the berserkers; feldr is never used of a woman's cloak (möttull, skikkja); the passage Fm. 43 is corrupt: the phrase, það er ekki með feldi, it is not right, something is wrong, is a corrupt form instead of með felldu, part. from fella, q.v.
feljóttr, adj. [filled, Ivar Aasen], shabby; f. sem laki, rough as a sheep's maw, Fbr. 156.
FELL, n. a fell, wild hill, Hrafn. 4, Ísl. ii. 76, passim: freq. in local names; Helga-fell, Mos-fell, Mið-fell, Meðal-fell, Þórólfs-fell, and Fell alone, vide Landn. In Icel. fell is a single hill, and in pl. a range of hills; fjall (= Lat. mons) is a general name.
FELLA, d, a weak causal verb, answering to the strong neuter form falla; [absent in Goth.; A. S. fellan; Engl. fell; Germ. fällen; O. H. G. fallian; Swed. fälla; Dan. fælde.]
A. [Answering to falla A], to fell, make fall; fella við, to fell timber, Fms. ii. 84; fella mann, to fell a man, defined in the law, Grág. Vsl. ch. 3, cp. ch. 31; fella tár, to let tears fall, Sighvat; fella mel-dropa, to let the drops fall, Vþm. 14; fella segl, to take down sails, Bárð. 14; fella jörð undir e-m, to make the earth slip under one (by means of sorcery), Bs. i. 12; fella vatn í fornan farveg, to make the stream flow in its old bed, Grág. ii. 281. 2. to fell or slay, in battle, Eg. 80, 296, 495; Bróðir felldi Brján, Nj. 275; fella e-n frá landi, to slay or dethrone a king; hann hafði fellt hinn helga Ólaf konung frá landi, Orkn. 82; var felldr frá landi Haraldr Gráfeldr, H. Graycloak was slain, Fær. 38; síðan felldu þeir frá landi Hákon bróður minn, Fms. viii. 241, v. l.; fella her, val, etc., to make havoc, slaughter, (val-fall, strages), Lex. Poët. β. to lose sheep or cattle from cold or hunger (v. fellir); var vetr mikill ok felldu menn mjök fé sitt, Sturl. iii. 297. II. to make to cease, abolish; hann felldi blót ok blótdrykkjur, Fms. x. 393; f. niðr, to drop, put an end to, abandon; var hans villa svá niðr felld, Anecd. 98; þat felldi hann allt niðr, Fms. vii. 158; ef þú fellir niðr (gives up) þann átrúnað, ii. 88: to drop a prosecution, a law term, at konungr mundi þetta mál ekki niðr fella, vii. 127 (cp. niðr-fall at sökum); fella ræðu sína, to close one's speech, ix. 331; þar skal niðr f. þrjá-tigi nátta, there shall [they] let drop thirty nights, i.e. thirty nights shall not be counted, Rb. 57; fella boð, f. herör, to drop the message, not let the arrow pass, N. G. L. i. 55, Gþl. 83 (vide boð, p. 71); fella skjót, to fail in supplying a vehicle, K. Á. 22. 2. to lower, diminish; fella rétt manns, fella konungs sakar-eyri, Gþl. 185; hann skal fella hálfri mörk, [they] shall lower it, i.e. the value shall be lowered by half a mark, Grág. ii. 180. 3. the phrases, fella heitstrenging (eið) á sik, to bring down on one's head the curse for a breach of faith (vow, oath, etc.), Hrafn. 8. 4. fella hold af, to starve so that the flesh falls away, K. Á. 200, K. Þ. K. 130; hence fella af, absol. ellipt. to become lean, starved; cp. af-feldr: the phrase, f. blótspán, q.v., p. 71; fella dóm, to pass sentence, is mod., borrowed from Germ.
B. [Answering to falla B], to join, fit: I. a joiner's term, to frame, tongue and groove; fella innan kofann allan ok þilja, Bs. i. 194; felld súð, a framed board, wainscot, Fms. vi. (in a verse), hence fellisúð; fella stokk á horn, to put a board on the horns of a savage bull, Eb. 324; eru fastir viðir saman negldir, þó eigi sé vel felldir, the boards are fast when nailed together, they are not tongued and grooved, Skálda 192 (felling); fella stein í skörð, to fit a stone to the crevice, Róm. 247: metaph., fella lok á e-t, to bring to an end, prop. to fit a cover to it, Grág. i. 67: also a blacksmith's term, fella járn, to work iron into bars, Þiðr. 79. II. metaph. in the phrases, fella ást, hug, skilning, etc., til e-s, to turn one's love, mind, etc., towards one; fellim várn skilning til einskis af öllum þeim, Stj. 4; Geirmundr felldi hug til Þuríðar, G. fell in love with Th., Ld. 114; Þórðr bar eigi auðnu til at fellasvá mikla ást til Helgu, sem vera átti, i.e. they did not agree, Sturl. i. 194; fella bæn at e-m, to apply prayer to one, beg of him, Ísl. ii. 481; fella sik við e-t, to fit oneself to a thing; ek hefi byrjað þitt erindi, ok allan mik við fellt, and have done my best, 655 xxxii. 13; felldi Þorkell sik mjök við umræðuna, Th. took a warm part in the debate, Ld. 322; hence such phrases as, fella sig (eigi) við e-t, to take pleasure (or not) in a thing; fella saman orð sín, to make one's words agree, Grág. i. 53: to appropriate, fellir hann með því dalinn sér til vistar, Sd. 137. III. part. felldr, as adj. = fallinn; svá felldr, so fitted, such; með svá felldum máta, in such a way, Rb. 248; vera vel (illa etc.) felldr til e-s, to be well (ill) fitted for a thing, Fms. xi. 76; gamall ok þó ekki til felldr, Bs. i. 472, Fms. iii. 70; Hallgerðr kvað hann sér vel felldan til verkstjóra, H. said he was well fitted to be her steward, Nj. 57, v.l.: neut., þér er ekki fellt (it is not fit for thee) at ganga á greipr mönnum Haralds, Fms. vi. 210; svá lízt oss sem slíkum málum sé vel fellt at svara, such cases are well worth consideration, Ld. 90; ekki héldu þeir vel lög þau nema þat er þeim þótti fellt, they observed not the rules except what seemed them fit, Hkr. i. 169; þeirrar stundar er honum þótti til fellt, the time that seemed him fit, Bs. i. 161: in many compds, geð-felldr, skap-f., hug-f., pleasant, agreeable; hag-felldr, practical; sí-felldr, continuous.
fella, u, f. [Engl. falling], framework, a framed board, Fas. i. 393.
felli-, in compds: I. a falling off; felli-sótt, f. sudden illness, Fær. 190; felli-vetr, m. a hard winter when the cattle die, Sturl. i. 127, Ld. 120. II. a joining, framing; felli-hurð, f. a wainscotted door, Art. (Fr.); felli-kápa, u, f. a plaid, Ld. 274; felli-stokkr, m. a kind of plane Pm. 13, 112, 124; felli-súð, f. a kind of frame or wainscot, opp. to skar-súð.
felling, f. I. a felling, knocking down, Grág. ii. 133. II. a joining, framing, Skálda 192, Fas. i. 229. β. the folds of a garment.
fellir, m. death, esp. of cattle, Ann. 1377, 1380; vide mann-fellir.
fellu-járn, n. wrought iron, Grág. i. 501.
felmta, t, mod. felmtra, að,--en hjartað mitt á flótta fer | felmtrað í brjósti lyptir sér, Snót 128. [fálma] :-- Lat. trepidare, to be in a state of fright and alarm; fari menn stilliliga ok felmti eigi, Fms. vii. 262; sá maðr felmti mjök, Bret. 90; felmtandi maðr, a man who has lost his head, Sks. 383.
FELMTR, m. [fálma], alarm, fear; f. eða flótti, Fms. i. 45, viii. 226. felms-fullr (or felmts-fullr), adj. alarmed, frightened, Fms. i. 217, Orkn. 16, Grett. 124.
felmtr, part. frightened; fara f., Njarð. 370: cp. the phrase, e-m verðr felmt, to be terrified, panic-stricken, Nj. 105, Fms. viii. 189, v.l.
felur, f. pl. a lurking-place; hlaupa í felur, to run and hide oneself.
FEN, n., gen. pl. fenja, dat. fenjum, [Ulf. fani = GREEK; A. S. fenn; Engl. fen; O. H. G. fenna; Dutch venn; a word common to all Teut. idioms] :-- a fen, quagmire, Symb. 26 (of the Pontine marshes); mýrar ok fen, Hkr. iii. 227; fen eðr forað, Gþl. 383; kelda eðr fen, Ld. 204; fórsk þeim seint um fenin, the bogs, Fms. vii. 69; djúpt fen ok breitt fullt af vatni, a deep pool and broad, full of water, vi. 406, vii. 70, Orkn. 444, Eg. 577, 582, 767, Nj. 21, Eb. 326, Þorst. Síðu H. 186.
féna, að, to gain, profit; heldr fénar nú, Fms. vi. 349; fénaði þér nú, i. 167: reflex., Fas. iii. 4.
fénaðr, m. pl. ir, [answers to Lat. pecunia as fé to pecus], sheep, cattle, Nj. 119, Fms. ii. 92, xi. 33, Bárð. 170, Eg. 219, Ísl. ii. 155, Gþl. 119; menn ok f., man and beast, Grág. ii. 164, Fms. i. 266.
fengari, a, m. [Byzant. GREEK], the moon, an GREEK, Edda (Gl.)
fengi-ligr, adj. (fengi-liga, adv.), promising. a good haul, Bs. ii. 133.
feng-lítill, adj. of little value, Sturl. ii. 182, 238, Fms. vi. 367.
FENGR, m., gen. jar, pl. ir, (fengi, n., Fms. vii. 213, xi. 83, Hom. 130), [fá, fanga], a haul, take, of fish, K. Á. 90: gain, booty, Fær. 70, Fms. v. 287, Hkr. ii. 73: a store, supply, Ísl. ii. 138.
fen-grani, a, m. a kind of fish, Edda (Gl.)
feng-samr, adj. making large provision, Nj. 18, Bs. i. 652.
feng-semi, f. being fengsamr, Bs. ii. 88.
feng-sæll, adj. making a good haul, Sturl. i. 77.
fenjóttr, adj. fenny, boggy, Fms. x. 261.
FENNA, t, to be covered with snow (fönn); fennt yfir ofan, Bs. i. 196: impers., fennti fé (acc.), the sheep perished in the snow, Ann. 1380.
FENRIR, m. the monster wolf of heathen mythology, Edda, Vþm., Ls.
FER-, in compds, in fours: fer-elingr, m. four ells long, of a fish, Finnb. 220. fer-falda, að, to make fourfold, Stj. 148. fer-faldr, adj. fourfold, Rb. 334, El. 13, Fas. ii. 215, 343, Sturl. iii. 206, 656 A. 33. fer-fætingr, m. a quadruped, 656 C. 8. fer-fættr, adj. four-footed, Stj. 56, Sks. 628, Fas. iii. 272, N. G. L. i. 82; fjór-f., id., Sks. 628 B. fer-hyrndr, part. four-cornered, square, Stj. 57, 171, 205, Al. 109. fer-hyrningr, n. a square. fer-menningr, m. a fourth cousin, vide fjór-menningr. fer-nættingr, m. a period of four nights, K. Á. 182. fer-skepta, u, f. a stuff with fourfold warp, Vm. 52, 93, 115, Am. 50, 90, Jm. 9. fer-skeyta, tt, to square, 415. 18. fer-skeyttr, part. 'four-sheeted,' square, Edda, 623. 24: mathem., ferskeytt tala, a square number, Alg. 366; ferskeytt vísa, a quatrain, like the common ballad metre, as in the ditty -- yrkja kvæði ólán bjó | eptir flestra sögu | en gaman er að geta þó | gert ferskeytta bögu. fer-skiptr, part. divided into four parts, Stj. 148, v.l. fer-strendr, adj. four-edged, Eg. 285, Sturl. ii. 134, Magn. 450. fer-söngr, m. a quartett, Bb. 2. 11. fer-tugandi, fer-tugasti, adj. fortieth, Fms. x. 73, v.l. fertug-faldr, adj. fortyfold, Stj. 147. fer-tugr (-tögr), adj. forty years old, Stj. 624, N. G. L. i. 106, Fms. iii. 26 :-- measuring forty (ells, fathoms, etc.). Fas. i. 298, Stj. 563; fertug drápa, a poem of forty verses, Fms. iii. 93; f. at rúma-tali. numbering forty 'rooms,' Fb. ii. 277. fer-ærðr, adj. four-oared, Ísl. ii. 74. fer-æringr, m. a four-oared boat. fer-ærr, adj. four years old, Dipl. ii. 16.
FERÐ, f. (farðir, pl. exploits, Haustl.), travel, journey, Fms. i. 3, iv. 3, Nj. 7, Ísl. ii. 126, Ann. 1242, Sturl. iii. 38, Ld. 96, Dipl. v. 18; ekki verða allar ferðir til fjár (a saying); um-f., a round, circuit; vel-f., welfare. COMPDS: ferða-bók, f. a book of travels, Dipl. v. 18. ferða-lag, n. travelling, Þórð. 64. ferða-maðr, m. a traveller, Stj. 400. Sturl. i. 89. ferðar-broddr, m. the van, Fms. viii. 400, Fas. ii. 178, Ld. 96. ferðar-leyfi, n. leave to travel, Stj. 406. ferðar-mót, n. a meeting, Hkr. ii. 194: ferð is very freq. in compds, whereas för (q.v.) is more obsolete. II. á-ferð, the texture of cloth.
ferðask, að, dep. to travel, 655 xxxii. 20, Sturl. i. 24, Fms. ii. 136, Ísl. ii. 359.
ferð-búinn, part. (ferðar-búinn, Fms. vii. 3, Boll. 356, Finnb. 248), boun, i.e. ready, for a journey, Þórð. 69, Boll. 356.
ferð-lúinn, adj. weary from travelling, Bárð. 181.
ferð-ugr, adj. [borrowed from Germ. fertig], well-doing; vin sæl ok vel ferðug, Bs. i. 264: fit, belgir með ferðugum skinnum, Vm. 177.
fergin, n., botan. veronica, Hjalt.
fergir, m. [farg], poët, an oppressor, enemy, Lex. Poët.
FERILL, m., dat. ferli, a track, trace, Eg. 579, Gþl. 448; kross-f., Pass. 11. 3; lífs-f., the course of life; blóð-f., q.v. β. the phrase, vera á ferli, to be on one's legs, rise, be out of bed, Nj. 55, Grett. 145 (Ed. felli); vera snemma á ferli, to rise early. II. of persons, a traveller, esp. in pl. and in the compds, Róm-ferlar, pilgrims to Rome; veg-ferill, q.v., a way-farer.
ferja, u, f. a ferry, Bs. i. 355, D. I. i. 319, 320, Ld. 56, 324. COMPDS: ferju-ár, f. a ferryman's oar, Sturl. ii. 70. ferju-búi, a, m. one who lives near a ferry, Grág. ii. 267. ferju-hald, n. charge of a ferry, Grág. ii. 266. ferju-karl, n. a ferry carle, ferryman, Sæm. 62. ferju-land, n. land belonging to a ferry, D. I. i. 319. ferju-maðr, m. a ferryman, Vm. 16: the inmate of a ferry-house, Sd. 226. ferju-máldagi, a, m. a ferry contract, D. I. i. 320. ferju-skattr, m. a ferry-toll, Þiðr. ferju-skip, n. a ferry-boat, Bs. i. 354. ferju-smíði, n. building a ferry, Þórð. 62. ferju-staðr, m. a ferry place, Vm. 15. ferju-stútr, m. the post to which a ferry-boat is fastened, Fbr. ferju-tollr, m. a ferry-toll, Þiðr.
ferja, old form farði, Fms. vi. (in a verse), Vellekla; pl. förðu, Grág. i. 274; part. farðr, K. Þ. K. 24, Blas. 5, Grág. ii. 267; acc. förðan, i. 273 (Kb., Ed. Arna-Magn. færðan wrongly); pres. ferr, Grág. i. 272; imperat. fer, Hbl. 3; mod. pret. ferjaði, Fms. v. 182, K. Á. 12: [Engl. ferry, cp. Germ. färge] :-- to transport, carry by sea, and esp. to ferry over a river or strait; ferja e-n af landi, to carry one abroad, Grág. i. 145; eigi skal þá ferja yfir vötn eðr reiða, K. Þ. K. 82; ferja e-n aptr, to carry one back, 24: as a law phrase, ú-ferjandi, outlawed, Germ. vogelfrei, Grág., Nj. passim.
fer-liga, adv. monstrously, Lv. 78, Rd. 273, Karl. 476, Stj. 3, Bs. i. 349. The syllable fer- in this and the four following words denotes anything monstrous, and seems akin to firn and firin, q.v.
ferlig-leikr, m. abnormity, monstrosity, Barl.
fer-ligr, adj. [cp. Scot. ferlie], monstrous, Fms. iv. 175, vii. 156, 162, Nj. 185, Orkn. 218, Bs. i. 802, Fas. i. 194: metaph. monstrous, Orkn. 164, Ld. 86, Hom. 115, Fms. v. 150.
fer-líkan, n., prop. a monstrous shape: medic. an abnormity, monster, Fas. iii. 654, Bs. ii. 33.
fer-líki, n. = ferlíkan, Fas. i. 244, Al. 95, Greg. 52, Barl. 87, Karl. 157.
ferma, d, [farmr], to load, Ld. 32, 86, Sturl. iii. 33. II. [Lat. firmare is from a different root], eccl. to confirm, K. Á. 148, N. G. L. i. 350.
fermi-dregill, m. a ribbon worn at confirmation, N. G. L. i. 16.
ferming, f. confirmation, K. Á. 20.
fern, adj. distrib. esp. in pl. = Lat. quaterni, in sets of four, Fb. i. 521, Nj. 150, K. Þ. K. 86, Grág. i. 4; vide einn.
FERSKR, adj. [O. H. G. frisc; Germ. fersch; Engl. fresh], fresh, of food, meat, fish, fruit, etc.; ferskr fiskr, N. G. L. iii. 193; fersk grös, fresh herbs, Bs. i. 258; fersk lykt, a fresh smell, Clar. 85; ferskar gjafir, Stj. 109: scarcely used in a metaph. sense as in Engl.
FESTA, t, [fastr], to fasten; lím er festir allart vegginn, Rb. 390. 2. to fasten with a cord, to fasten a thing afloat; festa skip, to make a ship fast, moor it, Eg. 161, Fms. vii. 314; þeir festu sik aptr við lyptingina, they made the ship fast, ii. 327; festa hval, Grág. ii. 337; festa við, of drift-timber, id. β. to hang up; festa út til þerris, to hang out for drying, Ld. 290; ef maðr festir upp vápn sitt þar er sjálft fellr ofan, Grág. ii. 65; festa á gálga, to hang on the gallows, Am. 55, Hðm. 22, Fms. i. 89; festa upp, to hang up, Nj. 9, Fær. 188, Fms. vi. 273, ix. 410; festa í stagl, to make fast to the rack, 656 C. 38; cp. stagl-festa, 623. 51. II. metaph. in many phrases; festa trúnað, to fix one's faith on, to believe in, Eg. 59, Fms. i. 100; festa yndi, to feel happy in a place, 135; festa hug við e-t, to fix the mind upon a thing, hence hug-fastr; festa bygð, stað, to fix one's abode (stað-fastr, steadfast); festa ráð, to make one's mind up, iv. 149; festa e-t í minni, to fix in the memory, Edda (pref.), Fms. iv. 116, hence minnis-fast; also absol., festa kvæði, to fix a poem in the memory, learn it by heart; Síðan orti Egill alla drápuna, ok hafði fest, svá at hann mátti kveða um morguninn, Eg. 421. 2. in law phrases, to settle, stipulate; festa mál, sáttmál, to make a settled agreement, Eg. 34, Fms. x. 355; festa grið, to make a truce, Grág. ii. 194; festa kaup, verð, to wake a bargain, 399; festa fé, to give bail, Gþl. 482, N. G. L. i. 23, Fms. vii. 290; festa eið, to pledge oneself to take an oath, Gþl. 539; festa járn, to pledge oneself to the ordeal of red-hot iron, Fms. vii. 230; festa dóm e-s, or f. e-m dóm, iv. 227, vii. 311, Hkr. i. 168, N. G. L. i. 23; festa eindæmi, q.v., Sturl. ii. 22; festa e-t í dóm e-s, id., Fms. vii. 302; festa e-t á dóm e-s, id., iv. 327; festa lög fyrir e-t (= lög-festa), to claim a thing as one's lawful property, and thus forbid another any use of it, K. Á. 184, N. G. L. i. 154, Gþl. 333, Jb. 151-249 (passim), cp. Vídal. Skýr. s.v. festa: absol. to pledge oneself, Eysteinn konungr festi at gjalda hálfan fimta tög marka gulls, Fms. vii. 290. β. to bind in wedlock; Ásgrímr festi Helga dóttur sína, Asgrim (the father) bound his daughter in wedlock to Helgi (dat.), betrothed her to him, Nj. 40; létu þeir nú sem fyrr, at hón festi sik sjálf, she should bind herself, 49: also of the bridegroom, the bride in acc. as the bargain stipulated, festi Þorvaldr Hallgerði, 17; nú festir maðr sér konu, N. G. L. i. 350, Glúm. 351, cp, Grág. F. Þ. passim. III. impers. in a pass. sense, to cleave, stick fast to; spjótið (acc.) festi í skildinum, Nj. 43, 262; kemr í skjöldinn svá at festi, 70; rekr hann (acc.) ofan á vaðit ok festi þar á steini, stuck fast on a stone, of a thing floating, 108; við eðr hval festir í vatns-bökkum, timber or whales aground in the shoals, Grág. ii. 355; ef við rekr at ám ofan, ok festir í eyrum, and sticks on the gravel banks, id.; nema festi í miðju vatninu, id.; eld festir, the fire catches, takes hold, Fms. i. 128. β. medic., bein (acc.) festir, a bone joins (after a fracture); fót festir, the leg grows firm, Bs. i. 743, cp. Eb. 316 and Bs. 5. 424. IV. reflex. to grow to, stick fast to; nafnið festisk við hann, Ld. 52, Fas. i. 86; ryðr festisk, rust sticks to it, it grows rusty, 519; festask í landi, ríki, absol. to get a fast footing in the land, Fms. i. 32, xi. 343: the milit. phrase, bardagi, orrosta festisk, the battle closes up fast, when all the ranks are engaged, Sturl. iii. 63, Fms. ii. 313.
festa, u, f. a bail, pledge; svardagi ok f., Nj. 164, 240, Fms. iv. 268, 285, ix. 432, Eg. 227, Js. 40. COMPD: festu-maðr, m. a bail, surety, Fms. vii. 39.
festi-band, n. a cord, string, Sks. 627 B.
festi-liga, adv. firmly, Eg. 711, Bs. Laur. S.
festing, f. a fixing, fastening, Gþl. 462; festingar-hvalr, m. a whale driven ashore and secured, Jb. 320. 2. the firmament, Stj. 12, Fas. iii. 664; festingar-himin, m. id., Rb. 78, 110, Fas. l.c., 655 xvii. 3. = festar, betrothals (rare), K. Á. 112, Jb. 131, Gþl. 236; festingar-fé, n. = festarfé, Stj. 468; festingar-stefna, u, f. a betrothal-meeting, N. G. L. i. 382; festingar-váttr, m. = festarváttr, Jb. 162 A.
festív-ligr, adj. (-liga, adv.), festive (Lat. word), Bs. i. 791, Stj. 51.
festr (mod. festi), f., dat. and acc. festi, gen. festar, pl. festar :-- prop. that by which a thing is fastened, a rope, cord, Grett. ch. 68, 69, vide Guðm. S. ch. 54, Bs. ii. 111, Fms. ix. 3, 219, Eg. 324, Sks. 419, Ísl. ii. 49 :-- the cable to moor a ship to the shore, Eg. 195, Jb. 314, 319, Grág. ii. 354; cp. skut-festar, land-f., stafn-f., bjarg-f. :-- a trap (rare), Hrafn. 27. COMPDS: festar-auga, n. the loop or eye at the end of a rope, Grett. 141, Fas. ii. 369. festar-garmr (and -hundr), m. nickname of a sailor, Ld. festar-hald, n. holding the rope, Grett. 96, 141. festar-hæll, m. a fastening pin, put in the eye of the rope to secure it, Edda 20, Grág. i. 150, Grett. 141. festar-lauss, adj. without a festr, Vm. 29, 56. festar-stúfr, m. the stump of a rope, a rope's end, Grág. ii. 361. festar-vörðr, m. watcher of the moorings, Jb. 407: a chain, gull-f., silfr-f.; ketil-f., a kettle-chain, whereon to hang the kettle in cooking, = hadda. II. metaph. and as a law phrase, bail; festar-penningr, m. a pledge, bail, Fms. x. 199, Stj. Gen. xxxviii. 17, Fas. iii. 548. III. esp. in pl. festar, betrothals; respecting this matter see the first eight chapters of the Festa-þáttr, in Grág. i. 305-319, and the Sagas passim, Ld. ch. 9, 23, 34, 43, 68, Nj. ch. 9, 13, 33, Gunnl. S. ch. 4, Band. 3, Lv. ch. 12, Hænsa Þ. ch. 11, Harð. S. ch. 3, Sturl. passim; festar fara fram, the betrothal is performed, Fb. ii. 196, Ld. 92, 186; sitja í festum is said of a bride between betrothal and wedding, Nj. 4. COMPDS: festar-fé, n. a dowry, Fms. x. 284, Stj. 468. 1 Sam. xviii. 25. festar-gjöf, f. id., D. N. festar-gull, n. a bridal ring, D. N. (does not occur in old writers). festar-kona, u, f. a betrothed woman, = Germ. braut, viz. from the betrothal to the wedding, Ísl. ii. 217. Fms. ii. 9, Grág. i. 355. festar-maðr, m. a betrothed man, Grág. i. 355, Gþl. 212. festar-mál, n. pl. betrothal, affiance, Lv. 33, Fms. vi. 395, x. 393. festar-mær (mod. festar-mey), f. a betrothed maid, = festarkona, Fms. iv. 164, v. 33, Þórð. 67, Fas. i. 412. festar-orð, n. = festarmál, Mar. festar-váttr, m. a witness at betrothals, Grág. i. 335. festar-öl, n. betrothal-ale, Fas. iii. 62. festa-váttorð and festar-vætti, n. a witness or evidence to a betrothal, Grág. i. 313, 330. Festa-þáttr, m. the section in the Icelandic law treating of betrothal, Grág. l.c.
FET, n. [Swed. fjät = a track; it answers to Lat. p&e-short;d-is, fótr to Gr. GREEK] :-- a pace, step; ganga, stíga, feti framar, to go a step forward, Lv. 59, Skm. 40; ekki fet, not a step; hann gékk fram þrjú fet, Karl. 438; ganga níu fet, Vsp. 56; ok bar níu fet, Fms. i. 129; Jón gékk fet frá kirkjunni, ok féll þá niðr, Sturl. ii. 119; ganga, fara fullum fetum, to go at full pace, Fms. iv. 299, also used metaph. to proceed in one's own course; með linlegum fetum, with slow steps, Sks. 629; fetum (dat.) as adv. at a pace, Akv. 13. 2. as a measure, a foot, and so in mod. usage, three palm breadths make a 'fet,' Hb. 732. 5; a wall five 'fet' thick, Grág. ii. 262; 'fet' is called a subdivision of 'passus,' Rb. 482; a tombstone fourteen 'fet' long, Hkr. i. 122; it may, however, mean a pace in Korm. 86, K. Þ. K. 98, and Karl. 396.
feta, in old writers strong, pret. fat, pl. fátu; in mod. usage weak, fetaði, and so in paper MSS., Fas. iii. 492; fötuðu, Bs. i. 291, is undoubtedly an error for fátu: I. to step, with the notion to find one's way, of one walking in a fog or darkness, α. act. with acc.; feta braut, Eb. 208 (in a verse); feta leið (acc.), Grág. ii. 44; feta veg sinn, Bs. l.c.; menn fátu trautt leið sína í sumum stöðum, Ann. 1300, cp. Bs. i. 804. β. absol., feta burt ór völundar húsi, to find the way out of a labyrinth, Lil. 91; en svá fjarri ferr at ek feta (subj.) þangat, Fas. ii. 284; blindr ok fat eigi til dyranna, Orkn. 192; var ok svá at hann fat af því heim, Grett. 46 new Ed.; fátu þeir eigi heim, Fb. i. 97; ætlaði at hann mundi feta til síðarr, Landn. 146; ok fátu hvergi, and could not find the way, Fas. iii. 401. II.
as an auxiliary verb with an infin.; hve ek yrkja fat, how I did make my poem, Höfuðl. 19; hve ek þylja fat, how I did speak, 3; faztú at árna, thou didst earn, Sighvat; ek fet smíða, I do (can) work, Fms. vi. 170; hann fat gerða, he did gird, Fagrsk. 48; ek fat kjósa, I did choose, Edda 229 (App.); ek fet inna, I do record, Rekst. 29, v.l.; this use, however, although freq. in the poets of the 10th century, became obsolete, and is never met with in prose. β. in mod. usage, to step, esp. in the phrase, feta í fótspor e-s, to step in one's foot-prints; þó eg feginn feta vildi fótspor þín, Pass. 30. 10.
feti, a, m. a stepper, pacer, in compds, há-feti, létt-feti, mál-feti, a high-stepper, light-stepper, etc., poët. names of a race-horse.
feti, a, m. [fete, Ivar Aasen], the blade of an axe, Nj. 27, 209. 2. a strand in the thread of the warp.
fetill, m., dat. fetli, pl. fetlar; an older dat. form fatli (cp. katli) seems to be left in the phrase, bera hönd í fatla (qs. fatli), to carry the arm in a sling: [Germ. fessel] :-- the strap by which a bag is hung on the shoulder, N. G. L. i. 349: the strap or belt of a shield or sword (skjaldar-fetill, sverds-f., Gr. GREEK), umgörð ok fetlar, Fas. i. 414, El. 22, 33, Edda 123, N. G. L. ii. 422; hence the sword is in poetry called fetil-stingi, a, m. a 'belt-pin,' etc. fetla-byrðr, f. a burthen carried by straps, N. G. L. i. 143.
fet-mál, n. a measured step, pace.
fetta, tt, [fattr], to bend back; fetta fingr, to bend the fingers back; fetta fingr úti e-t, to criticise (unfairly); vide fingr.
fettr, adj. slender, = fattr.
fettur, f. pl. mimics, in the phrase, fettur og brettur.
FEYJA, ð, in mod. usage inserting g, feygja, [cp. fúinn], to let decay, go to ruin; hann feyr (mod. feygir) hús niðr fyrir óræktar sakir, he lets the house decay, Gþl. 332.
FEYKJA, t, [fjúka], to blow, drive away, with dat., Ps. i. 4, Rd. 272: absol., Fas. ii. 238: metaph., feykja at e-m, to rush at one, Al. 40; hann feykir (rushes) inn í húsit sem kólfi skyti, Fms. vii. 342.
feyra, u, f. mites in cheese, etc.; feyrðr, part. mity.
feyskinn, adj. [fauskr], rotten, esp. of timber.
FIÐLA, u, f. [A. S. fidele; Germ. fiedel], a fiddle, Fms. vii. 97, xi. 353 (in a verse); fiðlu-sláttr, playing on a fiddle, Hom. 106.
fiðlari, a, m. a fiddler, Hkr. i. 30.
fiðra, að, to touch or tickle with a feather; fiðringr, m. the effect of being tickled; fiðraðr, part. feathered, of arrows, Fas. ii. 173.
FIÐRI, mod. fiðr, n. feathers (vide fjöðr), Edda 46, Stj. 83, Fms. vi. 85 (in a verse); sængr-f., the feathers of a bed; álptar-f., swan feathers; gæsar-f., goose feathers; again, a quill is fjöðr.
fiðrildi, n. a butterfly, vide fífrildi.
fiðr-varinn, part. wearing feathers, of a bird, Fas. i. 477 (in a verse).
fika, að, in the phrase, fika sig upp, to climb nimbly as a spider.
fikta, að, to fumble, grope with a thing, as a child, (mod.)
fila, u, f. [vide fjöl], a deal, thin board, N. G. L. i. 75.
FILLA, u, f. the greasy fat flesh, e.g. of a halibut; esp. the thick film of the head, in vanga-filla, kinn-f., haus-f., hnakka-f.
filungr, m. one who cuts deals, N. G. L. i. 101, Gpl. 80. II. a bird, procellaria maxima.
fimask, að, dep. to hasten, Karl. 382, (rare.)
FIMBUL-, [cp. Germ. fimmel = an iron wedge; Bohem. fimol; Swed. fimmel-stång = the handle of a sledge-hammer; in Icel. obsolete, and only used in four or five compds in old poetry], mighty, great, viz. fimbul-fambi, a, m. a mighty fool, Hm. 103; fimbul-ljóð, n. pl. mighty songs, Hm. 141; fimbul-týr, m. the mighty god, great helper, Vsp. 59; fimbul-vetr, m. the great and awful winter preceding the end of the world, Vþm. 44; fimbul-þul, f. the roaring of a river, Gm. 27, Edda (Gl.); fimbul-þulr, m. the great wise man, Hm. 143.
fimi, mod. fimni, f. nimbleness; vide vápn-fimi.
fim-leikr (-leiki), m. nimbleness, agility, Fms. ii. 5, 170, vi. 5, 225. fimleika-maðr, m. a nimble man, Ísl. ii. 191.
fim-liga, adv. (-ligr, adj.), nimbly, Fms. ii. 268, Bær. 19.
FIMM, a cardinal numb. [Lat. quinque; Gr. GREEK; Goth. fimf; A. S. fif; Engl. five; Germ. fünf; Swed.-Dan. fem] :-- five, passim; fimm sinnum, five times, passim. COMPDS: fimm-deila, u, f. the fifth part, Ám. 111. fimm-deila, d, to divide into five shares, Ám. 84. fimm-faldr, adj. fivefold, Sks. 416. fimm-nættungr, m. a law phrase, a summons with five nights' notice, N. G. L. i. 124, K. Á. 182, v.l. fimm-tíu, indecl., old fimm-tigir, m. pl. fifty. fimm-tugandi, mod. fimm-tugasti, the fiftieth, 686 C. 1, Stj. 110, Orkn. 360, Greg. 73. fimm-tögr or fimm-tugr, adj. fifty years old, Fms. xi. 75 :-- measuring fifty (ells, fathoms, or the like), cp. áttræðr.
fimmta, að, to summon (v. fimt), Gþl. 423.
fimm-tán, a cardinal numb. fifteen, passim, fimmtán-sessa, u, f. a ship with fifteen seats, Hkr. i. 215.
fimm-tándi, an ordinal numb, the fifteenth, passim.
fimmti, an ordinal numb, the fifth, passim. fimmti-dagr, mod. fimtu-dagr, m. the fifth day, Thursday (vide dagr), 415. 8, Bs. i. 237, Rb. 112, Fms. v. 97; Nj. 274.
fimmtungr, m. the fifth part, Eg. 266, Fms. i. 23, Rb. 136, N. G. L. i. 79, Gþl. 283.
FIMR, adj. nimble, agile, in bodily exercise; fimr við leika, Fms. ii. 91; fimr ok hverjum manni görvari at sér um alla hluti, viii. 343; sterkr ok fimr, Hkr. i. 290; fimr ok skjótr, Fms. x. 314; fimr í orrostum, ii. 106 :-- neut. as adv. dexterously, speedily, bændum fór eigi fimt at reka flóttann, viii. 407; nú lát við fimt at leita duranna, Hom. 120; víg-fimr, skilled in fight; orð-fimr, mál-fimr, quick of tongue, eloquent: the prop. noun Fima-fengr prob. means nimble-fingered, Ls.
FIMT or fimmt, f. a number of five: fimtar-tala, u, f. a set of five or multiple of five (as fifteen, fifty, etc.), Bs. i. 190. 2. [Swed. femt = a kind of court], a law phrase, a summoning before a court with a notice of five days: a standing phrase in the Norse law, so that the verb fimta means to summon: so, fimtar-grið, n. pl. a truce during a fimt, N. G. L. i. 342, 351; fimmtar-nafn, n. a citation with a fimt's notice, 86; fimmtar-stefna, u, f. a citation before a court with a fimt's notice, K. Á. 184: the phrase gera e-m fimt simply means to summon, N. G. L. i. 346, passim; one fimt is the shortest notice for summoning, five fimts the longest, -- fimm fimtum hit lengsta, ef hann veit nær þing skal vera, 21 :-- the law provides that no summoning shall take place on Tuesday, because in that case the court-day would fall on Sunday, the day of summoning not being counted, N. G. L., Jb., and K. Á. passim. -- This law term is very curious, and seems to be a remnant of the old heathen division of time into fimts (pentads), each month consisting of six such weeks; the old heathen year would then have consisted of seventy-two fimts, a holy number, as composed of 2 × 36 and 6 × 12. With the introduction of the names of the planetary days (vide dagr) and the Christian week, the old fimt only remained in law and common sayings; thus in Hm. 73, -- 'there are many turns of the weather in five days (viz. a fimt), but more in a month,' which would be unintelligible unless we bear in mind that a fimt just answered to our week; or verse 50, -- 'among bad friends love flames high for five days, but is slaked when the sixth comes;' in a few cases, esp. in ecclesiastical law, sjaund (hebdomad) is substituted for the older fimt, N. G. L. passim; it is curious that in Icel. law (Grág.) the fimt scarcely occurs, as in Icel. the modern week seems to have superseded the old at an early time. COMPDS: Fimtar-dómr, m. the Fifth High Court in the Icel. Commonwealth, vide dómr, Grág. Þ. Þ., etc.; the form of the word is irregular, as it means the Fifth Court (added to the four Quarter Courts) = dómr hinn fimmti, as it is also called in Grág. Þ. Þ. ch. 24 sqq.; the old Scandin. law term fimt seems to have floated before the mind of the founders, as fimtar-dómr etymologically answers to Swed. femt, i.e. a court before which one has to appear a 'fimt' from the citation. Fimtardóms-eiðr, m. the oath to be taken in the Fifth Court, Grág. Þ. Þ. ch. 26. 27, Nj. 241; in Sturl. ii. 128 used of an oath worded as the oath in the Fifth Court. Fimtardóms-lög, n. pl. the institution of F., Íb. 13, Nj. 166. Fimtardóms-mal, n. an action before the Fifth Court, Nj. 231. Fimtardoms-stefna, u, f. a citation before the Fifth Court, Nj. 168. Fimtardóms-sök, f. a case to be brought before the Fifth Court, Grág. i. 360, Nj. 244. fimtar-þing, n. a (Norse) meeting called so, Js. 41.
FINGR, m., gen. fingrar, mod. fingrs; dat. fingri; pl. fingr; a neut. fingr occurs in O. H. L. 73, 74, which gender is still found in Swed. dialects; the acc. pl. is in conversation used as fem., an Icel. says allar fingr, not alla fingr: [Goth. figgrs; A. S. finger, etc.; whereas Lat. digitus and Gr. GREEK etymologically answer to Icel. tá, Engl. toe, Germ. zehe, a finger of the foot] :-- a finger, Grág. i. 498, Hkr. ii. 380, 384, Magn. 518, passim: the names of the fingers -- þumal-fingr, the thumb; vísi-f., the index finger, also called sleiki-f., lick-finger; langa-töng, long-prong; græði-f., leech-finger, also, but rarely, called baug-f., digitus annuli; litli-f., the little finger. Sayings or phrases :-- playing with one's fingers is a mark of joy or happiness -- leika fingrum (Rm. 24), or leika við fingr sér (sína), Fms. iv. 167, 172, vii. 172, Orkn. 324, mod. leika við hvern sinn fingr; also spila fingra, id., Fbr. 198; vita e-ð upp á sinar tíu fingr, to know a thing on one's ten fingers, i.e. have at one's fingers' ends; fetta fingr útí e-t, to find fault with; rétta e-m fingr, digito monstrare, Grett. 117; sjá ekki fingra sinna skil, not to be able to distinguish one's fingers, of blindness, Bs. i. 118: other phrases are rare and of foreign origin, e.g. sjá í gegnum fingr við e-n, to shut one's eyes to a thing, etc.; fingr digrir, thick fingers, of a clown, Rm. 8; but mjó-fingraðr, taper-fingered, epithet of a lady, 36; fingra-mjúkr, nimble-fingered; fingrar-þykkr, a finger thick, Al. 165; fingrar gómr, a finger's end, Fs. 62; fingra staðr, the print of the fingers, Symb. 59; fingrar breidd, a finger's breadth. In the Norse law (N. G. L. i. 172) the fingers are taxed, from the thumb at twelve ounces, to the little finger at one ounce -- not so in the curious lawsuit recorded in Sturl. i. ch. 18-27. Also a measure, a finger's breadth, Nj. 27, cp. MS. 732. 5: arithm. any number under ten, Alg. 362: botan., skolla-fingr, a kind of fern, lycopodium. fingra-járn, n. a 'finger-iron,' a thimble (?), Dipl. v. 18. fingr-hæð, f. a finger's height, as measure.
fingr-björg, f. [Swed. finger-borg], a 'finger-shield,' a thimble.
fingr-brjótr, m. a 'finger-breaker,' a false move in chess, but uncertain which, Fms. iv. 366.
fingr-gull, n. a 'finger-gold', a ring, Nj. 16, Boll. 356, Bs. i. 641, Fms. iv. 130, Worsaae 243-246, 381-383, 433 sqq.
fingr-höggva, hjó, to hew one's finger off, Ann. 1342.
fingrungr, m. a finger-ring, Stj. 191.
FINNA, pret. fann, 2nd pers. fannt, mod. fanst; pl. fundu; pres. finn and finnr; in old MSS. and poetry freq. fiðr, Hm. 23, but finnr 63; pret. subj. fynda; part. fundinn; sup. fundit; the forms funnu and funnit may be found in MSS., but were probably never so pronounced; for even in Haustl. hund and fundu rhyme together; with the neg. suff. fannka, Hm. 38: [Ulf. finþan; A. S. findan; Engl. find; Germ. finden; Swed. finna; Dan. finde] :-- to find; Finnar kómu aptr ok höfðu fundit hlutinn, Landn. 174; hann leitar ok fiðr, Ísl. ii. 321; Knútr hinn Fundni, Canute the Foundling, Fms. i. 112; hann herjaði á Ísland ok fann þar jarðhús mikit, Landn. 32; fundu þeir Hjörleif dauðan, 35; þar fundusk undir bein, Ld. 328. 2. to meet one; hversu opt hann fyndi smala-mann Þórðar, Ld. 138; ok vildi eigi finna Hákon konung, Fms. x. 3. β. to visit; en þó gakk þú at finna konung, Nj. 7; veiztu ef þú vin átt ... far þú at finna opt, Hm. 120. 3. to find out, invent, discover: Þorsteinn er fann sumar-auka, Landn. 131, Ld. 12; Nói fann vín at göra, Al. 64, Stj. 191; rúnar munt þú finna, Hm. 143: hann fann margar listir, þær sem áðr höfðu eigi fundnar verit, Edda (pref.) β. to discover a country; leita lands þess er Hrafna-Flóki hafði fundit, Fms. i. 238: þá er Ísland fannsk ok bygðisk, Landn. 24; þá rak vestr í haf ok fundu þar land mikit, 26; land þat er kallat er Grænaland fannsk ok bygðisk af Íslandi, Íb. 9; í þann tíma fannsk Ísland, Eg. 15. γ. metaph. finna e-n at e-u, a law phrase, to bring a charge home to one, Fms. xi. 75; hence also, vera fundinn að e-n, to be guilty of a thing; vera ekki at því fundinn, to be not guilty of a thing; cp. the Engl. to 'find' guilty. II. metaph. 1. to find, perceive, notice, feel; þú fannt at ek lauss lifi, Fm. 8; Gunnhildr finnr þat, Nj. 9; fundu þeir þá brátt, at þangat var skotið öllum málum, Eb. 330; hitki hann fiðr þótt þen um hann fár lesi, Hm. 23; þá þat finnr er at þingi kemr, 24, 63; þeir fundu eigi fyrr en fjölmenni dreif at þeim, Fms. i. 136, Nj. 79. β. impers. fann þat á, it could be perceived, Eg. 51; fann þó mjök á Dofra, er þeir skildu, i.e. D. felt much at their parting, Fms. x. 175; fann litt á honum, hvárt honum þótti vel eðr illa, it was little to be seen, whether ..., Eb. 42. γ. finna til, to feel hurt, feel a sore pang, is a freq. mod. phrase, but rarely occurs in old writers: finnr þú nökkut til hverr fjándskapr, etc., Anal. 175; en Aldrían fann ekkí til þessa sjálfr, áðr einn riddari tók brandinn af honum, Þiðr. 358; hence tilfinning, feeling. 2. to find, bring forward; finna e-t til, in support of a charge; ok finna þat til foráttu, at ..., Nj. 15; hvat finnr þú helzt til þess, how dost thou make that out? 49; hann fann þó þat til, at ..., Fms. vii. 258; Eyólfr fann þat til, at ..., Nj. 244; hvat finnr þú til þess, what givest thou as the reason? Eb. 184; finna e-t við, to make objection to; hvártz hinn fiðr við, at hann sé eigi þar í þingi, Grág, i. 22; þá fundu þeir þat við, um gjaforð þetta, Fms. x. 87, v.l. 3. as a law phrase, to find money, to pay, lay out; hann skal eigi finna meira af fé því, en kaupa leg, Grág. i. 207; allra aura þeirra er úmaginn skal finna með sér, 206; ok slíka aura f. honum, ii. 210; á hann enga heimting til þess er hann fann við, Jb. 421 (MS.); ef maðr selr úmaga til frafærslu ok finnr fé með, Grág. i. 266; þeim þræli er hann hefir fulla verðaura fyrir fundit, 358; hence in the old oath, ek hefka fé boðit í dóm þenna, hefka ek fundit, ok monka finna, hvárki til laga né úlaga (where bjóða and finna are opposed, i.e. bjóða to offer, finna to pay actually], 75: hence is derived the law phrase, at finna sjálfan sik fyrir, to pay with one's self, according to the law maxim, that 'he that cannot pay with his purse shall pay with his body,' used metaph. to pay dear, to feel sorely; kvað makligt at hann fyndi sik fyrir, Sturl. iii. 213, Eb. 154; skaltú sjálfan þik fyrir finna, Fms. iii. 110, xi. 256, Þorst. Síðu H. 9; the pun in Anal. 177 is a mere play of words. 4. finna at e-u, to censure, Fbr. 112, Edda (pref.), very freq. in mod. usage, hence að-finnsla and að-fyndni, censure; nearly akin is the phrase, þat eitt finn ek Gunnlaugi, at mér þykir hann vera úráðinn, that is the only fault I find with Gunlaug, Ísl. ii. 217; ef nokkut væri þat er at mætti finna, if there was anything to blame, Sks. 69 new Ed. III. reflex., 1. recipr. to meet with one another, Fms. i. 19, Nj. 8, 48; eigi kemr mér þat á úvart þótt vit finnimk á Islandi, Fs. 20. 2. for some instances where the sense seems purely passive, see above. 3. freq. in a half passive reflex. sense, to be found, to occur; finnask dæmi til, examples occur, Gþl. 45; þat finnsk ritað, it is found written, occurs in books, Fms. ii. 153; finnsk í kvæðum þeim er ..., Eg. 589. β. metaph. to be perceived, fannsk þat mjök í ræðu Erlings, Fms. vii. 258: adding á, fannsk þat opt á jarli, Nj. 46; fannsk þat á öllu, at, it was easy to see, that ..., 17, 90; þat fannsk á Arnkatli goða, at ..., Eb. 178. γ. finnask til e-s, to be pleased with a thing: impers., fannsk Grími fátt til hans, Grim was little pleased with him, Eg. 190; ekki fannsk Eiríki til þessa verks, Eric was not much pleased with it, Fs. 149; fannsk mér fleira til hans en annarra, I liked him better than the rest, Fms. i. 141; e-m finnst til e-s, to value; honum finnsk ekki til, he thinks naught of it, thinks it worthless; Fas. i. 317, freq. in mod. usage: finnask at e-u, to admire, Sighvat (obsol.): so in the phrase, láta sér lítið um finnask, to pay little heed to, rather dislike, Hkr. iii. 244; konungr lét sér ekki um þat finnask, Fms. iv. 195; lét hann sér fátt um finnask, vii. 29; Dagr lét sér ekki um finnask eðr fátt, iv. 382; Ölvi fannsk mikit um hann, O. admired him much, Nj. 41; fannsk mönnum mikit um tal þeirra, 18; honum fannsk um mikit, he was much surprised, Hkr. iii. 355: e-m finnsk, one thinks, it seems to one; mér finnsk sem hann hafi önga verki, methinks he feels no pain, Barl. 101: finnsk mér svá, at engi maðr, methinks that no man, 15: very freq. in conversation, with infin. it seems to me, methinks. IV. part. finnandi, a finder, 655 xii. 2; finnanda-spik, n. blubber which is the perquisite of the finder of a whale, Grág. ii. 383: part. pass. fundit, beseeming, nú mun ok vel fundit, at ..., Anal. 173.
FINNAR, m. the Finns and Lapps; Finnr, m. a Finn; Finna and Finn-kona, u, f. a Finn woman, Fms. x. 378; Finn-mörk, f. Finmark, Fms. passim; Finnland, n. Finland; Finnlendingar, m. pl. the Finns; the name Lapps only occurs in Orkn. ch. 1. and Ann. of the 14th century; Finn-ferð or Finn-för, f. or Finn-kaup, n. travelling or trading with the Finns or Lapps, Fms. vii, Eg. 25, Hkr. ii. 162; Finn-skattr, m. tribute paid by the Finns, Eg. 53, Fms. vi. 377; Finn-skref, n. cargo in a Finn merchant ship, Fas. ii. 515. 516; Finnskr, adj. Finnic, Lapp, etc., vide Fms, passim. The trade with the Finns or Lapps was in old times regarded as a royal monopoly, cp. esp. Eg. ch. 10, 14. Ó. H. ch. 122, Har. S. harðr. ch. 104, 106. and the deeds and laws passim. II. again the Finns or Lapps were in old times notorious for sorcery, hence the very names Finn and sorcerer became synonymous, cp. Vd. ch. 12, Landn. 3. 2, Har. S. hárf. ch. 25, 34, Hkr. Ól. S. Tr. ch. 36; the law forbids to believe in Finns or witchcraft (trúa á Finn eðr fordæður), N. G. L. i. 389, 403 :-- often in the phrase, Finn-ferð, f. going to the Finns; fara Finn-farar, f. pl. (N. G. L. i. 350) and fara á Finn-mörk at spyrja spá (352) are used like Germ. 'to go to the Blocksberg;' Finn-vitka, að, to 'Finn-witch,' i.e. bewitch like a Finn, Fb. ii. 78; Finn-bólur, f. pl. or Finnar, m. pl., medic. 'Finn-pox,' pustules in the face, Fél. ix. 209; Finn-brækr, f. pl. 'Finn-breeks,' wizard-breeks, concerning which see Maurer's Volkssagen.
finnerni, mod. firnindi, n. pl. a wilderness, desert, in the phrase, fjöll ok f., Fms. viii. 432.
finn-gálkn, n. (finn-galp, Fas. iii. 473, wrongly), a fabulous monster, half man, half beast, Nj. 183, Landn. 317. v.l., Fms. v. 246: the word centaur is rendered by finngálkn, 673. 2, Rb. (1812. 17); hence finn-gálknað, part. n. a gramm. term to express incongruous metaphors and the like, cp. Horace's 'desinit in piscem ...,' Skálda 187, 204.
finnungr, m., botan. juncus squarrosus; sinu-f., töðu-f., nardus stricta, Norse Finna-skæg = Finn's beard.
FIPA, að, fipa fyrir e-m, to disturb, confuse one in reading or speaking: reflex., e-m fipast, one is confounded, in reading or talking.
fipla, að, to touch, finger, Grett. 203 A: for the proverb vide feigr.
fipling, vide fífling.
firin-verk, n. pl. lechery, Hkv. 1. 40.
firn, n. pl. (mod. firni), [Ulf. fairina = GREEK], an abomination, shocking thing; mæltu margir at slíkt væri mikil firn, Nj. 156, Fs. 62, Sturl. i. 12, Fms. vi. 38, Gullþ. 13; svá miklum firnum, Eg. 765; f. ok endemi, or heyr á firn, what a monstrous thing! Fms. vii. 21, 25: the saying, firnum nýtr þess er firnum fær, cp. the Lat. 'male parta male dilabuntur,' Fbr. 28, Grett. 16 new Ed.: gen. pl. firna-, used as a prefix to adjectives and nouns, shockingly. COMPDS: firna-djarfr, adj. mad, Fms. vii. 65, xi. 54. firna-frost, n. an awful frost, Hom. 87. firna-fullr, adj. awful, Fas. i. 24. firna-harðr, adj. violent, Fms. viii. 225. II. in mod. usage, firni = a great deal, a lot; firnin o:ll, a vast lot.
firna, að, [Ulf. fairinon = GREEK], to blame, with acc. of the person, gen. of the thing, Hm. 92, 93; firnattu mik, blame not me, Korm. 100 (in a verse); firna e-n um e-t, id., Mork. 36.
firnari, compar. one degree farther, of odd degrees of cousinship. e.g. three on one side and four on the other, Grág. i. 50. 171, passim: cp. D. l. i. 385.
FIRRA, ð, [fjarri], to deprive one of a thing, with dat. of the thing, acc. of the person; þegar er hann firði Þórð augum, whenever he lost sight of Thord, Fms. vi. 201; firðr ríki ok fóstrlandi, bereft of kingdom and 'fosterland,' iii. 6; firra e-n festar-konu sinni, Grág. i. 314; firra konu ráði lögráðanda, 343, cp. Kb. ii. 50. β. to save, defend; viðr því firri (defend) oss Guðs son, Stj. 152; firra e-n ámæli, Fms. v. 307; firra e-n úhæfu. vi. 383; úhöppum, Lv. 94 (Ed. fríum). 2. reflex. to shun; firrask fund e-s, Eg. 70: hann vildi f. alþýðu þys, Fms. i. 272; firsk þú eigi gæfu þína, don't shirk thy good luck, Glúm. 382; firrask e-n eðr flýja, Grág. i. 233; ef kona firrisk bónda sinn, if a wife elopes from her husband, 353, cp. Hm. 163; heilsa firrisk e-n, health departs from one, Sturl. ii. 114 C. II. part. firðr or firrðr, as adj. bereft of, void of, Skv. 2. 7, 3. 13, 24; vammi firð, faultless, holy, Stor. 23.
firri, adj. compar. farther, Nj. 124, (vide fjarr.)
firring, f. a shunning, removal, Bs. i. 740.
firtur, f. pl. fretfulness; firtinn, adj. fretful; firtast, t, dep. to fret.
firzkr, adj. from fjörðr, q.v., in a great many compds, Breið-firzkr, Ey-firzkr, Skag-firzkr, etc., Landn., Sagas, passim.
fiska,, að, to fish, vide fiskja.
fisk-bein, n. a fish-bone, Blas. 40, Bs. i. 368.
fisk-bleikr, adj. pale as a fish, Fms. vii. 269.
fisk-gengd, f. a shoal of fish, Grág. ii. 350.
fisk-hryggr, m. a fish-spine, Fms. viii. 221.
fiski, f., irreg. gen. fiskjar (as if from fiskr), fishing, Grág. ii. 383, Gþl. 422, Bs. i. 360; leysa net til fiskjar, 656 C. 2; róa, fara til fiskjar, to go a-fishing, Edda 35, Bs. i. 654, Fas. ii. 113; fara í fiski, Grág. i. 150; róa á fiski, Gullþ. 5, Fbr. 158; róa at fiski, Bs. i. 654; öll fiski í Laxá, Am. 91. COMPDS: fiski-afli, a, m. fishing stores. fiski-á, f. a fish-river, Jb. 305. fiski-bátr, m. a fishing-boat, 625. 63. fiski-bekkr, m. a brook full of fish, Fr. fiski-brögð, n. pl. fishing, fiski-búð, f. a fishing-booth, Grág. i. 471. fiski-dráttr, m. catching fish. fiski-dugga, u, f., vide dugga. fiski-fang, n. a catch of fish, Eg. 130, Fms. xi. 225; in pl. stores of fish, Bjarn. 34. fiski-fýla, u, f. 'fish-fouler,' a nickname of one who returns without having caught any fish, fara fýlu, Finnb. 352. fiski-færi, n. fishing-gear. fiski-för, f. a fishing expedition, Gþl. 425. fiski-gangr, m., -ganga, u, f., and -gengd, f. a shoal of fish, Vigl. 22. fiski-garðr, m. a fish-pond, B. K. 119. fiski-gjöf, f. a contribution in fish, N. G. L. i. 257. fiski-gögn, n. pl. fishing-tackle, Gþl. 424. fiski-hylr, m. a fish-pond, Fr. fiski-karl, m. a fisherman, Fas. i. 6: metaph. a spider = dordingull, q.v. fiski-kufl, m. a fishing-jacket with a cowl or hood, Fms. vi. 388. fiski-ligt, n. adj. fit for fishing, Bs. ii. 141. fiski-lækr, m. a brook full of fish, Glúm., Karl. 486. fiski-maðr, m. a fisherman, Bs. i. 360, Blas. 38, Fms. vii. 121, 122. fiski-mál, n. the range within which fishing is carried on, Gþl. 461. fiski-mið, n. the place where the fish-shoals are. fiski-net, n. a fishing-net. fiski-róðr, m. rowing out for fish in an open boat, Eb. 26, 28, Bárð. 169. fiski-saga, u, f. fish-news, viz. of shoals of fish, in the saying, flýgr fiskisaga, Þjal. 35. fiski-setr, n. a fishing-place, Boldt. fiski-skáli, a, m. a fisherman's hut, Fms. v. 305, Grág. i. 471. fiski-skip, n. a fishing-boat, 656 C. 2, Bs. i. 326. fiski-stöð, f. a fishing-place, N. G. L. i. 257. fiski-stöng, f. a fishing-spear, Gísl. 21. fiski-tollr, m. fish-toll, Vm. 149. fiski-vatn, n. a lake full of fish, Gþl. 455, Stj. 91; in pl. as local name, Ld. fiski-veiðr, f. a catching of fish, Fms. v. 232, Grág. ii. 337, Vm. 158, 170. fiski-vél, f. a fishing device, D. N. fiski-ver, n. a fishing-place, fishing, Fms. xi. 225, Pm. 74, Band. 4, Hkr. ii. 272. fiski-vist, f. a fisherman's abode, Vm. 155.
fiskinn, adj. good at fishing.
fiskja, t; pret. pl. fisktu, Landn. 271; fiskþi, Grág. Kb. i. 132; fiskja, N. G. L. i. 139, Bs. i. 326; pres. fiskir, Grág. i. 470, 471; fiscar, Kb. i. 132, is undoubtedly wrong; fiskt (sup.), 656 C. 2: in mod. usage always að, and so in MSS. of the 15th century; pres. fiskar, Gþl. 427; pret. fiskaði, Bs. i. 360; pl. fiskaðu, Fas. ii. 111, B. K. 120 :-- to fish; fiskja síld, Fms. x. 22.
fisk-laust, n. adj. 'fish-less;' and fisk-leysi, n. bad fishing.
fisk-lýsi, n. fish-oil.
FISKR, m. [Lat. piscis; Ulf. fisks; A. S. fisc; Engl. fish; Germ. fisch; Swed.-Dan. fisk] :-- a fish, of both sea and fresh-water fish, esp. cod, trout, salmon are often GREEK called 'fish,' Sks. 180, Hkr. ii. 385; var þar undir f. nógr, Bárð. 169; at miði því er þik man aldri fisk bresta, id.; þar var hvert vatn fullt af fiskum, Eg. 134; fugla ok fiska, Grág. ii. 345, Sturl. ii. 165, passim; of the zodiacal fishes, 1812. 17 :-- different kind of fish, heilagr fiskr (mod. heilag-fiski), halibut, Þorf. Karl., Bs. i. 365; flatr f., id., Edda 35; hval-f., a 'whale fish;' beit-f. (q.v.), bait fish; ill-fiskar, ill or evil fishes, sharks; skel-f., shell fish; blautr f., fresh fish, N. G. L. iii. ch. 2, 5; skarpr f., dried fish, Bs. i. 209, 365, 367, in mod. usage harðr fiskr; freð-f. = frer-f., frozen fish, preserved by being frozen: as to fishing vide Hým. 17 sqq., Bs. ii. ch. 2, 87, Guðm. S. ch. 87, Nj. ch. 11, Edda l.c., Eb. ch. 11, Fbr. ch. 40, Landn. 2. 5, Ld. ch. 12, 58, Bárð. ch. 9, Rafn S. ch. 10, D. I. and Bs. passim in the Miracle-books: the section of law regarding this important branch of livelihood in Iceland is wanting in the present Grágás, proving that this collection is not complete, but in a fragmentary state. β. the flesh of a fish, for in Icel. the word flesh can only be used of a land-animal; thus, hvítr á fiskinn, having white flesh. II. metaph., kinn-fiskar, the flesh on the cheeks (of a man); kinnfiska-soginn, with sunken cheeks: the phrase, e-m vex fiskr um hrygg, one's back gains muscle, i.e. one gains strength: fjör-fiskr, live fish, a phrase for spasms of the muscles, the 'growing pains' common in children, -- the fjör-fiskr is said to bound or leap (sprikla), which is regarded as a sign of good health and growth. III. fish were used as units of value, each = half an ell's worth (vide alin), esp. in southern and Western Icel., cp. fiskvirði; hence the standing phrase in the title-page of books of later times, 'charge so many fishes.' COMPDS: fiska-á, f. = fiskiá, Jb. 305. fiska-ferð, f. = fiskigangr, B. K. 119. fiska-kaup, n. the purchase of (dried) fish, Bjarn. 34. fiska-kyn, n. a kind of fish, Stj. 18. fiska-merki, n. the zodiac, Rb. 104. fiska-pollr, m. a fish-pool, Bret. fiska-skip, n. a fishing-vessel, Fms. v. 101. fiska-stöð, f. = fiskistöð, Ld. 4. fiska-stöng, f. = fiskistöng, Gísl. 104. fiska-tíund, f. fish-tithe, Vm. 173. fiska-tollr, fiska-ver, vide fiski-, Am. 3, Fms. iv. 330, and endless other compds.
fisk-reki, a, m. 'fish-driver,' a kind of whale, Edda (Gl.), Sks. 125; as a nickname, Eb., Landn.: fish drifted ashore, Vm. 18.
fisk-veiðr, fisk-ver, etc., vide fiski-.
fisk-virði, n. the value of a fish, about two-pence Engl.; cp. fiskr III.
fisk-æti, n. fish-meat.
FIT, f., pl. fitjar, gen. fitja, dat. fitjum, the webbed foot of water-birds, (hence fit-fuglar opposed to kló-fuglar), Grág. i. 416, Sks. 169: also of a seal, 179. fitja-skamr, adj. havinga short f. (of a seal), Ld. 56. 2. the web or skin of the feet of animals, flá fit af fremra fæti, ok göra af skó, N. G. L. i. 31, Fas. iii. 386, Fms. iv. 336. II. metaph. meadow land on the banks of a firth, lake, or river, Fms. iv. 41, Vm. 168; á fitjum ár þeirrar er fellr millum húsa, Krók. 38, Eg. 132; Agnafit (in Sweden), very freq. in Icel. names of places, vide Landn. 2. the edge or hem of a sock, knitted things, etc., hence fitja upp, to begin knitting a piece; dúkr fitja-lagðr, a hemmed kerchief, Pm. 99.
fita, u, f. [feitr], fat, grease, Fms. iii. 186; in many compds.
fit-fugl, n. a web-footed bird, water-bird, Sks. 169.
fitja, að, [cp. A. S. fettan, Engl. to fit], to web, knit; hann lét fitja saman fingrna, he webbed the fingers together, like the foot of a duck or seal, in order to swim better, Grett. 148. β. fitja upp sokk, etc., to 'cast on' a sock or the like, i.e. make the first stitches in knitting it: metaph., fitja upp á nef sér, to knit or screw up the nose in anger, Dan. 'slaa kröller paa næsen;' so in Engl. 'to knit the brows.'
fitla, að, to finger, to fidget; f. með fingrinum, Clar.; and fitl, n. fidgeting.
fitna, að, to become fat, Karl. 448.
fit-skór, m. a shoe made of fit (I. 2 = hemingr), Fms. vii. 297.
FÍFA, u, f. [Gr. GREEK], cotton grass, eriophorum, Stj. 40; Icel. say, léttr sem fifa, light as f.; fífu-kveykr, m. a wick of f. β. metaph. and poët. an arrow, Edda (Gl.): the name of a ship, from her swiftness, Orkn.
fífil-bleikr, adj. dandelion-yellow, used only of a horse, Vígl. 20, Finnb. 278.
FÍFILL, m., dat. fífli, pl. fíflar, a dandelion; the withered fífill is called bifu-kolla, q.v.: used in compds of divers wild flowers of similar kind, unda-fífill or skari-fífill, hawk-weed; Jakobs-f., Jacob's staff; fjalla-f., common avens or herb bennet, geum; heiða-f., liver-wort, hepatica alba; tún-f. = common fífill, Björn, Hjalt.: metaph. a flower, blossom; renna upp sem fífill í brekku, to run up like a weed on a bank (of youth); fegri man eg fífil minn, I mind when my bloom was fairer, i.e. remember happier days, Eggert.
FÍFL, m. [A. S. fifal = monster], a fool, clown, boor, Gísl. 46 sqq., Korm. 76, Sd. 176, Fms. vi. 217; fífl ok afglapi, ii. 156: the proverb, því er fífl að fátt er kennt, no wonder one is a fool, if one has never been taught; dala-fífl, a 'dale-fool,' one born and bred in a low dale, Gautr. S. (Fas. iii), ch. 1 sqq., Parcevals S.; for popular tales respecting such characters vide Ísl. Þjóðs. ii. 505 sqq.; eldhús-fífl = Germ. asch-brödel; skáld-fífl, a poëtaster, Edda. fífls-ligr, adj. foolish; f. hjal, foolish talk, Flóv. 43.
fífla, u, f. a girl, Grett.
fífla, d, [fivle, Ivar Aasen], with acc. to fool one, Skálda 168. 2. to beguile a woman, Glúm. 377, Fs. 60, Nj. 107: reflex., fíflask at konu, id., Rd. 318, Bs. i. 663: of a woman, to fall into illicit love, Stj. 321, Bs. i. 653.
fíflingar, f. pl. beguilement, Lv. 5, Fs. 138, Eb. 142, Bs. i. 447.
fífl-megir, m. pl. an GREEK, Vsp. 51, 'monster-men,' fiends; cp. A. S. fifal = monster.
fífl-ræða, u, f. foolish talk, nonsense, Mag. 6.
fíflska, u, f. foolishness, folly, Eg. 729; fíflsku-fullr, adj. full of folly, Hkr. iii. 274.
fífl-skapr, m. folly, 625. 192; hence the phrase, hafa e-t í fiflskaparmálum, to speak vainly of a thing (viz. sacred things).
fíflskr, adj. foolish, Landn.; a nickname.
fífl-yrði, n. pl. foolish, foul language, Gísl. 53.
FÍFRILDI, mod. fiðrildi through a false etymology, as if it were from fiðri, [O. H. G. viveltre; A. S. fifalde; provinc. Germ. feifalter; Swed. fjäril; Norse fivreld or fibrelde; Lat. p&a-long;pilio] :-- a butterfly, Flor. 18.
fígúra, u, f. [Lat. word], a metaphor, Skálda 160, Alg. 356: a figure of speech, Skálda 183, 211, Stj. 524.
fíkinn, adj. [Dan. figen; Swed. fiken; wanting in Germ., Engl., and A. S.] :-- greedy, eager; freq. in poët. compds, böð-f., gunn-f., morð-f., sigr-f., etc., warlike, valiant, Lex. Poët.
FÍKJA, u, f. [Lat. ficus; Germ. feige], a fig, Stj. 331. COMPDS: fíkju-kjarni, a, m. the kernels or seeds of a fig, Stj. 645. fíkju-tré, n. = fík-tré, N. T.
fíkjask, t, dep. to desire eagerly; f. á fé, Sl. 34; f. eptir e-u, id.
fíkjum, dat. used as adv. eagerly, very, freq. in the Jd.; fikjum grimm, 12; fíkjum íllt, 26; fíkjum haukligt, 41; fíkjum hátt, exceeding high, Hom. (St.) 58.
fíkni, f. eagerness.
fíkr, adj. eager, greedy, Fms. vi. 404 (in a verse).
fík-tré, n. a fig-tree, Stj. 36, 325, 399, 403, Mar. 32.
fíkula, adv. greedily, Fms. vi. (in a verse).
FÍLL, m. [early Swed. and Dan. fil], an elephant; this interesting word, which is still in exclusive use in Icel., was borrowed from the Persian fil, and came to Scandinavia in early times, probably by the eastern road of trade through Russia and Constantinople; it occurs in a verse of the 10th century (Fb. i. 209), the genuineness of which may be doubtful, but at all events the word is old; freq. in Al., Stj., Flóv., and romances. But úlfaldi, Goth. ulbandus, A. S. olfend or olvend, a corruption of the Gr. GREEK, means camel. COMPDS: fíls-bein or fíla-bein, n. ivory, Al., Edda (pref.), Str. fíls-tönn, f. ivory, Mar.
FÍNN, adj. [Ital. fine and fino = perfect, from Lat. finis; Engl. fine; Germ. fein] :-- fine; it occurs in the Icel. poems Nikulas-drápa and Skíða-rima, and prob. came to Icel. along with the English trade at the beginning of the 15th century; sax fínt sem spegill, Fas. iii. 543 (MS. 15th century): in a good sense, girníst þú barn mitt blezan fá, björg lífs og gæfu fína, fine luck, happiness, Pass. 37. 4. β. of clothes, 'fínn' is opp. to 'coarse,' but the use of the word is rare in Icel.
FÍRAR, m. pl. [A. S. firas], poët. men, people, Ls. 25, Hm. 25, Edda (Gl.); fjölð er þat er fíra tregr (a saying), Sdm. 30, passim.
físa, a strong verb, pret. feis, [Swed. fisa; Dan. fise; akin to Lat.], pedere, Hbl. 26; en hann feis við, Ísl. ii. 177.
físi-belgr, m. small bellows.
físi-sveppr, m. a kind of fungus, = gor-kúla.
fítón-, in compds; hence the mod. fítungr, m. frenzy; [from the Gr. GREEK; mid. Lat. phitones = wizards, Du Cange; phitoness = GREEK, a witch, Chaucer.] COMPDS: fítóns-andi, a, m. magic, Fms. i. 76, x. 223, Fas. iii. 457: mod. frenzy. fítóns-kona, u, f. a sorceress, Stj. 491. fítóns-list, f. magical art, Edda (pref.) fítóns-maðr, m. a sorcerer, Stj. 647, 651.
fjaðra-, vide fjöðr, a feather.
fjaðr-hamr, m. a 'feather ham,' winged haunch (in northern tales), like that of Icarus in the Greek legend, Þkv. 3, 5, 9, Þiðr. 92, 93, Al. 72.
fjaðr-klæði, n. pl. a feather-bed used as a coverlet, Js. 78.
fjaðr-lauss, adj. featherless, Edda 77.
fjaðr-sárr, adj. feather-wounded, of a bird changing feathers, K. Þ. K. 112, K. Á. 164.
fjaðr-spjót, n. a kind of spear, Grett. 121, Fs. 64.
fjaðr-stafr, m. the barrel of a quill, Stj. 79.
fjala-, vide fjöl, a deal, plank, board.
fjal-högg, n. a chopping block, Vápn. 24, Bs. i. 696.
FJALL, n., pl. fjöll, [a Scandin. word, Swed. fjäll, Dan. fjæld, but wanting in the Germ. and Saxon, not even used in the Ormul., but freq. in North. E. and Scot., where it is of Dan. origin] :-- a fell, mountain, Nj. 25, Hkr. i. 228, Grett. 149, in endless instances: in the phrase, það gengr fjöllunum hæra, it mounts higher than the fells, cries to heaven, of injustice: in allit. phrases, fjöll og firnindi, fells and deserts (vide finnerni); fjall eðr fjörðr, fells or firths, Hm. 117, N. G. L. i. 117: the pl. fjöll is used of a mountain with many peaks, Eyja-fjöll, Vaðla-fjöll, Hafnar-fjöll, Fbr.; but Akra-fjall, Fagraskógar-fjall, of a single mountain: the pl. is also used of a chain of mountains, thus, Alpa-fjöll, the Alps; Pyrenea-fjöll, the Pyrenees; but Dofra-fjall, the Dofra range in Norway: in biblical names it is usually prefixed, e.g. fjallið Sinaí, fjallið Horeb, etc.; but also Gilboa-fjöll, Sam. Sálm. 2. 1, prob. for the sake of euphony: fjall is also used GREEK, and as a pr. noun, of the Alps, in the phrase, fyrir norðan fjall, i.e. Germany north of the Alps; sunnan um fjall, i.e. Italy; the German emperor is called keisari fyrir norðan fjall, Fms. ix. 229, x. 101, Landn. 24, Fas. i. 223; Norway is also divided into sunnan fjall (i.e. Dofre) and norðan fjall; in mod. Norse, Norden-fjælds og Sönden-fjælds, Fms. x. 3. COMPDS: fjalla-bak, n. the back of a fell, the sun sinks að fjalla baki, behind the fells. fjalla-dalr, m. a valley, 673. 53. fjalla-fé, n. sheep on the fells or hill-pastures. fjalla-gol, n. a light breeze from the fells, Fær. 203, opp. to haf-gola, a breeze off the sea. fjalla-grös, n. pl., botan. lichen Islandicus. fjalla-klofi, a, m. a cleft or pass between fells, Stj. 87, Al. 26. fjalla-læða, u, f. 'fell-sneaker,' a mist leaving the fells clear, but covering the low land. fjalla-sýn, f. mountain-view, Bs. ii. 179, freq. in names of places, vide Landn. fjalla-tindr, m. a peak. fjalls-brún, f. the brow, edge of a fell, Stj. 402, D. I. i. 471. fjalls-hlíð, f. a fell-side, Fms. i. 211, ix. 527. fjalls-hyrna or fjalls-gnípa, u, f. the horn of a fell, a sharp peak. fjalls-hæðir, f. pl. summits, Stj. 59, 607. fjalls-múli, a, m. a 'mull' or crag projecting between two valleys, Landn. 313. fjalls-rætr, f. pl. the roots of a f., i.e. the foot of a mountain; the fells are metaph. regarded as trees rooted in the earth, but cp. the mythical tale in Edda 19 and 221 (App.) fjalls-öxl, f. the shoulder of a fell, Stj. 529, Fas. i. 53.
fjall, n. a fell, skin, Lat. pellis, vide berfjall, (rare.)
fjalla, að, to clothe with a fell, cover with fur; fjalla um þik með góðum klæðum, Clar.: metaph. to treat; hence comes the part. fjallaðr, adj. tinted, coloured; blá-fjallaðr, black, etc.; gull-fjallaðr, gilt, Fas. ii. 173.
fjall-berg, n. a crag, precipice, Fms. ii. 277.
fjall-borg, f. a hill-fort, Stj. 380.
fjall-bygð, f. a county among fells, 625. 87, Eg. 58, Hkr. ii. 65.
fjall-dalr, m. a dale in the fells, Eg. 137, Hkr. i. 47.
fjall-dýr, n. a beast of the fells, wild beast, Bs. ii. 137 (of a fox).
fjall-ferð, f. a 'fell-trip,' mountain excursion, Fs. 71.
fjall-ganga, u, f. going into the fell-pastures to gather sheep, Jb. 284, Vápn. 22. fjallgöngu-maðr, m. men searching the fells for sheep.
fjall-garðr, m. a wall of fells, range of hills, Hkr. i. 8, A. A. 287 (of the Alps), Sks. 143.
fjall-gola, u, f. a breeze from the fells.
fjall-hagi, a, m. a fell-pasture, Eb. 54, Jb. 243.
fjall-hola, u, f. a 'fell-hole,' cavern, Sks. 714.
fjalligr, adj. hilly, mountainous, Sks. 42, (rare.)
fjall-kona, u, f. 'fell-queen,' a giantess, Bs. ii. 26, (rare.)
fjall-maðr, m. = fjallgöngumaðr, Sd. 156.
fjall-nár, m. a law term, a man put to death by being exposed on a fell, opp. to gálg-nár hanged, sæ-nár drowned, vide Grág. Vsl. ch. 90, cp. Rd. ch. 21, 22.
fjall-rapi, mod. fjall-drapi, a, m. a kind of dwarf birch, Bs. i. 7, Edda (Gl.), Hjalt., Björn.
fjall-rota, u, f. [Norse rutte], a kind of wild partridge, Edda (Gl.)
fjall-rænn, adj. blowing from the fells, Kristni S. (in a verse).
fjall-skarð, n. a gap in the fell, mountain-pass, Krók. 64.
fjall-skerða, ð, a pun, Krók. l.c., = gilja, to beguile, (fjallskarð = gil.)
fjall-skora, u, f. a 'fell-scaur,' Hkr. iii. 323, v.l.
fjall-skógr, m. a mountain forest, Stj. 256, 644.
fjall-slétta, u, f. a mountain plain, table land, Flor.
fjall-stöng, f. a fellsman's staff, Eb. 106.
fjall-tindr, m. a mountain peak, = fjalla-tindr, Edda (pref.)
fjall-vegr, m. a mountain road, Stj. 352, v.l., Ísl. ii. 349, Fms. viii. 50.
fjall-viðr, m. timber from the fells, Gþl. 455.
fjall-vindr, m. a land wind, opp. to hafvindr, Eg. 370.
fjall-þoka, u, f. fog from the fells.
fjalms-fullr, adj. = felmsfullr, O. H. L. 27.
FJARA, u, f., gen. fjöru, [a Scandin. word, which remains in Orphir in the Orkneys, vide ey] :-- the ebb-tide, ebb, 415. 10, Edda 32-34, Fms. xi. 6, Fs. 157, Grág. ii. 352-366, passim. 2. [cp. fore- in the Engl. fore-shore], the fore-shore, beach, sea-board, Edda l.c., Grág. i. 91, Fas. ii. 148, Nj. 19, Eb. 292, Grett. 89, Orkn. 336, passim: the allit. saying, milli fjalls ok fjöru, between fell and fore-shore; var þá skógr milli fjalls ok fjöru, at that time it was forest between fell and fore-shore, i.e. all over the low land, Landn. 28, Íb. ch. 1; þar sem mætisk gras eðr f., where the grass and sea-beach join, Dipl. iii. 11. COMPDS: fjöru-borð, n. the sea-board, the breadth of the fjara, metaph. from a cup, cp. the mythical tale in Edda l.c. fjöru-grjót, n. the gravel on the beach, Fms. ii. 93, Fas. ii. 112. fjöru-grös, n. pl., botan. a kind of sea-weed, opp. to fjallagrös. fjöru-kóngr (fjöru-kúfungr), m. a kind of snail. fjöru-maðkr, m. a kind of worm used for bait. fjöru-maðr, m. the owner of the shore, Grág. ii. 367, Jb. 318. fjöru-mark, n. the land-marks on the shore, Jb. 320, Dipl. ii. 5, Grág. ii. 361. fjöru-mál, n. the rim of the shore between the flood line and the ebb, more usually flæðarmál, Sturl. ii. 35, v.l. fjöru-nytjar, f. pl. used of drift-timber, dead whales, sea-weed, or the like, Engl. jetsum, Vm. 75, 80. fjöru-steinn, m. shingle on the beach, Bs. i. 506 :-- mark stones, shewing the tide is so far out as to leave a way along the beach, 656 C. 31. fjöru-stúfr, m. a piece of strand or strand right belonging to a farm, Dipl. iii. 11.
fjara, að, (but fjarði, Korm. 118), to ebb; er fjarði, fjarar (pres.), Vm. 96, Korm. l.c.; fjara uppi, of a ship, to be aground, Hkr. i. 152; so, fjaraði um nótt út undan skipinu, the ship was left on dry land, Fms. xi. 241; fjarar nú undan skipinu, Ld. 56: metaph. to be upset, Str. 32 (badly): impers., skip (acc.) hans fjaraði uppi, his ship ran aground, Fms. iv. 65; sum skipin vóru þá uppi fjöruð, Hkr. i. 152.
fjarðar-, vide fjörðr, a firth.
fjarg-hús, n. pl. [farg, fergja, fjörgyn], huge, big houses, Akv. 39, 42.
fjarg-vefjask, dep. to groan and lament, Bjarn. 69 (in a verse), (MS. fiargvefiar, r = z = sk; the explanation given in Lex. Poët, cannot be right. Ls. 19 is corrupt, so that there is no evidence for the word fjörg = gods.)
fjarg-viðrask, að, dep. to groan as under a weight; f. dýrin sein og þung, Bb. 3. 35: the phrase, f. um e-t, to groan, make a fuss about nothing.
fjar-lægð, f. distance, Rb. 476, passim.
fjar-lægjask, ð, to leave far behind, A. R. ii. 151, Stat. 282.
fjar-lægr, adj. 'far-lying,' distant, Fms. i. 289, x. 227, Mar. 207.
fjarr, adj. being far off, an obsolete word; as to the dubious passage Alm. 5 vide farri.
fjarran, adv. [A. S. feorran; Old Engl. ferne; Germ. fern; Swed. fjärran; Dan. fjern], far off, Hkr. ii. 37, D. N. v. 24, = fjarri.
fjarri, compar. firr, mod. fjær, superl. first or firrst, mod. fjærst; [Gr. GREEK; Goth. fairra, which is also used to transl. GREEK: A. S. feor; Engl. far; Hel. and O. H. G. fer] :-- far off; því at útlendir höfðingjar vóru þeim jafnan fjarri, Ó. H. 34; svá at fjarri flugu brotin, flew far off, Edda 19; vide Ísl. ii. 483, passim; skattlöndin þau er fjarri lágu, the provinces that were at a distance (fjar-lægr), Eg. 536: with dat.,
sólu fjarri, Vsp. 44; hvárt sem eru nær kirkju eða fjarri kirkju-garði, far from the churchyard, K. Þ. K. 28; standa f. e-m, to stand far from one; hamingjan stóð honum eigi fjarri, Al. 82; stóðtu mér þá fjarri, Nj. 19; útibúr þat er first var húsum, farthest from the houses, 168; hvar fjarri öðrum mönnum, quite far from other men, Grett. 127; þeim mönnum er first bygðu megin-héruðum, who lived farthest from the chief counties, Fms. iv. 144; í þat horn lands síns er first er lýrittar-vörn hans, Grág. ii. 224; þóttusk þeir bazt hafa er first vóru þeirra samgangi, the farther off the better, Glúm. 380; svá hátt at þó mátti heyra gerla þótt þeir væri firr, Nj. 118; þó at skip leggi firr búð (dat.) en svá, Grág. i. 91; eigi firr garði en í örskots-helgi, 82; far þú firr sundi, begone from the sound, Hbl. 54; farit firr húsi, Am. 37; the phrase, ganga e-m hendi firr, to go out of one's hand, be lost, Rd. 283, Grett. (in a verse); þykki mér hann jafnan betri firr mér en nær, Fms. iv. 330; hvárt þat er nær honum eða firr, Rb. 38, (mod., nær eða fjær); með hramminum þeim er firr var berginu, Grett. 101; firr meir, farther aloof; bónda-múgrinn sat firr meir, Fms. i. 280; ok því firr meir, at ..., and so much more aloof, in order that ..., Sks. 365: in the proverb, allt er fjörvi firr, all is farther than life, i.e. life is the nearest, dearest thing,, Ld. 266, (or, fé er fjörvi firr); at firr, much less, Eg. ch. 14; þótt hann sé firr farinn, though be be far away, Hm. 33. II. metaph., taka e-u fjarri, to take a thing far, i.e. to take it coolly, deny it flatly; Ormr tók því ekki fjarri, Fms. i. 209; þeir tóku því ekki fjarri, 229; ek ætla þat nú eigi fjarri, well, I think it's not far wrong, Nj. 248: with dat., ok er þat ekki fjarri hennar skapi, 'tis not far from her mind, 49; þat er fjarri skapi föður míns, Lv. 87; þú talar þat eigi fjarri réttu, thou sayest what is not far from right, Fms. ii. 14; eigi fjarri því at lengd, i.e. about so long a time, Bs. i. 61; ferr eigi fjarri getu minni, Fms. iv. 312, vi. 104; the phrase, fjarri fer því, it 'fares' far from that, i.e. far from it, by no means; ok er því fjarri orðit er ek vilda at væri, it is far from what I had wished for, Valla L. 221; nú sé ek eigi at mér mætti firr um fara en þér, now I see not how I can fare worse than thou, Grett. 150. β. far from, bereft of; fjarri feðr-munum, bereft of my patrimony, Fm. 8; fjarri vinum, friendless, Sighvat; fjarri augum sem menjum, bereft of eyes and treasures, i.e. losing both life and money, Akv. 27.
fjarski, a, m. a far distance; vera, liggja, í fjarska, to be afar off, Fms. xi. 57, Sks. 183, Fas. iii. 459 :-- metaph. in mod. usage immensity, and in many COMPDS: fjarska-legr, adj. immense. fjarska-liga, adv. immensely, fjarska-mikill, fjarska-stór, adj. immensely big, etc.
fjar-stæðr, adj. 'far-standing,' far from; fjarstætt er um afl várt, there is a long way between our strength, i.e. no comparison, Fms. iii. 187.
fjar-sýnis, adv. far off, out of sight, Mar.
fjar-tæki, n. [taka fjarri], a flat refusal, Fas. iii. 527.
fjar-vist, f. living far off, Sks. 190.
FJÁ, ð, [Goth. finan = GREEK; A. S. feon or fjan], to hate; an obsolete word, but occurs in Hým. 22, Ls. 35: reflex., fjásk e-n, to hate one, Skm. 33. Its participle however remains in all Teut. dialects, vide fjándi below.
fjáðr, part. [fé], monied, Bjarn. 18.
fjálbr or fjálfr, n. a dubious word, [akin to fela (?)], the deep, an abyss, Haustl. 18; undir-f., the lower deep, the abyss, Þd. 19.
fjálg-leikr, m. [felegbed = security, Dan. ballads], trust, faith, Hom. 122.
fjálgr, adj. [feleg = safe in Dan. ballads; fjelg = comfortable, Ivar Aasen; prob. from fela] :-- safe, well kept, only in compds, glóð-fjálgr, hid in embers, of a fire, Ýt. 21; inn-f., stifled, of tears, Hkv. 2. 43.
fjánd-flokkr, m. a host of enemies, N. G. L. i. 34.
fjándi, a, m., mod. fjandi, pl. fjándr, mod. also féndr; dat. fjándum, mod. fjöndum; [Ulf. fiands = GREEK; A. S. feond; Engl. fiend; Germ. feind; Swed. fiende; Dan. fjende; the nd indicates the part.; whereas, Engl. foe seems to be formed from the infin.] :-- prop. a hater. 1. an enemy, Hkv. 2. 30, 35, Rb. 380; freq. in old poetry, vide Lex. Poët.: in the allit. phrase, sem frændr, en eigi fjándr, as friends, not foes, Ísl. ii. 380: the heathen maxim, gefat þínum fjándum frið, give no truce to thy foes, Hm. 128. 2. [Dan. fanden; Swed. fan], after the introduction of Christianity fjándi came to mean a fiend, the fiend, Bs. i. 452, Niðrst. 4; fjándr en eigi menn, fiends and no men, Fas. ii. 535: Satan, K. Á. 74, Fms. i. 202, Stj. 40; ber þú sjálfr fjánda þinn, carry thy fiend thyself (of a bewitched banner), Nj. 274; fjánda-kraptr, fiendish power, Fms. vii. 295; fjánda-limr, a devil's limb, viii. 221; fjánda-sonr, a fiend's son, 656 C. 14; fjánda-villa, a fiendish heresy, Post. 645. 99: in mod. usage fjándi means a fiend. fjánda-fæla, u, f., botan. fuga daemonum, angelica, Germ. engel-kraut.
fjánd-ligr, adj. (fjánd-liga, adv.), fiendish, fiendishly, Fms. v. 162, Bær. 10, Þorst. hv. 44, Fas. ii. 150.
fjánd-maðr, m. a foe-man, Lv. 106, Fms. v. 273, Orkn. 224.
fjánd-mæli, n. the words of a foe, invectives, Lv. 39.
fjánds-boð or fjánd-boð, n. a law term, a foe's bidding, a sham bidding at an auction; ok sé eigi fjándsboð, eigi skal hann at fjándsboði annars hafa, N. G. L. i. 117, cp. Gpl. 292.
fjánd-semi, f. enmity, Stud. iii. 13.
fjánd-skapaðr, part. hostile, Fms. xi. 261.
fjánd-skapask, að, dep. to shew hostility towards, Sks. 337, Orkn. 226.
fjánd-skapr, m. hostility, Fms. i. 37, iv. 270, ix. 268, Nj. 49, Hom. 86, 196, Bret. 22. fjándskapar-fullr, adj. hostile, Sturl. iii. 223.
fjár-, vide fé, money.
fjárungr, m. gryllus, a locust, Fél. x. 226.
fjóla, u, f. a violet, Hjalt. (mod.)
fjón, f. [fjá], hatred; an obsolete word, occurs in old prose in the phrase, reka e-n fjónum, to persecute, Ver. 29, Rb. 388; or else in poetry, leggja fjón á e-n, to hate one, Hallfred: in pl., konungs f., the king's wrath, Ad. 11; vekja f., to stir up quarrels, Sl. 76, vide Lex. Poët.; guð-fjón, an abomination, that which drives the gods away, Fbr. (in a verse): mod. poets use a verb fjóna, að, to hate (Bjarn. 67, 122), probably misled by the corrupt passage in Sl. 27.
FJÓR-, in many compds = fer-, q.v.: fjór-fættr, adj. four-footed; fjor-menningr, m. a fourth cousin, Js. 71, 96, Fms. i. 285, Gþl. 145; fjor-mynntr, part. 'four-cloven,' Sks. 394; fjór-nættingr, m., fjór-skeyttr, adj., vide fer-; fjór-skiptr, part. quartered, Stj. 148.
fjórði, adj. [Germ. vierte; Dan. fjærde], the fourth, Fms. i. 67 (passim).
fjórðungr, m., generally the fourth part, quarter, D. I. i. 470, Grág. i. 144; f. héraðsmanna, N. G. L. i. 352; f. rastar, the fourth part of a mile, Fms. viii. 63; fjórðungr vísu, the fourth part of a verse-system or stanza, = two lines, Edda (Ht.); hence fjórðunga-lok, n. the last quarter of a verse, Fms. vi. 387: a coin (cp. Engl. farthing), N. G. L. iii. ch. 13. 2. a liquid-measure = ten pots or twenty 'merkr;' fjórðungs-fata, a vat holding a quarter. 3. a weight = ten pounds or twenty 'merkr,' Jb. 375, Grág. Kb. 232, Dipl. iii. 4, Grág. ii. 362: the law allows a person to bequeath the fourth part of his property, this is called fjórðungs-gjöf, f., Gþl. 270, cp. Jb., Dipl. v. 1. 4. the Icel. tithe (tíund) was divided into four shares, each of them called 'fjórðungr,' -- to the poor, bishop, church, and priest, Grág., Tl., passim. II. in Norway counties were divided into fjórðungar quarters (þriðjungar ridings, sextungar sextants, áttungar octants, etc.), vide D. N.; hence fjórðungs-kirkja, a quarter church, parish church, N. G. L.; fjórðungs-maðr, a man from the same quarter or parish; fjórðungs-prestr, the priest of a fjórðungs-kirkja; fjórðungs-þing, the meeting of a f.; fjórðungs-korn, corn due to the priest, D. N., N. G. L., the statutes passim; fjórðungs-ból, a farm yielding a certain rent, and many others. Again, in Icel. the whole land was politically divided into quarters or fjórðungar (this division seems to have taken place A. D. 964, and exists up to the present time), thus, Austfirðinga-, Vestfirðinga-, Norðlendinga-, Sunnlendinga-fjórðungr, or east-, west-, north-, and south quarters; each of the quarters had three or four shires or þing, and each had a parliament called Fjórðungs-þing or Fjórðunga-þing, and a court called Fjórðungs-dómar, Quarter-courts, Eb. ch. 10, Landn. 2. 12; (it is uncertain whether the writer Eb. l.c. intended to make a distinction between Fjórðunga-þing and Fjórðungs-þing, denoting by the latter a 'general quarter parliament,' cp. also Landn. 150.) COMPDS: fjórðunga-mót, n. pl. the borders of the f., Grág. ii. 323, Landn. 251 (v.l.), 237. fjórðunga-skipti, n. a division into quarters. fjórðungs-höfðingi, a, m. a Tetrarch, N. T. fjórðungs-menn, m. pl. the inhabitants of a fjórðungr, Grág. Þ. Þ., Landn. 98, Nj. 100. fjórðungs-sekt, f. outlawry, exile from one of the quarters, Bs. ii. 75. fjórðungs-úmagi, a, m. a pauper charged to a f., Grág. i. 445.
fjórir, num. adj., fem. fjórar, neut. fjögur (fjugur); gen. fjogurra or fjögurra (fjugurra, N. G. L. i. 77, Sks. 173 B), mod. fjögra; dat. fjórum; acc. masc. fjóra, fem. fjórar, neut. fjögur: [Goth. fidvar; A. S. feover; Engl. four; Hel. fivar; O. H. G. fior; Germ. vier; Swed. fyra; Dan. fire; cp. also Lat. quatuor, Gr. GREEK, Aeol. GREEK] :-- four (passim). fjögra-manna-far, n. a four-oared boat.
fjór-tán, card. numb., [older form fjögr-tán or fjugr-tán, B. K. 9, 60, 62, 125, Sks. 179 B] :-- fourteen (passim). fjórtán-sessa, u, f. a ship with fourteen oars, Fms. ix. 408, v.l.
fjór-tándi, ord. numb., [older form fjögr-tándi or fjugr-tándi, N. G. L. i. 49, 348, 350; fjogr-tándi, Fms. x. 398] :-- fourteenth.
fjór-tugti, the fortieth, Dipl. ii. 15.
FJÓS, n., contr. form = fé-hús = 'cow-house,' [Norse fjös; the contracted form is usual even in the earliest writers] :-- a cow-house, byre, stall, Ld. 98, Gísl. 28 sqq., Dropl. 28, Njarð. 368, Sturl. ii. 43, iii. 54, Fms. ix. 508; vera í fjósi, or fara í fjós, to attend to the cows. COMPDS: fjós-dyr, fjós-haugr, fjós-hlaða, fjós-hurð, fjós-reka, fjós-veggr, etc., the door, mound, barn, hurdle, spade, wall, etc. of a fjós. fjós-gata, u, f. the byre-path, Landn. 51. Fjósa-karlar, m. pl. the 'byre-carles,' the three stars in the sword of Orion. fjósa-kona, u, f. a byre-maid, Landn. (Hb.) 51: fjósa-konur, the 'byre-maids,' the three stars in the belt of Orion, because the dairy-work is in the winter months (Dec., Jan.) fixed by the rising of these stars. fjósa-verk, n. 'byre work,' attendance on the cows, Nj. 185, v.l.
FJÓS, mod. þjós, f. the carcase of a whale, Grág. ii. 360, 372, Jb. 310 B (passim).
fjúk, n. [cp. Engl. fog], a snow-storm: allit., frost ok fjúk, Fbr. 23; fjúk ok drifa, Bs. i. 158; fjúk var úti, 672; í fjúki, Landn. 235; stormr með fjúki, Fas. ii. 74: in swearing, fái þat fjúk, a 'fjúk' upon it.
FJÚKA, pret. fauk, 2nd pers. faukt, mod. faukst, pl. fuku; pres. fýk,
158 FJÚKRENNINGR -- FJÖRÐR.
pl. fjúkum; pret. subj. fyki; part. fokinn; sup. fokit: [Swed. fyka; Dan. fyga] :-- to be driven on, tossed by the wind, of snow, dust, spray, or the like: allit., fjúka sem fys, as chaff; mold er fýkr, 623. 25; axhelmur þær sem fjúka ... ef nokkut fýkr frá oss, Stj. 422: of snow, tók þá at f., it began to snow, Grett. 111; var fjúkanda veðr, there was a snow-storm, 144: hafði fokit yfir öndverðan vetr, they had been buried (had perished) in the snow, Glúm. 341; hence the metaph. phrase, nú er fokið í flest skjól, now all places of shelter are filled with snow, no refuge left, Gísl. 63, Nj. 258; útvegar Háreks eru foknir, all H.'s outgoings are stopped, Fms. xi. 423; sýndisk þeim sem eldr fyki um alla gluggana, of embers, Bs. i. 7; fauk svá sandrinn, at ..., of the ashes from a volcano, 804, (sand-fok, a drift of sand or ashes.) 2. metaph. to fly off; fauk af höfuðit, Nj. 97, Ld. 291; fuku tennrnar ór Búa. Fms. xi. 139; láta fjúka í kveðlingum, to reply with sarcastic, extemporised ditties, Grett. 94.
fjúk-renningr, n. a snow-drift, Sturl. i. 155 C.
fjúk-viðri, n. a snow-storm, Sturl. ii. 31.
fjær, and compds, vide fjarri, farther off.
FJÖÐR, gen. fjaðrar; old pl. fjaðrar, later fjaðrir; dat. fjöðrum: [A. S. feðer; Engl. feather; Germ. feder; Gr. GREEK] :-- a feather, it may be used of either the plume or the quill, but usually a distinction is made between fiðri or fiðr, plumage, and fjaðrar, quills; væng-fjöðr, a wing-feather; stél-fjöðr, a tail-feather; dynja hana fjaðrar, Bm. 1; hár ok fjaðrar, Edda (pref.); plokkaði af fjaðrarnar, 77: phrases and sayings, það er ekki fjöðr af fati þínu, 'tis no feather of thy gear, thou needst not be proud of it, cp. Aesop's fable; verðr hverr að fljúga sem hann er fjaðraðr, every one must fly as he is feathered; draga fjöðr um e-t, to slur over a thing (vide draga), Fms. vii. 20: cp. the proverb in Rafns S. Bs. i. 647, -- lítið er nef várt, en breiðar fjaðrar, our neb is small, but the feathers large, perhaps somewhat corrupt in the text, being taken from some fable about birds; the sense seems to be something like the Fr. 'l'homme propose, Dieu dispose.' 2. metaph. of feather-formed things, α. the blade of a spear, Eg. 285, Stj. 461, Ld. 244, Grett. 121, Sturl. ii. 60, Fas. ii. 209, Fb. 111. 409. β. the fin of a fish, Fas. ii. 131; fiskr niðr frá beltis-stað ok fjöðr á, Fms. iv. 56 (rare). COMPDS: fjaðra-broddr, m. a feathered, i.e. double-edged, spike, Bárð. 170. fjaðra-lauss, adj. featherless, Fas. ii. 378; in the riddle, fuglinn flaug fjaðra-lauss, elti fuglinn fóta-lauss. fjaðra-sárr, adj. = fjaðr-sárr. fjaðra-spjót, n. a kind of sword-spear to thrust with, = fjaðr-spjót.
FJÖL, f., gen. fjalar, old pl. fjalar, later fjalir, a deal, thin board, Fms. vi. 15, 281, x. 404: metaph. of snow shoes, Sks. 81 B: so in the proverb, það er ekki við eina fjöl fellt, 'tis not joined with a single deal, 'tis no plain matter, Mag. 86; or, hann er ekki við eina fjöl felldr, i.e. fit for many things; fóta-fjöl, a foot-board; höfða-fjöl, the head-board of a bed; rúm-fjöl, the side-board of a bed; gafl-fjöl, the barge-board in a gable, etc. COMPDS: fjala-brú, f. a bridge of planks, Fms. xi. 280. fjala-hlass, n. a load of deals, N. G. L. i. 142. fjala-köttr, m. a mouse-trap, Fms. iii. 74. fjala-stóll, m. a deal stool, Pm. 90, etc.
FJÖL-, [akin to Gr. GREEK; Ulf. filu = GREEK; A. S. fela; O. H. G. filu; Germ. viel; lost in Engl. and mod. Dan.; in Icel. freq., esp. as a prefix in poetry, but never used as an independent adj.] :-- much, manifold. I. in a bad sense: fjöl-beiðni, f. begging, intruding, Al. 91. fjöl-breytinn, adj. false, whimsical, Edda 18. fjöl-kunnigr (fjöl-kundr, Barl. passim), adj. [kunna], skilled in the black art, Grett. 150, 153, Eg. 119, 179, Nj. 17, 272, Fms. i. 18, ii. 134, Hm. 114, passim. fjöl-kyngi (fjöl-kyndi, Barl. passim), f. the black art, witchcraft, Fms. i. 10, Korm. 222, Landn. 84, Grett. 151, Rb. 408, Stj. 647; galdrar ok fjölkyngi, K. Þ. K. 76, Grett. 155, etc., passim; fjölkyngis-bækr, f. pl. magical books, Post. 645. 61; fjölkyngis-fólk, n. wizard-folk, Hkr. i. 267; fjölkyngis-íþrótt, f. magic art, 623. 31, Fms. x. 307; fjölkyngis-kona, u, f. a sorceress, Fas. ii. 273; fjölkyngis-liga, adv. (-ligr, adj.), with sorcery, Gísl. 31; fjölkyngis-list, f. magic art, Stj. 73; fjölkyngis-veðr, n. a gale produced by sorcery, Fms. iv. 44. fjöl-lyndi, f. looseness, Lv. 78. fjöl-lyndr, adj. fickle, loose, Sturl. i. 225. fjöl-máligr, adj. tattling, Karl. 439, 686 B. 2. fjöl-mæli, n. tittle-tattle, slander, Fms. ix. 250, Hkr. ii. 35, Gþl. 195, N. G. L. i. 57, H. E. i. 479. fjölmælis-maðr, m. a tatler, slanderer, Gþl. 197. fjöl-orðr, adj. = fjölmáligr, Fs. 36, Fms. ix. 277, v.l. fjöl-ráðr, adj. fickle, loose, Fb. ii. 701. fjöl-ræði, n. fickleness, looseness, 655 ix. C. 2. fjöl-ræðinn, adj. too intimate, Fms. vi. 109. fjöl-skrúðigr, adj. dressy, showy, Eb. 256. II. in the simple sense of many: fjöl-auðigr, adj. very rich, wealthy, Landn. 79. fjöl-bygðr, part. thickly peopled, Landn. 168, 270, 321 (App.) fjöl-menna, t, to crowd, meet in crowds, Nj. 75: become peopled, Rb. 392, Edda (pref.) fjöl-menni, n. many people, a crowd, Nj. 2, Eg. 38, 271, Fms. i. 54, ii. 152, passim: the common people, bændr ok f.. Anecd. 6, Sks. 5. fjöl-mennr, older form fjöl-meðr, adj. with many people, Fms. i. 37; rikr ok f., Bs. i. 651; riðu menn fjölmennir til þings, Ísl. ii. 254; far sem fjölmennastr, Fms. vii. 221: peopled, fjölmennt þing, veizla, etc., Nj. 167; gildi f., Eg. 22, 46, Ísl. ii. 259, Fms. vii. 265: neut., vera, hafa fjölmennt, Eg. 5, Sturl. ii. 245; fjölmennt ok góðmennt, many people and good, Eg. 201. fjöl-skylda and fjöl-skyld, f., Rd. 293; fjöl-skyldi, n., N. G. L. ii. 9, Fms. xi. 68, Hom. i, Grág. i. 225: much business, many duties, with a notion of toil and trouble, Fms. i. 53, iv. 179, vi. 60, xi. 68, 429, Hom. 135, Bs. i. 90, 686 (of debt); mæðing ok f., Sks. 569; álög né f. (duties), Fms. xi. 224; annask um f., to be very busy, Rd. l.c.; eiga f. um at vera, id., N. G. L. l.c.: in Hom. 1. Lat. occupatio is rendered by fjölskyldi; hvárki fé né fjölskyldi, neither in money nor in work, Grág. i. 225 :-- in mod. usage, encumbrance with many people (children), a large family, household, but this scarcely occurs in old writers. fjöl-skyldr (-skyldugr, Mar. 232), adj. busy; f. embætti, Sks. 38, 257 B. III. poët. as a prefix to adj. as an ornamental epithet, e.g. fjöl-blíðr, -dyggr, -dýrr, -errinn, -gegn, -góðr, -kostigr, -kænn, -mætf, -nenninn, -snerrinn, -sviðr, -varr, -vitr, denoting exceeding good, wise, valiant, etc. fjöl-höfðaðr, adj. many-headed, Vþm. fjöl-margr, adj. very many, Gs. 20; vide Lex. Poët.
fjölð, f. = fjöldi, a multitude, Fms. ii. 199, Róm. 383: esp. in poetry, with gen. a plenty of, Höfuðl. 16, Am. 8. 92, Gs. 5, Þkv. 23, Skv. 3. 2, Gh. 18: used as adv. [Germ. viel], much, Vþm. 3, passim, Hm. 17, 73, Sdm. 30.
fjöldi and fjölði, a, m. multitude, Fms. i. 37, Eg. 74, 79, Nj. 8; fjöldi manna = fjölmenni, N. G. L. i. 30.
fjölga, að, to make to increase, Sturl. iii. 242: impers., Fas. i. 73. 2. to become numerous, Edda (pref.) β. reflex., Fas. iii. 10, Stj. 21.
fjölgan, f. increase in number, Fms. v. 276.
fjöllóttr, adj. mountainous, Fb. i. 431, Stj. 94.
fjöl-móði, a, m. the sea-snipe, tringa maritima, so called from its wailing note, Edda (Gl.); hence fjölmóða-víl, n. pitiful wailing, vide Ísl. Þjóðs. pref. p. xi.
FJÖR, n., dat. fjörvi, mod. fjöri, [Ulf. renders GREEK by fairvus; A. S. feorh, pl. feoru = life; Hel. firah; obsolete in Engl., Germ., Swed., and Dan.] :-- life, Vsp. 33; með fjörvi, 623. 49: esp. freq. in allit. phrases, eiga fótum fjör at launa; fjör ok fé, Fms. iv. 77, Grág. ii. 21, Sl. 1; frekr er hver til fjörsins, Þorst. St. 54, Nj. 124; allt er fjörvi firr, Ld. 266. 2. in poetry it seems to be used of the vital parts, the body; fleinn hitti fjör, Höfuðl. 9, Hm. 7, Vellekla Hkr. i. 175, Gh. 18, Skm. 20; cp. Germ. leib, leben, and the Goth. and A. S. sense of this word. 3. in mod. usage freq. in the sense of vitality, vigour, energy, spirits; thus, fjör-fiskr, m., vide fiskr: fjör-kálfr, m. one bounding with life as a young calf, -- hann er mesti fjörkálfr; vera með fullu fjöri, to be in the full vigour of life; fjör-lauss, adj. life-less, listless: fjör-maðr, m. a vigorous man: fjör-mikill, adj. full of life. II. in poetry fjör is used in a great many compds, chiefly those denoting loss of life, death, e.g. fjör-bann, -grand, -lag, -lát, -lot, -nám, -rán, -spell, -tál: the heart is fjör-segi, a, m. the 'life-clod,' Fm. 32.
fjör-baugr, m. 'life-money,' a law term, a fee amounting to a mark, to be paid by a convict of the lesser degree to the executive court (féránsdómr); and if this was not paid, the convict was henceforth a full outlaw: :-- hence the convict is called fjörbaugs-maðr and the lesser outlawry or conviction fjörbaugs-garðr, m., because within a fixed space (garðr), the convict was safe, having paid the life-money, vide esp. Grág. Þ. Þ. ch. 32 sqq., ch. 40, Nj. 240, and the Sagas and laws passim. In two passages, viz. Flóam. S. ch. 10 and Glúma ch. 24, fjörbaugsgarðr is used in the same sense as þing-helgi, q.v., viz. of the sacred boundary of a meeting, regarded by the heathens as a sanctuary, cp. Eb. ch. 4 fine; in the Edit. of Flóam. S. the passage 'til Lóns' is false, the probable reading being 'til Lopz,' i.e. Lopts; in the old MS. Vatnshyrna the shank of the p was prob. obliterated so as to make it look like n, and so one transcriber read 'Lóns,' another 'Jóns;' the reading ' Lopts' is born out bv the historical context, cp. also Landn. 5, ch. 8; the word fjörbaugr is diffusely commented on in H. E. i. 137 sqq. COMPDS: fjörbaugs-sekt, f. penalty of f., = fjörbaugs-garðr, Grág. Þ. Þ. ch. 40. fjörbaugs-sök, f. a case liable to fjörbaugr, Eg. 723, Nj. 164, Grág. i. 90.
fjör-brosa, n, f. a lovely smile; sumir menn mæla at móðir þín sé engi f., some people say that thy mother is no f., Mirm. 69.
fjör-brot, n. pl. the death-struggle, esp. of wild beasts, Fær. 49, Fm. 21, Bs. i. 345: Norse, a taking of life, manslaughter, N. G. L. i. 156.
FJÖRÐ or fjorð, adv. [early Germ. fert, used by Luther, but obsolete in mod. Germ.; Swed. and Dan. fjord; cp. Sansk. parut] :-- the past year; in Icel. this word is obsolete, and scarcely ever occurs in old prose writers; but the mod. 'í fyrra' is derived or corrupted from an older phrase 'í fjörð,' which is still used all over the Scandin. continent; in D. N. 'í fjörð' repeatedly occurs, cp. Fr.; the 'fjörð' in the following passages -- Hkr. i. 186, Fms. ii. 328, vi. 88, Fs. 95 (Hallfred), all of them poems of the 10th and 11th centuries -- is doubtless to be taken in this sense; and the explanation given in Lex. Pool., s. v. fjörð and following, cannot be right.
fjörð-gamall, adj. a year old, D. N.
fjörðingi, a, m. one who has dwelt for a year in a place, N. G. L. i. 201.
FJÖRÐR, m., gen. fjarðar; dat. firði; pl. firðir, gen. fjarða: acc. fjörðu, mod. firði: [Swed.-Dan. fjord; North. E. and Scot. firth, frith; Engl. ford is a kindred word, but not identical] :-- a firth, bay, a Scandin. word; but a small crescent-formed inlet or creek is called vík, and is less than fjörðr, hence the saying, fjörðr milli frænda, en vík milli vina, let there be a firth between kinsmen, but a creek between friends, denoting that
FJÖRGAMALL -- FLEINN. 159
kinship is not always so trustworthy as friendship: the allit. phrase, fjall ok fjörðr, vide fjall; freq. in Icel. and Scandin. local names combined with some other word expressing the shape, etc., Breiði-f., Mjófi-f., Djúpi-f., Grunni-f., Eyja-f., Lima-f. or Eylíma-f., Arnar-f., Alpta-f., Vatns-f., etc. In Icel. and old Scandin. countries the shore districts are freq. divided into counties, bearing the name of the firth, just as the inland is divided into dales; thus Eyja-f. and Skaga-f. denote both the firth and the county bordering on the firth. The western and eastern parts of Icel. are called Vest-firðir and Aust-firðir; in Norway a county is called Firðir; cp. Rb. 324 sqq., where over a hundred names of Icel. fjords are recorded, Landn. (Index), and the Sagas: fjarða-gol, n. a breeze blowing off a fjord, Fær. 203, Fms. iv. 302; fjarðar-botn, m. the bottom or head of a fjord, Eb. 188; fjarðar-horn, n. the creek at the head of a fjord, Gísl. 55, also freq. as a local name; fjarðar-íss, m. fjord-ice, Eb. 242, Bs. i. 327; fjarðar-kjöptr or fjarðar-minni, n. the mouth (opening) of a fjord, Sturl. i. 121, Hkr. iii. 118; fjarðar-menn, m. pl. the inhabitants of a fjord county, Sturl. ii. 199.
fjör-gamall, adj. stone-old, (mod.); cp. fjörðgamall.
fjör-gjafi, a, m. one who saves another's life, = lífgjafi, Al. 98, Mork. 109.
fjör-grið, n. pl. truce for one's life, Grág. ii. 21.
Fjörgyn, f. [Goth. fairguni = a mountain], Mother-earth, Edda.
fjör-löstr, m. loss of life, Grág. i. 187, Fms. xi. 135; used in the phrase, verða e-m að fjörlesti, to cause one's death, Gísl. 62.
fjörr, m. a kind of tree, the fir (?), Edda (Gl.)
fjör-ráð, n. a law term, a plotting against one's life (cp. Germ. verrathen), Grág. ii. 116, Al. 127. COMPDS: fjörráða-sök, f. a case of fjörráð, Sturl. ii. 152. fjörráðs-maðr (fjörs-maðr, Fagrsk. 181), m. a traitor against one's life. fjörráðs-mál, n. a suit for fjörráð, Eb. 129.
fjörræði, n. = fjörráð, Matth. x. 21.
fjör-sjúkr, adj. sick unto death, Og. 9.
fjör-skaði, a, m. 'life-scathe,' injury to one's life, N. G. L. i. 169.
fjörsungr, m. [Norse fjærsing], a fish, draco marinus, Edda (Gl.); arfr fjörsunga, the heirloom of dragons, a hoard, cp. Fáfnis arfr, Hkv. 2. 23.
fjör-vél, f. a plot against one's life, N. G. L. i. 34.
fjötra, að, to fetter, Eg. 239, Nj. 136, Fms. iv. 264, vi. 378; fjötra hest, to hobble a horse, Glúm. 378, = mod. hepta (q.v.)
fjötur-lauss, adj. unfettered, Fms. xi. 226.
fjötur-láss, m. a fetter lock (for a door), Fms. viii. 341, v.l.
FJÖTURR, m., dat. fjötri, pl. fjötrar; [A. S. fetor; Engl. fetter; Germ. fesser; cp. Lat. com-ped-is] :-- a fetter of iron, a shackle; sprettr mér af fótum fjöturr en af höndum hapt, Hm. 150; fjöturr á fótum, Fms. iv. 15; fjötur allsterkan, annan fjötur, Edda 19; fjöturr af hinu sterkasta stáli, Fms. x. 172, Hom. 118, 119; sitja í fjötri, Fms. ii. 12; sitja í fjötrum, id.; þeir brutu af sér fjötrana, Nj. 136. β. metaph., sleða-fjötrar, the straps of a sledge, Sdm. 15: the straps on a smith's bellows, Vkv. 22, 32. COMPDS: fjötra-brot, n. pl. the fragments of a fetter, Fms. xi. 290. fjötrar-rauf, f. the holes in a sledge through which the straps go, Eb. 190.
FLAÐR, n. low flattery, fawning.
flaðra, að, to fawn; f. at e-m, to fawn on one, Fas. iii. 282 (mod. flaðra upp á e-n). flaðrari, a, m. a fawner, [cp. Germ. and Engl. flatter.]
FLAG, n. [Engl. flaw], the spot where a turf has been cut out; mó-flag, moldar-flag, freq. :-- so also flaga, n, f. a flag or slab of stone. Bs. i. 609, cp. Fms. viii. 320. In the East Angl. counties of Engl. flag is still used of turf as well as stone.
flagari, a, m. a loose person, an impostor.
flag-brjóska, n. the cartilage of the breast-bone, Edda 76, Bs. i. 378.
FLAGÐ, n., pl. flögð, an ogre, giantess, Fas. i. 59. Fms. iii. 122, 125, 133, xi. 136, Bs. i. 468: the saying, opt eru flögð í fögru skinni, oft is a witch under a fair skin, Eb. 46: demons = tröll, Hkr. iii. 299 (in a verse), Fas. iii. 35 (in a verse). COMPDS: flagða-háttr, m. a kind of metre, Edda (Ht.) 34. flagða-lag, id., Ht. R. 32.
flagð-kona, u, f. a giantess, Fas. ii. 518, iii. 560, Gullþ. 20.
flagna, að, to flake off, as skin or slough. Bs. i. 618.
flag-spilda, u, f. a slice, cut, Ísl. ii. 32.
FLAK, n. the hood of a cap; ok saumat flökin at höfði hennar, Sturl. ii. 77 C, (Ed. flókinn); hence flaka-ólpa, u, f. a cap with a hood or flap, Sturl. l.c. β. the flapper or fin, e.g. of a halibut.
flaka, ð, to gape, esp. of wounds; f. sundr af sárum, Fas. iii. 485; flakti frá síðan, ii. 139. β. to flap, be loose, of garments etc.
flaki and fleki, a, m. a 'flake,' esp. a hurdle or shield wicker-work, used for defence in battle, Fms. ix. 30 (v.l.), 421, Hkr. ii. 11, Sks. 416 B.
flakk, n. a roving, roaming about.
flakka, að, to rove about as a beggar, Fas. ii. 228, Fms. viii. 240, Sturl. i. 70 (MS.): metaph., Vápn. 4.
flakna, að, to flake off, split, Fms. viii. 380, v.l.
FLAN, n. a rushing; feigðar-flan, 'mad-rush' (a saying).
flana, að, to rush heedlessly.
flangi, a, m. a coaxer, fawner; hence flangsast, dep. to fawn and coax.
flann-fluga, u, f. an adulteress, one who runs away from her wedded husband, a law term, N. G. L. i. 28.
flanni, a, m. a giddy person.
FLAS, n. and flas-fengni, f. a headlong rushing.
flasa, að, to rush, cp. Germ. flatschen.
flaska, að, to split, in the popular phrase, flaska á skeri, to split on a skerry or rock, of a ship, cp. Grett. 148 (in a verse).
flaska, u, f. [a word prob. of Byzantine origin, from Gr. GREEK, GREEK; Dan. and Swed. flaska or flaske; Germ. flasche; Engl. flask; Ital. fiasco; Span. flasco; Fr. flacon; cp. Du Cange s. v. flasco and flasca] :-- a flask; but it must be old, as flösku-skegg, n. bottle-beard, occurs in Landn. as a nickname of an uncle of the old Njal.; flösku-bakr, m. bottle-back, which occurs as a nickname in Grett., cp. Landn.
flaski, a, m. a flaw in timber or the like.
flat-bytna, u, f. a flat-bottomed boat, a barge, Jm. 1.
flat-ligr, adj. flat; flat-liga, adv. flatly, Bs. ii. 129.
flat-maga, að, to bask in the sun, lie as a dog, (cant.)
flat-nefr, adj. flat-nebbed, Lat. simus, a nickname, Landn.
flatneskja, u, f. a plain, Lat. planities; cp. Engl. flats, as in the Essex flats etc.
flatningr, m. a flat fish, Mk. 53.
FLATR, adj., fem. flöt, neut. flatt; [Engl. and Swed. flat; Dan. flad; Germ. platt] :-- flat, level, of land; slétta dala ok flata völlu, Sks. 629: of other things, flatt skjaldþili, Eg. 233; flattr fiskr, a flat fish, Edda 35, Fs. 129, Bs. ii. 179. β. flat; falla flatr, Sturl. i. 85, Hkr. i. 38; draga e-n flatan, to drag one flat on the ground, Nj. 247; kasfa sér flötum niðr, to throw oneself down flat, Fas. i. 53. γ. or the flank of a thing, the phrases, stýra á flatt, to steer on the flank (side) of another ship, Korm. 230, Fas. ii. 523; bregða flötu sverði, to deal a blow with the flat of a blade, Fms. vii. 157; öxin snerisk flöt, the axe turned so as to strike flat, Grett. 151; bregða við flötum skildi, Nj. 262: metaph., fara flatt fyrir e-m, to fare ill, be worsted, metaphor from a ship, Sturl. iii. 233, Fms. vi. 379; koma flatt upp á e-n, to come 'flat' on one, take one by surprise. flata-fold, f. a flat-field, Bs. ii. 69.
flat-sigling, f. sailing with a side wind.
flat-skjöldr, m. = Lat. pelta, Stj. 572. 1 Kings x. 16, 17.
flat-smíði, n. things wrought flat with a plane or hammer, Grág. i. 504.
flat-streymi, n. an eddy coming on the side of a ship.
flat-sæng, f. a bed made on the floor, Fær. 259.
flat-særi (proncd. flassæri), n. a flat wound, as from a blister.
flat-vegr, m. the flat, broad side, Grett. 151; opp. to an edge.
flat-viðr, m. flat timber, planks, boards, Gþl. 455.
FLAUG, f. [fljúga], flying, flight, Sks. 114 B; fugla f., 655 B. 3; fugl á flaug (mod. fugl á flugi), Sks. 81; þessi f., Hem. 40; hefja flaug, Hom. 142: metaph., Am. 23, Sks. 423 B: the phrase, vera á för ok flaugum, to be unsteady and fluttering, Nj. 196. II. [Dan. flöj], a vane, Bs. i. 422, ii. 50, Edda (Gl.); hence flaugar-skegg, n. the edge or tail of the vane.
flaum-ósi (mod. flumósa), adj. rushing heedlessly on, metaph. from the sudden swelling of a torrent, Gísl. 30, Fs. 30.
FLAUMR, m. [Norse flom; A. S. fleam; Dutch. fleem] :-- an eddy, Bs. ii. 5: poët. the din of battle, hildar f., göndlar f., Lex. Poët. 2. metaph. a bevy, crowd; kvenna f., a bevy of ladies, Fs. (Hallfred): in the phrase, nema e-n flaumi, to bereave one of company and glee, Jd. 5, Ísl. ii. 252 (in a verse); flaums felli-dómr, the hasty judgment of a crowd, (Sighvat). COMPDS: flaum-semi, f. flimsiness, Mar. flaum-slit, n. pl. a forsaking one, abandonment, Hm. 122.
FLAUST, n. [akin to fley], poët. a ship, Lex. Poët, passim.
flaustr, n. fluster, hurry; flaustra, að, with dat. to be flustered.
FLAUTIR, f. pl. [A. S. flet; Dan. flöde = cream], a kind of whipped milk, Sturl. iii. 16, 31.
flá, f. the float or quill of a net, Jb. 317, Grág. ii. 358: metaph. strips of meadow land = fit, Róm. 310.
FLÁ, pres. flæ,; pret. fló, pl. flógu or flóu; part. fleginn; [akin to flag]: -- to flay, Finnb. 250; ok flóu af skinn, Sd. 154; áðr enn flái húð af, Gþl. 502; öll húð af honum sem flegin væri, Fms. vii. 227, Edda 72; flegnir, 28; flá e-n kvikan, Fms. viii. 227: the saying, þar er ekki feitan gölt að flá: metaph. to strip, flá e-n at gripum, to strip one for one's money, Bjarn. 16: síðan flógu þeir hann ór klæðum, stripped him, Fms. vii. 352; þá flógu þeir þá ór fötum, 623. 33: also with acc. of the thing, hann fló af sér yfir-klæði sitt, stripped his over-garment off him, Sturl. ii. 231 C: reflex., flæzk hann ór kyrtlinum, he pulled the cloak off, Bs. i. 442.
fláki, a, m. flat moors, moor-land; fúa-f., móa-f., etc.
FLÁR, fem. flá, neut. flátt, compar. flári, superl. flástr, prop. gaping; flár saumr, a loose ill-stitched seam. 2. metaph. in the saving, mæla fagrt, en hyggja flátt, to speak fair, but think false, Fms. ii. 91, Hm. 90, Bjarn. 21, Al. 102.
flá-ráð and flá-ræði, n. falsehood, Boll. 348, Fms. x. 390. Sks. 618.
flá-ráðr, adj. false, deceitful, Fas. i. 23, Hm. 119.
fleða, u, f. a sleek, bland person. fleðu-ligr, adj. bland.
flegða, u, f. = flagð, a giantess.
FLEINN, m. [A. S. flán], a bayonet-like pike, Fms. iii. 224, Sks. 394, cp. Grett. 141. β. the fluke of an anchor, Nj. 42, Orkn. 362; vide akkeris-fleinn. 2. a kind of shaft, a dart, = A. S. flán, Höfuðl. 10.
13, Rm. 32, Fms. i. 45, cp. Hkr. i. 159, Hm. 85, 151; hence poët. flein-drífa, u, f. a drift or shower of shafts; flein-stökkvandi and flein-varpaðr, m. epithets of archers. 3. a pr. name, Landn.; hence Fleins-háttr, m. a metre attributed to an old poet of that name, Edda (Ht.)
FLEIPR, n. babble, tattle, Mag. 56.
fleipra or fleipa, að, to babble, prattle, Gísl. 98, Ísl. ii. 151, Grett. 148 B, Fas. ii. 507.
FLEIRI, compar., and FLESTR, superl., (fleirstr is a bad form, freq. in books of the 18th century), [cp. Lat. plerique, pl&u-long;res; Gr. GREEK, GREEK; Dan. flere, flest; Ulf. uses managistr = GREEK and managiza = GREEK; vide margr] :-- more, most; sex dómendr eða fleiri, Grág. i. 37; eru þeir fleiri er þat sanna, Fms. x. 275; hinir vóru þó miklu fleiri (more numerous), Ld. 170; ef hann þarf fleiri bjargkviðu, Grág. i. 55; á því vígi eigi fleirum mönnum á hendr at lýsa, ii. 34; vil ek heyra fleiri manna órskurð, Fms. i. 42: neut. fleira, more, féll miklu fleira lið hans, 121: with gen., hafði hann nokkuru fleira manna, Eg. 77, Bs. ii. 167; fleira barna, Fs. 75; ekki sagði hann þessum manni fleira, Fms. i. 145. β. metaph. more communicative, hearty, cp. fár and margr; er nú fleira í frændsemi með þeim, Band. 20 new Ed.; hann görðisk við hann fleiri ok fleiri, more and more intimate, Finnb. ch. 7; fannsk mér þá ok æ síðan fleira til hans, i.e. I liked him then and better ever since, Fms. i. 141: in the sense of more, er fleira drekkr, the more he drinks, Hm. 12; fleiri vásbúð hafði hann, en vér höfum haft, Fb. i, Ó. T. ch. 26. II. superl., forsjálir um flest, Eg. 73; þér erut um flest einráðir Íslendingar, Ld. 314; flest allt, almost all (vide allr), Fs. 174; flest allt stórmenni, Landn. 39, v.l.; flest öll hof, Sks. 234; þeir eru hér flestir menn at mikils munu virða mín orð, Ld. 184; flestir allir nema fáir menn, Niðrst. 7; flest lið, the greater part of the people or troops, Korm. 236, Eg. 92. β. with the notion of all; flestr maðr, most people, Höfuðl. 3; þat tel ek fyrst er flestr um veit, Ad. 17; reyndr var flestr í fastri fleindrífu, Fbr. (in a verse); flestan dag, all day long, Gm. 15; flestan aldr, all ages, for ever, Arnór; dag-lengis flestan, all day long, Kormak; því at ek brúðar á flest um ráð sem faðir, Alm. 5, Lex. Poët.: the saying, flestir kjósa fyrðar líf, all men cling to life, Kvöldv. i. 194, as motto to the fable of Death and the Old Man with the Sack.
fleka, að, with acc. to deceive, beguile.
fleki, a, m. = flaki, Fms. v. 167, viii. 429, ix. 30, 421, v.l., Sks. 417.
FLEKKA, að, to fleck, stain, pollute, 655 xxxii. 4, Magn. 474: reflex., H. E. i. 476, Stj. 142.
flekka, u, f. a kind of chequered jacket, Sturl. ii. 218: a fleck, spot, in flekku-sótt f. scarlet fever, Fél. ix.
flekkan, f. pollution, 655 xxxii. 3, Stj.
flekkja, að, to rake the hay into rows for drying.
flekk-lauss, adj. unspotted, eccl., 625. 70, 183, Stj. 49.
flekk-óttr, adj. flecked, spotted, of sheep, dogs, cattle (skjóttr, of horses), Stj. 98, 177, 178, Rb. 354; flekkótt hekla, Landn. 319, v.l.; rauð-f., svart-f., blá-f., etc., red-, black-, blue-flecked, etc.
FLEKKR, m., pl. flekkir, gen. flekkja, a fleck, spot, Stj. 124, Fms. x. 332, Nj. 68, Fb. i. 258: metaph. a blot, stain, Þorst. St. 51, H. E. i. 505; blóð-f., q.v.; án flekk, sine contaminatione, Mar. 2. a row of hay spread out for drying.
flenging, f. whipping, Grett. 135.
flengja, d, to whip, Fas. iii. 312: to ride furiously, (mod.)
flenna, t, to put wide open (cant word), Eg. 305, v.l., Fb. iii. 335, 427.
flenna, u, f. [flanni], a gadding, giddy woman.
flenn-eygr, adj. having wide-staring eyes, Fb. i. 276.
flens, n. kissing, licking, coaxing; kossa-flens, kissing and coaxing.
flensa, að, [Germ. flansen], to kiss, lick (cant word), Fms. vi. 359, cp. Mork. 75, where it is spelt flenssa: of an ox, Fas. iii. 500.
fleppinn, adj. [Scot. flypin], crest-fallen.
FLES, f., pl. flesjar, [cp. flas, flaska], a green spot among bare fells and mountains, Edda 52 (in a verse), Þd. 12.
FLESK (fleski, Rm. l.c.), n. [A. S. flæsc; Engl. flesh; Germ. fleisch; not in Ulf.; in Icel. and all northern languages kjöt (Swed. kött, Dan. kjöd) is the common word, and flesk is only used of pork or bacon; Dan. flæsk; Swed. fläsk] :-- pork, esp. ham and bacon, often used in pl.; fán fleski, Rm. 29; fleska bezt, Gm. 18; forn fleski, Snót 226; brauð ok lítið fleski, Bs. i. 819; galtar flesk, Edda 23; hveiti ok flesk, Fms. vi. 263: a dish of kale and bacon was a dainty, hence the saving, drepa fleski í kál, to dip bacon into kale, Fas. iii. 381; e-m fellr flesk í kál, the bacon drops into one's kale, cp. the Engl. 'roasted larks flying into one's mouth;' honum þótti, ef þetta prófaðisk satt, náliga flesk fallit í kál sitt, Bs. i. 717; feitt flesk féll þér í kál (Ed. ketil wrongly), ef þú kannt at súpa, Fms. xi. 348. COMPD: fleski-sneið, n. a cut or slice of bacon, Finnb. 212, v.l., Fms. iii. 112.
FLET, n. [cp. Scot. and Engl. flat = a story of a house; Dan. fled in fled-föring; A. S. flett = aula; O. H. G. flazi; Hel. fletti = coenaculum, domus; mod. provinc. Germ. fletz] :-- a set of rooms or benches, and hence metaph. the house itself; often in pl., chiefly used in poetry and in law. 1. rooms; flet fagrlig, Vtkv. 6; sitja á fleti fyrir, Hm. 1; ef lengi sitr annars fletjum á, 34; flets strá, rooms strewed with straw, Ls. 46; setjask miðra fletja, to be seated in the middle, Rm. 4; vaxa upp á fletjum, 34; láttu á flet vaða gull-skálir, let the golden goblets go round the benches (as the Engl. loving cup), Akv. 10; stýra fletjum, to dwell, keep house, Helr. 10; bera hrör af fletjum, Scot. to lift and carry a body out of the house, to bury, Stor. 4; um flet ok um bekki, Fas. ii. 164. 2. in law phrases, a house; setja hann niðr bundinn á flet sýslu-manns, to place him bound in the bailiff's house, Gþl. 147, cp. 534; þá skulu þeir hafa vitni til, ok setja þann mann bundinn á flet hans, N. G. L. i. 162, of compulsory alimentation, cp. Dan. fled-föring; er dóttir hans á fleti, if he has a daughter in the house, 341; ganga á flet ok á borð e-s, to board and lodge with one, D. N. ii. 442. 3. a couch, in the phrase, rísa ór fleti, to rise up from bed, of a lazy fellow, Gullþ. 14; the word agrees with the mod. use of flet, a flat bed on the floor, = flat-sæng. COMPDS; flet-björn and flet-vargr, m., poët. = a house.
flet-genginn, part. a law phrase = arfsals-maðr, q.v., Dan. fled-föring.
fletja, flatti; pres. flet; part. flattr :-- to cut open; þorskr flattr, dried cod, stock fish, Grág. ii. 354 B, Jb. 317: reflex. to stretch oneself, Fas. ii. 147: impers., skip (acc.) fletr, to drift aside (with the current).
flet-roð, n. a 'clearing the flats,' of a furious onslaught in battle, Jómsv. 39.
fletta, tt, to strip; fletta klæðum, Nj. 209, Fms. viii. 77, 264; fletta e-n af brynju, vii. 227, viii. 121; fletta e-u af e-m, to strip (the clothes) off, iii. 125, Al. 89: metaph., Th. 24. β. to strip, plunder, Sturl. ii. 208, Fms. ix. 383, Stj. 282; cp. fé-fletta. 2. the phrase, fletta bók (dat.), to turn the leaves of a book, (mod.)
FLÉTTA, tt or að, [Lat. plectere; Ulf. flehtan; Germ. flechten; Dan. flette; the word is scarcely borrowed from the Germ.] :-- to plait; hár fléttað, Karl. 335: reflex., hárið fléttask niðr á bringu, the hair fell down in braids on the breast, 226.
flétta, u, f. a braid, string; hár-f., plaited hair. COMPDS: fléttu-band, n. plaited string, cord. fléttu-grjót, n. sling-stones, Sks. 422, Ó. H. 185 (in a verse). fléttu-skepta, u, f. a kind of shaft, hasta amentata, = skepti-flétta, q.v.
fletting, f. a stripping, plunder, Ann. 1242.
fléttingr, m. braids, knots, Karl. 299, 335, Mag. 33, El. 27, 29.
flettu-selr, m, a kind of seal, Sks. 177.
FLEY, n. a kind of swift ship (= snekkja, q.v.); only found in poets, as Thiodolf calls the sea fleyja flatvöllr, the flat-field of the fleys, cp. Hkv. 2. 4; fley ok fagrar árar, a fley and beautiful oars, Egill; used by poets also in many compds, as fley-braut, fley-vangr, the road-field of the fleys, etc.; never in prose, except in pr. names, as Gesta-fley, Fms. viii, Sverr. S.; but fley-skip occurs not only in verse, Fb. i. 528, but also in a deed of the year 1315, N. G. L. iii. 112 :-- also used of merchant ships, Ann. The Span. flibóte, Engl. fly-boat (Johnson) point to a form fley-bátr = fley-skip, though that form has not been found; from the Span. flibóte prob. came the Ital. flibustiero, Anglo-American filibuster: perh. also the Germ. freibeuter, Engl. freebooter, Dutch vrijbuiter represent the same word, altered so as to give an intelligible sense in the respective languages.
fleyðr, n. a scratch.
fleygi-ferð, f. flying speed.
fleygi-gaflok, n. a javelin, Sks. 386, 387.
fleygi-kvittr, m. a loose rumour, Fagrsk. ch. 277.
FLEYGJA, fleygði, [fliúga, flaug], to 'let fly,' throw, with dat., Fms. ii. 17, v. 223, xi. 72, Ld. 166, Bs. ii. 87, Rm. 32 (where read fleini): absol., Vsp. 28, Fms. vi. 137; fleygja af hendi, 623. 31. β. impers., mönnum ok fénaði fleygði (were thrown) til jarðar, Ann. 1339.
fleygr, adj. able to fly, Grág. ii. 346, Hom. 89.
fleygr, m. a wedge.
fleymingr, m. [flaumr], jest, sport, in the phrase, hafa e-t í fleymingi, to make sport of, 655 xxxii. 15, Hkr. ii. 187, Grett. 95 A, Sturl. passim; sometimes spelt flymingi or flæmingi, but less correct.
fley-skip, n. a 'fly-ship,' Fb. i. 528 (in a verse), N. G. L. iii. 112, where it is opp. to langskip: cp. fley.
FLEYTA, tt, [fljóta, flaut], to float, launch, with dat.; fleyta skipum, Hkr. iii. 433, Eg. 359. β. to lift slightly from the ground, Fms. iii. 211: reflex. fleytask, metaph. to pass, go through, but with the notion of a narrow escape, as a boat in shallow water, Band. 7 (v.l.) new Ed.
FLIKKI, n. a flitch of bacon, Fms. x. 204, Fas. ii. 473, Dipl. iii. 4. COMPD: flikkis-sneið, n. a cut or slice of bacon, Fms. iii. 112.
FLIM and flimt, n., esp. as a law phrase, a lampoon, libel (in verses), Nj. 70, Bjarn. 42.
flim-beri, a, m. a flouter, Fb. iii. 242.
flimska, u, f. mockery, Hb. 14.
flimta, að and t, to flout, lampoon; ef þú flimtar mik, Fms. ii. 9; flimtaði, Fs. 89; but þeir flimtu Þorgrím, Fms. vi. 31 (flimtuðu, v.l.); flimtaði (subj.), Fs. 89.
flimtan, f. a lampooning, quizzing, satire, Nj. 50, Eg. 209, Fms. vi. 193, Sturl. ii. 57, iii. 80; vide danz.
FLIPI, a, m. a horse's lip; (granir, of a cow; vör, of a man.)
FLISSA, að (and fliss, n.), [Swed. fliss], to titter.
FLÍK, f., pl. fiíkr (l, ut flíkar, Jjorf. I. e.), [Germ, flick and flicksn] , a
'flitch, ' taller, rag, flap, [jorf. Karl. 436, Pass. 24. J, 2.
flírur, f. pl. ca m-i es; fliru-ligr, adj. bland; flíru-læti, n. pl.
FLÍS, f. \Gcn\\. fiieic; Swed. ^ isa; Dan. y lis t], a splinter, N. G. L. i.
38, Fms. x. 30: a sli c e, Mar. (Fr.)
flísask, að, dep. to be split into slices, be splintered, Stj. 64!.
FLJÓÐ, n. o woman, only used in poctr v. l 1:11. 78, 0, 1, 101, Aim.:;, Rm. 2 2,
Edda loS; etyni. uncertain. II. in pl.,;i local name in Norway, Fnis. xii.
FLJÓT, n. [A. fi. fleôt -- ostium; cp. /At1 i'Vcf/ River in London, whence
F leet Street, Nortli/ leet and Soutli/ftíí in Kent; Germ, fliess, usually
fluss, whence Dan. ~/?o d] :-- in old writers scarcely used except as a pr.
name of a river, viz. Markar-iljot (and simply Fljot) in the south of Icel.,
whence Fljóts-hlíð, f. the county, Lancln. ar. d Nj. passim; and the
county Fljót (pl.) in the north of Icel., whence Fljóta-menn, m. pl.
(be men from Fljót, Sturl. i. 138: in mod. usage it may be used as an
appell. a river, as in Dan. and Germ., but scarcely except in poetry, e. g.
Num. 7. I. 2. á. fljóti, afloat, Fms. iv. 6;; better a iloti, vide Hot.
FLJÓTA, pret. flaut, 2nd pers. flauzt; flautt scarcely occurs, pl. flutu;
pres. fly't, pl. fljotum, pret. subj. flyti; part, flotinn; sup. flotið: [A. S.
fleôían; Eug\. float; O. H. G. fliozan; Gwm. fliessen; Dan. yTy de; Swed.
flyta] : 1. to float on the water; s:l þar rljóta langskip tjaldat, Kg. 88;
þar sem þat ílaut í höfninni, 359; láta þeir f. skipit, Fms. x. 347; par sú
þeir f. fyrir skip þorvalds, Korin. 234; hverir hit a íljóta iley við bakka,
Hkv. 2. 4; íly'tr meðan liiir cn só'kkr þegar dautt er, Rb. 352: in the saying,
fiýtr meðan ekki sökkr, a phrase answering to the Engl. sink or swim; fugla
er f. á vatni, ~/ozf l s that swim, Gnlg. ii. 346; þá flytr harm til lands, floats
ashore, Sks. 94; séðú live flotinn flýtr, Skálda 163. j3. metaph. to
float about, spread, of news, Us. ii. 143; láta orð t., Mar. 14; þat hefir
flotið um þrjá baîi eðr fjóra, N. G. L. i. 141, Hom. 45. -y. reflex., lata
fliotask, to drift, Sks. 133. 2. to run, stream, of running waier; svá
sem rennandi vötn f. at y'missum uppsprettum, Fms. ii. 89: to form a
pool, vötnin flutu fjórtún filna djiip, Stj. 58; með fljotandum tárnm, with
gushing tears, Mar. p. intrans. to be flooded; flaut hann allr í ti'irtim, he
was in floods of tears, Fms. x. 24; flutu í vatni augun kh'ir, Pass. 2. 11;
flaut í blóði gólf allt, the floor was flooded with blood, Eg. 217; jörðin
flaut af huiiaugi, Stj. 453; ketillinn ily'tr með feiti, Us. ii. 135"; il-iut allt
land af monnum, Fms. viii. 400.
fljót-endi, n. the float or cork of a net, Gþl. 428.
fljót-fanga, adj., Bs. i. 360, read fljót fanga-rúðs.
fljót-leikr (-leiki), m. fleetness, speed. Fms. x. 344. xi. 428, Sks. 82.
fljót-liga, adv. fleetly, swiftly, Fms. i. 69: metaph. promptly, iv. 295.
fljót-ligr, Adj. fleet, Ld. 232: metaph. speeding, Bs. i. 423.
fljót-mæltr, part, talking quickly, opp. to sein-mæltr.
fljótr, ad] , fleet, swift, of a horse, Flóv. 30: of a ship, Fs. 28, Fms.
vi. 262. P. metaph. ready, speedy; Olafr var þess ekki flji'itr, ok fi'ir
þó at bæn Holla, Ld. 186. II. neut. used adverb. ~/? eetl y, su-iftly;
mi lát við fljótt ok leita dyra, Fms. v. 147; svá fljott, so soo n, 168; sem
fljótast, the soonest, at once, Fb. i. 539; þat fljótast sem þú getr, as soon
as thou canst, Fms. iii. 94; fljótara, sooner, Dipl. v. 5. 2. im-tuph.
promptly; hann tckr honum eigi íljótí, be received him coolly, Sd. 139;
þeir tóku eigi fljótt undir þat, Fms. ii. 32.
fljót-ráðr, adj. r a s h, Hkr. iii. 87, v. 1.
fljót-rœði, n. rashness.
fljót-tækr, adj. quick at, faking in or apprehending, Ems. xi. 427.
fljót-virki, f. quickness in working. Fms. xi. 431, Th. 79.
fljót-virkni (fljót-virkt, Bs. ii. 96), f. hurried wor!:.
fljót-virkr, adj. r/w ick in working, Mar.; but also opp. to góðvirkr,
working hastily, ' scamping' the work.
FLJÚGA, pres. fiy'g, pl. fljugum; pret. flaug, 2nd pers. flaugt, mod.
flaugst, pl. fluguin; anotb. er old pret. fio, llaustl. 2, 8, þkv. 5, 9, Gh. 17, it. 14, and prose passim; the form flaug is very rare, in old poets; fló
is HOW quite obsolete, flaug, pl. flugu, being the current form: part.
flogimi; sup. flogit; pret. subj. 1st pers. flygia, 3rd pers. ilygi; with the
neg. suf. flygrat, Hni. 151: [not on record in Goth., as the Apocal. is lost
inUlf.; A. . S. fleugan; Engl. yfy; O. Ii. (l. fliôgan; (jcmi. fliegen; Dutch
vliegen; Swed. flyga; Dan. flyve: cp. ilug] :-- to fly, Lat. volare, of
birds; in the allit. phrase, i'uglitm fljii;-andi; v:;!r Hygr, Grág. ii. 170;
fly sá hrafn aptr um stafn, Landn. 29; ilo hann þ. mgat til, Niðrst. 4;
a* ^jug"1 eigi upp fyrr, Fdda 60; Johannes fkug upp til himins, Mom.
47- 2. metaph., tljiiga á e-n (;i-flog, q. v.), to fly at one another, in
a fight, Nj. 32: recipr., fljúgask á, to join in- a fight, N. G. L. i. 46, Nj.
56. P. of weapons, sparks, rumour, and the like; spjótið fló yfir hann
fram, Nj. 58: kcsjan flaug í vollhm, Eg. 379; gncistarnir (the sparks')
fliigu, Fms. viii. 8; at vúpn skyli falla at manni eðr f. at honum, Grág. Kb. 108; fljiigandi fleinn, IIm. 85, 151; lleinn llogin'n, llofuol. 12: urn konu þá fló út ferlcgt úorðan, Hom. 115; sá kvittr iló í bygðinni, Fms. ix. 237: flaug þat sem sinu-eldr, i. 21. -y. of shooting pains (vide flog);
þaðan af fló á hann mein þat, Bs. i. 446. II. in old poetry and
on Runic stones, used -- flyja (q. v.), to flee, La. t. fngcre; sá er eigi fló at Uppsiilum, who fled not at Upsala, Baut. 1169; en bínir fjúndr ilugu, Hkm. 12; fló or landi, fled from the land, Ýt. 14.
flog, n. [fljuga], a flying, flight, old form = flug, Rarl. 56: medic, a
shooting pain, verkjar-i'. og, or flog-verkr, m., and flog-kvoisa, u, f.
rheumatism, Fúl. ix.
flogall, adj. volatile, Lat. volatilis, Hb.
FLOKKR, m. akin to folk, [A. S. floc; Eng\. flock; Dan. flok; Swed.
flock] :-- a body of men; in law live men make a flokkr; fiokkr eru iinnn
menu, ïMda 108; þat heitir i. er iinnn menu eru saman, N. G. L. i. 61:
-- a company, host, party, þeir gengu allir í einum flokki, Nj. 100; cngla
flokkar, a host of angels, Greg. 34; niarga flokka, Th. 3; hlaupa í gegn
ór öðrum flokki, Grug. ii. 10: adverb., flokkuin, in crowds, 656. 18;
flokkum þeir fóru, SI. 63 :-- a troop, band, hefja flokk, to raise a band, to
rebel, Fms. viii. 273, ix. 4; ofriki ilokkanna, vii. 293; fara með flokk, to
roam about, 318 :-- a tribe, company, in a good sense, Stj. 321, 322, passim,
and so in mod. usage. coMpns: flokka-atvigi, n. an attack in bands,
uproar, N. G. L. i. 165. flokka-íerð, f. a marching in troops, Grelt.
124 B. fiokks-formgi, a, m. ac(TiV(røî, /í ad(?r, I'br. flokks-liöfðingi,
a, in. a head, chief, Stj. 322. flokks-maðr, in. a man belonging to a
L, Fms. vii. 252, Sturl. iii. 242. flokks-vig, n. a law term, man-
slaughter in a faction flght or mclre, N. G. L. i. 64. II. a short
poem, [••]. ii. 237, Fms. v. 227, vi. 391, xi. 203, 204: as the name of
poems, Brands-flokkr, Sturl. iii. 90; Tryggva-f., Fms. iii. 54, í J 6; Kalfs-f.,
123; Yalþjóís-f., vi. 426; cp. esp. Gunnl. S. and Knytl. S. I. e., vide
drápa. 2. in mod. usage an epic poem consisting of several cantos
is called ilokkr or rimna-ilokkr; thus Ülfars-rínuir, Núnia-rimur, þrymlur,
etc. are each of them a flokkr, but the Skíða-ríma or Olafs-rima, being
single rhapsodies, are not so called.
flokk-stjóri, a, m. a captain or leader of a f., Ld. 268.
florin, in. (for. word), a florin, Bs. ii. 43.
FLOS, n. the 'floss' or pile of velvet.
flosa, u, f. a splinter, = flis, Bev.
flosi, a, m. a pr. name, Landn., Nj. P. [ Norse flits'] , a fop. COMPOS:
flosa-hattr, m. flutter. flosa-legr, adj.; cp. flysjungr.
flosna, að, to hang loose, prop, of threads: to wither, þar flosna aldregi
blomar, lib. 6. p. metaph., flosna upp, to break tip one's household,
be bankrupt.
FLOT, n. [flji'ita], the fat, grease, esp. from cooked meat, Fms. i. 36,
Sd. 163, Dipl. iii. 4, v. 18: in the phrase, sjaldan hefi eg flotinu neitað,
Ísl. Jjjóðs. i. 437- II- afloat, only in the phrases, á flot, with the
sense of motion, 'setting' afloat, Fms. vi. 249; á floti, 'being' afloat;
vera á tloti, Hni. 155, Fms. vii. 287, Gn'ig. ii. 357, N. G. L. i. 45.
flota, að, to float, launch, with dat., Ficr. 162, Fms. ii. 107, ix. 447.
flota-hólmr, m. an islet, = um-flotiu ey, Sks. 93.
flot-brúsi, a. m. a floating jar, poet, a boat, Hým. 26.
flot-bytta, u, f. a grease-tub, a coguom., Fms.
flot-fundinn, part, found afloat, of a whale, Grug. ii. 383.
floti, a, in. [(lerm. y/oss; l~)zn. flaade] , afloat, raft, Lat. ratis, Sknlda
163, Gþl. 411, Fms. viii. 3:. 2. a fleet, Lat. classis, Hkv. i. 27, 35, 2.
18, Fms. i. 169, viii. 222, passim. II. = flet, a movable seat, bench,
Fms. v. 332, v. l., perhaps a misspelling.
flotna, að, to come afloat, Fms. viii. 380, Stj. 123: metaph., flotna upp,
to float up, come to the surface, Bs. i. 724.
flotnar, in. pl., poet, seamen, freebooters, Edda 107, Lex. Poët.
flot-rennr, adj. passable by afloat or raft, of a river, Gþl. 414.
FLÓ, f., pl. flær, a layer, stratum, Edda 83. II. [A. S. ^ eá;
Fngl. y?6'a; Germ. floh] , a flea, Fas. i. 394: the saying, vera eins og fló á
skinni, i. e. never at rest; mar-flu [Germ. ~;? oh- krebs], cancerpidex. flóa-
bit, \\. flea-bite.
FLÓA, að, to boil milk or fluids; hence, flóuð nijólk, boiled milk; óflóuð
nijólk, unboiled milk; sólin heitir ok flerar alla veröld, Mar. 56; hón flóar
ok heitir kólnuð hjörtu. 60. II. to flood; Logrinn gengr svá upp á
löndin at víða ílóar, Ó. H. 17; af hans sánnn flóaði svá niikit blóð, Mar.
(Fr.): in mod. usage always declined with ð, flóir and flóði, if in this sense.
FLÓÐ, n. [Ulf. fli', cins•-= -- -vorajjios, Luke vi. 49; A. S. flvd; Engl.
flood; Swed. -Dan. flod; Germ. flntb~] :-- a flood, inundation, deluge,
Rb. 336; flóðií mikla, Ann. 1199, Fms. xi. 393; vatns-flóð, water-
flood. 2. of the tide, ~y?oo d=-= ilæðr, Fms. vii. 272, Eg. 195; þá er
ilc'ið, er tungl er í vestri ok í austri, 415. 10; flóð eðr fjara, Gullþ. 13;
at tlóði, Fms. viii. 389, Orkn. 428, v. l., Landn. 57: in the west of Icel.
always fiæðr, q. v. 3. a flood, river or sea, only in old poetry; the
allit. phrase, fiskr í flóði, ~/îs h in flood, esp. of salmon, Gm. 2t; hvat er
]iat fiska er renn flóði i, Skv. 2. I, Fas. i. 483 (in a verse); fold skal við
flóôi taka (a saying), Hin. 138; cp. meðan jíirð heldr flóði, vide Lex.
Poi'-t. 4. a snow-slip, avalanche, Gísl. 33; snæ-flóð or snjó-flóð
(freq.) II. metaph. tumult, uproar; en hinn vegni yrði fyrir því
fh'iði, that the slain should be swept away in that flood, Grug. ii. 140;
var Pall í því flóði, Paid perished in the tninnlt, Sturl. iii. 83 C; í þessn
flóði urðu þeir llringr, Fms. v. 268; veit ek hverir lu'-r munu andask, ok
monat þií í því flóði verða, thowfhalt not perish along with them, Greg.
75; í því flóði urðu fjórir ligir riddara, Blas. 38: in a good sense, í því
llóði græddi hann konu þá er Sintica heitir, Post. 656 B. 11: in the mod.
phrase, vera í ílóði e-s, to be in one's train, wider one's protection.
flóð-skítr, m. a duck, podiceps cornutus, Edda (Gl.), = flóa-skítr.
FLÓI, a, m. [Norse flaa-vand, flaa-bygd; cp. the Kelpie's flow in Scott's Bride of Lammermoor; also the ice-floe of Arctic navigators] : -- a marshy moor, Ísl. ii. 345, Fms. iv. 359, Jb. ii. 280; fúa-flói, a rotten fen; flóa-barð, n. the edge of a f.; flóa-skítr, m. = flóð-skítr; flóa-sund, n. a strip of moor; and many other compds. β. a district in the south of Icel., hence Flóa-menn, m. pl. the men of F., and Flóa-manna Saga, u, f. the name of a Saga. II. a bay or large firth, Þórð. 7 new Ed.: freq. in local names, Stranda-flói, Grett. 13 new Ed.; Húna-flói, Sturl. iii. 58 sqq.; Faxa-f. (old Faxa-óss). Flóa-fundr, m. the battle in F., Sturl., Ann. -- Deep water in a bay is also called flói, opp. to the shallow water near the coast, Bjarneyja-flói.
FLÓKI, a, m. 'flock,' felt, hair, wool, etc.; ullar-flóki, Edda 237, Fas. ii. 207 (freq.): of a goat's beard, Eb. 92. COMVDS: flóka-hattr, m. and -hetta, u, f. a felt-hat, Hkr. ii. 202, Eb. 240. flóka-ólpa, u, f. a jacket with a felt cowl, Sturl. flóka-stakkr, m. id., Fas. ii. 242. flóka-trippi, n. a foal with a shaggy skin, Fas. i. 9. 2. metaph. of dense black clouds, Vígl. 22; ský-flóki, Eb. 260. II. [A. S. flôc], a kind of halibut, passer, solea, Edda (Gl.) III. a pr. name, Landn.; hence in names of places, Flóka-dalr, etc., Landn.
flókinn, part. clotted, entangled, Fms. x. 192: of a cloud, Sks. 226.
FLÓN, m. an oaf, fool; flónska, u. f. foolishness; flóns-háttr, m. id.; no example has been found in old writers.
flóna, að, to become warm; þá tók at flóna líkit, Stj. 615, 2 Kings iv. 34; þá flóna þeir til ástar við Guð, Mar. 99.
FLÓR, m. [for. word; A. S. flôr; Engl. floor; O. H. G. fluor; Germ. flur; Dutch vloer] :-- a floor, pavement, in Icel. only used of the floor of a cow-stall, Bjarn. 32; moka flór, to clean the floor. Fas. ii. 341: in Norway = cow-stall, Bk. 98, D. N. i. 233. flór-fili, n. floor-deals, N. G. L. i. 38.
FLÓTTI, a, m. [Engl. flight; Germ. flucht, whence Dan. flugt; cp. flýja] :-- flight = Lat. fuga (never = volatus): kom flótti í lið Eireks-sona, Fms. i. 38, Al. 142, passim; snúa á flótta, Eg. 290; flótti brestr, Fms. passim, vide bresta. β. a flying host; reka flótta, to pursue the flying host, Eg. 290, 299, Fms. passim. COMPDS: flótta-gjarn, adj. craven, Stj. 263. flótta-menn, m. pl. a flying host, Fms. i. 45, Orkn. 106. flótta-rekstr, m. pursuit of the flying host, Stj. 483, Fms. vi. 323. flótta-stigr, m. a path of flight, Sks. 728. Poët. compds: flótt-skjarr, flótt-styggr, adj. 'flight-shy,' i.e. valiant, Lex. Poët.
flótt-reka, rak, to put to flight, Bs. ii. 82, (rare.)
FLUG, n., but in old writers usually, if not always, flugr, m. [cp. fljúga I] :-- flight, Lat. volatus; fuglanna flug (acc.), Stj. 17; þá beinir hann fluginn, Edda 60; (hann) dró arnsúg í flugnum, 46; í sínum flug, Stj. 270: the phrase, á flugi, in the flight; fugl á flugi, a bird of flight, Od. xii. 62; mætir hón hamrinun á flugi, Edda 58; á ferð ok flugi, 'faring and flying,' all in motion, Fas. i. 6, Núm. 2. 99: metaph., var hón öll á flugi, she was all in a flutter, Fb. ii. 335. II. = flótti, Lat. fuga, flight, only in poetry; trauðr flugar, unwilling to flee, bold, Hkv. 1. 52, Fms. xi. 186 (in a verse); flugar-trauðr, adj. bold, Hkv. 1. 54; cp. flug-skjarr, flug-styggr, flug-trauðr, flug-varr, adj., flug-þverrir, m. firm in battle, unflinching, all epithets of heroes, Lex. Poët. III. neut. a sheer precipice; hann er svá hár, ok þat flug fyrir ofan at ..., Fas. ii. 231; hence fluga-björg, n. pl. and fluga-hamarr (mod. flug-hamarr), m. precipices, Bs. i. 330, Fms. viii. 18. 49, Fb. iii. 408, Fas. ii. 231: also of a current, fluga-fors, m., Mag.; fluga-straumr, m. a rapid vortex, eddy, Edda 67 (in a verse) :-- other compds in mod. use, flug-beittr, adj. keen-edged, as a razor; flug-gáfaðr, flug-næmr, flug-skarpr, adj. keen, acute, quick to learn; flug-háll, adj. (flug-hálka, u, f.), very slippery; flug-ríkr, adj. immensely rich.
fluga, u. f., gen. pl. flugna, a fly, gnat, moth, Stj. 23, 91, Pr. 474, Edda 70, Ver. 20; gesta-fluga, a moth; mý-f., a gnat; bý-f., a bee; randa-f., a wasp; hunangs-f., a honey-fly, a kind of Icel. bee; mel-f., a clothes-moth; þev-f., a kind of tipula: myki-f., a dung-fly: maðka-f., a maggot-fly, all three musca, etc., vide Eggert Itin. ch. 688: the phrase, eins og fluga, swift as a fly. Wizards were said to bewitch flies and send them to kill their enemies (vide galdra-fluga, gand-fluga), hence the phrase, gína við flugu, or taka flugu, to swallow the fly or to carry the fly, i.e. to be the tool of another man, esp. in a wicked and fatal business, Eb. 164; ef Hallgerðr kemr annarri flugu í munn þér, if H. puts another fly in thy mouth, i.e. makes thee to carry another lie, Nj. 64; þeir gina við þessi flugu, Al. 9; era mínligt flugu at gína, 'tis not 'mine-like' to open the mouth for flies, i.e. lies and slander, Kristni S. (in a verse of the year 998); hann fær komit þeirri flugu í munn eins skiptings, Fms. xi. 445. COMPDS: flugu-maðr, m. 'a man of flies,' a wizard, occurs in this sense in the old Swed. law (Verel.): hence metaph. a hired bandit, an assassin, Landn. 181, N. G. L. ii. 51, Fms. v. 45, 190, vi. 188, Glúm. 361, Rd. 307, Lv. 57. flugu-mannligr, adj. looking assassin-like, Fs. 65.
flugði, a pret. of a lost verb flygja, to shudder; hón flugði öll, she shuddered all over (from horror), Eb. 318.
flug-dreki, a, m. a flying dragon, a mythic monster, Nj. 183, Bjarn. 12, Gullþ., Al., Sks. 79; cp. dreki fljúgandi, Vsp.
flug-dýr, n. a flying insect, Pr. 476.
flug-ormr, m. a flying snake, winged serpent, mythol., Pr.
flug-sjór, m. the giddy deep, Fas. ii. 231, v.l.
flug-skjótr, adj. swift as one winged, Fas. iii. 455.
flug-snarr, adj. = flugskjótr, Art. 149.
flug-stigr, m. a path of flight, poët., Hkv. 2. 47: the popular phrase, eg var kominn á flugstig að fara, I was just about to go (or do a thing), but always with the notion that one is prevented at the last moment.
flutning, f., used as masc. (flutningr) in Norse writers, Gþl. 432, in mod. usage masc. throughout, [flytja] :-- transport, carriage of goods; flutning hálfa, Pm. 122; f. öll, Vm. 150; allar flutningar, Grág. ii. 357, 359, Fms. iv. 121, viii. 179, Band. 2 :-- conveyance of persons, Eg. 75, 477: in mod. usage also = farmr. 2. masc. in the metaph. sense, help, negotiation, intervention, Hrafn. 14, Fms. vii. 17, ix. 295; mála-f., pleading, Hrafn. 17 :-- report, var þat þeirra flutningr, they reported, Fms. x. 97, Bs. i. 702, 775; but fem., 701. COMPDS: 1. fem., flutningar-maðr, m. a carrier of goods, Grág. ii. 383, Glúm. 393, Vm. 16. flutninga-skip, n. a ferry-boat, Vm. 15. 2. masc., flutnings-maðr, m. a pleader, Eg. 172, 467, Hkr. iii. 27, Sturl. ii. 17.
FLÚÐ, f. low skerries or reefs flooded by the sea; á flúð eða skeri, Mar.; flúð ok fall, Bs. ii. 51.
FLÚR, n. [for. word; Lat. flos], a flower, blossom, Fms. v. 345, Barl., Flor., Stj., Bs. ii, freq. in old translations, but now obsolete, except in a metaph. sense, a flowery style of writing. II. flour, Fms. viii. 250, v.l., Bs. i. 707, 713. COMPDS: flúr-brauð, n. flour-bread, Stj. 121, Fms. ix. 241. flúr-hleifr, m. a flour-loaf, El. 21.
flúraðr, part. flowery, esp. in a bad sense, of an affected style, etc.
FLYÐRA, u, f. a flounder, Edda (Gl.), Bs. ii. 179.
flygill, m. [Germ. flügel], a wing, Þiðr. 92, where it seems borrowed from German ballads.
flyka (and flyksa), u, f. a flake, rag, metaph. a phantom, Grett. 111.
flykkjask, t, dep. [flokkr], to crowd, Fms. viii. 81, 411, Hom. 65, Fas. ii. 80, Orkn. 372 (in a verse).
flysja, að, [flos], to split or cut into slices, Háv. 31 new Ed.; cp. flís.
flysjungr, m. a fop, charlatan.
FLYTJA, pres. flyt: pret. flutti; sup. flutt :-- to cause to flit, carry, Gísl. 133; flytja vöru til skips, Nj. 4, Skálda 163, Eg. 125, 194: of trade, to export or import, þenna fjárhlut f. menn þaðan, Sks. 184; kaupmenn er mest gæði flytja landi þessu, Fms. vii. 122; frillu þá er þú hefir flutt af Noregi, Ld. 34. 2. metaph., flytja fórn, to bring an offering, Sks. 781. β. to perform; flytja skírslu, járnburð, Ld. 58, Fms. viii. 149, Hkr. ii. 229. γ. to proclaim, preach; hvaða skiru hann flytti, 625. 90: pass., Fms. x. 161: to recite, deliver a poem, speech, etc., flytja kvæði, Ísl. ii. 222; flytja ræðu, to deliver a sermon (mod.): metaph., var sú vísa mjök flutt, the verse was much repeated, went abroad, Fms. i. 48: pass. to be told, Stj. 59, K. Á. 200. δ. to help, plead, intercede; flytja eyrindi, Fms. x. 44, v.l.; göfgir menn fluttu þetta mál með honum, Fms. i. 13; nú hefi ek flutt sem ek mun at sinni, Hrafn. 17; cp. af-flytja, to disparage: pass., Sks. 185 B. ε. to entertain, support; flytja úmegð, Mar. (Fr.): pass. to support oneself, Bs. i. 705. II. reflex. to flit, migrate; hann fluttisk til fjalls upp, Fms. x. 411; fluttisk þá herrinn, ix. 353; fluttusk þeir upp í árós einn, Landn. 57: láta skjóta báti ok fluttisk út á skipit, Nj. 133, Fms. xi. 143; flytjask þeir Ólafr þangat ok kasta akkerum, Ld. 76: ef þér flytisk eigi ór höfninni, Ísl. ii. 127; flytjask fram, to pass, succeed tolerably, Helgi kvað sér við slíkt hafa fram flutzk nokkura stund, Fms. v. 257: þó at nú flytisk fram búið er þú ert við, Band. 2. III. part. flytjandi, in the phrase, f. eyrir, movables, money, Grett. 90, Ám. 3, Pm. 22, Dipl. iii. 6. β. a conveyer, Grág. ii. 358: metaph. a promoter, Ó. H. 126, Glúm. 349.
flytjan, f. a helping, promoting, Stj. 111.
flyxa, v. flyka.
FLÝJA, pres. flý; pret. flýði; sup. flýð; part. flýiðr: mod. flúa, pret. flúði, part. flúinn, pres. flý; an older form with œ -- flœja, pres. flœ, pret. flœði -- occurs in poetry and old prose; skœðr and flœði rhyme even in Pd. 47 (of the 12th century): this older form is rightly formed from the part. fló; sup. flýit, Fms. i. 26; flœr (pres.), 623. 26; flœðu (pret.), Bret. 74; but flýðu, 40; flyiðr (part.), Edda 154 (pref.): flœja (inf.), Sdm. 21, 677. 10, 655 xiv. A. 1, 623. 16; fleoði -- flœði, Hom. (St.) 3; pret. indin. flœðu (fugisse), Ód. 9; pret. subj. flœðim (fugeremus) Fms. ii. 181 (in a verse): [cp. Ulf. þljûhan; A. S. fleon; O. H. G. fliûhan, mod. fliehen; Engl. flee; no strong verb corresponding to this occurs in the Scandin., except fljúga, which in very old times served for both fugere and volare, vide s. v.] :-- to flee, Lat. fugere; þeir flýðu til Upplanda, Fms. i. 19; víst vil ek eigi flýja, x. 348; Kjötvi hinn auðgi flyði, Eg. 33, Sks. 716 B; þá er Eirekr hafði brott flýit, Fms. i. 26: landsmenn féllu ok flýðu, Bret. 40; Tyrkir vóru flyðir í borgina, 88; flýja undan, to flee from one pursuing, Eg. 269; or, flyja undan e-m, 623. 16; flýja undan banvænligu höggi, Edda 154. 2. adding acc., flýja land, to flee the land, Fms. i. 1, Ld. 4; flýðu margir göfgir menn óðul sín, Eb. 3, Fs. 123: to flee from, shun, úhægt mun forlögin at flýja, to shun fate, 20; flýja hvárki eld né járn, Edda 82; ek flýða banann, I shunned death, Bret. 90; þá er sá bani, er þing flýr, one who shuns the meeting, i.e. appears not, N. G. L. i. 62.
FLÝTA, tt, [hence fljótr], to hasten, make haste, with dat.; flýta ferðinni, to hasten on one's journey, Grett. 99, Bs. i. 130; flýta sér, to hasten, speed oneself, Stj. 221, Þórð. 69.
flýtir, m. fleetness, speed, Stj. 172, Lv. 41, Fas. iii. 219. flýtis-verk, n. hurried work. II. of a person, an instigator, Lex. Poët.
flæða, dd, [flóð], to flood over, Stj. 56, 284, Ann. 1345: to flow, of the tide, Fms. vi. 163, ix. 44, x. 98: impers., fé ok skip (acc.) flæðir, the flood-tide overtakes sheep and boats, i.e. they are lost by the tide, (mod.)
flæði-, in COMPDS: flæði-bakki, a, m. 'flood-tide-banks,' banks covered at high water, Gísl. 138, cp. 52. flæði-sker, n. a skerry which is flooded at high water, Fms. ii. 142: the phrase, hann er ekki á flæði-skeri staddr, he is not on a fl., i.e. is in safety.
FLÆÐR, f., gen. flæðar, acc. and dat. flæði, pl. flæðar, flood-tide, high water, a word used in western Icel. instead of flóð, which is used in the south, north, and east; þá var flæðrin síð dags, Eg. 600; flæðr sævar, Sturl. ii. 70; í sandi þar er flæðr gékk yfir (í flæðar-máli, Landn. l.c.), Fms. i. 248; biðu þeir flæðar, Eg. 129; af nálægð tunglsins vaxa flæðar, Rb. 478; fyrir flæðarinnar skyld, Stj. 57; at flæðum, Orkn. 428; at flæði sævar, 422; stórstraums-f., hábakka-f., smástraums-f. COMPDS: flæðar-bakki, a, m. = flæðibakki, Gísl. 52. flæðar-mál, n. flood-mark, i.e. the space between low and high water, N. G. L. i. 13, Landn. 117. flæðar-mús, f. 'flood-mouse,' a fabulous animal in nursery tales, vide Ísl. Þjóðs. and Maurer's Volksagen; the word is, however, probably only a corruption from Germ. 'fleder-maus,' the bat. flæðar-pyttr, m. a pit on the beach, Fs. 158. flæðar-sker, n. = flæðisker, Edda 48. flæðar-tími, a, m. flood-time, high water, Stj. 57. flæðar-urð, f. rocks reached by high water, Grett. 99. The word flæðr may be used as a test, to shew whether a MS. was written in the west of Icel. or not; but for authorship it is not sufficient, as copyists were apt to alter such things; thus the Gullþ. S. (a western Saga) uses flóð not flæðr; at the present day an Icel. from the west is ridiculed in other counties of Icel. for his flæðr.
flækingr, m. vagrancy, also a stroller.
flækja, t, [flóki], to entangle: reflex., flækja fyrir e-m, to cross one's path, Fas. iii. 380, Grett. 134.
flækja, u, f. entanglement.
FLÆMA, d, to drive away ignominiously, Mart. 119, Fms. v. 304, x. 262, Fær. 133: = slæma, q.v., Nj. 262, a bad reading: reflex. to roam about, rove, (mod.)
flæmi, n. a waste, open place.
flæmingr, m. a stroller, landlouper, (mod.)
Flæmska, n, f. the Flemish language. Flæmskr, adj., and Flæmingi, a, m. Flemish, Fas. iii. 262, Bs. Laur. S., Vm. 62.
FLÆRÐ, f. [flár II], falsehood, deceit, Gþl. 492, Stj. 169, 631, Hom. 86, 158, Fms. i. 74. β. with the notion of blandness, (mod.) COMPDS: flærðar-fullr, adj. full of deceit, Stj. 78, Fms. x. 221. flærðar-lauss, adj. sincere, Sks. 20, 632, Bret. 82. flærðar-orð, n. false (but fair) language, Fas. i. 193. flærðar-samligr and flærðar-samr, adj. false, 625. 65, Sks. 308. Flærðar-senna, u, f. Siren-song, name of a poem, cp. Loka-senna.
flærðari, a, m. an impostor, Fms. viii. 235.
flærð-lauss, adj. = flærðarlauss, Stj. 554, Fms. viii. 239, Hom. 150.
flærðr, part. blended with falsehood, Fas. i. 142.
flærð-samligr, adj. (-liga, adv.), false, Stj. 554, Fms. i. 59, x. 260.
flærð-samr, adj. = flærðarsamr, Sks. 308 B.
flögra, að, to flutter, flap, Grett. 111.
flökr, n. a roving, roaming about, = mod. flakk, Bs. i. 97.
flökra, að, = flökta; fljúga ok f., Barl. 137.
flökrt, n. adj. a 'fluttering' feeling, nausea; mér er flökurt, I am like to be sick; flökr-leiki, a, m. a feeling rather sick, Fél.
flökta, t, to flutter and fly about, Fas. i. 393, Greg. 79, Fms. vi. 62, x. 139.
flösur, f. pl. flaws in iron, Eg. 184 (in a verse).
FLÖT, f., pl. flatir, a plain, freq. in mod. use. Flötr, f. pl. a local name, Eb. 15 new Ed., Bs. i. 629.
FNASA, að, [mid. H. G. phnasen], to sneeze, snort, Lat. fremere, metaph. to snort in rage, Þkv. 13, Korm. 220 (in a verse).
fnasan and fnösun, f. a sneezing, snorting, Fas. i. 519 (in a verse).
fnauði, a, m. a craven, Edda (Gl.), Fms. xi. 141, Mork. 148, used only in poetry.
FNJÓSKR, mod. hnjóskr, m. [Swed. fnöske, cp. Swed. fnas = husk] :-- touchwood, Fms. vii. 225: metaph., synda-f., Mar. 23; fnjóskr eðr kveyking, id.; hence local names in Icel., as Fnjóska-dalr, Fnjósk-á, Landn., Eggert Itin.
fnjósk-þurr, adj. dry as touchwood.
FNYKR, m., also spelt nykr, [cp. Dan. fnug == an atom, a light substance; Swed. fnugg] :-- a stench, Bs. ii. 5 (spelt snykr); þá slöri illum fnyk (MS. fnycc) af líkamanum, Fms. x. 379 (Ágrip); fnykr ok fýla, 213; nykr ok fýla, Bs. i. 199; þar til er út ferr fnykr (MS. frykr) um nasar yðrar, Stj. 323, Numb. xi. 20, Barl. 86, v.l.
fnýsa (and older form fnœsa, Fm. 18, Gkv. 1. 27; fnœstu, Þd. 5), t, [Swed. fnysa; Dan. fnyse] :-- to sneeze, Lat. fremere: with dat., fnýsa eitri, to blow out poison, Fms. i. 160, Fm., Gkv., Þd. l.c.; fnýsa blóði, Hkr. i. 86 (in a verse).
fogl, m. a fowl, vide fugl.
FOK, n. [fjúka], spray, any light thing tossed about by the wind; hey-fok, fjaðra-fok, hay, feathers tossed about :-- a snow-drift = fjúk, Bjarn. 51. COMPDS: fok-reiðr, adj. wroth, frantic. fok-sandr, m. drift-sand.
folald, n. a young foal, Lv. 93, Sturl. i. 144.
FOLD, f. [A. S. folde; cp. Engl. field, Germ. feld], a field of soft grass; flata-foldir, fields, Bs. ii. 79; hence fyldinn, adj., q.v. Foldir, f. pl. local name of a grassy oasis in western Icel.; rare in prose, but freq. in poetry: -- generally the earth, Alm. 11, Vsp. 57, Hým. 24, Haustl. 5, Edda 97 (in a verse); á foldu, on earth, Hyndl. 40. II. the name of a fjord and county in Norway, the modern Christjania-fjord; Vest-fold, West-fold, a county; perhaps 'fold' is to be taken in this sense, viz. = fjörðr in Hm. 138.
fold-vegr, m. = fold, Vtkv. 3.
FOLI, a, m. [A. S. fola; Germ. füllen; Dan. fole; Swed. fåle] :-- a foal, freq.: in a phrase, Gísl. 27: of a camel, Stj. 183; asna-foli, Sams. 15. fola-fótr, m. a nickname, Fms. vii. 51.
FONTR, m. [for. word; Lat. fons], a font, Vm. 6, 52, K. Á. 20, H. E. i. 480, Stj. 289, Pm. 126. COMPDS: font-klæði, n. a font-cover, Vm. 4, B. K. 83. font-kross, m. the cross on a font, Vm. 103, 117.
FOR, f., pl. forar, a drain, sewer; í forum þeim er hann grefr, Grág. Kb. ch. 187; stíflur (dikes) eða forar (drains, ditches) er hann hefir görvar með vatns-veitingum, Grág. ii. 289: in mod. usage, a cess-pit, bæjar-for, hland-for; for og bleyta, mud and dirt.
FORAÐ, n., in pl. foruð or foröð, mod. foræði, a dangerous place, precipice, abyss, pit; allt er feigs forað, Sl.; elta e-n á forað, Grág. ii. 117, 120, 157, Bs. i. 200, Gg. 15, Gþl. 393, 411, N. G. L. i. 342, Vápn. 8, Blas. 46, Thom. 256, Fsm. 9, 40; fallanda f. (stumbling-block) þresköldr hennar, Edda (Gl.): freq. in mod. usage, a bog, quagmire, morass, esp. in the allit. phrase, fen og foræði, fens and bogs. β. metaph. a dangerous situation; vera í foraði, Fms. ix. 517; kom hann sér í mikit forað, 623. 15; in Post. Luke xvi. 26 is rendered by forað (N. T. djúp). γ. a bugbear, ogre, monster; hann er et mesta forað, Edda 42; Mystus heitir forað, Pr. 472; þú ert et mesta forað, Nj. 176: cp. the saying, foruðin sjásk bezt við, cp. also the Germ. 'ein fuchs riecht den andern,' Orkn. 308: in COMPDS, horribly, awfully; foraðs-hár, adj. terribly tall, Fms. iii. 124. foraðs-íllr, adj. abominable, Ísl. ii. 162. foraðs-ligr, adj. awful, Thom. 256. foraðs-veðr, n. abominable weather. Sturl. ii. 50, Bjarn. 54, 56, Post. 656 B. 12.
forað-skapr, m. abominable nature, Stj. 483. 1 Sam. xxv. 25.
for-akt, n. (for. word), intention; með vilja eðr f., H. E. i. 561. β. in mod. usage = Germ. veracht, contempt.
for-akta, að, [Germ. verachten], to despise, scorn, (mod. word.)
forátta, u, f., an older form forurtir, contr. foróttir, f. pl. occurs, -- forutta-laust, Grág. i. 329, 377 (Kb. ii. 42 forótta-laust), 468; forátta-laust, Kb. i. 133, 136; but forátta, Nj. 15, Eb. 40: [the etymology of the word seems to be 'for' in a privative sense, and 'verk,' cp. A. S. forwyrht = peccatum; in the Icel. it is used as a law term] :-- a cause of forfeiture, an act whereby the other party has 'forfeited' his right, but it is not used in a criminal sense = Germ. verbrechen; ef honum þykkja forurtir til þess, Grág. l.c.: the phrase, forótta-laust or forurta-laust (foryfta-laust, N. G. L. i. 29, is a false reading), sine causa legali, Grág. l.c.: chiefly in divorce cases, the phrase, finna til foráttu, to plead as an excuse, Nj., Eb. l.c. II. in mod. usage = forað; foráttu-brim, foráttu-veðr, n. a heavy surf, strong gale, etc.
for-beini, a, m. furtherance, Eg. 162, 163, 568, Hkr. i. 189, Bs. ii. 80.
for-bending, f. a foreboding, Stj. 81.
for-berg, n. a projecting rock, Grett. 141, Fas. iii. 257.
for-bergis, adv. down-hill, Hkv. 1. 41.
for-blindaðr, part. blinded, Pass. 34. 3.
for-boð, n. a foreboding, Fms. vii. 157. II. eccl. an interdict, the Germ. verbot, K. Á. 46, 62, 226, H. E. ii. 75.
for-boða, að, to forbid, Germ. verbieten, esp. eccl. to put under an interdict, K. Á. 44, 108, Bs. i. 141, Sturl. i. 123, ii. 4, H. E. i. 466.
for-boðan, f. an interdict, H. E. i. 419.
for-brekkis, adv. down-hill, Grett. 134.
for-brekkt, n. adj. down-hill, Fms. ii. 98, Lv. 112.
for-brjóta, brant, to transgress, Vidal.
for-bænir, f. pl. imprecations, Ísl. ii. 220, Fas. iii. 205.
FORÐA, að, prop. to 'forth' oneself, help oneself forth or forward, esp. to save one's life, escape danger, with dat.; forða sér, Orkn. 556, Fms. i. 72, v. 87, Eg. 70, Finnb. 320, Magn. 458; haltú undan ok f. þér, Fb. iii. 407; forða fjörvi, lífi, to save one's life, Hbl. 12, Fms. vi. 46, Grág. ii. 13: with a double dat., to be ware of a thing, sál mín þér fári f., Pass. 11. 9, 16. 10; but usually, forða sér fyrir e-u, or við e-u. β. hví forðar þú enni hægri hendinni, why withholdest than thy right hand? 623. 17. II. reflex. to shun, escape, avoid, the thing avoided in acc., Fs. 180; forðask fund e-s, to shun one, Eb. 92, Fms. ii. 136; forðask forlögin, Fs. 24; ekki má f. þá (nothing can escape them) hvárki menn né dýr, Fms. i. 9: in pass. sense, Sks. 331 B: absol. to escape, Edda 21, Nj. 43, Fms. x. 290.
forði, a, m. respite; skammr f., a short respite, Fms. viii. 154, v.l.: in mod. usage, stores, viands; lífs f., what supports life, a livelihood, -- this sense seems not to occur in old writers; hence forða-búr, n. a store-house.
for-djarfa, að, [Germ. verderben], to disgrace, Art. 73, Fas. iii. 289: reflex. to disgrace oneself, Stj. 144, H. E. i. 514: mod. to spoil, destroy.
for-djörfun, f. destruction.
for-drífa, dreif, [Germ. vertreiben], to drive away, Clar. 19, Fb. i. 402.
forðum, adv. [akin to fjörð, q.v.], aforetime, formerly, once, erst, Stj. 121, Fms. x. 413, Sks. 108; forðum daga, in former days, Fms. i. 141, ii. 183, vi. 38; ungr var ek forðum, young was I once, Hm. 46: freq. in mod. usage, but esp. in the sense of yore, in days of old; the saying, þrysvar varð allt forðum, Sturl. iii. 253; cp. 'all good things come in threes.'
for-dúkr, m. a curtain, Vm. 10, 22, 29.
for-dyktr, adj. equipt, Fms. x. 139, (for. word.)
for-dyld, f. [dul], conceit, vanity, show, Pass. 32. 3.
for-dyri, n. a 'fore-door,' vestibule, Fms. viii. 14, Orkn. 368 old Ed.
for-dæða, u, f. [for- negative and dáð = an 'evil-doer,' cp. Germ. 'missethat;' the etym. given in Js. (Gl.) is inadmissible; only used as a law term] :-- a witch, sorceress, in the worst sense, N. G. L. i. 70, 342, 351, Ls. 32, Korm. (in a verse), Grett. 108 new Ed.; bölvuð f., accursed witch! Fms. xi. 435. COMPDS: fordæðu-maðr, m. an execrable man, Fms. xi. 432. fordæðu-skapr, m. witchcraft, sorcery, Hom. 86, Bs. ii. 97, N. G. L. i. 182, defined K. Þ. K. 76 :-- objects used for sorcery, N. G. L. i. 351. fordæðu-verk, n. an execrable crime (slaying a man asleep), Vígl. 86 new Ed.
for-dæma, d, to condemn, Germ. verdammen, Rb. 338, K. Á. 224, Bs. ii. 159: eccl., Stj. 151, N. T. passim.
for-dæming, f., esp. eccl. damnation, Germ. verdammung, Stj. 151, Anecd. 28.
for-ellri or foreldri, n., later forellrar, mod. foreldrar, m. pl. (inserting d); masc. foreldrar occurs Nj. 224; forellar (eliding the r), Fms. x. (Ágrip), 410, 413, 418; [Germ. vorältern] :-- forefathers, elders, ancestors, in old writers always in this sense; feðr ok forellri. Stj. 240, Fms. i. 34; úlikir sínu forellri, 195; um þat bregðr mér til forellris míns, vii. 64; enir fyrri forellrar várir, Ó. H. 69; frændr ok forellrar, id.; frænda ok forellra, Fms. i. 33; sumir hans forellrar, viii. 101; faðir ok forellar, x. 418 :-- eccl. predecessors, H. E. i. 512. forellris-menn, m. pl. forefathers, Fms. ix. 334, Fas. i. 351, Stj. 63, 139, Barl. passim. II. in mod. usage, parents, and only in masc. pl. foreldrar; this sense occurs as early as the N. T. (vide feðgin), but is unknown to older writers.
for-eyðsla, u, f. desolation, N. T.
for-faðir, m. a forefather, Stj. 124; chiefly in pl., Edda (pref.), Stj. 128, freq. in mod. use :-- eccl. a predecessor, H. E. i. 514, 655 xxxii. 2.
for-fall, n. a let, hindrance, esp. in pl. as a law phrase, Gþl. 102, H. E. ii. 82: a drawback, Fas. ii. 466. forfalla-laust, n. adj. and adv. = in case that there be no let or hindrance, Jb. 222, Gþl. 13, K. Á. 22, H. E. i. 516: in N. G. L. i. 351 it is used = without legal cause = foráttu-laust. II. sing, a bed-curtain, Edda (Gl.), Ed. Arna-Magn. ii. 494; hann brá upp forfalli, ok sá at þar lá madr, Mag. 1: used as masc. (for-fallinn), El. 24.
for-fágaðr, part. painted, whitewashed, Gr. GREEK, Matth. xxiii. 27.
for-feðgin, n. pl. 'fore-parents,' Stj. 134.
for-fjöl, f. a side-board, Str.
for-flótti, adj. exiled, fugitive, Fms. i. 212, Eg. 284: a landlouper, Stj. 43: flight, Bs. ii. 66; far-flótti, q.v., is not so good a reading.
for-ganga, gékk, [Germ. vergeben], to perish, Ann. 1368, 1412, N. T.
for-ganga, u, f. [A. S. fore-gengd], a 'going before,' help, Hkr. ii. 122. forgöngu-kona, u, f., Mar., Stj. forgöngu-maðr, m. a guide (either man or woman), leader, Hkr. iii. 103, Th. 15.
for-gangr, m. = forganga, Háv. 57. forgangs-maðr, m. a leader, Hkr. i. 274, Fms. i. 299, vii. 138.
for-garðr, m. a 'fore-yard,' the fore-court of a house, Fsm. 2, 3: the metaph. phrase, vera á forgörðum (mod. fara að forgörðum), of stores, to go out of doors, i.e. to be wasted and squandered, Fas. iii. 51.
for-gefins, adv. [Germ. vergebens], in vain, (mod.)
for-gildi, n. an GREEK = Lat. praefatio, a preamble, 625. 90.
for-gildra, að, to lay a trap for, Thom. 159.
for-gipt, f. payment for alimentation, = mod. meðgjöf, Sd. 149, Fms. vi. 298, vii. 112, Fas. ii. 438, Fs. 29, 64. forgiptar-laust, adj. without costs, 655 xx. 4. II. [Germ. vergift], poison, Bb. 3. 68, but in this sense it can scarcely be called an Icel. word.
for-gísl, m. a hostage, Karl. 79.
for-gísla, að, to give as hostage, Karl. 57, O. H. L. 65.
for-góðr, adj. exceeding good, Safn i. 92.
for-grípa, greip, [A. S. forgrípan; Germ. vergreifen], to do amiss.
for-gyltr, part. (Germ. word), gilded, Vm. 21, 39, Pm. 120, Dipl. iii. 4.
for-hagr, adj. skilful in handicraft, Stj. 22.
for-harðnaðr and for-hertr, part. hardened.
for-hellir, m. the fore part of a cave, Sams. 19.
for-herða, t, to harden, the Bible passim, [cp. A. S. for-heard, very hard.] for-herðing, f. hardness of heart, Bible.
for-hleypi, n. a 'fore-leaping,' in the phrase, hafa e-n at forhleypi, or at forhleypis-manni, to use one as a 'fore-leaper,' i.e. as a cat's paw, Nj. 224, Sturl. i. 181.
for-hraustr, adj. exceeding valiant, Lex. Poët.
for-hugsan, f. forethought, Bs. ii. 40, 76. for-hugsaðr, part. musing.
for-hús, n. a porch, Eb. 220, Fms. viii. 360, v.l., H. E. i. 510.
fori, a, m. a bell-wether, Bb. 3. 55; eins og forinn feitr, a ditty.
foringi, a, m., gen. ja, pl. jar, a leader, captain, Fær. 106, Hom. 111, Fs. 57, Vápn. 25, Bs. i. 48, Fms. iv. 147, v. 295; hers-f., liðs-f., a captain of troops; skips-f., a ship's captain.
forka, að, to 'fork' or punt a ship, push it on with a pole, Nj. 273, Fas. ii. 360.
for-kast, n. throwing (hay) before cattle, Ísl. ii. 141.
for-kirkja, u, f. a church-porch, Stj. 562, Sturl. ii. 59.
for-kláraðr, part. (Germ. word), glorified, Rb. 312.
for-kláran, f. transfiguration.
for-klárast, að, dep., in the Icel. N. T. to be transfigured, Mark ix. 1.
for-kostuliga, adv. (-ligr, adj.), very finely, Grett. 154 new Ed.
for-kólfr, m. a 'fore-bolt,' metaph. a head, chief, Al. 127; the reading gjörkólfr in Eb. 86 is prob. false.
FORKR, m. [for. word; Lat. furca], a fork, pole, Landn. 154: a punting pole, Eg. 220, Fms. vii. 195, viii. 337, ix. 24, 257, passim, Ld. 56, it occurs even in a verse of the 10th century in Landn. 3. 14 (if the verse be genuine): a fork to eat with is in Icel. called gaffall, a mod. word borrowed from Germ. gabel, Dan. gaffel.
for-kuðr, f. [kunna], eagerness to learn, curiosity; var mönnum nú f. á skemtan, Ísl. ii. 326; þá hluti er þeim er f. á at vita, Orkn. 100 old Ed., 138 new Ed. reads forvitni: gen. forkunnar- in compds means remarkably, exceedingly; f. margir, Ísl. ii. 226; f. mjök, Orkn. 332; f. vel, Eg. 253, Nj. 230, v.l.; f. væn, Fms. i. 70; f. fagr, Edda 46: with a subst., forkunnar orð, eloquent words, Hom. (St.)
for-kunna, adj. eager to learn; vóru allir f. at heyra orð hans, Clem. 52.
for-kunnliga, adv., prop, remarkably, exceedingly; f. væn, Rb. 404, Joh. 623. 15; f. fríðr, Fms. i. 212; f. fljótr, viii. 382; f. vel, Grett. 154 new Ed.; sverð búit f., Eb. 226; biðja f., to beg ardently, Sks. 616.
for-kunnligr, adj. remarkable, beautiful, Hkr. ii. 73, Fms. x. 319.
for-lag, n. what is 'laid' up: I. esp. in sing, provision for living, a livelihood, Bs. i. 137, Fms. vi. 304; urðu þaðan í frá góð forlög manna, Bs. i: metaph. of marriage, Ísl. ii. 416, 453: fate in store for one = forlög, Lv. 33, Glúm. 333. forlags-eyrir, m. livelihood, Gþl. 259, 442, N. G. L. i. 52: means, Jb. 166. II. in pl. for-lög, n., properly 'fore-law;' hence law or fate, destiny, cp. ör-lög and lög; the word is not very freq. in old writers, and chiefly occurs in Sagas such as Vd., Flóam. S., in old poetry only in Km. 23, but rare in genuine heathen Sagas; the very word conveys some Christian notion; örlög and sköp are solely heathen, e.g. Hm. 55; this distinction is rightly marked in a ditty of Pal Vídalín -- forlög koma ofan að | örlög kringum sveima | álögin úr ymsum stað | en ólög fæðast heima; in mod. usage forlög is current, but orlög, sköp, obsolete; þetta mun vera forlög hennar, Glúm. 333; Hákon kvaðsk þá heyra vilja forlög sin, ... ef þú vilt vita forlög þín, Orkn. 140, Fs. 19; úhægt mun forlögin at flýja, 20; eigi mundi tjóa at brjótask við forlögunum, id.; ok mætti þit njóta lengri forlaga, that ye might enjoy a longer life, 84; honum var annarra forlaga auðit, 6; verðr hverr eptir sínum forlögum at leita, 11; torsótt er at forðask forlögin, 24; forlög ekki forðumst ill | fram kemr það hamingjan vill, Úlf. 3. 69; má vera at hér sé hennar forlög (destiny), Fs.
for-lagðr, part. done with, forlorn, Þorst. St. 51.
for-lát, n. forgiveness, Karl. 552, Pass. 31. 16.
for-láta, lét, to forgive, with dat. II. to forsake, [A. S. forlætan], with acc., N. T., Pass.
for-leiga, u, f. rent paid in advance, N. G. L. i. 241.
for-leistr, m. the fore part of a sock, N. G. L. iii.
for-lendi, n. 'fore-land,' the land between sea and hills, Finnb. 242, Bs. ii. 25, Orkn. 324; now undir-lendi.
for-liði, a, m. a leader, Nj. 192, v.l., = fyrir-liði.
for-liga, adv. vehemently; f. reiðr, Thom. 204; vide forr.
for-líkan, f. reconciliation (the Gr. GREEK), Rom. v. 11.
for-líkast, að, dep. [cp. Germ. vergleichen], to come to terms, Sturl. iii. 232: in mod. Icel. law, in all but criminal cases, the litigants have to appear (in person or by delegates) before two or more 'peace-makers' or umpires called forlíkunar-menn, -- usually the parson and one or more of the chief men of the parish; the office of the peace-makers is to try to bring about a friendly settlement called forlíkan, and this meeting is often repeated; only after a forlíkan has been tried in vain, can the case be taken before a law-court; by this judicious proceeding more than half the quarrels are nipped in the bud; there seems to be nothing like this in the old law, and the custom was probably borrowed from Denmark. There is a saying, 'a lean forlíkan is better than a fat lawsuit.'
for-lítill, adj. exceeding small, Mar. 195.
for-ljótr, adj. exceeding ugly, Bs. i. 802.
for-lýta, tt, to blame, Fms. viii. 4.
for-lög, n. pl. fate, vide forlag II.
FORM, n. [Lat. forma], form, shape, 655 xxxii. 17, 18, xxv. 1, Rb. 360, Fms. xi. 436, (rare.)
for-maðr, m. a 'fore-man,' captain, Fms. vii. 246. ix. 348, xi. 243, 402, Nj. 43, Magn. 486 :-- a master, ruler, Edda (pref.); formaðr konunga, the foremost among kings, Fms. ii. 292; f. annars fólks, the foremost man of other folk, vi. 38. COMPDS: formanns-lauss, adj. without a leader, H. E. i. 562. formanns-skapr, m. leadership, Stj. 50. II. mod. the foreman or captain in a fishing vessel or boat; in many compds, e.g. formanns-hlutr, m. the captains share (of the fish caught).
formann-ligr, adj. leader-like, Fms. vii. 63, Valla L. 203.
for-mál, n. a preface, preamble, 625. 90.
for-máli, a, m. a preamble, Eg. 389, 390, 552; konungr skipaðisk eigi við slíkan formála; Fms. vii. 65; á hverjum gistingar-stað hafði hann (the bishop) formála sjálfr, i.e. saying grace, prayers, or the like, Bs. i. 140: a stipulation, condition, með þvílíkum formála sem ..., Fms. i. 90, Str. 55: a preface, rendering of the mid. Lat. praefatio; in mod. usage, the preface to a book = Germ. vorwort, vorrede.
for-megan, f. [Germ. vermögen], means, wealth, (mod.)
for-meistari, a, m. a head-master, Edda (pref.)
for-menntr, part. well-trained, highly skilled, Finnb. 290; f. á járnsmíð, Fms. xi. 427, Bs. i. 681, 850, ii. 32.
formera, að, mod. forma, vide áforma, (Lat. word), to form, Stj. 14, 20, Bs. ii. and Mar. passim, Magn. 478, Dipl. iii. 5.
formeran, f. form, shape, Stj. 5, 12.
for-merking, f. a symbol, Stj. 281.
for-merkja, t, [Germ. vermerken], to perceive, N. T., Pass. 12.
for-messa, u, f. 'fore-mass,' matins, Fms. vii. 145, viii. 174, ix. 48, Dipl. iii. 4, v. 18.
formi a, m. (Lat. word), the case in which the chalice is kept, Vm. 29, Pm. 71. forma-dúkr, m. id., Pm. 40.
for-mikill, adj. exceeding great, Bs. ii. UNCERTAIN.
for-móðir, f. a 'fore-mother,' ancestress, Stj. 141.
for-myndari, a, m. [Germ. vormund], a ward, of a minor.
for-myrkvast, að, dep. to be eclipsed, for-myrkvan, f. an eclipse.
for-mæla, t, to appoint, El. 21. II. to curse, with dat., N. T.
for-mælandi, part. a spokesman, Hm. 24, 62, Stj. 157, Fms. ii. 45.
for-mælari, a, m. id., Fms. v. 241.
for-mæli, n. pleading, Stj. 603, Fms. vii. 39, Sd. 155, Bs. i. 168: a prescribed form, formula, Grág. ii. 249, Stj. 342 :-- eccl. saying pravers, tíðir ok f., Bs. i. 167; in Vm. 6 it seems to mean the mass or liturgy, = formæla-bók, f. a book of f., Vm. 21.
for-mæling, f. an imprecation; f. íllan finnr stað, Pass. 28. 9.
FORN, adj. [Ulf. fairnis = GREEK; A. S. fyrn; Hel. furn; Swed. forn; lost in Engl.] :-- old; forn vinátta, Eg. 729; forn fjándskapr, old enmity, Nj. 49; forn rök, Ls. 25; fornt vín, old wine, Pr. 472; en forna fold, the old earth, Hým. 24; forn timbr, the old timbers, Akv. 42: inn forni fjándi, the old fiend, Satan, 686 C. 2; forn jötunn, the old giant, Hým. 13; fornar tóptir, old abodes. Gm. 11: stores preserved from the past year are called forn, forn mjöðr, old mead, Skm. 37; fornari hey, K. Þ. K. 163. 2. with the notion of old, worn, rotten, or the like; byrðings-segl várt hið forna, Fms. iv. 259; forn mörr, Bjarn. 29 (in a verse). 3. old, in temp, sense; in the Icel. Commonwealth the old priesthoods were called forn goðorð and forn goðorðsmaðr, an old priest, opp. to the priesthoods instituted along with the Fifth Court, which were termed 'new.' 4. time-honoured, old; forn lög, forn lands-siðr, Bs. i. 682. 5. at fornu, formerly, in times past, Eg. 767, K. Á. 152, D. I. i. 635; til forna, id., cp. Dan. til forn. 6. in old writers forn is often used of the heathen times with the old mythical lore; forn siðr, the old (heathen) rite, Fb. i. 215; fornir menn, the men of old, Eb. 132; á fornum skjöldum, on shields of old, Edda 87; fornar frásagnir, old tales, Hkr. pref.; forn-menn, forn-tíðindi, forn-sögur, the men, lore, or saws of the olden age, (forn-fræði, id.; forn-spjöll); forn átrúnaðr, forn trúa, the old creed, heathenism; forn-kveðit mál or hið forn-kveðna is a standing phrase for an 'old saw,' proverb, the Sagas passim, and vide below. β. metaph. old, i.e. versed in old lore or witchcraft; hann var forn mjök (he was a great wizard) ok hafði jafnan úti setið, Orkn. 234; fróð ok forn í skapi, Ísl. ii. 332, Fb. i. 250 (forneskja).
fornaðr, m., in the phrase, at fornaði, furthermore, Fms. ix. 27, Grág. (Kb.) ii. 85, 145, where Sb. umfram.
fornaðr, part. worn; f. búnaðr, Hkr. i. 90.
for-nafn, n., gramm. a pronoun, Skálda 178, 180, Edda 108, 121.
for-nám, n. an obstacle, Bs. ii. 106, 179 :-- the haft on the hilt (nema fyrir), Stj. 383. Judges iii. 16, 22.
forn-bréf, n. an old deed.
for-nema, nam, to perceive, (the Germ. vernehmen), scarcely in use.
for-nes, n. a promontory, (cp. Furness in Lancashire), Orkn. 442.
forneskja, u, f. the old heathen time, 'heathenesse;' ágætis-mönnum þeim er verit hafa í forneskju, Fms. viii. 6; f. klæða-búnaðr, old-fashioned gear, vii. 321. forneskju-legr, adj. antique looking. II. old lore, witchcraft, Grett. 144, Ísl. ii. 391, Nj. 273; f. ok fjölkyngi, Fms. ii. 134; fremja forneskju, Grett. 150; fara með f., Orkn. 136. forneskju-maðr, m. a sorcerer, Orkn. 136.
forn-fáguligr, mod. forn-fáligr, adj. old and worn out, Fms. iii. 166.
forn-fróðr, adj. skilled in old lore, in a bad sense, of sorcery, Fbr. 163: mod. learned in old things.
forn-fræði, f. old lore (of witchcraft), Fms. iii. 90. β. archæology, (mod.)
forn-fræðingr, m. an antiquarian, a scholar in old lore, (mod.)
forn-gildr, adj. of old standard value, Dipl. v. 20, Ann. 1392.
forn-gripr, m. pl. antiquities. forngripa-safn, n. a collection of antiquities, (mod.)
forn-haldinn, part. time-honoured, Hallfred.
for-njósn, f. looking ahead, Sdm. 27.
forn-konungr, m. an ancient king, Fms. ii. 138, ix. 455, Fs. 21, Skálda 194.
forn-kveðit, n. part. said of old, epithet of old saws, Eg. 520; satt er hit fornkveðna, svá ergisk hverr sem eldisk, Fær. 218, passim; það finnst á mér sem fornkveðit er, að fátt segir af einum, a ditty.
forn-kvæði, n. an old poem, Edda 135. β. a ballad, vide danz.
forn-leifar, f. pl. old relics, antiquities, (mod.)
forn-ligr, adj. old, with the notion of worn out, decayed, Fær. 186, Pm., Fms. ii. 142, Fas. ii. 300; fræði f., old lore, Fms. iii. 90.
forn-maðr, m. a man of the olden time: forn-menn, m. pl. the ancients, in many compds: the old biographies of the kings of Norway edited 1825 sqq. are by the editors (less correctly) called Fornmanna-sögur, instead of the true old name Konunga-sögur or Konunga-æfi.
forn-menjar, f. pl. old relics, antiquities, (mod.)
forn-menni, n. a man of the olden time, Fms. ii. 59.
forn-mæli, n. an old saw, Fas. iii. 365.
forn-mæltr, part. = fornkveðit, Fms. vi. 4.
forn-orðr, adj. using old phrases, (mod.) II. swearing, Bs. i. 712.
forn-ortr, part. composed in olden time, Þiðr. 2.
forn-rit, n. pl. old writings, (mod.)
forn-saga, u, f. an old tale, esp. of the mythical age, Fas. i. 417 (v.l.), Eg. 698: mod. forn-sögur, old legends.
forn-skáld, n. an ancient scald or poët, Edda 124, 135, Al. 48.
forn-skrá, f. an old scroll, Vm. 122.
forn-skræða, u, f. = fornskrá, Fas. iii. 237, v.l.
forn-spekingr, m. an old wise-man, Stj. 377.
forn-spjöll, n. pl. old spells, old lore, Vsp. 1.
forn-spurðr, part., in the phrase, göra e-n fornspurðan at e-u, or göra e-t at e-m fornspurðum, to do a thing without asking one's leave, Fas. i. 48.
forn-söngr, m. an old song, Þiðr. 181.
forn-tíðindi, n. pl. old tales, Hkr. i. 269, Fms. vii. 97, Ht. R. 2.
forn-troðinn, part.; stígr f., an old trodden path, Fas. iii. 279.
forn-vinr, m. an old friend, Fas. ii. 422.
forn-yrði, n. old words or saws: fornyrðis-lag or fornyrða-lag, n. a kind of old metre: this word is an GREEK in Edda lit., whence it has spread into mod. use, but it is better called kviðu-háttr: mod. an archaism.
forn-yrtr, part. archaizing.
for-næmi, n. a law phrase, plundering another's properly; the law distinguishes between rán (by personal violence) and fornæmi, plunder before the owner's eyes, but without the use of force, Jb. 426, cp. also Gþl. 402, 416, N. G. L. i. 227.
forn-öld, f. the olden time, mythical age: Fornaldar-sögur, f. pl. mythical stories, (mod.)
for-prís, m. (for. word), great praise, honour, Mar. (Fr.), Pass. 35. 3.
for-prísa, að, to praise, H. E. i. 404, Stj. 9.
for-prísan, f. glory, Stj. 7, 109, 161.
FORR, adj. forward; of sljór eðr of forr, too slow or too forward, Thom. 279 :-- haughty, forr ok framhvass, 180; harðla forr, ef nökkut reis við, id. :-- as adv. quickly, vinna fort, to work eagerly, Bs. ii. 93; snúast fort, to whirl (as a wheel or a spindle), 443 (in a verse): the mod. phrase, fara fort (of fort) í e-t, to go too far (too keenly) into a thing.
for-ráð, n. management, superintendance; með forráði ok umsýslu e-s, Rb. 400: the phrase, kunna ekki fótum sínum forráð, Stj. 558 :-- administration, stewardship, hann hafði f. með Auði, Landn. 109; hann tók þar við forráðum öllum, Eg. 36, 84; staðar-forráð, the management of church domain-land, Bs. i. 479; til eignar ok forráða, Ld. 14; forráð sakar, the leading of a suit, Grág. i. 489 :-- as a law term, the holding a goðorð (q.v.) of the heathen time, manna-forráð, Hrafn. 14, Nj. 149, v.l.; hence rule, sway, Fms. vii. 209, xi. 201, Eg. 50, 401. COMPD: forráða-maðr and forráðs-maðr, m. a manager, warden, Grág. ii. 405, Vm. 108; f. kristninnar, the leaders of the church, 656 C. 17, Hom. 95; f. ok höfðingi, Ver. 18, Hkr. i. 83; f. á skipi, the captain of a ship, Landn. 56.
for-ráða, réð, [Germ. verrathen], to betray, Bev. 10 (Fr.), N. T., Pass. 5. 1.
for-ráðandi, part. an overseer, manager, Fms. x. 330; f. skips, Bjarn. 15, Fms. ii. 63 :-- a law term, a guardian, réttr f. fjár hennar, Grág. i. 377; frænda eðr f., 343.
for-rennari, a, m. a forerunner, Stj. 204: a predecessor, 118.
for-ríkr, adj. exceeding rich, Bs. i. 852, Fb. ii. 187.
for-ræða, u, f, .[Germ. vorrede], a preface, Str. 1, (rare.)
for-ræði, n. I. = forráð, management; f. fjár, Gþl. 217: rule, sway, Fms. i. 4, vii. 105, x. 231, xi. 326: esp. as a law term, keeping a goðorð (priesthood); manna-f., Hrafn. 19, Grág., and the Sagas passim, forræðis-maðr, m. = forráðamaðr, N. G. L. i. 151, 152, Barl. passim. II. [Germ. verrath], treason, mod. and rare. Pass. 16. 6.
FORS, n. wrath, rage, ire; snúa fors í frið, grimd í grið, 655 xxxii. 24, Bs. ii. 97; með forsi, haughtily, Sturl. iii. 144, Pass. 13. 2; ferr erkibiskup í fors mikit, he fell into great wrath, Fms. xi. 441; fors ok atköst, Fas. iii. 91; fors ok ílska, Stat. 398. COMPDS: fors-fullr, adj. wrathful, insolent, Grett. 106 A. fors-ligr, adj. (-liga, adv.), insolent, Bs. ii. 66. fors-maðr, m. an angry man, Korm. 80.
FORS, mod. foss, m., prob. akin to the preceding word and forr, [Swed.-Dan. foss, North. E. force; a test word of Scandin. language and origin; cp. the curious passage in Constant. Porph. De Admin. Imperii, ch. 9, where the Byzantine author gives some names of waterfalls in Russia in two languages, GREEK and GREEK (Russian and Slavonic), with a Greek translation; GREEK, a waterfall, being called GREEK or GREEK (e.g. GREEK = Icel. Hólm-fors, GREEK = Icel. Báru-fors), whereas GREEK it is called GREEK, i.e. porog or prag: Constantine in another passage states that the Russians were Teutonic or 'Franks:' the Garðar (Russia Minor) of that time was in fact a Scandin. country; even the name Russia is by some (P. A. Munch) explained as Scandin., afterwards adopted for the whole empire; it was still regarded so by the Byzantine authors of the 10th century, as opposed to Slavonic] :-- a 'force,' waterfall, Landn. 291, 292; fors mikill er Sarpr heitir, Ó. H. 49, Landn. 277, v.l.: in many local names, Skóga-f. in southern Icel.; Gýgjar-f. in the north (Goða-f. is a corrupt form, cp. Þorláks-kver, p. 288, and Grett. ch. 68, 69, whence the name); Gull-f., Gold-force, a freq. name in western Icel. 2. a brook, stream; this sense is curious, and peculiar to the Stj. (by bishop Brand, a native of south-eastern Icel.); it is well suited to the district of Skaptafells-sýsla, where all brooks are torrents rushing from glaciers into the ocean; til forsins Bison, Stj. 387. Judges iv. 13; hann grípr einn stein upp ór forsinum, 227; Davíð tók fimm steina ór einum forsi, 464. 1 Sam. xvii. 40; við forsinn Besor, 490. 1 Sam. xxx. 9; yfir fors Cedron, 527. 2 Sam. xv. 23; af forsi drakk hann á götu, 656 C. 2: in the old poem Vsp. fors is evidently used in the same sense; á sér hón ansask aurgum forsi, 31; falla forsar, 58. This idiom perhaps gives a hint as to the native place of this poem; falla forsum, to fall in torrents, Fas. ii. (in a verse). fors-fall, n. a 'forcefall,' torrent, Stj. 32, Ó. H. 17, Fms. iv. 361.
forsa, að, to stream in torrents: to be enraged, Mar.
for-sala, u, f. a law term, a mortgage, Gþl. 304. COMPDS: forsölu-jörð, f. a mortgaged estate, N. G. L. i. 214. forsölu-máli, a, m. a mortgage contract, Gþl. 304.
for-samliga, adv. unduly, cp. forsóma, Bs. i. 733.
for-sát, f. an ambush, Bs. i. 289, ii. 70, 97.
for-senda, u, f. a part of an angler's line, Od. xii. 253.
for-sending, f. a sending one to certain death, a dangerous mission, Eg. 540, Fms. iii. 68, Hkr. ii. 76, iii. 104 (where forsenda).
for-seti, a, m. the myth. name of a heathen god, Edda, where it however seems to mean an umpire or peace-maker, cp. Gm. 15. II. in mod. usage a 'fore-sitter,' president, chairman; but in 1793 (Fél. vol. xiii), the chairman is called for-maðr or forstöðu-maðr, as forseti was not then an established word.
for-sjá and for-sjó, f., gen. as nom. foresight, prevision, Nj. 210, Sks. 224 B, Fær. 79, Fms. v. 284, vii. 134, x. 9. COMPDS: forsjá-lauss, adj. helpless, Njarð. 380. forsjá-leysi, n. want of foresight, Bret. 38, Grett. 95, Fms. viii. 364. forsjá-maðr, m. a warden, overseer, Stj. 243, Fms. i. 290, x. 421, Sturl. i. 198. II. Providence, Sks. 559 B.
for-sjáll, adj. foresighted, prudent, Nj. 222, Fms. v. 150, Sks. 436, Al. 8, Eg. 73.
for-sjálliga, adv. prudently, Bs. i. 742, Fms. vi. 325, Fas. ii. 245.
for-sjálligr, adj. prudent, Greg. 32, Fas. ii. 469, Sturl. i. 113.
for-sjálni, f. prudence.
for-sjón, f. = forsjá; eccl. since the Reformation, Providence, in hymns, sermons, etc. forsjónar-maðr, m. = forsjámaðr, Karl. 500.
for-skáli, a, m. an ante-chamber, lobby, Dropl. 28, Bs. i. 451, Sturl. ii. 173, iii. 193.
for-skepti, n. the 'fore-haft' of a hammer, Edda 70, Fb. iii. 427.
for-skot, n. a vestibule, porch, Stj. 562. 1 Kings vi. 3.
for-sköp, n. pl. bad times, ill fate, Hkv. 2. 32.
fors-lægja, ð, to lower one's pride, Stj. 621.
for-smá, ð, [Germ. verschmähen], to despise, Stj. 142, 621 (v.l.), Sturl. ii. 15, Fms. iii. 89, (now freq.)
for-smán, f. disgrace, H. E. i. 497, Ann. 1394, (now freq.)
for-smiðr, m. a 'fore-smith,' chief builder, Edda (pref.), Bret.
for-snjallr, adj. exceeding wise, Vellekla.
for-sorga, að, [Dan. forsörge; Germ. versorgen], to provide for; for-sorgan, f. provision.
for-sóma, að, [Germ. versäumen], to neglect, (mod. word.)
for-sóman, f. neglect, (mod. word.)
for-spá, f. a 'fore-spaeing' (Scot.), prophecy, Fms. i. 88, 96, 263, ii. 79, x. 275, Bret. 62, Stj, 202, Bs. ii. 7.
for-spár, adj., often used in the description of the wise men of antiquity, such as Njál, Snorri :-- 'fore-spaeing' (Scot.), prophecying, Eb. 42, Nj. 30, Fms. iv. 24, 87, Eg. 20, Fs. 54; of Odin, Yngl. S. ch. 5.
for-spell, n. a heavy loss, Gkv. 1. 3, Fagrsk. 173 (in a verse).
for-spjall, n. a 'fore-spell, ' preamble. Forspjalls-ljóð, n. name of a poem.
for-sprakari, a, m. [for. word; Germ. sprechen], a 'for-speaker' spokesman, Sti. 266; hence the mod. for-sprakki, a, m. a ringleader.
for-staða, u, f. standing up for one, shielding one, Gþl. 265, Ld. 180, Lv. 4, Orkn. 40; mæla e-m forstöðu, to say a good word for one, Hkr. ii. 147. COMPD: forstöðu-maðr, m. a manager, Ver. 36, Rb. 404.
for-stand, n. [the Germ. verstand], understanding in household matters, forstanda-kona, u, f. (-maðr, m.), a good house-keeper.
for-standa, stóð, (for-stá is freq. in poetry of the 16th century), [for. word: Germ. verstehen] :-- to understand, Bs. i. 802.
for-stjóri, a, m. a 'fore-steerer' foreman, overseer, leader, Eg. 52, 201, 646, K. Á. 34, 224, Fms. i. 2, v. 72, vii. 238, 265, x. 311, Skálda 202.
for-stjórn, f. rule, management, Fms. viii. 5. forstjórnar-maðr, m. a manager, Glúm. 360.
for-stoð, f. = forstaða, N. G. L. i. 60, 68, Fms. iv. 216.
for-stofa, u, f. = forskáli, Eb. 136, Fms. vi. 34, Ó. H. 116, Eg. 216, v.l.
for-stórr, adj. exceeding tall, Vígl. 20.
for-streymis, adj. down stream, opp. to andstreymis, Edda 60, Sturl. iii. 163, Fms. vii. 253, Ó. H. 20, Bs. ii. 175.
for-stöndugr, adj. [Germ. verständig], clever in household matters.
for-svar, n. [Dan. forsvar], defence, (mod. word.)
for-svara, að, [from Dan. forsvare, cp. Germ. verantworten], to answer for one, defend.
for-svaranligr, adj. justifiable, Bs. i. 733, but prob. wrongly; forsamliga (in the MS.), q.v.
for-syma, ð, = forsóma, Boldt and D. N.
for-sýn, f. foresight, foreboding, Bs. ii. 38.
for-sýnn, adj. gifted with foresight, Fms. xi. 423, cp. Bs. ii. 81.
for-sæla, u, f. [sól], a shade from the sun, Bb. 3. 85, Fas. i. 467 (freq.) COMPD: Forsælu-dalr, in. name of a valley, Landn.
for-sæti, n. 'fore-seats,' front benches, Nj. 220, Fms. v. 332, v.l.
for-sögn, f. order, superintendance, Fms. i. 290, x. 433, Orkn. 286, Sturl. i. 46 C. β. prophecy, Stj. 114. γ. a law term, previous declaration, N. G. L. i. 88, 89. forsagnar-vitni, n. a witness to a declaration, N. G. L. i. 32, Gþl. 475.
for-söngvari, a, m. a precentor in a church.
for-tak, n. denial, protest, Dipl. i. 7. COMPDS: fortaks-laust, n. adj., in the phrase, segja, lofa f., to state, promise without reserve, positively, fortaks-orð, f. words of contradiction, Bs. ii. 23.
for-taka, tók, to deny positively, Bs. ii. 31.
for-tapaðr, part. forlorn, Matth. x. 6: for-tapan, f. damnation, N. T.
for-tíða, dd, to forsake; hann fortíddi Guð, Bret. (Verel.)
for-tjald, n. a curtain, Ld. 29: a bed-curtain, Fms. iii. 196, Fas. iii. 391, Háv. 54, Sams. 11: the veil of the Temple, Stj. 321, Pass., N. T.
for-tölur, f. pl. persuasions, Nj. 200, Eg. 9, Hom. 108, Fb. ii. 56, 85.
for-urtir, f. pl., vide forátta.
forusta, vide forysta.
for-vað, n. shoal water between the cliffs and the flowing tide: hence the phrase, í síðustu forvöð, to pass the last shoal water before the tide cuts the passage off, also metaph. to delay till the last moment; göra flekann allan, ok halda upp forvöðunum þar í hjá, D. N. vi. 167, where it seems to mean a ford.
for-vaði, a, m. a cliff projecting into the forvað, where the rider has to wade through water, Fbr. 45, Vm. 107.
for-vara, að, [Germ. verwahren], to keep, Matth. xvi. 25.
FORVE, n. an GREEK. in the eccl. law of the county Víkin or Borgarþing, a coast district in the south of Norway, N. G. L. i. 339, 363, where the law orders that a monster child (i.e. an abortion, a birth without human shape) shall be brought to a place 'forve,' and buried where neither man nor beast comes by; þat skal á forve (forre, v.l.) fœra ok röyra (put in a cairn) þar er hvárki gengr yfir menn né fénaðr, þat er forve (forfue, v.l.) hins ílla. In N. G. L. i. 13 it is ordered that felons (e.g. traitors, murderers, self-murderers, etc.) were not to be buried in consecrated soil, but in the 'flood-mark where sea and green turf meet;' cp. the curious story in Landn. 2. 19, where the Christian lady Auda ordered herself to be buried between high and low water mark (í flæðarmáli), as she would not rest in heathen earth; so, on the other hand, a monster child must not rest in Christian earth. Thus forve is probably derived from fyrva, q.v., to ebb, and denotes the flood-mark or beach in which the grave was to be dug; the concluding words, þat er forve hins ílla, probably mean this place is the forve of the evil one, i.e. an unhallowed place. The etymology given in H. E. i. 75 cannot be right.
for-veðja or for-veði, adj. a law term, forfeitable or forfeited, Vm. 16, Grág. ii. 234, N. G. L. i. 27 (Js. 124), 391.
for-veðjaðr, part. forfeited, Bs. i. 227.
for-vegr, m. a trace, foot-print, N. G. L. i. 83, Str. 78, Barl. 10, 142.
for-verari, a, m. a predecessor, Dipl. i. 4, ii. 11, (mod.)
for-verð, n. price, worth, Dipl. iii. 10.
for-verk (for-virki, Hrafn. 5), n., prop. humble work, farm work; ef maðr kaupir mann til forverks sér, Grág. i. 272; várt f., our task, Hom. (St.); of gamall til þræls, ok þótti ekki forverk í honum, too old for a thrall, and unfit for work, Hkr. i. 199, Fms. i. 77; þetta sumar var lítið forverk í Krossavík, Vápn. 29; ok var lítið forverk orðit, en hann átti ómegð, Sturl. i. 137; þarf eigí meira forvirki en þetta lið orkar, Hrafn. 5; forverk heys, carting hay, K. Þ. K. 100; skal hverr búandi fara er forverk á sér, N. G. L. i. 128: þú munt fá föður mínum forverk ef ek ferr frá, Þorst. St. 53: forverks-lítill, adj. one who is able to do but little f., Fas. iii. 158: forverks-maðr, m. a labourer, workman, Gþl. 6, Eb. 150: forverks-tíð, f. work-time, Hom. (St.): þér skal fá þræla til forverks, Þorst. St. 55. II. metaph. [cp. A. S. for-wyrht = peccatum], in the phrase, göra ekki forverkum við e-n, to treat one well, not meanly, not like a drudge; er þat líkast at aldri sé forverkum við þik gört, Band. 10; skal aldri forverkum við þik göra meðan við lifum báðir, 54; ekki skal forverkum við þik göra þat sem vel er, Fas. ii. 238; vér munum þetta eigi forverkum göra, we shall do no hireling's work, i. 100; at þeir görði lítt forverkum (that they did it thoroughly) at hefna þeim Dönum spottsins, Mork. 51, 153.
for-viða, adj. ind. [qs. forveðja, q.v.], upset in a fight, Nj. 228. 246; Gestr varð allr f. fyrir, Bárð. 43 new Ed., Róm. 150 :-- in mod. usage, amazed, greatly surprised.
for-viðris, adv. before the wind, Rd. 276, Sturl. iii. 198, Róm. 369, Bs. ii. 5.
for-vindis, adv. before the wind, Fms. iii. 235.
for-vista, n, f. = forysta (forvist, Fms. vii. 25). Eb. 142, Fms. x. 273.
for-vitinn, adj. curious, chiefly in a bad sense. Greg. 27, Sturl. i. 216.
for-vitligr, adj. curious, Mag. 8.
for-vitna, að, to pry into, enquire; f. e-t, Sks. 183 B; f. um e-t, to enquire about, 6, 182 B. 2. reflex., forvitnask e-t, to enquire, Bret. 94, Fms. i. 147, 252, vii. 258, Eg. 764, Ld. 268: absol., Lv. 15; f. til e-s, id., Fær. 53; f. um e-t, id., Landn. 51, Grett. 96, 160. 3. impers., e-n forvitnar e-t, or with infin., it makes one curious to know, Fær. 54, Sks. 182 B, Fas. i. 22.
for-vitni, f. curiosity (often in a bad sense), Fas. i. 71, Sks. 183, 553, Fms. i. 145, 260, Glúm. 327, Johann. 625. 89; fáa leiðir gott af forvitninni (a saying), Vídal. i. 58.
for-vitri, adj. (-vitra, Fms. vi. 56, 428), very wise, deep, Fms. iv. 24, 239, vi. 56, xi. 79, Band. 3, Eg. 3, Bs. i. 66 (forvitr).
for-vitringr, m. a wise man, Matth. xi. 25.
for-vígi, n. an outwork. forvígis-maðr, m. a head champion, defender.
for-yflask, d, dep. (foriflask, Al. 110 and 655 xxix; for-œfask, Hom. 151), in the phrase, f. e-s, only used with neg., to shrink from nothing; Lucinia foryfldisk eigi íllra ráða, Bær. 14; Halli foryfldisk eigi at mæla þat er honum sýndisk, Fms. vi. 360 (foryfildiz, Mork. 93); at þeir muni foriflaz at etja við afla-muninn, Al. l.c.; þú foræfisk (foryflisk?) eigi eiða, thou shrinkest not from perjury, Hom. l.c.
for-ynja, u, f. an appearance or foreboding: hygg ek at þetta sé f. þín, Fb. i. 67; nú hygg ek at þetta beri þína forynju, ok sér þú svikinn, Ó. T. 3; f. eðr fyrirfari hinnar fremri tignar, Bs. i. 682. β. a spectre, Germ. scheusal; þegi þú yfir þeim, f. (thou monster!), Ld. 326, v.l.; and so in mod. usage.
for-ysta, u, f. (forosta, Fms. ii. 88, Fs. 8, Grág. i. 503, Ísl. ii. 87, 330), mod. forusta [qs. forvista, vi = y] :-- headship, leadership, and even used personally a captain, 623. 56, Fms. ii. 88, v. 273, vii. 326, Hkr. ii. 202, v.l., Sturl. i. 759, Mork. 137, 140 (cp. Fms. vii. 25, Hkr. iii. 206), Glúm. 340. COMPDS: forustu-geldingr, m. a bell-wether, Grág. i. 503, Ísl. ii. 330. forystu-lauss, adj. without a leader or protector, Fs. 8, Ld. 260, Bær. 17, Dropl. 32. forustu-sauðr, m. = forustugeldingr, Ísl. ii. 87, Bs. i. 138.
for-þénusta, u, f. [Germ. verdienst], merit, mod. eccl., N. T., Vídal.
for-þokki, a, m. dislike, Þórð. 22 new Ed.
for-þóttr, m. = forþokki, Bs. ii. 37.
for-þykkja, þótti, to dislike, Sturl. iii. 231, Thom. 300, (rare.)
FOX, n. [A. S. and Engl. fox; Dutch vos; Germ. fuchs; this word occurs in the old northern tongues only in a metaph. sense, and even then rare and obsolete] :-- a fraud in selling, adulteration; fox er íllt í exi, Eg. 184 (in a verse); otherwise only in the phrase, selja e-m fox né flærð, Gþl. 492; kaup-fox, veð-fox (q.v.), fraud in sale or bailing, Gþl.
FÓA, u, f. a fox; this curious word, which answers to Goth. fauhô, O. H. G. foha, only occurs in Edda (Gl.), unless the present Icel. tóa (the common name for a fox) be a corruption of fóa; if not, the etym. of tóa is quite uncertain. It is a common superstition not to call the fox by his right name, whence the variety of names in different languages, and number of synonymes in the same language.
fóarn, n. the crop or maw of a bird, Fbr. 12.
FÓÐR, n. [Engl. fodder; Germ. futter; Dan. and Swed. foder], fodder for cattle, (but fæði or fæða of human food), Ísl. ii. 138, Gþl. 503, Fbr. 156: a certain quantity of fodder or hay, a stack thus contains so many kýr-fóðr or lambs-fóðr :-- a foddering of lambs for the parson in the winter, hence a parish has so and so many lambs-fóðr; skila úr fóðrum, to return lambs in the spring. fóðr-birgðir, f. pl. (-birgr, adj.), stores of hay.
fóðr, n. [Germ. futter; Engl. fur], lining.
fóðra, að, to fodder, Fms. i. 272, Ísl. ii. 132: reflex., Sks. 185.
fóðra, að, to fur or line a garment, Fms. vi. 422, Bs. i. 636; hence in mid. Lat. cappa forata.
fóðr-lauss, adj. unlined, Vm. 29, Pm. 37.
fó-erla, u, f. a duck.
fógeti, a, m. [low Lat. vocatus; Germ. vogt], a kind of bailiff, D. N. from the 14th century :-- the bailiff of Reykjavík in Icel. is called fógeti.
FÓL, n. a fool: allit., fífl ok fól, 656 B. 7; fól, however, has often the notion of rage and foul language; fífl that of pranks or silliness; fól (madman) væri Sverrir þá, Fms. iii. 122, viii. 242; bað taka fól þetta, Ísl. ii. 220 (one who had used bad language); hann þótti þar fól eitt (idiot), Glúm. 336. COMPDS: fóls-liga, adv. foolishly, like a madman, Sturl. i. 4, Fms. xi. 280. fóls-ligr, adj. foolish, mad, Fms. viii. 242 (of foul language).
fóli, a, m. = fól, Gísl. 50, Sd. 178; fóli þinn, thou fool! Ld. 220.
FÓLI, a, m. [cp. Fr. voler, early Fr. foler, cp. also low Lat. felo, Engl. felony; but is prob. a Teut. word from fela, fólginn ] :-- stolen goods, esp. hidden, a law term; skal binda fóla á bak honum, N. G. L. i. 83, Js. 129; finna þeir fóla (hidden theft) meðal skjaldbálka, N. G. L. i. 84, passim; finna fóla, Grág. i. 195: bera inn fóla á hendr mönnum, id. fóla-gjald, n. damages, compensation, in a case of theft, Grág. i. 84.
FÓLK, n., prop. folk with a short vowel, cp. fylki; [A. S. folc; Engl. folk; Germ. volk: Dan. and Swed. folk] :-- folk, people: skjótt fjölgaðisk fólkit, Grett. 88 :-- people indefinitely, til at hræða fólk, to frighten folk, Bs. i. 764: curiously Icel. say, kvenn-fólk (as in Engl.). woman-folk; but karl-fólk never, only karl-menn. 2. in Icel. chiefly the people of a household, community, or the like; kirkju-fólk, the church-folk, i.e. people assembled in church; boðs-fólk, the guests at a banquet; sóknar-fólk, the parish folk; heimilis-fólk, house-folk, the people of a household; allt fólkið á bænum, all the folk; vinnu-fólk, servant-folk; grasa-fólk, people gathering fell-moss; meðal annars fólksins, Nj. 66, v.l.; Njáll gékk inn ok mælti víð fólkit, 200; mik ok fólk mitt skortir aldri mat, Band. 13; hott, hott og hæt hér sé Guð í bæ, sælt fólkið allt, Stef. Ól.; fæddi varla búféit fólkit, Ísl. ii. 68; var eigi fólk upp staðit, Hrafn. 20; this sense is to the present day very common in Icel.; while the Germ. sense of people, nation (Dan. folket) is strange to Icel.; even lands-fólk is rare, better lands-menn. 3. kinsfolk; hans fólk ok foreldismenn, his 'folk' and forefathers, Stj. 139; allt yðart f., Karl. 328: so Icel. say, vera af góðu fólki kominn, to come of good folk, be well born. II. a host = fylking, and hence battle, but only in old poets, cp. Edda 108; fjórtán fólk, fourteen divisions, troops, Hkv. 1. 49; ok í fólk um skaut, Vsp. 28; ef ek sék flein í fólki vaða, Hm. 151; þótt í fólk komi, 159; í fólk, in battle, Ýt. 10; fara með fólkum, to wage war, Gm. 48; öndvert fólk, the van of the host, Fas. i. 46 (in a verse); and in many compds: adj. a valiant man ii called fólk-bráðr, -djarfr, -eflandi, -glaðr, -harðr, -prúðr, -rakkr, -reifr, -skár, -snarr, -sterkr, -þorinn, etc.: weapons, folk-hamla, -naðra, -skíð, -svell, -vápn, -vöndr: armour, fólk-tjald, -veggr: a warrior, fólk-baldr, -mýgir, -nárungar, -rögnir, -stjóri, -stuðill, -stýrir, -valdr, -vörðr: the battle, fólk-roð, -víg, Vsp. 28: in prose rarely, and only in poët. phrases, fólk-bardagi, a, m. a great battle, battle of hosts; and fólk-orrusta, f. id., Flov. 40, Orkn. 94; fólk-land, n. = fylki, Hkr. i. 209, paraphrase from the Vellekla; fólk-vápn, n. pl. (vide above), weapons, N. G. L. i. 101: metaph., Fms. iii. 167.
fólska, u, f. foolishness, often with the notion of madness, impudence, Fms. iii. 167, ix. 405, Sks. 623, Ísl. ii. 84. COMPDS: fólsku-för (fólsku-ferð), f. a mad expedition, Sturl. ii. 97. fólsku-orð, n. foolish (foul) words, Fms. vii. 118. fólsku-verk, n. a foolish (mad) act, Edda 57: a foul act, Pass. 36. 7.
fólskr, adj. foolish, impudent, Hkr. ii. 138.
FÓRA, u, f. (a for. word), armour, harness; her-fóra, armour, Stj. 287, Mag., Karl. passim; hence the mod. phrase, hafa e-ð í fórum sínum, to keep a thing hidden under one's harness.
FÓRN (fórur, f. pl., Ver. 6), f. offering, [prob. a word of Lat. and eccl. origin, derived from Lat. offerre; after the introduction of Christianity the old heathen word blót (q.v.) became odious, as denoting heathen sacrifice, and is consequently never used in connection with Christian worship; its place being taken by the word fórn] :-- a sacrifice in the Jewish sense, and in the Christian sense an offering to God; but it is scarcely ever used in a heathen sense -- the passage Fær. 103 is quite peculiar: the phrase, færa fórn, to bring an offering, Stj. passim; Gúð mun sér sjá fórn til handa, 131, passim; brenni-fórn, a burnt offering; dreypi-fórn, a drink offering; synda-fórn, a sin offering, Bible, Vídal. passim: fórnar-blöð, n, the sacrificial blood, Stj. 305, 318; fórnar-
brauð, n. and fórnar-hleifr, m. the shew-bread, Stj. 474, 565 (panis propositionis, Vulg.); fórnar-kvikindi, n. a victim, Stj. 430; fórnar-skrín, n. a shrine in which the wafer is kept, Vm. 55; fórnar-söngr, m. the offertory in the Roman Catholic service, 625. 190. 2. metaph. chiefly in pl. offerings, presents; in this sense it occurs in Am. 5 (a poem not too old for such a word), Fms. ix. 416; ríkar ok fagrar fórnir, Str. 34; fórnar-lauss, adj. not bringing an offering, Al. 172: sing., aldri ætla ek óþarfari fórn færða Sveini konungi, en þetta it vánda höfuð, Mork. 87.
fórna, að, to offer, with acc. of the offering, dat. of the person; fórna mér reykelsi, Stj. 431; mörr er fórnaðr, 430. 1 Sam. ii. 16; þá hluti er hann vildi fórna, 410; fórna þik Guði, offer thee to God, 407: to offer as a present, Fms. ix. 450, Al. 96: in mod. usage, with dat. of the offering and the Deity, e.g. fórna Guði bænum sínum. 2. the phrase, fórna höndum, to lift the hands to heaven as in prayer, or to wring the hands as in agony; that this phrase was also known to the ancients may be inferred from the compd, fórnar-hendr, f. pl. offering hands, uplifted hands, Magn. 514.
fórn-færa, ð, = fórna, to bring an offering, sacrifice, with acc. of the offering, Fms. ii. 41, Stj. passim: mod. with dat. of the offering.
fórn-færing, f. an offering, sacrifice, Stj. 17, 248, 276.
fóst-bróðir, m. a foster-brother: 1. prop. of men brought up together, brothers in arms, and the like; Arinbjörn hersir var f. Eireks konungs, Eg. 401, Fs. 121, 139, Fms. x. 226, Ísl. ii. 219; frændr ok fóstbræðr, Fs. 120, 122; þeir vóru vænligir menn ok görðusk fóstbræðr (brothers in arms) Ingimundar, 13, 15, 16, 19, 24, passim. 2. a sworn brother, = eiðbróðir, pledged by the rite of blending blood together (vide bróðir), Gísl., Fbr., passim: hence Fóstbræðra-saga, u, f. the name of the history (but the name is mod.); fóstbræðra-lag, n. a foster-brotherhood, Eg. 116. 165, Fms. vii. 25, passim :-- sworn brotherhood, sverjask í f., Fms. iii. 213, cp. esp. Gísl., Fbr.
FÓSTR, n. [a Scandin. word; Swed.-Dan. and North. E. foster; but neither in Goth., A. S., nor Germ.] :-- the fostering of a child, Fms. i. 1, Eg. 119, Nj. 40, Grág. i. 276, 277, Gþl. 531, Fs. 12, Ld. passim; for this see barn-fóstr, but cp. also Grág. Ó. Þ. ch. 21: the savings, fjórðungi bregðr til fóstrs, Nj. (vide bregda), and fé er fóstri líkt; ást-fóstr, q.v.
fóstra, u, f. a foster-mother; fóstra sú er hann hefir fæddan lögfóstri, Grág. ii. 60, Fms. iii. 71, vii. 275 :-- a wet-nurse, Fs. 148. 2. a foster-daughter; fóstra sú er maðr hefir fædda, Grág. l.c., Eg. 169, Str. 63.
fóstra, að, to foster, also to nurse, Ld. 108, Fms. i. 16, Nj. 59.
fóstr-dóttir, f. a foster-daughter.
fóstr-faðir, m. a foster-father, Eg. 117, Ísl. ii. 139 (v.l.), Fms. ix. 361.
fóstr-foreldrar, m. pl. foster-parents, (mod.)
fóstri, a, m. a foster-father, Íb. 14, Eg. 117, Fs. 13, 19, Lv. 50, Bs. i. 154. 425, Fms. v. 126, Grág. i. 226; freq. in Icel. in addressing, fóstri minn, fóstra min! 2. a foster-son, Nj. 149. 3. a pet, of a favourite horse, Sturl. i. 40, Hrafn. 8. 4. a foster-brother, Fms. vii. 316, xi. 155, (rare.) 5. in pl., collect. the foster-father and his son (or sons), Fms. xi. 59.
fóstr-jörð, f. a native country, Nj. 45, Fms. i. 76, Hom. 140.
fóstr-land, n. id., Barl. 99, 156, Stj. 50, Fms. x. 340, 343, Bret. 100.
fóstr-laun, n. pl. reward for fostering one, Ld. 232, Grág. i. 280.
fóstr-man, n. a nurse (bondwoman), Skv. 3. 67 (poët.)
fóstr-meistari, a, m. a tutor, Karl. 32.
fóstr-móðir, f. a foster-mother, Stj. 83, 548.
fóstr-mær, f. a foster-daughter, Fas. ii. 293.
fóstr-neyti, n., collect. foster-parents, Fms. vii. 237.
fóstr-son, m. a foster-son, Fms. i. 85, Eg. 524, Ísl. ii. 145.
fóstr-systir, f. (sometimes in MSS. spelt fósystir, Mar. 14, 15, Stj. 407, Bs. i. 460), a foster-sister, Fs. 139, Fb. ii. 4.
fóstr-systkin, n. pl., collect. foster-brothers and sisters, Fas. ii. 64.
fót-borð, n. a foot-board, Gísl. 31, Vígl. 17, O. H. L. 36.
fót-brot, n. a fracture of the leg, Bs. i. 431.
fót-brotinn, part. broken-legged, Bs. i. 423, Stj. 279, Eb. 316.
fót-fara, fór, to pace, measure, Ann. Oldk. 1845, p. 164.
fót-festi, f. a foot-hold, in climbing.
fót-fimr, adj. nimble-footed, Róm. 310.
fót-fljótr, adj. swift-fooled, Barl. 103, (rare.)
fót-fúinn, part. 'foot-rotten' i.e. reeling on one's legs, a wrestling term.
fót-ganga, u, f., in fótgöngu-lið, n. host of footmen, Stj. 450, Fms. x. 139; fótgöngu-herr, m. id., Hkr. i. 216, Stj. 456; fótgöngu-menn, m. pl. id., Fms. vi. 413, Stj. 285.
fót-gangandi, part. walking on foot, Bs. i. 535; f. menn, footmen, Fms. x. 139, Stj. 512.
fót-hár, adj. long-legged, high-stepping. Eg. 710.
fót-heill, adj. 'hale-legged,' sound-legged, Gþl. 87.
fót-hrumr, adj. weak-legged (from age), Fms. vii. 9, Bs. ii. 24.
fót-hvatr, adj. swift-footed, Nj. 38, Edda 31, Ó. H. 71.
fót-högg, n. hewing off one's feet, Eb. 246, Sturl. ii. 90.
fót-höggva, hjó, to hew one's feet off, Fms. viii. 167, ix. 19, Sturl. ii, 66.
fót-kaldr, adj. having cold feet.
fót-lami, adj. lame of foot, Nj. 219, Stj. 501.
fót-langr, adj. long-legged, Fms. x. 151, v.l.
fót-laug, n. a foot-bath, Hkv. 2. 37.
fót-lauss, adj. foot-less, without feet, Al. 134.
fót-lágr, adj. low-legged, short-legged, Þjal. 29.
fót-leggr, m. the leg, Fb. ii. 387, Bárð. 14 new Ed., Fms. viii. 162, 447, ix. 528, Magn. 524, Fas. i. 27, Stj. 96.
fót-mál, n. a step, Stj. 129.
fót-mikill, adj. big-footed, Mag. 1.
fót-mjúkr, adj. nimble-footed, a wrestling term, Sturl. i. 14.
fót-pallr, m. a foot-board, Fms. x. 186, Hkr. i. 81.
FÓTR, m., gen. fótar, dat. fæti; pl. fætr, gen. fóta, dat. fótum; in mod. conversation and even in writing the acc. pl. is used as fem., thus 'allar fætr,' not 'alla fætr,' and with the article 'fætrnar,' which form was already used by poets of the 17th century, Pass. 33. 4, Snót 156: [Goth. fôtus; A. S. fôt; Engl. foot; Germ. fuss; Swed. fot; Dan. fod; Gr. GREEK-, Lat. p&e-short;d-, with a short vowel; but with a long vowel in all Teutonic languages; fit, q.v., also seems to be a kindred word] :-- a foot; and as in some other languages either the foot only or the foot and leg. Icel. distinguish between various animals, and use fótr (foot) of men, horses, cattle, sheep, etc.; hrammr (paw) of beasts of prey, as bears, lions; löpp (also paw) of cats, dogs, mice; klær (claws) of birds of prey, as the raven, eagle; hreifi (fins) of a seal: Edda 110, Fms. i. 182, xi. 145, Anecd. 6, Nj. 219, 264, Landn. 180: the allit. phrase, fótr ok lit (q.v.); þá var uppi f. og fit, i.e. all (men and beast) were about or all was bustle; standa báðum fótum, einum fæti, öllum fótum, to stand (rest) on both ... feet, Fms. viii. 41, Gísl. 46; spretta (stökkva) á fætr, to start to one's feet, Eg. 495; vera á fótum, to be a-foot, to be out of bed, Fms. vi. 201, x. 147, Glúm. 368, Eg. 586; vera snemma á fótum, to be early a-foot, Valla L. 223: metaph. to be alive, Ld. 230; fara á fætr, to rise; skjóta (kasta) fótum undir sik, to take to his heels, Fms. viii. 358, Þórð. 43 new Ed.; hlaupa sem fætr toga, to run as fast as feet can go, Gísl. 61. Fas. i. 434; taka til fóta, to take to one's heels, Grett. 101, Bs. i. 804; eiga fótum fjör at launa, to owe one's life to the feet, i.e. to run for one's life, O. H. L. 8; leggja land undir fót, to take a long stride, Bs. ii. 124, Fkv. ii. 2: phrases denoting the delight of getting on shore, hafa land undir fæti, to feel the ground wider one's feet, 'O quam securum, quamque jucundum in solo,' fastr er á foldu fótr, Profectio in Terr. Sanct. 159; falla til fóta e-m, to fall at another's feet, 623. 27. 2. phrases, kominn af fotum fram, off one's feet, bedridden, Fms. xi. 155, Fb. i. 201; þótt ek bera þaðan hvárigan fót heilan þá skal ek þó fara, Fs. 9; hverr á fætr öðrum, one on the heels of another, Eg. 132; Hákon drepr yðr á fætr oss, H. slays you on your feet, Fms. x. 386; miklu er fyrir fætr þér kastað, many things are cast before thy feet, many obstacles, Korm. 176. β. metaph. phrases, standa á mörgum fótum, to rest on many feet, have many resources; stóð á mörgum fótum fjárarli Skallagríms, Eg. 137, Fms. xi. 423; standa á tré-fótum, to stand on wooden legs, be in a tottering state: það er enginn fótr fyrir því, 'it has not a foot to stand on,' i.e. is not true: tún-fótr, the outskirt of a home-field, metaphor from a skin stretched out. II. a measure, Al. 163, Karl. 438, 481, 509, 525. Ísl. ii. 402, Landn. 335, Fs. 26; fet is more usual. COMPDS: fóta-afl, n. the strength of the feet, Fms. viii. 410. fóta-brík, f. the foot-board of a bed, Sturl. iii. 177. fóta-burðr, m. the bearing of the feet, gait, Bs. i. 670. fóta-búnaðr, m. foot-gear, Stj. 366. fóta-ferð, f. a rising from bed; fótaferðar-tími, a, m. the time of rising. fóta-festi, f. = fótfesti, Barl. 56. fóta-fjöl, f. = fótabrík, Fms. v. 340: a foot-board, iv. 277. fóta-gangr, m. trampling, din, Finnb. 246. fóta-grýta, u, f. a pan with feet, Fr. fóta-hlutr, m. the nether part of the body, opp. to höfða-hlutr, Eb. 326, Eg. 398, Fms. xi. 277. fóta-kefli, n. a stumbling-block. fóta-klæði, n., eccl., Lat. pedale, Ám. 90, Jm. 10, 36. fóta-læti, n. pl. 'foot-pranks' (of one hanged), Fms. vii. 13. fótar-bragð, n. 'foot-braid,' a wrestling term, vide bragð. Fas. ii. 370. fótar-mein, n. a sore leg, Nj. 219, Bs. i. 815, Sturl. i. 64. fótar-sár, n. a foot-wound, Fms. viii. 141. fótar-verkr, m. = fótverkr, Hkr. i. 63, Fas. ii. 106. fóta-saurr, m. the foot-dirt, Post. to Matth. x. 14. fóta-skinn, n. a 'foot-skin,' carpet, Rd. 272, Ám. 6. fóta-skortr, m. missing the feet; e-m verðr f., to slip, stumble. fóta-spyrning, f. a spurning with the feet, Fas. iii. 355. fóta-stapp, n. a stamping with the feet, Skálda 174. fóta-stokkr, m. a shackle; berja fótastokk, to dangle the legs in riding. fóta-þil, n. the foot-board of a bed, Fms. ii. 84. fóta-þváttr, m. foot-washing, Bs. i. 105.
fót-sárr, adj. foot-sore, Lv. 59 (of a horse).
fót-síðr, adj. reaching down to the leg, of a garment, Finnb. 310, Stj. 520.
fót-skemill, m. (-skefill, Bs. i. 155), a foot-board, Fms. v. 301, Sturl. iii. 131, Sks. 292, O. H. L. 26.
fót-skriða, u, f., in the phrase, renna fótskriðu, to run and slide on ice, Nj. 145, Valla L. 220, Rd. 278.
fót-skör, f. a foot-board, Bs. i. 220, Fms. ii. 132, Sturl. iii. 131, v.l.
fót-spor, n. pl. foot-prints, 623. 36, Fms. i. 280; stíga í e-s fótspor, to step in one's foot-prints, Fs. 4, Sks. 13, Vígl. 20.
fót-stallr, m. a pedestal, Fms. ii. 108, Fær. 103 (v.l.), 655 xxxii. 10.
fót-stirðr, adj. stiff-legged, Eg. 754.
fót-troð, n. treading underfoot, Bs. ii. 57, Thom. 104.
fót-troða, trað, to tread upon, Stj. 42, Fms. ii. 172, iii. 165, H. E. i. 506.
fót-veill, adj. with a bad leg, Bs. i. 344, Thom.
fót-verkr, m. 'foot-warke,' gout, Ýt. 26.
fót-viss, adj. sure-footed, a wrestling term.
FRAKKA, u, f. [A. S. franca], a kind of spear; Grimm thinks that the framea of Tacitus is merely a corruption of franca, a suggestion which seems to be almost certain; in northern poems and writers this word only occurs in Rm. 32, whence it was probably taken into Edda (Gl.); on the other hand, we have an Icel. frakki, a, m. a kind of weapon, in the compd hræ-f., a 'carrion-fluke,' i.e. the blade of a sword, Gísl. 7 (in a verse); and akkeris-frakki, a, m. an 'anchor-fluke (?),' in a verse of 996, Fs. 92: again, the frakka of the Rm. was probably borrowed from A. S. 2. Frakki, a, m. a proper name, cp. Gullþ.; Frakka-nes, n. a farm.
Frakkar, m. pl. the Franks, mod. the French; perhaps derived from the national weapon franca, as that of Saxons from seax, sax = gladius; Frakkland, n. the land of the Franks, as fixed by the peace of Verdun in 843, Íb. ch. 9 and Fms. i. ii, and in old poets (Hallfred) :-- in mod. language used for France.
frakki, a, m. [Fr. fraque], a frock, coat, mod. word, borrowed from Dan. frak.
frakkr, adj. [Engl. and Germ. frank], this word never occurs in old writers, and in mod. usage only in the sense impertinent, intrusive.
FRAM, adv. -- the Icel. has a triple adverbial form, fram, denoting the going to a place (ad locum); frammi, the being in a place (in loco); framan, the going from a place (a loco) -- compar. framarr (mod. framar) or fremr, = Goth. framis; superl. framast (framarst) or fremst: proncd. with a double m = framm; and that such was the case in olden times may be seen from Fms. vi. 385 and Skálda 168, 171. This adv. with its compds and derivatives may be said to have been lost in Germ. as well as Engl., and at a very early time. Even Ulf. uses fram as a prep. in the sense of GREEK, like the A. S. and Engl. from, Swed. från: only in two passages Ulf. uses fram as adv., viz. Rom. xiii. 12, where he renders 'the night is far spent' (nóttin er um liðin of the Icel. N. T.) by framis galeiþan, which recalls to mind the Icel. fram-liðinn = deceased, past; and Mark i. 19, where GREEK is rendered by gaggan framis = Icel. ganga framarr or ganga fram; cp. also the Goth. compds fram-gahts = progress, Philipp. i. 25; fram-aldrs = stricken in years; fram-vigis = Icel. fram-vegis; fram-vairþis = further: in O. H. G. vram = ultra still occurs, but is now lost in Germ. as well as in Engl.: the Icel., on the other hand, makes a clear distinction between the prep. frá (from) and fram, on, forward, = Gr. GREEK, Lat. porro, pro-; in some compds the sense from appears, e.g. framandi, a stranger, -- Ulf. framaþeis, prop. one who is far off or from far off; so also fram-liðinn, gone, past; ganga fram, to die.
A. fram, forward, (opp. to aptr, backward); aðra leið aptr en fram, 655 xxxii. 18; hann féll fram á fætr konungi, he fell forward on his face at the king's feet, Eg. 92; stefna fram (to go on) hina neðri leið, 582; brautin liggr þar fram í milli, id.; cf þeir vilja fram, or, fram á leið, forward, Sks. 483; fram rétt, straight on, Fms. ii. 273, v.l.; fram, fram! on, on! a war cry, Ó. H. 215: koma fram, to reappear, arrive, after being long unheard of; hann kom fram í Danmörku, Fms. i. 62; hann kom fram í kaupstað þeim er ..., Ísl. ii. 332; ok kómu þar fram, er Kirjálar vóru á fjalli, Eg. 58: the phrase, fram í ættir, in a far or distant degree (of relationship), 343: people in Icel. in the 14th century used to say, fram til Noregs, up to Norway (cp. up to London), Dipl. ii. 15, 16. II. fram is generally applied to any motion outwards or towards the open, opp. to inn, innar; thus fram denotes the outer point of a ness, fram á nes; Icel. also say, fram á sjó, towards the high sea, (but upp or inn at landi, landwards); also, towards the verge of a cliff or the like, fram á hamarinn (bergit), Eg. 583: when used of a house fram means towards the door, thus, fara fram í dyr (eldhús), but inn or innar í baðstofu (hence fram-bær), var hón ávalt borin fram ok innar, she was borne in a litter out and in, Bs. i. 343: of a bed or chair fram denotes the outside, the side farthest from the wall, horfir hón til þils, en bóndi fram, she turned her face to the wall, but her husband away from it, Vígl. 31. β. again, Icel. say, fram á dal, up dale, opp. to ofan dalinn, down dale. III. without motion, the fore part, opp. to aptr, hinder part (cp. fram-fætr); aptr krókr en fram sem sporðr, Fms. ii. 179; maðr fram en dýr aptr (of a centaur), 673. 2, Sks. 179; aptr ok fram, fore and aft, of a ship, Fms. ix. 310. IV. joined with prepp. or particles, Lat. usque; bíða fram á dag, fram á nótt, fram í myrkr, to wait far into the day, night, darkness, Bs. ii. 145; bíða fram yfir, er fram um Jól, etc., to bide till after Yule; um fram, past over; sitja um þat fram er markaðrinn stóð, to stay till the fair is past, Fb. i. 124; fram um hamarinn (bergit), to pass the cliff, Eg. 582; ríða um fram, to ride past or to miss, Nj. 264, mod. fram hjá, cp. Germ. vorbei :-- metaph., vera um fram e-n, above, surpassingly; um fram aðra menn, Fb. i. 91, Fms. vi. 58, passim; um alla hluti fram, above all things: yfir alla hluti fram, id., Stj. 7: besides, Sks. 41 new Ed.: fyrir lög fram, in spite of the law, Fms. iii. 157; fyrir rétt fram, 655 xx. 4; fyrir lof fram, without leave, Grág. i. 326; fyrir þat fram, but for that, ii. 99: the phrase, fyrir alla hluti fram, above all things, 623. 19. β. temp., fyrir fram means beforehand, Germ. voraus; vita, segja fyrir fram, to know, tell beforehand, Germ. voraus-sagen. γ. fram undan, projecting, stretching forward; fram undan eyjunni, Fms. ii. 305. δ. the phrase, fram, or more usually fram-orðit, of time, hvað er fram-orðit, how late is it? i.e. what is the time? Ld. 224; þá var fram-orðit, it was late in the day, Clem. 51; þá er fram var orðit, 623. 30: dropping 'orðit,' þeir vissu eigi hvat fram var (qs. fram orðit), they did not know the time of day, K. Þ. K. 90: with gen., fram-orðit dags, late in the day, Fms. xi. 10, Ld. 174; áfram, on forward, q.v. V. with verbs, α. denoting motion, like pro- in Latin, thus, ganga, koma, sækja, falla, fljóta, renna, líða, fara ... fram, to go, come, flow, fare ... forward, Eg. 136, Fms. ii. 56, Jb. 75, passim: of time, líða fram, Bs. ii. 152 (fram-liðinn). β. rétta, halda fram, to stretch, hold forth, Nj. 3; flytja, bera, draga, leiða, færa, selja, setja fram, to bring ... forward, Sks. 567; leggja fram, to 'lay forth,' discharge, Fms. v. 293, Nj. 3, 11; bjóða fram, to offer; eggja, hvetja fram, to egg on; segja fram, to pronounce; standa, lúta fram, etc. γ. sjá, horfa, stökkva ... fram fyrir sik, to look, jump forward, opp. to aptr fyrir sik, Nj. 29 :-- impers., e-m fer fram, to grow, make progress; skara fram úr, to stand out.
B. frammi, (for the pronunciation with a double m vide Skálda 169,) denotes in or on a place, without motion, and is formed in the same way as uppi from upp, niðri from niðr; Icel. thus say, ganga fram, niðr, upp, to go on, go down, go up; but vera frammi, niðri, uppi, to be in, etc.; if followed by a vowel, the final i may be dropt, thus, vera frammi á dal, or framm' á dal, Hrafn. 6; sitja framm' fyrir hásæti (= frammi fyrir), Ó. H. 5; just as one may say, vera niðr' á (qs. niðri á) engjum, upp' á ( = uppi á) fjalli: as to direction, all that is said of fram also applies to frammi, only that frammi can but denote the being in a place; Icel. thus say, frammi á dal in a dale, frammi í dyrum in-doors, frammi á fjalli on a fell, frammi á gólfi on the floor, frammi á sjó, etc.; þeir Leitr sitja frammi í húsum, Fær. 181, cp. also Hrafn. 1; sitja (standa) frammi fyrir e-m, to sit (stand) before one's face, Hkr. ii. 8l. II. metaph. the phrase, hafa e-t frammi, to perform a thing, Nj. 232, Sks. 161: to use, shew, in a bad sense, of an insult, threatening, or the like; hafa þeir f. mikil-mæli ok heita afarkostum, Hkr. i. 191: the particle í is freq. prefixed, hafa í frammi, (not á frammi as áfram, q.v.); svá fremi skaltú rógit í frammi hafa, Nj. 166; þarftú þá fleira í frammi at hafa en stóryrði ein ok dramblæti, Fas. i. 37; hafðú í frammi kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215: to exercise, Bs. i. 852; hafa f. ípróttir, Fms. ix. 8 (rare); láta, leggja f., to contribute, produce, Fas. iii. 118, Fms. vi. 211.
C. framan, from the front side; framan at borðinu, to the front of the table, Fb. ii. 302; framan at e-u, in the face or front of (opp. to aptan að, from behind); skaltú róa at framan borðum skútunnar, thou shall row towards the boards of the boat, of one boat trying to reach another, Háv. 46; taka framan af e-u, to take (cut) from the fore part, Od. xiv. 474; framan á skipinu, the fore part of the ship, Fms. ii. 179; framan um stafninn, vi. 78. β. temp., framan af sumri, vetri, hausti, váti, the beginning, first part of summer ...; also simply framan af, in the beginning. γ. of the fore part of the body; nokkut hafit upp framan nefit, Ld. 272; réttnefjaðr ok hafit upp í framan-vert, a straight nose and prominent at the tip, Nj. 29; framan á brjóstið, on the breast; framan í andlitið, in the face; framan á knén, í stálhúfuna framan, Fms. viii. 337; framan á þjóhnappana, Sturl. i. 14 (better aptan á). δ. with the prep. í preceding; í framan, adv. in the face; rjóðr í framan, red in the face; fölr í framan, pale-faced, etc., freq. in mod. use. 2. fyrir framan, before, in front of, with acc. (opp. to fyrir aptan, behind); fyrir framan slána, Nj. 45; fyrir framan hendr honum, 60; fyrir framan hamarinn, Eg. 583; fyrir framan merki, Fms. i. 27, ii. 84: as adv., menn stóðu með vápnum fyrir framan þar sem Flosi sat, before F. 's seat, Nj. 220; þá var skotið aptr lokhvílunni ok sett á hespa fyrir framan, Fms. ii. 84: að framan, above. 3. as framan is prop. an adv. from the place, Icel. also say, koma framan af dal, framan af nesi, framan ór dyrum, etc., to come down the dale, etc., vide fram above. 4. 'framan til' in a temp. sense, up to, until; nú líðr til þings framan, it drew near to the time of parliament, Nj. 12; líðr nú til þings framan, Ld. 88; leið nú framan til Jóla, Ísl. ii. 42; framan til Páska, Stj. 148; framan til vetrnátta, D. N.; framan til þess er hann átti við Glám, Grett. 155; framan til Leiðar, Anal. 172; frá upphafi heims framan, from the beginning of the world, Ver. 1; in mod. usage simply fram in all such instances.
D. Compar. framarr, farther on; superl. framast, fremst, farthest on: 1. loc., feti framarr, a step farther on, Lv. 59; þar er þeir koma framast, the farthest point they can reach, Grág. i. 111; þar sem hann kömr framast, 497; hvar hann kom framarst, Fms. xi. 416; svá kómu þeir fremst at þeir unnu þá borg, i. 114; þeir eru mest til þess nefndir at framast (foremost) hafi verit, Ísl. ii. 368; þeir er fremst vóru, Fms. v. 78. 2. temp. farthest back; er ek fremst um man, Vsp. 1; hvat þú fyrst um mant eða fremst um veizt, Vþm. 34; frá því ek má fremst muna, Dipl. v. 25. II. metaph. farther, more, superl. farthest, most; erat hann framarr skyldr sakráða við menn, Grág. i. 11; nema vér reynim oss framarr, Fær. 75; meta, hvárra þörf oss litisk framarr ganga, whose claim appeared
to us the strongest, Dipl. ii. 5. β. with dat., venju framarr, more than usual; því framarr sem, all the more, Fms. i. 184. γ. with 'en' following; framar en, farther than, more than; mun hér því (therefore) framarr leitað en hvarvetna annars-staðar, Fms. i. 213; at ganga framarr á hendr Þorleiki en mitt leyfi er til, Ld. 154; hversu Þorólfr var framarr en ek, Eg. 112; framarr er hann en ek, he is better than I, Nj. 3; sókn framarr (rather) en vörn, 236; framarr en (farther than) nú er skilt, Js. 48; því at hann væri framarr en aðrir menn at sér, better than other men, Mar. 25. 2. superl., svá sem sá er framast (foremost) elskaði, Fs. 80; svá sem framast má, 655 xi. 2; sem Guð lér honum framast vit til, Js. 5: with gen., konungr virði hann framast allra sona sinna, Fms. i. 6; at Haraldr væri framast þeirra bræðra, 59; framast þeirra at allri sæmd, viii. 272.
frama, að, [A. S. fremman; Dan. fremme], to further; frama sik, to distinguish oneself, Fms. v. 282: with dat. to further, promote a thing, hvárir-tveggju hafa svá mjök framat kvöð sinni, at ..., proceeded so far with their suit, that ..., Grág. ii. 50: of a pregnant woman, ek veit at þú ert með barni, ok mjök framat, and far advanced, Finnb. 212, Ld. 142.
fram-altari, a, m. a side-altar, opp. to the high altar, Vm. 77.
framan, vide fram C.
framandi, part. a man of distinction, Bs. i. 797, 805, Orkn. 358. II. [Ulf. framaþeis; Germ. fremder], a stranger, Pass. 30. 6, (mod.)
framan-verðr, adj. [cp. Ulf. fram-vairþjis], 'fore-ward,' in the front; á framanverðri brekkunni, Fms. vii. 298; nesinu, Eg. 399; framanverðar fylkingar, Fms. vi. 69; um hökuna framanverða, Orkn. 288; í framanvert nefit, Nj. 29.
framar-liga, contracted framarla, adv. 'forwardly,' in front; þá má hverr vera svá framarla sem hann vill (of ranks in battle), Fms. viii. 403, v.l.; lagði konungr framarla skip sitt, Eg. 33; þeir kómu svá f. í landit, went so far, Fms. xi. 360: Icel. say, framarliga í dalnum, nesinu, far off in the dale, etc., where old writers would prefer í framanverðum dalnum, nesi: f. á sjötta hundraði, high up in the sixth hundred, Sturl. iii. 84. 2. metaph. fully, highly, much; treysta f., to trust fully, Fms. v. 236, vi. 151; svá framarla, so far, to that point, x. 7, Hom. 40; svá f. sem, so far as, 87; sjá f. við e-u, to be fully ware of, Sks. 358; hann man f. á horfa um kvánfangit, he will look high, i.e. make great pretensions, Ld. 88.
fram-boðligr, adj. that can be offered, Fms. iii. 180.
fram-bógr, m. the shoulder of an animal, Hkr. iii. 283.
fram-bryggja, u, f. the gangway leading to the bow of a ship, Eg. 121.
fram-burðr, m. delivery, esp. of a speech: með snjöllum framburði, Fms. ii. 199, Stj. 151, 260, 261: specially a law term, pleading, delivery, Grág. i. 42; f. um kviðinn, delivery of the verdict, Nj. 87: in mod. usage a gramm. term, pronunciation.
fram-búð, f. lasting for the time to come: in the phrase, vera til lítillar frambuðar, to be of little lasting use, Barl. 63.
fram-byggjar, -byggvar, m. pl. 'bow-sitters' the men placed on the bow of a ship of war, Fms. ii. 312, Eg. 32, Hkr. i. 86, Orkn. 230.
fram-bær, m. the front or fore part of a house.
fram-dráttr, m. carrying, launching a ship, Grág. ii. 399: metaph. support, maintenance, Fms. v. 23. framdráttar-samr, adj. putting oneself forward, Sturl. ii. 227.
fram-eggjan, f. an egging on, Nj. 61, Fms. viii. 118, xi. 261.
fram-fall, n. a falling on one's face, Karl. 552.
fram-farinn, part. departed, Fær. 264; fram-farandi, part. act. departing, K. Á. 20.
fram-ferð, f. procedure, course of procedure, Bs. i. 840, Fms. i. 126, vii. 296: conduct, Stj. 141.
fram-ferði, n. = framferð, Fms. ii. 37: conduct, 655 xxxii. 2, Stj. 8, 142, Bs. i. 840, Fms. vi. 133: freq. in mod. use, N. T., Vídal.
fram-ferðugr, adj.; f. maðr, a ready man, Ann. 1348, (rare.)
fram-flutning, f. maintenance, Eg. 77, Fms. i. 222, xi. 234: gramm. pronunciation, Skálda 175, 181.
fram-flutningr, m. pleading, Bs. i. 769.
fram-fótr, m. the fore leg (of a quadruped), Fas. iii. 295.
fram-fúss, adj. eager, forward, willing, Bs. i. 238.
fram-færa, ð, to maintain, Grág. passim, (better as two words.)
fram-færi, n. furtherance, Sturl. i. 72; koma e-u á f., to further it.
fram-færing, f. pronunciation, Skálda 179; Lat. translatio, 194.
fram-færinn, adj. (fram-færni, f.), a putting oneself forward; úframfærinn, shy; óframfærni, shyness.
fram-færsla, u, f. a 'bringing forward,' bringing up, maintenance, Dipl. iv. 8, Grág. i. 62, 454, Jb. passim. COMPDS: Framfærslu-bálkr, m. the section in the Jb. treating of alimentation. framfærslu-kerling, f. an old pauper woman, Fbr. 95. framfærslu-lauss, adj. without means of support, Grág. i. 454, Jb. 179. framfærslu-maðr, m. a pauper. Jb. 181, Þorst. St. 55; = mod. sveitar-ómagi.
fram-för, f. advancing, Fms. iv. 270, Hom. 181: departing from life, Fms. ii. 164, Bs. i. 742, Post. 686 C. 2. 2. metaph. progress, freq. in mod. usage.
fram-ganga, u, f. a 'going forth,' proceeding, Sks. 520, 563: a going towards the door from the inner rooms (vide fram), Fs. 140 :-- advancing, in battle, and metaph. valour, exploits, Ó. H. 216 sqq., Eg. 33, Nj. 127, Fms. xi. 131, Lv. 89, Ísl. ii. 368, Grett. 159. framgöngu-maðr, m. a forward, valiant man, Glúm. 331.
fram-gangr, m. a 'going forward,' advancing, in battle, Fms. viii. 117: metaph. success, vi. 133, vii. 280, ix. 508, Eg. 20 (advancement): aggression, ofsi ok f., Fms. xi. 93, K. Á. 232.
fram-genginn, part. performed, Sks. 32, 560. 2. of persons, departed, deceased, Sks. 12.
fram-gengt, part. n. (fem., Fms. x. 401), brought about, successful; in the phrase, verða f., to succeed, come to pass. Ld. 238, Fms. i. 277, vii. 5, 183, Sks. 32, 560, Ýt. 1.
fram-girnd, f. = framgirni, Barl. 62.
fram-girni, f. forwardness, Fms. v. 246, Fbr. 121.
fram-gjarn, adj. striving forward, H. E. i. 250, Thom. 28.
fram-hald, n. continuation, (mod.)
fram-heit, n. pl. fair promises for the future, Sturl. iii. 232, 255.
fram-hleypi (fram-hleypni), f. forwardness, Thom. 175.
fram-hleypiligr, adj. forward, Stj. (pref.)
fram-hleypinn, adj. leaping forward, intruding.
fram-hlutr, m. the fore part, Fms. vi. 351.
fram-hrapan, f. a rushing on, H. E. i. 501.
fram-hús, n. a 'fore-house,' porch, entry, Njarð. 376, Fs. 149.
fram-hvass, adj. forward, sharp, Fms. ii. 45, Thom. 46, 180.
fram-hvöt, f. encouragement, Ld. 260, Sturl. iii. 6, Bs. ii. 72.
frami, a, m. advancement, but esp. distinction, renown, fame, Sl. 70, Vþm. 11, Hm. 104, Eg. 19, 106, Nj. 38, Fms. i. 287, vi. 133, vii. 149, viii. 336: forwardness, vi. 303; lang-frami, lasting fame, Orkn. 466. COMPDS: frama-ferð, f. a feat, famous exploit, Fs. 4. frama-leysi, n. obscurity, Al. 118. frama-maðr, m. a man of distinction, Bs. i. Laur. S. frama-raun, f. a trial of fame, dangerous exploit, Fas. iii. 43. frama-skortr, m. listlessness, Fms. v. 338. frama-verk, n. a 'forward-work,' exploit, feat, Fms. iii. 97, Fs. 4, Orkn. 80.
fram-játan, f. a promise, 655 xxxii. 21, Th. 24.
fram-kast, n. a forecast, empty words, Eb. 46, Mar. (Fr.)
fram-kirkja, u, f. the 'fore-church,' nave, opp. to the choir or chancel, Vm. 26, Jm. 13, Bs. i. 829.
fram-kváma, u, f. 'coming forward,' fulfilment, Greg. 32, Hom. 51.
fram-kvæma, d, to fulfil, bring about, Ó. H. 62, Bs. i. 133, ii. 147.
fram-kvæmd, f. fulfilment, success, prowess; vit ok f., Fms. i. 195, ii. 119, vii. 280, 300, ix. 7, 625. 175, Sks. 609. COMPDS: framkvæmdar-lauss, adj. listless. framkvæmdar-leysi, n. listlessness, Fær. 246. framkvæmdar-maðr, m. a man of prowess, Nj. 181, Fms. i. 15, xi. 232. framkvæmdar-mikill, adj., full of prowess, Fms. vii. 431.
fram-lag, n. a 'laying forth,' an outlay, Fms. iv. 33, Sks. 27, Grág. i. 478: contribution, Fær. 69, Fms. vi. 307, xi. 320, 428. 2. display, Fms. ix. 495, v.l.
fram-laga, u, f. an advancing, in battle, Hkr. iii. 122.
fram-leiðis, adv. [Dan. fremdeles], further, in future, K. Á. 20, Jb. 406, Sturl. iii. 269.
fram-leiðsla, u, f. a 'leading on,' conduct; f. lífdaga, Fms. iii. 89.
fram-leistr, m. the fore part of a sock, N. G. L. iii. 13.
fram-ligr, adj.; f. maðr, a fine man, Sturl. ii. 134 C, Fms. xi. 56.
fram-lundaðr and fram-lyndr, adj. courageous, Lex. Poët.
fram-lútr, adj. 'louting forward,' prone, 655 xxxii. 3, Bs. ii. 20.
fram-löpp, f. a fore-paw.
frammi, vide fram B.
frammi-staða, u, f. a 'standing forth,' behaviour, feat, Karl. 149, but only used in peculiar phrases; in Dipl. v. 18 the missal is called frammistöðu-bók, f., from being read by the priest while standing, frammistöðu-maðr, m. a steward at a wedding or feast.
fram-mynntr, adj. with a projecting mouth, Sturl. ii. 133 B.
framning, f. performance, Magn. 480, Hom. 26, 655 xxxii. 3.
framr, adj., compar. fremri or framari, Stj. 127; superl. fremstr or framastr, Fas. i. 320; [A. S. freme, fram = bonus; cp. Germ. fromm] :-- forward; in the positive, used almost always in a bad sense, impertinently forward, intrusive (but ó-framr, shy); this distinction is old. e.g. mjök eru þeir menn framer, er eigi skammask at taka mína konu frá mér, says the old Thorodd, Skálda 163 :-- in a good sense, prominent, Bs. ii. 70, 155; framr ok góðr klerkr, i. 824; framr spámaðr, Stj. 33. β. neut. framt as adv. so far, to such an extent, Stj. 254; ganga framt at, to deal harshly, Dipl. ii. 19; treysta framt á, to put full trust in, Fms. iii. 184: svá framt sem ..., in case that ..., Dipl. ii. 13, -- better svá framarlega, as soon as, Stj. 287; svá framt sem hann hefir lukt, as soon as he has paid, Dipl. iii. 9. II. compar. the foremost (of two); til hins fremra austrrúms, to the fore-pumping room, Fms. viii. 139; enum fremrum fótum, with the fore-feet (mod. fram-fótum), 1812. 16. β. neut., hit fremra, the place nearest the door, Eg. 43: of a road, the 'fore-road,' the road along the coast, (opp. to 'the in-road,' across the inland), Nj. 207, Orkn. 6. 2. metaph. superior, with dat.; öllum fremri, Fas. i. 205; fremri í öllum hlutum, Fær. 47; göfgari maðr né fremri, Þórð. 9 new Ed. III. superl. fremstr, foremost, Fms. i. 176, ii. 317, Al. 90, Ó. H. 121: metaph. the best, foremost, Stj. 93; fremstr at allri sæmd, Fms. viii. 272; jafn
himum fremstum í öllum mannraunum, Eg. 21; allra þeirra bræðra framastr, Fas. i. 320. 2. temp. farthest back; sem ek fremst um man; better to be taken as adverb, cp. p. 169, col. 2, l. 5 from bottom.
fram-rás, f. a 'running forward,' the course of time or tide, Th. 78.
fram-reið, f. a riding on, Fms. xi. 256, Ísl. ii. 169, Karl. 350, Al. 76.
fram-reitr, m. the 'fore-beds' in a garden: metaph., hafa e-t á framreitum, to display, make a show of, Ld. 318.
fram-saga, u, f. a 'saying forth,' as a law phrase, pleading, delivery, Nj. 36, 110, Grág. i. 37.
fram-sala, u, f. a giving up, extradition, Grág. ii. 13.
fram-setning, f. the launching a ship, Grág. ii. 403.
fram-skapan, f. rendering of Lat. transformatio, Skálda 188.
fram-snoðinn, adj. bald on the forehead, Fms. x. 35, Fas. ii. 149.
fram-sókn, f. prosecution of a case, Fs. 74.
fram-staða, u, f. = frammistaða, exertion, 655 xxxii. 3.
fram-stafn, m. the stem, bow, Jb. 383, Eg. 123, Fms. vii. 260, Fb. i. 431.
fram-sýni, f. foresight, Fms. x. 392, Stj. 444.
fram-sýniligr, adj. foreseeing, Fms. i. 263.
fram-sýnn, adj. foreseeing, prophetic, Landn. 27, Nj. 194, Háv. 41, Fs. 54, 74, Fms. i. 76, Stj. 126.
fram-sögn, f. assertion, esp. of a witness, Dipl. i. 3.
fram-tönn, f. a front tooth, Gþl. 167.
fram-úrskarandi, part. standing out, prominent, excellent.
fram-vegis, adv. 'fore-ways,' further, for the future, Magn. 474, H. E. i. 394, Bs. i. 302.
fram-vísi, f. 'fore-wit,' a prophetic gift, Fas. i. 122.
fram-víss, adj. 'fore-wise,' prophetic, Fms. xi. 411, Vápn. 20, Gs. 13.
Frankis-menn, m. pl. the French, Bær., Flóv., El. passim; Frankis-mál, n. the Frankish (French) tongue, Flóv. 22; Frankis-riddari, a, m. a French knight, Str. 39; Franz, f. France; Franziska, u, f. the French tongue, Bs. i. 799; Franzeis, m. [Fr. Français], a Frenchman, Bs. i. 239, in the romances passim.
frata, að, = freta, Ls. 32.
FRAUÐ, n. the froth as of roasted meat or of a roasted apple; frauðit ór hjartanu, Edda 74: in mod. usage frauð (or frauðr, m.) is the dry, withered marrow of lean and half-starved animals; þeir reikna það gras sem auki frauð, Bb. 3. 47.
FRAUKR, m. [Germ. frosch, etc.], a frog; kom hagl svá mikit sem frauka rigndi, Al. 169; the reading frauða-fætr in N. G. L. i. 351 ought to be frauka-fætr (frauþa = frauka), m. pl. frogs' legs, aricles used in witchcraft; if nails (ungues), frogs' legs, and the like were found in 'bed or bolster,' it made a person liable to outlawry, as being tokens of sorcery; cp. Shakespeare's Macbeth, 'toe of frog, wool of bat, and tongue of dog.'
FRÁ, prep. with dat., sometimes with í or á prefixed, ífrá, áfrá, cp. Swed. ifrån; áfra, Fms. vi. 326, 439, viii. 25, ix. 508, x. 408; í frá, xi. 16, 137, 508, Grág. ii. 30, Nj. 83, 108, passim: [Goth. fram; A. S. fram, from; Engl. from; O. H. G. fram; again in the Scandin., Swed. från; Dan. fra; Ormul. fra; so also Engl. fro (in to and fro and froward) is a Dan. form, but from a Saxon] :-- from, vide af, p. 3, col. 2; ganga frá lögbergi, Nj. 87; frá landi, Ld. 118; ofan frá fjöllum, Ísl. ii. 195; frá læknum, 339: with adv. denoting direction, skamt frá ánni, Nj. 94; skamt frá landi, Ld.; upp frá bæ Una, Fs. 33, Ld. 206; niðr frá Mælifells-gili, Landn. 71; ofan frá Merki-á, Eg. 100; ut frá Unadal, Fs. 31; norðr frá garði, Nj. 153; norðr frá dyrum, Fms. viii. 25; austr frá, ix. 402; suðr frá Noregi, x. 271; skamt frá vatninu, Ld. 268; allt frá (all the way from) Gnúpu-skörðum, 124: ellipt., inn frá, útar frá, Nj. 50: with the indecl. particle er, vetfang þeim er frá (from which) var kvatt, Grág. (Kb.) β. with names of hills, rivers, or the like, from, but 'at' is more freq., vide p. 26; frá Ósi, Eirekr frá Ósi, Þórð. 8 new Ed.; Þórðr frá Höfða, Ld. 188, 200; frá Mosfelli, frá Hlíðarenda, Landn., Nj. passim. 2. denoting aloof; brott frá öðrum húsum, aloof from other houses, Eg. 203; nökkut frá (aloof from) öðrum mönnum, Fas. i. 241; út í frá öðrum mönnum, aloof from other men, Hkr. i. 223. 3. with adverbs denoting direction; Varbelgir eru hér upp frá yðr, Fms. ix. 512; stóðu spjót þeirra ofan frá þeim, Nj. 253; þangat frá garði, er ..., in such a direction from the farm, that ..., Grág. i. 82. 4. with verbs, as vita, horfa, snúa frá, to look away from, Skálda 242; stafnar horfa frá landi, Fms. xi. 101; þat er frá vissi berginu, viii. 428. 5. with gen. ellipt. cp. 'at' A. II. 7; frá riks manns, from a rich man's [house], Hom. 117; frá Arnórs, Bjarn. 35; frá frú Kristínar, Fms. ix. 407; frá bóanda þess, Grág. i. 300; frá Heljar, Edda (Ub.) 292; frá Bjarnar, Hkr. i. 190. 6. temp., fjórtán nætr frá alþingi, Grág. i. 122; frá þessu, from that time, since; upp frá þessu, id., Ld. 50, Fms. xi. 334; frá hinni fyrstu stund, Sks. 559; allt frá eldingu, all along from daybreak, Hrafn. 7; frá öndverðu, from the beginning, Sks. 564; frá fornu ok nýju, of old and new, Dipl. iv. 14: adding upp, upp frá því, ever since, Bs. ii. 37. 7. denoting succession; stund frá stund, from time to time, 656 A. i. 36; ár frá ári, year after year, Stj. 17; dag frá degi, Fms. ii. 230; hvern dag frá öðrum, one day after another, viii. 182; hvárt sumar frá öðru, one summer after another, Grág. i. 92; annan dag frá öðrum, Eg. 277: in other relations, maðr frá manni, man after man, Finnb. 228. II. metaph., 1. from among, above, beyond, surpassingly; göra sik auðkenndan frá öðrum mönnum, to distinguish oneself from (above) other men, Fms. vii. 73, Fb. ii. 73: adding sem, frá því sem ..., beyond that what ...; frá því harðfengir ok íllir viðreignar sem aðrir, Fms. i. 171; herðibreiðr, svá at þat bar frá því sem aðrir menn vóru, Eg. 305; nú er þat annathvárt at þú ert frá því þróttigr ok þolinn sem aðrir menn, Fms. ii. 69: cp. frá-görðamaðr, frá-bær. 2. with verbs denoting deprivation, taking away, forsaking, or the like; taka e-t frá e-m, to take a thing from one, Nj. 253; renna frá e-m, 264; deyja frá úmögum, to 'die from orphans,' i.e. leave orphans behind one, Grág. i. 249; segja sik ór þingi frá e-m, to secede from one, Nj. 166; liggja frá verkum, to be bedridden 'from work,' i.e. so as to be unable to work, Grág. i. 474; seljask arfsali frá úmögum, i.e. to shift one's property from the minors, i.e. to cut them off from inheritance, 278. 3. against; þvert frá mínu skapi, Fms. vii. 258, Hom. 158; frá líkindum, against likelihood, Eg. 769. 4. denoting derivation from a person; í mikilli sæmd frá konungi, Ísl. ii. 394; njóta skaltu hans frá oss, Fbr. 58 new Ed.; -- so also, kominn frá e-m, come of, descended from one, Eb. sub fin., Landn. passim. 5. of, about, concerning; segja frá e-u, to tell of a thing, Fms. xi. 16, 137, Nj. 100, (frá-saga, frá-sögn, a story); verða víss frá e-m, to be informed about one, Fms. iv. 184; er mér svá frá sagt konungi, I am told so of the king, Eg. 20; lýgi hann mestan hlut frá, he lies for the most part, Ísl. ii. 145, cp. Nj. 32. III. adverb. or ellipt. away, off; hverfa frá, to turn away, Landn. 84; snúa í frá, Nj. 108; stukku menn frá, Eg. 289; hnekkjask Írar nú frá, Ld. 78; ok frá höndina, and the hand off, Nj. 160; falla frá, to fall off, to die (fráfall), Fms. x. 408; til ok frá, to and fro, Eg. 293, Fms. ix. 422, Pass. 3. 2; héðan í frá, hence 'fro,' Nj. 83; þaðan í frá, thence, Grág. ii. 30: þar ut í frá, secondly, next, Fms. vi. 326; outermost, 439 :-- temp., þaðan, héðan frá, thence, Grág. i. 204, ii. 30, Fms. ii. 231, Nj. 83, Vápn. 30: cp. the phrases, af og frá, by no means! vera frá, to be gone, done with, dead.
frá-beranligr, adj. excellent, Th. 10.
frá-brugðinn, part. different, apart. Sks. 245, v.l.
frá-bæriligr, adj. (-liga, adv.), and frá-bærligr, adj. surpassing, Fas. iii. 364, Th. 10, Magn. 512.
frá-bærr, adj. surpassing, Fms. xi. 428, Fas. i. 88, iii. 627, Th. 22.
frá-dragning, f. subtraction, (mod.)
frá-dráttr, m. diminution, Sks. 491, 800, Anecd. 60.
frá-fall, n. decease, death, Ísl. ii. 276, B. K. 126 (spelt franfall).
frá-ferð, f. = fráfall, Eluc. 48.
frá-fælast, d, dep. to shirk, shun.
frá-færsla, u, f. removal, B. K. 108: the weaning of lambs, Dipl. v. 10.
frá-færur, f. pl. the weaning of lambs (in June). COMPDS: fráfæru-lamb, n. a weaned lamb. fráfæru-tími, a, m., and fráfæru-leiti, n. the season for weaning lambs, (freq.)
frá-ganga, u, f. a going away, departure, Grág. ii. 13.
frá-gangr, m. a leaving one's work well or ill done; íllr f., work badly done, frágangs-sök, f. a thing which makes an agreement impossible.
frá-görðir, f. pl. surpassing feats; var þat at frágerðum, it was extraordinary, Ísl. ii. 83. COMPDS, with gen. pl. surpassing, choice: frágörða-lið, n. choice troops, Lv. 93. frágörða-maðr, m. a remarkable man, Fs. 3, Fær. 52, Fms. iii. 114, x. 192. frágörða-mikill, adj. exceeding great, Fms. x. 172.
frá-hverfr, adj. 'froward,' averse.
frá-laga, u, f. retreat (in a sea-fight, leggja frá), Sturl. iii. 68.
frá-lauss, adj. free, detached, Grág. i. 494, ii. 190.
frá-leikr, m. (-leiki), swiftness, Fms. vi. 211, Glúm. 342, Rd. 212.
frá-leitr, fráleit-ligr, adj. (fráleit-liga, adv.), 'froward,' averse: fráleitt sinni, a reprobate mind, Rom. i. 28.
frá-liga, adv. swiftly, Th. 79.
frá-ligr, adj. quick, swift, Lv. 73, Fbr. 27, 136, 155, Ld. 38, Háv. 39.
FRÁNN, adj. gleaming, flashing, acc. fránan, Fm. 32: the word seems akin to frár; only used in poetry as an epithet of serpents, and metaph. of swords and sharp weapons; fránn naðr, Vsp. 65; f. ormr, Vkv. 16; fránn dreki, frán egg, Lex. Poët, passim: of the eyes, flashing, id. Eggert uses it of a cloud gilded by the sun, sólin brauzt fram ór fránu skýi, Bb. 2. 33. POËT. COMPDS: frán-eygr, adj. with flashing eyes, Fm. 5. frán-leitr, frán-lyndr, adj. id. :-- hence as a subst. fránn, m., Edda (Gl.), Merl. 2. 17, or fræningr, m., Edda (Gl.), a serpent, (cp. Gr. GREEK from GREEK.)
FRÁR, adj., neut. frátt, compar. superl, frári, frástr, but older form frávari, frávastr, hence fráfæri, Eluc. 48; fráostr, Krók. 37; frávastu (acc.), Stj 480: [a word not found in Germ. or Engl., unless O. H. G. frô, frawer, Germ. froh = joyful, be a kindred word; but in Icel., old as well as mod., frár only conveys the notion of swiftness] :-- swift, light-footed, Fms. iii. 178, Nj 258, Finnb. 236, Bs. ii. 87, Fb. i. 394.
frá-saga, u, f. a story, narrative, Sturl. i. 21, Fms. iv. 348, Eg. fine, Ld. 58. frásögu-ligr, adj. interesting, Hkr. ii. 135.
frá-skili (frá-skila, frá-skilinn), adj. separated, isolated, astray, with dat., fráskili e-m, Fas. iii. 130, Stj. 26, 655 xi. 1, Fb. i. 540: rejected, Fs. 128.
frá-skilligr, adj. = fráskila, 655 xxxii. 27. frá-skilliga, adv. privately, Thom. 153.
frá-skilnaðr, m. separation, Stj. 195.
frá-snúinn, part. froward, averse.
frá-sögn, f. = frásaga, 625. 83, Stud. i. 1, Hkr. i. 1, Skálda 159; vera til frásagnar um e-t, to regret a thing, Ísl. ii. 267, Nj. 97, Orkn. 202. COMPDS: frásagna-maðr, m. an historian, 732. 15 (better sagna-maðr). frásagnar-verðr, adj. worth relating, Eg. 425.
frá-vera, u, f. absence, Fms. iii. 164, Fb. i. 512, Bs. ii. 45.
frá-verandi, part. absent, Skálda.
frá-vist, f. = frávera, D. N.
frá-vita, adj. insane.
freðinn, part. frozen; freð-jaki, a, m., and freð-fiskr, m., vide frjósa.
freð-stertr or fret-stertr, m., and freðsterts-mát or fretstertu-mát, n., Mag. 23: [Chaucer calls the queen in chess fers, which is derived from her Persian name ferz or ferzan = a king's captain; the Icel. word is no doubt of the same origin] :-- check-mate with the queen's pawn: other check-mates used in Icel. are heima-stertr, peð-rífr, gleiðar-mál, níumanna-mát, and many more.
fregn, f. news, intelligence, Fas. ii. 368, Fms. ix. 483; flugu-fregn, gossip, a 'canard.'
FREGNA, pret. frá, 2nd pers. frátt, fráttu, pl. frágum; pres. fregn; pret. subj. frægi, frægim, Am. 99; part. freginn; sup. fregit; with the neg. suf. fráat, Ýt. 10: in mod. usage weak fregna, að, pres. fregna, sup. fregnað: in old writers a form fregna, d, occurs early, thus, pres. fregnir, Fms. xi. 42, Jómsv. S. 2; pret. fregndi, 14; pres. subj. fregnisk ( = fregnsk), Sighvat, Fms. vi. 41; pres. fregnar, Glúm. 374; sup. fregnt ( = fregit), Ld. 4, is scarcely a correct form; pret. pl. fregnuðum, Dipl. v. 16, in a deed of the 14th century; -- by that time the word had got its present form: [Goth. fraihnan = GREEK; A. S. frignan; old Sax. gifrægnan; cp. Germ. fragen] :-- to hear, be informed; er þú fregn andlát mitt, Blas. 43; er hann slíkt um fregn, Vsp. 30; Þrándr frá andlát föður síns, Landn. 214; ok frágu þau tíðendi at ..., Ó. H. 106; enda fregn sakar-aðili vígit á þingi, Grág. (Kb.) ch. 107, (fregni, subj., Sb. i. 105); er hann fregn dauða hins, Kb. i. 154; eða fregn hann eigi hvar féráns-dómr átli at vera, Grág. i. 95, ok er hann fregnar (sic Ed.), safnar hann liði, Glúm. l.c.; þá frá hann til öndvegis-súlna sinna, Landn. 250; síðan frá engi maðr til hans, Str. 74; frá hann, at Haraldr ..., Fms. vi. 256; eptir því vér fregnuðum af oss ellrum mönnum, Dipl. l.c.; síðan fregnir hann safnaðinn, Fms. xi. 42; nú sem þessi tíðendi vóru fregin um allt landit, Str. 54; þeir þóttusk þaðan mart fýsiligt fregit (Ed. frengt) hafa, Ld. 4; sann-fregit = sann-spurt, Hallfred. II. to ask, only in very old poetry; fregna e-n e-s; hvers fregnit mik, Vsp. 22; ok ek þess opt fróða menn fregit hafði, Ýt. 6; fregna ok segja, to ask and say, ask and answer, Hm. 27; ef hann freginn er-at, 29; fregna ok segja skal fróðra hverr, 61, Skv. 1. 19, Fsm. 8; fregna e-n ráðs, to ask one's advice, Hm. 109: fregna at e-u (as spyrja), 32.
fregn-víss, adj. curious, in the saying, fróðr er hverr f., Art. 90.
FREISTA, að, [Ulf. frajsan = GREEK, A. S. frasjan, Hel. and O. H. G. fresan, old Frank. frasan, -- all of them without t; Dan. friste; Swed. fresta] :-- to try, with gen.; freista má ek þess, Eg. 606; freista sín, to try one's prowess, Edda 31; freista sunds, Ld. 166; hafa ymiss við freistað, Ó. H. 34; freista þessar íþróttar, Edda 31; freista þessa, id. :-- with um or inf., freista um fleiri leiki, 32; at hann mun f. at renna skeið, 31 :-- absol., bað þá f. ef ..., Eg. 174, 279; freista hvé þat hlýddi, to try how, Íb. 7; freista at vér fáim drepit þá, Fms. i. 9. β. to tempt, make trial of, with gen., which sense occurs in Vsp. 22; freistum þeirra, Fms. vii. 193; ef hans f. fírar, Hm. 25 :-- esp. in the religious sense, to tempt, Rb. 82, Symb. 31, Stj. 145 passim, N. T., Pass., Vídal.
freistan, f. temptation, Hom. 37, 97, Greg. 18; freistnan, f. id., Stj. 145, 147, 295.
freistari, a, m. a tempter, Hom. 45, Stj. 144, 146.
freisti and freistni, f. temptation, Hom. 17, 82; freistni, 17, 26, Sks. 185 B, 450 B, 623. 26, Stj. passim, Magn. 488, N. T., Pass., Vídal., and all mod. writers insert the n.
freisting, f. = freistni, (mod. freq.)
freistinn, adj. daring, tempting, Sks. 98 B.
freka (mod. frekja), u, f. hardship, Fms. x. 402, v.l., xi. 99: in the phrase, með freku, harshly, with great hardship, Eb. 128, Ó. H. 92; með svá mikilli freku at, Fms. i. 34, iv. 85, viii. 64, 135, x. 401, xi. 268; með meiri freku en fyrr var vandi til, Bs. i. 706; ánauð ok íllar frekur, Fms. vii. 75, v.l.
frek-efldr, part. forcible, Fms. x. 418.
freki, a, m., poët. a wolf, Vsp. 51, Gm. 19,
frek-leikr, m. greediness; frekleikr eðr ætni, 655 xxxi. A. 3.
frek-liga, adv. harshly, Ísl. ii. 385, Fms. ii. 66.
frek-ligr, adj. harsh, exorbitant, Fms. vii. 293, Lv. 54.
freknóttr, adj. freckly, Ld. 274, Sturl. ii. 133, Grett. 90.
FREKNUR, f. pl. [Dan. fregner; Swed. fräknar], freckles, Fél. ix.
FREKR, adj. [Ulf. -friks, in faihu-friks = GREEK; A. S. fræc; Germ. frech (bold, impudent), whence Dan. fræk; cp. Engl. freak] :-- greedy; frekr til fjár, Sd. 140; frekr er hverr til fjörsins, a saying, Njarð. 374; frekir konungar, Fms. x. 416: voracious, hungry, fangs er ván at frekum úlfi, Eb. 250; svá f. at torsótt sé at fylla þik, Fs. 72: metaph. exorbitant, frek fégjöld, Gþl. 169; frek lög, harsh, unfair law, Hkr. ii. 384; frekr harðsteinn, a rough whetstone, Fms. xi. 223; frekr get ek at þeim þykki lokarr minn til frégjalda, I guess they will find my plane rough (cutting thick chips) as to the bargain, ii. 65; bora frekan atsúg at e-u, Orkn. 144; frekust orð ok umkvæði, Ísl. ii. 149: neut. frekt, as adv., frekt eru þá tekin orð mín, Fms. ii. 260; ganga frekt at e-u, Fs. 32; leita frekara eptir, Fms. x. 227.
FRELSA, t, mod. að, to free; frelstr, Fms. i. 79; pret. frelsti, 225. 70, Sks. 660, Gullþ. 4; frelstisk, Fms. vii. 59, x. 404, 413; frelstusk, Sks. 587 (frjalsti B); pres. frelsir, 655 xxxii. 4; imperat. frels, Hom. 159; part. frelst, Stud. iii. 139: in mod. usage always frelsa, að, e.g. heldr frelsa (imperat.) oss frá íllu, in the Lord's Prayer; this form occurs even in MSS. of the 14th century, e.g. frelsaði, Bs. i. 269 (MS. Arna-Magn. 482); but frelsi, l.c., in the older recension, Bs. i. 95: an older form frjálsa, að (frealsa), freq. occurs in old MSS.; pres. frjálsar, Gþl. 91; frjálsaði, Dipl. i. 11; infin. frjálsa, Sks. 349, 594 B; subj. frjálsisk, 349 B; frealsaðisk, Stj. 26: [Dan. frelse; Swed. frälsa] :-- to free, deliver, rescue, passim: the law phrase, frelsa e-m e-t, to rescue a thing for one; til at f. honum sína föðurleifð, Fms. ix. 329; Egill kvaðsk frelst hafa Þórði manna-forráð, Sturl. iii. 139; frelsa þeim jörð er á, Gþl. l.c.; ok frjálsaði jörðina honum til æfinlegrar eignar, Dipl. l.c.; hann frelsaði sér þann hlut frá, er eptir var, til forráða, Bs. i. 269; ok frelsti hón sveininum (veiðina), Gullþ. 4; frelsa þræl, to set a bondsman free, N. G. L. passim. II. reflex. to save oneself, escape, Fms. vii. 59 passim: as a law term, to get freedom, from bondage, N. G. L. i. 33: in a pass. sense, Sks. 587 passim.
frelsari, a, m. (older obsolete form frjalsari), a saviour, Stj. passim, 655 xiii. 4: the Saviour, N. T., Pass., Vídal. passim.
frels-borinn, part. (and frjáls-borinn, Eg. 284, Grág. passim), free-born, Hom. 152.
frelsi, f. (older form frjálsi, Sks. 622 B), freedom, esp. of a bondsman set free, or generally, N. G. L. i. 32, Grág. i. 357, Fms. i. 33, 222, ix. 352, Fs. 70, 126, in the laws and Sagas passim :-- metaph. freedom, leisure, Fms. x. 147, v.l., Bs. i. 518, Sks. 504; náðir ok f., rest and leisure, Háv. 57: freedom, privilege, immunity, e.g. of the church, Fms. x. 14; frelsi kirkjunnar, Bs. i. 720 and passim. COMPDS: frelsis-bréf, n. a charter of privilege, H. E. i. 386, v.l. frelsis-giöf, f. a gift of freedom to a bondsman, Fs. 126, N. G. L. i. 33. frelsis-öl, n. 'freedom-ale,' a carouse on occasion of a bondsman being set free, N. G. L. i. 29, 32, 33.
frelsingi, a, m. (frelsingr, 677. i), a freedman, Eg. 42, 67, Landn. 123.
fremd, f. [frami], furtherance, honour, Hkr. iii. 99, Rd. 310, Eg. 279, Fms. viii. 321, v.l. COMPDS: fremdar-lauss, adj. inglorious, Fas. i. 33. fremdar-verk, n. a feat, Fms. x. 230, Fas. i. 162, Stj. 509.
fremi adv. (often, esp. in the Grág., spelt fremmi), only in the phrase, svá fremi, only so far, only in that case: temp., seg þú svá fremi frá því er þessi dagr er allr, i.e. wait just till this day is past, Nj. 96, Al. 118; jarl hafði svá fremi frétt til Erlings, er hann var nær kominn, he only heard of Erling when he was close up to him, Fms. vii. 296; skildisk Hákon konungr svá fremi við er hverr maðr var drepinn, king H. left [pursuing] only when every man was slain, Hkr. i. 151; svá f. munt þú þetta hafa upp kveðit, er ekki mun tjóa letja þik, Ó. H. 32; en svá f. vil ek at vér berim þetta fyrir alþýðu, er ek sé, 33; svá f. er unnin væri borgin, Róm. 358; svá f. at ..., id., Pr. 406; svá fremi ef, in case that, Nj. 260; þá skulu þeir at dómi kveðja, ok svá f. er til varnar er boðit áðr, but only when they have called on them for the defence, i.e. not before they have, Grág. i. 256; þat er jamrétt at stefna svá fremmi hánum er hann missir hans þá er kviðarins þarf, it is equally lawful to summon a neighbour-juror in case he does not appear to deliver a verdict, 48: so far, svá fremi er upp komit, at ..., Finnb. 226.
FREMJA, pret. framði, pres. frem, part. framiðr, framdr, mod. also framinn; [A. S. fremman; Dan. fremme] :-- to further, promote; fremja Kristni, to further Christianity, Fms. x. 416; fremja sik, to distinguish oneself, Nj. 254; fremja sik á e-u, Sks. 25 B; þóttú þykisk hafa framit þik utan-lendis, Glúm. 342; sá er framiðr er framarr er settr, Edda 127. 2. to perform, exercise, Fms. i. 260, vii. 164, 625. 60, 656 A. 2. 18, Hom. 52, 655 xi. 4, Og. 146, Nj. 10; fremja seið, heiðni, N. G. L. i. 19, Hkr. i. 19; fremja munaðlífi, 625. 41; fremja sund, to swim, Rm. 32. β. in mod. usage often in a bad sense, to commit, e.g. fremja glæp, löst, etc. II. reflex. to advance oneself; hann hafði mikit framisk í utan-ferð sinni, Fms. iii. 122, v. 345. 2. in a pass. sense (rarely), Hom. 72. III. part. fremjandi, a performer, Edda 68.
fremr and fremst, vide fram.
FRENJA, u, f., poët. a cow, Edda (Gl.), Bb. 3. 41. COMPDS: frenju-ligr, adj. hoydenish; and frenju-skapr, m.
FRER, n.pl., also spelt freyr or better frör, (in mod. usage freðar, m. pl.), [Ulf. frius, 2 Cor. xi. 27; Old Engl. frore as an adj. or adv.] :-- frost, frosty soil; fara at freyrum, to travel when it begins to freeze; bíða fröra, to wait for frost, Ó. H. 17; at frerum, 198; en er konungi þótti ván fröra, 122; frer ok snjóva, Bs. i. 872: in sing., frer var hart úti, a hard frost, ii.
FRERJAKI -- FRIÐSTOLL. 173
22. COMPDS: frer-jaki, a, m. a piece of ice, Bárð. 9 new Ed. frer-mánuðr, m. the frost month, answering to December, Edda.
frerinn and frörinn, part. of frjósa, = frozen, mod. freðinn.
FRESS, m. a tom-cat, Edda 63, Grág. i. 501; also called fress-köttr, m., and steggr, q.v. :-- a bear, Edda (Gl.), Korm. (in a verse).
FREST, usually n. pl., but also f. sing, (in mod. usage frestr, m.), delay; löng frest, Fms. ii. 216: ok væri þar lögð frest á, Hkr. i. 292; þessi frest, Stj. 446; þó at frestin væri löng, Fms. v. 72; biðja sér fresta, ii. 114, Rb. 364; ljá e-m fresta um e-t, Fms. iv. 225, Hom. 33; Uni kvað sér ílla líka öll frestin, Fs. 32: the saying, frest eru ílls bezt, Fms. v. 294, -- mod., frestr er á illu bestr: the phrase, selja á frest, to sell on credit, Vápn. 7, Sturl. 91, Gísl. 12; hence frest-skuld, f. credit, Snót 62.
fresta, að, to defer, put up, with dat., Ld. 322, Ó. H. 95. Orkn. 48, Fms. viii. 327, Fb. iii. 408: absol. to delay, tarry, Lv. 52, Fms. ix. 355: reflex. to be delayed, upset, Fær. 93, Fs. 74, Korm. 134, Fbr. 185, Fms. v. 318.
frestan, f. delay, Fb. ii. 42, better frestin.
FRETA, pret. frat, mod. að, to fart, Lat. pedere, Dropl. 31, Lv. 54.
fret-karl, m. a 'fart-churl,' vagabond, Lv. 59, Fs. 160, Ísl. ii. 483.
fretr, m. a fart, Fms. vi. 280.
FRÉTT, f. [akin to fregn, but contracted], news, intelligence, Fms. xi. 101, Nj. 175, Bs. i. 735, Grett. 122, Fs. 15, 27; very freq. in mod. usage, esp. in pl. fréttir, news; hvat er í fréttum, what news? in compds, frétta-blað, a newspaper; fregn and tíðindi (q.v.) are only used in a peculiar sense. 2. enquiry, Grág. i. 35, obsolete. β. in a religious sense, enquiring of gods or men about the future, Nj. 273: the phrase, ganga til fréttar við e-n; Sigurðr gékk til fréttar við móður sína, hón var margkunnig, Orkn. 28; þangat géngu menn til frétta, Fs. 19; gékk hann þá til sónarblóts til fréttar, Hkr. i. 24; biskup gékk til fréttar við Guð, 686 B. 13.
frétta, tt, to hear, get intelligence, Korm. 160, Am. 1, Nj. 5, Eg. 123, Ísl. ii. 164; very freq., whereas fregna is obsolete. 2. to ask, enquire, Korm. 216, Pass. 11. 4, 21. 8; frétta tíðenda, to ask for news, Fms. i. 101; frétta e-n upp, to find one out, Edda (pref.); frétta at mönnum, Nj. 34. II. reflex. to get about, be reported, of news; þetta fréttisk um héraðit, Korm. 198; fréttisk alls ekki til hans, nothing was heard of him, Ísl. ii. 168; frettisk mér svá til, I am told, Boll. 338, Fms. iv. 231. β. recipr. to ask one another for news; fréttusk þeir tíðenda, Boll. 336; fréttask fyrir, to enquire, Fs. 78.
fréttinn, adj. curious, eager for news, Fms. i. 184, v. 299, Bs. i. 776.
FREYÐA, dd, [frauð], to froth; með freyðanda munni, Al. 168: of roasting, Fas. i. 163: of matter, freyddi ór upp blóð ok vágr, Ísl. ii. 218.
freyja, u, f. a lady, in hús-freyja, q.v.; prop. the goddess Freyja, Edda.
FREYR, m. [Goth. frauja = Gr. GREEK; A. S. freâ; Hel. frô = a lord], is in the Scandin. only used as the pr. name of the god Freyr, Edda, Vsp., etc.; for the worship of Frey cp., besides the Edda, Gísl. ch. 15, Hrafn. ch. 2, Glúm. ch. 9, the talc of Gunnar Helming in Fms. ii. ch. 173, 174, Vd. ch. 10, also Landn. 174, Fms. v. 239. COMPDS: Freys-goði, a, m. the priest of Frey, a nickname, Hrafn. Freys-gyðlingar, m. pl. priests or worshippers of Frey, the name of a family in the south-east of Icel., Landn. Freys-tafl, n. the game of Frey, probably what is now called goða-tafl, Flóv.
friða, að, [cp. A. S. freodian], to pacify, restore to peace; friða ok frelsa, Fms. i. 110; friða ok frelsa land, Ó. H. 189; friða fyrir e-m, to make peace for one, to reconcile; friða fyrir kaupmönnum, Fms. vii. 16; friða fyrir þeim bræðrum við Kolbein, to intercede for them with K., Sturl. iii. 4; friða fyrir önduðum, to make peace for the dead, intercede for them, by singing masses, Bs. i. 65; hann friðaði vel fyrir landi sínu, he pacified the land, Fms. vii. 16 :-- in mod. usage esp. to protect by law (birds or other animals), friða fugl, varp, to protect eider-ducks. II. reflex., friðask við e-n, to seek for reconciliation or to reconcile oneself to another, Fms. iii. 155, v. 202, Al. 85: in a pass. sense, Fms. viii. 152.
friðan, f. pacifying, Fb. ii. 339: mod. protection.
frið-benda, d, to furnish with friðbönd, Krók. 40.
frið-bót, f. peace-making, O. H. L. 10.
frið-brot, n. a breach of the peace, Eg. 24, Gþl. 21, Ó. H. 190, Eb. 24. friðbrots-maðr, m. a peace-breaker, Sturl. iii. 161.
frið-bönd, n. pl. 'peace-bonds,' straps wound round the sheath and fastened to a ring in the hilt when the weapon was not in use; hence the phrase, spretta friðböndunum, to untie the 'peace-straps,' before drawing the sword, Sturl. iii. 186, Gísl. 55; the use of the word in Krók. 40 is undoubtedly wrong: cp. the drawings in old MSS.
friðgin, n. pl.; this curious word is analogous to systkin, feðgin, mæðgin, and seems to mean lovers; it only occurs twice, viz. in Clem., þá varð hvárt þeirra friðgina öðru fegit, 37; and in the poem Pd. 53, but here the verse is in a fragmentary state.
frið-gælur, f. pl. enticements of peace, in the phrase, bera friðgælur á e-n, to make overtures for peace to one, Bjarn. 55.
frið-görð, f. 'peace-making,' truce, treaty, Fms. vi. 63, x. 155, Stj. 566, 650; a part of the Ó. H. is called Friðgörðar-saga, u, f., referring to the negotiation for peace between Sweden and Norway, A.D. 1018.
frið-heilagr, adj. inviolate, Gþl. 129, N. G. L. i. 4, K. Á. 30, Fs. 150.
frið-helga, að, to proclaim inviolate, Nj. 101, Lv. 7.
frið-helgi, f. inviolability, protection by law, Landn. 97, Fms. i. 80,
friðill, m. a lover, gallant, poët., Vkv. 27; cp. friðgin.
frið-kastali, a, m. a 'castle of peace,' asylum, Fas. iii. 248.
frið-kaup, n. purchase of peace, Gþl. 142, Fbr. 18 new Ed., Fms. v. 327.
frið-kaupa, keypti, to purchase peace, Ísl. ii. 442.
frið-kolla, u, f. the nickname of a lady, Fms. vii. 63.
FRIÐLA, u, f., usually contr. frilla, [Dan. frille], prop. = Lat. amica, a fem. answering to friðill, q.v.; en fríða frilla, the fair mistress, Hým. 30; but in prose in a bad sense a harlot, concubine, Fms. i. 2, viii. 63, Sturl. ii. 73, Sks. 693. COMPDS: frillu-barn, m. a bastard child, Landn. 174, Fms. xi. 212. frillu-borinn, part. bastard-born, Fas. i. 354. frillu-dóttir, f. an illegitimate daughter, Gþl. 238, 239. frillu-lifnaðr, m. fornication, whoredom, Jb. 137. frillu-lífi, n. id., K. Á. 218, H. E. i. 477; in the N. T. = the Gr. GREEK. frillu-maðr, m. an adulterer, = Gr. GREEK, N. T.; in pl., Bs. i. 684. frillu-sonr, m. an illegitimate son, Gþl. 237, 238, Hkr. i. 100, 198, Landn. 260. frillu-tak, n., in the phrase, taka frillutaki, to take as concubine, Eg. 343, Fms. ii. 291, vii. 110, Sturl. iii. 270.
frið-land, n. a 'peace-land' or friendly country, Fms. ii. 132, Hkr. i. 295: used in the laws of old freebooters (víkingar), who made a compact not to plunder a country, on condition of having there a free asylum and free market; -- such a country was called friðland, Eg. 245, Fms. xi. 62, Ísl. ii. 334.
frið-lauss, adj. outlawed, Fms. vii. 204, N. G. L. i. 15, K. Á. 142.
frið-leggja, lagði, to make peace, Fms. iii. 73.
frið-liga, adv. peaceably, Fms. ii. 124.
frið-ligr, adj. peaceable, Hom. 143, Fms. v. 248, Nj. 88, Eb. 266.
frið-mark, n. a token of peace, Fms. x. 347.
frið-mál, n. pl. words of peace, Fms. vii. 23.
frið-menn, m. pl. men of peace, friends, Ld. 76, Lv. 102, Stj. 213, Fms. vi. 28, x. 244, H. E. i. 243; friðmenn konungs, the king's friends or allies, id.
frið-mælask, t, to sue for peace, Krók. 62; f. við e-n, id., Stj. 398.
FRIÐR, m., gen. friðar, dat. friði, [Ulf. renders GREEK by gavairþi, but uses the verb gafriþon = GREEK, and gafriþons = GREEK; A. S. frið and freoðo; mod. Germ. friede; Dan. and Swed. fred; lost in Engl., and replaced from the Lat.] :-- peace, but also personal security, inviolability: in the phrases, fyrirgöra fé ok friði, to forfeit property and peace, i.e. be outlawed, Gþl. 160; setja grið ok frið, to 'set,' i.e. make, truce and peace, Grág. ii. 167: til árs ok friðar, Hkr. i. 16; friðr ok farsæla, Bs. i. 724; vera í friði, to be in safe keeping, Al. 17; biðja e-n friðar, to sue for peace, Hbl. 28; about the peace of Fróði cp. Edda 78-81, it is also mentioned in Hkv. 1. 13, and Vellekla. 2. peace, sacredness of a season or term, cp. Jóla-f., Páska-f., the peace (truce) of Yule, Easter; ann-friðr, q.v. 3. peace, rest, tranquillity; gefa e-m frið, to give peace, rest; gefat þínum fjándum frið, Hm. 128. 4. with the notion of love, peace, friendship; friðr kvenna, Hm. 89; frið at kaupa, to purchase love, Skm. 19; eldi heitari brennr með íllum vinum friðr fimm daga, Hm. 50; friðs vætla ok mér, I hoped for a friendly reception, Sighvat, Ó. H. 81; allr friðr (all joy) glepsk, Hallfred; connected with this sense are friðiil, friðla, friðgin, -- this seems to he the original notion of the word, and that of peace metaph.: from the N. T. the word obtained a more sacred sense, GREEK being always rendered by friðr, John xvi. 33, -- friðr sé með yðr, peace be with you. COMPDS: friðar-andi, a, m. spirit of peace, Pass. 21. 13. friðar-band, n. a bond of peace, H. E. i. 470. friðar-boð, n. an offer of peace. friðar-boðorð, n. a proclamation of peace, 656 C. 30. friðar-bréf, n. a letter of peace, Fms. x. 133. friðar-fundr, m. a peaceful meeting, Fms. x. 38. friðar-görð, f. = friðgörð, Sks. 45, 655 xxxii. 24. friðar-koss, m. a kiss of peace, osculum pacis, Magn. 478, Bs. i. 175. friðar-mark, n. = friðmark, Þorf. Karl. 422, 625. 9. friðar-menn, m. = friðmenn, Lv. 96. friðar-skjöldr, m. = friðskjöldr, Fas. i. 462. friðar-stefna, u, f. a peace meeting, Fms. vi. 27. friðar-stilli, n. a peace settlement, Pass. 21. 8, cp. Luke xxiii. 12. friðar-tákn, n. a token of peace, Al. 59. friðar-tími, a, m. a time of peace, Bret. 50. II. as a prefix in prop. names, Frið-björn, -geirr, -gerðr, -leifr, -mundr; but it is rarely used in olden times; Friðrik, Germ. Friedrich, is of quite mod. date in Icel.
frið-samliga, adv. peaceably, Fms. vii. 312, Hkr. ii. 282, Stj. 183.
frið-samligr, adj. peaceable, Fms. i. 25, Stj. 301, 505, 558.
frið-samr, adj. peaceful, Stj. 187: a name of the mythical king Fróði, Fb. i. 27: also Frið-Fróði, id.
frið-semd, f. peacefulness, Fms. vi. 441.
frið-semi, f. = friðsemd, Grág. pref. p. 168.
frið-semja, samdi, to make peace, Fr.
frið-skjöldr, m. a 'peace-shield,' a shield being used as a sign of truce, answering to the mod. flag of truce; in the phrase, bregða upp friðskildi, Fas. ii. 534, Orkn. 432, Hkr. iii. 205: the truce-shield was white and opp. to the red 'war-shield,' Hkv. 1. 33.
frið-spilli, n. a breach of the peace, Fb. ii. 56.
frið-staðr, m. an asylum, sacred place in a temple, Eb. 6 new Ed.
frið-stefna, u, f. = friðarstefna, Edda 47.
frið-stilla, t, to settle, atone, Pass. 3. 14.
frið-stóll, m. a chair of peace, Sturl. i. 155 C.
frið-sæla, u, f. the bliss of peace, Bs. i. 723.
frið-sæll, adj. blessed with peace, Hkr. i. 17.
frið-vænligr, adj. promising peace, Fms. i. 26, 132.
frið-vænn., adj. promising peace, safe, Fms. ix. 5.
frið-þæging, f. propitiation, Vídal.
frið-þægja, ð, to propitiate, of Christ, Vídal.
FRIGG, f. a pr. name, gen. friggjar, [cp. A. S. frigu = love], the heathen goddess Frigg, Edda, Vsp. COMPDS: Friggjar-elda, u, f. a bird, prob. = mod. Máriatla, the wagtail, motacilla alba Linn., Edda (Gl.) Friggjar-gras, n. 'Frigg's herb,' the mandrake, Hjalt. Friggjar-stjarna, u, f., astron. 'Frigg's star,' Venus, Clem. 26.
frilla, v. friðla.
fritt, n. adj. peaceful, Eg. 572, Stj. 471, 475; in the phrase, e-m er fritt (or eiga fritt), one's person being safe; hversu vel mun honum fritt at koma á yðvarn fund, how safe will it be for him to come to you? Fms. vii. 167; Högni spurði, hvárt þeim skyldi fritt vera, Sturl. ii. 144 C; eiga í flestum stöðum ílla fritt, Fbr. 48 new Ed.; ef eigi væri allt fritt (safe) af Steingríms hendi, Rd. 277; þá var ílla fritt, things were ill at ease, uneasy, Bs. i. 363; hvárt skal mér fritt at ganga á fund yðvarn, Fb. iii. 453.
FRÍ, adj. = fráls, free, released, vacant, used in a less noble sense than frjáls, q.v.; frí is foreign, but freq. in mod. writers :-- used as adv. freely, truly, in mod. poets, Pass. 7. 12, 18. 9, 19. 8, 38. 5.
FRÍ, m. [Dan. frier = a wooer, cp. frjá], a lover, = friðill, an GREEK, Hým. 9, cp. friðla; Höfuðl. 15 is dubious.
frí, n. a mod. college term, vacation, probably from Lat. feria.
fría, að, to deliver, Lv. 94 better firrum: reflex. to free oneself, Fms. xi. 424.
frían, f. (in Ó. H. 206 frion), remission, an GREEK, Fms. v. 55, Pass. 13. 13.
fríða, að, to adorn, Fms. vii. 276, Fas. ii. 196, Ld. 198.
fríðendi, n. pl. good things; heita e-m fríðendum, to make fair promises, Gísl. 70, Fms. v. 157, Niðrst. 6; allir kostir ok öll f., Clem. 29; er nökkut þat er til fríðenda sé um mik, is there anything good in me? Fms. vi. 207; revenue, reki með öllum fríðendum, Ám. 12, 15; heimaland með öllum fríðendum, 52.
fríðka and fríkka, að, to grow fine and handsome.
fríð-leikr (-leiki), m. personal beauty, Eg. 29, Fms. x. 234; fríðleikr, afl, ok fræknleikr, Hkr. i. 302; fríðleikinum samir hinn bezti búnaðr, iii. 264. 2. fríðendi; svá mikla penninga at vexti ok fríðleik, Dipl. i. 11; fimmtán kúgildi með þvílíkum fríðleik sem ..., ii. 12, Vm. 74; með þeim fríðleika sem fyrr segir, Jm. 31.
FRÍÐR, adj., neut. frítt, compar. fríðari, superl. fríðastr, [a Scandin. word, not found either in A. S. or Germ.] :-- fair, beautiful, handsome, chiefly of the face; fríðr sýnum, Eg. 22. 23, Nj. 2, Fas. i. 387, Fms. i. 2, 17: fine, lið mikit ok frítt, 32, vii. 231; mikit skip ok frítt, Fagrsk.; fríð veizla, Fb. ii. 120; með friðu föruneyti, Ld. 22: metaph. specious, unfair, Fms. x. 252. II. paid in kind; tólf hundruð fríð, twelve hundred head of cattle in payment, Finnb. 226; tólf álnum fríðum, Dipl. ii. 20; hve margir aurar skulu í gripum (in valuables), eða hve margir fríðir (in cattle), Grág. i. 136; arfi ens fríða en eigi ens ófríða, he inherits the cattle but not the other property, 221; fjóra tigi marka silfrs fríðs, forty marks of silver paid in cattle, Eg. 526, v.l. Icel. at present call all payment in kind 'í fríðu,' opp. to cash; í fríðu ok úfríðu, H. E. i. 561. III. as noun in fem. pr. names, Hólm-fríðr, Hall-fríðr, etc., Landn.; and Fríða, u, f. as a term of endearment for these pr. names.
FRÍSIR, m. pl. the Frisians, Fms., Eg. passim. Frís-land, n. Frisia. Frískr, adj. Frisian, Fms. vi. 362.
FRÍSKR, adj. [O. H. G. frisc; mod. Germ. frisch], frisky, brisk, vigorous, (mod. word); frísk-leiki, a, m. friskiness, briskness, vigour; frísk-legr, adj. (-lega, adv.), friskily, briskly.
frjá, f. a sweetheart, Skv. 3. 8, and perh. in Fsm. 5 for fán of the MS.
FRJÁ, ð, [Ulf. renders GREEK and GREEK by frijon, and GREEK by frjaþva; akin to friðr, friðill; in Icel. this word has almost entirely disappeared, except in the part. frændi, which is found also in Engl. friend, Germ. freund: frjá has thus met with the same fate as its antagonist fjá (to hate); both have been lost as verbs, while the participles of each, fjándi and frændi, fiend and friend, remain :-- vrijen, to woo, still remains in Dutch; and the mod. High Germ. freien and Dan. frie are borrowed from Low Germ.] :-- to pet, an GREEK in Mkv. 5, -- annars barn er sem úlf at frjá, to pet another man's bairn is like petting a wolf, i.e. he will never return your love. The passage Ls. 19 is obscure and probably corrupt.
FRJÁ-, in the COMPDS: Frjá-aptan, m. Friday evening, Sturl. ii. 216. Frjá-dagr, m. Friday, Rb. 112, 572, Jb. 200; langi F., Good Friday, K. Á. 68 passim: Frjádags-aptan, m. Friday evening, Sturl. ii. 210 C: Frjádags-kveld, n. id., Sturl. ii. 211 C: Frjádags-nótt, f. Friday night, Fms. viii. 35 (v.l.), Nj. 186: Frjádags-þing, n. a Friday meeting, Rb. 332: Frjádaga-fasta, u, f. a Friday fast, Fms. x. 381. Frjá-kveld, n. = frjáaptan, Hkr. iii. 277, Sturl. ii. 211 C. Frjá-morginn, m. Friday morning, Fms. viii. 35, Orkn. (in a verse, App.) Frjá-nótt, f. = frjádagsnótt, Fms. viii. 35. It is remarked above, s.v. dagr, that this 'frjá' is derived from the A. S. form Freâ, answering to the northern Freyr, Goth. Frauja, and is a rendering of the eccl. Lat. dies Veneris, as in eccl. legends the Venus of the Lat. is usually rendered by Freâ (Freyja) of the Teutonic. This word is now obsolete in Icel., as Friday is now called Föstudagr, vide fasta.
FRJÁLS, adj., dat. and gen. sing. fem. and gen. pl. frjálsi, frjálsar, and frjálsa in old writers, but mod. frjálsri, frjálsrar, frjálsra, inserting r, [a contracted form from fri-hals; Ulf. freihals; O. H. G. frihals; the A. S. freols is prob. Scandin., as it is not used in old poetry: frjáls therefore properly means 'free-necked,' a ring round the neck being a badge of servitude; but the Icel. uses the word fri only in the compound frjáls, which is lost in Dan., though it remains in Swed. frälse and ufrälse man; the mod. Dan. and Swed. fri is borrowed from the Germ. frei, and so is the Icel. frí :-- Ulf. renders GREEK by freihals, but GREEK by freis] :-- free, opp. to bondsman; frjáls er hverr er frelsi er gefit, N. G. L. i. 32; ef þræll getr barn við frjálsi konu, Grág. (Kb.) i. 224; skal þik bæta sem frjálsan mann, Nj. 57: metaph. free, unhindered, láta e-n fara frjálsan, Fms. i. 15: of property, frjálst forræði, eign, yfirráð, free, full possession, D. N. passim; skógar frjálsir af ágangi konunnga ok íllræðis-manna, Fs. 20: neut., eiga ... at frjálsu, to possess freely, without restraint, Fms. xi. 211, Jb. 187, Ó. H. 92; með frjálsu, unhindered, Hrafn. 24.
frjálsa, að, to free, vide frelsa, Stj., Barl., D. N., Sks., Karl., passim.
frjálsan, f. rescue, Stj. 50.
frjálsari, a, m. = frelsari, Stj. 51.
frjáls-borinn, part. freeborn, vide frelsborinn.
frjáls-gjafa (-gefa), u, f. a freed-woman, N. G. L. i. 327, 358.
frjáls-gjafi, a, m. a 'free-given' man, freed-man, in the Norse law distinguished from and lower than a leysingi, q.v., N. G. L. i. 345, 347. II. one that gives freedom, Grág. i. 227.
frjálsi, f. freedom, an unusual form, = frelsi, cp. Ulf. freihals.
frjálsing, f. deliverance, Karl.
frjáls-leikr (-leiki), m. liberty, 655 xxxii. 4: metaph. liberality, frankness, Fms. xi. 422, Stj. 201.
frjáls-lendingr, m. a free tenant, franklin, Karl.
frjáls-liga, adv. freely, frankly, Hkr. i. 138, Fms. v. 194, Sks. 619, Stj. 154.
frjáls-ligr, adj. free, frank, independent, Sks. 171, 523, 546.
frjálsmann-ligr, adj. like a free man. Grett. 109.
FRJÓ, n. (and freo), dat. freovi, = fræ, seed, Th. 23, Stj. 97, 196, H. E. i. 513. COMPDS: frjó-korn, n. = frækorn, Gþl. 351 A. frjó-laun, n. pl. reward for the seed sown, N. G. L. i. 240. frjó-lauss, adj. seedless, barren, Magn. 494. frjó-leikr (-leiki), m. fertility, Stj. 56, 202, 398. frjó-ligr, adj. fruitful, Stj. 76, Fb. ii. 24.
frjór,, adj. fertile, Stj. 75, passim.
FRJÓSA, pret. fraus, pl. frusu; pres. frýss, mod. frýs; pret. subj. frysi, but freri, Gísl. 32; part. frosinn, sup. frosit; an older declension analogous to gróa, gröri, is, pret. fröri or freri, part. frörinn or frerinn, mod. freðinn, altering the r into ð, whereto frer (q.v.) belongs: [O. H. G. friosan; mod. Germ. frieren; A. S. freosan; Engl. freeze; Dan. fryse; Swed. frysa] :-- to freeze; often used impers. it freezes them (of earth, water, etc.), i.e. they are frozen, ice-bound, stiff with ice; þar fraus þá (acc.) um naetr, A. A. 272; fraus um hann klæðin (acc.), the clothes froze about his body, Fs. 52; aldrei skal hér frjósa korn (acc.), Fms. v. 23; hann (acc., viz. the well) frýss svá, at ..., Stj. 96; þeir ætluðu at bíða þess at skip (acc.) Ólafs konungs freri þar í höfninni, until king Olave's ship should be ice-bound, Fms. v. 167 :-- of the weather, absol., veðr var kalt ok frjósanda, cold and frosty, Grett. 134; vindr var á norðan ok frjósandi, Sturl. i. 83; aldrei festi snjó útan ok sunnan á hangi Þorgríms ok ekki fraus, ... at hann mundi ekki vilja at freri á milli þeirra, Gísl. 32; but frysi, l.c., 116; áðr en frjósa tók, Fms. v. 167; þótt bæði frjósi fyrir ofan ok neðan, 23: the metaph. phrase, e-m frýs hugr við, one feels horror at a thing, iii. 187; perh. better hrjósa, q.v. II. part., frerin jörð, Grett. 111; frerin þekja, 85 new Ed.; tá frerin, Edda 59; vátir ok frernir, wet and frozen, Bjarn. 53; skipit sollit ok frörit, Bs. i. 355; but frosit, l.c., 330; frörnar grasrætr, Sks. 48 new Ed.; skór frosnir ok snæugir, Gísl. 31; flestir menn vóru nokkut frosnir, Fms. ix. 353, where = kalnir.
frjóva, að, and frjóa, mod. frjófga or frjóvga, to fertilise, Stj. 69, 73; frjóvandi, part. blossoming, Sks. 630, 632 :-- reflex. to multiply, be fertile, Fms. i. 159, Fas. i. 177, Stj. 61.
frjóvan, f. fertilising, Stj. 13: mod. frjófgan, Pass. 32. 2.
frjóv-samr, adj. fertile (ófrjósamr, barren), Sturl. 101.
frjóv-semi, mod. frjóf-semi, f. fertility.
FROÐA, u, f. (cp. frauð), froth, e.g. on milk, Fas. i. 425, freq. in mod. usage. COMPDS: froðu-fall, n. a frothing or foaming at the mouth. froðu-fella, d, to foam.
frosk-hleypa, t, to let (a horse) leap like a frog, Gþl. 412.
FROSKR, m., in olden times prob. proncd. fröskr, cp. the rhyme, öðlingr skyli einkar röskr | æpa kann í mörum fröskr, Mkv.; [A. S. frox, cp. Engl. frog; O. H. G. frosc; mod. Germ. frosch; Dan. frö] :-- a frog, Hkr. i. 102, Stj. 23, 269, Fms. x. 380. 656 A. 2. 11.
FROST, n. [frjósa; A. S. fyrst; Engl., Germ., Dan., and Swed. frost] :-- frost: allit., frost ok funi, Sl. 18, Fas. iii. 613; frost veðrs, Fms. ix. 241: often used in pl., frost mikil ok kuldar, ii. 29; frosta vetr, a frosty
winter, Ann. 1348; frost ok snjóar, frost and snow; hörku-f., a sharp frost. frosta-tól, n. 'frosty tools' i.e. frail tools or implements that crack as if frost-bitten.
frosta = frysta, to freeze, Fær. 56.
FROSTA, n. the name of a county in Norway where a parliament, Frosta-þing, was held; hence Frostaþings-lög, n. pl. the laws of the county Frosta, N. G. L. Frostaþings-bók, f. the code of this law, N. G. L. i. 126, Fms. passim.
frost-bólga, u, f. 'frost-swelling,' of hands swoln by frost.
frost-brestir, m. pl. 'frost-cracks' in ice, such as are heard during a strong frost.
frosti, a, m. the name of a horse, freq. in Icel.
frost-mikill, adj. very frosty, Sks. 227 B.
frost-rósir, f. pl. 'frost-roses,' frost work.
frost-vetr, m. a frosty winter, Ann. 1047.
frost-viðri, n. frosty weather, Fms. ii. 195, Sturl. iii. 198 C.
FROTTA, tt, [akin to frata], to sputter; með frottandi vörum, with sputtering lips, Sks. 228 B.
FRÓ, f. relief, esp. from pain, Hkr. i. 6, Mar., 656 A. 25, Sks. 107 B, Bs. i. 181. 299; hug-fró, geð-fró, mind's comfort: allit. phrase, friðr og fró, peace and relief, Bb. 3. 3.
fróa, að, to relieve, with acc., þá er þér vilit fróa manninn, Þorst. St. 55: mod. with dat., chiefly used impers., e-m fróar, one feels relief.
fróan, f., and frói, a, m. relief, = fró, Bs. i. 312, Fas. iii. 388.
fróð-leikr, m. knowledge, 625. 50, Landn. 89, Grág. i. 3, Skálda 160, Sks. 626; til fróðleiks ok skemtunar, for information and pleasure, Edda (pref.): with a notion of sorcery, Þorf. Karl. 374, Fs. 131. COMPDS: fróðleiks-ást, f. love of knowledge, Skálda. fróðleiks-bækr, f. pl. books of information, Rb. 342. fróðleiks-epli, f. the apple of knowledge, Sks. 503. fróðleiks-tré, n. the tree of knowledge, 625. 3.
fróð-liga, adv. cleverly, Fms. iii. 163; eigi er nú f. spurt, Edda 8.
fróð-ligr, adj. clever, Sks. 553: mod. curious.
FRÓÐR, adj. [Ulf. frôþs = GREEK, GREEK, GREEK, GREEK; Hel. frôd; A. S. frôd] :-- knowing, learned, well-instructed; fróðr, er margkunnigr er, Fms. xi. 413; hón var fróð at mörgu, Nj. 194; þat er sögn fróðra manna, Ísl. ii. 206; verða fróðari um e-t, Sks. 37; at Finnum tveim er hér eru fróðastir (greatest wizards), Fms. i. 8; fás er fróðum vant, little is lacking to the knowing, cp. the Engl. 'knowledge is power,' Hm. 107: of books, containing much information, instructive, bækr beztar ok fróðastar, Bs. i. 429. β. in some passages in Hm. fróðr seems to mean clever, Hm. 7, 27, 30, 6l, 107; þá nam ek at frævask ok fróðr vera, 142; fróðir menn, knowing men, Ýt. 6; fróð regin, the wise powers, Vþm. 26; enn fróði jötunn, 30, 33, 35 :-- in some few poët. compds (in which it seems to be used almost = prúðr, brave, valiant, as böð-f., eljun-f.) the true meaning is skilled in war (cp. the Gr. GREEK); sann-f., truly informed; óljúgfróð, Íb. 4; ú-fróðr, ignorant, = Goth. unfróþs, which Ulf. uses to translate GREEK, GREEK; sögu-fróðr, skilled in old lore. As fróðr chiefly refers to historical knowledge, 'hinn Fróði' was an appellation given to the old Icel. chroniclers -- Ari Fróði, Brandr Fróði, Sæmundr Fróði, Kolskeggr Fróði, who lived between 1050 and 1150 A.D. But the historians of the next age were seldom called by this name: Odd Munk (of the end of the 12th century) is only once called so, (Ing. S. fine); Snorri (of the 13th) twice, viz. Ann. 1241 in a single MS., and Sturl. iii. 98, but in a part of the Saga probably not written by Sturla himself; Sturla (who died in 1284) is never called by that name; and the only real exception is Styrmir 'Fróði' (who died in 1245), though he least deserved the name. Of foreign writers the Icel. gave the name Fróði to Bede (Landn. pref.), whom they held in great honour.
FRÓMR, adj., akin to framr, prob. borrowed from Germ. fromm, Low Germ. from; it seems to have come to Icel. with the Hanseatic trade at the end of the 15th century, and is found in the Rímur of that time, e.g. Skáld-Helga R. 3. 22; from Luther's Bible and the Reformation it became more freq. in the sense of righteous, pious, with the notion of guileless, frómr og meinlaus, and often occurs in the N. T. and hymns, e.g. Pass. 22. 2, 24. 9: it has however not been truly naturalized, except in the sense of honest, i.e. not thievish, and ófrómr, dishonest, thievish, (a euphemism); umtals-f., not slandering, speaking fair of other people. COMPDS: fróm-leiki, a, m. guilelessness, Pass. 16. 8. fróm-lyndi, f. id.
FRÓN, n. a poët. word = land, country, Lex. Poët, passim; scarcely akin to the Germ. frohn = demesne; in mod. poets and in patriotic songs frón is the pet name for Icel. itself, Núm. 1. 10, 8. 9, 12. 4. Snót 16; Icel. students in Copenhagen about 1763 were the first who used the word in this sense.
FRUM- [cp. Lat. primus; Goth. frums = GREEK, fruma = GREEK; A. S. frum-] :-- the first, but only in COMPDS: frum-bréf, n. an original deed. frum-burðr, m. the first-born, Ver. 5, Stj. 42, 161, 304, 306, Exod. passim. frum-býlingr, m. one who has newly set up in life. frum-ferill, m. the first traveller (visitor) to a place, Nj. 89. frum-fórn, f. first-fruit, Stj. passim, H. E. i. 468. frum-getinn, part. first-begotten, Stj. 65, 160, passim. frum-getnaðr, m. = frumburðr, 656 A. i. 24, Stj. 161. frum-getningr, m. id., Stj. 304. frum-gjöf, f. the first gift, 677. 4. frum-gögn, n. pl. the primal, principal proofs, a law term, Nj. 234, Grág. i. 56. frum-hending, f. the foremost rhyming syllable in a verse, a metrical term, Edda (Ht.) 121. frum-hlaup, n. a personal assault, a law term, Grág., Nj. passim. frumhlaups-maðr, m. an assailant, Grág. ii. 13. frum-höfundr, m. the original author or writer. frum-kveði, a, m., frum-kveðill, mod. frum-kvöðull, m. an originator, Edda 18, Ed. Arna-Magn. i. 104. frum-kviðr, m. the first verdict, Grág. i. 34. frum-kvæði, n. the original poem. frum-lína, u, f., mathem. a base-line, Björn Gunnl. frum-mál, n. in the original tongue, opp. to translation, bók rituð á frummáli. frum-rit, n. the original writing, of MSS., (mod.) frum-ritaðr (and of poems frum-kveðinn, frum-ortr), part. originally written (composed) in this or that language. frum-smiðr, m. the first workman, Edda (in a verse). frum-smíð, f. the first attempt of a beginner in any art, in the saying, flest frumsmíð stendr til bóta, Edda 126. frum-sök, f. the original cause, a law term, Nj. 235, Grág. i. 48 passim. frum-tign, f. the first, highest dignity, Bs. i. 37, Magn. 512. frum-tón, m. a musical term, the tonic, Icel. Choral-book (pref.) frum-tunga, u, f. original tongue. frum-varp, n. a parliamentary term, a bill under debate, (mod.) frum-vaxti and frum-vaxta (frum-vaxinn, Nj. 147, v.l.), adj. 'first-grown,' in one's prime, Nj. 112, Fs. 31, Fms. i. 157, xi. 3, Ísl. ii. 203; dóttir f., Eg. 247, Grett. 97. frum-váttr, m. the first, original witness, Grág. i. 46, Gþl. 477: eccl. the proto-martyr, Hom. 42, 109, Stj. 51. frum-verr, m. the first husband, Hallfred, who calls Odin the fr. of Frigg, Fs. 94, Skv. 3. 59. frum-vöxtr, m. the first growth, first-fruits, Stj. 305: cp. brum.
frums- (= frum-) exists in a few COMPDS: frumsar-brauð, n. bread of the first-fruits, Stj. 615. 2 Kings iv. 42: frums- or frumsa- is in Icel. and in Norse popular tales esp. used of animals that are first-born through two or more generations; such animals are thought to have a wonder-power, cp. Ivar Aasen; hence frumsa-kálfr, m. a 'frumsa' calf; the word still represents the Gothic form frums, vide above. frumsa-frum (or frumsa-brum), n., botan. pollen, Björn. In Ísl. Þjóðs. i. 530. v.l., frumsa, n., is said to mean a lump on the forehead of new-born foals, Gr. GREEK, which was used as a love-spell, cp. Virg. Aeneid. iv. 515, 516.
frunti, a, m. [prob. from the Fr. effronté, cp. Scot. frunty], a rude, obtrusive boor; frunta-ligr, adj.; frunta-skapr, m.
FRÚ, f., an older nom. sing. frauva, u, f., occurs Fms. x. 421, (Ágrip); frouva, Stj. 47; frou, id.; frú is prop. a later contracted form from freyja; therefore the gen. in old writers is always frú (qs. frúvu); and the word is in the sing. indecl., thus, frú-innar, Fms. ix. 292; hann fékk frú Ceciliu, x. 3; móðir frú Ingigerðar, Landn. 240; frú Kristínar, Fms. ix. 8; slíkrar frou (sic) sem ek em, Str. 40, 47: in mod. usage gen. frúar, if used by itself or put after one's name, but indecl. if put before it in addressing any one, thus, Frú Kristínar, but Kristínar frúar; the gen. frúar occurs Fas. iii. 586, in a MS. of the 15th century; pl. frúr, but older form fruvur or frovur, e.g. frovor, Edda (Arna-Magn.) i. 96 (Kb.); but Ob. frúr, Hkr. i. 16: [freyja was origin. fem. of freyr, and prop. meant Lat. domina; Germ. frau; Dan. frue; no Goth. fraujô is found] :-- a lady; in Icel. at present only used of the wives of men of rank or title, e.g. biskups-frú, amtmanns-frú; wives of priests are not called so: again, húsfreyja is more homely, Germ. hausfrau, Engl. housewife, always of a married woman, vide e.g. the Þjóðólfr (Icel. newspaper): in the 14th century in Icel. frú was used of abbesses and wives of knights, but was little used before the 13th century: af hennar (the goddess Freyja) nafni skyldi kalla allar konur tignar (noble woman), svá sem nú heita fruvor, Hkr. l.c.; af hennar nafni er þat tignar-nafn er ríkis-konur (women of rank) eru kallaðar fruvor, Edda l.c.; Kolr hafði talat margt við frú eina ríka (of a foreign lady in Wales), Nj. 280: again, good housewives, such as Bergthora in Njála, are called hús-freyjur, but never frúr; thus, kemsk þó at seinna fari, húsfreyja, Nj. 69; gakk þú út, húsfreyja, þvíat ek vil þik fyrir öngan mun inni brenna, 200; búandi ok húsfreyja, Grág. i. 157; góð húsfreyja, Nj. 51; gild húsfreyja, Glúm. 349, Bs. i. 535 :-- the Virgin Mary is in legends called vár frú, our Lady; cp. jungfrú (pronounced jómfrú).
FRYGÐ, f., and fryktr, m., Stj. 26, 56, 77, [an unclass. word formed from Lat. fructus], blossoming; fegrð ok f., Stj. 14, 142; frygð ok feiti, 154; frygð ok ávöxtr, 15. frygðar-fullr and -samligr, adj. fruitful, Stj. 27. II. in the Rímur of the 15th century frygð is used of love, Lat. amores, Skáld-H. 5. 38, passim; and frygðugr, adj. amorous, Skáld-H. It is a bad word and quite out of use, and seems to have no connection with Germ. freude, which is a good Teut. word; the mod. frukt, n. humble compliments, and frukta, að, to make such compliments, in a bad sense, are perhaps akin, but they are slang words.
frysta, t, [frost], to freeze, Sturl. iii. 20, Fms. viii. 431, v.l.
frý-girni, f. [frýja], a provoking, taunting temper, Hom. 86.
frý-gjarn, adj. provoking, censorious, Ísl. Heiðarv. S. in the extracts of Jon Olafsson, (not frígjarn.)
FRÝJA, pres. frýr, pret. frýði, pres. with the neg. suf. frýr-at, Lex. Poët., to defy, challenge, question, taunt, with dat. of the person; hón fryði honum með mörgum orðum, Fas. i. 142: with gen. of the thing, to
challenge, question; frýja e-m hugar, to question one's courage, Nj. 60, Ísl. ii. 102; meir frýr þú mér grimmleiks en aðrir menn, Eg. 255; þessi klæði frýja ykkr föður-hefnda, those clothes challenge you to revenge your father, Ld. 260; er hvárigum sóknar at f., neither needed to be spurred on, Fms. xi. 131; konungr kvað öngan þess mundu f. honum, the king said that no one would challenge, question him as to that, v. 337; hvárki frý ek mér skygnleiks eðr áræðis (the words of a bravo), Nj. 258; engan heyri ek efndanna f., Fms. vii. 121; enginn frýr þér vits, en meir ertu grunaðr um gæzku, no one questions thy wit (head), but thy godliness (heart) is more questioned, Sturl. i. 135; frýr nú skutrinn (better skutnum) skriðar, a pun, now the stern hangs, the stern-rowers pull feebly, Grett. 113 new Ed. II. frýja á e-t, a law phrase, to complain of, protest; cp. áfrýja, ef annarr hvárr frýr á hlut sinn, Gþl. 23; frýja á mál, N. G. L. i. 26; buðu þeir biskupi þann kost fyrir þat sem á var frýð, Bs. i. 754: to egg on, ekki skaltú hér enn þurfa mjök á at f., Nj. 58; þyrfti þat þeim at bæta sem brotið var á, en eigi hinum, er á frýðu (who provoked), Sturl. iii. 162.
frýja, u, f. a defiance, challenge, question, taunt, Fs. 8, Bs. i. 734, Ld. 236; verja sik frýju, to clear oneself of all question, i.e. do a thing blamelessly, Sturl. iii. 68; ek varða mik kvenna frýju, I cleared myself from the taunts of woman, Eb. (in a verse): frýju-laust, n. adj. blamelessly; berjask f., to fight hard, Glúm. 381; þeir sækja bardagann f., Fms. xi. 136; hann kvað Einar mundu elt hafa f., Sturl. i. 68: frýju-orð, n. taunting words, Fms. vii. 272, xi. 374, Nj. 108.
frýjan, f. = frýja, Fms. v. 55.
FRÝNN or frýniligr, adj.; this word is never used but as compounded with the prefix ú- (except Fas. ii. 351 in a bad and late Saga), viz. ú-frýnn or ú-frýniligr = frowning. The sense as well as the etymology of frýnn is somewhat dubious; there is the Germ. fron or frohn or fran; but that word seems purely German and is by Grimm supposed to be qs. fro min = my lord (vide Hel.); neither does Icel. frýnn or Germ. frohn correspond properly as to the root vowel (cp. e.g. Germ. lohn = Icel. laun): on the other hand there is the Engl. frown, which in form answers to the simple frýnn, but in sense to the compd ú-frýnn; as no similar word is found in A. S. (nor in Germ. nor in Hel.), frown is most likely a Scandin. word; and we suppose that the Icel. prefix syllable ú- is not in this instance = un-, that is to say, negative, but = of-, that is to say, intensive ( = too, very, greatly); the original forms of-frýnn, of-frýniligr were contr. and assimilated into ófrýnn, ófrýniligr, meaning very frowning, and these compds then superseded the primitive simple word: this is confirmed by the freq. spelling in MSS. with 'of-' e.g. ofrynn, Ó. H. 144; all-ofrynn, Eg. Cod. Wolph.; heldr ofrynn, Ó. H. 167; but yet more freq. with 'ú-' e.g. Orkn. 440, Boll. 358, Fær. 50, Fms. i. 40, Fb. i. 73; the ekki frýnn, Fas. l.c., is again a variation of úfrýnn: the statement by Björn that frýnn is = bland, affable, is a mere guess by inference from the compd.
frýs, n. the snorting of a horse.
FRÝSA, t, (hon frýsti ferliga, Sams. 9), mod. að, to snort, whinny, of a horse, Greg. 49, Karl. 3, 4, Fas. i. 60 (where better fnýsa, q.v.); akin are fryssa, að, and frussa, to sport.
frýsing, f. = frýs, Fas. iii. 441.
FRÆ, n. (not frœ, as even Eyvind Skaldaspillir rhymes frævi and ævi), sometimes in old MSS. spelt freo or frjó (q.v.), but less rightly; old dat. frævi, mod. fræi; [Ulf. fraiv = GREEK; Swed. and Dan. frö; not found in Germ., Saxon, or Engl.; it is therefore a Gothic-Scandinavian word] :-- seed, 677. 11, Rb. 78, 655 xxx. 2; chiefly used of vegetables, sæði of animal seed; varpa síðan fræi í fold fyrirmyndan um sjálfs míns hold, Bb. 3. 54; very freq. in mod. usage. COMPDS: fræ-korn, n. a grain of seed, 673 A. 2, Gþl. 351, Fms. i. 92. fræ-mælir, m. a measure of seed, N.G. L. i. 39, Gþl. 343. fræ-vænligr, adj. promising fruit, Sks. 630, v.l.
fræða, dd, [Ulf. fraþvjan = GREEK], to instruct, teach, Str. 1, 68: reflex. to learn, be instructed, H. E. i. 473.
FRÆÐI, f. and n. [fróðr; qs. Ulf. fraþi, n. = GREEK, GREEK, GREEK, GREEK, and froþei, f. = GREEK, GREEK, GREEK]: I. fem. knowledge, learning, lore; sannindi fræðinnar, Fms. iv. 4, Magn. 430; margháttuð f., Rb. (pref.); mann-fræði, personal history, genealogy, Bs. i. 91, Bárð. 24 new Ed., Fms. viii. 102; landnáma-sögur ok forn fræði, old lore, Ísl. ii. 189; forna fræði, Fb. i. 397; hann lærði Ara prest, og marga fræði sagði hann honum, þá er Ari ritaði síðan; Ari nam ok marga fræði at Þuríði. Ó. H. (pref.): in mod. usage as compd in many words, as, guð-fræði, theology; mál-f., philology; eðlis-f., or náttúru-f., physiology, etc.; -- hence are formed, guð-fræðingr, a theologian; mál-fræðingr, a philologer; náttúru-fræðingr, a naturalist, etc.; -- these words are now common, but are of late growth, even in the Nucl. Latin, of 1738 they are unknown, vide the Latin headings antiquarius, theologicus, etc. II. neut., esp. in pl. records; hin spaklegu fræði er Ari Þorgilsson hefir á bækr sett, Skálda 161 (Thorodd); hvatki er missagt es í fræðum þessum, Íb. 3; í sumum fræðum, in some old records, Edda 7: Fræði (pl.) with the earliest Christians was the lore to be learnt by neophytes, as the Lat. Credo and Pater Noster, cp. the curious story in Hallfr. S. Fs. 93; since the Reformation the same name was given to Luther's short Catechism (to be learnt by heart next after the Lord's Prayer), læra Fræðin; það stendr í Fræðunum; Fræða-kver, n. Luther's Catechism, (kver, = quire, means in Icel. a little book.) 2. with the notion of witchcraft; þau kváðu þar fræði sín, en þat vóru galdrar, Ld. 142: of a poem, hafa kátir menn sett f. þat er, Grett. 119 new Ed. COMPDS: fræði-bækr, f. pl. books of knowledge, learned work, Skálda 159. fræði-maðr (fræða-maðr, Edda pref.), m. a learned man, scholar, Skálda 159; f. á kvæði, Fms. vi. 391: an historian, eptir sögn Ara prests ok annarra fræðimanna, iv. 5 (v.l.), xi. 64, Ó. H. pref. 3, Sturl. i. 9, Ísl. ii. 189. fræði-nám, n. learning, studying, Bs. i. 240. fræði-næmi, n. id., Bs. i. 241.
FRÆGÐ, f. [fragu, vide fregna], good report, fame, renown; til frægðar skal konung hafa, a saying, Fms. vii. 73, -- cp. fylki skal til frægðar hafa, Mkv. 6, Fms. i. 99, v. 300; með frægð ok fagnaði, 655 xiii. B. 4. COMPDS: frægðar-ferð (-för), f. an exploit, Sturl. i. 4, Eg. 279. frægðar-fullr, adj. famous, Magn. 432. frægðar-lauss, adj. (-leysi, n.), inglorious, H. E. i. 516. frægðar-maðr, m. a famous man, Fms. ii. 271, Grett. 196 new Ed. frægðar-mark, n. a badge of glory, Fas. i. 257. frægðar-samliga, adv. (-ligr, adj.), Stj. frægðar-skot, n. a famous shot, Fas. ii. 338, Fms. ii. 271. frægðar-verk, n. a feat, Fms. i. 146, Hkr. iii. 96.
frægi-ligr, adj. (-liga, adv.), famous, Fas. iii. 424, Stj. 69, 78, 141.
frægja, ð, to make famous, Fms. xi. 436, Stj. 66, Skálda 208; við-f., to extol far and wide; ú-frægja, to deprecate.
frægr, adj., frægri, frægstr, or mod. frægari, frægastr, famous; frægr konungr, Fms. i. 114; frægri en aðrir menn, Fas. iii. 278; frægstr allra landnáms-manna, Landn. 316, v.l.; var sú för hin frægjasta, Fms. vii. 66; varð þetta frægt víða um lönd, i. 164; þat mun vera frægt, v. 344; víð-frægr, widely famous; ú-frægr, inglorious.
fræjandi, part. bearing seed, Sks. 630 B, 632 B.
FRÆKN (i.e. frœkn) and frækinn, adj., compar. fræknari, superl. fræknastr, valiant, stout, esp. of bodily exercise, Fms. i. 161, 258, vi. 150 (v.l.), 315, Háv. 55, Bær. 15, Nj. 15, Hkr. i. 301, Gm. 17.
frækn-leikr (less correct fræk-leikr), m. feat, valour, Fms. ii. 48, vii. 165, Bær. 19, Fær. 132, Valla L. 214, Grett. 171 new Ed.
frækn-liga (less correct fræk-liga, fræki-liga), adv. valiantly, Fms. viii. 289 (v.l.), ix. 509, Ísl. ii. 267, Hkv. Hjörv. 12, Nj. 116.
frækn-ligr (less correct fræk-ligr, fræki-ligr), adj. valiant, bold looking, 655 xxix. 2, Rd. 244, Sturl. iii. 245, Fas. i. 72, iii. 153, Fms. i. 25, ii. 106, passim.
frænd-afli, a, m. strength in kinsmen, Orkn. 230, v.l.
frænd-bálkr, m. a 'balk or fence of friends,' a body of kinsmen, great family, Orkn. 470, Eb. 20, Fms. i. 288.
frænd-bætr, f. pl. fines, weregild for a kinsman, N. G. L. i. 75.
frænd-erfð, f. family inheritance, N. G. L. i. 49.
frænd-garðr, m. = frændbálkr, poët. a stronghold of kinsmen.
frænd-göfugr, adi. having distinguished kinsmen, Sturl. i. 30.
frænd-hagi, a, m. a native place, = átthagi, q.v., Fms. vii. 136, 270.
frænd-hollr, adj. faithful to one's kinsmen, pious. Fms. vi. 35.
FRÆNDI, an irreg. part. of the obsolete frjá, pl. frændr. gen. frænda, dat. frændum, [Ulf. renders GREEK by frijonds; A. S. freond; Engl. friend; Hel. friund; O. H. G. friunt; Germ. freund; all of them meaning friend = Lat. amicus; whereas in the Scandin. languages, Icel. as well as mod. Swed. and Dan., it is only used in a metaph. sense; Dan. frænde; Swed. frände] :-- a kinsman; not a single instance is on record of the word having ever been used in another sense, unless an exception be allowed in the allit. phrase, sem frændr en eigi sem fjándr, in the old Griðamál, Grág. (Kb.) i. 170 :-- the same usage prevails in the oldest poems, e.g. Hm., -- deyr fé, deyja frændr, 75; sumr er af senum sæll sumr af frændum, 68; and Dags frændr, the kinsmen (great grandsons) of Dag, Ýt. 10. This change in the sense of the word is very curious and characteristic of the Scandinavians, with whom the bonds of kinship and brotherhood were strong, and each family formed a kind of confederacy or fellowship equally bound in rights and in duties; cp. such phrases as, frænd-bálkr, frænd-garðr: frændr often denotes kinsmen in a narrower sense = brethren; yet sons and frændr are distinguished in Hm. 68; but generally frændr is a collective word, Nj. 4; of a brother, Fs. 57; frændi, my son, Nj. 143, cp. Fms. vii. 22, 315, the laws and Sagas passim; ná-frændi, a near kinsman. COMPDS: frænda-afli, a, m. = frændafli, Valla L. 213. frænda-bálkr, m. = frændbálkr, Ld. 102, Fms. xi. 338, Orkn. 272. frænda-gengi, n. = frændlið, Fms. x. 406. frænda-gipta, n, f. the luck or good genius of a family, Fs. 15. frænda-lát, n. the loss, death of f., Nj. 222, Sks. 726. frænda-lið, n. = frændlið, Rb. 370. frænda-ráð, n. consent of one's kinsmen, Gþl. 271, cp. Nj. 38. frænda-róg, n. strife among kinsmen, deadly strife, Fms. v. 347; cp. the saying, fé veldr frænda rógi, Mkv. frænda-skömm, f. a shame to (or within) one's family; kallaði slíka menn helzt mega heita f., Sturl. i. 13; því at Kristnin var þá kölluð f., Bs. i. 11, -- in the last interesting passage it seems to mean such a disgrace that one was thereby expelled out of the family, cp. Fms. i. 285. frænda-styrkr, m. strength (backing) of kinsmen, Hkr. ii. 397, Eg. 474. frænda-tjón, n. loss in f., N. G. L. i. 121.
FRÆNDKONA -- FULLTEKINN. 177
frænd-kona, u. f. (contr. frænka), a kinswoman, 655. 88, Eg. 200, Nj. 31, N. G. L. i. 350; cp. frændleif.
frænd-lauss, adi. (frænd-leysi, n.), kin-less, without kinsmen, 623. 14, 51, Rd. 265, Grág. i. 188.
frænd-leif, f. one's kinsman's widow, N. G. L. i. 304, 350, a Norse law term; the eccl. law forbade a man to marry a 'frændkona' within the fifth degree, or a 'frændleif' whose late husband was within the same degree.
frænd-leifð, f. patrimony, inheritance, Fms. iv. 79, Stj. 600.
frænd-lið, n. a host of kinsmen, a family, Ld. 6, Eg. 137, Hkr. ii. 343.
frændlingr, m. = frændi, Fms. iv. 320.
frænd-margr, m. having many kinsmen, Fms. i. 53, iii. 16, Hkr. i. 170.
frænd-mær, f. a maiden kinswoman, Bs. i. 203.
frænd-ríkr, adj. rich in kinsmen, Sturl. ii. 189.
frænd-rækinn, adj. attached to one's kinsmen, Bs. i. 72, Fas. i. 130.
frænd-rækni, f. piety, (mod.)
frænd-samliga, adv. kinsmanlike, kindly, Sturl. ii. 79, Fms. xi. 93.
frænd-semd, f. = frændsemi, Bs. ii. 106.
frænd-semi (-symi, Stj. passim, Nj. 42, 213), f. kinship, brotherhood, Fms. xi. 7, Ld. 158, Grág. ii. 72, N. G. L. i. 187, the laws and Sagas passim; ganga við f. e-s, to acknowledge one as kinsman (e.g. as a son), Fms. ix. 418 :-- metaph. the kindness of a kinsman, var góð f. með þeim, there was good fellowship between them, Sturl. iii. 176, Fs. 45. COMPDS: frændsemis-lögmál, n. the law, rules of kinship, Stj. 425. frændsemis-spell, n. breach of kinship, incest, Grág. i. 341, Gþl. 242. frændsemis-tala, u, f. the tracing of kinship, lineage, Grág;, i. 28; vera í frændsemis-tölu við e-n, to be of kin to one, Eg. 72, Fms. i. 14.
frænd-skarð, n. the 'scar,' i.e. loss, of a kinsman, Sturl. iii. 240.
frænd-stórr, adj. having great kinsmen, Fms. iii. 16, vii. 233.
frænd-stúlka, u, f. a 'kin-girl,' a niece or the like.
frænd-sveinn, m. a 'kin-boy,' a nephew or the like, Ld. 232.
frænd-sveit, f. a body of kinsmen, Fms. vi. 347.
frænd-víg, n. slaughter of a kinsman, parricide, etc., Ó. H. 184.
frær (frœr), adj. yielding fruit. Rb. 354: ú-frær, barren, Glúm. 340.
fræs (frœs), f., Lat. fremitus, Fm. 19; vide frýsa.
frævan, fruitfulness, Rb. 102, 104.
frör-ligr, adj. frosty, chilly, Sks. 228 B.
fuð, f. [Germ. fud or fotze], cunnus. COMPDS: fuð-flogi, a, m. a law term, a runaway from his betrothed bride, N. G. L. i. 28. fuð-hundr, m. a nickname. Fms., cp. Germ. hunds-vott.
fuðra, að, to flame, blaze, akin to funi.
fuð-ryskill, m. a kind of cod-fish, cottus alepidotus, Edda (Gl.)
FUGL, m., an older form fogl is usual in early MSS.: fugls, Hm. 13; both forms foglar and fuglar in Mork. 7, but in old poets fogl is required by the rhyme, -- smoglir ástar foglar, Sighvat: [Ulf. fugls = GREEK: A. S. fugol; Engl. fowl; Germ. vogel; Swed. fogel; Dan. fugl] :-- a fowl, bird; hart sem fugl flygi, Nj. 144, passim; cp. the saying, skjóta verðr til fugls áðr fái, Orkn. 346, Mirm. 31: a nautical term, hafa fugl af landi, to 'have fowl off land' to stand in within range of water-fowl, i.e. be from fifty to seventy miles off land; þeir höfðn fogl af Írlandi, Bs. i. 656: collect. fowl, síðan samnaðisk fogl í evna, 350; geir-fugl, the awk, alca impennis; æðar-f., the eider-duck: hræ-f., a bird of prey: fit-f., q.v.; smá-fuglar, small fowl, little birds, Mork. 7: söng-f., singing birds; snæ-f., snow-fowl; bjarg-f., cliff-fowl, sea gulls, etc. COMPDS: fugla-dráp, n. bird-catching, Grág. ii. 348. fugla-kippa, u, f. a bundle of fowls, Fas. ii. 425. fugla-kliðr, m., fugla-kvak, n., fugla-net, n. a fowling net, Safn i. 61. fugla-söngr, m. the song (screeching) of birds, Fas. ii. 175, Karl. 203. fugla-tekja, u, f. bird-taking. fugla-veiðr, f. bird-catching, O. H. L. 45. fugls-rödd, f., mod. fugla-mál, n. a bird's voice, in tales, Edda, Fms. vi. 445: metaph., karl-fuglinn, poor churl! II. a pr. name, Orkn.
fuglari, a, m. a fowler, Bs. ii. 111, Fagrsk. 109.
fugl-berg, n. a fowling cliff; for this sort of fowling vide Guðm. S. ch. 54, Bs. ii. 111, Grett. 144, Bs. i. 360, Eggert Itin.
fugl-stapi, a, m. = fuglberg, D. I. i. 576.
fugl-veiðr, f. fowling, Grág. ii. 337, Js. 94, Pm. 7.
fugl-ver, n. a place for fowling. Fms. iv. 330.
fugl-verð, n. the price of fowl, Jb. 309.
fugl-þúfa, u, f. a 'fowl-bank,' bank on which birds sit, Bs. i. 388.
FULL, n. [A. S. ful; Hel. full]. a goblet full of drink, esp. a toast at a heathen feast, cp. esp. Hák. S. Góða ch. 16 -- skyldi full of eld bera, and signa full; Óðins-f,, Njarðar-f., Freys-f., the toast of Odin, Njord, and Frey; Bragar-full (q.v.), Sdm. 8, Eg. 552, Orkn. 198: poët., Yggs-full, Viðris-full, the toast of Odin, poetry, Al. 6, 14; Dvalins-full, Billings-full, the toast of the dwarfs, poetry, Lex. Poët.
FULL-, in COMPDS, fully, quite, enough; it may be used with almost any adjective or adverb, e.g. full-afla, adj. fully able to, Gþl. 265, 371. full-afli, a, m. a full mighty man, Lex. Poët. full-bakaðr, part. full-baked, Orkn. 112, Fas. i. 85. full-boðit, part. n. good enough for, fully a match for, Bjarn. 8. full-borða, adj. a 'full-boarded' ship, with bulwarks of full height, Fms. ii. 218. full-býli, n. full provisions for a house, Bs. ii. 145. full-djarfliga, adv. (-ligr, adj.), with full courage, Fms. viii. 138. full-drengiligr, adj. (-liga, adv.), full bold, Eg. 29, Lex. Poët. full-drukkinn, part. quite drunk, Edda, Fms. i. 291, Ó. H. 72. full-dýrr, adj. full dear, N. G. L. i. 37. full-elda, adj. full hot, Fas. ii. 361. full-eltr, part. pursued enough, Ísl. ii. 361. full-féa, adj. = fullfjáðr. full-fengi, n. a sufficient haul, Gullþ. 9, Bs. ii. 42. full-fengiligr, adj. quite good, Stj. 201. full-ferma, d, to load full, Ísl. ii. 77. full-fimr, adj. quite alert, Fas. iii. 485. full-fjáðr, part. full monied, Gþl. 514. full-frægt, n. adj. famous enough, Fs. 17. full-fúss, adj. quite ready, Fms. x. 402, Grett. 159. full-færa, ð, to prove fully, Stat. 296. full-gamall, adj. full old, Fas. i. 376, Orkn. 112. full-gildi, n. a full prize, Thom. 18. full-glaðr, adj. full glad, Fms. iii. 52. full-goldit, part. fully paid, Þorst. St. 54. full-góðr, adj. good enough, Fms. i. 289, vii. 272, Ó. H. 115, Sks. 219. full-göra, ð, to fulfil, complete, perform, Stj. 391, Hkr. ii. 396, Fms. i. 189, Fs. 42, Bjarn. 25: reflex., K. Á. 108, Str. 2. full-görð, performance, D. N. full-görla (full-görva, Ls. 30), adv. full clearly, Stj. 608, Hom. 159, Fms. i. 215. full-görliga, adv. fully, Str. 19. full-görr, part. fully done, Bárð. 165, Stj. 166 (ripe): metaph. full, perfect, f. at afli, Fms. vi. 30. full-hefnt, part. fully avenged, Fas. ii. 410, Al. 34. full-heilagr, adj. full holy, Hom. 156. full-hugðr, part. full-bold, dauntless, El. 6; cp. Gh. 15, where full-hugða seems to be a verb pret. and to mean to love. full-hugi, a, m. a full gallant man, a hero without fear or blame, Eg. 505, Fms. ii. 120, vii. 150, viii. 158, Rd. 223, Ísl. ii. 360. full-indi, n. abundance, Fas. ii. 502. full-ílla, adv. (full-íllr, adj.), full ill, badly enough, Fas. i. 222, Am. 83. full-kaupa, adj. bought full dearly, Ó. H. 114. full-kátr, adj. gleeful, Fms. viii. 101. full-keyptr, part. bought full dearly, Nj. 75, Þórð. 65. full-koma, mod. full-komna, að, to fulfil, complete, Stj. 51, Bs. i. 694, K. Á. 22. full-kominn, part. perfect; f. at aldri, afli, etc., full-grown, Fms. vii. 199, xi. 182, Nj. 38, Eg. 146, 256; f. vin, 28, 64; f. (ready) at göra e-t, Hkr. i. 330: freq. in mod. usage, perfect, N. T. full-komleikr (-leiki), m. perfectibility, Barl. fullkom-liga, adv. (-ligr, adj.), perfectly, Barl. full-kosta, adj. full-matched (of a wedding), Nj. 16, Fms. iii. 108, Fs. 31. full-kvæni, adj. well married, Skv. 1. 34. full-langt, n. adj. full long. full-launaðr, part. fully rewarded, Grett. 123. full-leiksa, adj. having a hard game (hard job), Bjarn. 66. full-lengi, adv. full long, Fms. vi. 18, Sturl. i. 149. full-liða, adj. having men (troops) enough, Ísl. ii. 347: quite able, Gþl. 265, v.l. full-liga, adv. fully, Fms. v. 226, ix. 257, Greg. 58. full-malit, part. having ground enough, Gs. 16. full-mikill, adj. full great, Fs. 16. full-mæli, n. a final, full agreement, Gþl. 211, v.l. full-mælt, part. spoken enough (too much), Hkr. i. 232. full-mætr, adj. 'full-meet,' valid, Dipl. ii. 2. full-numi, full-numa (full-nomsi, Barl. 73), adj.; f. í e-u, or f. e-s, having learnt a thing fully, an adept in a thing, Bárð. 181, Fas. ii. 241, Sturl. iii. 173, Karl. 385. full-nægja, ð, to suffice, Fb. ii. 324; mod. Germ. genug-thun = to alone for. full-nægja, u, f. [Germ. genug-thuung], atonement. full-ofinn, part. full-woven, finished, El. 27. full-orðinn, part. full-grown, of age, Grett. 87 A. full-ráða, adj. fully resolved, Fms. viii. 422. full-reyndr, part. fully tried, Rd. 194, Fms. vii. 170. full-rétti, n. a law term, a gross insult for which full atonement is due, chiefly in the law of personal offence: phrases, mæla fullrétti við mann, of an affront in words, Grág. i. 156, ii. 144; göra fullrétti við e-n, to commit f. against one, i. 157; opp. to hálfrétti, a half, slight offence: fullrétti was liable to the lesser outlawry, Grág. l.c. fullréttis-orð, n. a verbal affront, defined as a gross insult in N. G. L. i. 70, but in a lighter sense in Grág. ii. 144, cp. Gþl. 195. fullréttis-skaði, a, m. scathe resulting from f., Gþl. 520, Jb. 411. fullréttis-verk, n. a deed of f., Gþl. 178. full-ríkr, adj. full rich, Fms. v. 273, viii. 361, Fas. iii. 552. full-roskinn, adj. full-grown, Magn. 448, Grett. 87. full-rýninn, adj. fully wise, Am. 11. full-ræði, n. full efficiency, Valla L. 202: full match = fullkosta, Fms. i. 3; fullræði fjár, efficient means, Ó. H. 134, cp. Fb. ii. 278: fullræða-samr, adj. efficient, active, Bs. i. 76. full-rætt, part. enough spoken of, Gh. 45. full-röskr, adj. in full strength, Vígl. 26, Grett. 107 A, 126. full-sekta, að, to make one a full outlaw, Ísl. ii. 166. full-skipat, part. n. fully engaged, taken up, Fas. iii. 542. full-skipta, t, to share out fully, Fms. xi. 442. full-skjótt, n. adj. full swiftly, Fms. viii. 210. full-snúit, part. n. fully, quite turned, Fms. viii. 222. full-sofit, sup. having slept enough, Dropl. 30. full-spakr, adj. full wise, Gs. 8; a pr. name, Landn. full-staðit, part. n. having stood full long, Gs. 23. full-steiktr, part. fully roasted, Fs. 24. full-strangr, adj. full strong, Mkv. full-svefta (full-sæfti, v.l.), adj. having slept enough, Sks. 496, Finnb. 346. full-sæfðr, part. quite dead, put to rest, Al. 41. full-sæla, u, f. wealth, bliss; f. fjár, great wealth, Fms. vii. 74, xi. 422, Fas. iii. 100, Band. 25; eilíf f., eternal bliss, 655 xiii. A. 2. full-sæll, adj. blissful, Fms. viii. 251, Band. 7. full-sæmdr, part. fully honoured, Fas. iii. 289. full-sæmiliga, adv. (-ligr, adj.), with full honour, Fas. iii. 124. full-sætti, n. full agreement, full settlement, Grág. ii. 183. full-tekinn, part.; f. karl, a full champion (ironic.), Grett. 208 A. new Ed. (slang). full-
tíða (full-tíði), adj. full-grown, of full age, Eg. 185, Js. 63, 73, Grág. ii. 112, Landn. 44 (v.l.), Gþl. 307, 434, K. Á. 58, Vígl. 18, Ísl. ii. 336: gen. pl. fulltíðra, Grág. ii. 113. full-trúi, a, m. a trustee, one in whom one puts full confidence, also a patron, Fms. iii. 100, xi. 134, Rd. 248, in all these passages used of a heathen god; frændi ok f., Bs. i. 117: vinr ok f., Fms. v. 20 :-- in mod. usage, a representative, e.g. in parliament, a trustee, commissary, or the like. full-tryggvi, f. full trust, Grett. 97 new Ed. full-týja, ð, to help, = fulltingja, Fm. 6. full-vandliga, adv. (-ligr, adj.), with full care, Fas. iii. 237. full-váxinn, part. full-grown, 655 xxx. 5, Al. 18, Stj. 255, Sks. 35. full-vaxta, adj. = fullvaxinn, Nj. 259 (v.l.), Sks. 35 (increased). full-veðja, adj. one who is a full bail or security, H. E. i. 529, N. G. L. i. 215; in mod. usage, one who is fully able to act for oneself. full-vegit, part. n. having slain enough, Am. 50. full-vel, adv. full well, Skálda 161, Fms. viii. 162, Fas. i. 104. full-velgdr, part. quite warm, fully cooked, Fas. iii. 389. full-virði, n. a full prize, Grág. ii. 216. full-víss, adj. full wise, quite certain, Hom. 160. full-þroskaðr, part. full-grown, full strong, Fær. 97, Valla L. 196. full-þurr, adj. full dry, Eb. 260, Grett. 109. full-öruggr, adj. fully trusting.
fullna, að, to fulfil, Fms. xi. 219, 686 C. 2; fullna orðtak, to finish a sentence, Edda 130: reflex. in the law phrase, e-m fullnask vitni, one can produce full (lawful) witnesses, N. G. L. i. 21, Js. 119, Gþl. 264, 298, 301, passim in the Norse law.
fullnaðr, m., gen. ar, fulfilment, Stj. 523, Fms. ii. 150: the law phrase, halda til fullnaðar, to stand on one's full right, Grág. i. 109; hafa fullnað ór máli, to carry out one's full claim, in a suit, Finnb. 284; með fullnaði, completely, H. E. ii. 75. COMPDS: fullnaðar-borgan, f. full atonement, Pass. fullnaðar-vitni, n. a full (decisive) witness, Vm. 131.
FULLR, adj., compar. and superl. sometimes in old writers fullari, fullastr, in mod. fyllri, fyllztr, fullast, Fms. i. 162; fullara, Sighvat: [Ulf. fulls: A. S. and Engl. full; Germ. voll; Swed. full; Dan. fuld; cp. Lat. pl&e-long;nus, Gr. GREEK]: I. of bags or vessels, full, either with gen., fullr e-s, or with a prep., af e-u; fullr af silfri, full of silver, Eg. 310; fullr af fiskum, full of fishes, Landn. 51 (with v.l. fullr með fiskum less correct); fullr mjaðar, Ls. 53. 2. metaph., eitri f., fraught with poison, Bær. 15; full of poison, Fms. ii. 139; fullr lausungar, fullr öfundar, full of looseness, full of envy, Hom. 151: fullr upp úlbúðar, full of savageness, Eg. 114; hafa fullara hlut, to have the better of, Ísl. ii. 386; fullr fjandskapr, Fms. ii. 256; full skynsemd, i. 138; fullasta gipt, Greg. 37. II. full, complete, entire; fullt tungl, full moon, Rb. passim. 2. fullt goðorð, a full priesthood, that is to say, complete, lawful, Grág. Þ. Þ. passim; fullir baugar, fullr höfuðbaugr, full payment, Grág. ii. 181, 182; aura fulla, full (good) money, i. 84; með fé fullu, ii. 69. 3. the phrase, halda til fulls við e-n, to stand on one's full right against one (as a rival), Ó. H. 111; halda fullara, to engage in a sharper contest, Sighvat, metaphor from a lawsuit. III. law phrases, fullr dómr, a full court, Grág. Þ. Þ., Nj. passim; til fullra laga, to the full extent of law, Hrafn. 18; fulln ok föstu lýritti, with full protest, Nj. 87; í fullu umboði e-s, Dipl. v. 28: lawful, þar er maðr tekr sókn eða vörn fyrir annan, ok verðr þó fullt (lawful), þótt ..., Grág. i. 141 (cp. Engl. lawful); sverja mun ek þat, ef yðr þykkir þá fullara, more lawful (valid), Ísl. ii. 98; ef yðr þykir hitt fullara, þá vil ek bera járn, Fb. ii. 244; þat er jafnfullt, equally lawful, N. G. L. i. 34. IV. adv., at fullu, fully, Edda 20, Fms. i. 53; til fulls, fully, thoroughly: in law, eiga setur ... til fulls, to sit duly (in parliament), Grág. i. 7; cp. fylla lög, to make laws.
fullting, n. (mod. fulltingi, and so in paper MSS.: it occurs also as masc., gen. fulltingjar, Ísl. ii. 74; þinn fullting (acc.), Fb. ii. 327); [A. S. fultum] :-- help, assistance, Eg. 7, 331, 485, Greg. 40, K. Á. 122; falla í f. með e-m, to side with one, Grág. i. 1, ii. 343, Gísl. 43, (Ed. nokkurn fullting, masc.), passim. COMPDS: fulltings-maðr, m. a helper, Bret. 78, Sks. 611, Sd. 170, Rd. 254, Bs. i. 683, passim. fulltings-steinn, m. 'help-stone,' translation of 'Ebenezer,' Stj. 1 Sam. iv. 1.
fulltingja, d, [A. S. fultum], to lend help, assist, with dat.; Guð mun f. þér, Fms. v. 193, viii. 26; fulltingja enum sára manni, Grág. ii. 27; fulltingja rétt biskups-stólsins, Fb. iii: to back a thing, Ó. H. 43, 75.
fulltingjandi, part.; fulltingjari, a, m. a supporter, Greg. 24, Stj. 33.
fullu-liga, adv. fully, Barl. 3, 198; fullu-ligr, adj. full, Stj. 84.
FUM, n. [from Lat. fumare, through Engl. fume = hurry] :-- confused hurry, (mod.)
fuma, að, to hurry confusedly.
fundera, að, (Lat. word), to found, 655 xxxii. 21, (rare.)
funding, f. (fundning, Bs. i. 255, Karl. 548), finding, Fms. vi. 271.
FUNDR, m. (fyndr, N. G. L. i. 46, 58), gen. fundar, pl. fundir. [cp. Engl. find; Germ., Swed., and Dan. fund, from finna, q.v.] :-- finding, discovery; fundr fjárins, Fms. vi. 271, v.l.; fundr Íslands, the discovery of Iceland, Landn. 2. a thing found, N. G. L. i. 63, l.c.: fundar-laun, n. pl. reward for finding a thing. II. a meeting, Edda 108; koma, fara á fund e-s, or til fundar við e-n, to go to visit one, Eg. 39, Nj. 4, Grág. i. 374, Fms. vii. 244, passim; mann-f., a congregation; héraðs-f., a county meeting; biskupa-f., a council, 625. 54; félags-f., the meeting of a society, and of any meeting. 2. a conflict, fight, battle, Nj. 86, Eg. 572, Fms. iii. 9, Fs. 17: in names of battles, Brúar-f., the fight at the Bridge, Ann. 1242; Flóa-f., Þverár-f., the fight in F. and Th., Sturl. iii. 76.
fund-víss, adj. quick to find, Mar.
fun-heitr, adj. warm, of blood heat, e.g. mér er funheitt á höndum, but never of a feverish heat.
FUNI, a, m. [Ulf. renders GREEK by fon; Germ. funke is perhaps of the same root; otherwise this word is lost in all Teut. languages] :-- a flame; kyuda funa, Hkv. 2. 37, Gm. 1, 42; funi kveykisk af funa, a saying, Hm. 56: metaph. lust, Fms. ii. 369. II. metaph. a hot-tempered man; hann er mesti funi = einsog funi, (mod.)
fun-ristir, m. flame-shaker, a name of Thor, Þd.
fun-rögnir, m., poët., fens f., a lord of the fire of fens, a prince, (gold is the fire of water), Kormak.
FURA, u, f. [Engl. fir; Germ. föhre; mod. Norse furu; Dan. för]: -- fir, Lat. pinus, Edda (Gl.); fura vex, wide as the fir grows, Grág. ii. 170, Vkv. 9; ships were built of fir-timber, hence the allit. phrase, á fljótandi furu, on a floating fir, on hoard ship, Grág. i. 46: in poetry freq. = a ship, like Lat. abies, Lex. Poët. COMPDS: furu-kvistr, m. a fir bough, Fas. iii. 34. furu-stöng, f. a fir staff, Str. 10.
furask, að, [cp. A. S. fur or furh; Engl. furrow; Dan. fure], to be furrowed, Edda Ht. 4.
FURÐA, u, f. a spectre, ominous appearance; víst man þetta f. þín vera, Ísl. ii. 351, Eb. 262; góðs furða (góð f.), a good omen, Fs. 172, Fms. viii. 91; ílls f., a bad omen, Sturl. iii. 59, Ísl. ii. 10. 2. metaph. a strange, wonderful thing; nú er furða mikil um Egil, Eg. 345; ekki er þetta f. nein, ... at þat væri nein f., 'tis nothing strange, Ísl. ii. 337; þótti öllum mönnum er sá, mikil furða, Fms. vi. 183; orrosta svá hörð at f. var at, x. 359; mesta f., Sks. 207, Fas. i. 260, Ó. H. 115, Gísl. 71: in COMPDS furðu-, wonderfully, very; furðu-djarfr, adj. very insolent, Fms. i. 3; furðu-góðr, adj. very good, Ó. H. 115; furðu-hár, adj. exceeding high; furðu-heimskr, adj. very foolish, Eg. 218; furðu-sterkr, adj. very stark or strong, Edda; furðu-vel, adv. wonderfully well, Nj. 230: freq. in mod. usage in this sense, but obsolete in the former sense. A local name, Furðu-strandir, f. pl. Wonder-shore, the ancient name of Labrador. A. A. furðu-verk, n. pl. wonderful works, miracles.
furða, að, to forebode, with dat.; íllu mun f., ef ..., it will bode ill if ..., Fms. ii. 194: mod. impers., e-n furðar á e-u, one wonders at a thing, Safn i. 55; furðar mig á fréttum þeim, a ditty.
furðan-ligr, adj. (-liga, adv.), wonderful, remarkable, Rb. 360.
furðu-ligr, adj. (-liga, adv.), id.
fussa, að, to say fie to a thing, with dat.
FUSSUM, interj. fie, Fas. ii. 425: with dat., Grett. 176 new Ed.
fustan, n. (for. word), fustian, Vm., B. K. passim, Fms. viii. 95, Eg. 602.
FÚI, a, m. rottenness, freq.: medic. putrefaction; hold-f., mortification.
fúinn, part. adj. of a lost strong verb analogous to búinn, hence feyja (q.v.), rotten, esp. of a tree, also of clothes, but without the notion of stinking, Jón. 19; graut-fúinn, mauk-f., fót-f., ú-fúinn, al-fúinn.
fúki, a, m. [from Lat. fucus], rotten sea-weed or the like, cp. fúka-te, n. stale or bad tea, Eggert.
FÚLGA, u, f. [formed from the part. of fela, q.v.], the fee paid for alimentation, esp. of a minor, or one given into another's charge, = mod. meðgjöf, Jb. 168, Grág. passim: so in the phrases, inna, meta ... fúlgu: of hay, fodder, Fb. i. 521; hence in mod. usage, hey-f., a little hay-rick. COMPDS: fúlgu-fall, n. failing to pay the f., Sd. 144. fúlgu-fé, n. sheep or cattle put out to fodder, Jb. 222, Grág. ch. 224. fúlgu-fénaðr, m. id., Grág. i. 431. fúlgu-kona, u, f. a woman-boarder, D. I. i. 303. fúlgu-maðr, m. a boarder, Grág. ii. 43. fúlgu-máli, a, m. terms or contract for a f., Gþl. 501, Grág. ii. 161. fúlgu-naut, n. a bullock put out to keep, Gþl. 503.
FÚLL, adj. [Ulf. fûls, John xi. 39; A. S., Dan., and Swed. ful; Germ. faul; Engl. foul] :-- foul, stinking; fúlt ok kalt, Grett. 158, Fms. vi. 164, Gísl. 39, Fs. 141; and-fúll, of foul breath. II. metaph. foul, mean, Stj. 77, 78 :-- as a law term in an ordeal, foul, verða fúll af járni, to befoul (opp. to skírr, pure), N. G. L. i. 342, 351.
fúl-leitr, adj. of foul appearance, Fas. ii. 149.
fúl-lifnaðr, m. and fúl-lífi, n. lewdness, lechery, Stj. 58, 116, passim.
fúl-liga, adv. meanly, Fas. iii. 664.
fúl-mannligr, adj. (-liga, adv.), mean, paltry, Fas. iii. 502.
fúl-mennska, u, f. paltriness, baseness, Nj. 185.
fúlna, að, to become stinking, 655 iv. 2.
fúls-liga, adv. (-ligr, adj.), basely, Stj. 186, Barl. 134.
fúl-yrði, n. foul language, Barl. 118, N. G. L. ii. 418.
fúna, að, to rot, decay, 623. 61, K. Á. 28, Fms. xi. 12, 280, Edda (pref.): in a pun, Nj. 263.
FÚRR, m. (not furr, but with the vowel long, cp. fúrs, skúrum, Vellekla), [A. S. f&y-circ;re; Engl. fire; O. H. G. fiûr; Germ. feuer; Gr. GREEK] :-- fire, only in poetry and poët. compds, never in prose, Lex. Poët.; vide eldr, p. 125.
fús-liga, adv. willingly, Eg. 96.
FÚSS, adj. [O. H. G. funs; A. S. contr. fûs; lost in most Teut. languages except Icel. and in provincial Norse; in Icel. it is a very com-
mon word] :-- willing, wishing for; in the sayings, fús er hönd á venju and þangað er klárinn fúsastr sem hann er kvaldastr: with gen. of the thing, fúss e-s, or fúss á e-t, or til e-s; or with infin., þess fús sem Guð er fúss, Skálda 169, Eg. 521; jarl var þess fúsari, the earl was minded for that, was not unwilling, Orkn. 396; þess var ek fúsastr at drepa þá alla, Fms. vi. 213; svá sem hann hafði áðr verit fúsastr til, iii. 49; görði hann fúsan at fara til Finnlands, Hkr. i. 19; Þorgils kveðsk fúsari at ríða fyrir innan, Korm. 68: absol., fúss (willingly) vil ek mína hamingju til leggja, Fms. v. 236; kveðsk hann munu eigi svá miklu fúsari undan at ríða en þeir, Ísl. ii. 361: sagði eigi þá menn er hann væri fúsari við at kaupa en þá, Nj. 40; fúst ok falt, N. G. L. i. 237; ú-fúss, unwilling: in poët. compds, víg-fúss, böð-f., her-f., warlike, martial; sig-fúss, victorious; böl-f., baleful, malignant; hel-f., murderous.
FYGLA, d, [fugl], to catch fowl, Grág. ch. 240, Js. 107.
fygling, f. fowling, Thom. 20, Vm. 148. fyglingar-maðr, m. a fowler, Am. 33.
FYL, n. a foal or filly (cp. fylja), Grág. ii. 89, 326, Edda 27: in a pun, Fms. x. 220, Gísl.; fyljum, dat. pl. the foal of an ass, Stj. 183.
fyldingr, m. a kind of fish, Edda (Gl.); also spelt fylvingr.
fyldinn, adj. [fold], soft, of greensward, fleece, or the like.
fylgð, f. a following, backing up, help, guidance; Gamli bauð honum menn til fylgðar, Grett. 109; fékk hann þeim mann til fylgðar, þann er vel kunni vegu alla, Fms. i. 72; í samsæti eðr fylgð, Sks. 370 B: fylgðar-lauss, adj. without help, alone, Fms. ii. 280; fylgðar-maðr, m. a follower, attendant, guide, Nj. 142, Ld. 48, Sturl. ii. 249 C. 2. party, followers; þeir feðgar völdu menn mjök at afli til fylgðar við sik, Eg. 84; vera í fylgð með e-m, Nj. 62: veita e-m styrk ok fylgð, Fms. i. 20; eigi verri til fylgðar en röskr maðr, Nj. 106; fór þat lið heim er honum þótti minni fylgð (less support, use) í, Fms. iv. 350; fylgð ok þjónusta, Eg. 474: of the body-guard of kings or princes, like the comitatus of Tacitus, vide esp. N. G. L. ii. Hirðskrá ch. 32; fylgð forn ok ný, the old and new body-guard, id.; halda f., to wait upon the king, Fms. viii. 166: fylgðar-hald, n. attendance upon the king, N. G. L. l.c.; fylgðar-horn, n. a horn to call the king's men together, N. G. L. ii; fylgðar-menn, m. pl. men attending upon the king, id. passim.
fylgi, n. = fylgð, help, support; vinátta ok fylgi, Ísl. ii. 125; varð Þorsteinn frægr af þessu f., Grett. 109 A; auka sér f., to win followers, Bs. i. 721; beiðslur eða f. partizanship, 869; heldr vilda ek hans f. hafa en tíu annarra, Nj. 183: mod. with the notion of energy, zeal, in backing a case. COMPDS: fylgi-kona, u, f. (fylgi-mær, Str. 6), a concubine, e.g. the mistresses of the clergy before the Reformation were called so, Sturl. i. 56, ii. 169, iii. 139. fylgi-lag, n. concubinage, Bárð. 167. fylgi-samr and fylgju-samr, adj. a faithful follower, Fms. i. 104, v. 316, vi. 211, Ld. 190, Eg. 167, 199, Lv. 26.
fylginn, adj. adherent, attached to, Fms. vi. 240, Sturl.
fylgja, n, f. = fylgð, Grág. i. 343; bjóða e-m fylgju sína, ii. 56, v.l., Ísl. ii. 340; í förum ok fylgju með e-m, Stj. 135, 222; koma í fylgju með e-m, Rb. 356. II. metaph. a fetch, a female guardian spirit of the heathen age, whose appearance foreboded one's death, cp. Hkv. Hjörv. (the prose); þú munt vera feigr maðr ok muntú séð hafa fylgju þína, Nj. 62, Hallfr. S. ch. 11: also whole families had a fylgja (kyn-f., ættar-f.), get ek at þetta hafi engar konur verit aðrar en fylgjur yðrar frænda, Fms. ii. 195; eigi fara litlar fylgjur fyrir þér, x. 262, Vd. ch. 36; nú sækja at fylgjur Úsvífs, Nj. 20; manna-fylgjur, Bjarn. 48, Lv. 69; fuglar þeir munu vera manna-fylgjur, Ísl. ii. 196; marr (a horse) er manns fylgja, Fs. 68; liggja fylgjur þínar til Íslands, thy guardian angels, good angels, point to Iceland, i.e. thou wilt go thither, Orkn. 14; þínar fylgjur mega eigi standask hans fylgjur, Gullþ. 11, Lv. 104; hafa þeir bræðr rammar fylgjur, Fs. 50 :-- in mod. lore (as also sometimes in the Sagas, e.g. Nj. l.c.) fylgja means a 'fetch,' an appearance in the shape of an animal, a crescent, or the like going before a person, only a 'fey' man's fylgja follows after him. 2. = Lat. secundinae, a baby's caul, cp. Germ. glückshaube; barns-f., Bs. ii. 168, freq. in mod. usage, cp. Ísl. Þjóðs. i. 354. III. in pl. a law phrase, kvenna-fylgjur, abduction or elopement, Grág. i. 342 (cp. fylgja l. 4. below). COMPDS: fylgju-engill, m. a guardian angel, Nj. 157. fylgju-kona, u, f. ( = fylgja II. above), a female guardian, Fs. 114.
FYLGJA, ð or d, [A. S. folgjan; Engl. follow; Germ. folgen; Swed. följa; Dan. fölge] :-- to follow, and metaph. to back, help, side with, with dat., Dropl. 26; landvættir allar fylgðu Hafr-Birni til þings, Landn. 271, Grág. i. 46; ek man fylgja Búa bróður mínum, Fms. xi. 111; ok er úfallit at f. Þjórólfi um þetta mál, Boll. 342; fylgja málum e-s, Fms. i. 86; fylgja e-m at, to side with, take one's part. xi. 111; man Björn þeim at f., Bjarn. 7 :-- also of things, láta sverðit hendi f., let it follow the hand, remain in it, Eg. 505. 2. to lead, guide one; yðr var fylgt í kornhlöðu eina, Eg. 49; fylgja e-m á brott, Ld. 44; vilda ek at þú fylgdir mér til frænda minna, Nj. 45. 3. to pursue a flying host, Fms. i. 45, ix. 409. 4. a law term, fylgja konu, to elope with a woman, Grág. i. 342, 343; an offence liable to the lesser outlawry, even in the case of accomplices. 5. to be about one; konungr lét sveininn f. móður sinni, meðan hann var allungr, Fms. i. 14: tungl fylgir sólmerkjum, Rb. 108; meðan svörðr ok hold fylgði, Eg. 770 :-- to follow one as one's mistress, Fms. xi. 160, Sturl. i. 97; cp. Fms. x. 322, Sturl. i. 94, Orkn. II. metaph. to follow, observe, Róm. 87; fylgja e-s ráðum, Bs. i. 720; fylgja hirðsiðum, Fms. vi. 240. 2. to follow as an encumbrance; Margrét fylgi Loptstaða-eign, D. N. i. 82; so in the saying, vandi fylgir vegsemd hverri :-- to follow as a quality or the like; þat segi þér at mér fylgi engi hugr, ... you say that there is no courage in me, Fms. vii. 297; svá mikill kraptr fylgði þessum mönnum, Edda (pref.); þar fylgði sætr ilmr, Bs. i. 454; upphaf allra frásagna þeirra er (dat.) sannindi f., true records, Fms. xi. 412; hvat fylgir engli þeim, what is the quality of this angel? Nj. 157. 3. to belong to; himin ok jörð ok alla hluti sem þeim f., Edda (pref.); nú fylgir skógr landi, a forest belongs to the land, Grág. i. 200; segl ok reiða er fylgðu skipinu, Hkr. i. 277; aðrar eignir þær er þar f., Ld. 96; sök þá er tylptar-kviðr á at fylgja, a case that falls under the verdict of twelve, Grág. i. 41. 4. causal, to let a thing follow, to add; þat lét hann f., at ..., he added, that ..., Fms. vii. 227; þar lét hann ok f. grávöru mikla, Eg. 69; hann lét þat f. boði, Fb. ii. 187; þat fylgði ok þeirri sögn, 184. 5. fylgja (sér) at e-u, to work hard, push on with one's work (cp. fylgi, at-fylgi), Bs. i. 793; fylgja e-u at, to pursue, press on with a thing, Ó. H. 41. 6. with acc., but only as a Latinism in translation, H. E. i. 514. III. reflex. to follow one another, metaph. to side with one another, hang together; hann bað sína menn fylgjask vel, he bade them hold well together, Eg. 288; þeir fylgðusk at hverju máli, Nj. 72: in a pass. sense rare and unclass., Sks. 347. IV. part. fylgendr, pl. followers, Bs. i. 705, Barl. 53.
fylgjari, a, m. a follower, Sks. 524, Þórð. 72, Barl. 171.
FYLGSNI, n. pl., often spelt fylksni, fylskni, or fylsni, Gísl. 60, 67; [Goth. fulhsni = GREEK; from fólginn or fulginn the part. of fela] :-- a hiding-place, lurking-place, cavern, Grág. i. 436, Nj. 133, 267, Fms. i. 210, iv. 170, Blas. 42, Niðrst. 6; ór fylgsnum ok ór hellum, id.; helvítis-fylgsni, Sks. 605 B; var hann í fylgsnum allt haustið, Hkr. iii. 323; liggja í fylgsnum, Fms. vii. 275; leiðir allar ok f. á skóginum, i. 71, Stor. 1. fylgsnis-lauss, adj. without a hiding-place, Ísl. ii. 411.
fyl-hross, n. a mare with a foal, Jb. 348.
fylja, u, f. a filly (cp. fyl), in the pun, ek vil fá þér þar fylju er þú fær mér fola, I will give thee a filly for a foal, from a box on the ear being called 'cheek-horse' (kinn-hestr), Gísl. 27, 111.
FYLKI, n. [from folk], a county or shire; in Norway the land was divided into fylki, each of them ruled by a fylkir; átta fylkja þing, Fms. v. 4, Hkr. i. 62, passim; esp. with regard to the levy, as from each fylki twelve ships of war were to be levied; þat er fylki kallat er göra má at tólf skip, Fms. x. 306; þat kalla Norðmenn fylki sem eru tólf skip skipað með vápnum ok mönnum, ok á einu skipi nær sextigi manna eðr sjautigi, Ó. T. 35. COMPDS: fylkis-kirkja, u, f. the principal church in a county, the 'shire-kirk.' fylkis-konungr, m. the king or chief of a shire, Fms. iv. 140, x. 272, passim. fylkis-maðr, m. an inhabitant of a shire, N. G. L. i. 343, Boldt 169. fylkis-prestr, m. a priest of a shire-kirk, B. K. 119, N. G. L. i. 135. fylkis-þing, n. a county meeting, shire-mote, D. N. II. poët. a host in battle, Edda 108.
fylking, f. battle array, the ranks, Hkr. ii. 371, Eg. 268, 286, Nj. 274, Fms. i. 45, vi. passim; the Lat. legio is rendered by fylking, Róm. 260, 298. COMPDS: fylkingar-armr, m. the wing of an army, Nj. 274, Hkr. i. 236, Fms. vii. 277, Orkn. 474. fylkingar-broddr, m. the vanguard of a host, Fb. ii. 351. fylkinga-skipan, f. battle array.
fylkir, m., poët. a king, Lex. Poët.
fylkja, t, to draw up (a milit. term), absol. or with dat., Eg. 284, Fms. i. 19, viii. 407, passim.
FYLLA, t, [fullr], to fill, pour full, Sks. 416, Stj. 319. β. impers., esp. as a naut. term, skip (acc.) fyllir, the ship makes water, i.e. fills with water, Eg. 386; fylldi þegar flotað var, Fms. ix. 447; þá fylldi gröfina vatns, the hole was filled with water, Greg. 62; mik fyllir harms, I am filled with grief, Karl. 321. II. metaph., Hom. 108 :-- to fill, complete, make up, Hkr. iii. 98, Anecd. 92, Sturl. iii. 244, Fms. vi. 90, Fbr. 217, Grág. ii. 301. 2. to fulfil, 625. 92, Anecd. 50, Blas. 50, Hom. 51, Fms. x. 230, Rb. 80. 3. a parliamentary phrase, fylla lög ok lof, to make laws, Grág. i. 7; cp. the Engl. lawful. 4. the phrase, fylla flokk e-s, to fill one's host, side with one, Þórð., Hkr. i. (in a verse). III. reflex. to be filled, to grow full, with gen.; fyllask áhyggju ok hræðslu (reiði), to be filled with cares and fears (anger), Blas. 46, Fms. i. 216; fylldisk hann upp fjándskapar, viii. 391. 2. to be fulfilled, Hom. 51, 105, Blas. 42. IV. part. fyllendr, pl. fulfillers, Hom. 133.
fylli, f., older and better form fyllr, fulness, 655 xxvii. 18, Edda 52. 2. of food, one's fill; vilit þér gefa mér fylli mína (my fill) af oxanum, Edda 45, 48, Karl. 321; fyllr matar eðr drykkjar, 54. 3. medic. hydatides.
fylli-liga, adv. fully, Fms. xi. 231, Stj. 29.
fylling, f. filling, fulness, 655 xxvii. 19, Stj. 292: of the moon, 686 C. 2. II. metaph. fulness: fylling tímans, fulness of time, N. T. passim: fulfilment, fylling Guðs boðorða, Stj. passim; fylling laga, Hom. 135; fylling várra bæna, 625. 175.
fyl-merr, f. = fylhross, Grág. i. 504.
fylvingar, f. pl. nuts, Edda (Gl.), Gísl. 109 (in a verse), Þd. 14.
fyndinn, adj. [finna], funny, facetious: fyndni, f. facetiousness, wit.
fyrðar, m. pl. [A.S. fyrð = troops], poët, men, warriors, Lex. Poët.
FYRIR, prep., in the Editions spelt differently; in MSS. this word is usually abbreviated either F UNCERTAIN (i. e. firir), or F, UNCERTAIN fur, UNCERTAIN fvr UNCERTAIN (i. e. fyrir); in some MSS. it is idiomatically spelt with i, fir, UNCERTAIN e. g. Arna-Magn. 382 (Bs. i. 263 sqq.); and even in the old Miracle-book Arna-Magn. 645 (Bs. i. 333 sqq.), just as ifir is written for yfir (over); in a few MSS. it is written as a monosyllable fyr, e. g. D. I. i. 475, Mork. passim; in Kb. (Sæm.-Edda) occurs fyr telia, Vsp. I; fyr norðan, 36; fyr dyrum, Gm. 22; fyr vestan ver, Hkv. 2. 8; in other places as a dissyll. fyrir, e. g. Hm. 56, Gm. 54, Skm. 34, Ls. 15, Am. 64, Hkv. 2. 2, 19 (quoted from Bugge's edition, see his preface, p. xvi); fyr and fyrir stand to one another in the same relation as ept to eptir, und to undir, of (super) to yfir: this monosyllabic form is obsolete, save in the compds, where 'for-' is more common than 'fyrir-;' in some cases both forms are used, e. g. for-dæming and fyrir-dæming; in others only one, but without any fixed rule: again, the forms fyri, fyre, or fire, which are often used in Edd., are just as wrong, as if one were to say epti, undi, yfi; yet this spelling is found now and then in MSS., as, fyre, Ó. H. (facsimile); fire, Grág. Sb. ii. 288 (also facsimile): the particles í and á are sometimes added, í fur, Fms. iv. 137; í fyrir, passim; á fur, Haustl. 1. [Ulf. faur and faura; A. S. fore and for; Engl. for and fore-; Germ. für and vor; Dan. for; Swed. för; Gr. GREEK; Lat. pro, prae.]
WITH DAT., chiefly without the notion of movement.
A. LOCAL: I. before, in front of; fyrir dyrum, before the doors, at the doors, Nj. 14, Vsp. 53, Hm. 69, Edda 130; niðr f. smiðju-dyrum, Eg. 142 :--ahead, úti fyrir búðinni, Nj. 181; kómusk sauðirnir upp á fjallit f. þeim, ahead of them, 27; vóru fyrir honum borin merkin, the banner was borne before him, 274; göra orð fyrir sér, to send word before one, Fms. vii. 207, Hkr. iii. 335 (Ó. H. 201, l. c., frá sér) :--also denoting direction, niðri í eldinum f. sér, beneath in the fire before them, Nj. 204; þeir sá f. sér bæ mikinn, they saw before them a great building, i. e. they came to a great house, Eg. 546; öðrum f. sér (in front) en öðrum á bak sér, Grág. i. 5. 2. before one, before one's face, in one's presence; úhelgaða ek Otkel f. búum, before the neighbours, Nj. 87; lýsi ek f. búum fimm, 218; lýsa e-u (to proclaim) f. e-m, Ld. 8; hann hermdi boð öll f. Gizuri, Nj. 78; hón nefndisk f. þeim Gunnhildr, told them that her name was G., Fms. i. 8; kæra e-t f. e-m, Ó. H. 60; slíkar fortölur hafði hann f. þeim, Nj. 200; the saying, því læra börnin málið að það er f. þeim haft, bairns learn to speak because it is done before them, i. e. because they hear it; hafa gott (íllt) f. e-m, to give a good (bad) example, e. g. in the presence of children; lifa vel f. Guði, to live well before God, 623. 29; stór ábyrgðar-hluti f. Guði, Nj. 199; sem þeir sjá réttast f. Guði, Grág. i. (pref.); fyrir öllum þeim, Hom. 89; á laun f. öðrum mönnum, hidden from other men, unknown to them, Grág. i. 337, Jb. 378; nú skaltú vera vin minn mikill f. húsfreyju minni, i. e. when you talk to my wife, Nj. 265; fyrir Drottni, before the Lord, Merl. 2. 78. 3. denoting reception of guests, visitors; hann lét ryðja f. þeim búðina, he had the room cleared for them, for their reception, Nj. 228; Valhöll ryðja fyr vegnu fólki, i. e. to clear Valhalla for slain folk, Em. I; ryðja vígvöll f. vegundum, Nj. 212; ljúka upp f. e-m, to open the door for one, Fms. xi. 323, Stj. 5; rýma pallinn f. þeim, Eg. 304; hann lét göra eld f. þeim, he had a fire made for them, 204; þeir görðu eld. f. sér, Fms. xi. 63; ... veizlur þar sem fyrir honum var búit, banquets that were ready for him, Eg. 45. II. before one, in one's way; þar er díki varð f. þeim, Eg. 530; á (fjörðr) varð f. þeim, a river, fjord, was before them, i. e. they came to it, 133, 161; at verða eigi f. liði yðru, 51; maðr sá varð f. Vindum, that man was overtaken by the V., Hkr. iii. 363; þeirra manna er f. honum urðu, Eg. 92. 2. sitja f. e-m, to lie in wait for one, Ld. 218, Nj. 107; lá f. henni í skóginum, Edda (pref.); sitja f. rekum, to sit watching for wrecks, Eg. 136 (fyrir-sát). 3. ellipt., menn urðu at gæta sín er f. urðu, Nj. 100; Egill var þar f. í runninum, E. was before (them), lay in ambush, Eg. 378; hafði sá bana er f. varð, who was before (the arrow), i. e. he was hit, Nj. 8. 4. verða f. e-u, to be hit, taken, suffer from a thing; ef hann verðr f. drepi, if he be struck, Grág. ii. 19; verða f. áverka, to be wounded, suffer injury, Ld. 140; verða f. reiði konungs, to fall into disgrace with the king, Eg. 226; verða f. ósköpum, to become the victim of a spell, spell-bound, Fas. i. 130; sitja f. hvers manns ámæli, to be the object of all men's blame, Nj. 71; vera eigi f. sönnu hafðr, to be unjustly charged with a thing, to be innocent. III. a naut. term, before, off; liggja f. bryggjum, to lie off the pier, Ld. 166; skip fljóta f. strengjum, Sks. 116; þeir lágu f. bænum, they lay off the town, Bs. i. 18; liggja úti f. Jótlands-síðu, off Jutland, Eg. 261; hann druknaði f. Jaðri, off the J., Fms. i. II; þeir kómu at honum f. Sjólandi, off Zealand, x. 394; hafa úti leiðangr f. landi, Hkr. i. 301; f. Humru-minni, off the Humber, Orkn. 338, cp. Km. 3, 8, 9, 13, 19, 21; fyrir Nesjum, off the Ness, Vellekla; fyrir Tungum, Sighvat; fyrir Spáni, off Spain, Orkn. 356. IV. before, at the head of, denoting leadership; smalamaðr f. búi föður síns, Ver. 26 (of king David); vera f. liði, to be over the troops, Eg. 292, Nj. 7; vera f. máli, to lead the case, Band. 8; vera forstjóri f. búi, to be steward over the household, Eg. 52; ráða f. landi, ríki, UNCERTAIN etc., to rule, govern, Ó H. 33, Nj. 5; hverr f. eldinum réði, who was the ringleader of the fire, Eg. 239; ráða f. e-u, to rule, manage a thing, passim: the phrase, sitja f. svörum, to respond on one's behalf, Ölk. 36, Band. 12; hafa svör f. e-m, to be the chief spokesman, Fms. x. 101, Dipl. v. 26. V. special usages; friða f. e-m, to make peace for one, Fms. vii. 16, Bs. i. 65; bæta f. e-m, to make things good for one, Hom. 109; túlka, vera túlkr, flytja (etc.) f. e-m, to plead for one, Fms. iii. 33, Nj. 128,--also spilla f. e-m, to disparage one, Eg. 255; haga, ætla f. e-u, to manage, arrange for one, Ld. 208, Sturl. i. 14, Boll. 356; rífka UNCERTAIN ráð f. e-m, to better one's condition, Nj. 21; ráða heiman-fylgju ok tilgjöf f. frændkonu sinni, Js. 58; standa f. manni, to stand before, shield a man, stand between him and his enemy, Eg. 357, Grág. ii. 13; vera skjöldr f. e-m, 655 xxxii. 4; hafa kostnað f. e-u, to have the expences for a thing, Ld. 14; vinna f. e-m, to support one by one's work, Sks. 251; starfa f. fé sínu, UNCERTAIN to manage one's money, Ld. 166; hyggja f. e-u, to take heed for a thing, Nj. 109; hyggja f. sér, Fs. 5; hafa forsjá f. e-m, to provide for one, Ld. 186; sjá f. e-u, to see after, Eg. 118, Landn, 152; sjá þú nokkut ráð f. mér, Nj. 20: ironic. UNCERTAIN to put at rest, Háv. 40: ellipt., sjá vel f., to provide well for, Nj. 102.
B. TEMP. ago; fyrir þrem nóttum, three nights ago; fyrir stundu, a while ago, Nj. 80; fyrir litlu, a little while ago, Fms. i. 76, Ld. 134; fyrir skömmu, a sbort while ago; fyrir löngu, a long while ago, Nj. 260, Fms. i. 50; fyrir öndverðu, from the beginning, Grág. i. 80, ii. 323, 394, Finnb. 342; fyrir þeim, before they were born, Fms. i. 57. 2. the phrase, vera f. e-u, to forebode; vera f. stórfundum, Nj. 107, 277; þat hygg ek vera munu f. siða-skipti, Fms. xi. 12; þessi draumr mun vera f. kvámu nökkurs manns, vii. 163; dreyma draum f. e-u, 8; fyrir tiðendum, ii. 65 :--spá f. e-m, to 'spae' before, prophecy to one, Nj. 171.
C. METAPH.: I. before, above; þóttu þeir þar f. öllum ungum mönnum, Dropl. 7; þykkisk hann mjök f. öðrum mönnum, Ld. 38; ver f. hirðmönnum, be first among my herdsmen, Eg. 65; Hálfdan svarti var f. þeim bræðrum, H. was the foremost of the brothers, Fms. i. 4; þorgrímr var f. sonum Önundar, Grett. 87; var Haraldr mest f. þeim at virðingu, Fms. i. 47. II. denoting help, assistance; haun skal rétta vættið f. þeim, Grág. i. 45 (vide above A. IV and V). 2. the following seem to be Latinisms, láta lífit f. heilagri Kristni, to give up one's life for holy Christianity, = Lat. pro, Fms. vii. 172; ganga undir píslir fyrir Guðs nafni, Blas. 38; gjalda önd mína f. önd þinni, Johann. 17; gefa gjöf f. sál sinni (pro animâ suâ), H. E. i. 466; fyrir mér ok minni sál, Dipl. iv. 8; færa Guði fórnir f. e-m, 656 A; heita f. e-m, biðja f. e-m, to make a vow, pray for one (orare pro), Fms. iii. 48, Bs. i. 70; biðja f. mönnum, to intercede for, 19, Fms. xi. 287: even with a double construction, biðja f. stað sinn (acc., which is vernacular) ok heilagri kirkju (dat., which is a Latinism), x. 127. III. denoting disadvantage, harm, suffering; þú lætr Egil vefja öll mál fyrir þér, thou lettest Egil thwart all thy affairs, Eg. 249; únýtir hann þá málit fyrir sér, then he ruins his own case, Grág. i. 36, Dropl. 14, 16; Man&dash-uncertain;verjar rufu safnaðinn f. Þorkatli, the Manxmen broke up the assembly, i. e. forsook Thorkel, Fms. ix. 422; kom upp grátr f. henni, she burst into tears, 477; taka fé f. öðrum, to take another's money, N. G. L. i. 20; knörr þann er konungr lét taka fyrir Þórólfi, Landn. 56; ef hross verðr tekit f. honum, if a horse of his be taken, Grág. i. 436; hann tók upp fé fyrir öllum, he seized property for them all, Ó. H. 60; e-t ferr ílla f. e-m, a thing turns out ill for one; svá fór f. Ólófu, so it came to pass for O., Vígl. 18; loka dyrr f. e-m, to lock the door in one's face, Edda 21: þeir hafa eigi þessa menn f. yðr drepit, heldr f. yðrar sakir þessi víg vegit, i. e. they have not harmed you, but rather done you a service in slaying those men, Fbr. 33; tók at eyðask f. henni lausa-fé, her money began to fail, Nj. 29; rak á f. þeim storma ok stríðviðri, they were overtaken by gales and bad weather, Vígl. 27; Víglundr rak út knöttinn f. Jökli, V. drove the ball for J., i. e. so that he had to run after it, 24; sá er skar tygil f. Þóri, he who cut Thor's line, Bragi; sverð brast f. mér, my sword broke, Korm. 98 (in a verse); brjóta e-t f. e-m, to break a thing for one, Bs. i. 15 (in a verse); Valgarðr braut krossa fyrir Merði ok öll heilög tákn, Nj. 167; árin brotnaði f. honum, his oar broke; allar kýrnar drápust fyrir honum, all his cows died. 2. denoting difficulty, hindrance; sitja f. sæmd e-s, to sit between oneself and one's honour, i. e. to hinder one's doing well, Sturl. 87; mikit göri þér mér f. þessu máli, you make this case sore for me, Eb. 124; þér er mikit f. máli, thy case stands ill, Fms. v. 325; ekki er Guði f. því, it is easy for God to do, 656 B. 9; varð honum lítið f. því, it was a small matter for him, he did it easily, Grett. III; mér er minna f. því, it is easier for me, Am. 60; þykkja mikit f. e-u, to be much grieved for a thing, do it unwillingly, Nj. 77; Icel. also say, þykja fyrir (ellipt.), to feel hurt, be displeased :--ellipt., er þeim lítið fyrir at villa járnburð þenna, it is a small matter for them to spoil this ordeal, Ó. H. 140; sem sér muni lítið f. at veiða Gunnar, Nj. 113; fast mun f. vera, it will be fast-fixed before (one), hard to move, Ld. 154; Ásgrími þótti þungt f., A. thought that things looked sad (heavy), Nj. 185; hann var lengi f., he was long about it, Fms. x. 205; hann var
lengi f. ok kvað eigi nei við, he was cross and said not downright no, Þorf. Karl. 388. IV. in a causal sense, for, because of, Lat. per, pro; sofa ek né mákat fugls jarmi fyrir, I cannot sleep for the shrill cry of birds, Edda 16 (in a verse); hon undi sér hvergi f. verkjum, she had no rest for pains, Bjarn. 69; fyrir gráti, tárum, = Lat. prae lacrymis; fyrir harmi, for sorrow; f. hlátri, for laughter, as in Engl.; þeir æddust f. einni konu, they went mad for the sake of one woman, Sól. 11; ílla fært f. ísum, scarce passable for ice, Fms. xi. 360; hætt var at sitja útar f. Miðgarðs-ormi, Edda 35; hann var lítt gengr f. sárinu, he could hardly walk for the wound, Fbr. 178; fyrir hræðslu, for fear, Hbl. 26; heptisk vegrinn f. þeim meinvættum sem ..., Fs. 4; gáðu þeir eigi f. veiðum at fá heyjanna, because of fishing they took no care to make hay, Landn. 30; fyrir riki konungs, for the king's power, Eg. 67, 117; fyrir ofríki manna, Grág. i. 68; fyrir hví, for why? Eluc. 4; fyrir hví þeir væri þar, Eg. 375; fyrir því, at ..., for that, because, Edda 35, Fms. i. 22, vii. 330, Ld. 104; en fyrir því nú at, now since, Skálda 171; nú fyrir því at, id., 169: the phrase, fyrir sökum, for the sake of, because of, passim; vide sök. V. by, by the force of; öxlin gékk ór liði fyrir högginu, the shoulder was disjointed by the force of the stroke, Háv. 52. 2. denoting contest; falla f. e-m, to fall before one, i.e. fighting against one, Fms. i. 7, iv. 9, x. 196; verða halloki f. e-m, to be overcome in fighting one, Ld. 146; látask f. e-m, to perish by one, Eb. 34; hafa bana f. e-m, to be slain by one, Nj. 43; þeir kváðu fá fúnað hafa f. honum, 263; mæddisk hann f. þeim, he lost his breath in fighting them, Eg. 192; láta ríki f. e-m, to lose the kingdom before another, i.e. so that the latter gains it, 264; láta lausar eignir mínar f. þér, 505; láta hlut sinn f. e-m, Fs. 47; standask f. e-m, to stand one's ground before one, Edda (pref.); hugðisk hann falla mundu f. sjóninni einni saman, that he would sink before his glance, 28, Hým. 12; halda hlut f. e-m, Ld. 54; halda frið ok frelsi f. várum óvinum, Fms. viii. 219; fara mun ek sem ek hefi áðr ætlað f. þínum draum (thy dream notwithstanding), Ld. 216; þér farit hvárt er þér vilit f. mér, you go wherever you like for me, so far as I am concerted, Fær. 37; halda vöku f. sér, to keep oneself awake, Fms. i. 216. β. with verbs, flýja, hlaupa, renna, stökkva f. e-m, to fly, leap, run before one, i.e. to be pursued, Bs. i. 774, Grág. ii. 359; at hann rynni f. þrælum hans, Ld. 64; fyrir þessum úfriði stökk Þangbrandr til Noregs, 180; skyldi hann ganga ór á f. Hofsmönnum, Landn. 178; ganga f. e-u, to give way before, yield to a thing, Fms. i. 305, x. 292; vægja f. e-m, to yield to one, give way, Eg. 21, 187, Nj. 57, Ld. 234. VI. against; verja land f. e-m, Eg. 32; verja landit f. Dönum ok öðrum víkingum, Fms. i. 23; til landvarnar f. víkingum, Eg. 260; landvarnar-maðr f. Norðmönnum, Fms. vi. 295; gæta brúarinnar f. bergrisum, Edda 17; gæt þín vel f. konungi ok hans mönnum, guard thee well against the king and his men, Eg. 113; góð aðstoð f. tröllum ok dvergum, Bárð. 163; beiða Baldri griða f. allskonar háska, Edda 36; auðskæðr f. höggum, Eg. 770. VII. in the sense of being driven before; fyrir straumi, veðri, vindi, before the stream, wind, weather (forstreymis, forvindis), Grág. ii. 384, Fms. vii. 262; halda f. veðri, to stand before the wind, Róm. 211. 2. rýrt mun verða f. honum smá-mennit, he will have an easy game with the small people, Nj. 94: ellipt., hafði sá bana er f. varð, 8; sprakk f., 16, 91. VIII. fyrir sér, of oneself, esp. of physical power; mikill f. sér, strong, powerful; lítill f. sér, weak, feeble, Nj. 20, Ísl. ii. 368, Eg. 192; þér munuð kalla mik lítinn mann f. mér, Edda 33; minnstr f. sér, smallest, weakest, Eg. 123; gildr maðr f. sér, Ísl. ii. 322, Fms. ii. 145; herðimaðr mikiil f. sér, a hardy man, Nj. 270; hvat ert þú f. þér, what kind of fellow art thou? Clem. 33; vera einn f. sér, to be a strange fellow, Grett. 79 new Ed.; Icel. also say, göra mikið (lítið) f. sér, to make oneself big (little). β. sjóða e-t f. sér, to hesitate, saunter, Nj. 154; mæla f. munni, to talk between one's teeth, to mutter, Orkn. 248, Nj. 249. IX. denoting manner or quality; hvítr f. hærum, white with hoary hairs, Fms. vi. 95, Fas. ii. 540; gráir fyrir járnum, grey with steel, of a host in armour, Mag. 5; hjölt hvít f. silfri, a hilt white with silver = richly silvered, Eb. 226. X. as adverb or ellipt., 1. ahead, in front, = á undan, Lat. prae, opp. to eptir; þá var eigi hins verra eptir ván, er slíkt fór fyrir, as this came first, preceded, Nj. 34; at einhverr mundi fara heim fyrir, that some one would go home first (to spy), Eg. 580; Egill fór f., E. went in before, id.; at vér ríðim þegar f. í nótt, 283. β. first; hann stefndi f. málinu, en hann mælti eptir, one pronounced the words first, but the other repeated after him, Nj. 35; mun ek þar eptir göra sem þér gerit f., I shall do to you according as you do first, 90 :-- temp., sjau nóttum f., seven nights before, Grág. ii. 217. 2. to the fore, at hand, present; þar var fyrir fjöldi boðsmanna, a host of guests was already to the fore, i.e. before the bride and bridegroom came, Nj. 11; úvíst er at vita hvar úvinir sitja á fleti fyrir, Hm. 1; skal þá lögmaðr þar f. vera, he shall be there present, Js. 3; heima í túni fyrir, Fær. 50; þar vóru fyrir Hildiríðar-synir, Eg. 98; var honum allt kunnigt fyrir, he knew all about the localities, 583; þeim ómögum, sem f. eru, who are there already, i.e. in his charge, Grág. i. 286: of things, föng þau er f. vóru, stores that were to the fore, at hand, Eg. 134. 3. fore, opp. to 'back,' of clothes; slæður settar f. allt gullknöppum, Eg. 516; bak ok fyrir, back and front, = bak ok brjóst, Mar. XI. in the phrase, e-m verðr e-t fyrir, a thing is before one, i.e. one takes that and that step, acts so and so in an emergency; nú verðr öðrum þeirra þat f., at hann kveðr, now if the other part alleges, that ..., Grág. i. 362; Kolbeini varð ekki f., K. had no resource, i.e. lost his head, Sturl. iii. 285 :-- the phrase, e-t mælisk vel (ílla) fyrir, a thing is well (ill) reported of; víg Gunnars spurðisk ok mæltisk ílla fyrir um allar sveitir, Nj. 117, Sturl. ii. 151; mun þat vel f. mælask, people will like it well, Nj. 29, Þórð. 55 new Ed.; ílla mun þat f. mælask at ganga á sættir við frændr sína, Ld. 238; ok er lokit var, mæltisk kvæðit vel f., the people praised the poem, Fms. vii. 113. XII. in special senses, either as prep. or adv. (vide A. V. above); segja leið f. skipi, to pilot a ship, Eg. 359; segja f. skipi, to say a prayer for a new ship or for any ship going to sea, Bs. i. 774, Fms. x. 480; mæla f. e-u, to dictate, Grág. ii. 266; mæla f. minni, to bring out a toast, vide minni; mæla f. sætt, i. 90; skipa, koma e-u f., to arrange, put right; ætla f. e-u, to make allowance for; trúa e-m f. e-u, to entrust one with; það fer mikið f. e-u (impers.), it is of great compass, bulky; hafa f. e-u, to have trouble with a thing; leita f. sér, to enquire; biðjask f., to say one's prayers, vide biðja; mæla fyrir, segja f., etc., to order, Nj. 103, Js. 3: of a spell or solemn speaking, hann mælti svá f., at ..., Landn. 34; spyrjask f., to enquire, Hkr. ii. 333; búask f., to prepare, make arrangement, Landn. 35, Sks. 551; skipask f., to draw up, Nj. 197; leggjask f., to lie down in despair, Bs. i. 194; spá fyrir, to 'spae' before, foretell; þeir menn er spá f. úorðna hluti, Fms. i. 96; segja f., to foretell, 76, Bb. 332; Njáll hefir ok sagt f. um æfi hans, Nj. 102; vita e-t f., to 'wit' beforehand, know the future, 98; sjá e-t f., to foresee, 162; ef þat er ætlat f., fore-ordained, id.
WITH ACC., mostly with the notion of movement.
A. LOCAL: I. before, in front of; fyrir dyrrin, Nj. 198; láta síga brýnn f. brár, Hkv. Hjörv. 19; halda f. augu sér, to hold (one's hands) before one's eyes, Nj. 132; leggja sverði fyrir brjóst e-m, to thrust a sword into his breast, 162, Fs. 39. 2. before one, before a court; stefna e-m f. dómstól, Fms. xi. 444; ganga, koma f. e-n, to go, come before one, Fms. i. 15, Eg. 426, Nj. 6, 129, passim; fyrir augu e-s, before one's eyes, Stj. 611. 3. before, so as to shield; hann kom skildinum f. sik, he put the shield before him, Nj. 97, 115; halda skildi f. e-n, a duelling term, since the seconder had to hold one's shield, Ísl. ii. 257. 4. joined to adverbs such as fram, aptr, út, inn, ofan, niðr, austr, vestr, suðr, norðr, all denoting direction; fram f., forward; aptr f., backward, etc.; hann reiddi öxina fram f. sik, a stroke forward with the axe, Fms. vii. 91; hann hljóp eigi skemra aptr en fram fyrir sik, Nj. 29; þótti honum hann skjóta brandinum austr til fjallanna f. sik, 195; komask út f. dyrr, to go outside the door, Eg. 206 :-- draga ofan f. brekku, to drag over the hill, Ld. 220; hrinda f. mel ofan, to thrust one over the gravel bank, Eg. 748; hlaupa f. björg, to leap over a precipice, Eb. 62, Landn. 36; elta e-n f. björg, Grág. ii. 34; hlaupa (kasta) f. borð, to leap (throw) overboard, Fms. i. 178, Hkr. iii. 391, Ld. 226; síga (to be hauled) niðr f. borgar-vegg, 656 C. 13, Fms. ix. 3; hlaupa niðr f. stafn, Eg. 142; niðr f. skaflinn, Dropl. 25; fyrir brekku, Orkn. 450, Glúm. 395 (in a verse). II. in one's way, crossing one's way; þeir stefndu f. þá, Fms. ix. 475; ríða á leið f. þá, to ride in their way, so as to meet them, Boll. 348; hlaupa ofan f. þá, Nj. 153; vóru allt komin f. hann bréf, letters were come before him, in his way, Fms. vii. 207; þeir felldu brota f. hann, viz. they felled trees before him, so as to stop him, viii. 60, ix. 357; leggja bann f. skip, to lay an embargo on a ship, Ld. 166. III. round, off a point; fyrir nesit, Nj. 44; út f. Holm, out past the Holm, Fms. vii. 356: esp. as a naut. term, off a point on the shore, sigla f. England, Norðyrnbraland, Þrasnes, Spán, to sail by the coast of, stand off England, Northumberland, ... Spain, Orkn. 338, 340, 342, 354; fyrir Yrjar, Fms. vii. (in a verse); fyrir Siggju, Aumar, Lista, Edda 91 (in a verse); er hann kom f. Elfina, when be came off the Gotha, Eg. 80; leggja land f. skut, to lay the land clear of the stern, i.e. to pass it, Edda l.c.; göra frið f. land sitt, to pacify the land from one end to another, Ld. 28; fyrir uppsprettu árinnar, to come to (round) the sources of the river, Fms. iii. 183; fyrir garðs-enda, Grág. ii. 263; girða f. nes, to make a wall across the ness, block it up, cp. Lat. praesepire, praemunire, etc., Grág. ii. 263; so also binda f. op, poka, Lat. praeligare, praestringere; hlaða f. gat, holu, to stop a hole, opening; greri f. stúfinn, the stump (of the arm or leg) was healed, closed, Nj. 275; skjóta slagbrandi f. dyrr, to shoot a bolt before the door, to bar it, Dropl. 29; láta loku (lás) f. hurð, to lock a door, Gísl. 28; setja innsigli f. bréf, to set a seal to a letter, Dipl. i. 3: ellipt., setr hón þar lás fyrir, Ld. 42, Bs. i. 512. 2. along, all along; f. endilanga Danmörk, f. endilangan Noreg, all along Denmark, Norway, from one end to the other, Fms. iv. 319, xi. 91, Grett. 97 :-- öx álnar f. munn, an axe with an ell-long edge, Ld. 276; draga ör f. ödd, to draw the arrow past the point, an archer's term, Fms. ii. 321. IV. with verbs, fyrir ván komit, one is come past hope, all hope is gone, Sturl. i. 44, Hrafn. 13, Fms. ii. 131; taka f. munn e-m, to stop one's mouth; taka f. háls, kverkar, e-m, to seize one by the throat, etc.; taka mál f. munn e-m, 'verba alicujus praeripere,' to take the word out of one's mouth, xi. 12; taka f. hendr e-m, to seize one's hands, stop one in doing a thing, Eb. 124; mod., taka fram f. hendrnar á e-m.
B. TEMP.: fyrir dag, before day, Eg. 80; f. miðjan dag, Ld. 14; f. sól, before sunrise, 268; f. sólar-lag, before sunset; f. miðjan aptan, Nj. 192; f. náttmál, 197; f. óttu, Sighvat; f. þinglausnir, Ölk. 37; f. Jól, Nj. 269; f. fardaga, Grág. ii. 341; viku f. sumar, 244; f. mitt sumar, Nj. 138; litlu f. vetr, Eg. 159; f. vetrnætr, Grág. ii. 217; f. e-s minni, before one's memory, Íb. 16.
C. METAPH.: I. above, before; hann hafdi mest fyrir aðra konunga hraustleikinn, Fms. x. 372. II. for, on behalf of; vil ek bjóða at fara f. þik, I will go for thee, in thy stead, Nj. 77; ganga í skuld f. e-n, Grág. i. 283; Egill drakk ... ok svá f. Ölvi, Eg. 210; kaupa e-t f. e-n, Nj. 157; gjalda gjöld f. e-n, Grág. i. 173; verja, sækja, sakir f. e-n, Eg. 504; hvárr f. sik, each for oneself, Dipl. v. 26; sættisk á öll mál f. Björn, Nj. 266; tók sættir f. Björn, Eg. 168; svara f. e-t, Fms. xi. 444; hafa til varnir f. sik, láta lýrit, lög-vörn koma f.; færa vörn f. sik, etc.; verja, sækja sakir f. sik, and many similar law phrases, Grág. passim; biðja konu f. e-n, to woo a lady for another, Fms. x. 44; fyrir mik, on my behalf, for my part, Gs. 16; lögvörn f. mál, a lawful defence for a case, Nj. 111; hafa til varnar f. sök, to defend a case, Grág. i. 61; halda skiladómi f. e-t, Dipl. iv. 8; festa lög f. e-t, vide festa. III. in a distributive sense; penning f. mann, a penny per man, K. Þ. K. 88; fyrir nef hvert, per nose = per head, Lv. 89, Fms. i. 153, Ó. H. 141; hve f. marga menn, for how many men, Grág. i. 296; fyrir hverja stiku, for each yard, 497. IV. for, for the benefit of; brjóta brauð f. hungraða, Hom. 75; þeir skáru f. þá melinn, they cut the straw for them (the horses), Nj. 265; leggja kostnað f. e-n, to defray one's costs, Grág. i. 341. V. for, instead of; hann setti sik f. Guð, Edda (pref.); hafa e-n f. Guð (Lat. pro Deo), Stj. 73, Barl. 131; geta, fá, kveðja mann f. sik, to get a man as one's delegate or substitute, Grág. i. 48 passim; þeir höfðu vargstakka f. brynjur, Fs. 17; manna-höfuð vóru f. kljána, Nj. 275; gagl f. gás ok grís f. gamalt svín, Ó. H. 86; rif stór f. hlunna, Háv. 48; buðkr er f. húslker er hafðr, Vm. 171; auga f. auga, tönn f. tönn, Exod. xxi. 24; skell f. skillinga, Þkv. 32. VI. because of, for; vilja Gunnar dauðan fyrir höggit, Nj. 92, Fms. v. 162; eigi f. sakleysi, not without ground, i. 302; fyrir hvat (why, for what) stefndi Gunnarr þeim til úhelgi? Nj. 101; ok urðu f. þat sekir, Landn. 323; hafa ámæli f. e-t, Nj. 65, passim. 2. in a good sense, for one's sake, for one; fyrir þín orð, for thy words, intercession, Ísl. ii. 217; vil ek göra f. þín orð, Ld. 158, Nj. 88; fyrir sína vinsæld, by his popularity, Fms. i. 259: the phrase, fyrir e-s sök, for one's sake, vide sök: in swearing, a Latinism, fyrir trú mína, by my faith! (so in Old Engl. 'fore God), Karl. 241; fyrir þitt líf, Stj. 514; ek særi þik f. alla krapta Krists ok manndóm þinn, Nj. 176. VII. for, at, denoting value, price; fyrir þrjár merkr, for three marks, Eg. 714; er sik leysti út f. þrjú hundruð marka, Fms. ix. 421; ganga f. hundrað, to pass or go for a hundred, D. I. i. 316 :-- also of the thing bought, þú skalt reiða f. hana þrjár merkr, thou shall pay for her three marks, Ld. 30; fyrir þik skulu koma mannhefndir, Nj. 57; bætr f. víg, Ísl. ii. 274; bætr f. mann, Eg. 259, passim; fyrir áverka Þorgeirs kom legorðs-sökin, Nj. 101 :-- so in the phrase, fyrir hvern mun, by all means, at any cost; fyrir öngan mun, by no means, Fms. i. 9, 157, Gþl. 531 :-- hafði hverr þeirra mann f. sik, eða tvá ..., each slew a man or more for himself, i.e. they sold their lives dearly, Ó. H. 217. 2. ellipt., í staðinn f., instead of, Grág. i. 61; hér vil ek bjóða f. góð boð, Nj. 77; taka umbun f., Fms. vii. 161; svara slíku f. sem ..., Boll. 350; þér skulut öngu f. týna nema lífinu, you shall lose nothing less than your head, Nj. 7. VIII. by means of, by, through; fyrir þat sama orð, Stj.; fyrir sína náttúru, Fms. v. 162; fyrir messu-serkinn, iii. 168; fyrir þinn krapt ok frelsis-hönd, Pass. 19. 12; svikin f. orminn, by the serpent, Al. 63, -- this use of fyrir seems to be a Latinism, but is very freq. in eccl. writings, esp. after the Reformation, N. T., Pass., Vídal.; fyrir munn Davíðs, through the mouth of David, etc. :-- in good old historical writings such instances are few; þeir hlutuðu f. kast (by dice), Sturl. ii. 159. IX. in spite of, against; fyrir vilja sinn, N. G. L. i. 151; fyrir vitorð eðr vilja e-s, against one's will or knowledge, Grág. ii. 348; kvángask (giptask) f. ráð e-s, i. 177, 178, Þiðr. 190; nú fara menn f. bann (in spite of an embargo) landa á milli, Gþl. 517; hann gaf henni líf f. framkvæmd farar, i.e. although she had not fulfilled her journey (her vow), Fms. v. 223; fyrir várt lof, vi. 220; fyrir allt þat, in spite of all that, Grett. 80 new Ed.; fyrir ráð fram, heedlessly; fyrir lög fram, vide fram. X. denoting capacity, in the same sense as 'at,' C. II, p. 27, col. 1; scarcely found in old writers (who use 'at'), but freq. in mod. usage, thus, eigi e-n f. vin, to have one for a friend, in old writers 'at vin;' hafa e-n f. fífl, fól, to make sport of one. 2. in old writers some phrases come near to this, e.g. vita f. vist, to know for certain, Dipl. i. 3; vita f. full sannindi, id., ii. 16; hafa f. satt, to take for sooth, believe, Nj. 135; koma f. eitt, to come (turn) all to one, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma f. ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215; fyrir hitt mun ganga, it will turn the other way, Nj. 93; fyrir hann er einskis örvænt orðs né verks, from him everything may be expected, Ísl. ii. 326; hafa e-s víti f. varnað, to have another's faults for warning, Sól. 19. XI. joined with adverbs ending in -an, fyrir austan, vestan, sunnan, norðan, útan, innan, framan, handan, ofan, neðan, either with a following acc. denoting. direction, thus, fyrir austan, sunnan ... fjall, east, south of the fell, i.e. on the eastern, southern side; fyrir neðan brú, below the bridge; fyrir útan fjall = Lat. ultra; fyrir innan fjall = Lat. infra; fyrir handan á, beyond the river; fyrir innan garð, inside the yard; fyrir ofan garð, above, beyond the yard, etc.; vide these adverbs :-- used adverb., fyrir sunnan, in the south; fyrir vestan, in the west; fyrir norðan, in the north; fyrir austan, in the east, -- current phrases in Icel. to mark the quarters of the country, cp. the ditty in Esp. Árb. year 1530; but not freq. in old writers, who simply say, norðr, suðr ..., cp. Kristni S. ch. 1: absol. and adverb., fyrir ofan, uppermost; fyrir handan, on the other side :-- fyrir útan e-t, except, save, Anal. 98, Vkv. 8; fyrir fram, vide fram.
UNCERTAIN For- and fyrir- as prefixes, vide pp. 163-167 and below: I. fore-, for-, meaning before, above, in the widest sense, local, temp., and metaph. furthering or the like, for-dyri, for-nes, for-ellri, for-beini, etc. β. before, down, for-brekkis, -bergis, -streymis, -vindis, -viðris, etc. 2. in an intens. sense = before others, very, but not freq.; for-dyld, -góðr, -hagr, -hraustr, -kostuligr, -kuðr, -lítill, -ljótr, -prís, -ríkr, -snjallr. II. (cp. fyrir, acc., C. IX), in a neg. or priv. sense; a few words occur even in the earliest poems, laws, and writers, e.g. for-að, -átta, -dæða, -nám, -næmi, -sending, -sköp, -verk, -veðja, -viða, -vitni, -ynja, -yrtir; those words at least seem to be original and vernacular: at a later time more words of the same kind crept in: 1. as early as writers of the 13th and 14th centuries, e.g. for-boð, -bænir, -djarfa, -dæma (fyrir-dæma), -taka (fyrir-taka), -þóttr; fyrir-bjóða, -fara, -göra, -koma, -kunna, -líta, -muna, -mæla, -vega, -verða. 2. introduced in some words at the time of the Reformation through Luther's Bible and German hymns, and still later in many more through Danish, e.g. for-brjóta, -drífa, -láta, -líkast, -merkja, -nema, -sorga, -sóma, -standa, -svara, -þénusta, and several others; many of these, however, are not truly naturalised, being chiefly used in eccl. writings :-- it is curious that if the pronoun be placed after the verb (which is the vernacular use in Icel.) the sense is in many cases reversed; thus, fyrir-koma, to destroy, but koma e-u fyrir can only mean to arrange; so also fyrir-mæla, to curse, and mæla fyrir, to speak for; for-bænir, but biðja fyrir e-m, etc.; in the latter case the sense is good and positive, in the former bad and negative; this seems to prove clearly that these compds are due to foreign influence.
fyrir-banna, að, to forbid, Skm. 34.
fyrir-benda, d, to forebode, Stj. 87.
fyrir-bending, f. foreboding, Bs. i. 45.
fyrir-birting, f. revelation, Barl. passim.
fyrir-bjóða, bauð, to forbid, Bs. i. 682, 683, N. G. L. i. 351, Gþl. 276, K. Á. 54, 110.
fyrir-boða, að, to forebode; part., Greg. 16.
fyrir-boðan, f. foreboding, Magn. 488, Fms. viii. 3, Eb. 28.
fyrir-boðning, f. forbidding, Edda 120.
fyrir-boðsmaðr, m. a bidder to a feast, Fms. v. 332.
fyrir-bón, f., in pl. curses = forbænir, Sturl. iii. 45: in a good sense, begging, pleading, (mod.)
fyrir-burðr, m. an appearance, vision, spectre, Nj. 118, Fms. vi. 63, 229, 404, xi. 289, Bs. i. 184, Eb. 28, 218, 272, Sd. 174, passim.
fyrir-búa, bjó, to prepare, Greg. 18, Fms. i. 138, N. T. passim.
fyrir-búnaðr, m. preparation, Stj. 127, Fms. vii. 87, x. 236.
fyrir-búningr, m. id., Hkr. iii. 240.
fyrir-drífa, dreif, to drive away, Th. 16 (fordrífa).
fyrir-dæma, d, to condemn, K. Á. 220, Hom. 126, Rb. 338, Fms. i. 219.
fyrir-dæmiligr, adj. damnable, H. E. i. 514.
fyrir-dæming, f. damnation, Greg. 17, H. E. i. 514, Stj. 21.
fyrir-fara, fór, to destroy, N. G. L. i. 340: to forfeit, K. Á. 128: reflex. to perish, Post. 59, N. T. passim.
fyrir-farandi, part. preceding, Vm. 12, Bs. i. 682, 720.
fyrir-fari, a, m. a foreboding, Bs. i. 682.
fyrir-feðr, m. pl. forefathers, Barl. 206.
fyrir-ferð, f. a going before, Stj. 353 :-- bulk, fyrirferðar-mikill, adj. bulky.
fyrir-fólk, n. great folk, persons of distinction, Hkr. ii. 381.
fyrir-furða, u, f. a foreboding, sign, mark, Fs. 125.
fyrir-ganga, u, f. a walking ahead, leading, Fms. ii. 75, v. 72.
fyrir-gefa, gaf, to forgive, Nj. 170, Hom. 44, Sks. 579, N. T. passim.
fyrir-gefning, f. forgiveness, Rb. 336, Th. 78, Fms. viii. 442, Stj. 110, N. T. passim.
fyrir-gengiligr, adj. pinched, worn out.
fyrir-gleyma, d, to forget, Barl. (rare.)
fyrir-gleyming, f. forgetfulness, Sks. 607, (rare.)
fyrir-göra, ð, to forfeit, N. G. L. i. 341, Eg. 495, K. Á. 70, Nj. 191.
fyrir-heit, n. a promise, Fms. i. 217: esp. in a sacred sense, Stj., Rb. 336, N. T. passim: a presage, Fms. vi. 63, v.l.
fyrir-huga, ð, to premeditate.
fyrir-hugsan, f. forethought, Stj. 10, Barl. 127.
fyrir-hyggja, u, f. (-hygsla, N. G. L. i. 215), forethought, prevision, Fms. ii. 121, Ld. 186, Hkr. ii. 102, H. E. i. 387, v.l. (freq.)
fyrir-höfn, f. trouble, toil.
fyrir-koma, kom, to destroy, put to death, with dat., Al. 132, Vígl. 22, Fms. i. 9: to prevent, avert, Korm. 208, Sks. 706; þá var svá fyrirkomít magni þeirra (cp. Germ. vorkommen), Fms. viii. 53.
fyrirkomu-lag, n. arrangement.
fyrir-kona, u, f. a woman of distinction, a lady, Fms. ii. 22.
fyrir-konungr, m. a distinguished king, Fas. iii. 188.
fyrir-kunna, kunni; f. e-n e-s, to blame one for a thing, to take a thing amiss, Eg. 254; eigi vil ek fyrirkunna þik þessa orða, Ó. H. 57, Stj. passim: with dat. of the thing, to be displeased at, Str. 9.
fyrir-kveða, kvað, to refuse, Fms. x. 382. Sturl. i. 37, Thom. 21, 23: reflex., en fyrirkveðask eigi at taka sættir, Fb. iii. 451.
fyrir-láta, lét, with acc., to let go, give up, Fms. i. 1, 156, viii. 251, x. 379: to forsake, i. 129, Mar. passim, Rb. 412. 2. with dat. of the person, acc. of the thing, to forgive, Fms. ix. 383, 410, Dipl. iv. 8 :-- in eccl. sense, H. E. i. 499, Gþl. 41, K. Á. 206; cp. forláta, which is more freq. in mod. usage.
fyrir-látning, f. forgiveness.
fyrir-látr, adj. forgiving, mild, Fms. xi. 429.
fyrirlát-samr, adj. (-semi, f.); ekki f., stubborn, Bs. i. 683.
fyrir-leggja, lagði, to lay aside, forsake, Stj. 148: reflex., fyrirleggjask um e-t, to leave a thing alone, Bs. i. 194: part. fyrir-lagðr, forsaken, 823.
fyrir-leitinn, adj. circumspect, Ó. H. 145; eigi f. (and in mod. usage ófyrirleitinn), not circumspect, i.e. violent, Grett. 24 new Ed.
fyrir-leitni, f. circumspection, Fas. iii. 175; úfyrirleitni, rashness.
fyrir-liggja, lá; f. sér, to fall (of a woman), N. G. L. i. 213, 233.
fyrir-litligr, adj. (-liga, adv.), contemptible, Stj. 244.
fyrir-litning, f. contempt, Sturl. i. 64, 655 xxvii. 2.
fyrir-líta, leit, to look down on, despise, Lat. despicere (cp. the preceding words), Greg. 39, Blas. 44, Lv. 95, Sks. 270, Magn. 442, Fms. vi. 286, viii. 24, x. 256, Hkr. i. 104, N. T., freq. in mod. usage :-- to forsake, Fms. vii. 174 (rare), vide forláta.
fyrir-ljúga, laug, to forswear by lies, Fms. viii. 293: f. trú sinni, to forswear one's faith, Karl. 38: with acc. to slander, Fas. iii. 307.
fyrir-maðr, m. a foreman, chief, Fms. ix. 341, 483, Ld. 106, Nj. 106: one's better, one who excels others, Fms. xi. 326: a predecessor, Bs. i. 733: in mod. usage in pl. fyrir-menn, people of distinction.
fyrir-mannligr, adj. (-liga, adv.), like a distinguished man, Fms. xi. 231, Ld. 90.
fyrir-muna, pres. -man, pret. -mundi, in mod. usage -að, (-munar, -munaði, -munað) :-- to grudge one a thing; f. e-m e-s, eigi er þat satt, at ek fyrirmuna þér viðarins, Ld. 318; ek fyrirman ekki Þorgilsi þessarar ferðar, 258, Fms. vi. 59, x. 110, Grett. 159 new Ed., Fas. i. 205, Orkn. 24, Fs. 68, Ó. H. 61: with infin., Sks. 554.
fyrir-mynd, fyrir-myndan, f. [Germ. vorbild], a prototype, example.
fyrir-mæla, t, to swear, Grett. 94 new Ed., Bs. ii. 60, Gþl. 218.
fyrir-nema, nam, with acc., f. e-t, to withhold, N. G. L. i. 4, cp. mod. fortaka; f. e-m mál, to deprive one of speech, make one silent, Ls. 57 :-- chiefly reflex., fyrirnemask e-t, to forbear, N. G. L. i. 579, Gþl. 58, Sturl. i. 2.
fyrir-rásari, a, m. a forerunner, Sks. 43.
fyrir-rennari, a, m. id., Hom. 105, Stj. 441.
fyrir-rúm, n. the first room or chief cabin in old ships of war, in the after part of the ship next the lypting, as is clear from passages such as, þá hljóp Ólafr konungr ór lyptingunni ok í fyrirrúmit, Fms. x. 360; hann sat aptr i fyrirrúminu, vii. 185, viii. 223, x. 360, 362, Hkr. i. 302, Orkn. 148 :-- but Grett. 113 (new Ed.), speaking of a boat pulled by three men, distinguishes between háls, fyrirrúm, skutr, bow, midship (mod. Icel. miðskipa), and stern, fyrirrúms-menn, m. pl. one placed in the f., cp. Engl. midshipman, Fms. vii. 223, viii. 224 :-- metaph. phrase, hafa e-ð í fyrirrúmi, to keep a thing in the fore-hold, i.e. to give preference to it.
fyrir-rægja, ð, to 'foredo' one by lies and slander, N. G. L. i. 57.
fyrir-sát, f. (less correct fyrir-sátr, n., Fms. x. 341), an ambush, Nj. 93, 160, Ld. 220, Fms. ii. 296, Fs. 33, Valla L. 225.
fyrir-segja, sagði, to foretell, Fms. i. 141.
fyrir-setning, f., gramm. a preposition, Skálda 180.
fyrir-sjón, f. a laughing-stock, Bs. i. 155.
fyrir-skipa, að, to order, prescribe, Barl. 69, 72.
fyrir-skipan, f. an ordinance, Stj. 621.
fyrir-skjóta, skaut, to make void, N. G. L. i. 52, 53, Gþl. 268.
fyrir-skyrta, u, f. a 'fore-shirt,' apron, Hdl. 46, Þorst. Síðu H. 178.
fyrir-smá, ð, to despise, Thom. 23.
fyrir-spá, f. 'fore-spaeing,' prophecy, Sturl. i. 115 C.
fyrir-staða, u, f. a standing before one, Grág. ii. 14: mod. obstacle.
fyrir-standa, stóð, to understand, Fas. ii. 298, Fms. viii. 54, v.l.
fyrir-stela, stal, to forfeit by stealing, Jb. 417, Js. 129.
fyrir-stjórnari, a, m. an overseer, Sturl. i. 1.
fyrir-svara, að, to answer for, Band. 22 new Ed.
fyrir-sverja, sór, to forswear, renounce by oath, Fms. x. 396, 419: reflex. to forswear oneself, Hom. 151.
fyrir-sæti, n. a fore-seat, Sturl. i. 21.
fyrir-sögn, f. 'fore-saying' i.e. dictation, instruction, Fms. vii. 226, Grág. i. 7, Bs. i. 133, Fs. 21, Stj. 190, 355: style, Rb. 2: prophecy, 655 xxxi.
fyrir-söngr, m. the 'fore-song' or prelude in a service, Fms. vii. 198.
fyrir-tak, n. prominence; fyrirtaks-gáfur, f. pl. prominent gifts, and in many other compds.
fyrir-taka, tók, to deny, refuse, Bs. i. 758, Fms. ii. 65, Jómsv. 50, Ld. 186: to forbid, H. E. i. 456.
fyrir-tekt, f. waywardness, caprice.
fyrir-tæki, n. what is taken in hand, a task.
fyrir-tölur, f. pl. persuasion, Fms. ix. 52, x. 301, xi. 11, Hom. 52.
fyrir-vaf, n. the weft.
fyrir-vari, a, m. precaution, Fs. 65.
fyrir-varp, n. a 'fore-warp,' dam, Bs. i. 315.
fyrir-vega, vá, to forfeit by manslaughter, N. G. L. i. 64, Fms. v. 101.
fyrir-verða, varð, to vanish, collapse; þá féll ok fyrirvarð allt sem mold, 656 A. 2. 5, Sl. 27; svá sem augu firverða sem eigi taka læknis lyf, 656 B. 12 :-- so also, fyrirverða sik, to be destroyed, Stj. 25; also to be ashamed, Clem. 34, freq. in mod. usage in this last sense, otherwise obsolete :-- and reflex. to perish, collapse, Stj. 91, 118, 149, Str. 66.
fyrir-vinna, u, f. = forverk.
fyrir-vinnask, vannsk, dep. to forbear doing a thing, Bs. i. 341, Þiðr. 140, Grett. 78 new Ed.
fyrir-vinnendr, part. = fyriryrkjendr, Hm.
fyrir-vissa, u, f. a foreboding, Stj. 81.
fyrir-vist, f. = forysta, q.v., Sturl. iii. 270, Eb. 126.
fyrir-yrkjendr, part. pl. (forverk), workmen, labourers, N. G. L. i. 98.
fyrir-ætlan, f. a design, Nj. 9, Eg. 467, Bs. i. 404, Ísl. ii. 355, Skálda 170.
FYRNASK, d, [forn], to get old, to decay, N. G. L. i. 37: as a law term, of a claim, to be lost by lapse of time, þá fyrnisk sú skuld, 24; legorðs-sök engi fyrnisk, Grág. i. 349; sú sök fyrnisk aldregi, 361 :-- to be forgotten, hans nafn mun aldri fyrnask, Fas. i. 43 :-- with dat. of the person, with the notion of past evils, henni fyrndisk aldri fall Ólafs konungs, she never forgot king Olave's death, Fms. v. 126; þótti honum sér þá skjótara fyrnask líflát Droplaugar, Dropl. 9; allítt fyrnisk mér þat enn, Korm. 172; henni mátti eigi fyrnask við Svía konung, at ..., Ó. H. 51: the saying, fyrnisk vinskapr sem fundir (mod. svo fyrnask ástir sem fundir), Fms. ii. 62: part. decayed, fallinn ok fyrndr, Stj.; kirkja fyrnd ok fölnuð, Bs. i. 198; fölnar fold, fyrnist allt og mæðist (a ballad). II. mod. in act. to lay up stores; fyrna hey, etc.
fyrnd, f. age, antiquity, Dipl. ii. 5, Sks. 517; esp. in the phrase, í fyrndinni, in times of yore, 625. 170, Fas. i. 513, Sks. 67 :-- decay, dilapidation, Pm. 122, Bs. i. 293 :-- a law term, loss of a claim by lapse of time. Thom. 76.
fyrning, f. decay, Grág. ii. 267: pl. fyrningar, old stores left from last year, hey-f., matar-f., etc., (mod.)
fyrnska, u, f., prop. age; slitin, fúinn af f., worn, rotten from age, Stj. 366: decay, Grág. ii. 268: at fyrnsku. from olden times, N. G. L. i. 45; í fyrnskunni, in days of yore, Str. 1 :-- a law term = fyrnd, skal þar eigi f. fyrir ganga, N. G. L. i. 249 :-- old lore, witchcraft, Fb. i. 231, Fs. 131. fyrnsku-háttr, m. old fashion, Fms. xi. 430.
FYRR, compar. adv. sooner; FYRST, superl. first, soonest: [cp. Goth. faurþis = GREEK, GREEK, and faurþizei = GREEK; Engl. for-mer; Swed. -Dan. för, först; Lat. prius.] I. compar. sooner, before; því betr þykki mér er vér skiljum fyrr, the sooner we part the better, Fas. ii. 535; at vér bræðr myndim þetta fyrr gört hafa, Nj. 61; veitti Eirekr fyrr, Landn. 216: fyrr enn, before that, Lat. priusquam, enginn veit sína æfina fyrr en öll er (a saying); fyrr enn ek hefir eignask allan Noreg, Fms. i. 3, Nj. 5, Stj. 135, Ld. 176. 2. before; ekki hefi ek þar fyrr verit, er ..., Eb. 224; sem engi veit fyrr gört hafa verit, K. Á. 28; svá sem fyrr sögðum vér, Fms. x. 366. II. superl. first; fyrst sinna kynsmanna, Ld. 162; þá sök fyrst er fyrst er fram sögð, Grág. i. 79; sá fyrst (first) er hánum var first (last) boðit, N. G. L. i. 14: first, in the beginning, foremost, opp. to síðarr or síðast, Eirekr veitti fyrst vel ok ríkmannliga en Hallsteinn síðarr, Landn. 216, v.l.; gékk Hrútr fyrst, foremost, Nj. 6; hreppsóknar-menn eru fyrst aðiljar at þessum sökum, Grág. i. 295; at eigi sé fyrst (for a while) samlendir, Ísl. ii. 386. β. sem fyrst, as soon as possible, Nj. 4, Eg. 602. 2. for that, because, as, very freq. in mod. usage, but hardly ever found in old writers; and the following passages -- fyrst þín bón kemr þar til, Bárð. 171; fyrst hestunum mátti eigi við koma, Sturl. i. 19; fyrst hón er karls dóttir, Fas. i. 22 -- are all taken from paper MSS.; Bárð. new Ed. 20 has 'síðan þú leggr þat til,' and Sturl. MS. Brit. Mus. the proper word 'er.' III. as imitations of Latin supradictus or praedictns are the following -- á fyrr-greindum árum (jörðum), aforesaid, Vm. 44, Dipl. ii. 4; fyrr nefndr, afore-named, Stj., Bs. passim, but never in old vernacular writings. fyrr-meir, adv. 'fore-more,' i.e. formerly, in former times, Ísl. ii. 365, Finnb. 212, Lv. 64, H. E. i. 434.
fyrra, u, f., the phrase, í fyrrunni, formerly, Stj. 10.
FYRRI, compar. adj. former; FYRSTR, superl. the first, foremost: I. compar., yðra fyrri frændr, Fms. i. 282; fyrra sumar, the former summer, before the last, Grág. i. 38; enn fyrra hlut vetrar, in the former part of winter, Eg. 713; spurðisk eigi til þeirra heldr en til enna fyrri, Ó. H. 129; Drottins dag (annan dag viku) inn fyrra í þingi. Grág. i. 49 (the parliament lasted about a fortnight); enn fyrra sunnudag, N. G. L. i. 348; í fyrra dag, the day before yesterday, Háv. 50; í fyrra sumar, the summer before last, id.; með hinum fyrrum fótum, with the fore feet (mod. með
fram-fótunum), Bær. 9; ætla ek á engan mann at leita fyrri, Fms. vi. 109; vera e-m fyrri at e-u, to get the start of one, Hm. 122; usually verða f. til e-s, verða fyrri til höggs, Úlf. 7. 56. II. superl. the first; þær sakar skal allar fyrstar segja fram, Grág. i. 38; ef sá verðr eigi búinn til er fyrstr hefir hlotið, id.; enn fyrsta aptan er þeir koma til þings, 100; eigi fellr tré við hit fyrsta högg (a saying), Nj. 224.
fyrrum, adv. formerly, before, Fms. i. 268, ix. 422, Hkr. i. 80.
FYRSA, t, [fors], to gush, stream in torrents, Stj. 414.
fyrsi, n. gushing in torrents; hvít-fyrsi, Thom. 21.
fyrsta, u, f., in the phrase, í fyrstunni or í fyrstu, in the beginning, at first, Stj. 293, Fms. x. 265; í fyrstu, first, i. 2.
FYRVA, ð, [forve], to ebb; þaðan ór fjöru er fyrvir útast, Grág. i. 356, 380: metaph. to fall short, to lack, ok skal telja þann dag með er á fyrvir, the lacking day shall be counted with the rest, Rb. 1812. 72; gjalda þat er á furði (afurði MS.), Grág. ii. 180.
FYS, n., better fis, [Germ. fese; O. H. G. fesa; Gr. GREEK], prop. of the husks of beans, any small light substance; sem fys, Ps. i. 4.
fysa, að, in the phrase, e-m er ekki fysað saman, a thing not put slightly together, well knit, Fms. iii. 590.
FÝ, interj. fye! skalf á hnakka hý | hverr maðr kvað fý, Sturl. i. 22.
fýla, u, f. [fúll], foulness, stink, Fas. iii. 171, Fms. x. 213: of a person, a dirty, paltry fellow, Sturl. ii. 135; fýlur enn ekki dugandi menn, Fbr. 211; helvítis-fýlur, Niðrst. 107; fiski-fýla, q.v.
fýls-enni, a nickname, prob. Gaelic, Landn.
fýri, n. fir, = fura. fýri-skógr, m. fir-wood, Karl. 326, Fms. vii. 236.
fýri, n. fire, Lex. Poët.; vide fúrr.
FÝSA, t, [fúss], to exhort; fýsa e-n e-s, with acc. of the person, gen. of the thing, Fms. xi. 22; auðheyrt er þat hvers þú fýsir, Ld. 266: with infin., Nj. 47, Fb. ii. 13: absol., Eg. 242. 2. impers., mik fýsir, I wish, Fms. vi. 238, viii. 412; hverr hafi þat er hann mest fýsir til, Nj. 197; svá skjótt sem hann fýsir til, Fms. xi. 437; fýsir konung til á sund at fara, Al. 22; þik fýsi at kanna annarra manna siðu, Ld. 164: in the reflex. form the impers. usage disappears, ek fýsumk aptr at hverfa, Sks. 3, Fms. vi. 398; fýstisk Ástríðr þá at fara þangat, i. 77: fýsask himneskra hluta, to wish for heavenly things, Greg. 31; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123. 3. part. fýsendr, exhorters; margir vóru þess fýsendr, Sturl. ii. 175.
fýsari, a, m. a persuader, 655 ii. 8.
fýsi, f. a wish, desire, Fms. i. 184, vi. 57, vii. 281, ix. 277, Landn. 201, Fs. 23, Stj. 42, 145, Bs. i. 167, Hom. 47.
fýsi-liga, adv. willingly, Fms. ii. 239: desirably, viii. 47.
fýsi-ligr, adj. agreeable, 656 B. 5, Sks. 29: winning, winsome, attractive, Eg. 30, 116, Nj. 131, Eluc. 51, Sks. 2, v.l.
fýsing, f. exhortation, Fas. i. 225.
fýst, mod. fýsn, f. = fýsi, Fms. i. 117, xi. 244, Fs. 22. Magn. 468, Str. 66; frá þessa heims fýstum ok girndum. Stj. 148; rangar fýstir, Fms. v. 217, Stj. 149: in eccl. sense the Gr. GREEK is sometimes rendered by fýsn (e.g. fýsn holdsins, f. augnanna, 1 John ii. 16; heimrinn og hans f., 17), though more freq. by girnd (lust): fýsn is used much like Germ. neigung = impulse, inclination: it occurs in a great many compds, as fróðleiks-fýsn, lestrar-f., lærdóms-f., náms-f., desire for knowledge, learning; andleg f., holdleg f., spiritual, carnal desire; kærleiks f.; mannlegar fýsnir, human affections.
FÆÐ, f. [fár, adj.], fewness, scantiness, Fms. i. 291. II. coldness, cold intercourse, cp. fár, Þórð. 65; fað hefir verit á með þeim, Glúm. 373; hann görði fæð á við Kálf, Fms. v. 126, vi. 30, 110, 243, xi. 327, passim: melancholy, en er dró at Jólum tók Eirekr fæð mikla ok var úglaðari en hann átti vana til, Þorf. Karl. 404.
FÆÐA, dd, [i.e. fœða; cp. Goth. fôdian; A. S. fêdan; Engl. feed; Germ. füttern; Swed. föda; Dan. föde] :-- to feed, give food to, Symb. 28, Rb. 82, Fms. ix. 490, Nj. 236, Grág. i. 43, K. Þ. K. 50; fæða barn á brjósti, to feed a bairn at the breast, Bs. i. 666 :-- to feed, of sheep, Dropl. 14. 2. to rear, bring up, N. G. L. i. 239, 351; ef maðr fæðir barn öðrum manni, Grág. i. 276; hann fæddi Helga (dat.) barn, Dropl. 14; fóstra sú er maðr hefir fædda, Grág. ii. 60; Teit faddi Hallr í Haukadali, Íb. 14; mik fæddi Gamaliel, 655 xvi. B. 3. II. to give birth to; faddi Bergljót sveinbarn, Fms. i. 31, Ó. H. 122; til barn er fætt, N. G. L. i. 340; litlu síðar fæddi hon barn, Ó. H. 144. III. reflex. to feed, live on a thing; við hvat fæddisk kýrin, Edda 4, Stj. 16: metaph., Bs. i. 166 :-- to be brought up, þat vóru náfrændr Bjarnar ok höfðu með honum fæðzk, Eg. 253: esp. adding upp, fæddusk þar upp synir Hildiríðar, 25, Fms. i. 4, 187, Edda 18 :-- to be born, freq. in mod. usage; fæddr, part. born, 625. 93; þar var Kristr fæddr, Symb. 29.
fæða, u, f. food, Stj. 19, 29, 149, Fms. ii. 139.
fæði, n. food, Fms. vi. 164, Stj. 22.
fæðing, f. birth, delivery, Stj. 198, 248, passim.
fæðingi, a, m. a native, Fms. i. 130, x. 225, Ld. 24, Þiðr. 123, Karl. 434, Róm. 184.
fæðir, m., poët, a feeder, breeder, Lex. Poët.
fæðsla and fæzla, u, f. food, 625. 91, Fms. iii. 136, viii. 31, x. 367, Greg. 64, Sks, 20, 784, Sturl. i. 20 (Ed. fetlima, qs. fetzluna), Stj. 29, 52, 61. COMPDS: fæðslu-lauss, adj. without food, Hom. 101. fæðslu-leysi, n. want of food, Fas. iii. 8.
fægi-ligr, adj. [fága], neat, polished, Stj. 22, 42, Bret. 24.
FÆGJA, ð, [Germ. fegen], to cleanse, polish, Sks. 43, 234, Fms. viii. 416: medic., fægja sár, to cleanse a wound, Rd. 283, Glúm. 383, Fbr. 209; eldr var á gólfi ok velgdi hón vatn til at fægja sár, Ó. H. 222, Hom. 70.
fækka, v. fætta.
FÆLA, d, [fála], to frighten, drive away by fright. Grág. ii. 110; ok f. þá í braut, Nj. 104: reflex. to be frightened, of horses or the like; svá at landvættir fældisk við, Landn. 258; ef menn skaka eðr skella at hrossum svá at þau fælisk við, Grág. ii. 234, Fms. vi. 335; fældusk hestar Grikkja, Al. 142, Bs. i. 8; þetta fælask Skrælingjar, Þorf. Karl. 424.
FÆLA, ð, [i.e. fœla from fúl], to fool, mock, Clem. 44; þeir mundu skjótt hafa fælt þik ok svá verit, El. 14, 18; lesi hann, fyrr en fæli, librum Machabaeorum, Al. 22.
fæling, f. a frightening, Fms. xi. 160.
fælinn, adj. shy, of a horse, Grett. 25 new Ed.; myrk-f., afraid of the dark.
fælni, f. shyness, fright, of a horse: myrk-f. fear of darkness, of children.
FÆR, f. a sheep; in Swed.-Dan. faar and fär are the usual words for sheep; but in Icel. it is almost unknown; it occurs in Skálda 162; also now and then in the compd fær-sauðr, m., spelt fjar-sauðr, Tistr. 4 (prop. a 'sheep-sheep,' sauðr being the common Icel. word for sheep), Stj. 45, 177, 235, N. G. L. i. 75, K. Þ. K. 130; from fær is also derived the name Fær-eyjar, f. pl. the Faroe Islands (Sheep-islands); Fær-eyskr, adj., and Fær-eyingar, m. pl. the Faroe Islanders; described by Dicuil as plenae innumerabilibus ovibus, p. 30 (Ed. 1807): fær is a South-Scandin. word, and seems to be formed from the gen. of fé (fjár).
FÆRA, ð, [from fár, n., different from the following word, having á as root vowel], to slight, taunt one, with dat.; ok færa þeim eigi í orðum né verkum, offend them not in words nor acts, Hom. 57: mod., færa at e-m, id.
FÆRA, ð, [i.e. fœra, a trans. verb formed from the pret. of fara, fór; not in Ulf.; A. S. fergan or ferjan; Engl. to ferry; Germ. führen; Dan. före; Swed. föra] :-- to bring; a very freq. word, as the Germ. and Saxon 'bring' was unknown in the old Scandin., as in mod. Icel.; the Dan. bringe and Swed. bringa are mod. and borrowed from Germ.; færa fé til skips, Nj. 4; færa barn til skírnar, K. Þ. K. 2 passim; ef Þorvaldr væri færandi þangat, if Th. could be carried thither, Sturl. i. 157. 2. to bring, present; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi ok færði föður sínum ok móður, Eg. 4; þér munut f. mér höfuð hans, 86; færa e-m höfuð sitt, to surrender to one, Fms. x. 261; færa fórn, to bring offerings, Stj. passim; færa tak, to offer, give bail, Gþl. 122: the phrase, koma færandi hendi, to come with bringing hand, i.e. to bring gifts. 3. phrases, færa ómaga á hendr e-m, of forced alimentation, Grág. Ó. Þ. passim; færa til þýfðar, to bring an action for theft, Grág. i. 429; færa e-t til sanns vegar, to make a thing right, assert the truth of it, 655 xxviii. 2; færa alla hluti til betra vegar, to turn all things to the best account; þat er gjörtæki, ok færir til meira máls, and leads to a more serious case, Grág. i. 429, v.l.; færa til bana, to put to death, Rb. 398; færa í hljóðmæli, to hush up, Nj. 51; færa í útlegð, to bring to outlawry, banish, Rb. 414; færa til Kristni, to bring to Christ, convert, Fms. xi. 408; færa sik í ætt, to vindicate one's kinship (by a gallant deed), Sturl. ii. 197; er þú færðir þik með skörungskap í þína ætt, shewed thee to be worthy of thy friends, Glúm. 338. 4. special usages; færa frá, to wean lambs in the spring, Vm. 13, hence frá-færur, q.v.; færa e-n af baki, to throw one, of a horse, Grág. ii. 95: færa niðr korn, sæði, to put down corn, seed, i.e. to sow, Nj. 169; tiu sáld niðr færð, Vm. 55; sálds sæði niðr fært, D. I. i. 476, Orkn. 462; færa e-n niðr, to keep one under, in swimming, Ld. 168; færa upp, to lift up, Nj. 19: færa upp, a cooking term, to take out the meat (of the kettle), 247; færa í sundr, to split asunder, Grett. 151 (of logs); færa til, to adduce as a reason; færa við bakið (síðuna, etc.), to present the back (side, etc.) to a blow, Fms. vi. 15, Korm. 6; færa e-n fram, to maintain, feed, Grág. passim; færa fram, to utter, pronounce, Skálda 178; as a law term, to produce (færa fram sókn, vörn), Grág. passim; færa fé á vetr, to bring sheep to winter, i.e. keep them in fold, Grág. ch. 224; færa e-t á hendr e-m, to charge one with a thing, 656 A. 1. 3; færa skömm at e-m, to sneer at one, Eg. 210; færa á e-n, to mock one, Fms. v. 90, but see færa (from fár); færa e-t saman, to bring a thing about, Sturl. i. 139 C; færa kvæði, to deliver a poem, Ld. 114, Landn. 197, 199. 5. to remove, change; færa kirkju, to remove a church, in rebuilding it, K. Þ. K. 38, cp. Eb. fine; færa bein, Bjarn. 19, Lat. translatio; færa mark, to change the mark on cattle, Grág. i. 416; færa landsmerki, to remove the landmarks, ii. 219: metaph., færa til rétts máls, to turn into plain language, viz. into prose, Edda 126; færa heimili sitt, to change one's abode, Grág. i. 146; færa út búðarveggi, to enlarge the walls, Ísl. ii. 293. II. reflex. to bring, carry oneself; hann gat færsk þar at, he dragged himself thither, Fms. vi. 15; færask við, to strain, exert oneself, Eg. 233; færask í aukana, to strive with might and main, vide auki; færask at, to bestir oneself, Fms. vii. 243; mega ekki at færask, to be unable to do anything, 220, 265; svá hræddir, at þeir máttu ekki at f., so frightened that they could do nothing, 655 xxvii. 22; færask e-t ór fangi, to withhold from, vide fang; færask undan, to withhold; færa undan sökum, to plead not guilty, Fms. xi. 251; bera járn
at færask undan, to carry iron (as an ordeal) in order to quit oneself, v. 307; færask á fætr, to grow up, Ld. 54; aldr færisk (passes) e-n, one grows up, Fs. 3, Rb. 346; tvímælit færisk af, is removed, Lv. 52.
færð, f. the condition of a road, passage, from snow, rain, etc.; íll f., Sturl. iii. 22; þung f., Fms. ii. 75, freq.
færi, n. a being within reach; and as a shooting term, a range, Fms. i. 12, viii. 49, Nj. 63, Eg. 115, Ver. 26: a match for one, Ld. 116, Fms. ii. 27; ekki barna f., no match for bairns, Háv. 52: in pl. allit., fé eðr f., money or means, Grág. i. 62, 252: the phrase, vera í færum til e-s (mod. um e-t), to be able to do a thing, Grett. 110 C, Fms. xi. 265; með-fari, e.g. það er ekki mitt með-færi, it is no match for me :-- söng-færi, hljóð-f., a musical instrument; veiðar-f., fishing gear; verk-f., tools; mál-f., organs of speech; tæki-f., occasion. COMPDS: færi-leysi, n. want of means, Grág. (Kb.) ii. 12. færi-vandr, adj. cautious, Rd. 294. færi-ván, f. opportunity, Gísl. (in a verse). færi-veðr, n. weather fit for a journey, Eb. 482, 485, Fms. xi. 374.
færi, n. a fishing-line, Vígl. 46, freq. in mod. usage.
færi-kvíar, f. pl. movable pens (of sheep).
færi-ligr and fær-ligr, adj. practicable, easy to do, Fms. vii. 335, viii. 33 :-- færiligr hestr, a strong, serviceable horse, Ld. 276.
færing, f. a freight, Jb. 393. 2. translation, 415. 14. 3. = færi, Anal. 201: better farning, q.v., Bjarn. 73, Sturl. i. 74, bad readings.
fær-leikr, m. ability, strength, esp. in bodily exercise, Fs. 3, Finnb. 242, Orkn. 114, Grett. 149 C, Fas. i. 331.
fær-leikr, m. a horse, freq. in mod. usage, akin to fær (?).
færr, adj. able, capable; færr til e-s. capable of, or with infin., able to do a thing, Nj. 215, Fms. i. 284, v. 71, xi. 24; vel færr, doing well, strong, Ísl. ii. 357; hress ok vel f., Eg. 84 :-- able, strong, in travelling, manna bezt færir bæði á fæti ok á skíðum, 73; færr hvert er þú vilt, Ld. 44; Sigmundr görisk færr (able-bodied) maðr mjök, Fær. 77; færr hestr, a strong, serviceable horse, Grág. i. 46, 328; búfé fært at mat sér, Gþl. 502. 2. of things, fit for use, safe; of a ship, sea-worthy, opp. to úfært, Eg. 114: of weather, fært (úfært) veðr, weather fit (unfit) for travelling, Gþl. 31, freq.; þegar fært var landa milli, when the passage was open from one land to another (of the sea), Fms. ii. 232: of roads, rivers, sea, etc., safe, passable, Petlands-fjörðr var eigi f., i. 200; vegir færir at renna ok ríða, Gþl. 411; al-f., ú-fært, íll-f., etc.: the law phrase 'eiga eigi fært út hingað,' not to have leave to return hither (i.e. to Icel.), is the third degree of outlawry, Grág. i. 119, Þ. Þ. ch. 60 :-- neut. with dat. denoting safe, unsafe, er þér at síðr fært með þessi orðsending, at ek hygg ..., it is so far from safe for thee to go with this errand, that ..., Fms. iv. 131; freq. in mod. usage, þat er ekki fært (ófært); mér er ekki fært (ófært): in many compds, þing-f., able to go to parliament, Grág. i. 46: Icel. also say in neut., þing-fært, messu-fært, when so many people are gathered together that a meeting or service can be held; bænabókar-fær, able to read one's prayer-book, i.e. not quite ólæs.
FÆTA, tt, a dubious word, in the phrase, eiga um vandræði at f., to have to grapple with hardships, Glúm. 374; er hann svá í öllu sínu athæfi at trautt megu menn um hann fæta, such in all his doings that people could hardly manage him, Fb. i. 167; menn megu trautt heima um þik fæta, 173, (tæla, Fms. xi. 78, 92): Icel. now say, það verðr ekki við hann tætt, there are no ways with him, of an unruly person.
fætlingar, m. pl. [fótr], the ends formed by the feet, in a skin.
FÆTTA, mod. fækka, which form occurs in MSS. of the 14th century, also fætka; but in a poem of 1246 tí-rætt and fætta are made to rhyme: [fár] :-- to make few, reduce in number, in old writers with acc., in mod. with dat.; at fætta skyldi húskarla, Ó. H. 113 (Fms. iv. 255).; Hkr. ii. 183 fækka less correct; ok fætta svá lið þeirra, Fbr. 74 new Ed., but fæcka in Fb. ii. 164, l.c.: reflex. to grow fewer, less, en er Hákon jarl sá fættask liðit á skipum sínum, Fms. i. 174; þegar grjótið fættisk, xi. 95; þá er fattask tóku föng, Sturl. i. 135; at eldiviðrinn tæki at fættask, Orkn. 112; fækkuðusk skotvápnin, Eb. 248. 2. to grow cold, unfriendly, (fár II); heldr tók at fækkask með þeim, Vápn. 9, Fs. 149.
fögnuðr, v. fagnaðr.
föl, n. [fölr], a thin covering of snow, Fb. ii. 149, 154, Fbr. 31 new Ed.
föl-leitr, adj. looking pale, Nj. 39, Fb. i. 545, Vápn. 29.
föl-litaðr, part. pale, Nj. 183.
fölna, að, to grow pale, Edda 36, Ld. 224, Fas. i. 189, Sks. 466 B; prop. to wither, of grass, gras fellr allt ok fölnar, Edda (pref.); fölnanda lauf, Sks. 608 B; eidr fölnaðr (of fire), Eb. 100 new Ed., v.l. :-- rarely, and less correctly, of other things, kirkja fyrnd ok fölnuð, decayed, Bs. i. 198; dúkr fölnaðr, a faded cloth, Ann. 1344: reflex., Stj. 142, (badly.)
fölnan, f. a withering, fading away, Fms. vii. 91.
FÖLR, adj., old forms fölvan, fölvir, etc.; in mod. usage the v is left out, fölan, fölir, etc.; [A. S. fealo; O. H. G. falo; Old Engl. fallow; Dutch vaal; Germ. fahl and falb; cp. Lat. pallidus, Gr. GREEK] :-- pale; fölr sem grass, pale as grass, Nj. 177; hann görði fölvan í andliti, Glúm. 342; fölr sem nár, pale as a corpse, Fb. ii. 136; fölr sem aska, pale as ashes, Þiðr. 171, 177: poët., fölvir oddar, the pale sword's point, Hkv. 1. 52; fölr hestr, a pale horse (but rare), 2. 47; net-fölr, pale-nebbed, Am.; fölr um nasar, id., Alm. 2; ná-fölr, pale as a corpse.
fölskaðr, part. pale, burnt out, of fire, Fs. 6, Eb. 100 new Ed., Ísl. ii. 135.
fölski, a, m. [O. H. G. falavizga: mid. H. G. valwische; Swed. falaska; the word is composed from fölr and aska] :-- the pale, white ash spread over burning embers; so Icel. call the ashes while they still keep their shape before crumbling in pieces; þeir sá á eldinum fölskann er netið hafði brunnit, Edda 39; fölski var fallinn á eldinn, Fas. ii. 388; fölskar, Stj. 58, Mar. (Fr.): metaph. in mod. usage, fölska-lauss, adj. without f., sincere, real, e.g. fölskalaus elska, sincere love.
föngu-ligr, adj. [fang], stout-looking, in good condition, Sturl. i. 159 C.
FÖNN, f., gen. fannar, pl. fannir, [cp. Gæl. feonn = white], snow, esp. a heap of snow, Landn. 154, Fms. iii. 93, Sturl. ii. 118, Sd. 164, Karl. 441, 501, N. G. L. i. 291; fannir, heaps of snow, Grett. 111 C, cp. fenna, fann-. In Norway Folge-fonn is the name of a glacier.
FÖR, f., gen. farar; old pl. farar, later and mod. farir; the acc. with the article is in old writers often contracted, förna = förina; [fara, cp. far, ferð] :-- a 'fare,' journey, Nj. 11; er þeir váru komnir á för, when they had started, 655 iii. 3; vera heim á för, to be on the road home, Ísl. ii. 362; vera í för með e-m, to be in company with one. Eg. 340; var brúðrin í för með þeim, Nj. 50: a procession, Lex. Poët.; bál-för, lík-f., funerals; brúð-f., a bridal procession. 2. chiefly in pl. journeys; hvat til tíðinda hafði orðit í förum hans, what had happened in his journeys, Eg. 81 :-- of trading voyages (far-maðr), vera í fo:;rum, to be on one's travels, Ld. 248, Nj. 22; eiga skip í förum, to own a trading ship, Fb. i. 430, (cp. fara milli landa, to fare between countries, i.e. to trade, Hkr. pref.): fara frjáls manns förum, to fare (live) about free, to live as a free man, N. G. L. i. 32; svefn-farar, sleep, Gísl.; að-farir, treatment. 3. in law, of vagrants (vide fara A. I. 2); dæma för úmögum, Grág. i. 87; dæma e-m för, 86; dæma úmaga (acc.) á för, to declare one a pauper, order him to 'fare' forth, 93, passim in the law (förumaðr). 4. a hasty movement, a rush; þá syndusk þar miklir hundar ok görðu för at Petro, 656 C. 29; var för (MS. for) í sortanum, the cloud was drifting swiftly, Fms. vii. 163, cp. far :-- the phrases, vér munum fara allir sömu förina, all the same way, in a bad sense, xi. 154; munt þú hafa farar Hákonar jarls, x. 322; vera á föru (mod. förum), to be on the wane; lausafé hans er mér sagt heldr á förum, Þorf. Karl. 366; þá var nokkut á föru (förum, pl.) virkit Bersa, there was something wrong with B.'s castle, it was going into ruin, Korm. 148. 5. an expedition, in compds, Vatns-dals-för, Apavatns-för, Grímseyjar-för, Reykhóla-för, Kleifa-för, the expedition to Vatnsdale, Apavatn, etc., Sturl., Ann. COMPDS: fara-bók, f. an itinerary, a book of travels, Clem. 38. farar-bann, n. = farbann, Fas. ii. 494. farar-beini, a, m. furthering one's journey, Eg. 482 (v.l.), Grág. i. 298: metaph., Fms. i. 226. farar-blómi, a, m. travelling with pomp, Orkn. 370, Fms. xi. 438, Fas. iii. 376. farar-broddr, m. the front of a host, Al. 56, Hkv. 2. 17. farar-búinn, part. = farbúinn, Fms. i. 3. farar-dvöl, f. delay, Grág. i. 441, 436. farar-efni, n. pl. outfittings, Eg. 169, 194, Ísl. ii. 204, Lv. 23. farar-eyrir, m. money for travelling, Gþl. 8. farar-fé, n. id. farar-gögn, n. pl. necessaries for a journey, Nj. 259, v.l. farar-greiði, a, m. a conveyance, K. Á. 70, Fms. ii. 234, Fs. 24, Eg. 541, Gþl. 369. farar-hapt, n. a hindrance, stoppage, 625. 184. farar-hestr, m. a nag, (Fr.) farar-hlass, n. a wagon-load, N. G. L. i. 240. farar-kaup, n. on board-wages, N. G. L. i. 98. farar-leyfi, n. leave to go, Eg. 424, Fbr. 91 new Ed., Hom. 141. farar-maðr, m. = farmaðr, N. G. L. i. 199. farar-mungát, n. a bout before going, Eg. 88, Fas. i. 396. farar-nautr, m. = förunautr, O. H. L. 78. farar-orlof, n. = fararleyfi, Bs. (Laur.) farar-skjótr, m. (-skjóti, a, m.), a means of travelling, esp. a horse (or ass), Stj. 610, Fas. i. 126, Fms. iv. 38; hest, hinn bezta fararskjóta, Sturl. ii. 145 C. fararskjóta-laust, n. adj. without a horse, Fms. viii. 31, Bs. i. 349. farar-stafr, m. a walking-stick, 656 B. 1. farar-tálmi, a, m. hindrance, Jb. 283, 400, Orkn. 396.
förla, að, to grow faint, weak; ef hann of förlar, if he fails, (the passage is dubious, and something seems left out), K. Þ. K. 42: reflex. to fall into ruin, ef förlask reiðir, svá at um bæta þarf, Gþl. 77; þá mun brátt f. afl ráða-görðar, Sks. 331 :-- impers., e-m förlask, one grows weak, esp. from age, Krók. 40; in mod. usage, finn eg að augum förlast sýn, I feel my eyes grow dim, Hallgr.
förnuðr, v. farnaðr.
föru-kona, u, f. a vagrant woman, Þiðr. 226.
förull, adj, rambling, strolling about, Nj. 131; víð-f., wide-travelling.
föru-maðr, m. a vagrant man, a pauper, Gþl. 432. Jb. 183.
föru-mannliga, adv. (-ligr, adj.), beggarly, Vígl. 60 new Ed.
föru-nautr, m. [Germ. fahr-genosse], a companion, fellow-traveller, Ísl. ii. 336, Sturl. i. 116, ii. 21, Fms. ii. 8, Nj. 14, Vápn. 29, passim.
föru-neyti, n. a company of travellers. Clem. 32 (spelt förunauti), Edda 108, Jb. 380, Eg. 23: a retinue, Fms. iv. 82, x. 102, Nj. 37: a company, 280, Sks. 579, Grett. 139 C.
FÖSULL, m., pl. föslar. [Germ. fasel; O. H. G. fasal; A. S. fæsel] :-- a brood; gljúfra f., the brood of the chasms, a dragon, poët., Nj. 109 (in a verse), an GREEK.
föxóttr, adj. [fax], a horse with mane differing in colour from the body, Landn. 195, Fas. ii. 168, Rd. 299, Karl. 151, 350; gló-f., Bs. ii. 261.
G (gé) is the seventh letter. In the old Gothic Runic alphabet (Golden horn) it is represented by RUNE, which was probably taken from the Greek χ. The later common Runic alphabet had no g, and made the tenuis k (RUNE, called Kaun) serve for both; still later, g was distinguished simply by a dot or stroke, RUNE or RUNE, and this character was called 'Stunginn Kaun,' i.e. dotted or cut Kaun, just as the name of Stunginn Týr was given to cut or dotted t.
A. In Scandinavia the letter g begins many fewer words than in German or Saxon, mainly because the prefixed particle ge- is absent. In the fragments of Ulf., although so little is left, ga- is prefixed to about three hundred words, mostly verbs and nouns; in the Anglo-Saxon at least three or four thousand such words are recorded, and in modern German still more: indeed the number is so to say endless, as it can be put to almost any verb. In Icel. the only traces of this prefix are, I. in a few words retaining g before the liquids l and n (gl and gn): α. gl in the word glíkr, similis (and derivatives); glíkr is now obsolete, and even in very old MSS. of the 13th or even the 12th century both forms, glíkr and líkr, glíkendi and líkendi, glíkjast and líkjast, occur indiscriminately; but in older poems gl is the only form. β. gn in gnadd, gnaga, gnauða, gnegg, gneisti, gnípa, gnísta, gnolla, gnógr, gnúa, gnúpr, gnyðr, gnæðingr, gnöllra, gnötra (q.v.), and some poët. words, as gnat, etc. But in mod. usage, in gn and gl, the g is dropped both in spelling and pronunciation, nadd, naga, nauða, hnegg, neisti, nípa ... núpr, nyðr or niðr, næðingr, nöllra, nötra; the gn in these words is almost constantly used in very old MSS., but even at the end of the 13th and in the 14th century the MSS., e.g. Hb., begin to drop the g, vide p. 206 sqq.: the exceptions are few, e.g. Icel. never say nýja tor gnýja, but the word itself, although known, is almost obsolete: so also in modern writers gnótt and gnægtir (abundance) often occur: but the sound gn may be said to be almost extinct. The Danes, Swedes, and Norse still keep the g before n, e.g. Dan. gnave, Swed. gnaga; whereas in glíkr the g has been dropped, and the word has become in Swed. lik, etc.; in Dan. lig, lige, ligning, etc. II. in two Icel. words the prefixed g has hardened into a radical consonant, so that its proper sound is no longer perceived, viz. granni (and compds), a neighbour, prop. one of the next house, Goth. garazna = GREEK, qs. g-ranni, from rann, domus; and greiða, explicare, = Goth. garaidian. The Scandinavian tongues have furthermore done away with the Saxon and German prefix to passive participles, and no trace of them remains even in the earliest writers or poems. The modern English has followed the same law as the Scandinavian in gn, for though it still appears in Engl. words (as gnaw, gnash), it is hardly sounded. The participial prefix remained long in southern England (see Morris's Specimens), but weakened into y or i till at last it dropped altogether.
B. PRONUNCIATION. -- It is sounded hard, soft, or aspirate; hard, as in Engl. gate, gold; soft, as in Swed. dag, Germ. tag, or mod. Gr. γ, but lost in Engl.; aspirate also lost in Engl. I. hard, 1. as initial before a hard vowel, garðr, gull, gott, etc.; and before a consonant, glaðr, gráta; but the prefixed g, in the instances A. 1. above, was prob. always sounded soft. 2. as final after consonants, as sorg, belg, ung, höfgi, or if double, as in egg. II. soft, never as initial (unlike mod. Greek, in which γ is sounded soft throughout), but only as final or sometimes as medial: 1. if single after a vowel, as dag, hug, log, veg, stig. 2. between two vowels if the latter is hard, lega, ligum, vega, vegum, dögum; but in case both the vowels, or even only the last, are soft (an i vowel) the g sound is lost, and it is eliminated altogether or assimilated to the preceding vowel, which thus becomes a diphthong; the same is the case if j follows g; thus syllables and words such as bagi and bæi, dagi and dæi, degi and deigi, eygja and eyja or eya, lagi and lægi or læi are all sounded alike; in olden times there must have been a difference of sound, as old MSS. never confound the spelling in words like those above, whereas in modern letters written by uneducated people, nothing is more frequent than to see, um dæinn for um daginn, or á deíinum for á deginum, and the like; the poets also rhyme accordingly, e.g. segi -- hneigi, Pass. 38. 13; segja -- deyja, 25; segja -- beygja, 25. 12; drýgja -- nýja, 30. 3; eigið -- dregið, 7. 10; deyja -- teygja, 16. 13, etc.; even MSS. of the end of the 15th century frequently give seigia for segja (to say), e.g. Arna-Magn. 556 A, see the pref. to Ísl. ii. p. vi: as a medial, before d the g is sounded hard almost all over Icel., and the d soft (sagði); yet in the peninsula of Snæfells Sýsla many people still reverse this rule, and say sagdi, lagdi, bygdi, bygd, sounding the g soft but the d hard; in the east of Icel. people say bregða, sagði, pronouncing gð both soft; this is no doubt the best pronunciation, and accords well with the modern English said, laid, and the like. III. the aspirate g is sounded, 1. as initial before a soft vowel or j, gefa, gæta, geyma, geir, gjöld. 2. as final, a double g (gg) or g after a consonant is sounded as aspirate in all instances where a single g is lost (vide above), thus laggir, leggja, byggja, byggi, veggir, or margir, helgir, göfgi, engi, mergjar, elgjar, engja. Between two consonants the g is not pronounced, thus fylgdi, morgna, fylgsni, bólgna are sounded as fyldi, morna, fylsni, bólnar.
C. SPELLING. -- Here is little to notice: I. in old MSS. the aspirate g as initial is frequently marked by the insertion of i after it, thus giæta, giefa, = gæta, gefa, but this is not now used. II. in old Norse MSS., -- and, by way of imitation, in some Icel., -- the soft g before a vowel is frequently marked by inserting h after it, thus dagh, deghi, vegha, sagha; in the Middle Ages many foreign MSS. expressed soft sounds in this way, and so they wrote dh = ð, gh = soft g, th = þ, whence comes the th in modern English; we also find gh in words such as Helghi, Fb. pref.; probably the g was in olden times sounded soft in rg, lg, which agrees with the change in English into holy, sorrow, etc.; ngh = ng also occurs, e.g. erlinghi, Eb. i. 537, denoting a soft sound of ng as in modern Danish and Swedish. In MSS. we now and then find a spurious g before j and a vowel, e.g. deygja, meygja, for deyja, meyja, because the sound was the same in both cases.
D. CHANGES. -- The hard and aspirate g, especially as initial, usually remains in modern foreign languages, gate, ghost, give, get, except in Engl. yard, yarn (Icel. garð, garn), etc., where the Anglo-Saxon had a soft g sound. Again, 1. the soft g after a vowel takes a vowel sound, and is in English marked by w, y, or the like, day, say, saw, law, bow, way, low, = Icel. dag, segja, sög, lög, bogi, veg, lág, etc.: and even a double g, as in lay, buy, = Icel. leggja or liggja, byggja. 2. so also before or after a consonant, thus, Engl. said, rain, gain, sail, tail, bail, fowl, etc., = Icel. sagði, regn, gagn, segl, tagl, hagl, fugl; Engl. sorrow, follow, fellow, worry, borrow, belly, = Icel. sorg, fylgja, félagi, vargr, byrgi, belgr. In Dan. lov, skov, vej answer to Icel. lög, skóg, veg, whereas Sweden and Norway have kept the g, Swed. lag, skog, väg.
E. INTERCHANGE. -- Lat. h and Gr. χ answer to Icel. and Teut. g, but the instances of such interchange are few, e.g. Lat. hostis, hortus, homo, hoedus, heri, = Icel. gestr, garðr, gumi, geit, gær; Lat. hio, Gr. GREEK, cp. Icel. gjá, gína; Gr. GREEK = gær, GREEK = gáss, GREEK = gall, etc.
GABB, n. mocking, mockery, Fms. vii. 17, 59, ix. 385, Sturl. i. 155, Sks. 247, Karl. 474, Grett. 101.
gabba, að, [Scot. gab], to mock, make game of one, Fms. i. 72, ii. 67, vi. 112, ix. 385, Stj. 609, Mag. 68, Ísl. ii. 165, Fs. 159; gabb ok gaman, Ó. H. 78: reflex., Bs. i. 319.
gadda, að, to goad, spike, Str. 25, Karl. 172: gaddaðr, part., Sams. 13.
gaddan, n. a kind of head-gear, an GREEK, Orkn. 304; perh. Gaelic.
GADDR, m. [Ulf. gads = GREEK, 1 Cor. xv. 55, 56; A. S. gadu; Engl. gad, goad; Swed. gadd] :-- a goad, spike, Str. 77, Gísl. 159 (on a sword's hilt); gadda-kylfa, u, f. a 'gad-club,' club with spikes, Fms. iii. 329; gadd-hjalt, n. a 'gad-hilt,' hilt studded with nails, Eb. 36 new Ed., Gísl. 159, Fas. iii. 288, cp. Worsaae 494, 495, as compared with 330: metaph. phrase, var mjök í gadda slegit, 'twas all but fixed with nails, i.e. settled, Nj. 280. II. a sting, Al. 168; (cp. Engl. gad-fly.) III. perhaps a different root, hard snow, also spelt galdr (Fms. viii. 413, v.l., cp. gald, Ivar Aasen); the phrase, troða gadd, to tread the snow down hard, Fms. vii. 324, viii. 413, ix. 364, 490; en er Birkibeinar vóru komnir upp á galdinn hjá þeim, Fb. ii. 688: even used as neut., gaddit, Fms. viii. l.c. (in a vellum MS.); gaddit. id. (also vellum MS.); hence gadd-frosinn, part. hard-frozen; gadd-hestr, m. a jade turned out in the snow. IV. a 'gad-tooth,' a disease in cattle, one or more grinders growing out so as to prevent the animal from feeding, described in Fél. xiv. note 250; gadd-jaxl, m. a 'gad-grinder.'
gaffall, m. [Germ. gabel], a fork to eat with, (mod.)
GAFI, a, m. [A. S. geaf = funny], a gaff; fregna eigum langt til gafa, Mkv.: a saying, cp. spyrja er bezt til váligra þegna.
GAFL, m. [Ulf. gibla = GREEK, Luke iv. 9; Engl. gable; Germ. giebel; Dan. gavl; Swed. gafvel] :-- a gable-end, gable, Sturl. ii. 50, Nj. 209, Ísl. ii. 74.
gafl-hlað (gaflað, Nj. 203, 209, Orkn. 244). n. a gable-end, Gísl. 88: in pl. gaflhlöð, Orkn. 470; eystra g., 244; at húsendanum við gaflhlaðit, 450; gaflhlaðit hvárt-tveggja, Ísl. ii. 352; selit var gört um einn ás ok lá hann á gaflhlöðum, Ld. 280.
gafl-stokkr, m. a gable-beam, Eg. 90.
gafl-veggr, m. a gable-end, Nj. 197.
gaga, að, to throw the neck back, Flor. 18.
gagarr, m. a dog; gagarr er skaptr því at geyja skal, a dog is so made as to bark, Mkv. 4: used as a nickname, Landn. 145: in a verse in Eg. a shell is called 'the ever mute surf-dog' (síþögull brimróta gagarr), prob. from a custom of Icel. children, who in play make shells represent flocks and herds, kú-skeljar (cow-shells), gymbr-skeljar (lamb-shells), and put one shell for a dog. gagara-ljóð, n. pl. 'dog-song' (?), a kind of metre in Rímur.
GAGG, n., onomatop. the fox's cry.
gagga, að, to howl (of a fox), metaph. to mock at one, 689. 66.
gag-háls, adj. [gagr], with neck thrown back, epithet of a stag, Gm. 33.
GAGL, n. [Ivar Aasen gagl = wild goose, cp. the Scot. a gale of geese = a flock of geese] :-- a wild goose, Edda (Gl.); gagl fyrir gás, a saying, Ó. H. 87: in poetry, of any bird, hræ-g., blóð-g., etc., a carrion-crow; the
word is not used in Icel. except in the saying above; the goshawk is called gagl-fár, n. and gagl-hati, a, m. goose-destroyer.
gagl-bjartr, adj. bright as a goose, an epithet of a lady, Akv. 39; the wild goose is here made to serve for a swan!
gagl-viðr, m. an GREEK, Vsp. 34; explained by the commentators, a forest where there are wild geese, but perhaps better as the name of a plant, the sweet gale or bog-myrtle.
GAGN, n. [a Scandin. word, neither found in Saxon nor Germ.; only Ulf. has the root verb gageigan = GREEK; Swed. gagn; Dan. gavn; Engl. gain is prob. borrowed from the Scandin.]: 1. sing, gain, advantage, use, avail; hluti þá er ek veit at honum má gagn at verða, things that can be of use to him, Nj. 258; er oss varð at mestu gagni, Ísl. ii. 175; er eigi mun vera gagn í, that will be of no use, Fms. iii. 175; það er að litlu gagni, of little avail, etc., passim. 2. gain, victory; sigr ok gagn, Orkn. 38; hafa gagn, to gain the day, Rb. 398, Hom. 131, Fms. vii. 261; fá gagn, id., Fas. i. 294, freq. in poetry; gagni feginn, triumphant, Fm. 25; gagni lítt feginn, i.e. worsted, Hbl. 29. 3. produce, revenue, chiefly of land; jarðir at byggja ok vinna ok allra gagna af at neyta, Eg. 352; hence the law phrase, to sell an estate 'með öllum gögnum ok gæðum.' 4. goods, such as luggage, utensils, or the like; síðan fór hann norðr á Strandir með gagn sitt, Sturl. i. 10; ker ok svá annat gagn sitt, Grág. ii. 339; bæta garð aptr ok öll gögn ok spellvirki, Gþl. 421; þeir héldu öllum farmi ok öllu gagni (luggage), því er á skipinu var, Bs. i. 326. β. in mod. usage almost always in pl. gögn = household implements, esp. tubs, pots, etc.; bú-gögn, heimilis-gögn, household jars; far-g., farar-g., q.v. 5. in pl. a law term, proofs, evidence produced in court; at eigi dveli það gögn fyrir mönnum, Grág. i. 25; nefna vátta at öllum gögnum þeim er fram vóru komin, Nj. 87; eptir gögnum ok vitnum skal hvert mál dæma, a law phrase, upon evidence and witnesses shall every case be tried, Gþl. 475; öll gögn þau er þeir skulu hafa at dómi, Grág. ii. 270; þeir menn allir er í dómi sitja eðr í gögnum eru fastir, i. 105, 488, and passim; gagna-gögn, vide below. COMPDS: gagna-höld, n. pl. a holding back of proofs, evidence, Grág. ii. 273. gagn-auðgan, f. wealth, Fms. ii. 215. gagn-auðigr, adj. wealthy, well stored, Stj. 361, Ld. 38, Bs. i. 643. gagn-ligr, adj. useful. gagn-samligr, adj. (-liga, adv.), profitable, Bs. i. 690, 770. gagn-samr, adj. useful, profitable, Sturl. i. 74, Hrafn. 23, Landn. 83, Ísl. ii. 62, Stj. 92. gagn-semd and -semi, f. usefulness, profitableness, Hrafn. 24. gagns-lauss, adj. useless. gagns-lítill, adj. of little use. gagns-mikill, adj. of great use. gagns-munir, m. pl. useful things, Fbr. 22; veita e-m g., to help one, Hkr. ii. 251: mod. gain, profit, eigin g., Pass. 28. 6.
GAGN-, an adverbial prefix:
A. [Cp. the adv. gegn], gain- (in gainsay), counter, esp. in law terms :-- hence gagna-gögn, n. pl. counter-proofs, Grág. i. 106. gagn-augu, n. pl. 'counter-eyes,' temples. gagn-dyrt, n. adj. with doors opposite one another, Fas. ii. 181. gagn-gjald, n., prop. a 'countergild,' antidote, a Norse law term, which seems identical with mundr or tilgjöf, opp. to heiman-fylgja, dowry, which in case of the husband's death or divorce was to be the wife's property; gjöf and gagngjald are distinguished, N. G. L. i. 29; þá skal hon þarnast gagngjalds ok gjafar, 51. gagn-görð, f. transgression, 15. 1 (MS.) gagn-hollr, adj. kind to one another, Hm. 31. gagn-kvöð, f. a counter-summons, Grág. ii. 102. gagn-mælendr, part. pl. gain-sayers, opponents, Mart. 114. gagn-mæli, n. gain-saying, contradiction, Fms. x. 403, Stj. 331. gagn-nefna, u, f. a mutual nomination, of arbitrators, Grág. i. 495. gagn-staða, u, f. 'gain-staying,' resistance, Fms. x. 387, Hom. (St.) 43. gagnstöðu-flokkr, m. the opposite party, Fms. viii. 323: gagnstöðu-maðr, m. an opponent, adversary, 623. 12, 655 xvi. B. 3: gagn-staðleikr (-leiki), m. the contradictory, reverse, Stj. 263. gagn-staðligr, adj. (-liga, adv.), contrary, opposed to, Fms. i. 263, viii. 326, x. 233, Stj. 29, 73, Ó. H. 195, Sks. 576. gagn-staðr, adj. id., Stj. 163, Fms. viii. 323. gagn-stæðligr and gagn-stæðiligr, adj. = gagnstaðligr, Fms. ix. 528, Sks. 111, 130, 337, Stj. 335, Fs. 172. gagn-sök, f. a counter-action, counter-charge, a law term, -- the defendant brought forth counter-charges, to be set off against those of the prosecutor, vide Nj. passim, Grág. i. 294, K. Þ. K. 160, Fs. 74, 125, Grett. 151, Valla L. 204, Rd. 300. gagn-tak, n. a 'holder against,' the strap to which the girth is attached, Fms. vii. 170, Sturl. iii. 114, Glúm. 393, Hkr. iii. 283, Karl. 458, Flor. 78; also called mót-tak. gagn-vert and gagn-vart, n. adj., used as prep. and adv., over against, with dat., Eg. 206, Fms. vi. 32, vii. 253. xi. 34, Nj. 34, Sd. 163; sitja g. e-m, Fs. 148; g. sólunni, 1812. 133; g. dyrum, Gullþ. 26, Fbr. 37, 64, passim :-- as adv., Landn. 62, Fms. ii. 27, xi. 125.
B. [Cp. gegnum and the adj. gegn], through, right through, straight; and so thorough, thoroughly, very (in which sense gay or gey is still used in Scot. and North. E., Jamieson Suppl. s.v.) :-- hence gagn-drepa, adj. wet through. gagn-færiligr and gagn-færr, adj. through-going, used as transl. of the Lat. penetrans, Stj. 89, 656 A. i. 34, 655 xxxii. 19. gagn-gört, n. adj. straight, Fb. iii. 296, Gísl. 38. gagn-hræddr, adj. 'gay' (i.e. very) frightened, Fms. iv. 147, 625. 18. gagn-kunnigr, adj. knowing thoroughly. gagn-leiði, n. the 'ganest' (i.e. shortest) way, Al. 92. gagn-orðr, adj. 'gane-worded,' speaking shortly, to the point, Nj. 38; (opp. to marg-orðr or lang-orðr.) gagn-skeytiligr, adj. to be shot through, Sks. 398 B. gagn-skorinn, part. scored through, i.e. cut through by fjords, rivers, etc., Fas. iii. 511: also thoroughly scored, i.e. carved all over, Vígl. 48 new Ed. gagn-stígr, m. a 'gane' way, short cut, Al. 109, Sks. 2, Fms. vii. 82 (in a verse). gagn-sæll, adj. through-seeing, penetrating, Sks. 208, (rare.) gagn-sær, adj. transparent, Rb. 354; gagnsætt gler, Hom. 128. gagn-vátr, adj. wet through. gagn-vegr, m. [Swed. genväg] = gagnstígr, Hm. 33. gagn-þurr, adj. dry all through, quite dry.
gagna, að, to help, be of use to one, Bs. i. 799; ok lætr sér vel gagna, 655 xxxii: reflex. to avail, be of use, Bs. ii. 141, 143, Vígl. 30, Dipl. i. 6, Jm. 20.
gagn-dagr, gagn-fasta, vide gangdagr, gangfasta.
GAGR, adj. bowed back; this obsolete word is still used in Norway, e.g. gag ljaa, of a scythe; gagt menneska, a conceited man; cp. gaga, to throw the head back: in compds as gag-háls, q.v. People in Icel. say, hnakka-kertr, one who throws the neck back, but keikr of bending the backbone back; e.g. standa keikr, where the Norse say standa gag. The explanation in Lex. Poët, is guess-work, as the word is not in use in Icel., vide remarks on the word by Bugge in Oldn. Tidsskrift.
gag-vígr, adj. an GREEK; g. bardagi, wanton strife, Fb. (Sverr. S.) ii. 553.
gal, n. crowing; hana-gal, cock-crowing.
GALA, pres. gelr, Hm. 28, 150, Vsp. 35; pret. gól, pl. gólu; pret. subj. gœli, Haustl. 20; in mod. usage, pres. galar, áðr en haninn galar, Matth. xxvi. 34, 74, 75, Mark xiv. 30, cp. Pass. 12. 7; but fyrr en haninn gelr, Luke xxii. 61; in pret. the old form is preserved, ok jafnsnart gól haninn, Matth. xxvi. 74; þá gól nú haninn fyrst, Pass. 11. 5; gól haninn annað sinn, 11. 8, Luke xxii. 60; og strax gól haninn, John xviii. 27; but elsewhere in mod. usage weak, galaði: [not recorded in Goth., as Ulf. renders GREEK l.c. by hrukjan; A. S. galan; Old Engl. and Scot. to gale = to cry; Dan. gale; Swed. gala] :-- to crow; hún heyrir hana gala, Stj. 208; gól um Ásum Gullinkambi, Vsp. 35; en annarr gelr, sótrauðr hani, id.: of a crow, Hm. 84. II. metaph. to chant, sing, used trans.; gala sér úgott, Hm. 28, Ls. 31; afl gól hann Ásum, Hm. 161; þann kann ek galdr at gala, I can chant that song, with the notion of spell, Hm. 153; svá ek gel, 150; hón (the sibyll) gól galdra sína yfir Þór, Edda 58: ironic., gólu þeir eptir á staðnum, O. H. L. 17; gala at um e-t, to beg blandly, Fms. xi. 113; Herodias gól at um líflát Johannes, 625. 96 :-- with acc. to gladden, cheer, Sl. 26.
galarr, m. an enchanter, the name of a dwarf, Vsp.
gald, n. hard snow, = gaddr, q.v.
galdr or galðr, m., gen. galdrs, pl. galdrar, [from gala; A. S. gealdor = cantus, sonitus] :-- prop. a song, hence in names of old poems, Heimdalar-galdr, Edda 17; but almost always with the notion of a charm or spell, vide gala II above; hón kvað þar yfir galdra, Grett. 151, Hkr. i. 8; kveða helgaldra, Fbr. 24; gala galdra, Edda 58, Hm. 153; með rúnum ok ljóðum þeim er galdrar heita, Hkr. i. 11; galdr ok kvæði, Stj. 492: hence II. witchcraft, sorcery, esp. in pl.; galdrar ok fjölkyngi, Fb. i. 214, K. Þ. K. 76, Grett. 155; galdrar ok gjörningar, Anal. 244; galdrar ok forneskja, Gísl. 41, Grett. 155; með göldrum, 180 (in a verse); sjá við göldrum, Hom. 86, Ísl. ii. 77: a fiend (= Icel. sending), reka þann galdr út til Íslands at Þorleifi ynni at fullu, Fb. i. 213, (rare.) COMPDS: galdra-bók, f. a book of magic, 655 xiii, Ísl. Þjóðs. i. 514. galdra-fluga, u, f. a 'witch-fly,' a kind of fly, tipula nigra subhirta, Eggert Itin. 604; cp. flugu-maðr. galdra-fullr, adj. full of sorcery, Fas. i. 108. galdra-hríð, f. a magic storm, hurricane raised by spells, Fas. i. 108. galdra-kind, f. a foul witch, Fas. i. 97: galdra-kinn, f. a 'spell-cheek,' a nickname, Eb. galdra-kona, u, f. a witch, sorceress, Ísl. ii. 73, Stj. 491, v.l. galdra-ligr, adj. magical, Stj. 91. galdra-list, f. magic art, Stj. 100, Fas. iii. 237. galdra-læti, n. pl. magical mummeries, Fas. ii. 373. galdra-maðr, m. a wizard, Fms. xi. 435, Fas. i. 5, Barl. 102, 149. galdra-meistari, a, m. a magician, Stj. 437. galdra-raumr, m. a great sorcerer, Fas. ii. 375. galdra-samligr, adj. magical, Stj. 91. galdra-smiðr, m. a 'spellsmith,' sorcerer, magician, Hkr. i. 10. galdra-snapr, m. a wizard-impostor, galdra-stafir, m. pl. magical characters. galdra-sögur, f. pl. tales of witches. galdra-vél, f. a magical device, Post. 80.
GALEIÐ, f. [a for. word; galea, galio, galeida, Du Gauge], a galiot, Fms. vi. 134, 168, vii. 78, 179, Ísl. ii. 394.
gal-gopi, a, m. a coxcomb.
galinn, prop. a part. from gala, enchanted, but used in the sense of mad, Fms. i. 44, vii. 187: frantic, Gísl. 138: voluptuous, sensual, Stj. 55; þú er galin í girnd sem svín, Úlf. 3. 57.
GALL, n. [A. S. gealla; Engl. gall; Germ. galle; Dan. galde; Gr. GREEK] :-- gall, bile, Pr. 472-474, Fbr. 137: metaph. an acid drink, Anecd. 10; edik galli blandað, GREEK, Matth. xxvii. 34.
gall-harðr, adj. hard as cinders, qs. gjall-harðr, Bs. ii. 65, freq.
GALLI, a, m. [cp. Swed. gall = barren], a fault, flaw, drawback, Hm. 134, freq. in mod. usage (ár-galli, q.v.); hence galla-lauss, adj. faultless,
Hom. (St.) 64, 72: gallaðr, part. vicious, guileful. II. a nickname, Bs. i. Laur. S.
gall-opnir, m., poët. a cock, Lex. Poët.
gall-sótt, f., medic. atra bilis.
gall-súrr, adj. sour or hot as gall.
GALM, f. or galmr, m., only in local names, Galmar-strönd, [cp. A. S. gealm = din], prob. called so from the roaring of the surf.
galpín, mod. galapín, n. [for. word; Scot. galopin = lackey], a merry fellow; þú ert mesta galapín! -- a nickname, Sturl. iii. 209 C.
galsi, a, m. wild joy; galsa-ligr, adj. frolicsome.
galti, a, m. (vide göltr), a boar, bog, Fms. iv. 58, Fas. i. 88, Gullþ. 15, Fs. 71, 141; Galt-nes, n. 'Hog's-ness,' a local name; Galt-nesingr, m. a man from G., Sturl.
gal-tómr, adj. quite empty, of a tub.
Gal-verskr, adj. from Galilee, Mar.
gamal-dags, as adv. old-fashioned, (mod.)
gamal-karl, m. an old man, Fms. ii. 182.
GAMALL, contr. forms, gamlan, gamla, gamlir, gamlar, gömlum, etc., fem. sing. and neut. pl. gömul; neut. sing, gamalt; the compar. and superl. from a different root, viz. compar. ellri, superl. ellztr, mod. eldri eldstr or elztr: [not recorded in Ulf., who renders GREEK by alþeis; but in A. S. gamol and gomel occur, although rarely even in Beowulf; in mod. Engl. and Germ. it is lost, but is in full use in all Scandin. dialects; Swed. gammal; Dan. gammel; Norse gamal, fem. gomol, Ivar Aasen]: I. old, Lat. senex; in the sayings, þeygi á saman gamalt og ungt, Úlf. 3. 44; opt er gott þat er gamlir kveða, Hm. 134, Fb. i. 212; íllt að kenna gömlum hundi að sitja; gamlir eru elztir, old are the eldest, i.e. the most cunning, clever; tvisvar verðr gamall maðr barn; engi verðr eldri en gamall; en þótt konungr þessi sé góðr maðr ... þá mun hann þó eigi verða ellri en gamall, Fms. iv. 282; faðir minn var gamall, Nj. 31; g. spámaðr, an old spae-man, 656 B. 12; hence gamals-aldr, m. old age, Ld. 4, Fms. ii. 71: compds, af-garnall, fjör-g., eld-g., q.v.; cp. also ör-gemlir = Germ. uralt, a giant in Edda. 2. grown up, old, of animals; arðr-uxi gamall, Grág. i. 502; gamlir sauðir, old rams; gjalda grís fyrir gamalt svín, Ó. H. 86; fyrr á gömlum uxanum at bæsa en kálfinum, a pun, Fms. vi. 28. 3. old, of things, freq. in mod. usage, but the ancients use gamall of persons or living things, and distinguish between gamall and forn (q.v.); a man is 'gamall,' but he wears 'forn' klæði (old clothes), thus in the verse Fms. xi. 43 gamall prob. refers to Gorm and not to land; Merl. 1. 61 is corrupt; vide gjallr (below); gamall siðr, Anal. 187, does not appear in Fb. iii. 401 (the original of the mod. text in Anal.) II. old, aged, of a certain age; nokkurra vetra gamall, some years old, Fms. xi. 78; fjögurra vetra gömul, Þiðr. 221; hve gamall maðr ertu, how old art thou? Ísl. ii. 220; tólf vetra gamall, 204; fimm, sex, vetra gamall, Grág. i. 502; vetr-gamall, a winter old; árs-gamall, a year old; misseris-gamall, half a year old; nætr-g., a night old, etc. III. in pr. names, hinn Gamli is added as a soubriquet, like 'major' in Lat., to distinguish an older man from a younger man of the same name; hinn gamli and hinn ungi also often answer to the Engl. 'father and son;' thus, Hákon Gamli and Hákon Ungi, old and young H., Fms.; also, Jörundr Gamli, Ketilbjörn Gamli, Örlygr Gamli, Bragi Gamli, Ingimundr hinn Gamli, etc., vide Landn.; Ari hinn Gamli, Bs. i. 26, to distinguish him from his grandson Ari Sterki; cp. the Lat. Cato Major: in some of the instances above it only means the old = Lat. priscus.
B. The compar. is ellri and superl. ellztr; eigi ellra en einnar nætr, 1812. 57; fjórtan vetra gamall eðr ellri, K. Á. 190; enir ellri synir Brjáns, Nj. 269; inn ellzti, 38; ellztr bræðranna, Grág. i. 307; hann var ellztr, Eg. 27, Fms. i. 20,
gamal-ligr, adj. elderly, Fms. ii. 59.
gamal-menni, n. an aged person, Eg. 89, Orkn. 78, Rd. 302.
gamal-órar, f. pl. dotage from age, Eb. 318.
gamal-ærr, adj. in dotage, Nj. 194, Eb. 322, Grett. 116, Fas. ii. 93.
GAMAN, n., dat. gamni, (gafni, Fas. i. 176, Fms. x. 328, Bær. 9); [A. S. gomen, gamen; Engl. game; O. H. G. gaman; mid. H. G. gamen; Dan. gammen] :-- game, sport, pleasure, amusement; in the sayings, lítið er ungs manns gaman; maðr er manns gaman, Hm. 46; and in the phrases, göra e-t að gamni sínu, or, sér til gamans, to do a thing for amusement; mart er sér til gamans gert, Tíma R.; jötni at gamni, Þkv. 23; var þá mest g. Egils at ræða við hana, Eg. 764; þykja g. at e-u, to make game of; þá mun Rútr hlæja ok þykja g. at, Rut will then laugh and be amused by it, Nj. 33: gaman þykir kerlingunni at móður várri, 68; henda g. at e-u, to make game of, Bs. i. 790, Þiðr. 226, Grett. 142 new Ed., Fms. xi. 109. β. in proverbial sayings; kalt er kattar gamanið, cold is the cat's play, i.e. she scratches; þá ferr að grána gamanið, the game begins to be rather rude; or, það fer að fara af gamanið, the game fares to be serious :-- love, pleasure, poët., in the allit. phrase, hafa geð ok gaman konu, Hbl. 18, Hm. 98, 162; gamni mær undi, Hbl. 30; unna e-m gamans, Skm. 39, Fsm. 43, 51: coitus, er hann hafði-t gýgjar g., Vþm. 32.
gaman-ferð, f. a pleasure-trip, Fas. ii. 77.
gaman-fundr, m. a merry-making, Nj. 113.
gaman-leikr, m, a game, Grett. 107, Mag. 30.
gaman-mál, n. merry folk, joking, Fms. xi. 151, Ld. 306, Karl. 532.
gaman-rúnar, f. pl. merry talk, Hm. 122, 132.
gaman-ræða, u, f. merry talk, Sks. 165, Fs. 72.
gaman-samligr, adj. amusing, Sks. 118, 621, Fas. i. 332, ii. 459.
gaman-samr, adj. gamesome, merry, Fms. ix. 249, Sks. 634.
gaman-vísa, u, f. a comic ditty, Hkr. iii. 71.
gaman-yrði, n. playful words, fun, Sks. 433.
gaman-þing, n. a meeting of lovers, Lex. Poët.
gamban-, a dubious word, perh. costly; in A. S. poetry gamban occurs twice or thrice in an allit. phrase, gamban gyldan = to pay a fee (Grein): gamban-reiði, f. splendid gear (?), Skm. 33; gamban-sumbl, n. a sumptuous banquet, Ls. 8; gamban-teinn, m. a staff, Skm. 32. These poems seem to be by one hand, and the word occurs nowhere else in the northern languages.
gambr, m. = gammr, Barl. 39, Þiðr. 92, D. N. ii. 255, iv. 457: gambrs-kló, f. a griffin's claw, used as a pedestal for a drinking-horn, D. N.
gambr, n. wanton talk, boasting.
gambra, að, to brag, bluster, Glúm. 332, Al. 138, 655 xiii. A. B, Grett. 134 A, Fms. xi. 147 :-- to prate, Stj. 401. Judges ix. 38; við höfum tíðum gambrað Geir, um götu kræktir saman, Sig. Pét. Ný Fél. vii. 194.
gambrari, a, m. a bragger, blusterer.
gambr-mosi, a, m. a kind of moss, Hjalt.
gamlaðr, part. very aged, Hkr. i. 148, Fas. i. 372, Ver. 15, Ld. 250.
gamli, a, m., poët, an eagle, Edda (Gl.): a pr. name, Landn.
gammi, a, m. (a Fin. word), the dwelling of a Finn, Fms. i. 8, x. 379, Fas. ii. 174: of a dwarf's abode, Þiðr. 21; dwarfs were often confounded with Finns.
gammi, a, m. the gamut in music, Skálda.
GAMMR, m. a vulture, Fms. iii. 207, Nj. 123, Fas. ii. 151, 231, iii. 210, 366, 612, Karl. 527, 544.
gamna, að, with dat. to amuse, divert, Fms. viii. 4.
GAN, n. frenzy, frantic gestures; fara með hlátri ok gani, Nj. 220; hon hljóp með ópi miklu ok gani, Fas. iii. 177.
gana, ð, mod. að, to rush, run frantically; hann spurði hví hann gandi svá, Sturl. ii. 177; ganaði hann langt undan hernum, Fas. iii. 422; ganir at honum ok höggr, Jómsv. 49; þótt þú ganir galinn, Skáld H. 2. 57: of wildfire, Skálda 202 (in a verse); in Fbr. 162 (in a verse) it has the notion to glare in one's face; akin is góna (q.v.), to stare.
GANDR, m. :-- the exact sense of this word is somewhat dubious; it is mostly used in poetry and in compds, and denotes anything enchanted or an object used by sorcerers, almost like zauber in Germ., and hence a monster, fiend; thus the Leviathan of northern mythology is called Jörmun-gandr, the great 'gand;' or Storðar-gandr, the 'gand' of the earth: a snake or serpent is by Kormak called gandr or gandir, Korm. ch. 8: wildfire is hallar g., a worrier of halls, and selju g., a willow-worrier, Lex. Poët.: the wolf Fenrir is called Vonar-gandr, the monster of the river Von, vide Edda. COMPDS: Gand-álfr, in. a pr. name, a wizard, bewitched demon. gand-fluga, u, f. = galdrafluga, a 'gand' fly, gad-fly, a kind of tipula, Eggert Itin. 604. gand-rekr, m. a gale brought about by witchcraft, Bs. i. 647 (in a verse), Edda (Gl.) Gand-vík, f. 'Gand' bay, i.e. Magic bay, the old name of the White Sea, for the Lapps were famous sorcerers. gand-reið, f. the 'witches' ride;' in nursery tales a witch is said to ride on a broomstick, Germ. besenstiel; in old lore they were said to ride by night on wolves, which are hence in poetry called 'the steeds of witches;' fá þú mér út krókstaf minn ok bandvetlinga því at ek vil á gandreið fara, Fms. iii. 176; ekki skorti gandreiðir í eynni um nóttina, Fas. ii. 131; hann kvað hann séð hafa gandreið, ok er þat jafnan fyrir stórtíðindum, Nj. 195; cp. also on this subject Ísl. Þjóðs. i. 440 sqq.; renna göndum, to slide on 'gands,' ride a witch-ride; víða hefi ek göndum rennt í nótt, of a witch in Fbr. 124; víta ganda, to bewitch 'gands,' i.e. to deal in sorcery, Vsp. 25, cp. the passage in Þiðr. S., fór Ostracia út ok rœrði gand sinn, then O. (a witch) went out (cp. útiseta) and reared her 'gands,' i.e. raised ghosts, or gener. exercised her black art, -- the MSS. have here even neut. gannd (gönd) sín. The compd spá-gandar in Vsp. seems to mean 'spae-ghosts' or spirits of divination.
UNCERTAIN Some commentators render gandr bv wolf, others by broom; but the sense no doubt lies deeper. Gunnar Pálsson (died 1793) says that gandr is used in Icel. of the helm of a ship; but no such word is known, at least in the west of Icel.
GANGA, pret. gekk or gékk, 2nd pers. gékkt, mod. gékst; pl. gengu, geingu, or géngu, and an old poët. gingu; gengengu in Vsp. 12 is a mere misspelling (vide Sæm. Möb. 258); pres. geng, pl. göngum; pret. subj. gengi (geingi); imperat. gakk and gakktú; with the neg. suffix geng-at, gengr-at, gékk-at, gakk-attu, passim; a middle form göngumk firr, go from me, Gm. 1: a contracted form gá occurs now and then in mod. hymns; it is not vernacular but borrowed from Germ. and Dan.: [cp. Ulf. gaggan; A. S. and Hel. gangan; Scot. and North. E. gang, mod. Engl. go; Dan.-Swed. gange or gå; Germ. gehen; Ivar Aasen ganga: Icel., Scots, and Norsemen have preserved the old ng, which in Germ. and Swed.-Dan. only remains in poetry or in a special sense, e.g. in Germ. compds.]
A. To go: I. to walk; reið jarl en Karkr gékk, Fms. i. 210, Rm. 1, 2, 6, 14, 23, 24, 30, Edda 10, Grág. ii. 95, passim; ganga leiðar sinnar, to go one's way, Fms. x. 290, Krók. 26: adding acc., g. alla leið, Fms. xi. 202, 299; g. berg, to climb a cliff; g. afréttar, to search the fell-pastures (fjallganga), Háv. 39; also g. (to climb) í fjall, í kletta, Fms. x. 313: Icel. also say, ganga skó og sokka, to wear out shoes and socks; hann gékk tvenna skó; ganga berserks gang, q.v. β. absol. to go a-begging, Grág. i. 226, 232, Ísl. ii. 25; ganga vergang, húsgang, id. (göngumaðr). II. adding adverbs, infinitives, adjectives, or the like, α. an adverb denoting direction; g. út ok inn, Vkv. 4, Lv. 26; g. inn, Fms. i. 16, vi. 33; g. út, to go out, Lat. exire, Nj. 194; g. aptr, to return, Fms. x. 352; g. fram, to step forward, Hm. 1, Eg. 165; g. upp, to go up, ashore; g. ofan, niðr, to go down; g. heiman, 199; g. heim, to go home; gakk hingat, come hither! 488; g. móti, í gegn e-m, to go against, to meet one; g. braut, to go away; g. til e-s, or at e-m, to go to one; g. frá e-m, to leave one; g. með e-m, to go with one; g. hjá, to pass by; g. saman, to go together; g. yfir, to go over; g. gegnum, to go through; g. undir, to go under; g. undan, fyrir, to go before; g. eptir, to go behind; g. um, to rove, stroll about, and so on passim; g. í sæti, to go to one's seat, take a seat, Eg. 551; g. til hvílu, to go to bed, Nj. 201; g. til matar, to go to dinner, Sturl. iii. 111, Eg. 483; g. til vinnu, verks, to go to one's work, cp. Hm. 58; g. í kirkju, to go to church, Rb. 82; g. á fjall, to go on the fells, Hrafn. 34; g. á skip, to go on board, Fms. x. 10; g. af skipi, to go ashore. β. with infin., in old poems often dropping 'at;' ganga sofa, to go to sleep, Fm. 27; g. at sofa, Hm. 19; g. vega, to go to fight, Vsp. 56, Ls. 15; g. at eiga konu, to go to be married, Grág. i. 318. γ. with an adj.; g. hræddr, to be afraid; g. úviss, to be in ignorance, etc., Fms. vii. 271, Sks. 250, 688. 2. in a more special sense; g. til einvígis, bardaga, to go to a duel, battle, Nj. 64; g. á hólm (hólmganga), Eg. 504, 506; g. á eintal, Nj. 103; g. til máls við e-n, to speak to one, Eg. 199, 764; g. í glímu, to go a-wrestling, Ísl. ii. 246; g. á fang, id., Ld. 206; g. í danz, to go a-dancing; g. til skripta, to go to shrift, Hom. 157; g. at brúðkaupi, to go to be married, Fms. vii. 278; g. í skóla, klaustr, to go to school, go into a cloister (as an inmate), (hence skóla-genginn, a school-man, scholar), Bs. passim; g. í þjónustu, to take service, Nj. 268; g. í lið með e-m, to enter one's party, side with one, 100; g. í lög, to enter a league with one; g. ór lögum, to go out of a league, passim; g. í félag, ór félagi, id.; g. á mala, to take service as a soldier, 121; g. á hönd, g. til handa, to submit to one as a liegeman, surrender, Eg. 19, 33, Ó. H. 184, Fms. vii. 180; g. á vald e-m, to give oneself up, Nj. 267; g. á hendr e-m, to encroach upon, Ver. 56; g. í skuld, to bail, Grág. i. 232, Dipl. ii. 12; g. í trúnað, to warrant, Fms. xi. 356; g. til trygða, Nj. 166, and g. til griða, to accept truce, surrender, Fas. ii. 556; g. í mál, to enter, undertake a case, Nj. 31; g. í ánauð, to go into bondage, Eg. 8; g. til lands, jarðar, ríkis, arfs, to take possession of ..., 118, Stj. 380, Grág., Fms. passim; g. til fréttar, to go to an oracle, take auspices, 625. 89; g. til Heljar, a phrase for to die, Fms. x. 414; g. nær, to go nigh, go close to, press hard on, Ld. 146, 322, Fms. xi. 240 (where reflex.); var sá viðr bæði mikill og góðr því at Þorkell gékk nær, Th. kept a close eye on it, Ld. 316.
B. Joined with prepp. and adverbs in a metaph. sense :-- g. af, to depart from, go off; þá gékk af honum móðrinn ok sefaðisk hann, Edda 28; þá er af honum gékk hamremin, Eg. 125, Eb. 136, Stj. 118; g. af sér, to go out of or beyond oneself; mjök g. þeir svari-bræðr nú af sér, Fbr. 32; í móti Búa er hann gengr af sér (rages) sem mest, Fb. i. 193; þá gékk mest af sér ranglæti manna um álnir, Bs. i. 135: so in the mod. phrases, g. fram af sér, to overstrain oneself; and g. af sér, to fall off, decay: to forsake, g. af trú, to apostatize, Fms. ii. 213; g. af vitinu, to go out of one's wits, go mad, Post. 656 C. 31; g. af Guðs boðorðum, Stj. passim: to pass. Páskar g. af, Ld. 200: to be left as surplus (afgangr), Rb. 122, Grág. i. 411, K. Þ. K. 92 :-- g. aptr, to walk again, of a ghost (aptrganga), Ld. 58, Eb. 278, Fs. 131, 141, passim; and absol., g. um híbýli, to hunt, Landn. 107: to go back, be void, of a bargain, Gþl. 491 :-- g. at e-m, to go at, attack, Nj. 80, 160: to press on, Grág. i. 51, Dipl. ii. 19 (atgangr): g. at e-u, to accept a choice, Nj. 256; g. at máli, to assist, help, 207: to fit, of a key, lykla þá sem g. at kístum yðrum, Finnb. 234, Fbr. 46 new Ed., N. G. L. i. 383: medic. to ail, e-ð gengr at e-m; ok gengr at barni, and if the bairn ails, 340, freq. in mod. usage of ailment, grief, etc. :-- g. á e-t, to go against, encroach upon; ganga á ríki e-s, Fms. i. 2; g. upp á, to tread upon, vii. 166; hverr maðr er ólofat gengr á mál þeirra, who trespasses against their measure, Grág. i. 3: to break, g. á orð, eiða, sættir, trygðir, grið, Finnb. 311, Fms. i. 189, Ld. 234; g. á bak e-u, to contravene, Ísl. ii. 382; ganga á, to go on with a thing, Grág. ii. 363; hence the mod. phrase, mikið gengr á, much going on; hvað gengr á, what is going on? það er farið að g. á það (of a task or work or of stores), it is far advanced, not much left :-- g. eptir, to go after, pursue, claim (eptirgangr), Nj. 154, Þórð. 67, Fms. vii. 5; g. eptir e-m, to humour one who is cross, in the phrase, g. eptir e-m með grasið í skónum; vertu ekki að g. eptir stráknum; hann vill láta g. eptir ser (of a spoilt boy, cross fellow): to prove true, follow, hón mælti mart, en þó gékk þat sumt eptir, Nj. 194; eptir gékk þat er mér bauð hugr um, Eg. 21, Fms. x. 211 :-- g. fram, to go on well in a battle, Nj. 102, 235, Háv. 57 (framgangr): to speed, Nj. 150, Fms. xi. 427: to grow, increase (of stock), fé Hallgerðar gékk fram ok varð allmikit, Nj. 22; en er fram gékk mjök kvikfé Skallagríms, Eg. 136, Vígl. 38: to come to pass, skal þess bíða er þetta gengr fram, Nj. 102, Fms. xi. 22: to die, x. 422 :-- g. frá, to leave (a work) so and so; g. vel frá, to make good work; g. ílla frá, to make bad work; það er ílla frá því gengið, it is badly done :-- g. fyrir, to go before, to yield to, to be swayed by a thing; heldr nú við hót, en ekki geng ek fyrir slíku, Fms. i. 305; þó at vér gangim heldr fyrir blíðu en stríðu, ii. 34, Fb. i. 378, Hom. 68; hvárki gékk hann fyrir blíðyrðum né ógnarmálum, Fms. x. 292; hann gékk þá fyrir fortülum hennar, Bs. i. 742: in mod. usage reflex., gangast fyrir íllu, góðu: to give away, tók hann þá at ganga fyrir, Fb. i. 530: Icel. now say, reflex., gangast fyrir, to fall off, from age or the like (vide fyrirgengiligr): to prevent, skal honum þá eigi fyrnska fyrir g., N. G. L. i. 249; þá er hann sekr þrem mörkum nema nauðsyn gangi fyrir, 14; at þeim gangi lögleg forföll fyrir, Gþl. 12 :-- g. í gegn, to go against, to meet, in mod. usage to deny, and so it seems to be in Gþl. 156; otherwise in old writers it always means the reverse, viz. to avow, confess; maðr gengr í gegn, at á braut kveðsk tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away, Ísl. ii. 331; ef maðr gengr í gegn legorðinu, Grág. i. 340; sá goði er í gegn gékk (who acknowledged) þingfesti hans, 20; hann iðraðisk úráðs síns, ok gékk í gegn at hann hefði saklausan selt herra sinn, Sks. 584, -- this agrees with the parallel phrase, g. við e-t, mod. g. við e-u, to confess, both in old and mod. usage, id. :-- g. hjá, to pass by, to waive a thing, Fms. vi. 168 :-- g. með, to go with one, to wed, marry (only used of a woman, like Lat. nubere), þú hefir þvert tekit at g. með mér, Ld. 262, Sd. 170, Grág. i. 178, Þiðr. 209, Gkv. 2. 27, Fms. xi. 5: medic., g. með barni, to go with child, i. 57; with acc. (barn), Bs. i. 790, and so in mod. usage; a mother says, sama sumarið sem eg gékk með hann (hana) N. N., (meðgöngutími); but dat. in the phrase, vera með barni, to be with child; g. með burði, of animals, Sks. 50, Stj. 70; g. með máli, to assist, plead, Eg. 523, Fms. xi. 105, Eb. 210; g. með e-u, to confess [Dan. medgaae], Stj., but rare and not vernacular :-- g. milli, to go between, intercede, esp. as a peacemaker, passim (milli-ganga, meðal-ganga) :-- g. í móti, to resist, Nj. 90, 159, 171: of the tide, en þar gékk í móti útfalls-straumr, Eg. 600 :-- g. saman, to go together, marry, Grág. i. 324, Fms. xi. 77: of a bargain, agreement, við þetta gékk saman sættin, Nj. 250; saman gékk kaupit með þeim, 259 :-- g. sundr, to go asunder, part, and of a bargain, to be broken off, passim :-- g. til, to step out, come along; gangit til, ok blótið, 623. 59; gangit til, ok hyggit at, landsmenn, Fms. iv. 282: to offer oneself, to volunteer, Bs. i. 23, 24: the phrase, e-m gengr e-ð til e-s, to purpose, intend; en þat gékk mér til þess (that was my reason) at ek ann þér eigi, etc., Ísl. ii. 269; sagði, at honum gékk ekki ótrúnaðr til þessa, Fms. x. 39; gékk Flosa þat til, at ..., Nj. 178; gengr mér meirr þat til, at ek vilda firra vini mína vandræðum, Fms. ii. 171; mælgi gengr mér til, 'tis that I have spoken too freely, Orkn. 469, Fms. vi. 373, vii. 258: to fare, hversu hefir ykkr til gengið, how have you fared? Grett. 48 new Ed.; Loka gékk lítt til, it fared ill with L., Fb. i. 276: mod., þat gékk svá til, it so happened, but not freq., as bera við is better, (tilgangr, intention) :-- g. um e-t, to go about a thing; g. um sættir, to go between, as peacemaker, Fms. v. 156; g. um beina, to attend guests, Nj. 50, passim: to manage, fékk hón svá um gengit, Grett. 197 new Ed.; hversu þér genguð um mitt góðs, 206: to spread over, in the phrase, má þat er um margan gengr; þess er um margan gengr guma, Hm. 93: to veer, go round, of the wind, gékk um veðrit ok styrmdi at þeim, the wind went round and a gale met them, Bs. i. 775 :-- g. undan, to go before, escape, Ver. 15, Fms. vii. 217, Blas. 49: to be lost, wasted, jafnmikit sem undan gékk af hans vanrækt, Gþl. 338: to absent oneself, eggjuðusk ok báðu engan undan g., Fms. x. 238 :-- g. undir, to undertake a duty, freq.: to set, of the sun, Rb. 468, Vígl. (in a verse): to go into one's possession, power, Fms. vii. 207; -- g. upp, to be wasted, of money, Fær. 39, Fms. ix. 354: of stones or earth-bound things, to get loose, be torn loose, þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir í húsinu, Landn. 185; flest gékk upp þat sem fyrir þeim varð, Háv. 40, Finnb. 248; ok gékk ór garðinum upp (was rent loose) garðtorfa frosin, Eb. 190: to rise, yield, when summoned, Sturl. iii. 236: of a storm, gale, to get up, rise, veðr gékk upp at eins, Grett. 94, Bárð. 169; gengr upp stormr hinn sami, Bs. ii. 50: of an ice-bound river, to swell, áin var ákafliga mikil, vóru höfuðísar at báðum-megin, en gengin upp (swoln with ice) eptir miðju, Ld. 46, Fbr. 20 new Ed., Bjarn. 52; vötnin upp gengin, Fbr. 114; áin var gengin upp ok íll yfirferðar, Grett. 134 :-- g. við, in the phrase, g. við staf, to go with a staff, rest on it: with dat., g. við e-u, to avow (vide ganga í gegn above) :-- g. yfir, to spread, prevail, áðr Kristnin gengi yfir, Fms. x. 273; hétu á heiðin goð til þess at þau léti eigi Kristnina g. yfir landit, Bs. i. 23: the phrase, láta eitt g. yfir báða, to let one fate go over both, to stand by one another for weal and woe; hefi ek því heitið honum at eitt skyldi g. yfir okkr bæði, Nj. 193, 201, 204, Gullþ. 8: so in the saying, má þat er yfir margan gengr, a common evil is easier to bear, Fbr. 45 new Ed. (vide um above); muntu nú verða
at segja slíkt sem yfir hefir gengið, all that has happened, Fms. xi. 240; þess gengr ekki yfir þá at þeir vili þeim lengr þjóna, they will no longer serve them, come what may, Orkn. 84: to overrun, tyrannize over, þeir vóru ójafnaðar menn ok ganga þar yfir alla menn, Fms. x. 198 (yfirgangr): to transgress, Hom. 109: to overcome, þótti öllum mönnum sem hann mundi yfir allt g., Fms. vii. 326: a naut. term, to dash over, as spray, áfall svá mikit at yfir gékk þegar skipit, Bs. i. 422; hence the metaph. phrase, g. yfir e-n, to be astonished; það gengr yfir mig, it goes above me, I am astonished.
C. Used singly, of various things: 1. of cattle, horses, to graze (haga-gangr); segja menn at svín hans gengi á Svínanesi, en sauðir á Hjarðarnesi, Landn. 124, Eg. 711; kálfrinn óx skjótt ok gékk í túni um sumarit, Eb. 320; Freyfaxi gengr í dalnum fram, Hrafn. 6; þar var vanr at g. hafr um túnit, Nj. 62; þar var til grass (görs) at g., Ld. 96, Grág. passim; gangandi gripr, cattle, beasts, Bjarn. 22; ganganda fé, id., Sturl. i. 83, Band. 2, Ísl. ii. 401. 2. of shoals of fish, to go up, in a river or the like (fiski-ganga, -gengd); vötn er netnæmir fiskar g. í, Grág. i. 149; til landauðnar horfði í Ísafirði áðr fiskr gékk upp á Kvíarmiði, Sturl. ii. 177; fiskr er genginn inn ór álum, Bb. 3. 52. 3. of the sun, stars, vide B. above, (sólar-gangr hæstr, lengstr, and lægstr skemstr = the longest and shortest day); áðr sól gangi af Þingvelli, Grág. i. 24; því at þar gékk eigi sól af um skamdegi, Landn. 140, Rb. passim :-- of a thunder-storm, þar gékk reiði-duna með eldingu, Fb. iii. 174 :-- of the tide, stream, water, vide B. above, eða gangi at vötn eða skriður, K. Þ. K. 78. 4. of a ship, gékk þá skipit mikit, Eg. 390, Fms. vi. 249; létu svá g. suðr fyrir landit, Eg. 78; lét svá g. suðr allt þar til er hann sigldi í Englands-haf, Ó. H. 149; réru nótt ok dag sem g. mátti, Eg. 88; gékk skipit brátt út á haf, Ó. H. 136. β. to pass; kvað engi skip skyldi g. (go, pass) til Íslands þat sumar, Ld. 18. II. metaph. to run out, stretch out, project, of a landscape or the like; gengr haf fyrir vestan ok þar af firðir stórir, Eg. 57; g. höf stór ór útsjánum inn í jörðina; haf (the Mediterranean) gengr af Njörva-sundum (the Straits of Gibraltar), Hkr. i. 5; nes mikit gékk í sæ út, Eg. 129, Nj. 261; í gegnum Danmörk gengr sjór (the Baltic) í Austrveg, A. A. 288; fyrir austan hafs-botn þann (Bothnia) er gengr til móts við Gandvík (the White Sea), Orkn. begin.: frá Bjarmalandi g. lönd til úbygða, A. A. 289; Europa gengr allt til endimarka Hispaniae, Stj. 83; öllum megin gengr at henni haf ok kringir um hana, 85; þessi þinghá gékk upp (extended) um Skriðudal, Hrafn. 24: of houses, af fjósi gékk forskáli, Dropl. 28. 2. to spread, branch out; en af því tungurnar eru ólíkar hvár annarri, þær þegar, er ór einni ok hinni sömu hafa gengit eða greinzt, þá þarf ólíka stafi í at hafa, Skálda (Thorodd) 160: of a narrative, gengr þessi saga mest af Sverri konungi, this story goes forth from him, i.e. relates to, tells of him, Fb. ii. 533; litlar sögur megu g. af hesti mínum, Nj. 90; um fram alla menn Norræna þá er sögur g. frá, Fms. i. 81. III. to take the lead, prevail; gékk þaðan af í Englandi Valska, thereafter (i.e. after the Conquest) the Welsh tongue prevailed in England, Ísl. ii. 221; ok þar allt sem Dönsk tunga gengi, Fms. xi. 19; meðan Dönsk tunga gengr, x. 179 :-- of money, to be current, hundrað aura þá er þá gengu í gjöld, Dropl. 16; eigi skulu álnar g. aðrar en þessar, Grág. i. 498; í þenna tíð gékk hér silfr í allar stórskuldir, 500, Fms. viii. 270; eptir því sem gengr (the course) flestra manna í millum, Gþl. 352 :-- of laws, to be valid, ok var nær sem sín lög gengi í hverju fylki, Fms. iv. 18; Óðinn setti lög í landi sínu þau er gengit höfðu fyrr með Ásum, Hkr. i. 13; þeirra laga er gengu á Uppsala-þingi, Ó. H. 86; hér hefir Kristindóms-bálk þann er g. skal, N. G. L. i. 339; sá siðr er þá gékk, Fb. i. 71, (vide ganga yfir) :-- of sickness, plague, famine, to rage, þá gékk landfarsótt, bóla, drepsótt, hallæri, freq.; also impers., gékk því hallæri um allt Ísland, Bs. i. 184; mikit hallæri ok hart gékk yfir fólkið, 486, v.l.; gékk sóttin um haustið fyrir sunnan land; þá gékk mest plágan fyrri, Ann. 1402, 1403. IV. to go on, last, in a bad sense, of an evil; tókst síðan bardagi, ok er hann hafði gengit um hríð, Fs. 48: impers., hefir þessu gengit (it has gone on) marga manns-aldra, Fms. i. 282; gékk því lengi, so it went on a long while, Grett. 79 new Ed.; gékk þessu enn til dags, Nj. 272; ok gékk því um hríð, 201; ok gékk því allan þann dag, Fms. vii. 147; lát því g. í allt sumar, xi. 57; gengr þessu þar til er ..., Fb. i. 258. V. denoting violence; létu g. bæði grjót ok vápn, Eg. 261; létu þá hvárir-tveggju g. allt þat er til vápna höfðu, Fms. ix. 44; láta höggin g., to let it rain blows, Úlf. 12. 40; háðung, spottyrði, hróp ok brigzl hver lét með öðrum g. á víxl, Pass. 14. 3, (vápna-gangr); Birkibeinar róa þá eptir, ok létu g. lúðrana, and sounded violently the alarum, Fms. ix. 50, (lúðra-gangr); láta dæluna g., to pour out bad language, vide dæla. VI. to be able to go on, to go, partly impers.; ef þat gengr eigi, if that will not do, Fms. vi. 284; svá þykt at þeim gékk þar ekki at fara, they stood so close that they could not proceed there, Nj. 247; þá nam þar við, gékk þá eigi lengra, there was a stop; then it could go no farther, Fms. xi. 278; leiddu þeir skipit upp eptir ánni, svá sem gékk, as far as the ship could go, as far as the river was navigable, Eg. 127: esp. as a naut. term, impers., e.g. þeim gékk ekki fyrir nesið, they could not clear the ness; þá gengr eigi lengra, ok fella þeir þá seglið, Bs. i. 423; at vestr gengi um Langanes, 485, v.l. VII. with adverbs; g. létt, fljótt, to go smoothly; g. þungt, seint, to go slowly; oss munu öll vápna-viðskipti þungt g. við þá, Nj. 201; þungt g. oss nú málaferlin, 181; gékk þeim lítt atsóknin, Stj. 385; at þeim feðgum hefði þá allir hlutir léttast gengit, Bs. i. 274; seint gengr, Þórir, greizlan, Ó. H. 149; g. betr, verr, to get the better, the worse; gékk Ribbungum betr í fyrstu, Fms. ix. 313; gengu ekki mjök kaupin, the bargain did not go well, Nj. 157, cp. ganga til (B. above) :-- to turn out, hversu g. mundi orrostan, 273; gékk þá allt eptir því sem Hallr hafði sagt, 256; ef kviðir g. í hag sækjanda, if the verdict goes for the plaintiff, Grág. i. 87; þótti þetta mál hafa gengit at óskum, Dropl. 14; mart gengr verr en varir, a saying, Hm. 39; þykir honum nú at sýnu g. (it seems to him evident) at hann hafi rétt hugsað, Fms. xi. 437; g. andæris, to go all wrong, Am. 14; g. misgöngum, to go amiss, Grág. i. 435; g. e-m í tauma, to turn false (crooked); þat mun mér lítt í tauma g. er Rútr segir, Nj. 20; g. ofgangi, to go too high, Fms. vii. 269. VIII. of a blow or the like; hafði gengit upp á miðjan fetann, the axe went in up to the middle of the blade, Nj. 209; gékk þegar á hol, 60; gékk í gegnum skjöldinn, 245, Fb. i. 530. IX. of law; láta próf g., to make an enquiry; láta vátta g., to take evidence, D. N. X. to be gone, be lost; gékk hér með holdit niðr at beini, the flesh was torn off, Fb. i. 530: esp. in pass. part. genginn, dead, gone, eptir genginn guma, Hm. 71; moldar-genginn, buried, Sl. 60; hel-genginn, 68; afli genginn, gone from strength, i.e. powerless, Skv. 3. 13. β. gone, past; gengið er nú það görðist fyr, a ditty; mér er gengið heimsins hjól, gone for me is the world's wheel (luck), a ditty. XI. used as transit. with acc.; hann gengr björninn á bak aptr, he broke the bear's back in grappling with him, Finnb. 248; ok gengr hana á bak, ok brýtr í sundr í henni hrygginn, Fb. i. 530. 2. medic. with dat. to discharge; ganga blóði, to discharge blood (Dan. blodgang), Bs. i. 337, 383; Arius varð bráðdauðr ok gékk ór sér öllum iðrum, Ver. 47.
D. REFLEX.: I. singly, gangask, to be altered, to change, be corrupted; gangask í munni, of tradition; var þat löng ævi, ok vant at sögurnar hefði eigi gengisk í munni, Ó. H. pref.; má því eigi þetta mál í munni gengisk hafa, Fb. ii. Sverr. S. pref.; ok mættim vér ráða um nokkut, at málit gengisk, that the case could miscarry, be lost, Glúm. 380 :-- láta gangask, to let pass. waive; lét Páll þá g. þá hluti er áðr höfðu í millum staðit, Sturl. i. 102; ef þú lætr eigi g. þat er ek kref þik, Fms. xi. 61. 2. e-m gengsk hugr við e-t, to change one's mind, i.e. to be moved to compassion, yield; sótti hón þá svá at honum gékksk hugr við, Eb. 264; þá gékksk Þorgerði hugr við harma-tölur hans, Ld. 232; ok mun honum g. hugr við þat, svá at hann mun fyrirgefa þér, Gísl. 98; nú sem hann grét, gékksk Ísak hugr við, Stj. 167; er sendimaðr fann at Birni gékksk hugr við féit, Ó. H. 194; við slíkar fortölur hennar gékksk Einari hugr (E. was swayed) til ágirni, Orkn. 24. II. with prepp. (cp. B. above); gangask at, to 'go at it,' engage in a fight; nú gangask þeir at fast, Dropl. 24, Ísl. ii. 267; gengusk menn at sveitum, of wrestlers, they wrestled one with another in sections (Dan. flokkevis), Glúm. 354; þeir gengusk at lengi, Finnb. 248 :-- gangask fyrir, vide B. above :-- gangask í gegn, at móti, to stand against, fight against; at vér látim ok eigi þá ráða er mest vilja í gegn gangask (i.e. the extreme on each side), Íb. 12, cp. Fms. ii. 241; at þeir skipaði til um fylkingar sínar, hverjar sveitir móti skyldi g., i.e. to pair the combatants off, ix. 489; þeir risu upp ok gengusk at móti, Stj. 497. 2 Sam. ii. 15 :-- g. nær, to come to close quarters (Lat. cominus gerere), Nj. 176, Fms. xi. 240 :-- gangask á, to dash against one another, to split; á gengusk eiðar, the oaths were broken, Vsp. 30: to be squared off against one another, sú var görð þeirra, at á gengusk vígin húskarlanna, Rd. 288; ekki er annars getið en þeir léti þetta á gangask, i.e. they let it drop, Bjarn. 47; gangask fyrir, to fall off, Fms. iii. 255 :-- gangask við, to grow, gain strength; áðr en við gengisk hans bæn, before his prayer should be fulfilled, x. 258; ef þat er ætlað at trúa þessi skuli við g., Nj. 162; hétu þeir fast á guðin, at þau skyldi eigi láta við garrgask Kristniboð Ólafs konungs, Fms. ii. 32; þetta gékksk við um öll þau fylki, vii. 300; mikit gékksk Haraldr við (H. grew fast) um vöxt ok afl, Fb. i. 566; Eyvindr hafði mikið við gengizk um menntir, E. had much improved himself in good breeding, Hrafn. 24; vildi hann prófa hvárr þeirra meira hafði við gengisk, which of them had gained most strength, Grett. 107: to be in vogue, in a bad sense, ok löngum við gengisk öfund ok rangindi, Fms. i. 221, cp. Pass. 37. 7 :-- gangask ór stað, to be removed, Fms. xi. 107. III. in the phrase, e-m gengsk vel, ílla, it goes well, ill with one, Hom. 168, Am. 53; ílls gengsk þér aldri, nema ..., the evil will never leave thee, thou wilt never be happy, unless ..., 65.
ganga, u, f. a walking, Bs. i. 225, Vþm. 8; tóku heyrn daufir, göngu haltir, 625. 82, cp. Matth. xv. 31; nema sýn eðr göngu frá mönnum, Post. 645. 70: the act of walking, Korm. 182, Fms. vi. 325; ganga göngu, to take a walk, Korm. (in a verse) :-- a course, ganga tungls, the course of the moon, Edda 7; hvata göngunni, id.; ganga vinds, the course of the wind, 15, Rb. 112, 476 :-- a procession, Fms. x. 15, Fs. 85, Ísl. ii. 251; vera sarnan í göngu, to march together, Band, 11; lögbergis-g., the procession to the hill of laws, Grág. Þ. Þ. ch. 5, Eg. 703; kirkju-g., a going
GÖNGUDRYKKJA -- GARÐR. 191
to church; her-g., a war-march; hólm-g., a duel, q.v.; fjall-g., a walk to the fell (to fetch sheep) :-- of animals, hrossa-g., grazing, pasture for horses, Dipl. v. 14; sauð-g., sheep-pasture: esp. in pl. fetching sheep from the fell-pastures in autumn (fjall-ganga), Grág. ii. 310, cp. Korm. ch. 3, Vd. ch. 44, Vápn. 22; ó-göngur, straits. COMPDS: göngu-drykkja, u, f. a drinking-bout, Fms. viii. 209. göngu-færi, n. = gangfæri, Fms. viii. 400. göngu-kona, u, f. a vagrant woman, Grág. i. 340, Nj. 142, Bs. i. 494. göngu-lag, n. gait. göngu-lið, n., collect. footmen, Bær. 17. göngu-maðr (pl. -menn), m. a vagrant, beggar, Grág. i. 163, 295, 341, K. Þ. K. 34, 80, Gísl. 54-56, 141. göngumanna-erfð, n. taking the inheritance of a vagrant, Grág. i. 190. göngumann-liga, adv. (-ligr, adj.), beggarlike, beggarly, Fms. iii. 209, Fas. iii. 202. göngu-móðr, adj. weary from walking. göngu-stafr, m. a walking-stick. göngu-sveinn, m. a beggar-boy, Korm. 192.
gangari, a, m. [Dan. and Scot. ganger, a transl. of the mid. Lat. ambulator]: -- an ambling nag, a palfrey, Sturl. iii. 117; spelt gangvari in Þiðr. 16, 23; passim in the romances.
Gang-dagr, freq. spelt by metath. Gagn-dagr, m. [A. S. Gang-däg], the Rogation-days, called 'Ganging days' from the practice of going in procession round the boundaries on those days, K. Þ. K., Rb., N. G. L. passim: the 25th of April is called Gangdagrinn eini, the minor Rogation-day, K. Þ. K. 106, Rb. 46, 544; in pl., Grág. i. 325, Fms. vii. 228, N. G. L. i. 24, 348, K. Þ. K. 102, vide Bs. ii. 247. COMPDS: Gangdaga-helgr, f. Rogation-holidays, N. G. L. i. 10. Gangdaga-vika, u, f. Rogation-week, K. Þ. K. 100, 102, Rb. 544, 558. Gangdaga-þing, n. a meeting during Rogation-week, Fms. vii. 217, 347. In all these compds spelt variously 'gagn-' or 'gang-.' The word Gangdagar is undoubtedly borrowed from the A. S.
gang-fagr, adj. with a graceful gait, Eb. (in a verse).
Gang-fasta (Gagn-f.), u, f. the Rogation-fast, in the Rogation-week, Vm. 94, N. G. L. i. 17.
gang-færi, n. [Dan. före or gangföre], the condition of a road; íllt (gott) g., bad (good) walking, Fms. viii. 400.
gang-færr, adj. able to walk, Hom. 152.
gang-lati, a, m. a 'lazy goer,' an idler; and gang-löt, f. id., pr. names of the servants in the hall of Hela, Edda.
gang-leri, a, m. obsolete, except as a pr. name of the mythical wanderer Edda; in Scot. still found as an appell. in the true sense, a gangrel = stroller, vagabond.
gang-limir, m. pl. 'gang-limbs,' shanks.
gang-mikit, n. adj. a great crowd, tumult.
gang-prúðr, adj. with stately gait, Sks. 291.
gangr, m. [A. S. gong; Scot. gang = a walk, journey; Dan. gang; Swed. gång; cp. Germ. gehen] :-- a going, walking, Sks. 370; vera á gangi, to be walking to and fro, Grett. 153: metaph., röng eru mál á gangi, bad reports are going about, Bs. i. (in a verse); vápn á gangi, weapons clashing (vide II. 2. below), Grág. ii. 8; þá var hvert járn á gangi, Fb. i. 212 :-- gefit mér gang, give me way, passage, let me go, Fms. xi. 275, 347 :-- pace, a horseman's term, engan (hest) hafa þeir slíkan séð bæði sakir gangs ok vaxtar, Róm. 422: Icel. say, það er enginn g. í honum, he has no pacing or ambling in him; or gang-lauss, adj. not pacing :-- grazing, úti-g., útigangs-hestr, opp. to a stall-fed horse :-- course, of the sun, stars, moon, gangr himin-tungla, Edda (pref.), hence sólar-g., the course of the sun above the horizon = day; stuttr, lítill, langr sólar-g., a short, long day :-- course, of money. II. metaph., 1. a going onward, prevailing, being in vogue; hafa mikinn gang, to be much in vogue, Al. 87; heldr er vaxandi g. at þeim, they were rather on the increase, Gísl. 66; þótti þeim hann hafa ofmikinn gang (favour) af konungi, Fms. ii. 54; með-g., good luck; mót-g., adversity; upp-g., thrift; á-gangr, inroad; yfir-g., tyranny. 2. rapid or furious going; þá var svá mikill gangr at um aptr-göngur Þórólfs, at ..., the huntings of Th. (a ghost) went so far, that ..., Eb. 314; ok nú görisk svá mikill g. at, Gísl. 151; svá görðisk mikill g. at þessu, Eb. 174; svá mikill g. var orðinn at eldinum, the fire had got to such a height, Bs. i. 445; elds-g., fire; vápna-g., a clash of weapons; vatna-g., a rush, flood of water; öldu-g., sjáfar-g., high waves; brim-g., furious surf; skriðu-g., desolation from earth-slips; berserks-g., berserker fury :-- trampling, horns g. ok hófs, Grág. ii. 122. 3. law term, a process; laga-g., Skálda 201, rare in old writers, but freq. in mod., Dan. rettergang. 4. medic. a discharge, esp. from the stomach; vall-gangr, excrement; þarfa-g., urine; þeir vóru sumir er drukku gang sinn, Al. 168; niðr-g., diarrhoea; upp-g., expectoration :-- a privy, ganga til gangs, Grág. ii. 119; þeir skyldu hafa búðar-tópt Skútu fyrir gang, Rd. 305; nú er hundr bundinn í gangi, Grág. l.c. III. collective, a gang, as in Engl.; drauga-g., a gang of ghosts; músa-g., a gang of mice; gaura-g., a gang of roughs; trolla-g., a gang of trolls (giants); þjófa-g., a gang of thieves. -- Vide göng, n. pl. a lobby.
gang-rúm, n. a passage-room, lobby, Grett. 99 B.
gang-silfr, n. current money, Sturl. iii. 307, Fms. ix. 470, Jb. 157, Grág., N. G. L. passim.
gang-skör, f., in the phrase, göra g. at e-u, to make steps in a thing.
gang-stigr, m. a footpath, Sks. 4, Greg. 59.
gang-tamr, adj. pacing (of a horse), Hðm. 3.
gang-vari, a, m. (gang-ari, gang-verja, u, f.), collect. a suit of clothes, Grág. i. 299, Sks. 288, Bs. i. 876, Ann. 1330.
gang-verja, u, f. = gangvari, Stj. 367, 616.
GAP, n. [A. S. geap; Engl. gap; Dan. gab; cp. gapa], prop. a gap, empty space, whence Ginnunga-gap, the Chaos of the Scandin. mythol., Edda, Vsp. 2. metaph. gab, gibes; óp ok gap, háreysti ok gap, Fb. iii. 425, cp. Nj. 220. gaps-maðr, m. a gaping fool, a gaby, Fbr. 12.
gapa, pret. gapði, Edda 20, Mart. 118; and gapti, pres. gapi, Bs. i. 647; sup. gapat, imperat. gapi, Skm. 28: [Dan. gabe; Germ. gaffen] :-- to gape, open the mouth wide, Edda l.c.; með gapanda munn, of a wolf, 41, Fms. iv. 57; með gapandi höfðum, Þórð. 94 new Ed.
gapaldr, m. a Runic character used as a spell, Ísl. Þjóðs.
gapi, a, m. a rash, reckless man, freq.; Icel. say, angr-gapi (q.v.), sólar-gapi, hann er mesti sólargapi, perhaps with reference to the Wolf and the Sun, Edda 7. COMPDS: gapa-legr, adj. (-lega, adv.), hare-brained. gapa-muðr, m. a gaping, heedless fellow, a nickname, Fms. gapa-skapr, m. recklessness. gapa-stokkr, m. the stocks or pillory. gap-uxi, a, m. a blusterer, a bully, Fs. 71.
gap-lyndi, n. bluster, Karl. 493.
gap-ripur, f. pl., or gap-riplar, m. pl. an GREEK, for the reading vide Johnson. Nj. Lat. l.c., gaping, staring with open mouth, Nj. (in a verse).
gap-þrosnir, m. = gapi, Edda (Gl.), an GREEK.
garð-bót, f. reparation of a fence, Grág. ii. 263 sqq., Gþl. 454.
garð-brjótr, m. (-brytill, Gþl. 388), a fence-breaker, N. G. L. i. 41.
garð-brot (garða-brot), n. breach of a fence, Gþl. 350, 391.
garð-fóðr, n. hay for fodder in a farm-yard, N. G. L. i. 38.
garð-hlið, n. a gate, Fms. ix. 414.
garð-hús, n. a privy, Fms. iv. 169, vi. 15, Stj. 629.
garð-hverfa, u, f. a fence, pinfold, Bs. i. 46.
garði, a, m. the wall in a stall supporting the manger (in western Icel.)
garð-lag, n. the laying of a fence, Grág. ii. 262 sqq., Sd. 180: a pound, Vm. 87. garðlags-önn, f. the work (season) for fencing, Grág. ii. 261.
garð-lauss, adj. fenceless, N. G. L. i. 8.
garð-leiga, u, f. house-rent, Gþl. 93.
GARÐR, m. [Ulf. gards = GREEK; A. S. geard; Engl. yard, garth, garden; O. H. G. gart; Germ. garten; Dan.-Swed. gård; Lat. hortus]: I. a yard (an enclosed space), esp. in compds, as kirkju-g., a church-yard; vín-g., a vineyard; stakk-g., a stack-yard; hey-g., a hay-yard; kál-g., a kale-yard; urta-g., a kitchen-garden; aldin-g. and gras-g., a garden; dýra-g., a 'deer-yard,' a park :-- garðr, alone, is a hay-yard (round the hay-ricks); hence garðs-seti or garð-seti, q.v. 2. a court-yard, court and premises; þeir ganga út í garðinn ok berjask, Edda 25, a paraphrase from 'túnum' in Gm. 41; þeir Grímr hittu menn at máli úti í garðinum, Eg. 109; þá sá hann at öðrum-megin í garðinum brunaði fram merkit, Ó. H. 31; ganga til garðs, 71; mikill kamarr (privy) var í garðinun, id.; en er þeir Hrærekr sátu í garðinum, 72; fóru þegar þangat í garðinn sem líkin vóru, id.; er hann kom heim í þorpit ok gékk um garðinn, Fms. x. 218; gengið hef eg um garðinn móð, gleðistundir dvína, a ditty; innan stokks (within doors) eða í garði úti, Gþl. 136; eigi nenni ek at hann deyi undir görðum mínum, Lv. 59 :-- a fishyard, Vm. 14. 3. esp. in Norway, Denmark, and Sweden, a house or building in a town or village, [Dan. gaard = Icel. bær]; hann var í Hróiskeldu ok átti þar garð, Bjarn. 6; Egill spurði hvar g. sá væri í borginni (in York) er Arinbjörn setti, Eg. 407; hann var í garði þeim er Hallvarðs-g. var kallaðr, Bs. i. 634; í garð Arons, 636; konungs-g., the king's yard, Fms. passim and in records referring to Norway. garða-leiga, u, f. house-rent, H. E. i. 394. garða-sól, f., botan. the orach, Hjalt. garðs-bóndi, a, m. a house-owner, Grett. 103, Jb. 157. garðs-horn, n. a 'yard-nook,' cottage, Fas. iii. 648: esp. in tales, in the phrase, kongur og drottning í ríki sínu og karl og kerling í Garðshorni, Ísl. Þjóðs. passim: the saying, það er ekki krókr að koma í Garðshorn. garðs-húsfreyja, u, f. a town-lady, Grett. 158 A: in Icel., where the whole population are country-folk, this sense of garðr is only used in metaph. phrases, saws, = home, house; kemr engi sá til garðs (to the house) at viti hvat í sé, Band. 13; fátækum manni er til garðs kemr, Dipl. ii. 14; hyggjum ver at í yðvarn garð hafi runnit, into your hands, your possession, Ld. 206; helmingr skal falla í minn garð, the half shall fall into my share, Fær. 117; skal aukask þriðjungi í þínum garði, in thy keeping, Nj. 3; þótt nökkut komi þat ór várum garði, 54; leggja málaferli í garð e-s, to bring a case home to one, Sturl. ii. 27; þess alls ens ílla sem þá var honum í garð borit, all the evil that was brought to his door, Hom. 119; Guð í garði ok góð Jól, a greeting, Grett. 99 (MS.); líðr vetr ór garði, the winter passed by, Nj. 112; ríða í garð, to arrive (of a rider), Sturl. iii. 185; ríða ór garði, to depart, Ld. 96; ríða um garð, to pass by; vísa gestum á garð várn, Fas. iii. 5; göra e-n af garði (mod. ór garði), to equip one when departing, e.g. a son, a friend, or the like; eigi ertú svá af garði görr sem ek vilda (a mother to a departing son), Grett. 94; hversu herralega keisarinn görði hann af garði, Karl.
148; ok hefða ek gört þik af garði með gleði ok fagnaði, Stj. 181; but esp. to endow a daughter when married, göra dóttur sína vel (ílla) ór garði, etc.; búa í garð, to prepare; hann hefir svá í garðinn búit, he has made his bed so: the phrase, það er allt um garð gengið, all past, done, bygone; föður-g., father house, paternal house; bú-garðr, an estate: also in poets, í Eyjafirði upp á Grund á þann garðinn fríða, a ditty :-- a local name of several farms in Icel., Garðr, sing., or more usually Garðar, Landn., prob. from corn-fields: the saying, víðar er Guð enn í Görðum, addressed to presumptuous people who think God is God only for themselves. 4. denoting a stronghold; tann-g., the 'tooth-wall,' the teeth and gums, Gr. GREEK; Ás-garðr, the hold of the gods, Edda; Mið-garðr, Middle-hold, i.e. the earth; Út-garðar, Outer-hold, where the giants dwell, Edda: the phrase, ráðast á garðinn þar sem hann er laegstr, to assault the weakest part, to encroach upon the weak and helpless. 5. in western Icel. a heavy snow-storm is called garðr. II. in Icel. sense a fence of any kind; garðr of þjóðbraut þvera, Grág. ii. 264: in the law phrase, garðr er granna sættir, a fence (yard) is a settler among neighbours (i.e. forms the landmark), Gþl., Jb. 258; leggja garða, to make fences, Rm. 12, Landn. App. 325; þeir biðu hjá garði nokkurum, Nj. 170: esp. the fence around the homefield, also called tún-g., Grág. i. 82, 453, Nj. 83, 114, Eg. 766, Ld. 148. Ísl. ii. 357, passim; skíð-g., a rail fence; grjót-g., a stone fence; torf-g., a turf fence; haga-g., the hedge of a pasture, Eb. 132; tún-g., a 'tún' fence; virkis-g., a castle wall, Fb. ii. 73 (in a verse); stíflu-g., a ditch: rif-g., a swathe. COMPDS: garðs-endi, a, m. the end of a fence, Grág. ii. 263. garðs-hlið, n. a gate, = garðhlið, Eg. 713, Fms. vii. 245, viii. 170, N. G. L. i. 290. garðs-krókr, m. a nook of a fence, Sturl. i. 178. garðs-rúst, f. the ruin of a fence, Sturl. ii. 227. garðs-önn, f. = garðönn. III. Garðar, m. pl. (í Görðum), Garða-ríki or Garða-veldi, n. the empire of Gardar, is the old Scandin. name of the Scandinavian-Russian kingdom of the 10th and 11th centuries, parts of which were Hólm-garðar, Kænu-garðar, Nov-gorod, etc.; the name being derived from the castles or strongholds (gardar) which the Scandinavians erected among the Slavonic people, and the word tells the same tale as the Roman 'castle' in England; cp. the interesting passage in Ó. H. ch. 65 -- ok má enn sjá þær jarðborgir (earth-works, castles) ok önnur stórvirki þau er hann görði, -- K. Þ. K. 158, Fms., Ó. H. passim, (cp. Munch Det Norske Folks Hist. i. 39 sqq.); the mod. Russ. gorod and grad are the remains of the old Scandin. garðr = a castle; cp. Gerzkr, adj. from Gardar, i.e. Russian, β. Mikli-garðr -- the 'Muckle-yard' the Great town, i.e. Constantinople, passim. COMPDS: Garðaríkis-menn, m. pl. the men from G., Russians, Fas. iii. 314. Garðs-konungr, m. the Greek emperor, Fms. vi. 167, Fas. iii. 671, Mar. 141.
garð-rúm, n. a court-yard, D. N.
garð-saurr, m. sewage, N. G. L. iii. 14.
garð-seti, a, m. a 'yard-sitter' the end of a hay-rick, Eb. 190.
garð-skipti, n. partition by a fence, Js. 100.
garð-smugall, adj. creeping through a fence, N. G. L. i. 41.
garð-staðr, m., mod. garð-stæði, n. the place of a fence or hay-yard, Dipl. iv. 9, v. 16.
garð-staurr, n. a stake for fencing, 623. 58, Eg. 80, Fms. ix. 56: the phrase, enginn skal öðrum at garðstauri standa, no one is bound to stand up as a rail stake for another, i.e. an inroad into an unfenced field is no trespass, the owner must fence it himself, N. G. L. i. 40.
garð-sveinn, m. a 'yard-boy,' valet, hence Fr. garçon, Þiðr. 230.
garð-torfa, u, f. a slice of turf, a sod, Eb. 190.
garð-virki, n. fencing materials, Grág. ii. 263.
garð-vörðr, m. a 'court-warder,' overseer, Karl. 10.
garð-önn, f. the season of fence-work, Grág. ii. 261.
GARG, n. a shrieking, bawling; and garga, að, [from Gr. GREEK through Ital. gargagliare, Engl. gargle], to shriek with a coarse voice.
gargan, n. a serpent, Edda (Gl.); a nickname, Sturl. ii. 142.
garland, n. (for. word), a garland, Fms. x. 149.
GARMR, m. the name of a dog in the mythol. Edda, Vsp. 2. a tatter, rag, pl. garmar. rags; so also fata-garmar, hence metaph. in addressing any one, garmrinn, poor wretch! cp. tetrið! ræfillinn!
GARN, n. [A. S. gearn; Engl. yarn; Dan.-Swed. garn]; spinna gam, to spin yarn, Eb. 92; ek hefi spunnit tólf álna gam, I have spun yarn for a twelve ells web, Ld. 224; lín ok gam, Js. 78; silki-garn, silk yarn; tvinna-garn, twine yarn, twisted yarn; opp. to ein-gerni, q. v. II. the warp, opp. to vipt, the weft, Nj. 275.
garn-dúkr, m. a cloth of yarn, D. N.
garnir, f. pl. guts, vide görn; garn-engja, u, f. constriction of the bowels; garn-mörr, m. suet.
garn-vinda, n, f. a skein of yarn.
garp-ligr, adj. martial, Eg. 16, Ld. 274, Hom. 143.
garp-menni, n. a martial man, Ld. 42, Fms. iii. 83.
GARPR, m. a warlike man, but often with the notion of a bravo, Grett. 155; g. eða afreksmaðr, Nj. 261; mikilúðligr ok g. enn mesti, Fms. xi. 78; garpar miklir ok afætor, 111, Fb. ii. 72, Vápn. 19, Bjarn. 34: even of a woman (virago), hón var væn kona ok g. mikill í skapi, Sturl. i. 148. β. the name of an ox, Gullþ. 23, whence Garps-dalr, m. the name of a farm, Landn.: of a horse, hvat mun garprinn vilja er hann er heim kominn, Hrafn. 8. γ. the Hanseatic traders in Sweden and Norway were in the Middle Ages called Garpar, D. N., Boldt, Verel.; hence Garpa-skuld, n. a debt due to the Garps, D. N.
garp-skapr, m. bravery, Korm. 142, Fms. xi. 151, Grett. 131, Þórð. 36.
garri, a, m. in compds. garra-legr, adj. [from Ital. garrulo], garrulous.
gaskóna-háttr, m. (for. word), gasconade.
gaspr, n. gossip, prating.
gaspra, að. to gossip, a mod. word, prob. from the Engl.
gassi, a, m. a gander: metaph. a noisy fellow, a 'goose,' Gísl. 10. Band. 8 (in a verse), Karl. 474; g. ok glópr, El. 15. COMPDS: gassa-glæpr, m. a law term, a 'goose's crime,' such as hitting one person when one has thrown at another, N. G. L. i. 72. gassa-ligr, adj. (-liga, adv.), boisterous, waggish. gassa-skapr, m. waggery.
GAT, n., pl. göt, [A. S. geat and Engl. gate = entrance; Hel. gat = foramen], a hole, Fms. iii. 217, Fas. iii. 486; skrár-gat, a key-hole; lúku-gat, a trap-door; cp. the following word.
GATA, u, f. [Ulf. gatva = GREEK; Old Engl. and Scot. gate = way; O. H. G. gaza, mod. gasse; Swed. gata; Dan. gade] :-- prop. a thoroughfare (cp. gat above), but generally a way, path, road, Nj. 75, Grág. i. 89, 93, Fms. ix. 519, Ld. 44, Ver. 21, passim; á götu e-s, in one's way, Blas. 40; þótt slíkir sveinar væri á götu minni, Nj. 182; alla götu, as adv. 'algates,' always; ek hefi verit alla götu (throughout) lítill skörungr, Bs. i. 297, Stj. 119, 164, 188, 194, 252; götur Guðs, the ways of God, Post. 656 C. 14; gata til Guðs, 655 iv. 1; ryðja götu fyrir e-m, to clear the road for one, Hom. 146; búa götu e-s, 625. 96. Mark i. 2: the name of a farm, Fær.; Götu-skeggjar, m. pl. the name of a family in the Faroes, Ld., Fær.; reið-gata, a riding road; skeið-gata, a race-course; hlemmi-gata, a broad open road; fjár-götur, a sheep path; snið-gata, a zigzag path; kross-götur, four cross roads, for popular tales about them vide Ísl. Þjóðs. COMPDS: gatna-mót, n. pl. junction of roads, Grág. ii. 161, Landn. 306, Stj. 197, Fms. viii. 171, Karl. 456, Finnb. 328. götu-breidd, f. the breadth of a road, Eg. 582. götu-garðr, m. a road fence, D. N. götu-nisti, n. the Lat. viaticum, Bs. i. 249. götu-skarð, n. a slip in a road, Fs. 90. götu-stigr, m. a foot-path, Fas. iii. 279. götu-þjófr, m. a law term, a thief who has to run the gauntlet through a defile, Swed. gatu-lopp, N. G. L. i. 334.
GAUÐ, f. [geyja], a barking, Rb. 346; hunda-gauð né ulfa-þytr, Post. 645. 73. II. neut. a poltroon, Bb. 3. 47.
gauða, að, to bark at, scold one; út-gauða e-m, to out-scold one.
gauð-rif, n. abuse, barking, Sks. 435.
GAUFA, að, (and gauf, n., gaufari, a, m.), to saunter, be sluggish, freq. akin to gafi, cp. Goth. gepanta in a reference by Jornandes -- nam lingua eorum 'pigra' gepanta dicitur, whence 'Gepidi,' the name of an ancient Teut. people.
GAUKR, m. [A. S. geâc; Scot. gowk], a cuckoo, Edda 79, Gs. 7; hrossa-g., the horse cuckoo, a name given to the green sand-piper, because of its neighing cry. COMPDS: gauk-mánuðr, m. cuckoo-month, the first summer month, about the middle of April to the middle of May, Edda 103. gauk-messa, u, f. cuckoo-mass, = the 1st of May, D. N., N. G. L. gauk-þjór, m. a kind of bird, Edda (Gl.)
GAUL, n. a lowing, bellowing, Fms. iii. 201, passim :-- medic., garnagaul, 'stomachus latrans.' II. fem. a river in Norway, hence Gaular-dalr, m. the name of a county; Gaul-verjar, m. pl. the men from G.; Gaulverja-bær, m. a farm in Icel.; Gaul-verskr, adj., Landn.
gaula, að, to low, bellow, Ó. T. 70, Bev. 22, Fms. iii. 201, Hom. 69.
gaulan, f. a lowing, bellowing, Fms. v. 90, Ó. H. 135, 222, Barl. 3, Róm. 234.
gaum-gæfa, ð, to observe, give heed to, Str. 37, Rb. 4.
gaum-gæfð, f. attention, heed, 625. 166, Str. 24.
gaum-gæfi, mod. gaum-gæfni, f. a heeding, attention, Barl. 75, 100. gaumgæfis-leysi, n. heedlessness, Anecd. 18.
gaumgæfi-liga, adv. (-ligr, adj.), carefully.
GAUMR, m.; fem. gaum also occurs, góða, litla gaum, Hom. 33. 69, and so sometimes in mod. writers; [A. S. geâme and gymen, Ormul. gom] :-- heed, attention; only used in the phrase, gefa gaum at e-u, to give heed to a thing, Nj. 57, Eg. 551, Fms. viii. 18, Hom. 69; var engi gaumr gefinn at því, Ó. H. 71, 116; gefa góða, litla (fem.) g. at e-u, Hom. l.c.
GAUPA, u, f. the lynx, Al. 167, 168, 173, N. G. L. iii. 47, Þd. 5, Merl. 2. 61; vide hergaupa.
GAUPN, f. [Scot. goupen or goupin; O. H. G. coufan; mid. H. G. goufen; Swed. göpen], prop. both bands held together in the form of a bowl; in the phrases, sjá, horfa, líta, lúta í gaupnir sér, to look, lout (i. e. bend down) into one's goupen, to cover one's face with the palms, as a token of sorrow, prayer, thought, or the like, Sturl. iii. 113, Orkn. 170, Al. 115, O. H. L. 13; hón sá í gaupnir sér ok grét, she covered her face and wept, Vápn. 21, cp. Grett. 129; þá laut hón fram í gaupnir sér á borðit, Greg. 65; ilja gaupnir, poët. the hollows in the soles of the feet, Þd. 3; hafa e-n í gaupnum sér (better reading greipum), to have a person in one's clutch, O. H. L. l.c. 2. as a measure, as much as can be taken in the hands
held together, as in Scot. 'gowd in goupins;' gaupnir silfrs, goupens of silver, Fas. ii. 176; gaupnir moldar, goupens of earth, id. gaupna-sýn, f. a looking into one's palms, covering one's face, O. H. L. l.c.
GAURR, m. [Ulf. gaurs = sad], a rough, a 'sad fellow,' used in Kormak 240, but esp. freq. in old romances translated from French; seldom used in genuine old writers; in exclamations, gaurr! vándr g! etc., Flóv., Art., Str. passim, Fas. iii. 6. gaura-gangr, m. a gang of ruffians, Gísl. 53.
gauta, að, to prate, brag, Fas. i. 485; still used in the east of Icel.
gautan, f. prating, Lv. 53, Gd. 16.
GAUTAR, m. pl. a Scandin. people in western Sweden, called in A. S. Geâtes, and to be distinguished from Gotar, Goths; hence Gaut-land, n. the land of the Gauts; Gaut-Elfr, f. the river Gotha, the 'Elbe of the Gauts;' Gauta-sker, n. pl. the Skerries of the north-western coast of Sweden; cp. also the mod. Göteborg, Ó. H., Fms., passim.
Gautr, m., a poët. name of Odin, Vtkv., Edda; it seems to mean father, vide gjóta: poët. a man, sá ógæfunnar gautr, that hapless man, Hallgr.; váða-gautslegr, adj. miscreant-like.
Gautskr, adj. from Gautland, Fms. passim.
GÁ, ð, pres. gái, part. gáð; pret. subj. gæði, Am. 70: [cp. Lat. caveo] :-- to heed, mark, with infin. or gen., Landn. 30, Fb. i. 210; jarl gáði varla at lúka málum sínum fyrir tali þeirra, Orkn. 300: with gen., er miklu meiri hans ofsi, en hann muni nú þess gá eðr geyma, Ísl. ii. 239, Sks. 446, Hm. 115; Guðs hann gáði, he gave heed to God, Sl. 4; gá sín, to take heed to oneself :-- gá til e-s, to mark, Fb. ii. 193 :-- in mod. usage, gá að e-u, to heed, observe; gef mér Jesu að gá að því, Pass. 1. 27; freq. in phrases such as, gáðu að þér, take heed! beware! gáðu að Guði, take heed to God! take care what thou art doing! with infin., eigi mun gáð hafa verit at setja fyrir lokurnar, they have not taken care to lock the door, Lv. 60, Fms. vi. 368: without the mark of infin., glýja þú né gáðir, thou didst not care to be gleeful, thou wast sorrowful, Hðm. 7.
GÁ, f. barking; hund-gá, Lv. 60; goð-gá (q.v.), blasphemy.
gáði, a, m. a scoffer, mocker, Edda (Gl.), Korm. 172 (in a verse).
GÁFA, u, f. [from Germ. gabe], a gift in a spiritual sense; skáldskapar-gáfa, a poetical gift: esp. in pl. gifts, wit.
gáfaðr, part. gifted; flug-g., vel-g., clever; ílla-g., treg-g., dull-witted.
gála, u, f. a lively girl, Lex. Poët.
gálast, að, dep. to make jokes.
gá-lausliga, adv. heedlessly, Grett. 93 A.
gá-lausligr, adj. heedless, wanton, Fms. viii. 4, Hom. 57.
gá-lauss, adj. wanton, careless, Hom. 73, Eluc. 28, Sks. 301.
gá-leysi, n. heedlessness, Gþl. 162, Bs. ii. 172.
GÁLGI, a, m. [Ulf. renders GREEK by galga; A. S. gealga; Engl. gallows; Hel. galgo; Germ. galgen; Dan.-Swed. galge] :-- the gallows; in olden times they were worked by a lever, and the culprit was hauled up (spyrna gálga), Fms. vii. 13; hence also the phrase, hengja á hæsta gálga, festa upp, and the like, vide Gautr. S. ch. 7; an old Swed. allit. law phrase, á gálga ok gren, on gallows and green tree (Fr.), as trees were used for gallows (cp. the Engl. 'gallows-tree'); reisa, höggva gálga, Orkn. 436, Ó. H. 46, Am. 37, 55, Grett. 128: in poetry (vide Lex. Poët.) the gallows are called the horse of Sigar, from the love tale of the Danish hero of that name: the cross is now and then called gálgi, e.g. Mar. S., and even in mod. eccl. writers (Vidal.), but very rarely, and only in rhetorical phrases. COMPDS: gálga-farmr, m. load of the gallows, referring to the myth told in Hm. 139 sqq., of Odin hanging in the tree Vinga-meid or Ygg-drasil. gálga-gramr, -valdr, m. the king, ruler of the gallows, poët. names of Odin, Lex. Poët. gálga-tré, n. a gallows-tree, Fms. vii. 13, viii. 261, Fas. i. 215. A hook is poët. called agn-gálgi, 'bait-gallows,' Lex. Poët.
gálg-nár, n. 'gallows-carrion,' the corpse of one hung in chains, a law phrase, Grág. ii. 131.
GÁLI, a, m. a wag. COMPDS: gála-ligr, gála-samligr, adj. waggish, Fas. iii. 399. gála-skapr, m. waggery.
GÁLKN, n. [prob. a Fin. word; Lap. galco = a beast], a monster; in old poetry weapons are called hlífa-g.; randar-gálkn, the beast of shield and armour, Lex. Poët.; else in prose, finn-gálkn, q.v.; hrein-gálkn, a dub. word, Hým. 24.
gáll, m. a fit of gaiety; það er gállinn á honum núna.
gá-mikill, adj. waggish, noisy, Grett. 128 A.
gámr, m. a kind of cod-fish.
gáningr, m. attention; ó-gáningr, heedlessness.
GÁR, n. buffoonery, Sturl. i. 24.
gáraðr, part. full of chinks or sparks; sól-g., a poët. epithet of waves tipped by the sun, Vígl. (in a verse).
gár-fenginn, adj. given to buffoonery, Bs. i. 646.
GÁRI, a, m. the chinks in a tree; gára-lauss, adj. chinkless; gáróttr, adj. wood full of chinks.
gárungr, m. a buffoon, Grett. 144 A, Sturl. i. 172, Stj. 424. Ruth iii. 10 (young men); gárungs-háttr, m. buffoonery, Bb. 3. 49.
GÁS, f., gen. gásar, nom. pl. gæss, acc. gæs, mod. nom. gæs, gæsar, pl. gæsir, gæsa, gæsum, keeping the æ through all cases: [Dan. gaas, pl. gjæs; A. S. gôs, pl. gês or gees; Engl. goose, pl. geese; O. H. G. ganzo; Germ. gans, pl. gänse; cp. Lat. anser, dropping the initial; Gr. GREEK] :-- a goose, Grág. ii. 346, 347, N. G. L. i. 211 (Js. 78), Korm, 206, Ó. H. 86, Gkv. 1. 16; heim-g., a tame goose; grá-g., a 'grey goose,' wild goose; brand-g., q.v. COMPDS: gása-fiðri, n. a goose feather, D. N.; mod. gæsa-fjaðrir, etc. 2. gás, cunnus, Fms. xi. 52. II. Gásir, f. pl. the local name of a harbour in Icel., Landn.
gá-samr, adj. (-semi, f.), attentive, Hom. (St.) 62.
gás-haukr, m. a gos-hawk, Edda (Gl.), N. G. L. i. 242, Str., Karl., passim.
gáski, a, m. wild joy.
gás-veiðr, f. goose catching, Vm. 140.
GÁT, f. [gá, gæta], heed, attention, Pass. 21. 4; í ógáti, inadvertently.
gát, n. [geta], a dainty, Lex. Poët.; mun-gát, q.v., Dan. mundgodt.
GÁTA, u, f. [geta; Dan. gaade; Swed. gåta], a guessing; til-gáta, a suggestion; get-gáta, guess-work, but in old writers scarcely used in this sense. II. a riddle, Stj. 411, Fas. i. 464 sqq.; Icel. bera upp gátu, to ask a riddle; ráða gátu, to read a riddle; hence the saying, myrk er óráðin gáta, mirk (dark) is an unread riddle, cp. Bs. i. 226; koll-gáta, in the phrase, eiga kollgátuna, to guess the riddle; cp. geta í kollinn.
GÁTT, f. [gaatt, Ivar Aasen], the rabbet of a door-sill, against which the door shuts; hann gengr þá útar frá konungi til gáttar, to the door-sill, Jómsv. 12; hence such phrases as, hurð hnigin á gátt, a door shut but not locked, Gísl. 29, Fas. ii. 345; sá gægðisk út hjá gáttinni, Bárð. 171; cp. gætti; hurð á hálfa gátt, a door half open, = á klofa in old writers; innan-gátta, in-doors, Eb. 302; utan-gátta, out-of-doors, Stj. 436. gáttar-tré, n. a door-post, Gþl. 345. II. in pl. the door-way, the place nearest to the door, Hm. 1; hón lauk upp hurðinni ok stóð í gáttum stund þá, Fb. i. 547. -- Gátt is now in Icel. esp. used of the space (esp. in stalls) between the door-post and the wall, hence troða upp í gáttina, to fill up the 'gatt.'
GEÐ, n. [a Scandin. word, neither found in Ulf., Saxon, nor Germ.; lost in mod. Dan. and Swed.; gje, Ivar Aasen] :-- mind, mood; the old Hm. often uses the word almost = wits, senses; hann stelr geði guma, he steals the wits of men, steeps them in lethargy, 12; vita til síns geðs, to be in one's senses, 11, 19; heimta aptr sitt geð, of a drunkard, to come to one's senses again, to awake, 13; vera gætinn at geði, to be on one's guard, 6; cp. gá (geyma) síns geðs, Fms. vii. 133, x. 10: in pl., lítil eru geð guma, many men have little sense, Hm. 52 :-- this meaning is obsolete. 2. spirits; uppi er þá geð guma, then folk are in high spirits, Hm. 16. 3. mind; hverju geði styrir gumna hverr, Hm. 17; ok þér er grunr at hans geði, and thou trustest not his mind towards thee, 45. 4. in prose, favour, liking; at Þorgilsi var eigi geð á, whom Th. liked not, Ld. 286; féllsk hvárt öðru vel í geð, they liked one another well, Band. 3, 9; ok þat geð at ek görða mér vísa fjándr at vilöndum, and such grace (engaging mind) that I made open foes into well-wishers, Stor. 23; blanda geði við e-n, to blend souls with one, Hm. 43; hann var vel í geði til Freysteins, he was well disposed to Fr., Fb. i. 255 :-- ó-geð, dislike :-- in mod. usage also vigour of mind; Icel. say of a boy, það er ekkert geð í honum, there is no 'go' in him, he is a tame, spiritless boy. COMPDS: 1. denoting character, temper, or the like; geð-fastr, adj. firm of mind; geð-góðr, adj. gentle of mood; geð-íllr, adj. ill-tempered; geð-lauss, adj. spiritless, tame, Rd. 241, Stj. 424, v. l.; geð-leysi, n. fickleness, Hom. 24; geð-mikill and geð-ríkr, adj. choleric; geð-stirðr, adj. stiff of temper; geð-styggr, adj. hot-tempered; geð-veykr, adj. brain-sick, of unsound mind; and geð-veyki, f. hypochondria; geðs-lag, n., and geðs-munir, m. pl. temper: or adjectives in inverse order, bráð-geðja, fljót-geðja, of hasty temper; harð-geðja, hardy; laus-geðja, fickle; lin-geðja, weak-minded, crazy; stór-geðja. proud; þung-geðja, hypochondriac. 2. denoting grace, pleasure; geð-feldr, adj. pleasant; ó-geðfeldr, unpleasant: geð-ligr or geðs-ligr, adj. engaging, Sks. 407, Fas. i. 233: geð-þekkni, f. good-will, content: geð-þekkr, adj. beloved, dear to one: geð-þokki, a, m. loveliness, engaging manners. 3. rarely of wit; geð-spakr, adj. witty (better get-spakr). 4. in many poët. compd adjectives, geð-bjartr, -framr, -frækn, -horskr, -hraustr, -rakkr, -skjótr, -snjallr, -strangr, -svinnr, bold, valiant, and the like, Lex. Poët.
GEDDA, u, f. [cp. gaddr; Swed. gädda; Dan. gjæde], a pike, Edda Gl.), Fas. i. 152, 489, Sæm.
geð-fró, f. heartsease, Sks. 114: the name of an Icel. poem.
geðjask, að, dep. to be pleased with, like, Fms. iii. 97; e-m g. vel at e-u, to be well pleased with, Vígl. 25.
GEFA, pret. gaf, 2nd pers. gaft, mod. gafst, pl. gáfu; pres. gef; pret. subj. gæfi; part. gefinn; with neg. suff. gef-at, gaft-attu, Fm. 7; mid. form gáfumk (dabat or dabant mihi, nobis), Stor. 23, Bragi, Edda: [Goth. giban = GREEK; A. S. gifan; Engl. give; Dutch geven; O. H. G. gepan; Germ. geben; Swed. gifva; Dan. give.]
A. To give, with acc. of the thing, dat. of the person; g. gjafar, to give gifts, Fm. 7, Fms. vii. 40, Nj. 29, Hm. 48; mikit eitt skala manni gefa, 51; hann kvaðsk eingin yxn eiga þau áðr at honum þætti honum
gefandi (gerundial, worth giving to him), Rd. 256; hann gaf stórgjafir öllu stórmenni, Ld. 114; hann gaf þeim góðar gjafir at skilnaði, Gísl. 9; Rútr gaf henni hundrað álna, Nj. 7; viltú g. mér þá, 73, 75, 281, passim. II. to give in payment, to pay; gefa vildim vit þér fé til, we will give thee money for it, Nj. 75; yðr væri mikit gefanda (gerundial) til, at þér hefðit ekki íllt átt við Gunnar, you would have given a great deal not to have provoked Gunnar, 98; ek mun g. þér til Guðrúnu dóttur mína ok féit allt, id.: to lay out, hann gaf sumt verðit þegar í hönd, Gísl. 12; gefa e-t við e-u, to pay for a thing; at þér gefit mjök margra Kristinna manna líf við yðvarri þrályndi, that you will cause the loss of many Christian lives with your stubbornness, Fms. iv. 195; þat er líkara at ek gefa mikit við, Nj. 53; gefa sik við e-u, to give oneself to a thing, attend to, be busy about, mod.: gefa í milli, to discount; hygg at hvat þú gefr í milli tveggja systra, Fms. iv. 195 (hence milli-gjöf, discount). III. in special sense, to give in matrimony; Njáll bað konu til handa Högna ok var hon honum gefin, Nj. 120; Vígdís var meir gefin til fjár en brautargengis, V. had been more wedded to the money than to her advancement, Ld. 26; segir at dóttir þeirra muni eigi betr verða gefin, 114 :-- gefa saman, to betroth, Fms. x. 381 :-- in mod. sense to marry, of the clergyman. 2. to give as a dowry, portion; búum þeim er Sveinn hafði gefit til hennar, Fms. x. 310 (hence til-gjöf, dowry); eigi skal ok í klæðum meira heiman gefask með konu en þriðjungr (hence heiman-gjöf, dowry), Gþl. 212 :-- so also, gefa í erfðir, to give as inheritance, Bs. i. 285 :-- gefa ölmusu, to give alms, Bs. passim; gefa fátækum, to give to the poor, passim. IV. to give, grant; hann gaf honum vald yfir öllu landi, Fms. i. 18; gefa heimleyfi, to grant 'home-leave,' furlough, ix. 474; gefa orlof, ii. 64; gefa grið, to grant a truce to one, pardon, Nj. 165, Fms. ix. 479; gefa e-m líf, to grant one his life, 470. V. in various phrases; gefa e-m nafn, to give one a name, Nj. 91, Fms. i. 23, Grág. ii. 146; gefa þakkir, to give thanks, Fms. i. 231; gefa e-m tillæti, to indulge one, Nj. 169; gefa e-m rúm, to give place to one, Fms. ii. 254, vi. 195; gefa ráð, to give counsel, advice, Nj. 75, 78; gefa góð orð, to give good words, answer gently; gefa e-m stór orð, to give one big words, Fms. v. 158; gefa slög, to deal blows, ix. 313; gefa gaum at, to give heed to, Nj. 57, Eg. 551; gefa hljóð, to give a hearing, in public speaking, Nj. 230; gefa tóm, to give time, leisure, 98; gefa ró reiði, to calm one's wrath, 175 :-- gefa e-m sök, to bring a charge against, complain of, 82; ok gaf ek þó hjálminum enga sök á því, I did not like the helmet less for that, Ld. 128; at eigi sé mælt, at þú gefir dauðum sök, that thou bringest a charge against a dead man (which was unlawful), Nj. 82; en hvártki okkat gefr þat öðru at sök, neither of us likes the other the less for that, 52; ekki gef ek þér þat at sök þótt þú sér engi bleyðimaðr, 54; engi þorði þó sakir á at gefa, none durst complain, Al. 123; Sigurðr jarl bað konung eigi gefa Þrændum þetta at sök, Fms. i. 57; gefa kæru upp á e-n, to give in a complaint against one, Dipl. ii. 13. 2. gefa sér um ..., to give oneself trouble about, take interest in, mostly followed by a noun; gefa sér fátt um e-t, to take coolly; gefa sér mikit um, to take great interest in; Þorfinnr lét gefa honum mat, en gaf sér lítið at honum, but else took little notice of him, Grett. 96; ekki er þess getið, at hann gæfi sér mikit um, that he shewed great interest, Fms. i. 289; mun ek mér ok ekki um þetta gefa, I will let this pass, not take offence at it, Boll. 354; en ef til mín kæmi tveir eða þrír, þá, gaf ek mér ekki um, then I took no notice of it, Fms. ii. 151; konungr gaf sér fátt um þat, Fb. i. 261; hann þóttisk vita hvat keisaranum mislíkaði ok gaf sér þó ekki um at sinni, Fms. vi. 71; ok gáfu sér ekki um viðbúnaðinn, vii. 87; so also, Skúli gaf sér litið at hvat biskup sagði, S. troubled himself little at what the bishop said, Bs. i. 873 :-- akin is the mod. phrase, eg gef ekki um það, I do not want it; gefðu ekki um það, do not care for it, mind it not; eg gaf ekki um að sjá það, I did not want to see it, etc. 3. gefa staðar, to stop; lét hann þá staðar gefa róðrinn, he stopped rowing, Fms. vi. 384; konungr gaf staðar ok hlýddi til frásagnar þeirra, viii. 400; ok þá er sá íss gaf staðar ok rann eigi, Edda 3; ok þeir gefa eigi stað ferðinni fyrr en þeir kómu norðr, 151 (pref.); svá at staðar gaf (MS. naf) höndin við sporðinn, 40. VI. to give out, deal out; hón bað gefa sér drekka, bade give him to drink, Eg. 604: to give a dose, gefa e-m eitr, Al. 156 :-- absol. to give fodder to cattle, gefa göltum, Hkv. 2. 37; gefa nautum, kúm, hestum, Sturl. ii. 42, Gísl. 28 :-- gefa á, to dash over, of sea-water, cp. ágjöf: to pour water on, var gluggr á ofninum syá at útan mátti á gefa, Eb. 134; síðan lét hann gefa útan á baðit í glugg, 136; gefa á ker, to fill a goblet, Clar.: metaph. to press on, gefr Ormr þá á, Fb. i. 530 (in wrestling). VII. with prepp., fyrir-gefa, to forgive, freq. in mod. usage, but scarcely found in old writers; so also gefa til, cp. Dan. tilgive, D. N., vide Safn i. 96, (rare and obsolete) :-- gefa upp, to give up; gefa upp gamalmenni, to give old people up, let them starve, Fms. ii. 225; gefa upp föður eða móður, 227; bændr báðu hann gefa upp eyna, Grett. 145: to remit, en þó vil ek nú upp gefa þér alla leiguna, Nj. 128; gaf honum upp reiði sína, Fms. x. 3, 6; ok gefit oss upp stórsakir, ii. 33; Brján konungr gaf upp þrysvar útlögum sínum inar sömu sakir, Nj. 269: absol., hvárt vilit þér gefa honum upp, pardon him, 205; gefa upp alla mótstöðu, to give up all resistance, Fms. ix. 322; gefa sik upp, to give oneself up, surrender, i. 198; þá gefum vér upp várn stað, 104; gefa upp ríki, konungdóm, to give up the kingdom, abdicate, resign, x. 4, xi. 392: to give up, hand over to one, Magnús konungr gaf honum upp Finnferðina með slíkum skildaga, vii. 135; ek vil gefa ykkr upp búit at Varmalæk, Nj. 25; allir hafa þat skaplyndi at gefa þat fyrst upp er stolit er, 76: to give up, leave off, gefa upp leik, to give up playing, Fas. iii. 530; gefa upp horn, Fms. vi. 241: to exhaust, empty, upp ætlu vér nú gefnar gersimar yðrar, vii. 197.
B. IMPERS., a naut. term; e-m gefr byri, byr (acc. pl. or sing.), one gets a fair wind; gaf þeim byr ok sigla þeir í haf, Nj. 4; gaf þeim vel byri, 138; er þeir vóru búnir ok byr gaf, Eg. 99: so also absol. with or without dat. of the person, gaf kaupmönnum burt af Grænlandi, the sailors got a wind off Greenland, so as to sail from it, Fb. iii. 454; því at eigi gaf suðr lengra, Fms. ii. 185; gaf þeim vel, ix. 268; gaf honum ílla, x. 4; gaf honum eigi austan, Nj. 63: so in the saying, svo gefr hverjum sem hann er góðr. 2. in other phrases, to get a chance; ef færi (acc.) gefr á, if you get a chance, Nj. 266; halda njósnum, nær bezt gæfi færi á honum, to keep a look-out, when there was best chance to get at him, 113; til þess gefr nú vel ok hógliga, 'tis a fair and easy opportunity for that, Al. 156; mæltu menn at honum hafði vel gefit til (had good luck) um hefndina, Fms. vii. 230; ef yðr (dat.) gefr eigi missýni í þessu máli, if you are not mistaken in this matter, Fbr. 32; gaf þeim glámsýni (q.v.) er til vóru komnir, Sturl. i. 179, Stj. 401; þá gaf mér sýn, then I beheld (in a vision), Fms. vii. 163; þat gaf öllum vel skilja, it was clear for all to understand, it lay open to all, vi. 70; e-m gefr á að líta, one can see, i.e. it is open and evident.
C. REFLEX., gefask vel (ílla), to shew oneself, prove good (bad); það sé ván at þú gefisk honum eigi vel, er þú gefsk öllum öðrum mönnum ílla, Nj. 32; eigi deilir litr kosti ef þú gefsk vel, 78; hversu gafsk Björn þér, Kári, 265; opt hafa mér vel gefisk yður ráð, your counsels have often proved good to me, Ld. 252; hefir þeim þat ok aldri vel gefisk (it has never turned out well) í þessu landi, Fms. vii. 22; ílla gefask ílls ráð, a saying, Nj. 20; hétu allir góðu um at gefask vel (i.e. to fight manfully), Fms. vii. 262 :-- to happen, turn out, come to pass, sem síðan gafsk, x. 416; svá honum gafsk, so it turned out for him, Sl. 20; ok svá gæfisk, ef eigi hefði Guð þá sína miskun til sent, and so it would have come to pass, unless ..., Fms. x. 395 :-- gefsk mér svá, it seems to me so, methinks it is so, Karl. 290, 308 (vide A. V. 2. above); þat allsheri at undri gefsk, to all people it is a wonder, Ad. 18; e-m er e-t svá gefit, to be so and so disposed, to think so and so of a thing; ef þér er þetta svá gefit sem þú segir, Fms. v. 236; svá er mér gefit, son minn, at ek em þér fegin orðin, Ó. H. 33; sagði hann at svá mundi jarli gefit, Fms. ix. 244; en svá ætla ek flestum lendum mönnum gefit, at eigi munu skiljask frá Skúla jarli, 429, v.l.; þyki mér ok sem svá muni flestum gefit, at fé sé fjörvi firr, Ld. 266; en þat mun þó mestu um stýra hversu Þórdísi er um gefit, 302; síðan talaði konungr þetta mál við systur sína, ok spurði hversu henni væri um þetta gefit, Fms. ii. 221: of the gifts of nature, mikill máttr er gefinn goðum várum, Nj. 132; ok er þat mál manna, at henni hafi allt verit ílla gefit þat er henni var sjálfrátt, i.e. that she was a bad woman in everything of her own making (but well gifted by nature), 268; ok svá er sagt at honum hafi flestir hlutir höfðinglegast gefnir verit, 254. 2. with prepp., gefask upp, to give up, give in, surrender, Nj. 64, 124, Eg. 79: mod. to lose one's breath: upp gefinn, upset; eigi þykjumk ek upp gefinn þó at ek sjá smávofur, Grett. 112; eigi þyki mér vit upp gefnir, ef vit veitumk at, 131; en þó at þeir feðgar sé ríkir menn, þá eru vér þó ekki upp gefnir fyrir þeim, Fb. ii. 195: in mod. usage, exhausted, having lost one's breath, eg er uppgefinn; also of a horse, hann gafsk upp, harm er stað-uppgefinn :-- e-m gefsk yfir, to do wrong, commit a fault, fail; þat mæla menn at þessi hlutr hafi konunginum yfir gefisk helzt, Fms. xi. 283; ef göfgum mönnum gáfusk stórir hlutir yfir, if the noble gave gross offence, did evil things, Bs. i. 107; engi er svá vitr at eigi gefisk yfir nokkut sinn, Karl. 451 :-- to give oneself to one, gefask Kristi, N. G. L. i. 339; gefsk þú hánum þá í dag með Guði, Nj. 157; gefask á vald e-s, to give oneself into another's power, Fms. ix. 479. II. recipr. to give to one another; gefask gjöfum, Bret. 48; gáfusk þeir gjöfum áðr þeir skildu, Bs. i. 274. III. part. gefinn, given to a thing, in a spiritual sense, devout; g. fyrir bækr, lestr, smíðar, etc., given to books, reading, workmanship, etc.
gefendr, part. pl. givers, Hm. 2, Grág. ii. 169.
gefins, adv. gratis, (mod.)
gefja, u, f. [Gael. gwayw], a missile, Edda (Gl.)
Gefjon, f. the name of the goddess, Yngl. S. ch. 1, Edda ch. 1; in the Middle Ages the Icel. used to render Diana by Gefjon, e.g. mikil er G. gyðja, great is the goddess Diana, 655 xvi. B, Acts xix. 28; hof Gefjonar = Lat. templum Dianas, Bret. 20 note, passim: rarely = Venus, Stj. 90, or = Minerva, Bret. 20 :-- name of a woman, Dropl. 36.
Gefn, f., poët. name of the goddess Freyja, Edda 21; prop. a giver, in poët. periphr. descriptions of women, Lex. Poët.
gefna-geð, n. even temper, good temper, Sks. passim.
geggjast, að, dep. to get out of joint; geggjaðr, part. disordered.
GEGN, adv., old form gögn, with dat. [not found in Ulf., who uses and and viþra; A. S. gegn in compds; Engl. gain- (in gain-say), a-gain; Germ. gegen; Dan. igjen; Swed. gen: cp. the adj. gegn] :-- against, right
opposite; í gegn vindi sem forvindis, Bs. i. 22; gegn veðri, Bjarn. 52; sjá í gegn sólu, to look straight at the sun, Fms. viii. 114; þeir áttu at vega í gegn jelinu, xi. 136. 2. metaph. against, contrary to; Örn var til móts, en mestr hluti manna honum í gegn, voted against him, Ld. 74; rísa í gegn e-m, Fms. i. 221; í gegn slíku ofrefli, viii. 29; í gegn eðli, against nature, Bs. i. 335; þat eitt er eigi mæli því í gegn, which is not contrary to it, Grág. i. 7; ok mælti því manngi í gegn, Íb. 17, Anecd. 72: in medic. sense, þar eru alls-kyns tré ok aldin í gegn (against) meinum manna, Eluc. 24, (rare.) β. absol. or ellipt., svá bjartr at þeir þorðu eigi í gegn at vega, Fms. v. 161; þó vörðusk þeir eigi né í gegn hjöggu, 655 xi. 1: so the law phrase, ganga í gegn e-u, to avow or meet a charge; mod. to gainsay, deny, vide ganga. γ. þar er vígt í gegn þeim öllum, Grág. ii. 9; skalat húsum skipta í gegn land, i.e. land shall not be exchanged against houses, 256. 3. [Engl. again], in turn; hann sendi rit Drottni ok tók við í gegn af honum, 623. 52; en þeir hétu honum gulli í gegn, Sl. 21; þar í gegn (again, Germ. dagegen), Stj. 76; grát at gamni skaltú í gögn hafa (in turn), Skm. 30.
GEGN, adj. [North. E. and Scot. gone; Swed. gen; Dan. gjen :-- akin to the adv. gegn; cp. gagn-, gegnt, gegnum] :-- prop. 'gane,' short; hinn gegnsta veg, Mar. 545; a 'gane' way, the 'ganest' road are found in Old Engl. and Scot., and still remain in the northern provinces; cp. the prefix gagn- signf. B, and gegnt. II. metaph. 'gane,' i.e. ready, serviceable, kindly, a usage also found in old North. E. and Scot., vide Jamieson; gegn ok sannorðr, Band. 10; gegn ok öruggr, 'gane' and steady, Fs. 129; gegn ok vitr, Fms. v. 194; gegn ok úskapbráðr, 'gane' and good-tempered, Sturl. iii. 126; gegn ok gæfr, 'gane' and gentle, Grett. 90; gegn ok góðfengr, 92: in poët. compds, bráð-gegn, fjöl-g., frið-g., hvar-g., hyggju-g., ráð-g., i.e. good, wise, gentle, Lex. Poët.; ó-gegn, 'ungainly,' ungentle.
gegna, d, [Germ. begegnen, cp. gegn, the adv.], to go against, meet, encounter; hann hafði þar mikit lið ok skyldi g. Birkibeinum, Fms. vii. 324; g. þeim er á sund hlaupa, ix. 22; skyldu þeir g. um njósnir ok annask vegu alla, Sturl. iii. 236. II. metaph., 1. to meet an engagement, to pay, discharge; ef hann á bú, þótt hann gegni eigi tillögum, though he pays no rates, Grág. i. 160; þá á hón at g. þriðjungi (take the third part of the charges) fyrir ómaga þeirra, 337; ok skal hann þá g. (account, redress) við hinn ef landsleigur væri minni en verðit, ii. 239: as a law term, of a duty, to meet, discharge; but also of rights, to be entitled to; þá g. börn beggja arfi, N. G. L. i. 33; ok g. réttum öllum, 55; g. kostnaði, Fms. viii. 371: to pay, g. þingfarar-kaupi, Grág. passim, Ísl. ii. 344, Íb. ch. 10; g. skyldu sinni, to do one's duty :-- g. líkum, ok syngja sálu-messu, to meet the bodies, of the officiating clergyman, N. G. L. i. 390. 2. to suit one, be meet for one; velit þat er yðr gegnir, choose what best suits you, 623. 30; leyfi þér honum at fara sem honum gegnir bezt, Nj. 10, Fms. viii. 102; þat man bezt g. (be meetest) at þín ráð sé höfð, Nj. 24, Fs. 155; kjöri hann þat af er betr gegndi, Fms. i. 202; mun þat betr g., it will do better, iv. 209; ok mun mér þat allvel g., 237; hve ílla mönnum gegndi (how ill it suited men) at fara, Íb. 8; þann kost er þér gegnir verr, Fs. 134; þá gegnir þat, it is fit, Sks. 433. 3. to signify, mean, matter; ok spurði, ef hann vissi nökkut hverju gegndi, if he knew what was the matter, Eg. 53; spurðu hverju at gegndi um ferðir hans, Rd. 237; spurði, hverju gegndi úgleði sú er hann hafði, asked, what his sadness meant, Eg. 518; spyrr, hverju gegndi þyss sjá eða kliðr, Gísl. 56; sumir maeltu í móti, ok kváðu öngu g., some denied it, and said it went for nothing, Nj. 25; Háls kvað þat mundu öngu g., Rd. 237; það gegnir furðu, it means a wonder, it is astonishing; hví gegnir (what means?) þetta atkvæði? 656 B. 5; er helzt sá at ráði gegndi, i.e. where he saw that there was reason in it, Fms. vii. 257; g. tíðendum, to be of importance, of great consequence; séð hefi ek þat er ek ætla tíðendum muni g., Ld. 272; meir en hófi gegnir, more than is due, above measure, Fms. vii. 132; er viti gegnir, which has sense or meaning, Al. 6; um hluti þá er íþróttum gegndi, which imply or can be called art, Ó. H. 102 :-- of numbers, to amount to, svá at mörgum hundruðum gegndi, so that it amounted to several hundreds, by many hundreds, Fas. iii. 356; svá náttum gegndi, i.e. several nights, Ld. 304, v.l.; at degi einum vas fleira en heilum vikum gegndi í tveim misserum, i.e. that in a year there is one day over the complete number of weeks, Íb. 7: with gen. (rare), mér þyki tvennra vandræða g., it is a double difficulty, i.e. on both sides, Grett. 143 A. 4. to answer, reply, freq. in mod. usage, with dat. of the person and the reply; hann gegnir öngu, he gives no reply; hann gegnir mér ekki, he does not answer me. β. to yield, be obedient; hann gegnir öngum, he obeys none, is cross and disobedient, freq. in mod. usage.
gegnd, f. moderation, reason; það er engi gegnd í því, 'tis unreasonable; ó-gegnd, excess; í ó-gegnd, excessively; það er mesta ó-gegnd, id.: gegndar-ligr, adj. (-liga, adv.), = gegniligr; gegndar-lauss, adj. (-leysi, n.), unreasonable, exorbitant.
gegn-görð, f. a Norse law term, 'harbouring the king,' a tax, D. N.
gegni-ligr, adj. (-liga, adv.), 'gainly,' meet, due, Vígl. 32, Sturl. ii. 63; vide the adj. gegn.
gegning f. = gegnd, Band. 3, Fms. ii. 88.
gegn-ligr, adj. straight, Sks. 4: metaph. = the adj. gegn II, Hom. 69.
gegnt, adv.: I. almost like a prep. with dat. opposite to, = gagnvart, q.v.; Laugabær stendr gegnt Tungu, Ld. 122; í öndvegi gegnt konungi, Eg. 304; yfir gegnt þeim á brekkunni, Ísl. ii. 200; gegnt rekkju þeirri er Kjartan var vanr at liggja í, Ld. 202; í öðru öndvegi g. honum, Ó. H. 43; gegnt Hofi, Sd. 142: vóru þá komnir mjök svá þar gegnt, Nj. 247. II. really as adv. straight; svá gegnt (so straight, with so good an aim) at í sitt auga kom hver örin, Fas. i. 271. 2. compar. gegnra or gegnara, more straight; gegnra skauztu í sumar, Fms. viii. 140; hann mun miklu lengra skjóta ok gegnara, ii. 266. 3. superl. gegnst, [Swed. genast = at once; Dan. gjennest], the 'ganest,' shortest way; hann stefnir þegar et gegnsta, the 'ganest' way, Ld. 240; ok it gegnsta reið hann til Þyrils, Ísl. ii. 109; ok skal gerða it gegnsta þar, Grág. ii. 264; for Öngull þar á land sem honum þótti gegnast ('ganest,' shortest), Grett. 155 A. β. metaph. meetest, most right or just; spyrja vitrir menn hvat gegnast muni í þessu máli, Ld. 80: cp. the adj. gegn.
GEGNUM, adv., old form gögnum rhyming to Rögn, Orkn. 80: [this word seems not to be found in Germ. and Saxon, but Dan. igjennem, Swed. genom; cp. gagn-, gegn] :-- through, with acc.; laust gögnum súluna, gögnum Geirröð ok gögnum vegginn, Edda 61; holtriða hver í gegnum, Hým. 27; súlur í gögnum, 29; hann hljóp báðum fótum gögnum skipit, Edda 36; gögnum hellu mikla, 20; ok renndi svá í g. hann, El. 15; Gerzkan mann skýtr hann í gegnum með gafloki, Al. 40; ef þú leggr í gögnum báða skjölduna, El. 12; flaug skotið í gögnum hann, Edda 37; brjóta nýja ósa í gögnum fjöru manns, Grág. ii. 354; í gegnum skjöldinn, Nj. 84; en ek þykjumk sjá allt í gegnum þá er ek kem í land, 134; ok gókk þegar í gegnum, 262; í gegnum eyjarnar, Eg. 251; út í g. vegginn, 398; ef hval rekr í g. merkiósa, Grág. ii. 353, Fms. i. 217; ganga gegnum fylkingar, to go right through the ranks, Fms. xi. 131; í g. Danmörk, through Denmark, A. A. 288; settar gullknöppum í gegnum niðr, all through, Eg. 516; ek vil ísinn láta höggva í g. út, all along, all through, Fms. viii. 416; hence adverb., út í gegn, all through, from beginning to end. II. temp., allan dag í gegnum, all the day long, Fms. xi. 27; allan vetr í gögnum, all the winter long, Orkn. 80; haustnótt gögnum, all through the autumn night, Fms. vi. (in a verse).
GEIFLA, að, [cp. A. S. geaflas = grinders], to mumble with the lips; gömlum kennu vér nú Goðanum at g. á saltinu, see how we teach the old Godi to mumble the salt, Bs. i. 25; -- it was usual to put salt into the mouth of neophytes when baptized as a symbol of the words (Matth. v. 13) 'ye are the salt of the earth,' vide Bingham's Origg. iv. 39 :-- metaph. to mutter, þótt þú geiflir slíkt, Grett. 116 (MS.) :-- geifla sig, to make a wry mouth as if about to cry.
geiga, að, to take a wrong direction, to rove at random, of a bolt or the like; ok geigaði á fluginu, Grett. 124; hann skaut tveimr örum eðr þremr ok geigaði þat allt, Sturl. ii. 135; eigi veit hvar óskytja ör geigar, none can tell where a shaft ill-shot may stray to, Fms. vii. 262, Fas. ii. 358, (a saying.) 2. láta augun g., to look askance, Hom. (St.)
geig-orðr, adj. caustic, sarcastic, Nj. 38, v.l.
GEIGR, m. a scathe, serious hurt; ef þeir fá geig af vápnum sínum, Nj. 115; vinna, veita, göra e-m geig, to hurt one, 253, Fms. xi. 119; at óstyrk kona skyldi geig göra mega svá miklum sel, that she should have been able to cause death to so big a seal, Bs. i. 335; eigi vilda ek þér geig hafa gört, Njarð. 378; en þess varð aldregi víst, hverr honum hafði geig veittan, who had slain him, Orkn. 376, Fbr. (in a verse); ef kirkju verðr geigr af eldi, K. Þ. K. 48. 2. danger; er þat enn mesti geigr, Ld. 238, Fms. vii. 270; en mér þótti þú stýra oss til ens mesta geigs, Hkr. ii. 222; at eigi veitti hann þau áhlaup í bræði sinni er geig setti, 686 B. 1; sagði at þá væri búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158. 3. a squint, a leer; geigr er þér í augum, Nj. in a ditty. COMPDS: geigr-ligr, adj., poët. dangerous, Lex. Poët. geigr-skot, better geig-skot, n. a deadly shot; in the phrase, at skjóta g. í móti e-m, to shoot the death bolt against one, i.e. to seek to take one's life, Fb. ii. 353, Fms. v. 76. geigr-þing, n. a dangerous meeting, battle, Hallfred; better in two words.
geig-vænliga, adv. dangerously, Bs. i. 343.
geig-vænligr, adj. dangerous, fatal, Fas. iii. 123, Hom. 39, Fms. xi. 132, Finnb. 346.
GEIL, f. [cp. gil, a chasm] :-- a narrow glen; geilar þær sem ganga fyrir framan Titlingshól, Vm. 156, Fms. viii. 409, Nj. 114, Gísl. 136; geilar þreyngar at ríða at bænum, Orkn. 450; gras-geilar, grassy 'gills,' Hrafn. 20; Hrossa-geilar, id. II. any narrow passage, e.g. a shaft through a hay-rick or the narrow lane between hay-ricks or houses. COMPDS: geila-garðr, m. a 'glen-formed' fence, a walk, id.; geilagarðs-hlið, n. a gate in a fence, Sturl. ii. 247; skal geilar göra af mönnum (defile of men) heim at kirkjugarðs-hliði, Bs. i. 291: göra e-m geilar, a law phrase, to let (a thief) run the gauntlet, N. G. L. i. 253, passim; hafs-geil, the sea-lane, through which the host of Pharaoh passed, Stj. 287, cp. Exod. xiv. 23.
GEIMI, a, m., mod. geimr, m., poët. the main, the sea, Edda (Gl.); skaut jörð ór geima, Edda Ht. 13: in mod. usage geimr means a vast empty space; himin-geimr, the universe, the air, ether; háfa skilr hnetti
himingeimr, Jónas 167: the popular phrase, spyrja e-n útí alla heima og geima, to speer (ask) freely about everything.
GEIP, n. idle talk, nonsense, in mod. usage esp. foolish exaggeration, Nj. 214, Fms. ii. 286, Karl. 478.
geipa, að, to talk nonsense, Fms. v. 333, 341, Sturl. i. 206, Gísl. 99.
geipan, f. brag, nonsense, Sturl. i. 207, Lv. 60, Glúm. 342.
geir-fálki, a, m. [a for. word; mid. Lat. gyrfalco], a gerfalcon, H. E. i. 391, N. G. L. ii. 471.
geir-fugl, m. alca impennis, Edda (Gl.); hence Geirfugla-sker, n. a local name in Icel.
geir-hvalr, m. a kind of whale, Sks. 124, Edda (Gl.)
GEIRI, a, m. [Engl. goar or gore; Germ. gebre], a goar or triangular strip, Orkn. 374 (in a verse), freq.; land-g., a goar of land; gras-geirar, grass strips among rocks; set-g., a goar let into breeches. II. a pr. name, Landn. III. fire, poët., Edda (Gl.)
geir-laukr, m. garlic, Edda (Gl.), Gkv. 1. 18.
geir-nagli, a, m. the nail fastening a spear's head to the shaft, Grett. 123, Gþl. 105, Fas. i. 239, Gísl. 11.
geir-nefr, m., and geir-nyt, f. a fish, chimaera monstrosa Linn.: a sea-rat, Eggert Itin. 598.
GEIRR, m. [A. S. gâr; Hel. gêr; O. H. G. keir, whence kesja, q.v.; cp. also Lat. gaesum, a Teut.-Lat. word] :-- a spear, Edda 41, Fms. i. 177, Hm. 15, 37, Hkv. 1. 15, Hbl. 40; Odin is represented wielding a geir, called Gungnir, as are also the Valkyrjur; marka sik geirs-oddi, to mark oneself in the breast with a spear's point, so as to make blood flow, was a heathen rite whereby warriors on their death-bed devoted themselves to Odin; it was the common belief that a man who died a natural death was not admitted into Valhalla after death; this rite is only mentioned in mythical Sagas such as Yngl. S. ch. 10; cp. also Gautr. S. ch. 7. -- þá stakk Starkaðr sprotanum á konungi ok mælti, nú gef ek þik Óðni: the origin of this rite is in Hm., where Odin himself is represented as hanging on the tree Yggdrasil 'wounded with a spear and given to Odin, myself to myself;' some trace it to a Christian origin, which is not very likely. Again, the cruel blóðörn (q.v.) is no doubt connected with this kind of sacrifice to Odin. II. a pr. name, and also in many compds, Sig-geirr, Þór-geirr, Ás-geirr, Vé-geirr (the holy spear), and Geir-hildr, Geir-ríðr, Geir-mundr, Geir-laug, Geir-röðr, and many others, vide Landn. Geira, u, f. a pr. name, Landn.
geir-síl, n. a kind of herring, Edda (Gl.)
geir-skaft, n. a spear-shaft, N. G. L. i. 144.
geir-varta, u, f. the nipple, of a man, Rb. 346, Sturl. i. 41, Ld. 136, 140, Fs. 145: of a woman, less correctly, Mar. 603.
geis, n. [M. H. G. gis = yeast], boasting, Fbr. 99 new Ed.
GEISA, að, [Ulf. gaisjan or usgaisjan means to be alarmed, astonished; mid. Germ. gise and Swed. gäsa = to ferment; cp. Engl. yeast] :-- to chafe, rage, of fire, Vsp. 57; láta gráðugan loga geisa, Mar. 530; hón (an excited lady) geisaði mjök, Nj. 57; látum Gamminn geisa, of a ship under sail, 135 (in a ditty); þeirra ofsi geisar hátt, their insolence runs high, Edda 146 (pref.); hversu sunnarlega geisar ríki föður þíns, Bær. 13; ofarr lét Grettir g. saxit í fyrra, Grett. 99 new Ed. Cod. Ups. II. to be panic-stricken, a notion which only appears in the word geiski: cp. geysask.
geisan, f. impetuosity, Band. 9.
geiski, a, m. panic, fear, Fas. i. 193, where spelt gyzki. geiska-fullr, adj. frightened, of a hunted deer, Hkv. 2. 35.
GEISL, m. (gísli, Fb. ii. 273, less correctly), [cp. O. H. G. geisila, mid. and mod. Germ. geissel, a scourge] :-- the staff used by men sliding in snow shoes, O. H. L. 153. 2. the short ribs, costae, Björn.
geisla, að, to shed rays, Sks. 206, Fms. iii. 51, v. 341, Sl. 42; geislaði af meyjunni, it beamed from the maid, she shed rays of light, Mar. 618: metaph. to shed, Magn. 428.
GEISLI, a, m. 1. prop. a beam, staff, = geisl; but only used, 2. metaph. a beam, ray, of the sun, Rb. 472, Fas. i. 516, Hkv. 1. 15, Hom. 128; sólar-g., a sun-beam; ár-g., morning-beam, poët.: the eye is called brá-geisli, brow-beam, Korm. Geisla-dagr, m. 'Beam-day;' it is prob. a rendering of Epiphany, though it is not used of that very day, which is called Þrettándi, but of the seventh day after, viz. the 13th of January.
geislung, f. = gísling, Fas. i. 5 (badly).
GEISPA, að, [Engl. to gasp; Dan. gispe; Swed. gäspa], to yawn, Nj. 20, Fas. i. 11, Fms. x. 204, Fb. i. 259.
geispi, a, m. a yawn, Fms. vi. 199.
GEIT, f., gen. geitar, pl. geitr, [Goth. gaitei; A. S. gât; Engl. goat; Germ. geiz; Swed. get; Dan. geed; Lat. hoedus] :-- a she-goat (the he-goat is hafr), Grág. i. 418, 503, Hkv. 1. 42, 2. 35, Skm. 35, Rm. 12, Gm. 25, Edda 24, 46, passim; stein-geit, the steinbock or wild goat. 2. metaph. a coward (cp. Engl. hare); hann er mesta geit, he is a 'frightened hare,' cp. Grett. ch. 8, Valla L. 212 :-- this metaphor is taken from the skógar-geit or roebuck, Fms. ii. 309, Hkv. 2. 35. COMPDS: geitar-hár, n. goat's hair, Stj. 306. geitar-horn, n. a goat's horn, Fms. vii. 156. geitar-hugr, m. a she-goat's courage, cowardice, Fms. x. 351. geita-hús, n. a goat's fold, Ó. H. 15, Njarð. 374, Grett. 150 A. geita-kúgildi, n. a cow's value paid in goats, Am. 50. geitar-skegg, n. a goat's beard, Fms. iii. 94. geita-sveinn, m. a goat-boy, goat-herd, Fas. i. 139. geit-belgr, m. a goat-skin (blown up), Rd. 245 (a nickname), geit-bjálfi, a, m. a goat-skin coat, Fas. iii. 621. geit-fé, n. collective noun, like Lat. pecus, Fas. iii. 383. geit-héðinn, m. a goat-skin jacket, Nj. 211; a pr. name, Bs. i. geit-sauðr, m. much the same as geitfé, Grág. i. 503; gener. she-goats, Stj. 45. geit-skinn, n. a goat-skin, Stj. 470: goat-skins were used by sorcerers, Nj. 20; hence the phrase, vefja geitskinni at höfði e-m, to hoodwink one. geit-staka, u, f. a goat-skin, Fas. iii. 502. II. botan., geitna-njóli, a, m. aegopodium. geitna-skóf, n. lichen proboscideus, Hjalt. geit-skór, m. 'goat-shoe,' the willow-weed, epilobium, Ivar Aasen: a nickname, Íb. ch. 2. III. medic. geitr, only in pl., scurvy in the head from vermin, Fas. i. 9.
geitir, m., poët. a giant: a pr. name, Landn.
geitla, u, f. angelica sylvestris, Hjalt.
geitungr, m. [Swed. geting; Dan. geding], a wasp; in Edda (Gl.) wrongly rendered as a bird.
GELDA, d, mod. t, [root in Goth. gilþa = a sickle], to geld, Grág. i. 301, Edda 149 (pref.), Sturl. ii. 69, 181, Fms. vii. 185, Hkv. 1. 39. II. part. geldr (geltr), Hkv. Hjörv. 20.
geldask, t, dep. to become barren, yield no milk.
geld-fé, n. a barren sheep (cp. geldær), Grág. i. 416, 421, Eg. 740, Vm. 87. COMPDS: geldfjár-afréttr, -hagar, m., -höfn, f. pasture for geldfé, Vm. 60, 80, Grág. ii. 326. geldfjár-kúgildi, n. a cow's value paid in geldfé, Vm. 34, Jb. 361. geldfjár-rekstr, m. = geldfjárhöfn, Grág. ii. 327, Jb. 284, Dipl. iv. 9. geldfjár-samnaðr, m. a flock of geldfé, Grág. i. 416.
geld-fénaðr, m. = geldfé, Dipl. v. 7.
geld-hestr, m. a gelded horse, gelding, Vm. 18.
gelding, f. a gelding, Grág. i. 419. geldinga-maðr, m. = geldir.
geldingr, m. a wether, Grág. i. 502, 503, Nj. 26, Ísl. ii. 330, Vm. 58-60, Sturl. i. 81, Band. 4, Rd. 299, Þorst. Stang. 51, passim; also in local names, Landn., Bs. geldinga-hús, n. a fold for wethers, Rd. 235. II. an eunuch, K. Á. 120, Al. 57, Stj. 195.
geldir, m. a gelder; hesta-g., a nickname, Landn.
geld-mjólk, f. adj.; g. kýr, a barren cow (Swed. gall-ko), Grág. i. 502.
geld-neyti, n. barren neat (cattle), Ld. 98, Vm. passim.
GELDR, adj. [Swed. gall], barren, yielding no milk, Grág. i. 502, 503, Vm. 33.
geld-ær, f. a barren ewe (Scot. gelt gimmer, Jamieson), Vm. 168.
GELGJA, u, f. [akin to gálgi], the cheek bones of a fish; gelgju-bein, n. the small bones in the gelgja; hence gelgju-legr or gelgju-leitr, adj. haggard-looking, pinched in the face. II. mythol. the name of the tack or pin belonging to the chain whereby the wolf Fenrir was fastened, F. Edda 221, cp. 20.
GELLA, d, [A. S. gellan], to yell, esp. of wild beasts, Hkr. i. 229, Ísl. ii. 170, Karl. 140, Bs. ii. 10.
gellini, a, m. a nickname, Ó. H.
gellir, m. a yeller, a nickname, Landn.: a bull, Edda (Gl.)
gellungr, m. = geldingr, D. I. i. 257.
gelt, n. barking.
GELTA, t, (cp. gella), to yell; prop. of dogs, to bark; þeir gjölltu sem hundar, Fas. iii. 623: gelta and gelt are now the current words in Icel., but scarcely occur in old writers, as Hm. 86 is a mod. interpolation.
GEMLA, u, f. a stump, worn out tooth, in the mouth of old people, Bjarn. 186; but also of teeth in the mouth of new-born babes, called skálda-gemlur, 'poet-grinders,' from the old saying that a child born with teeth will become a poët. Ísl. Þjóðs. ii. 5.
gemlingr, m. (dimin. gemsi, a, m.), a year old (gamal) sheep, Sd. 154.
gemlir, m., poët. the old, an eagle, Lex. Poët.: in mythol. names as Ör-g., cp. Germ. ur-alt, Edda, Lex. Poët.
GEMS, n. a gibe, scoff, Fbr. 169, Sturl. iii. 80, Bs. i. 649, Band. (MS.) 19, where masc.
gemsa, að, to gibe, scoff.
gemsan, f. gibing, Bs. i. 649.
gems-mikill, adj., full of gibes, Sturl. iii. 69.
gemsungr, m. a giber, Sturl. iii. 262.
GENGI, n. [ganga], good luck, success; in the saying, án er ílls gengis (íllt gengi) nema heiman hafi, ill luck is homebred, is one's own making, Nj. 27, Dropl. 23, Ísl. ii. 144, Gísl. 63; or, áni er ílls gengis, áni used substantively (vide 'an,' p. 43); ok várt g. vaxa, and promote our success, Þórð. 64 :-- help, support, várt g. eðr liðsinni, Fb. ii. 126, 131; afla sér gengis, to gather troops, Fms. x. 394; g. Þrænzkra drengja, g. goða, g. Norðmanna, Hallfred, Hkm. 3, 10; vígs-gengi, helping sword in hand, Ld. 224; heita e-m gengi sínu, Fms. viii. 151: victory = gagn, Lex. Poët.: the saying, vex (göfgask) hverr af gengi, good luck makes a man's fame, Edda Ht. 26, Mkv. 12: Icel. also say, vera í góðu (miklu) gengi, to enjoy fame, popularity; vera í litlu g., to be of small reputation.
gengi-legr, adj. passable, Vellekla.
gengr, adj. able to walk, Grág. ii. 33, Fms. vii. 208, Landn. 226 :-- passable, fit to walk, Bs. i. 322; ó-gengr, unfit to walk or impassable; íll-g.,
bad to pass, of ice, crags, or the like :-- the phrase, eiga heiman-gengt, to be able to go from home, i.e. to have leisure, Fbr. 17 new Ed.; eg á ekki heiman-gengt, ílla heiman-gengt, etc. :-- of money, good, D. N.
genja, u, f. [gana], an GREEK: poët. an axe, Edda (Gl.): the name of a ship, Branda-genja, Sturl. ii. 166: the nickname of a woman, id.
GENTA, u, f. a girl; a special Norse word not used in Icel. and not found in old writers earlier than the 14th or 15th century, unless 'getta' in the verse in Hálfs S. be the same or kindred word; hvað líðr nú grautnum, genta, Fas. iii. 382, 389, 393 (Eg. Einh. S.), is the only passage where it is used in Icel. writers. In many languages the equivalents are curious, Engl. girl, Swed. flicka, Norse genta (proncd. yenta, vide Asbjörnsen's Tales), Icel. stúlka, Dan. pige, -- all words that baffle etymologers. The Germans seem to have no such word, as mädchen and mädel are plain enough. The Lapps have ganda = a girl, which may be the origin of genta.
gepill, m. a little ill-shaped spoon, spón-gepill; akin to geifla.
GER, n. [Dan. gjær], yeast, vide gör.
ger-, in compds, vide gör-, görsemi, etc.
GERA, ð, to do, vide göra.
gerð, gerningr, etc., vide görð, görningr, doing.
GERÐ (and görð less correctly), f. yeast, ferment; ok kom þó ekki gerð í mungát, Bs. i. 339; þá kom þegar görþ í keren gnóg ok góð, id.; þat öl brásk alldregi þá er gerðar beiddi, 394; ok lét í kerinu sem þá er gerð væri í, Mirm. β. medic., í-gerð, suppuration in a wound, (mod.)
GERÐ, f., used to rhyme with e (verðung -- gerðar), Fms. vi. 448 :-- gear, harness, and in pl. esp. armour; sú gerð (fashion) var mönnum mjök tíð, iv. 110; klæði með slíkri gerð, sem ..., Al. 121 :-- armour, vápn ok allar gerðar, Skáld H. R. 5. 43; gerðar hans er hann hafði, feld ok spjót, Glúm. 344; Hárs gerðar, war-gear, Fms. l.c.; gerðar várar, our armour, Hkm. 33. II. girth; digrask í gerðum, to become stout in the waist, euphon. of a woman, to be with child; Icel. now say, hón er farin að þykkna undir belti.
gerða, ð, [garðr], to gird with a fence, hedge, Lex. Poët.
GERÐI, n. [cp. garðr], a place girded round, a hedged or fenced field, garth; hann ferr til gerðisins ok sár niðr korninu, Nj. 170; ok snúa upp í gerði þat er heitir á Örlygsstöðum, sauða-hús stóð í gerðinu, Sturl. ii. 218; Finnbogi kvaðsk eiga gerði eitt, bað hann þangat fara ok leggja þar garð um, Finnb. 336: a pinfold, láta srnala sinn í gerði, Gþl. 406: akr-gerði, a field. COMPDS: gerðis-beiti, n. the 'bite' or pasture in a garth, Gþl. 406. gerðis-tún, n. a garden, Matth. xxvi. 36. gerðis-vöndr, m. fence-faggots, Gþl. 379.
gerðing, f. a girding, fencing, N. G. L. i. 41, Fb. ii. 7.
Gerðr, f. a pr. name of a goddess, Edda; also of a woman, Eb., Landn.; and in many compds, Ás-gerðr, Hall-g., Ingi-g., Val-g., Þor-g., etc., Landn.
geri, a, m. [gerr], 'ravener,' the mythol. wolf of Odin, Gm., Edda.
ger-járn, n. a gridiron, Fas. iii. 240, an GREEK.
gerp-ligr, gerpi-legr, m. [garpr], martial, Nj. 72, Fb. ii. 204; g. ráð, good circumstances, Þorst. Síðu H. 178.
GERR, adj. [akin to gjarn, q.v.], greedy; eigi ofdrykkju-maðr né ákafliga gerr, 686 B. 2, 1 Tim. iii. 8: gluttonous, opp. to neyzlu-grannr, freq. in mod. usage.
gerr, adj. = perfect, vide görr, göra.
gersemi, vide görsemi.
GERSTA or gesta, t, [A. S. gæstan], to annoy; g. hug e-s, to tease one, Greg. 64, Pr. 442, 623. 54; vér skulum g. hug hans, eigi sem þeir gerstu forðum á eyðimörkinni er Moysi fylgdu, Mart. 132: this word is quite obsolete, and chiefly used in old translations of legends. II. part. gerstr, [Germ. garstig = hideous; O. H. G. garst = sour, harsh; cp. Engl. ghastly, agast], sour, dismal; gerstan dag, Skm. 30, Rm. 9 :-- sulky, hann leit gerstr við mér, he looked sulkily on me, Sighvat, Ó. H. 81 (Ann. for Nord. Oldk. 1866, p. 196).
gervi, n. gear, vide görvi.
Gerzkr, adj. from Gardar, Nj. 46, Fms. passim. II. = Girkskr, Greek, Al. 26, 40.
gest-beinliga, adv. hospitably, Vápn. 23.
gest-erfð, f. inheritance after a stranger (guest) who dies in one's house, N. G. L. i. 51.
gest-feðri and gest-feðrungr, m. a law term, defined in N. G. L. i. 209, ch. 5; a man who dies leaving no heirs and whose property lapses partly to the king and partly to the owner or landlord of the house in which he dies (or to the captain if he dies on board ship), N. G. L. i. 208, 209, Js. 74.
gest-félagi, a, m. a guest-friend, rendering of Gr. GREEK.
gest-gjafi, a, m. a host; góðr g., a good host, Gísl. 47.
gest-kominn, part. come as a guest, a stranger, Stj. 152: a guest, Matth. xxv. 38.
gest-kvæmt, n. adj. much visited by strangers.
GESTR, m., gen. gests; pl. gestir, acc. gesti; [Ulf. gasts = GREEK; A. S. gest; Engl. guest; Germ. gast; Dan. gjæst; Swed. gäst; Lat. hostis]: I. a guest; the original meaning of this word is a stranger, alien, cp. Lat. hostis. β. the Guests, one division of the king's men; the Guests were a kind of policemen, and had not the full privileges of the king's guardsmen or hirðmenn, although they were in the king's pay; they had their own seats in the king's hall, the guests' bench, gesta-bekkr, m., Fb. i. 347; their own chief, gesta-höfðingi, a, m., Nj. 7, Hkr. ii. 69, Fms. vii. 35; their own banner, gesta-merki, n., Fms. ix. 489; their own meeting, gesta-stefna, u, f., Fms. viii. 250; they formed a separate body, gesta-sveit, f., Fas. i. 318; skulu þar fylgja hirðmenn ok gestir, Ó. H. 204, in the battle at Stiklastað: a guests' hall, gesta-skáli, a, m., is mentioned in Eg. 28, Fas. ii. 93: a ship, gesta-skip (gesta-fley), n., Fms. viii. 139; cp. the Sagas passim, esp. the Konunga Sögur, Fms. x. 147, Hkr. passim, but esp. N. G. L. in the section Hirðs-skrá, or the law (rules) for the king's men, and Sks. 257 sqq. As the gestir were lower in rank than the hirðmenn, a recruit had often to serve his apprenticeship among them, e.g. var hann í gestasæti, he was seated among the guests, i.e. was held in small repute, Fas. i. 51. II. a stranger, guest, Lat. hospes, but keeping the old notion of a stranger, prop. an accidental guest, chance comer, and is distinguished from boðs-maðr, an invited guest, or the like; hence the allit. phrase, gestr ok gangandi, a guest and ganger, since with the ancients the poor had to go from house to house (cp. gangleri); this is to be borne in mind, if one would understand old sayings such as, Guð elr gesti, God feeds guests, Bs. i. 247; or many passages in the old heathen poem Hávamál, e.g. órir gestr við gest, guest quarrels with guest, Hm. 31; gestr at gest hæðinn, guest mocking guest, 30, which reminds one of Hom. Od. xviii. 1-33; gest þú né geyja né á grind hrekir (scoff not at a guest, nor drive him to the door), get þú váluðum vel, Hm. 136, where gestr (a guest) and válaðr (a vagrant) are used synonymously; ganga skal, skala gestr vera æ í einum stað, 34. In olden times there were no public hostelries, and all entertainment was (as it still is in Icel.) private bounty; a fine instance of a munificent hostess of the heathen age is recorded in Landn., -- Geirríðr sparði ekki mat við menn, ok lét göra skála sinn of þjóðbraut þvera, hón sat á stóli ok laðaði úti gesti, en borð stóð inni jafnan ok matr á, 2. 13. After the introduction of Christianity, when churches were built and endowments given, the donors often imposed the duty of 'feeding guest and ganger for a night' (ala gest ok ganganda), Dipl. i. 169, 174; or, þar er ekki gesta eldi skylt (it is not required to feed guests), ala hvern at ósekju er vill, 200; ala þurfa-menn ok þá er fara skylda-erinda, 201, cp. 273 passim :-- gener. a visitor, guest: gesta-eldi, n. shelter for guests, D. I. (vide above): gesta-fluga, u, f. a guest-fly, a moth, Ísl. Þjóðs. i. 558: gesta-herbergi, n. a 'guest-harbour,' hostel, inn, Gr. GREEK, Luke ii. 7: gesta-hús, n. a guest-room, Sturl. i. 216, ii. 191: gesta-koma, u, f., gesta-nauð, n. a coming, crowding of guests: gesta-maðr, m. a guest-man (bishops had a special servant so called), Bs. i. 850, 876: gesta-rúm, n. a guest-bed: gesta-skáli, a, m. a guest-chamber, Hom. 36: gesta-spjót, n. pl., a cat is said to raise the 'guest-spears' when it lies on its back and cleans itself with its hind legs, which is a token that a stranger is at hand, Ísl. Þjóðs. i. 558. III. as pr. names, Landn., freq.; also in compds, Þor-gestr, Heim-gestr, Goð-gestr, Hleva-gastir on the Golden horn (Bugge's reading), and Gr. GREEK, GREEK. Gestr is a name of Odin = the Traveller, Edda, Vþm., Gm., Hervar. S. ch. 15 (Gestum-blindi). It is curious to notice that whereas with the Romans hostis came to mean a foe, with the Teutons (as with the Gr. GREEK) the equivalent word became a term of friendship, used of a friend staying at one's house.
gest-risinn, adj. hospitable, Greg. 32, Bs. i. 101, 1 Tim. iii. 2, Tit. i. 8, 1 Pet. iv. 9, passim.
gest-risni, f. hospitality, 655 v. 2, Bs. i. 81, 830, Rom. xii. 13, Heb. xiii. 2, passim.
gest-vænliga, adv. hospitably, Vápn. 23, (prob. a false reading.)
GETA, pret. gat, 2nd pers. gazt, pl. gátu; pres. get; pret. subj. gætí; sup. getið, but getað in the mod. sense of could; part. getinn; reflex. pres. and pret. getsk or gezk, gatsk or gazk, mod. gezst and gazst; with the neg. suff. gátu-ð, Korm. 224, Sighvat; gat-at, Lex. Poët.
WITH ACC.
A. [Ulf. begitan = GREEK; A. S. getan; Engl. get; O. H. G. gezan] :-- to get; this use of the word, which is so common in Engl., is dying out in Icel.; it is found in the old poems, esp. in the old Hm.; it is used in law phrases, but is rare in common prose, even in the oldest Sagas; geta þögn, to get silence, a hearing, Höfuðl. 3, Hm. 8; geta orðstír, to get fame; en orðstír deyr aldrigi hveim sér góðan getr, 75; orðstír of gat, Eirekr at þat, Höfuðl.; ey getr kvikr kú, Hm. 69; sjaldan liggjandi úlfr lær um getr, né sofandi maðr sigr, 57; ef hann sylg um getr, 17; né þat máttu ... geta hvergi, they could nowhere get it, Hým. 4; gambantein at geta, gambantein ek gat, Skm. 34; hvar gaztú vára aura, Vkv. 12; geta gjaforð, to marry, Alm. 6: geta sér, to get for oneself; hættr er heimis-kviðr nema sér góðan geti, Sdm. 25; sá er sæll er sér um getr lof ok líknstafi, Hm. 8; er sér getr slíkan sefa, Hkm. 19; góðs um æðis, ef sér geta mætti, if he could get it, Hm. 4; geta gjöld, laun e-s, 64, 124, Gm. 3; geta gott af e-m, to get good of one, Hm. 43, 44 :-- in law, nema hann getí þann kvið, at ..., unless he can get that verdict, that ..., Grág. i. 17; goðinn seksk ef
hann getr engi (acc.) til at nefna féránsdóm, 95; ella skal hverr þeirra geta mann fyrir sik, 26 :-- in common prose, biðja konu þeirrar er honum væri sómi í, ef hann gæti, Fms. xi. 47; veit ek eigi hvar sú kona sitr er mér sé mikit happ í at geta, Ld. 88: to get, earn, svá at hann megi sér mat geta af sínu fé eðr verkum, Grág. i. 293 :-- to get, learn, fátt gat ek þegjandi þar, Hm. 104; lengi man þat er ungr getr, an old saying, Ísl. ii. 248; þá skal hann eiga stefnu við fimm lögmenn, þá er hann má helzt geta af (five lawyers of whom he can best learn, i.e. five of the wisest men of law) áðr hann segi hvern þátt upp, Grág. i. 3. 2. with dat. of the person added, mostly in reference to feeding or entertaining; get þér vel at borði þínu, keep a good table, Sks. 20; get þú váluðum vel, entertain well the poor, Hm. 136; nú er honum vel getið (he has good cheer) af gnógum mat ok góðum drykk, Str. 7; geta e-m sumbl, to give a feast to one, Ls. 8; geta e-m fótlaug, to get him a foot-bath, Hkv. 2. 37; geta e-m drápu, to entertain one with a poem, Sighvat: the phrase, geta sér (e-m) vel, ílla, to do, cause good or evil to one; ofrmælgi hygg ek at ílla geti hveim er ..., a loose tongue will bring evil to any one that ..., Vþm. 10; en ef hann forðask minn fund þá mun hann sér ílla geta í því, if he shuns me he will do worse to himself, Orkn. 252 (in a verse). II. joined to an infinitive, a participle, or a supine, to get to do (fá, q.v., is used in a similar sense), -- hence to be able: 1. almost like an auxil. verb, α. with infin. but without 'at;' ek gat'k unna Gunnari, I got to love G., Óg. 21; en sá gat taka við syndum, Sl. 6; ek gat líta, I got to see, beheld, Korm. 14 (in a verse); ek gat blóta, Hallfred (Fs. 94); getum hræra, we do rear, Edda; geta sjá, to get to see, Hkr. i. 205 (in a verse); hann gat teygja at sér, he did draw to himself, Edda 65 (in a verse); geta fæða, to give birth to, Am. 103; ef hann eignask getr, Hm. 78; hveim er eiga getr, Hkv. Hjörv. 9 :-- with 'at,' esp. in the phrase, geta at sjá, líta; þá geta þeir Hákon jarl at líta, earl H. got to see, behold, Fms. xi. 131; þá gátu menn at sjá land fyrir stafu fram, 656 C. 22; Sölvi gat at líta hvar þeir flýðu, Nj. 247; Enok gat at eiga þann son, Stj. 45; gat at heita, Rm. 42. β. with part. acc., with a notion of being able, Lat. posse; Gyðingar gátu enga sök sannaða, the Jews could not prove any of their charges, 656 C. 19; því mér lízt svá, sem vér munim þá aldri sótta geta, Nj. 197; ef vér getum Harald Gráfeld af lífi tekinn, Fms. xi. 21; ok geta rétta fylking sína, 131; mikinn fisk ok fagran ok gátu eigi veiddan, iv. 89. γ. so also with sup.; gátu þeir ekki at gört, Nj. 115; ok hætta á hvárt ek geta keypt (kaup, v.l.) fyrir yðr. if I can get a bargain for you, 157; Björn gat séð (beheld) manna-reiðina, 260; ef ek gæta vel fyrir mér séð, 22; sem mest gat hann flutt eptir sér, Ó. H. 85; eigi at heldr gat hann veitt þann íkorna, id.; ef ek get eigi fylgt yðr, Fms. vi. 211. 2. absol. in old writers geta seems never to occur in the sense of to be able, but only periphrastically as above; but in mod. usage geta has almost displaced the old verb kunna in this sense, e.g. eg get það ekki, I cannot; getr-ðú komið, canst thou come? ef hann hefði getað, if he could have; ekki þurfti, eg gat, I could, and endless other instances. III. impers. there is got, there is, cp. Germ. es giebt; eigi getr slíkan (there is none such) í konungs herbergjum, Fms. vii. 148; þar getr stein (acc.) er asbestos heitir, there is got the stone asbestos, xi. 415; eigi getr vitrara mann, no wiser man is to be got; slíka menn getr varla til vitrleiks, Lv. 54; þar getr reykelsi, Hb, 8. IV. reflex., in the phrase, e-m getsk at e-u, one is pleased at a thing, one likes it; því at mér gezk vel at þér, because I like thee well, Fms. i. 66; ok mun mér ekki at getask, nema hann sé sæmilega af höndum leystr, and I shall not be pleased, unless ..., Ld. 298; at þú fengir mér konu þá er mér gætisk at, Fms. i. 289; honum gatsk ílla at þessu, Ld. 104; eru þeir nokkurir hér at þér getisk eigi at, Fms. vii. 104; konungr sagði at honum gatsk eigi at þeirri sætt svá búit, ix. 486; haf þökk fyrir, ok getsk mér nú vel at, vi. 372; segir, at henni getsk eigi at þessi ætlan, Finnb. 312; Þorgrímr bað hann til hætta hve honum gætisk at, 336; svá hefir þeim at getisk vápnum Franceisa, so they have tasted thus far the weapons of the French, Karl. 184: with sup., láta sér getið at e-u, to take interest in, be pleased with; eigi læt ek mér at einu getið, 'tis not my taste to have always the same, I want some change, something new, Grett. 149 new Ed.; lát þér at góðu getið, rejoice in the good, Hm. 129.
B. To get, beget, engender, used alike of both parents, severally or jointly; fótr gat son við fæti, Vþm. 33: hve sá börn gat, 32; þá ek mög gat, Ls. 35; við systur þinni gaztu slíkan mög, 36; hann gat son er Guðröðr hét, Fms. i. 11; þat barn er þau geta, Grág. i. 178; ef austmaðr getr barn með konu, ef skógarmaðr getr launbarn með konu, 352; svein þann sem hón hafði getið með Abram, Stj. 114; dróttning gat son við Ívari, Fms. vii. 230; sonu marga Öndurdís við Óðni gat, Ht.; þau gátu sér son er Mörðr hét, Nj. 38; fíllinn getr eigi optarr en um sinn, Stj. 70; þegar sem þeir geta burð saman, 97; hann var getinn (born) austr, Landn. 148; throughout Matth. i. the Icel. text renders begat by gat, cp. Mar. S. 19, Luke i. 35 :-- to conceive, þú munt verða getandi í kviði, Stj. 409. Judges xiii. 5; fyrir sinn erfingja getinn ok ógetinn, Grág. ii. 170; þú munt son geta ok fæða, Mar. 18; gefr hann son at geta þann er hon fæðir síðan, Mar.: reflex. to be engendered, þaðan getsk löngunin, 656 B. 7: to be born, Mar. 19.
WITH GEN., of the same form throughout, though different in construction and sense.
A. [Engl. guess (from the Scandin.?); Swed. gissa; Dan. gjætte; not in Germ. nor Saxon] :-- to guess; geta gátu, to guess a riddle, Fas. i. 465; in the saying, opt verðr villr sá er geta skal, Fb. iii. 384; hvárt getr þú þessa, eðr veiztú með sannindum, Fms. ii. 260; ef þik hefði svá dreymt sem áðr gat ek, xi. 7; ok gat þess til, at þú mundir, Nj. 90; þess munda ek geta, at ..., Lv. 104; þá fór sem hann gat, at ..., Fms. xi. 22; ek get verit munu hafa Gunnar á Hlíðarenda, Nj. 35; sendimenn sögðu at hann gat rétt, Eg. 541; ef ek skal geta til, þá ætla ek ..., Nj. 134; eptir því sem Halldórr gat til, Ld. 324; sem Ólafr konungr gat til, Fms. vii. 104, x. 354; get þú til (guess!) segir Stúfr, rétt getr þú (thou guessest right) segir Stúfr, vi. 390; gat síns hverr til hvat skipum vera mundi, viii. 213; nú geta menn þess til at Gísli muni druknaðr vera, Gísl. 46, (tilgáta); þá get ek at á sína hönd mér setisk hvárr þeirra, Ld. 324: so in the phrase, geta til launanna í knefa e-m, to guess for the reward into another's nieve (closed hand), Sturl. iii. 151; geta í kollinn, to guess, guess right, passim. 2. to think, mean, almost like the American I guess; ekki get ek at hón sálug sé mjök djarftæk, I guess that she, poor thing, will ..., Stj. 422; ek get hann eigi þessa eina hjálp okkr veita, 423, passim: recipr. getask, proncd. getrast.
B. [Found neither in Engl., Saxon, nor Germ.; lost in mod. Swed. and Dan.] :-- to speak of, mention; þess er getið sem gört er, Grett.; gettu eigi vafurleysu þeirrar, Band. 28; öngra manna gat Kári jafnopt sem Njáls, Nj. 211; konungr þagnar hvert sinn er Þórólfs er getið, Eg. 54; þá þarf þess eigi at geta ef sættask skal, Fms. iv. 130; so also, geta um e-t, to speak about; Guanarr reið heim ok gat fyrir öngum manni um, Nj. 82; ok gátu fyrir henni um bónorðit, Fms. xi. 22; ok er ekki getið um ferð þeirra fyrr en þeir kómu til hirðar Rögnvalds jarls, iv. 130. 2. to tell of (in records etc.); þess getr Glúmr Geirason í Gráfeldar drápu, Fms. i. 25, 30, 38, 50, 55, 65, 91, iv. 62, 63, passim; en í annarri sögu er þess getið, at ..., xi. 14; enn getr Einarr hversu Hákon jarl hefndi föður síns, i. 56; sem síðarr mun getið verða, as will be told later (i.e. below), 230; sem fyrr var getið, as is told above, v. 24: impers., e-s getr, it is told, recorded (in books, poems); þess getr í Hrunhendu, at ..., opt skal góðs geta, a saying, the good shall be often spoken of, Hm. 102.
geta, u, f. a guess, mostly in pl.; leiða getum um e-t, Nj. 14, 205; margar getur, guess-work, Fms. iv. 288, vi. 400, xi. 244, Eg. 766: rarely in sing., getu verðir eða frásagnar, worth mentioning, Sks. 180; ætla ek eigi þat til getu, at hann sé þar, it is not likely that he is there, Fms. ii. 110; vandast oss nú getan, Mork. 167: cp. the saying, spá er spaks geta, the spae (prophecy) is the wise man's guess, Fms. xi. 154. getu-mál, n. a doubtful case, Fs. 59.
getara, u, f. one who gives birth to, Mar. passim,
get-gangr, m. guessing, Fb. iii. 385.
get-gáta, u, f. guess-work.
getnaðr, m., gen. ar, conception, Mar. 33, K. Á. 104, passim: birth, foetus, vera með getnaði, Sks. 689, Stj. 159. Gen. xxv. 24. COMPDS: getnaðar-frjó, n. seed, Stj. 80. getnaðar-liðr (-limr), m. genitalia, Bs. i. 310, 644, Stj. 63, 80, 326, Fms. ix. 414. getnaðar-tími, a, m. (-tíð, f.), the time of conception, K. Á. 18, Mar. 345.
getning, f. = getnaðr, Str. 52.
getrask, að, dep. to play at guessing with small shells in the hands, a favourite Icel. child's play.
get-sakir (proncd. gessakir), f. pl. 'guess-charges,' i.e. imputations, insinuations without evidence, in the phrases, fyrir getsakir, Fms. vi. 383; sækja getsakir, to prosecute one upon loose imputations, Gísl. 123: the mod. phrase, gera e-m getsakir, to make insinuations; gerðu mér engar getsakir, make no insinuations to me.
get-spakr, adj. wise at guessing, prophetic.
get-speki, f. 'guess-wisdom,' gift of prophecy, Rb. 394, Pr. 83.
GEYJA, pret. gó, Orkn. 114, 150, Nj. 74, Rd. 302, Fas. ii. 33; 3rd pers. pl. gó, Fms. xi. 12; pret. subj. gœi, 10; pres. indic. geyr (spelt gœr), Clem. 44: [Dan. gjö; Swed. gö] :-- to bark; er vér heyrðum hvelpana g., Fms. xi. 12, passim (above) :-- metaph. to scoff at, blaspheme, with acc., vil ek eigi goð geyja, Bs. i. 17: in a ditty of the year 999 A.D., hann gœr Gefjon (acc.), Clem. l.c.; g. gest, Hm. 136; also, g. á e-n, to abuse one (á-gauð); geyr hón á þá, Gísl. 139: geyja at e-m, to bark at one, Nj. 106: reflex. recipr. geyjask, to abuse one another, N. G. L. i. 333. This word is now obsolete in Icel. and replaced by gelta, q.v.
GEYMA, d, [Ulf. gaumjan = GREEK, GREEK, etc.; A. S. gyman; lost in Germ., but gaume = to keep house, in the Zürich idiom, De Herr Professer by August Corrodi; Dan. gjemme; Swed. gömma] :-- to keep, watch, heed, mind; and with gen. to take care of; at allir geymi þín sem bezt, Nj. 14; ok g. eigna várra, Fms. i. 156; hann hafði geymt hlutverka (not hlut verks) sinna, he had minded his work, Gísl. 29; g. tungu sinnar, to keep a guard on one's tongue, Th. 78; göra hark, svá at lögréttu-menn mega eigi g. dóma sinna, to make a noise (in court) so that the judges cannot mind their duty, Gþl. 16; g. þess (to watch) at enginn komizt í braut, Nj. 198, Fms. vi. 390; g. at e-u, id.; nú geymir Björn
eigi, B. heeded not, iv. no; geyma til, id.; geymit þé"r til vel (mark'
well) ef þér verðit við nokkura nybreytni varir, i. 71. P. with dat., g.
sauðum, to watch sheep, Stj. 177; þú skalt g. mínum skilmála, 115, and
geymirþeimsíðan, 81, 99. "Y- abso'-' Fms. i. 126; hanngeymdi eigi hvat
tré' þat var, Grett. 151 A, Stj. 365, 486. 8. with acc., hvart hann vildi
heldr g. (watch) bæinn eðr ganga at jarli, Grett. 85 A; g. heilræðit,
Fms. xi. 433, both of them late MSS.; bað hann þá hlífa sér ok g. skot-
vápn oil, Fb. ii. 43; but gætum vápna várra, Ó. H. I. e.; cp. Stj. 231,
where dat. in text, but acc. in v. 1.; þó treystisk hann eigi at g. þá, Sd.
l6o (paper MS.), Bev. 16. The acc. seems not to occur in very old MSS.,
but in mod. usage it is very freq., although the gen. is not quite obsolete::
Icel. still say, geyma Guðs boðorð, to keep God's commandments, N. T.,
Pass., Vidal. passim :-- to keep a thing for another, eg skal g. bukina fyrir
þig á meðan, geymdu það fyrir mig: reflex, to be observed, of law, H. E. i.
509, N. G. L. i. II. part, geymdr, observed, retained, Rb. 202.
geymari, a, m. a keeper, Fms. iii. 158, Stj. 9.
geymd, f., only in pl., gefa geymdir at e-u ( -- gefa gaum at e-u), Lv. 44,
Hom. 160, Sks. 564 B; hafit g. á hvar þessi hinn vándi inaðr er, Stj. (MS.)
geymiliga, adv. beedfully, Grett. 150, Stj. 150.
geyminn, adj. heedful, Bs. i. 48, Fms. v. 240.
geymsla, u, f. guardianship, watch, Stj. 8, 177, Fms. vii. 25, Sd. 160,
Grett. 112 (vigilance); fjar-g., f beep-keeping. COMPDS: geymslu-
engill, m. a guardian angel, Stj. 8. geymslu-lauss, adj. unguarded,
Fas. ii. 138, Karl. 161. geymslu-leysi, n. carelessness. geymslu-
maðr, m. a keeper, Stj. 42.
geypna, að, [gaupn], to encompass, Geisli 16, Us. 29, Lb. 25.
GEYSA, t, [from gjosa, q. v., and different to geisa] :-- to rush
furiously, gush, =- Lat. grassari, of fire, the sea, etc.; hann Isetr g. eld ok
jam, Fms. xi. 42 :-- usually dep., geysask votii at þeim með forsfalli, O. 'H.
164; þá geysisk hafit á londin, Edda 41; gcystisk at því allr lands-mugr,
O. H. 34; múgrinn flotans geystisk inn á síórskipin, Fms. viii. 227: pai't-
geystr, gushing, rushing forth, Nj. 247, Fms. vii. 326, Fb. i. 253:
metaph. enraged, Fms. vii. 230, viii. 202, Hkr. ii. 356: big, enormous,
Fms. vii. 99 :-- neut. geyst, as adv. furiously, violently, i. 165, Finnb. 35~-
geysi-, a prefix, exceedingly, greatly; geysi-ujafnt, Edda 11; geysi-
glaðr, exceeding glad, Stj. 478; geysi-morg, very many, Edda 14; þat er
þeim geysi-haglig geit, what a wonderful goat, 24; geysi-illa, very badly,
Fms. ii. 295; g. kalli, piercing cold, viii. 306; g. feginn, uncommonly
glad, Barl. 85; g. mjök, very much, Fb. i. 210; g. inikill, very muckle,
481; g. fagr, wonderfully fair, Olf. 3. 41, and many others :-- with nouns,
geysi-fúl, a big fool, Flov.
geysiliga, adv. enormously, Fas. i. 64.
geysiligr, adj. enormous, Fas. ii. 243, Mar. 166, 423.
geysingr, in. impetuosity, Finnb. 354, Fas. i. 157, Ísl. 11. 347, F"15- xi. Si.
Geysir, in. the name of a famous hot spring in Iceland. Foreign
writers often use geysir as an appellative; but the only Icel. words for hot
springs are hver (a cauldron, hot ivell) and laug (a hot ba/h). The pre-
sent Geysir is never mentioned in old writers, and it seems from a record
in the led. Annals that the great hot wells in the neighbourhood of llauka-
dale were due to the volcanic eruptions of 1294, when old hot springs
disappeared and those now existing came up, -- hjá Haukadal kóniu upp
hverir stórir en sumir hurfu þeir er áðr höfðu verit; unfortunately the
end of Arua S. (the bishop), the sole historical work of that time, is lost.
The word geysir = a gusher must be old, as the iuilexive - i r is hardly used
but in obsolete words (læknir a leach, hellir a cave, etc., are exceptional');
it was probably borrowed from some older hot spring. A pretty legend,
referring to the 'moving' of springs when defiled with innocent blood, is
recorded in Ísl. þjóðs. ii. 112, 113; this tale could not have sprung up
unless a change in the place of the hot springs had been observed.
geytlan, f. gluttony, Rum. 306, (an air. A. e*y.)
-GI (or -ki after i or s), a particle suffixed to nouns and adverbs.
A. In a positive sense [Lat. -que] , ever, Lat. -que, -cimqite: 1. with
the pronoun hverr (quis) through all cases, answering to the Lat. qnis-quc:
out of the Laws we can nearly make a full paradigm :-- noin. hverr-gi or
hver-gi, Lat. qids-que, qui-cunque, Grág. Kb. i. 14, 31, 45, 85, 171 (twice),
183, 195, 221, ii. 7, 23, 82, ioi: nom. and acc. neut. hvat-ki (quod-quc).
i. 34, 155, 162, 183, 244, ii. 77, 140, 154, Jómsv. 15, Ib. 3; also hvurt-
ki, id., Grág. Kb. i. 61 (twice): gen. hvers-kis (cujits-que), 238: dat.
hverjun-gi (ctti-que), 31, 156: acc. inasc. hvern-gi (quem-que), 147, 155,
221, 22=;, 245, ii. 47, 66: abl. hve-gi or hvi-gi, however, \. 147, 195, ii.
64, ioi, 128, 151, joinsv. 14 :-- plur. acc. neut. hver-gi (quae-que): dual
dat. sing, hvarnn-gi megin, on both sides (of a river), Grug. Kb. ii. 93:
-- even in historical prose, því at hit næsta surnar gat hvergi ber á íslaiuii,
the following:. ummer every nian gathered berries in Iceland (to make some
kind ot wine), Bs. 1. 135, (or are we to read hvar-gi, everywhere ?). 2.
with adverbs; hvert-ki (quociin-que modo), Grág. ii. 50; nivr-gi. when-
ever (ubi-cunyue), i. 191; hvar-gi, wherever, 25, 166, 240, ii. 128, 212.
B. In a negative sense, with a few pronouns, adjectives, adverbs,
and rarely in old poems with substantives: 1. witli nouns, in the pr.
name Lopt-ki, an air. Aey., Ls. 19: with appellatives, þürf-gi, no need, an
arr. \ey., Hkv. Hjörv. 39; freq. in mann-gi, no man, cp. Lat. nêmo, íb. (which is even used in mod. writers and poets; væt-ki, naught; vettu-gi
(dat.) and vettcr-gis (gen.), Vsp.: with adjectives, ein-gi (q. v.), none, a
common word; otherwise rare, sjálf-gi, 'self-not, ' i. e. not oneself, Ls. 29, an
air. \fy.: with a dat. case of langr, þá löngu-gi, then not for a long time,
Konr. (MS.): with pronouns, in the dual, hvarr-gi, neither, Lat. neuter,
Grág. Kb. i. 46, ii. 93, 151; gen. hvárs-kis (netitrius), freq.; dat. hvarun-
gi (jieulri), i. 215; hvarum-gi, ii. 63: neut. hvaru-gi, 216; hitt-ki, ne
illud quidem. Urn. 21, 23; þat-ki, Hbl. 6; þat-ki at ek fá (not even that
I get) mala minu falslausan, Mork. 83. 2. with adverbs, only in
poetry or laws or very old prose; sva-gi. not so, Grág. Kb. ii. 99, Mork.
83; þá-gi, then not; þey-gi, though not, qs. þó-gi; æva-gi, never: again,
hver-gi (q. v.), nowhere; ei-gi (q. v.), not; aldri-gi (q. v.), never; hvar-ki
(q. v.), neither, are common words in prose and in speech. The negative -gi can never be suffixed to verbs (vide '-at, ' p. 2); therefore býð-gi, non
jubeo (in Islands-vaka 61, a poem of the last century. Fél. i. 236), is a
spurious imitation of the old idiom; neither can -at be put to nouns;
ráð-at hann kuiini, Jónas 105, ought therefore to be ráð hann kunni-t,
issue be knew not.
C. In an indefinite sense; in a few instances -gi seems to be used
almost like Latin quidem with a preceding negative: eigi miklo-gi miuiia,
ne multo quidem minus, Ileiðar. S., Ísl. ii. 360; eigi storu-gi meiri, ne multo
quidem majora, 386; engi miklo-gi görr... . nemo multo quidem plus ...,
Grág. i. 209; cp. also the adverbs iillun-gis or oldun-gis, quite, altogether
(allr, -gi); einun-gis, only, solely (einn, -gi). both formed from dat. sing.:
the obsolete vil-gi (qs. vel-gi) is ambiguous, being used both in a nt-g.
sense -- -not well, and posit. =-well, bene quidem, cp. Bs. i. 393, note; Hrn.
66, malun-gi, is doubtful; -- prob. þyrftig-at múlun-gi mat should be read, -at being taken not as a prep, but as a negative verbal suffix, and -gi as a
positive suffix; Icel. now say, hann á ekki málungi matar, he does not
know where to look for his next meal.
igsf The negative -gi is peculiar to Scandin., and no traces of it are
found in any Saxon nor German idioms; whereas, as a positive suffix, it
is common to all Teutonic tongues, and remains in the Engl. many and
any; ' many' being qs. man-y -- man-ever, ' homo-cunque, ' Goth, tnanags,
and 'any' qs. ane-y = every-one; so also is the cf;' in Icel. margr and
hvárigr, which are remnants -- the former of the positive, the latter of
the negative -gi.
gift, gifta, u, f. gift, vide gipt, gipta.
GIKKR, m., pl. ir, [Dan. gjcek -- -jester] , a pert, rude person. COMPDS:
gikks-hattr, m. pert manner. gikks-ligr, adj. pert, rude; the say-
ing, hver sem glettist við gikkinn fær af honum hnykkinn, who meddles
with a ' gik' will get a kick.
GIL, n., gen. pl. gilja, dat. giljum, [Ghyll or Gill in North. E. and Scot.,
local names] :-- a deep narrow glen with a stream at bottom, like the Gr.
^apáSpa; brooks and tributary streams flowing through clefts in the fell
side to the main river at the bottom of a vale are in Icel. called gil; very
freq. in local names, Isfírðinga-gil, Branda-gil, Hauka-gil, Hrafna-gil,
Hellra-gil, Gilj-á, þver-gil, vide Landn.; (a chasm without water or with
stagnant water is not gil, but gja; also gljiifr, a deep chasm forming
the bi. il of a river), Valla L. 223, Hrafn. 7, Eg. 766, Ld. 218, Krók. 64,
Fms. vii. 149, passim. COMPDS: Gils-bakki, a, in., prop. Gill-bank,
a local name, Landn., whence Gils-bekkingar, in. pl. the name of a
family, Landn. gils-botn, m. n gill bottom, Sturl. i. 82, 84. gils-
gjá, f. a chasm with a gill (rare), Grett. III. gils-bröm, f. the
edge of a gill, Ld. 2r8, Dropl. 23, Grett. in.
gilda, t, to be worth so and so. only in mod. usage, esp. in metaph. and
impers. phrases, mig gildir cinu, / d') not mind: láttu þig einu g., never
mind: hvað sem gildir, n t any price; hirt aldrei hvaö sem gildir, at
hætta á, ósatt null, Pass. 13. 2.
GILDI, n. [gjalda; UÍf. gild -- tribute, Luke xx. 22, Mark xii. 14;
A. S. gilt!; Hei. geld; Frank, chalta; Germ, geld -- money; it remains in
Old Fngl. weregild :-- payment, tribute; this sense is very rare, as gjald
(q. v.) is the common word; chiefly used in compels, as nef-giltli, head-tax;
baug-gildi, q. v.; skatt-gildi, a tax; skuld:i-giidi, / ay 7/itvi t of debts, Gr;ig. i.
302. 2. recompense; in the saying, æ sér til gildis gjof (mod. a: sor gjiit
til gjalda), Hom. 146. 3. value; al-gildi, full-g. Vhalf-g., whole, full,
half value; ið-gilði or i-gildi, equivalence; hon er karlmanus-igikli. J3.
worth, value, esteem; the phrase, vera í !niklu, litlu, engu gildi, to be in great,
small, no repute; án Drottins ráða er aðstoð maims í cngu ininsta gildi,
Pass. i). 2: lYeq. in mod. usage, but rare in old writers, þegar ér komiy. t
i giUii við hiifdingja eðr kierleika, Finnb. 266. II. a banquet,
feast, [cp. Dan. gilde; so called from the fee paid?], Eg. 20 sqq., Edda
45' 57' ^'- '• 3^3' ^Þ'- J 7^' ^rcíl- 'u "'^ poems; the poetical mead is
called Gauta g., Konnak; or gildi Grjótaldar, the cheer of the Giants;
gefa lilfum gildi, to feast the wolves. Lex. Poët.; to this seems to belong
the passage in Vsp. 27, hvárt skyldi Æsir al'rað gjalda eðr skyldi goðin
oil gikli eiga, where the eiga gildi means to hold a feast, with the notion
of making a league or peaceful agreement, as opp. to gjalda afrað (q. v.),
to pay tribute as a badge of submission. III. in a technical sense,
a guild, throughout England and Scandinavia during the Middle Ages;
the first guilds in Norway were instituted by king Olave (1066-1093),
Ólafr konungr lét setja Mikla-gildi í Níðarósi, ok mörg önnur í kaupstöðum,
en áðr vóru hvirfings-drykkjur (but before there were drinking-bouts),
Fms. vi. 440: the guilds were secular brotherhoods or trades'
unions (and often became political clubs); they assumed the names of
saints or sacred things, as Kross-g., Cross-guild; Ólafs-g., St. Olave's
guild (in Norway); Knuts-g., St. Canute's guild (in Denmark), and so
on: in Icel. this sense rarely occurs, mælti at einhverr vildis-manna ætti
at hefja gildit, Sturl. i. 20; ok var gildit at Ólafs messu hvert sumar, 23;
cp. also gildis-fundr, m. a guild-meeting, mentioned in Sturl. i. 58;
and gildis-bændr, m. pl. guild-franklins, guild-brothers, 23, (about the
middle of the 12th century); but guilds never took root in Icel.:
gildis-skáli, a, m. a guild-hall, Fms. viii. 160, ix. 22, D.N. passim:
gildis-tíð, n. a guild-term, Fms. viii. 151.
gildingr, m. a thing rated at its full worth, fully measured, Grág. ii.
357, 380: pride, pretension, án gildings, 655 xxvii. 2.
gildir, m., in poetry a payer, contributor, Lex. Poët.: a feaster, poët.
the wolf that feasts in blood: a guild-brother, öld Ólafs gilda (gen. pl.),
the host of St. Olave's guild-brothers, Geisli 10; Hropts gildar, the champions
of Odin, Hd.
gild-leiki, a, m. strength, full size, Grett. 148: mod. stoutness.
gild-liga, adv. stoutly, metaph. with a grand air, Korm. 60.
gildna, að, to become stout.
GILDR, adj., neut. gilt, [cp. gildi, gjalda; Swed., Dan., and Norse
gild] :-- of full worth, full: 1. a trade term, of full measure, size,
quality, and the like; gillt fé, Grág. i. 503; gildr skal tréskjöldr, ef,
Gþl. 105, cp. 104; bolöxar gildar, N.G.L. i. 126; þeim manni er bæði
hefir gildar (full-measured) álnar ok faðma, Grág. ii. 262; gild dagleið,
Bs. ii. 2. valued at, with dat., gildr tveim mörkum, Grág. ii. 86;
g. átta aurum, id.; svá gildr, id.; hversu þau sár eru gild, at how much
those wounds are rated, N.G.L. i. 172; tví-gildr, hálf-g., al-g., of double,
half, full worth. II. metaph. complete, absolute, great; g. konungr,
Fms. ix. 69; g. höfðingi, xi. 18; gild húsfreyja, Glúm. 349; gildr maðr,
Eg. 182; flestir enir gildari menn (honoratiores), Ld. 106; Hallfreyðr var
þá sem gildastr, H. was then at his best, Fs. 100; á gildasta aldri, id., Stj.
230: so of things, honum var þat gildr þykkr, a great shock, Ísl. ii. 321;
með gildum sóma, with great fame, Fms. xi. 18; gild hefnd, Ísl. ii. 116;
gild ferð, a famous journey, Fas. ii. 513. III. in mod. usage,
stout, brawny, cp. Grett. 148; Icel. now say gildr of a man, digr of things;
but in compds, mittis-digr, not mittis-gildr; to use digr and digrask (q.v.)
for gildr and gildna is now thought rude; but in olden times only digr
was used in that sense, e.g. Ólafr Digri, Þorbjörg Digra (a lady); the
passage referred to, Grett. 148, comes near the mod. sense of that word,
but is not to be so understood.
GILDRA, u, f. a trap, Gþl. 445. Niðrst. 3; sem melrakki í gildru,
4; vide knatt-gildra: gildru-merki, n. a trap mark, Gþl. 444: metaph.,
Fms. i. 221, ii. 48, vi. 145, Mar. 506.
gildra, að, to trap, Gþl. 444: metaph. to contrive, g. til e-s, ef maðr
gildrar til þess at vápn skuli sjálf falla á menn, Grág. ii. 117, Fms. ii. 294,
vii. 202; g. til veiða, viii. 63, 80; g. svá til, at..., to contrive so, that...,
Stj. 451, Þiðr. 242, Róm. 257.
gildri, n. the laying a trap, N.G.L. i. 341, 379.
gildri, n. = gildi, [Ulf. gilstr, Róm. xiii. 6; O.H.G. gelstar] , payment,
Grág. Kb. ii. 204.
gilja, að, [Ulf. gailjan = GREEK; Swed. gilja], to beguile a woman,
Grett. 161, Krók. 64 (a pun), Bs. i. 238.
Gilli, a, m. [Gael. gillie = a servant], only in Irish pr. names, Fms., Landn.
gil-maðr, m. a libertine, Blanda.
GIM, n. [in A.S. gim is masc., and so it seems to be used in Vkv. 5;
A.S. gim from Lat. gemma] :-- in poetry a gem, a jewel; the sun is
called fagr-gim, the fair gem; gims gerðr, a lady, Lex. Poët. 2. in
poets metaph. fire, Edda (Gl.): never used in prose.
Gimli, a heavenly abode, sal sá hón standa sólu fegra gulli þakðan
á Gimli, Vsp. 63; it occurs only there, whence it came into Edda 12;
even the gender is uncertain, whether n. or perhaps better dat. of a masc.
gimill = himill = himin, n. heaven.
gim-steinn, m. a 'gem-stone,' a jewel, Edda 147, Greg. 27, Fms. i. 15,
vi. 3, Stj. 191, 254; a name of a poem: gim-steinaðr, part. set with
gems, Karl. 284.
GIN, n. [A.S. gin], the mouth (Germ. rachen) of beasts, Edda 42, Al.
37, Fms. vi. 165; ulfs-gin, Bs. i. (in a verse), passim. COMPDS:
gin-faxi, a, m. a magical character, Ísl. Þjóðs. i. 446. gin-fjara, u, f. a
very low ebb. gin-kefli, a, m. a mouth-piece, a gag, put in the
mouth of animals, Fas. iii. 314. gin-keyptr, adj., in the phrase, vera
ginkeyptr eptir e-u, to be eager for a thing, prop, open-mouthed as a fish for
bait. gin-klofi, a, m., medic. spasmus cynicus, Fél. gin-ljótr, adj.
with a hideous mouth.
gingi-brauð, n. ginger-bread, H.E. ii. 91.
gin-hafri, a, m. a kind of oats, Edda (Gl.)
ginn, ginnr, or ginnir, m. a juggler, jester, Fms. vi. 295, viii. 307
(in a verse). II. a magical character, Ísl. Þjóðs. i. 446.
GINN-, or perhaps better gínn-, [cp. A.S. gin or ginn = vast, wide;
it seems however better to derive it from the verb beginnan, Engl. begin,
a word used in all Teutonic languages, except the old Scandinavian
tongue, where it is unknown, unless in this mythological prefix] :-- only
used as a prefix: I. in old mythol. words, great, holy:
ginn-heilög (adj. pl.) goð, the most holy gods, the supreme gods, as opposed to
Asir and Vanir, the lower gods, Vsp. passim: ginn-regin, n. pl. 'magna
numina,' Hm. 143, Haustl. 13, in the same sense as ginnheilög goð in Vsp.;
in Hým. 4 opp. to tívar (dii); in Alm. goð and ginnregin are distinguished,
cp. also Hm. 79: ginnungar, m. pl., seems used in the same sense as
ginnregin, whence Ginnunga-gap, n. chaos, the formless void, in which
abode the supreme powers, before the creation, Edda, Vsp.: later, in the
11th century, the sea between Greenland and America was called Ginnunga-gap,
A.A. 295: Ginnunga-himin, m. of the heavenly vault of
Ginnunga-gap, Edda 5: Ginnunga-vé, n. pl. the holy places of the
Ginnungar, the universe, Haustl. 15: Ginnarr (Ginnir), m., is a name
of Odin, prop. = aetherius, and also used of the eagle, the falcon. II.
in an intensive sense only in poets; ginn-viti, a, m. a large fire, Sighvat;
perhaps also we may read, Vkv. 5, ginn-fasti, a, m. a great fire in a
smithy, for gim fasti.
GINNA, t, to dupe, fool one, Nj. 225, 263, Band. 5, 27, 69, Fms. vi.
205, Edda 36; g. e-t af e-m, Fms. iii. 98; g. e-n at sér, to fall out with
one, Vápn. 7 :-- to intoxicate, lát af at drekka vín, svá at þú gerir þik
ginnta, Stj. 428; ferr þessi maðr í tavernis hús, ok ferr eigi fyrr burt en
hann er ginntr, Mar.; drykkja var þar óstjórnleg, svá at þeir urðu allir
ginntir, Bárð. 26 new Ed.: intoxicating, of liquor, hennar vatn er svá
ginnt ok galit, Stj. 84.
ginning, f. imposture, fraud, Fms. vi. 205, Ld. 322, Stj. 267:
ginningar-fífl, m. a fool, one who runs a fool's errand, Nj. 160;
Gylfa-ginning, the Fooling of Gylfi, a part of the Edda, vide Edda Ub. the
beginning.
ginnungr, m. a juggler, jester, Fs. 87, Edda (Gl.)
GIPT, gift, f. [gefa], a gift, 656 C. 12, Greg. 37, Hom. 62; Heilags
Anda gipt, 625. 30, 655 A. 13. 3: a gift of nature, endowment, Fms. x.
314, Eluc. 27, Edda 144 (pref.): income, N.G.L. i. 345, 347: a wedding,
A.S. gifta, giptar-gáfa, u, f. a wedding gift, D.N.: giptar-jörð, f.
a dowry farm, N.G.L. i. 356: giptar-kveld, n. a wedding eve, cp.
brúðgjöf and bekkiargjöf, N.G.L. i. 356: giptar-mál, n. [Dan. givtermaal],
a marriage, D.N.: giptar-orð, n. marriage, El. 10: giptar-vitni, n.
a wedding witness, N.G.L. i. 356.
gipta, u, f. [A.S. gifeðe = fatum, Beowulf], good luck, Ld. 104, Nj.
17, Fms. vi. 299, Fs. 27, 97, Stj. 198, passim; cp. auðna, hamingja.
COMPDS: giptu-drjúgr, adj. lucky, Fs. 142. giptu-fátt, n. adj.
luckless, Fær. 154. giptu-liga, adv. happily, boding good luck, Fms.
iii. 174, Fas. ii. 429. giptu-ligr, adj. lucky, auspicious, Fms. vi.
9. giptu-maðr, m. a lucky man, Grett. 163, Fms. vi. 274, Fs. 43,
80. giptu-munr, m. the turn of the scale, the crisis of one's luck,
Fas. iii. 312. giptu-ráð, n. a good, auspicious match, Vigl. 23.
giptu-samliga, adv. auspiciously, Fms. i. 214, Sturl. ii. 78.
giptu-samligr, adj. = giptuligr, Fms. x. 31. giptu-skortr, m. bad luck, Fær.
265. giptu-tómr, adj. luckless, Al. 95. giptu-vænligr, adj.
promising good luck, auspicious, of a man, Njarð. 344, Fs. 10. II.
marriage (rare); giptu-mál, n. a marriage, Landn. 110 (v.l. in the
MS. Melabók).
gipta, t, to give a woman in marriage; fyrr skulu grónir
grautar&dash-uncertain;dílarnir á hálsi þér, en ek muna gipta þér systur mína, Eb. 210; gipti
Höskuldr Gró systur sina, Ld. 24, Nj. 17, Eg. 5, Rm. 20, 37, passim.
II. reflex, to marry, of both man and wife; in old writers
the man 'kvángask,' i.e. takes a wife, the woman is 'gipt,' i.e. given away,
Fms. ix. 269, Ld. 128 passim; in the course of time the primitive sense
of the word was lost, and it came to mean to marry: the saying, það
grær áðr en þú giptist, i.e. never mind, it will be healed before thou marriest,
addressed to a boy or girl about to cry for a slight hurt.
gipting, f. marriage, in old writers only of a woman, Js. 63, Fms.
ix. 269. COMPDS: giptingar-dagr, m. a wedding day, Gþl. 221.
giptingar-maðr, m. one who gives away (parent, warder), Gþl. 212, 215,
229. giptingar-orð, n. = gjaforð, marriage, Fms. x. 87.
giptingar-veð, n. wedding-security, i.e. for the dowry, N.G.L. ii. 304.
giptingar-vitni, n. a wedding witness, N.G.L. ii. 305. II. in
mod. usage marriage, applying both to man and wife, passim, and in
many compds.
GIRÐA, ð, mod. t, older form gerða, [Ulf. gairdan = GREEK] :--
to fence, Fms. x. 211, Grett. 168, Grág. ii. 263; cp. gyrða, which means
to tie up, gird.
girði, n. materials for fencing, Jb. 100: wood for making hoops.
girðing, f. fencing, Fms. x. 212: mod. fences.
Girkir, m. pl. the Greeks; Girkland, n. Greece, mod. Grikkir,
Grikkland.
GIRNA, d, [Ulf. gairnjan = GREEK; A.S. girnan; Engl. to yearn],
to desire, in act. used impers., e-n (acc.) girnir til e-s, 655 xxxviii. 11;
cp. fýsa. II. reflex. girnask, to desire (personally), Stj. passim, Sks.
105, 623. 21. Fs. 4: absol., Fms. i. 262, Sks, 152, Band. 3, Bs. 1. 691, v.l.
girnd, f. desire, lust, Fms. ii. 238, x. 373, passim. COMPDS: girndar-
augu, n. pl. eyes of lust, 623. 23, 811. 54, 125. girndar-bruni,
-eldr, -logi, a, m. the burning (fire, flame) of lust, i. e. ardent hist, Greg.
60, Vígl. 22. girndar-grafar, f. pl., Stj. 324, rendering of ' Kibroth-
hattaavah, 'Numb, xi-34. girndar-hugr, m. amour, Stj. 7. girndar-
ráð, n. a (/oo li s h) love match, Ld. 128, Fms. iv. 194; veil ek at báðurn
er þetta girndarráð, ye are both mad with love, Nj. 49; vide fy'sn.
girni, f. = girnd, [Ulf. gairnei] , yearning, desire, esp. in compds, met-
orða-g., drottnunar-g., ambition; fe-g., avarice; heipt-g., spite; a-girni,
q. v.; sin-g., selfishness; eigin-g., id.
girni-liga, adv. desirably, Th. 75.
girni-ligr, adj. desirable, to be coveted, Sks. 499; girnilegt til fróð-
leiks, Gen. iii. 6, passim, Fms. v. 259 (pleasant, engaging).
Girskr, adj. Greek, Skálda 160, Greg. 75, K. þ. K. 74, Fms. vi. passim;
mod. Griskr: Girska, u, f. the Greek language, Stj. 70, Fms. vii. 96, Skálda
160 passim. II. = Gerzkr, i. e. from Garðar, Russian, passim.
GISINN, part. [Swed. gisten; Scot, and North. E. geizened~\, leaky,
of tubs, wooden vessels, freq. in mod. usage.
gisna, að, [Swed. gistna] , to become leaky (gisinn).
GISTA, t, [gestr], to pass the night; g. at e-s (etc.), Eb. 222, Nj. 15,
74, Ld. 130, Al. 40, Fs. 138: with acc. of the host, g. e-n, to spend a
night with one, N. G. L. i. 51, 623. 14.
gis-tenntr, part, with teeth far apart, not closed.
gisting, f. a passing the night as a guest at a place, or the place in
which one stays, night quarters, Eg. 37, Nj. 258, Ld. 46, F. b. 266, Sturl.
i. 74, Grdg. i. 91, Ísl. ii. lo, Grett. 149 new Ed., Fbr. 14, Lv. 92, passim.
COMPDS: gistingar-ból, n. = gistingarstaðr, Fbr. 55 new Ed. gist-
îngar-staðr, m. night quarters, Ísl. ii. 23, 25, 343, Bs. i. 140, Fms. viii.
66, passim.
gizka, að, to guess; g. á e-ð, to guess at a thing; a-gizkan, a guess.
gizki, a, m. a kind of kerchief (of goal-skin 9); hón horfði upp í fjallit
ok veifði gi/, ka eðr dúki, Fs. 59; síðau veifði hann gizka til fjalls ok
tók þá af veðrit, 78 :-- mod. a scarecrow. II. an island in Nor-
way, Fms.
GÍFR, n. pl. [A. S. gîfre = rapacious, used as an epithet of the devil,
wildfire, etc., and as noun, a glutton, vide Grein] :-- witches, fiends, --
Germ, unhold, Vsp. 52, Hkv. Hjörv. 15; freq. in poetry, al-gifri, pande-
monium, Rragi; gifrs grand, ' witch-bane' = the god Thor, Eb. (in a verse);
wolves are gifrs hestar, 'witch-horses, ' Jd., and hræ-gífr, carrion beasts,
Gkv. 2. 29, Lex. Poët.: the simple word is never used in prose, but in
compds; it however remains in prose in the following adv.
gífr-liga, adv. savagely; láta gifrliga, Sturl. ii. 238, Fas. ii. 424 (of a
dog): mod. exorbitantly.
gífr-ligr, adj., prop, savage: mod. immoderate, exorbitant.
GÍGJA, u, f. [Germ, geige; mid. H. G. gtge; old Fr. gigue; and t o
jig in Scot, means to play the fiddle, while in Engl. a jig is a lively
d a n c e] :-- a fiddle, Stj. 181, Hkr. ii. 136, cp. Yngl. S. ch. 25, Fms. vii. 97
(in a verse); this instrument was known at an early age, as a lawyer in
Icel. in the first part of the loth century was called gigja, prob. because
of his eloquent pleading or his clear voice, Nj., Landn.
gígjari, a, m. a fiddler, Hkr. i. 30.
gíma, u, f. a vast opening, F'b. i. 210; in mod. usage also gimald, n. id.
GÍNA., pret. gein, pl. ginu; pres. gin (Edda 101); sup. ginit; in old
poems a weak pret. gínði also occurs, Amur, Orkn. 90; pl. gindu, Geisli
29, Fms. iii. 4 (in a verse); [A. S. gînan; Engl. to yawn; Germ. tfä hníw;
Or. x*"'"w] :-- to gape, yawn, esp. of wild beasts; ginandi lilfr, Hrn. 84;
hann brá líndúk um hödduna ok gein yfir, Fms. i. 36: of wounds, en er
gína tóku súr hans, Bjarn. 10; gína við agni, to snap at the bait, Hyni'.
22; gína við fiugu, to snap at a fly; þóttisk Sigmundr mi yfir flugu ginit
hafa, Ísl. ii. 25; Miðgorðs-ormr gein yfir oxa-hüfuðit, Edda 36; vide
fluga.
GÍSL, m. [A. S. gîsel; lost in Engl.; Germ, geissel; Swed. gislan;
Dan. gidsel; to be distinguished from geisl; mod. Germ, and Dan. con-
found the two forms, one of which has ei and the other î as root vowel;
mid. H. G. retained a distinction] :-- a hostage, Ls. 39, Fms. v. 171, ix.
359, passim. II. a king's officer, a bailiff; gisl keisarans, Fms. i.
151, cp. Bs. i. 9, i. e. of the German emperor :-- a warder, watchman,
þeir höfðu sett til gisla at gæta hans (of a prisoner), Fms. viii. 23; konungr
lagði íe til höfuðs honum ok setti hvervetna fyrir hann gisla (viz. to
catch him) hvar sem hann kynni fram at koma, vi. 16 :-- this sense is
very rare, and in Icel. never occurs except in metaph. phrases. III.
a pr. name, Gisl and Gisli; in many compds, þor-gísl, Spá-gísl, Auð-gísl,
Her-gísl, but usually by metathesis -gils, e. g. þor-gils, etc.
gísla, að, to give as hostage, Fxlda 15, Fms. ix. 447, N. G. L. i. 103;
menn höfðu gíslat Kniiti konungi sonu sína, Hkr. ii. 385; haim hafði
verit gíslaðr (taken as hostage) af Skota-konungi, Orkn. 418 old Ed.;
gilstir*=gíslaðir, N. G. L. i. 103; gisla ser land, to take possession of the
land as a hostage, Fagrsk. 158.
gíslar, f. pl. sur eties, securities; hann tók gislar af honum ok bondum,
Eg- 589; hann tók gislir (v. 1. gislar, gisla) af bóndum, Fms. ix. 313,
409, passim; gisla (tlje persons) and gislar (the things) are often used indiscriminately. II. metaph. security, guafd, in the phrase, setja
gislar fyrir, to guard, secure (vide gisl II); Hjalti bað hann gæta sin, ok
setja þær gislar fyrir sem honum þætti vænst at þeim mundi duga, Sturl.
iii. 7; þá var svá gislum skipat fyrir at á Heiðmörk vóru áttján skip í
Mjörs, Fms. viii. 45.
gísling, f. hostage, Gþl. 81, Fms. ii. 43, vi. 240, ix. 447, passim: guard,
setja gislingar fyrir = to guard (vide gislar); setti þórir þá gíslingar fyrir
Gretti (an outlaw) hvar hann kæmi fram, Grett. 139 C: in the old Swed.
law gislunga-lagh = the section of law respecting bail and mainprise, Vercl.
gjafar-, vide gjöf.
gjafari, a, m. a giver, K. Á. 76.
gjaf-erfð, f. a bequest, Fms. vii. 124, N. G. L. i. 50.
gjaf-falr, adj. to be had for a trifle, Fms. vii. 124.
gjaf-göltr, m. a fat bog, Gþl. 396.
gjaf-laust, n. adj. 'gift-less, ' without gift, Sturl. ii. 145, Fms. vii. 106.
gjaf-lendingar, m. pl. feudatories, Fms. viii. 244.
gjaf-lyndi, n. open-handedness, Fms. v. 188.
gjaf-mildi, f. liberality, THom. 6 (Ed.)
gjaf-mildr, adj. open-handed, Karl. 170.
gjaf-orð, n. a match, of a woman to be married, Fr. parlie, Eg. 36, 598,
Nj. 38, Fms. i. 298, Lv. 38, Aim. 6, passim.
gjaf-stóll, n., poet, a throne, Lex. Poët., cp. A. S. gifstol.
gjaf-vaxta, adj. (a maid) grown up, of marriageable age to be given
away, Grett. 118.
gjaf-vinr, m. an open-handed friend, benefactor, Fbr. 204, Sturl. i. 89.
gjald, n. [vide gildi]: I. sing, tribute, payment; því er gjöf
gj:ildi betri, at..., N. G. L. i. 54; gjatd þat er Finnar skyldu reiða,
Eg. 67; seint gengr gjaldit, Fms. iv. 329; þá héldu bændr gjaldinu, they
kept back the payment, vii. 302; beiddi nokkurra fresta um gjaldit,
viii. 174; hann lagði gjald á borgina, Ó. H. 22. II. usually in
pl.; hann tók stór gjold af sumum, Fms. i. 28; til gjaida ok til lit-
göngu, payment, Grág. i. 184; ly'sti hann til gjalda ok útgrcizlu, Nj. 15;
stefna til tveðra gjalda, double payment, i. e. double the value, Grág. ii.
188; gjalda einum gjoldum, the actualvalue, 132; fullum gjöldum, 0. H.
86: a fine, maðr á at taka gjold um konu, Grág. i. 278; manu-gjold, were-
gild. 2. metaph. retribution; Drottinn syndi liver gjold koma munu
fyrir ofstopa, 655 xxi. 3: rarely in sing., ella mun þér gjald at verða,
tbou shalt pay dear for it, Nj. 126 :-- freq. in eccl. use, synda-gjold, ill-
verka-gjold, Pass. 32. 11: so in the phrase, góðra gjalda vert, ef..., i. e. one
must even be thankful, if not, . .; ok góðra gjalda vert ef ekki eru drepnir
sumir, Sturl. iii. 266 :-- reward, compensation, in a good sense, æ sér gjöf
til gjalda, gift calls for gift, Gísl.
GJALDA, pret. gait, 2nd pers. gait, mod. galzt; pl. guldu; pres,
geld: pret. subj. gyldi; imperat. gjalt or gjald þú; sup. pret. goldit,
goldinn; with neg. suff. gjald-attu; [Ulf. us-gildan = åiroSidóvai; A. S.
gyldan; Engl. yield; O. H. G. geltan; old Fr. ielda; Germ, gelten;
Dan. gjelde; Swed. gälld] :-- to pay money, pay a fee, duty, or the like,
the person in dat., the money in acc., Grág. i. 87, 408, passim, Fær. 120,
Fms. iv. 346, xi. 81, Nj. 58, K. Þ. K. 162, passim :-- to yield, repay, re-
turn, g. gjüf við gjöf, Hm. 42j gjaldið engum íllt móti illu, Róm. xii.
I 7; sakir þær er ek á at g. Olafi, 0. H. 213; sögðu, at þeim var sin
óhamingja miklu illu goldin, 232; skal ek g. þeim svá útrúleik sinn, 58 :--
þér eigit at g. aptr (to restore) sendimenn hans manngjoldum, Eg. 575:
-- g. leiðangr, to yield a levy, Fms. viii. 173. II. metaph. to
yield or yield up, deliver; pa guldu þeir Guði andir sínar, thevyielded
up their souls to God, Blas. 36; gjalt mik lærifcðrum inínum, 656 B. 5;
væri hann þá andaðr goldinn sínum borgar-münnum, 10. p. so in
the phrases, g. skynsemi við e-u, to give (yield) reason for, Skálda 205,
Sks. 787, Johann. 28; g. samkvæði, to yield, give consent to, Fms. v. 70,
Nj. 233; also to vote for, Grág. i. 2, 43; g. varúð, varhuga, við e-n, t o
be on one's guard against, beware of, Ísl. ii. 369, Fms. ii. 166, vi. 42,
Hkr. i. 50; g. e-m fjandskap, to shew ill-will towards, Ld. 134; g. öfund,
Ls. 12. 2. with gen. ellipt., the fine being understood, to pay for,
suffer on account of; ok munu margir þess g., Nj. 2: njóta e-s denotes
to profit, gjalda e-s to suffer on account of another; þar munuð þit
min gjalda, Vígl. 28; sú harnia-bylgjan djúpa, gékk yfir þig þá galztu
mín, Pass. 41. 4; svá mun ok vera, segir Njáll, ef þú geldr eigi annarra
at, Nj. 147; Helga (gen.) hefir þú goldit at í þessu, Fas. i. 28; hugði,
at hann mundi þess viðar koma at hann mundi njóta föður sins en
gjalda, Gísl. 73; heldr geldr Leifr fm'mdar en nytr frá mér, Fms. ii.
116; gcldr at nybreytni (gen.) konungs ok þessa ens nyja siðar, i. e. it
is a just punishment for the innovation of the king and the new creed, Ld.
168; konungr sagði, at lion skyldi eigi gjalda frá honum tiltækja föður
sins, Fms. ix. 477: part, gjaldandi, a payer, Grág. i. 394.
gjald-dagi, a, m. pay-day, Grág. i. 199, ii. 235.
gjald-fang, n. payments, equivalents, Sturl. i. 182.
gjald-gengr, adj. taken in payment, Grág. i. 502, Fms. v. 346.
gjald-keri or gjald-kyri, a, m. the king's rent-master or steward,
N. G. L. i. 311, 335, Fms. vi. 12, Grett. 158 A, Jb. 173, Orkn. 204 :--
mod. a treasurer: the word is prob. of foreign origin.
GJALL, n, cinders from a smith's furnacc.
GJALLA, pret. gall, pl. gullu; pres. gell, pl. gjalla; pret. subj. gylli; sup. gollit; mod. infin. gella; [A. S. giellan; Engl. yell; Dan. gjalde; Swed. gälla] :-- to yell :-- of birds of prey, to scream, shriek, hrafnar tveir ok gullu hátt, Fms. i. 131; ernir gjalla hátt, Sighvat; fuglar sýngja, gjalla eðr klaka, Skálda 170: of a bull, to bellow, Fb. i. 545: of things, as of a bow-string, to twang, strengr gellr, Fbr. 206; strengir gullu, Arnór; gjallandi geir, Eg. (in a verse): of a man, to yell, shout, hann stökk þá upp ok gall við, Fms. vii. 171: mod. to shout out (in reply), hún er gipt dóna fyrir austan, gall einhver við af Neðri-bekkingum, Piltr og Stúlka, p. 73: of an echo, to ring, svá gall í hverjum hamri, Fms. ix. 513, v.l.; so of a blacksmith's hammer, Eg. (in a verse).
gjallr, adj., also spelt gallr, ringing, poët. epithet of gold, a shield, weapon, horn, Fs. 111 (in a verse), Vsp. 42, Haustl. 1, Fm. 9, 20; gallir geirar, Ó. H. 23: of a person weeping, Skv. 3. 33: as the word is rare and obsolete, esp. in the form gallr, transcribers and editors have in some passages wrongly put the well-known gamlir (old) where that word yields no sense, as in Vsp. l.c., Ó. H. l.c. 2. as subst., the sea, a sword, shield are called gjallr, the resounding, Edda (Gl.)
gjalti, vide göltr.
gjarða, u, f. a hood, Edda (Gl.)
gjarðari, a, m. a cooper, N. G. L. iii. 2, 10.
GJARN, adj., compar. gjarnari; superl. gjarnastr; [Ulf. gairns, only once; A. S. georn; Germ. gern; lost as adj. both in Dan. and Swed.; cp. gerr above, which is only used in a limited sense] :-- eager, willing, Fms. iv. 81, Dropl. 19; a saying, gjörn er hönd á venju, Grett. 130: with gen., gjarn e-s, 656 C. 24, passim; used in a great many poët. compds, but also freq. in prose, as in góð-g., gentle; íll-g., malevolent; öfund-g., envious; metorða-g., ambitions; væru-g., loving rest; á-gjarn, avaricious; fé-gjarn, covetous; sín-g. and eigin-g., selfish; óbil-g., unyielding; nám-g., eager for learning; háð-g., scoffing; ó-gjarn, unwilling; sátt-gjarn, peaceful; vide Lex. Poët. p. 246.
gjarna, mod. gjarnan, adv. willingly, Nj. 57, Lv. 20, Eg. 234, Fms. i. 79, Ísl. ii. 441, Bret. 34, Sks. 241, Orkn. 158.
gjarnliga, adv. willingly, Bs. i. 355.
gjarn-samliga, adv. = gjarnliga, Sks. 221.
GJÁ, f., gen. gjár, acc. and dat. gjá; pl. gjár, gen. gjá, dat. gjám, mod. gjáar; [a Scandin. word, akin to gína; found in the north of Scotland in the form geo, geow: cp. Gr. GREEK] :-- a chasm, rift, in fells or crags; hrinda þeim fyrir björg eðr í gjár, Fms. ii. 238; til þess er hann kemr at gjá einni, en sú gjá gengr um eyna þvera, fyrir annan enda gjárinnar, hinu-megin gjárinnar, yfir gjána, etc., Fær. 170, 171; kasta hringinum í gjár eða vötn, Bs. i. 329; milli gjá ok gljúfra, Stj. 90; at enni efri gjánni, Nj. 224: also freq. in local names, Ahnanna-gjá, the famous rift in Thingvalla, Nj. 113, 246, 247, Sturl. i. 206, Landn. 312, v.l.; Hrafna-gjá, Brímils-gjá, Kötlu-gjá; it often denotes a rift with a tarn or pool at bottom, whereas gil is a rift with running water. COMPDS: gjár-bakki, a, m. a rift brink (that of the Almanna-gjá), Nj. 224. gjár-barmr, m. the edge of a geow, Fas. iii. 414. gjár-munni, a, m. the mouth of a geow, Fas. iii. 415. gjár-skúti, a, m. a geow-nook, Bárð. 166.
gjá-hamarr, m. the upper wall of the Almanna-gjá, Grág. i. 26.
GJÁLFR, m., gen. rs, poët. the din of the sea, the swelling waves, Sks. 148 :-- the sea, freq. in poëtry and in poët. compds, vide Lex. Poët.; in prose Icel. say, orða-gjálfr, 'word-din' empty sounding wards, flood of phrases. gjálfr-ligr, gjálfr-samr, gjálfrugr, adj. noisy, roaring, Sks. 192. Ships are gjálfr-dýr, gjálfr-marar, gjálfr-stóð, steeds of the sea, Lex. Poët.
gjálfra, að, to roar, of the sea: to chatter.
gjálgrun, f. [cp. gjelg = din, Ivar Aasen], idle talk, prating, Ísl. ii. 139.
gjá-lífi, n. = gjólífi.
Gjálp, f. [A. S. gealp; Hel. gelp; Engl. yelp], Yelper, name of a giantess, Edda; from gjálpa, að, to yelp.
gjár, yesterday, vide gær.
GJÓ, f. [cp. Engl. gay], enjoyment, esp. in a bad sense, sensuality, Sks. 435. COMPDS: gjó-lífi, n. a 'gay,' i.e. vain, life; g. eðr ofdrykkjur, Fms. viii. 106 (v.l.), Stj. 161. gjólífis-menn, m. pl. vain persons, Fms. viii. 238, v.l. gjó-menn, n. pl. id., Sks. 366; in mod. usage gjá-lífi, n. (and gjá-lífr, adj.), a life of pleasure, a gay, idle life, Vídal., Pass. 4. 10.
GJÓÐR, m. [gjo, Ivar Aasen], (a bird, falco haliaetus, Edda (Gl.), Stj. 316, Róm. 382, Þiðr. 93.
gjóla, u, f. a gust of wind.
GJÓSA, pret. gauss, mod. gaus, pl. gusu; pres. gýss, mod. gýs; pret. subj. gysi; part. gosinn: [a Scandin. word not found in Saxon nor Germ., cp. Engl. gush] :-- to gush, break out, of a furnace, volcano, or the like; þar gauss upp stundum eldr, Nj. 204; hann sá eld mikinn g. upp, Grett. 96; gauss ór honum spýja (a vomit) mikil, Eg. 216; froða gaus ór kjapti þeim, Fas. i. 425; svá sem þar gjósi upp svartr reykr, Sks. 203; gaus upp grátr, Róm. 234.
gjósta, u, f. a gust, Edda 99, Bs. i. 667 (in a verse).
gjós-æðr, f. a 'gush-vein,' an artery, Sturl. iii. 97.
GJÓTA, pret, gaut, pl. gutu; pres. gýtr; pret. subj. gyti; part. gotinn;, [Ulf. gjutan; A. S. geôtan; O. H. G. giuzan; Germ. giessen; Dan. gyde; Swed. giuta = to cast (of metal), but this sense is not found in the Icel.] :-- to drop, throw, cast one's young, with dat.; Icel. say kefla or kelfa (kálfr), of a cow, whale, deer; kasta, of a mare; kæpa, of a seal (kópr, a young seal;) hrygna, of a fish; gjóta, of a cat, dog, fox, mouse, and of a fish, to spawn; whence gota, spawn; got-rauf, q.v.; þá gjóta þeir hrognum sínum, Sks. 46; nýgotinn hvolpr, a new-dropped cub (dog, kitten). 2. in the phrase, gjóta augum, to twinkle, Fas. iii. 497; gjóta hornauga, to look askant. -- That gjóta was originally used in a nobler sense maybe inferred from the fact that the names of two Teutonic people, the Gautar (Gauts) and Gotar (Goths, = the born, Lat. nati) are in all likelihood derived from the same root.
gjóta, u, f. [Dan. gyde], a narrow lane.
GJÖF, f., gen. gjafar, pl. gjafar, later gjafir; dat. gjöfum: [Ulf. giba; A. S. gifu, geofu; Engl. gift; Germ. gabe, whence mod. Swed. gåfua, Dan. gave, and Icel. gáfa] :-- a gift, Nj. 7, 163, Eg. 33, Fms. i. 296, iv. 105, x. 47, Bs. i. 76, 143, N. G. L. i. 8, passim: in mod. usage Icel. distinguish between gjöf and gáfa, using the latter of the gifts of nature, gifts of mind, cleverness, but gjöf in a material sense. The ancients were fond of exchanging gifts, which were either a part of hospitality or tokens of friendship; the former were munificent, the latter might be small, Hm. 51: at a feast (wedding, funeral, or the like) the host used to make gifts to all his more honoured guests at departure; the technical phrase for this was, leysa menn út með gjöfum, to dismiss with gifts; vóru allir menn með gjöfum brott leystir; hence útlausnir, departure from a feast, Sturl. iii. 268: a departing friend or visitor had to be dismissed with a gift (kynnis-gjöf, Fms. vi. 358). The gifts consisted chiefly of weapons and costly clothes; but favourite gifts were a steed (Bjarn. 55, 58) or oxen of a fine breed (Sturl. i. 106), hawks, tents, sails, white bears (Ó. H. ch. 114, Fms. vi. ch. 72-75, 100, Hung. ch. 2), in short anything that was rare and costly, görsimi, metfé. Again, friends had to exchange gifts, so as to cement their friendship, cp. Hávamál passim, -- vápnum ok váðum skulu vinir gleðjask; gefendr ok endrgefendr erusk lengst vinir, 40; gjalda gjöf við gjöf, 41; geði skaltú við hann (viz. the friend) blanda ok gjöfum skipta, 43; glík skulu gjöld gjöfum, 45; sýtir æ glöggr við gjöfum, 47. Gifts were obligatory, and were a token of grace and goodwill on the part of giver and receiver. A gift when received was called the 'nautr' of the giver, e.g. a ring or sword presented by a king was konungs-nautr. The instances in the Sagas are very many, e.g. Eg. ch. 36, 81, Ld. ch. 7, 27, 43, 45, Sturl. passim, Glúm. ch. 6, 25, Vápn. p. 19, Hrafn. 23, Lv. ch. 14, 15, Ó. H. ch. 114, Har. S. Gilla ch. 16, Hung. ch. 13, 17, Páls. S. ch. 16, and last, not least, the curious Gautr. S.; the remark of Tacit. Germ. ch. 21, gaudent muneribus, sed nec data imputant nec acceptis obligantur, is only partly true; ást-gjafar, love-gifts; vin-gjafar, friend-gifts, cp. Gr. GREEK, Ó. H. 125; hefndar-gjöf, a fatal gift; Jóla-gjöf, a Yule present, Eg. ch. 70; sumar-gjafir, summer-gifts, on the day when summer begins. COMPDS: gjafa-laust, n. adj. dismissed without gifts, Nj. 167, Fms. vii. 106, Sturl. iii. 268. gjafa-leysi, n. scanty gifts, Fms. v. 188. gjafa-skipti and gjafa-víxl, n. exchange of gifts, Gísl. 13, 96, Bs. i. 82 :-- in a technical sense, brúð-gjöf (q.v.), bekkjar-gjöf (q.v.), morgun-gjöf, a bride-gift, bench-gift, morning-gift, cp. N. G. L. i. 27, 29, 51, passim: til-gjöf, a dowry, -- all referring to a wedding: með-gjöf -- fúlga, q.v.; á-gjöf, q.v.; milli-gjöf, discount; líf-gjöf, pardon; ofaní-gjöf, rebuke: Icel. also give the name to foddering, setja á gjöf, hence gjafar-mál, n. foddering hour, Gþl. 442.
gjöfull, adj., pl. gjöflir, munificent, Eg. 42, Fms. v. 240, Bs. i. 61: with gen., g. síns fjár, Hm. 38; stór-gjöfull, q.v.
GJÖGR, f. a cleft, rift; gljúfr ok gjögrar, Bs. i. 200; rare, but still existing as the local name of a fishing-place in north-western Icel., (Gjögr, or á Gjögri), used as neut.
gjögra, að, to reel, stagger (now skjögra), Fas. ii. 550 (in a verse).
GJÖLL, f. [vide gjalla], din, alarum (poët.) COMPDS: Gjallar-brú, n. the bridge leading to Hel, vide Edda. Gjallar-horn, n. the horn of Heimdal, Edda, Vsp.
GJÖLNAR, f. pl. [Engl. gills; Dan. gjæller; Swed. gäl] :-- the gills of a fish, Edda (Gl.); elsewhere rare, tálkn (q.v.) being the common word.
gjölnir, in. a kind of fish, Edda (Gl.)
GJÖRÐ, f., pl. gjarðar, mod. gjarðir, [Ulf. gairda = GREEK; Engl. girth, girdle; Dan. gjord] :-- a girdle, Ísl. ii. 340, Sks. 403, freq.; söðul-g., a saddle-girth; megin-g., main girdle, the belt of Thor, vide Edda: poët. the sea is called jarðar-g., earth-girdle :-- a hoop on tubs, botn-g., a bottom hoop :-- a kind of lady's head-gear, in western Icel. a kerchief wrapped round the head.
glaða, að, = gleðja, to gladden, but only in pres., Hkv. 1. 44, Höfuðl. 17, Fsm. 48: in prose, Fas. i. 221, Barl. 60.
glaðel, n. [from Lat. gladiolus], a kind of sword, Ld. 330, Þiðr.
glað-látr, adj. cheerful, Grett. 140 A, Fas. iii. 219.
glaðliga, adv. gladly, friendly, Nj. 177, Fms. xi. 376: gladly, willingly, i. 102, ix. 254, Fas. i. 218.
glaðligr, adj. glad, bright, cheerful, Fms. vi. 357.
glað-mæltr, adj. talking cheerfully, Fms. i. 19, ii. 109.
glaðna, að, to be gladdened: esp. of the sky, to brighten, clear up, það glaðnar til; and of a face, það glaðnar yfir honum, his face brightens.
glaðning, f., gladdening, Mar.: good cheer.
GLAÐR, adj., fem, glöð, neut. glatt, compar. glaðari, superl. glaðastr; [A. S., Engl., Swed., and Dan. glad; it does not occur in Ulf. nor in Germ.; in Hel. gladmod = glad-mood (twice), vide Schmeller; cp. also Lat. laetus] :-- glad, gladsome; glaðr ok reifr skyli gumna hverr unz sinn bíðr bana, Hm. 14; ek væra glaðari ef þú værir með hundrað manns, Lv. 80; snotrs manns hjarta verðr sjaldan glatt, Hm. 54; Gunnarr varð g. við þat, Nj. 42; Flosi var allra manna glaðastr ok beztr heim at sækja, most cheerful of all men and the best to visit, 254, cp. Eb. 88, Fms. i. 31; glaðr í máli, vi. 59; hraustr ok g., x. 420; glaðr ok spurall, iv. 82; glaðr, heilhugaðr, vitr, Fagrsk. 14; glöð trú, cheerful faith, Lex. Poët.; drekka glaðr inn góða mjöð, Gm. 13; drekka glöð ór gullnum kerum, 7; ok þótti glaðara (pleasanter) at tala við Helgu en vera í starfi með kaupmönnum, Ísl. ii. 212: acc. adverb., taka glaðan á e-u, to take it gladly, Fms. xi. 112; ó-glaðr, sad, moody. II. glad, bright, of the sky, weather; tunglið skein glatt, Fas. iii. 622; veðr glatt, Þjal. 47; þat ljós gaf glaðan veg, Bs. ii. 109; eldarnir vóru sumir sem glaðastir, Gísl. 126: of gold, Bs. ii. 142: freq. in mod. usage, glaða sólskin, glad sunshine; glaða túnglskin, bright moonshine; loga glatt, to blaze merrily; eldrinn logar þess glaðar, Vídal. i. 145: the phrase, sjá aldregi glaðan dag, never to see a sunny day, be dull and downcast; Glöð, f., pr. name of a bell (cp. Engl. a merry peal), Fms. vi.
GLAÐR, m., poët. a horse, Edda (Gl.), Gm. 30, vide Lex. Poët.
glað-væri, mod. glað-værð, f. gladness, Stud. i. 206, ii. 125.
glað-værr, adj. gladsome, cheerful, Bs. ii. 89, Magn. 474.
GLAM, mod. glamr, m. [cp. glaumr], a tinkling sound, Finnb. 348, Fms. xi. 129: noise, Hom. 34; gný ok glamm, a clash of weapons, Fms. vi. 156; ára-glam, a dash of oars; orða-glamr, tinkling words; Skála-glam, a nickname, 'Tinkling-scale,' xi. 128, 129. Glammaðr or Glömmuðr, m. a nickname, Tinkler, Landn.
glama, ð, to twaddle, talk idly, Hm. 30.
glampi (or glanpi?), a, m. a ray of light; akin to glenr.
glanni, a, m. a reckless jester, Edda (Gl.) COMPDS: glanna-legr, adj. hoydenish. glanna-skapr, m.
glansi, a, m. [mod. from Germ. glanz], glitter.
GLAP, n. hallucination, seems only to be used in pl. glöp, as elli-glöp, dotage: a law term, flaws in law proceedings, Grág. i. 10.
glap-máll, adj. speaking vainly of, Ad. 1.
glapna, að, to grow blunt or dim; glapnaði honum heyrn ok sýn, Eg. 754; hversu honum glapnaði sona-eignin, Fms. iv. 321.
glapp, n., pl. glöpp, only in the phrase, höppum og glöppum, by 'haps and gaps,' by haphazard; and in compds, glappa-skot, n. as a law term, a chance shot, a mishap (shooting one inadvertently), N. G. L. i. 157, cp. § 27 :-- in mod. usage, a blunder, slip: glappa-verk, n. accidental mischief done, Fs. 160.
glappast, dep. to blunder.
glap-ræði, n. a blunder, Band. 4.
glap-skuld, f. a fool's fine for pranks or foolish acts, Hallfr.
glap-stígr, m. a fool's path, a stray path, cp. the Dan. saying, gjensti bliver ofte glapsti.
glap-víg, n. accidental manslaughter, Landn. 180.
GLAS, n. glass, vide gler. glas-ker, n. a glass vessel; glaskeri ber eg minn fésjóð í, Pass. 1. 27, cp. 2 Cor. iv. 7.
Glasir, m. the Glassy, name of a grove with golden leaves, Edda.
GLATA, að, (the old pres. glatir, K. Þ. K. 66, Sks. 700; mod. glatar), with dat. to destroy, slay; at glata manndráps-mönnum, Hom. 43, Stj. 643; ella mun ek g. þér, 656 B. 4: with acc. a Latinism, 673. 55, Mar. passim: to ruin, esp. in mod. sense, glata önd ok líkama, Blas. 48: to lose, til þeirra óðala er nú glatar hann, Sks. 512; þá glatisk þau auðæfi fyrir honum, 700; hverfr fé þat eðr glatizt á annan veg, K. Þ. K. 66; ef maðr finnr fjárhlut manns ok hefir eigandi glatað, Gþl. 546; görla þú nem ok glata (imperat.) eigi, Sl. 32.
glatan and glötun, f. perdition, esp. in eccl. sense, 671. 1, 625. 75, Sks. 654, 661, freq. in N. T., Vídal., Pass.
GLAUMR, m. [glam, cp. Scot. glamer = noise], a merry noise, esp. at a banquet; var þar inn at heyra glaumr mikill, Ld. 170; glaum ok hornaskol, Eb. 28; sat við drykkju, þar var g. mikill, Eg. 303; glaumr mikill ok fjölmenni, Fms. xi. 108; g. ok gleði, Stud. i. 23, 24, Fms. iv. 48; gný ok glaum herliðsins, Hkr. iii. 65: freq. in mod. usage, g. heimsins, g. veraldar, the noise and bustle of the world, Vídal. 2. in old poetry joy, merriment; glaums andvana, cheerless, Gkv. 2. 41; bella glaumi, 29; manna g., joy (society) of men, Skm. 34; glaumr þverr, the cheer (the heart) sinks, Glúm. 339 (in a verse). β. a lusty crowd of men; val-glaumr, a host of warriors, Gm. 21.
GLÁMR, m. a poët. name of the moon, Edda (Gl.) :-- the name of a ghost in Grett. S., see the famous ghost story in that Saga, ch. 34-37; the word is interesting on account of its identity with Scot. glamour, which shews that the tale of Glam was common to Scotland and Iceland, and thus much older than Grettir (of the year 1014, cp. glam = a ghastly-looking man, Ivar Aasen). glám-sýni, f. (in mod. usage also glám-skygni, f. and glám-skygn, adj.), 'glam-sight,' glamour, illusion, Grett. 115 A, Sturl. i. 179, Stj. 401. Judges ix. 36, Ölk. 36 (blunder), Þorst. Síðu H. 178: Icel. also say, glám-bekkr, m., in the phrase, að fleygja e-u á glámbekk, to throw a thing on the 'glamour-bench,' i.e. to fling it carelessly about where it can be taken by any one, or lost. glám-blesóttr, adj. a horse with a moon-shaped blaze on the forehead. Gláma, u, f. the name of a glacier.
glápa, t, to stare vacantly; gláp, n. a stare.
GLEÐA, u, f. [A. S. glida; Engl. glead; Scot. gled], a kite, Brest. 50.
GLEÐI, f. [glaðr; Swed.-Dan. glæde], gladness, merriment, good cheer; in old writers esp. of enjoyment at a festival, story-telling, music, sport of any kind; leikar ok allskyns gleði, Fs. 25; gleði ok gamanræður, 72; g. ok góð fylgd, 130; lítil var gleði manna at boðinu, Ísl. ii. 251; var þar þá gleði mikil, Nj. 254; eptir þat fór fram g. ok skemtan, Ld. 202; kvaðsk mundu undir standa með þeim um hverja gleði er þeir vildi fram hafa, Sturl. i. 20; tóku þeir þar veizlu góða ok höfðu gleði mikla, Eg. 371; gleði ok góð Jól, Grett.; þar var gleði mikil, leikar ok fjölmenni, Sturl. iii. 258; görði hann sik léttan við alþýðu ok átti alþýðugleði, Bs. i. 680; görðisk þá gleði mikil í hallinni, Fms. i. 162; drukku með mikilli gleði ok skemtan, iv. 82; glaumr ok g. (vide above); vilda ek nú til þess mæla at ér tækit upp nokkura gleði nýja til skemtunar mönnum, xi. 109; eptir þetta vóru leikar upp teknir, gengu Fossverjar fyrir gleðinni, Vígl. 24: in the Middle Ages the wakes were often called gleðir (pl.), Jóla-gleði, Christmas games, etc. COMPDS: gleði-bragð, n. merry looking, Nj. 118. gleði-búnaðr, m. festival gear, Stj. 52, Sks. 39. gleði-dagar, m. pl. days of merriment, happiness, Grett. 151 A. gleði-fullr, adj. joyful, Fb. ii. 331. gleði-hljómr, m. a merry peal. gleði-kendr, part. merry, i.e. tipsy. Stj. 424. gleði-ligr, adj. happy, Stj. 33. gleði-maðr, m. a cheery man; Ingimundr var hinn mesti g. ok fékk sér allt til skemtunar, Sturl. i. 19, Eg. 3, 146, Lv. 74. gleði-mót, n. = gleðibragð, Nj. 118. gleði-orð, n. words of joy, Vígl. 89 new Ed. gleði-raust, f. a merry voice. gleði-spell, n. a kill-joy, Mag. gleði-stundir, f. pl. merry, happy hours, Vígl. 23. gleði-söngvar, m. pl. glad songs, hymns, Stj. 50. gleði-vist, f. a merry sojourn, Lv. 75. -- Gleði in the sense of Lat. gaudium is freq. in mod. use, but old writers prefer fögnuðr in the abstract sense; ó-gleði, sadness, despondency, Lv. 75: medic. ailment, cp. the phrase e-m er óglatt, one is ailing.
gleðill, m. a nickname, Landn.
gleðja, pret. gladdi; pres. gleðr; part. gladdr; sup. glatt :-- to gladden, enliven, make glad, Hom. 18, 159, Fms. v. 49, Fas. i. 122: reflex. to be glad, rejoice, Eg. 55, Ísl. ii. 360, Fms. i. 261, vi. 60, Sks. 551, Fb. i. 405: to brighten, sem dagrinn gladdisk, Verel.
gleiðr, adj., neut. gleitt, [glíða, qs. líða, cp. gliðna], standing astraddle, with one's legs wide apart. Sturl. ii. 106, freq. in mod. usage.
Gleipnir, m. the Lissom, name of the mythol. fetter in Edda 19.
glenna, t, to open wide the mouth, fingers, or the like (a slang word); greipa-glennir, a nickname, Ísl. Þjóðs.
glenna, u, f. mummery, N. G. L. ii. 424: a nickname, Sturl. ii. 192.
Glenr, m., mythol. the husband of the Sun, Edda.
GLENS, n. gibing, fun, a gibe, jest, Fms. ii. 279, Ld. 220, Ísl. ii. 393. COMPDS: glens-ligr, adj. gibing, Fms. ii. 182. glens-mikill, adj. full of gibes, Háv. 4. glens-yrði, n. pl. (and orða-glens), gibes, fun, Fms. iii. 80.
glensa, að, to jest, gibe, 655 xxxii. 2, Sturl. iii. 170.
glensan, f. gibing, Sturl. iii. 265.
GLEPJA, pret. glapði; sup. glapið or glapt; pres. glep; [glap] :-- to confuse one in reading, speaking, or the like, Nj. 33: as a law term, to confound, glepja sókn, vörn, görð, Grág. i. 60, 382; g. þingför, þingreið, ii. 78; ok varðar þeiin fjörbaugs-garð ef þeir göra eigi ok hvegi er þeir glepja, i. 485: to beguile, Fms. i. 7, ii. 7, vi. 163, vii. 113, viii. 391, Eg. 587, Ls. 20, Eb. 252. 2. reflex. to be confounded; hugði hann at glepjask mundi þerririnn (of weather), Eb. 152; hversu honum glapðisk sona-eignin, Ld. 236, Ó. H. 145 (vide glapna).
glepsa, að, an iterat. to snap, bite, 655 xxxi. 7, Al. 144.
GLER, n. [A. S. glæs; Engl. glass; Germ. glass; early Dan. glar; the mod. Dan. and Swed. glas seem to be borrowed from Germ.; Icel. distinguish between gler (glass) and glas (a small glass bottle); but s seems to be the original consonant, and the word is akin to Glasir, glys, glæsa, q.v.] :-- the word originally meant amber, 'succinum' quod ipsi (viz. the Germans) glaesum vocant, Tacit. Germ. ch. 45; glass beads for ornament are of early use; quantities are found in the great deposits (in cairns and fens) of the earliest Iron Age, but only in a single instance in a deposit of the Brass Age (which ends about the beginning of our era), vide Ann. for Nord. Oldk. 1868, p. 118; and such is the sense of the word in the three places that it occurs in old heathen poems: magical Runes were written on glass, Sdm. 17: metaph., nú er grjót þat at gleri orðit, now those stones are turned into gler, of an altar 'glassed' with sacrificial blood, Hdl, 5; cp. also the curious reading,
bresta í gleri, to be shivered, to break into shivers, Hým. 29, -- the reading of Kb., 'í tvau,' is a gloss on the obsolete phrase :-- glæs also occurs twice or thrice in A. S. poetry, but not in the oldest, as Beowulf, vide Grein. For window-panes glass is of much later date, and came into use with the building of cathedrals: a Danish cathedral with glass panes is mentioned in Knytl. S. ch. 58 (year 1085); in Icel. the first panes brought into the country were probably those presented by bishop Paul to the cathedral at Skalholt in the year 1195; the ancient halls and dwellings had no windows in the walls, but were lighted by louvres and by round openings (gluggr) in the roof, covered with the caul (of a new-born calf, called skjall or líkna-belgr) stretched on a frame or a hoop and called skjár: these are still used in Icel. farms; and Icel. distinguish between the round small caul windows (skjár or skjá-gluggar) and glass windows (gler-gluggar) :-- háll sem gler, slippery as glass, of ice, Nj. 144: in eccl. and later writings, Hom. 127, Sks. 424, Vm. 21, Fas. iii. 393: in the saying, sjaldan brýtr gæfu-maðr gler. COMPDS: gler-augu, n. pl. 'glass-eyes,' spectacles. gler-gluggr, m., vide above, Fms. iii. 187, xi. 271-276, Bs. i. 131, B. K. 98, Vm., Pm. passim. gler-hallr, m. a glass stone, agate. gler-hálka, u, f. (gler-háll, adj.), slippery as glass, of ice. gler-himinn, m. a sky-light, Hom. 130, Mag. 5. gler-kaleikr, m. a glass chalice, Hom. 138. gler-ker, n. a glass vessel, Mar. 603, Am. 58. gler-lampr, m. a glass lamp, Vm. 129, 162. gler-pottr, m. a glass pot, Þiðr. 164. gler-steinar, m. pl. glass stones, agates, Edda 68. gler-tölur, f. pl. glass beads, Þorf. Karl. 374, belonging to the gear of a heathen prophetess. There is a curious Icel. local name Gler-á, f. Glass Water, Eb., -- perhaps from the Gaelic glas, dark-gray.
gletta, u, f. banter, Fms. iii. 9, x. 141, Sturl. i. 69.
gletta, u, f., or glettun, f. banter, raillery, Fms. ii. 9, Sturl. i. 69. glettu-atsókn, f. a feint or ruse to provoke the enemy to attack, Fms. x. 141.
glettask, tt, dep. to banter, rail against one; g. við e-n, Fms. ii. 180, Fær. 51, Grett. 101 A: milit. to taunt, provoke the enemy, Fms. vi. 151, viii. 49, 405.
glettiliga, adv. tauntingly, Fms. ii. 13.
gletting, f. banter, raillery, Fær. 109: gen. as adv. glettingar-bára, u, f. a splashing (no trifling) wave.
glettinn, adj. (glettni, glettun), bantering, Sturl. i. 69 C. gletunar-maðr, m., engi g., not a man to be trifled with, Nj. 105.
GLETTR, m. banter, raillery, taunting; and as a milit. term, a feint or ruse to irritate or provoke the enemy; þeir létu vakka við skipin ok höfðu nokkut svá í glett, Fms. viii. 289; munum vér ganga í glett við borgamenn, ok vita ef vér getum ginnt þá frá borginni, Stj. 364. Josh. viii. 5; ekki mun ek eggja þik at fara í glett við þá Svía, to provoke the Swedes, Fær. 88; eigi leiðisk þeim enn at vit eigimk við glettur, Sturl. i. 69; ríð ekki í glett við oss, því at úsýnt er hvárt vér þolum þér þat, ii. 52.
GLEYMA, d, [glaumr, q.v.; Swed. glömma; Dan. glemme; but unknown to Germ. and Saxon] :-- prop. to make a merry noise; this sense is almost obsolete, but occurs in Bret., þeir gleymdu þar yfir, they held a bout around the horse, 94: reflex. to be merry, Merl. 1. 52. II. metaph. to forget, with dat.; at hann gleymi öllum Guðs boðorðum, Fms. v. 217, xi. 235, Barl. 7, 56, Al. 12, Sks. 743, passim: absol., Edda 154 (pref.), Sks. 238: with acc., Karl. 524 (rare): with infin., freq. in mod. usage, eg gleymdi að taka það: with gen., a Latinism, Stj. 78. 2. in a pass. sense, to be forgotten, Th. 79.
gleyming, f. forgetfulness, Stj. 212, Hom. 125, Barl. 130.
gleymr, m. pranks, jollity, Bjarn. (in a verse); vide glaumr.
gleym-samligr, adj. forgetful, Sks. 451 B.
gleymska, u, f. forgetfulness, H. E. 494, Stj., N. T., Vídal., Pass.
GLEYPA, ð and t, [cp. Dan. glube, glubsk = voracious], to gulp down, swallow, Stj. 193, Barl. 56, Edda 8, Fms. iii. 216, Eluc. 10.
gleyping, f. a gulping down, swallowing, Stj. 236.
gleypi-næmr, adj. quick at learning (of children); hann er g.
gliðna, að, to fall asunder, go to pieces; því at bótin gliðnar frú fatinu aptr, Matth. ix. 16.
GLINGR, m. [A. S. gleng = showy things], a toy, Fas. iii. 219; barna-glingr, a child's toy, freq.
glingra, að, to toy, trifle with.
GLISSA, t, [Norse glisa], to grin, Hm. 30, but obsolete in Icel.
GLIT, n. 'glitter,' used of brocades or rich tissues; ofit í glit af gulli, Gísl. 21; dúkr hálfr með sprang, hálfr með glit, Pm. 123. COMPDS: glit-ábreiða, u, f. a brocaded cover. glit-dúkr, m. a brocaded stuff. glit-ofinn, part. brocaded. glit-vefnaðr, m. brocade weaving.
glita, að, [Ulf. glitmunjan = GREEK, Mark ix. 3; Hel. glitan; O. H. G. glizan] :-- to glitter, Fms. viii. 350 (v.l.), ix. 301, Sturl. i. 21 (in a verse); glitar á vápnin, Karl. 254.
glitaðr, part. tissued, Vm. 5.
Glitnir, m. a mythical name of the Golden Hall in heaven, Gm. 15.
glitra, að, = glita, Barl. 74, Karl. 358, Fms. viii. 350.
glit-rauðr, adj. gleaming red, Fas. iii, 491.
glitsamligr, adj. glittering, Sks. 530.
glitta, tt, = glita; það glittir í e-ð, a thing glitters far away.
glíka and líka, adv. also, freq. in mod. usage and always without the g.
glíkindi and líkindi, n. pl. likelihood; skaði meiri en ek mætta at glíkindum ráða, Ld. 126, Band. 10; ef at glíkindum færi, Bs. i. 338; but, at líkindum, 337, 529; Halli þóttisk sjá at glíkindum, at ..., Glúm. 378; þótti honum frá líkindum (beyond likelihood, extraordinary) hversu þungr hann var, Eg. 769; ok er þat at líkendum, it is as could be expected, Nj. 187; eptir líkindum, Fms. x. 208; glíkindi, Gísl. 137; engi líkindi til, Fms. viii. 147; meiri, minni, engin líkindi, more, less, no probability, id., passim; ef þetta mætti verða með nokkrum líkendum, Sks. 149; allt er með líkindum ferr ok eðli, Edda 69; þeir sögðu Jakob þess líkindi at ..., Ver. 16; þeir görðusk nú mannvænligir sem líkindi er á, Sturl. i. 3; hégómlig líkendi, vain forecast, Stj. 142; til líkinda við, in comparison with, Barl. 55 :-- as a law term, fara þangat er hann veit mest líkendi á, N. G. L. i. 255; gefa sök þeim er í líkindum þykkja vera, bring a charge against those who are likely to have done it, 351, 362; at þeir mætti því heldr kenndir verða at líkendum, from likeness, appearance (of detecting criminals), Gþl. 18. II. semblance, remains; svá at um morguninn eptir sá menn engin líkendi Dana-virkis nema grjótið, so that the morning after one saw not a remnant of the Danish wall but a heap of stones, Fms. i. 128; snúask í kvikindis líkindi, Barl. 135; ólíkindalæti, feint, dissimulation.
glíking and líking, f. likeness, image; glíking Guðs, Eluc. 18; glíking góðs verks, 655 xxvi. 4: liking, imitation, í líking Tróju, Bret. 98; líking djöfuls, Best. 54; til þeirrar sömu líkingar, Fms. ii. 89; ok af þeirra líkingu mun hann fremjast, v. 345; gerðú þó í líking annarra manna, after the liking of other people, Edda 37; svá sem með nokkurri skynsemdar líking, with some shade of reason, Stj. 143 :-- eptir-líking, a parable.
glíkja and líkja, ð and t, to make like; Clemens glíkði atferð sína eptir Petro postula, Clem. 39; glíkir sik gömlum karli, Stj. 475: to imitate, with acc., a Latinism, Hom. 57; g. eptir, to imitate; er öllum sé gott eptir at glíkja, Bs. i. 140; þat skyldi eptir öðru líkja er goðin ætti rammari, Fms. v. 319; hinna höfðingja dæmi, er betra er eptir at líkja, vii. 296, Magn. 504; kölluðusk þat allt líkja eptir biskupi, Sturl. ii. 12, (likea, Bs. i. 500, l.c.); líkja alla sína dóma eptir Guðligum daemum, Sks. 599. II. reflex. to belike, resemble; mun ek glíkjask foglum þeim er ..., 623. 53; nú glíkðusk menn Guði, Greg. 21; líkjask í ætt e-s, Ld. 24; at þú skyldir nú meir líkjask í ætt Haralds ens Hárfagra um skaplyndi en Rana Mjónef móður-föður þínum eðr Nereið jarli enum Gamla, Ó. H. 31; Haraldr líktisk í móður-ætt sína, Fas. (Hb.) i. 356; nú líkisk barn þat honum, N. G. L. i. 30; at líkjask þeim, Sks. 18, Magn. 466.
glíkleikr, m. (glíkleiki, a, m.), likelihood, Sks. 195, 565.
glíkliga and líkliga, adv. favourably, esp. in the phrase, taka líkliga á e-u, to give a favourable answer to; því máli var vel tekit ok svarat líkliga, Eg. 26; Tryggvi tók því vel ok líkliga, Fms. i. 59, iii. 78; for þá allt tal þeirra líkliga ok sáttgjarnliga, ii. 36, x. 132; skiljask þau nú drottning ok konungr heldr líkliga, they parted on friendly terms, Fas. i. 33: in mod. usage, probably; -- the spelling with g scarcely ever occurs.
glíkligr and líkligr, adj.; in old poets with gl, geta þykkjat mér gotnar | glíkligs, Hallfred; but usually with l only, e.g. Nj. 49, Fms. xi. 87, Hkr. i. 261, where Mork. gl :-- likely, probable, þótti mönnum glíkligast at stolit mundi vera, Bs. i. 348; gör af drauminum slíkt er þér sýnisk líkligast, Ísl. ii. 196; at honum þætti Rauðs-synir líkligstir til at valda, Fms. iv. 380, Hom. 115 :-- fit, promising, nú þykkir Eyjúlfi þetta et glíkligsta, Gísl. 148; göra sik líkligan til e-s, to shew oneself inclined to, countenance, Fms. x. 334.
GLÍKR, adj., mod. líkr; in old poems in alliteration the g is always sounded, e.g. glíkr er geira sækir | gunnsterkr ..., Bjarn. 33; urðu-a it glíkir | þeim Gunnari, Gh. 3; glík skulu gjöld gjöfum, Hm. 45; Baldri glíkan bur, Ls.; but the vellum MSS. use both forms, though glík is more freq. in the older, líkr in the later; sometimes false readings arose, e.g. ólíkt (unlike) hafa gört þeir menn, Bs. i. 140, where the sense requires glíkt, but the lower part of the g having been obliterated, the transcriber read it as o; or Fs. 22, where ugglikt (suspicious) yields no meaning, and is to be read úglíkt (different, quite another thing): [Ulf. galeiks = GREEK: A. S. gelîc; Engl. alike, like; O. H. G. glîk; mod. Germ. gleich; Swed. lik; Dan. lig] :-- like, alike; with dat., sonr er feðr glíkari en dóttir, Eluc. 10; annarr atburðr varð enn þessum glíkr, Bs. i. 346; ekki því grjóti glíkt öðru er þar er, Eg. 142; því glíkt, as adv. such-like, in like manner, Post. 686 C. 2; lifði því líkara sem hann væri ílldýri, Ísl. ii. 481; fríðr sýnum ok mjök líkr föður sínum, Fms. i. 14, x. 265; ok er Kári öngum manni líkr, K. has no match, Nj. 265; skal ek eigi göra þik þeim líkastan er þú vill líkastr vera en þat er Óðinn, Sturl. i. 101; þat þótti mér líkara harmi en skaða, Ld. 126; landi líkari en fiski, Sks. 139; þá munu þit verða Guði lík, 503; svá sem þeir menn verða líkastir er tvíburar eru, Rb. 100; hnot eða myl, eða líkt, or the like, Edda 109; líkt ok ekki, like nothing, Gullþ. 54; er ok eigi líkt (i.e. it is beyond comparison) hvárt sannari er sú saga, eðr hin, Fms. viii. 1; cp. ok er þat úglíkt hvárt þú ferr í lofi mínu, eðr ...,
Fs. 22 (vide above) :-- at glíku (líku), adv. all the same, nevertheless; því at jarl hefir at líku líf várt, ef hann vill eptir því leita, Nj. 267; þykki mér þat at glíku, it seems to me all the same, Ísl. ii. 483: so in the phrase, leggja til líka, to settle; at þeir vildi allt til líka leggja með góðra manna ráði, Dipl. ii. 11; því-líkr, 'that-like,' such; ú-líkr, unlike; slíkr, qs. svá-líkr, such, Germ. solch = so like. II. metaph. likely, probable, Fs. 4; en þó er þat líkast at hann snúisk til várrar ættar, Nj. 38; þat er líkara at fyrir öðru þurfi ráð at göra, 261; þat er ok líkast at þeir komist þar at keyptu, Eg. 64; Björn segir þat líkast at hann mundi fara af landi á brott, 156; þat var líkara, Ísl. ii. 141: neut. líkt, likely; ok líkt at þér fylgi gipta, Fms. vi. 8; hann kallaði þá líkasta til slíkra íllbragða, 379; ok líkara at hann mundi koma í Þórarinsdal, Bjarn. 6l; þá þyki mér þat líkt, at ..., Sks. 52. 2. likely, promising, to the purpose; taka oss þar fari hverr sem líkast þykkir, Nj. 259; nær líkast væri til at veita atför jarli, Fms. i. 54; þá leituðusk þeir um hvar líkast var út at komask, Eg. 233; mér þykir eigi til líkt (it looks not well) um ferð þeirra bræðra, Vígl. 25; sá hann eigi annan líkara útveg, Bs. i. 690; því at þeir sá þá sinn kost engan annan líkara, Fb. i. 405; kann vera at endirinn verði líkari (better) en upphafit, Bs. ii. 64; at þat væri líkast til heilla sátta, Fms. iv. 139; til þeirrar stundar sem mér þyki nokkuru líkast at fram megi komask þetta eyrendi, 133.
GLÍMA, u, f. [this word occurs neither in Germ. nor in Saxon, nor yet in the mod. Scandin. tongues (of Sweden, Norway, and Denmark), and the origin is not known] :-- wrestling, a favourite national sport with the Icel. people, in old as well as in modern times, answering to the Gr. GREEK: glímu-brögð, n. pl. wrestling-tricks, vide bragð II. 2: to the technical terms there mentioned, add, hnykkr, hælkrókr, sveifla, etc.: glímu-félagi, a, m. a wrestling-match, Háv. 41: glímu-færr, adj. able-bodied as a wrestler, Finnb. 328: glímu-galdr, m. a 'wrestler-spell,' to charm one's legs and make them steady, Ísl. Þjóðs. i: glímu-maðr, m. a wrestler: glímumann-liga, adv. like a good wrestler, nimbly, Fas. iii. 502: glímu-völlr, m. the wrestling-ring. The earliest match recorded is that of Thor and the giantess Elli (Age), -- for the tale vide Edda 33; freq. in the Sagas, Sturl. iii. 20, 268; glenz ok glímur, Fms. i. 149 sqq., 182, iii. 187, 188, Grett. and Finnb., Kjaln. passim, Eg. ch. 40; leikr (sport) and glíma are often used synonymously, as Ld. ch. 45. The glíma was a popular game at any meeting or festival, where many young and active men met together: thus at the banquet in Reykhólar (1119) the guests amused themselves by dancing, glímur, and story-telling, Sturl. i. 23; at the parliament (alþing) there was a palaestra, Fanga-brekka ('wrestling-brink'); in Glúm. ch. 13 a fight is recorded between the Northerners and Westerners assembled there; as also in Grett. ch. 75 (in the parliament at Hegranes); in Gunnl. ch. 11 the crew of the ships in harbour made up a glíma. The mod. Icel. bænda-glíma is just the same, as it was practiced in the college at Hólar, and later in the school at Bessastaðir, as also at fishing-stations and wherever young men came together; the young men are divided by lot into two parties, which are then drawn up in a row, each having their leader or 'bóndi' (whence the name); the bændr pair off their men against one another to wrestle in the arena or defile between the two ranks, one after another; if the one side was weaker in number, or the one bóndi had lost all his men, he might challenge his antagonist, and their match decided the game, Eggert Itin. ch. 518. The bænda-glíma at college and school was by far the best-played, and much stress was laid on nimble and graceful movements. UNCERTAIN In Hom. 24 scurrilitas is rendered by glíma.
glíma, d, to wrestle, Landn. 185, Fms. iii. 187, Sturl. iii. 268, Finnb. 222.
glíminn, adj. able or alert as a wrestler.
glíra, u, f. [cp. glire = to blink witb the eyes, Ivar Aasen], in a nickname in Vápn., Glíru-Halli.
gljá, ð, to glitter, Lat. nitere; það gljáir á það.
gljá, f. a spot glittering against the sun: the name of a river.
GLJÚFR, n. almost only in pl. [A. S. glôf = cliff], an abrupt descent or chasm, esp. in the bed of a river, ár-gljúfr; hvar hin litla áin féll ór gljúfrum, Eg. 134; eru gljúfr mikil upp með ánni, Fær. 62, Landn. 251, Glúm. 362, Al. 92, Fms. viii. 51, Gullþ. 8; en tveim-megin gengu at g. há ok hin brattastu björg, Stj. 452. 1. Sam. xiv. 4: sing., Grett. 142 (in a verse): so the mod. phrases, -- glæfra-ferð, f. a neck-breaking, dangerous exploit (as among precipices); glæfra-göng, n. pl. straits, Broddi er kominn í g., a ditty of Pal Vídalín; glæfra-ligr, adj. dangerous, horrible, -- are all derived from gljúfr.
gloppa, u, f. a big hole, a nickname, Fms. x. 142; gloppu-gat, id.
glopra, að, with dat. to drop, lose a thing heedlessly.
glor-hungraðr, part. very hungry.
glossi, a, m. [glousse = a spark, De Professer], a blaze.
glott, n. a grin; draga glott at, Ó. H. 151, Bs. i. 647.
GLOTTA, tt, to grin: absol., g. at e-u, to grin at a thing, Fbr. 160, 162 (in a verse); hón (the witch) glotti við sólunni, Fas. ii. 127; so also, g. við, Nj. 27; g. við tönn, to smile scornfully, sarcastically, so as to shew the teeth, Edda 30, Nj. 182 (of Skarpheðinn), and passim; Erlingr sá til hans, ok glotti við tönn, ok mælti, Ó. H. 114.
GLÓA, að, [A. S. glowan; Engl. glow; Germ. glühen; etc.], to shine, glitter (of metals or bright things); er vápnin glóðu, Fagrsk. 138, Bs. i. 348, Rb. 358; hón glóaði af gulli, Stj. 206, Fas. i. 333; hann glóar sem eldr, Hb. 544. 39: red-hot, járn-sía glóandi, a red-hot iron, Edda 61, Fms. viii. 8; glóandi hiti = Germ. glühend, Greg. 36: scalding hot, of broth or the like.
gló-barr, n. the glowing bud; poët. the gold of the tree Glasir, Bm.
gló-bjartr, adj. light blond, of hair.
GLÓÐ, f., pl. glæðr (glóðir, Post. 656 C. 5), [A. S. glêd; Germ. gluth; Dan. glöd] :-- red-hot embers; taka glóð af eldi, Eb. 278; þeir höfðu reykelsi á glóð, burning incense (at mass), Bs. i. 22; hann lét glóð undir fætr sér, Fs. 176; hafði glóð í hendi, Hom. 156: esp. in pl., hón tók glæðr af arni, Sturl. ii. 101, Fas. ii. 182; sitja við glæðr, to sit at the fireside; Pétr sat við glæðr ok vermdi sik, Post. 656 C. 4, Clem. 25; ganga yfir glæðr, Hom. 17; munnlaug full af glóðum, Fms. ii. 167, v. 324: the metaph. phrase, vera (ganga) á glóðum, to be as on glowing coals. COMPDS: glóðar-auga, n. a black eye. glóðar-járn, n. an iron plate for baking, a girdle (griddle), Am. 92, Vm. 65. glóðar-ker (glóð-ker), n. a fire-pot, Fms. v. 106, Vm. 21, 83, Stj. 316, 319.
glóð-rauðr, adj. red as embers, Fm. 9.
glóð-volgr, glóð-heitr, adj. ember-hot.
GLÓFI, a, m. [A. S. glôf occurs as early as Beowulf], a glove, Nj. 46, Fms. i. 246, Dipl. v. 18, Bs. i. 342, Gullþ. 6, 8, Fb. i. 529. glófaðr, part. gloved, Karl. 288. The word is no doubt borrowed from the English, and is used in the Sagas chiefly of costly embroidered gloves; another word is handski = 'hand-shoe,' prob. from the Germ. handschuhe; the popular words are vöttr and vetlingr.
gló-föxóttr, adj. light-maned, of a horse, Bs. ii. 261.
glói, a, m. the name of a dwarf, Vsp.: in mod. usage freq. the name of a light-coloured dog.
glópaldi, a, m. an idiot, Glúm. 342.
GLÓPR, m. an idiot, baboon, Glúm. 358, Finnb. 298, Háv. 41, Bær. 5. Gísl. 53.
glópska, u, f. foolishness.
glóra, ð, [glüürle, De Professer], to gleam, glare like a cat's eyes; það glórir í e-ð.
glósa, u, f. (for. word), a gloss, explanation, Sks. 552, Bs. i. 737: a banter, taunt (Dan. glose), mod.
glósa (glósera), að, to explain by a gloss, Bs. i. 737, Sks. 7: to chatter, Fas. ii. 110.
gluggaðr, part. with windows, Ísl. ii. 402.
GLUGGR, m., and gluggi, a, m., Stj. 171, 207, Fms. ix. 427, and so always in mod. use; (glyggr, m., pl. ir, Sks. 427 B, rare) :-- a window, Nj. 114, Eg. 420, 421, vide gler above; according to Nj. ch. 78 the windows were placed above the wall plate in the roof; gler-gluggi, skjá-g., baðstofu-g., skemmu-g., stofu-g., búr-g., eldhús-g;. COMPDS: glugga-grind, f., and glugga-kista, u, f. a window-frame, (mod.) glugga-tjald, n. window-curtains. glugga-tópt, f. a window-sash. II. prop. an opening, a hole, Ó. H. 152; inn um þann glugg er hann hafði rofit, Fbr. 66 new Ed.; einn laup ok skar allan gluggum, he took a box and cut holes in it all over, Fms. viii. 342; var gluggr yfir ofninum, Eb. 136; létta steini af brunnsins glugga, Stj. 171. Gen. xxix. 10 ('the well's mouth'); marga glyggi (acc. pl.) ok smá, Sks. l.c.; höfðu þeir brotið á stóran glugg, Bárð. 180: metaph., glugga-þykn, n. dense clouds with openings in them, Grett. 114 A.
glugg-stúka, u, f. a window-sash, Bev.
glumra, að, to rattle, Fas. i. 91, ii. 492, Hkm. 5, Sks. 229.
glumra, u, f. a masc. nickname, Landn. glumra-gangr, m. rattling.
glundra, að, to turn topsy-turvy, glundroði, a, m. topsy-turvy.
glutra, að, (glytra, Fms. xi. 439), to squander, Þiðr. 143, Th. 6.
glutran, f. (glutr, n., Fms. xi. 439, Bs. i. 907), squandering, extravagance. COMPDS: glutr-maðr, m. a spendthrift, Bs. i. 581. glutr-samligr, glutrunar-samr, adj. dissolute, Al. 6. glutr-samliga, adv., Mar.
glúmr, m. a bear, poët., Edda (Gl.): a pr. name, Landn.
GLÚPNA, að, [a Scandin. word found in Ormul. forr-gloppnedd, and Scot. and North. E. gloppen] :-- the radical sense was prob. to become soft, but in usage to look downcast, let the countenance fall, as one about to cry, Fm. 31, Am. 73, Gísl. (in a verse), Eb. 60, Ó. H. 63.
glúpr or gljúpr, adj. soft, porous, esp. of sponge or sponge-like things.
glyðra, u, f. a harlot, Edda (Gl.)
glygg, n., dat. glyggvi, the opening of a visor. Al. 39, Karl. 473: poët. wind, gale, Lex. Poët.
GLYMJA, glumdi, pres. glym, to rattle, clash, plash, Str. 46: freq. in poetry of the sea or waves, vide Lex. Poët.: in prose esp. of an echo, það glumdi í klettunum, það glymr undir, or the like.
glymr, m. a clash, plashing, Edda 110, Skálda 169: freq. in poët. compds, esp. of wind or waves, Lex. Poët.
glypsa, að, vide glepsa, to snap, Sturl. i. 128 C.
glyrnur, f. pl. [glóra], cat's eyes glittering in the dark, Fas. iii. 385: in mod. usage as a cant name for eyes red or blood-shot.
GLYS, n. finery, and as a trade term millinery, Fms. vi. 263, x. 30, Barl. 6, Al. 34, Stj. 78, 188, passim; gull ok glys, Edda 220; kaupa glys, Fb. iii, 175; glys fjandans, Greg. 15; glys heimsins, Hallgr., Vídal.
COMPDS: glys-gjarn, adj. fond of finery, Eb. 256 (of a lady), Fas. ii. 182. glys-ligr, adj. showy, specious, Fms. i. 74, ii. 135. glys-mang, n. millinery, N. G. L. iii. 159. glys-mangari, a, m. a 'finery-monger' milliner, N. G. L. ii. 246. glys-mál (glys-mæli), n. pl. specious, vain words, Bjarn. 19. glys-máll, adj. flattering in one's speech. glys-samligr, adj. specious, vain, Sks. 528.
GLÝ, n. [A. S. gleow; Engl. glee], glee, gladness, poët., Edda (Gl.)
glýja, u, f. dazzling from whiteness. glýju-skin, n. dazzling light.
glýja, að, to be gleeful, Hðm. 7. glýjaðr, part. gleeful, Vsp. 39; fá-glyjaðr, dismal, Eyvind.
glýjari, a, m. a 'gleeman,' jester, Str. 68, Barl. 4.
glýra, u, f. glitter, Sks. 229.
glý-stamr, adj. an GREEK, glee-steaming, epithet of tears, Hðm. 1, cp. Homer's GREEK.
GLÆÐA, dd, [glóð], to sparkle; sá þeir at glæddi ór forsinum, Gullþ. 9: in mod. trans., esp. in eccl. writers, to kindle.
glæja, dd, to glow; glæjanda frost, a sharp frost, Sks. 229.
glæ-napask (qs. glæ-gnapast), að, to go thinly clad in blast or cold.
glæ-nýr, adj. clear, opp. to clouded, of eggs.
glæpask, t, dep. to transgress, do foolishly, Stj. 454, 577, Greg. 38: the phrase, g. á e-u, to do amiss in a thing, Stj. 469: mod. to make a foolish bargain, buy a pig in a poke.
glæpi-liga, adv. wickedly, Fas. iii. 664, Fb. i. 206.
glæpi-ligr, adj. wicked, Fms. x. 334, Stj. 584, Mar. passim.
GLÆPR, m., gen. s, pl. ir, [glópr], crime, wickedness, Fs. 178, 180, Hkv. Hjörv. 32, Stj., Sks. passim, and freq. in mod. usage, Vídal., Pass. COMPDS: glæpa-fullr, adj. full of wickedness, ungodly, Stj. 457, Mar. 449, Barl. 107. glæpa-maðr, m. a miscreant, Fms. ii. 85, Skálda 204. glæpamann-ligr, adj. ruffianly, ill-looking, Band. 7. glæpa-verk, n. a crime, Stj. 91. It is worth notice that in the heathen morals (as in the Old Test.) 'foolish' and 'wicked' are kindred words: glæpr, the derivative with changed vowel, means an evil deed, the primitive word glópr a fool; cp. also glap, glepja, which are from the same root.
glæpska, u, f. a foolish, evil act, Fms. iii. 112, Hkr. ii. 395, Stj. 622.
glæp-varr, adj. righteous (sceleris purus), Fms. v. 240, Sks. 355.
glæp-yrði, n. pl. foul language, Þorst. Síðu H. 177.
GLÆR, m., poët. the 'glaring,' i.e. the sea, Lex. Poët.: in prose in the phrase, kasta á glæ, to throw into the sea, squander, Bjarn. 57, Ó. H. 38, Finnb. 250, Fms. vii. 62 (in a verse), cp. Ad. 13; hlaupa á glæ, to run in vain, Al. 181.
glær, adj. clear, e.g. of a fresh egg, = glænýr, q.v.
glæra, u, f., in regn-g., drops of rain, Sks. 227; vide eld-glæringar.
glæ-ræði, n. = glapræði, a job, Band. (MS.) 9.
GLÆSA, t, to make shining, embellish, Fms. iv. 247, Bs. ii. 10: part. glæstr, splendid, embellished; gulli g., embellished with gold, gilded; halli g., painted, etc., vide Lex. Poët.
glæsi-ligr, adj. shining, splendid, Fms. ii. 300, Ó. H. 161, passim; g. orð, specious words, Fb. i. 76, 374.
glæsi-maðr, m. a bright, illustrious man, Edda (Gl.)
Glæsir, m. a pr. name; of an ox (because of the horns), Eb. Glæsis-vellir, m. pl. a mythical local name, Hervar. S. ch. 1, Fms. iii. 183 sqq.
glæsur, f. pl., in orða-glæsur, fine phrases, Thom. 297.
glögg-leikr, adj. sharpness of sight, acuteness, Stj. 12.
glögg-liga, adv. [cp. Ulf. glaggvuba = GREEK, GREEK], clearly, distinctly, Eg. 54, Fms. ii. 102, vi. 36; spyrja g. at, Fb. i. 253.
GLÖGGR, adj. (also spelt gleggr and gleyggr), acc. glöggvan with a final v in the weak cases; compar. glöggra and glöggvari; superl. glöggstr and glöggvastr; [the prob. Goth. form is glaggvus; A. S. gleaw; Hel. glau; Scot. gleg = quick, clever; O. H. G. glaw] :-- clear-sighted, and in metaph. sense clever, of things clear, distinct; ok hafa þat allt er hitsug leifir eðr glöggra er, Grág. i. 7; glöggt er gests augat, sharp (prying) is the stranger's eye, a saying; skýring eðr glöggvari greining, a clearer distinction, Skálda 205; Stjörnu-Oddi er gleyggstr var í allri tölu ok himintungla-gangi, Rb. 90; glöggr til brjósts ok bækr, Thom. 12 :-- neut., skýra glöggt frá e-u, to expound distinctly, Hom. 47; eigi þarf glöggra at skýra, 52; eigi er mér þat glöggt, 'tis not clear to me, Grett. 108; vera glöggrar greinar, to distinguish sharply, Bs. ii. 11; hón kenndi hann glöggt, she knew him well, Fms. iv. 131; Þorgnýr föður-faðir minn mundi glöggt (remembered clearly) Eirík Uppsala-konung, 162; mun ek glöggt vita hvárt rétt er ráðit eðr eigi, vii. 107; víðast af löndum spurði hann um siðu manna þá menn er glöggst vissu, Hkr. ii. 61; vita gleygt, id., 625. 96. 2. metaph. stingy; sýtir æ glöggr við gjöfum, a saying, Hm. 47; glöggr við gesti, a stingy host, Hym. 9; glöggr flugar, poët. unflinching, Skv. 1. 7; fé-glöggr, stingy of money; matar-g., stingy of meat; hugar-g., mean, Fbr. 162 (in a verse).
glögg-rýnn, adj. 'clear-rouning,' Fas. i. 212.
glögg-skygn, adj. (glögg-skygni, f.), sharp-sighted, Nj. 77, Stj. 228.
glögg-sýniliga, adv. distinctly, Str.
glögg-sýnn, adj., Stj. 228, v.l.: sharp-witted, Bs. i. 272, Eluc. 16.
glögg-sær, adj. clear-sighted, Bs. i. 808, v.l.: manifest, Þorf. Karl. 380.
glöggvingr, m. a stingy man, Edda (Gl.), Ad. 1.
glögg-þekkinn, adj. clear-sighted, quick to know or discern, Ísl. ii. 341, Vápn. 24, Ld. 274, Fb. ii. 288.
glögg-þekkni, f. a clear sight, Sks. 559 B.
glögg-þekkr, adj. = glöggþekkinn, Barl. passim.
glömmungr, m. a kind of fish, Edda (Gl.)
glöp, n. pl. blunders, as a law term. Grág. i. 10; vide glap, elli-glöp.
GNADD, n. a grumbling, muttering, Bjarn. 18, Fms. x. 342, Stj. 322, 326, 330, 453, Fbr. 27 new Ed.
gnadda, að, to murmur, Stj. 327, Grett. 98 A (where nödduðu stands): to vex, hón gnaddar hit sama bæði dag ok dægr, 'she pressed him daily with her words,' Stj. 417. Judges xvi. 16.
GNAGA, að, mod. naga, but in allit. and old writers with g, as ok um grjót gnaga, Hm. 106: it was originally a strong verb, pret. gnóg, as ala ól, and is still used so in some provincial dialects of Norway, vide Ivar Aasen; hence part. gnagit, Barl. 56 (Norse); in old Icel. writers it only remains in poetry, viz. pres. gnegr, Fms. vi. 310 (in a verse of the 11th century); gengr, i.e. gnegr, Edda (A. M.) i. 68, note 12: [Engl. gnaw; Swed. gnaga; Dan. gnave] :-- to gnaw; en Níðhöggr gnagar neðan rótina, Edda 10, Gm. 33; hestar gnöguðu beizlin, Karl. 376; þeir gnöguðu skjaldar-rendr, Fas. i. 425; mýss tvær gnagaðu um rætr trésins, Barl. 56.
gnap, n., poët. high places, the high sea, Edda (Gl.): in poët. compds, gnap-hjarl, -salr, -stóll, -turn, Lex. Poët.
GNAPA, t, to jut out, stoop forward; hann (the ghost) gnapti innar yfir dyrnar, Grett. 114 A; fjallit sýnisk mjök yfir gnapa öðrum fjöllum, Fms. x. 313; ef hón sæi háska eðr skaða yfir gnapa (impendere) sínu ríki, 223: to droop with the head, snapa ok gnapa, to be snubbed and droop the head, Hm. 62; gnapir grár jór yfir gram dauðum, Bkv. 6; sköltar gnöpðu, Fms. ii. 259 (in a verse); hann gnapir með hettu, Fas. iii. 494 (in a verse).
gnarr, n., poët. the sea, Edda (Gl.); prop. the 'gnarrer,' murmurer.
gnastan, f. a gnashing, Hom. 70.
gnat, n. a clash (of weapons), Höfuðl.; the Engl. gnat is so called from the sound of its wings.
gnata, að, to clash, Vsp. 51.
gnauð (gnauðan, Bs. i. 206), f. a rustling noise, Fas. iii. 129, Ór. 56; metaph. a murmur, Grett. 98.
GNAUÐA, að, mod. nauða, to rustle, ring; hann lætr g. broddinn í jöklinum, of the sound of a mountaineer's staff, Bárð. 171; gnauðaði svá at skjálfa þóttu húsin, of troops riding over the ice, Sturl. iii. 147; hence mod. nauða á e-m, to din in one's ear.
gnaust, n., and gnaustan, f. a clash, tinkling, Hallfred, Lex. Poët.
Gná, f. the name of a goddess, Edda: freq. in poetry, of women.
gnegg, n., mod. hnegg, neighing, Hrafn. 7, Al. 67, Karl. 282.
GNEGGJA, að, mod. hneggja, to neigh, Hrafn. 8, Rd. 267, Stj. 78, Karl. 376, Hkv. Hjörv. 20.
gneista, að, [mid. H. Germ. ganeiste], to emit sparks, Fms. viii. 8.
GNEISTI, a, m., mod. neisti, [mid. H. Germ. ganeist; Dan. gnist; Swed. gnista; cp. the mineral gneiss, so called from its sparkling particles]: -- a spark, Edda 4, Fms. iii. 193, v. 175, Sks. 204, Skálda 175: metaph., g. lífsins, Fms. x. 368. gneista-flaug, f. a shower of sparks, Bs. i. 44, Fms. iii. 180.
gnella, gnall, gnullu, to scream; haukar þeirra gnullu leiðiliga, Karl. 376.
GNERR, m. [Chaucer's gnarr], a knot or knob: metaph., stóð við þann gnerr nokkra daga, it stopped at that 'gnarr,' i.e. it lasted, for some days, Fms. viii. 263, v.l.
GNESTA, pret. gnast, pl. gnustu, [A. S. gnæstan], to crack; hlíf gnast við hlíf, Skálda (in a verse); viðir brotna eðr gnesta, 169; málmar gnustu, Hallfred; gnestr hann (the sword) hátt í þeirra hausum, Fas. i. 102: the phrase, g. í eyrum e-s, to tinkle in one's ears; múgrinn æpti svá at gnast í eyrum borgar-manna, Stj. 360, 647. 2 Kings xxi. 12; þessi ódæmi sem öllum mönnum gnestr í eyrum, Mar.; gnustu þá saman vápnin, Sturl. iii. 174; ok gnestr í steininum, Bs. i. 601; gnast í brynjunni, Karl. 175.
gneypr, adj. jutting, bent forward; stóð höfuðit gneypt af bolnum, Eb. 244; Egill sat uppréttr ok var gneypr mjök, Eg. 304, Fas. iii. 117.
gniða or niða, að, [Dan. gnide], to rub; þat var sem sviðit ok gniðat öðru-megin, hón lét telgja á lítinn flatveg þar sem gniðat var, Grett. 177 new Ed.
gnissa, u, f. a spectre, Edda (Gl.); cp. Dan. nisse = a hobgoblin.
gnit, f., mod. nitr, f. pl. [Dan. gnid; Ivar Aasen gnit], a nit, Lat. lens.
GNÍPA, u, f., not gnýpa, (ríp í bratta gnípu, Rekstefja 28), a peak, Fms. ii. 154, Sks. 171 C, Greg. 62, Bs. i. 360, Róm. 352.
gníst, n. a gnashing, Nikulás-d. 56.
GNÍSTA, t, mod. also nista, to gnash the teeth; g. tönnum, Mar. freq., Greg. 55, Mart. 118, Fas. iii. 629 (where nísta, paper MS.); ok þeir nístu tönnum yfir honum, Acts vii. 54 :-- trans. to tease, mundu þér eigi gníst hafa yðvarn biskup með svá skarpri meingörðar ör, Mar. 457. 2. to snarl as a dog; þeir ýldu ok gnístu, Fms. vii. 192; við þetta spratt hundrinn upp gnístandi, iii. 13; hans hundar hversu þeir gnístu, Þíðr. 368; gnístandi frost, a biting frost, Fms. ii. 225. UNCERTAIN Nesta or nísta (q.v.), to pin, is a different word.
gnístan, f. gnashng of teeth, in the phrase, óp ok tanna g., Post. 656 C. 30; spelt gnístran, Matth. viii. 12, xiii. 42, 50, xxii. 13, xxiv. 51, xxv. 30, Luke xiii. 28.
gnístingr, m. a creaking, Stj. 71.
gnjóðr, m. a kind of seed, Edda (Gl.)
gnjóstr, m., Tann-g., Teeth-gnasher, one of Thor's he-goats, Edda.
gnolla, d, to shiver; impers., tekr þeim at gnolla, Fms. xi. 136.
Gnóð or Gnoð, f., poët. name of a ship, Edda (Gl.); properly a mythical ship like the Greek Argo, Fas. iii. 406, 407, (Eg. S. Einh. fine.)
gnóg-leikr, m. abundance, Magn. 450, Rb. 110.
gnóg-liga, adv. (mod. nóg-liga, and so Stj. 30, Fms. vi. 15, MSS. of the 14th century), abundantly, Edda 9, Fms. i. 77, Hom. 37, Stj. 414.
gnóg-ligr, adj. (mod. nóg-ligr, and so Fms. ii. 228, Sks. 134 B. new Ed., MSS. of the 13th century), abundant, Stj. 428, Mar. 474.
GNÓGR, adj.; in old alliterative poets gn, þess var grams und gömlum | gnóg rausn, Arnór, and so in very old MSS.; but even vellum MSS. as old as Hb., Stj., Arna-Magn. 66 (vide below), begin to drop the g, which was either lost or replaced by í (í-nógr) as in Engl. e-nough: the declension also is interesting; in old writers it has regular neut. gnógt or nógt, but later the t was dropped; an Icel. says, það er nóg rúm (room enow), the old form being gnógt rúm; the gen. has also been dropped, and so the word has become an irregular though not indeclinable adjective: again, an indeclinable nógu has been formed, nógu margr, mikill, etc., answering to Engl. enough after an adjective: [Ulf. ganôhs, -- GREEK; A. S. genôh; Engl. enough and enow; O. H. G. ganah; Germ. genug and genung; Dan. nok; Swed. nog and noga] :-- enough, sufficient, plentiful, of stores; þar er sæmðar ván er gnóg er til, Nj. 21; selveiðar gnógar ok fiski-fang mikit, Eg. 130; mundu þar fá gnógt lið, Fms. vii. 276; ok svá nógt er í fjöllum þeim gull sem grjót, Pr. 400; þat it fjórða er nógt var, which was enough by itself, Bret. (Hb.) 66; þeim með er hann hefir gnógastan til, Sks. 229 B; hafa gnógan liðs kost, Fms. viii. 220; því at þar var nógt búfé Dana til strandhöggva, i. 128; gaf hann öllum nóga skotpenninga, xi. 202; honum mun gefast svo hann gnóg hafi, Matth. xiii. 12; skógar-dýr er jafnan vóru gnóg, Stj. 560 (nóg and í nóg, v.l.); með svá nógum gný (so great a din) ok vápna-braki, at ..., Stj. (MSS.) 127 :-- of persons (rare), nú var hann nógr orðinn um kvikfé, now he was well stocked with cattle, Bjarn. 39; nú muntú ok vera þér nógr einn (= einhlítr, q.v.) um þetta mál, Band. 6. II. adverbial use; at nógu, sufficiently, plentifully; þat sem at nógu döggvir allan aldin-viðinn, Stj. 68; ok vinnsk oss þat at nógu, it is enough for us, Fms. v. 48 (but at gnógu, Ó. H. 202, l.c., and so Fb. ii. 329); í-nóg, enough; hann (the cypress) er þar í-nóg, Stj. 88, Al. 171; þar til er þeir allir hafa drukkit í-nóg, Stj. 136; fóðr höfum vér í-nóg, id.; allt var í-nóg þat er hafa þurfti, 203; biskup sagði at þeir hefði í-nóg at geyma, Bs. i. 866 :-- nógu, indecl. enough, only in the later Sagas, þreif Öngull til saxins, ok kvað hann nógu lengi (long enough) borit hafa, Grett. 154; því at nógu margir munu vera mótstöðu-menn þínir, 156; nógu mikit, mickle enough, Bs. i. 909 (Laur. S.)
gnótt, f. [A. S. geniht], abundance, plenty; ærin gnótt vista, Fms. xi. 36; gnótt fjár, Band. 9; aura gnótt, plenty of money, Greg. 39; gnótt grunnýðgi (gen.), Am. 1; þau áttu gnótt í búi, Nj. 257; en svá mikil gnótt at sólunni um sumarit, so great plenty of sun during the summer, Sks. 71; hljóta sumir mikla gnótt af þessum gjöfum, 561; hann mun gefa þér gnótt allra hluta, Blas. 43; þar vóru gnóttir hvers-vetna, Fs. 65; en at ek gera gnótt spurning þinni, that I give sufficient answer to thy question, Fas. iii. 665. COMPDS: gnótta-brunnr, m. the well of abundance, Stj. 164. Gen. xxvi. 22. gnótta-maðr, m. a wealthy man, Grett. 127 (MS. A. nótta-maðr).
GNÚA, mod. núa, pres. gný; pret. gneri, gnöri, or neri; part. gnúit; [cp. Dan. gnide] :-- to rub; hann tók til orða, ok gneri nefit, and rubbed his nose, Orkn. 394; gnera ek vátum höndum um augu mér, Ó. H. 224; gnera (gnöra, v.l.) ek í sundr öll málmhlið sterkra borga, Sks. 631 B, Mirm. 31: with dat., hón rakaði af honum allt hárit ok neri (paper MS.) í tjöru (dat.), and rubbed it with tar, Fas. i. 18; hann gnýr þar við bakinu þar til er boga-strengrinn skarsk, ii. 547; þó at þér sveinar haeði at því, at þú sitir mjótt ok gnúir saman lærum þínum, Band. 13, Mar. 539; nokkurrir fiskar gnúa sér svá fast við kviðinn, at ..., Stj. 77.
gnúfa, ð, (qs. gnúpa), to droop, stoop; skalf hón öll af hræðslu ok gnúfði hón með höfði sínu, Str. 76.
gnúfa, adj. drooping, stooping; hann sat gnúfa hryggr ... lypti upp höfði sínu, Str. 73.
gnúpa, u, f. = gnúfa, a nickname, Landn.
gnúp-leitr, adj. = gnúfa, Edda 19.
GNÚPR, m. a peak ( = gnípa); þá gékk maðr út ór gnúpinum, Nj. 211; undir gnúpinum, Landn. 277, v.l.: freq. in local names, Lóma-g., Rita-g.; Gnúpar, pl., and Gnúpr, names of farms, Landn.: a pr. name, Bs.
GNYÐJA, gnuddi, to mutter, grumble; herrinn gnuddi nú ílla, Fms. vi. 156 (nuddi, v.l.); en þó gnuddi þetta mest á Sturlu, they grumbled most against Sturla, Sturl. 157: to scream, grunt, gnyðja mundu nú grísir ef þeir vissi hvat hinn gamli þyldi, Fas. i. 282.
gnyðr, m., pl. ir, mod. nyðr, or even spelt niðr, a murmur; þykki mér íllt at heyra gnyð ykkar yfir mér, Fas. iii. 194; görðisk þá mikill gnýr ok gnyðr af ópi ok hlaupum, Stj. 452, v.l. II. in mod. usage freq. the murmur of a river or brook, ár-niðr, lækjar-niðr.
gný-fari, a, m., poët. the wind, Edda (Gl.)
GNÝJA, pres. gnýr, pret. gnúði, to sound, of wind and sea; derived from gnúa, with the notion of a grating sound, as of a stream over pebbles, the tide against the beach, etc.; brím gnýr Kormak, vide Lex. Poët.; breki gnúði á stafni, Höfuðl. 11; gnýr allr Jötun-heimr, Vsp. 53; gnýjanda gjálfr, Sks.; útan gnýr á eyri Ýmis blóð, Edda (in a verse); vindar eru þá úkyrrir ok gnýja héðan ok handan, Edda 8; þar megu vér nú heyra gnýja bana Þorkels frænda, Ld. 326; gnúði á hallæri mikit ok veðrátta köld, Bs. i. 171; þá gnú/ði á hin snarpasta hríð, Fms. ii. 225; þótti honum görask mikit vandkvæði í þessu er á gnúði, iv. 145; hvat sem á gnýr, Thom. 114.
gný-mikit, n. adj. stormy, windy, Grett. 111 A.
gnýpr, m., mod. nýpr, = gnúpr, a local word.
gnýr, m. a clash, din, as of wind, waves, weapons, etc., Nj. 272, Edda 41, Mag. 6, Skálda 169, Fms. vi. 156, x. 264, Sl. 57: esp. freq. in poët. compds referring to the din of war, Lex. Poët.: metaph., gnýr ok ótti, alarm and fright, Niðrst. 5.
gnæða, dd, mod. næða, to feel a draught, það næðir um þig.
gnæðingr, m., mod. næðingr, a gust of wind, Bárð. 171.
GNÆFA, ð and að, to project, Lat. eminere; af Gnár nafni er svá kallat, at þat gnæfi sem hátt ferr, Edda. 22; merki mörg óðfluga ok gnæfðu fyrir ofan brekkuna, Hkr. i. 150; engi sá fyrr en þar gnæfaði merki yfir þeim, Fms. viii. 62; en er bændr sá þat í móti dags-brúninni at merki konungs gnævaði hátt, 126; ok gnæfar yfir liðinu sem einn hár turn, Al. 141; hans bust næfði (sic) náliga við limar uppi, Fb. ii. 27; g. við himin, Fas. i. 185 (in a verse); hann gnæfði ofarliga við ráfrinu, Grett.: metaph., Lat. impendere, hvílíkr háski at yfir gnæfir þeirra sálum, H. E. i. 514 :-- very freq. in mod. usage.
gnæfr (gnæpr, Fb. i. 258), adj. floating high, of a banner, Hd. 40.
GNÆGJA, ð, [gnógr], to endow, bestow upon; gnægð með góðum hlutum, Stj. 421; hve hann yrþjóð (acc.) auði gnegir, how he endows men with bliss, Ad. 18; and gnegðr at fjárafli, endowed with wealth, id. In mod. usage nægja, það nægir, 'tis enough, e.g. sá hefir nóg sér nægja lætr, a saying, freq.
gnægr, adj., mod. nægr, = gnógr; þú hefir þat gnægara, er meira þarf við, Lv. 43; því at lands-folkit var gnægt til, i.e. populous, Hkr. i. 45; hann á nægri börn en kýr, he is better stocked with bairns than kine, Bs. ii. 141; skaupi gnegr, full of contempt, scoffing, Ad. 2.
gnægt, f. (nægt, nægð, Stj. 235, freq. in mod. usage), = gnótt, abundance: esp. in pl., eiga alls nægtir, to have one's fill of all good things, freq.
gnægta, t, = gnægja; Dróttinn mun þik g. öllum góðum hlutum, Stj. 421.
GNÖLLRA, að, (nöllra, Karl. l.c.; hence the mod. nöldra to grumble, nöldr grumbling) :-- to howl, bark; hundrinn hljóp upp gnöllrandi, Fas. iii. 545; haukar þeirra gnöllraðu, Karl. 376, v.l.; við þessi orð spratt hundrinn upp ok gnöllraði hátt, Fms. iii. 13; hjarta hans gnöllraði í honum innan-brjósts eins og greyhundr, rendering of Od. xx. 13, 14; þar eru tveir hundar ok nöllra þeir ok grenja, Þiðr. 245.
gnöllran, f. howling, Mar.
GNÖTRA, að, [gnat], to clatter, rattle; gnötrar (gnottir, Verel.) sverðit hvárt yfir annat, Bret. 55; menn þóttusk heyra at beinin gnötruðu við hræringarnar, his bones clattered, Bs. i. 69: esp. of the teeth, skelfr hann svá mjök at gnötrar í honum hver tönn, Háv. 54; tennr hans nötruðu, Fbr. 149: metaph., þar hlaut at nötra um, Sd. 169 :-- in mod. usage freq. to shiver, shake, as with cold.
GOÐ, n. pl. [all the Teutonic languages have this word in common; Ulf. guþa, n. pl., Gal. iv. 8; guda, id., John x. 34, 35; and Guþ, m.; A. S. godu, n. pl., and God, m.; O. H. G. Cot: in mod. languages masc.; Engl. God; Germ. Gott; Dan.-Swed. Gud].
A. HISTORICAL REMARKS. -- In heathen times this word was neuter, and was used almost exclusively in plur., as were also other words denoting Godhead, e.g. regin or rögn = numina, q.v.; and bönd, höpt, prop. = bonds, and metaph. gods :-- this plur. usage seems not to refer to a plurality of gods, but rather, as the Hebrew HEBREW, to the majesty and mystery of the Godhead; it points to an earlier and purer faith than that which was current in the later ages of the Scandinavian heathendom; thus the old religious poem Völuspá distinguishes a twofold order of gods, -- the heavenly powers (regin or ginn-heilög goð) who had no special names or attributes, and who ruled the world, like the GREEK or GREEK of Gr. mythology; -- and the common gods who were divided into two tribes, Æsir (Ases) and Vanir, whose conflict and league are recorded in Vsp. 27, 28, and Edda 47. II. after the introduction of Christianity, the masculine gender (as in Greek and Latin) superseded the neuter in all Teutonic languages, first in Gothic, then in Old High German and Anglo-Saxon, and lastly in the Scandinavian languages; but neither in Gothic nor in Icel. did the word ever take the masc. inflexive r or s, so that it remains almost unique in form. 2. in Scandinavian the root vowel was altered from o to u (goð to guð), [Swed.-Dan. gud], yet in old poems of the Christian age
it is still made to rhyme with o, Goðs, boðnum; Goð, roðnar, Sighvat; as also in the oldest MSS. of the 12th century; sometimes however it is written &g-long;þ, in which case the root vowel cannot be discerned. 3. in Icel. the pronunciation also underwent a change, and the g in Guð (God) is now pronounced gw (Gwuð), both in the single word and in those proper names which have become Christian, e.g. Guðmundr pronounced Gwuðmundr, whence the abbreviated form Gvendr or Gvöndr. The old form with o is still retained in obsolete words, as goði, goðorð, vide below, and in local names from the heathen age, as Goð-dalir; so also Gormr (q.v.), which is contracted from Goð-ormr not Guð-ormr. On the other hand, the Saxon and German have kept the root vowel o. III. in old poems of heathen times it was almost always used without the article; gremdu eigi goð at þér, Ls.; áðr vér heilög goð blótim, Fas. i. (in a verse); ginnheilög Goð, Vsp. passim; goðum ek þat þakka, Am. 53; með goðum, Alm.; in prose, en goð hefna eigi alls þegar, Nj. 132. 2. with the article goð-in, Vsp. 27: freq. in prose, um hvat reiddusk goðin þá er hér brann hraunit er nú stöndu vér á, Bs. i. (Kr. S.) 22; eigi eru undr at goðin reiðisk tölum slíkum, id.; Hallfreðr lastaði eigi goðin, þó aðrir menn hallmælti þeim, Fms. ii. 52; allmikin hug leggr þú á goðin, Fs. 94; eigi munu goðin þessu valda, Nj. 132, passim. 3. very seldom in sing., and only if applied to a single goddess or the like, as Öndor-goðs (gen.), Haustl. 7; Vana-goð, of Freyja, Edda; enu skírleita goði, of the Sun, Gm. 39. IV. after the introduction of Christianity, the neut. was only used of false gods in sing. as well as in pl., Sólar-goð = Apollo, Orrostu-goð = Mars, Drauma-goð = Morpheus, Bret. (Verel.); and was held up for execration by the missionaries; gör þik eigi svá djarfa, at þú kallir goð hinn hæsta konung er ek trúi á, Fb. i. 371. Yet so strongly did the neut. gender cleave to the popular mind that it remains (Grág. Kb. i. 192) in the oath formula, goð gramt = Goð gramr; and Icel. still say, í Guðanna (pl.) bænum. 2. guðír, masc. pl., as in A. S. gudas, is freq. in eccl. writers, but borrowed from the eccl. Lat.
B. IN COMPDS: I. with nouns, goða-blót, n. sacrifice to the gods, Fb. i. 35. goða-gremi, f. a term in the heathen oath, wrath of the gods, Eg. 352. goða-heill, f. favour of the gods, Þorst. Síðu H. 9. goða-hús, n. a house of gods, temple, Dropl. 11, Nj. 131, Fb. i. 337. goða-stallar, m. pl. the altar in temples, Fas. i. 454. goða-stúka, u, f. the sanctuary in heathen temples, answering to the choir or sanctuary in churches, Landn. 335 (App.) goða-tala, u, f. in the phrase, í goðatölu, in the tale (list) of gods, 625. 41. goð-borinn, part. GREEK, god-born, Hkv. 1. 29. goð-brúðr, f. bride of the gods (the goddess Skaði), Edda (in a verse). Goð-dalir, m. pl. a local name, hence Goð-dælir, m. pl. a family, Landn. goð-gá, f. blasphemy against the gods, Nj. 163, Ld. 180. goð-heimr, m. the home of the gods, Stor. 20, cp. Ýt. goð-konungr, m. (cp. Gr. GREEK), a king, -- kings being deemed the offspring of gods, Ýt. goð-kunnigr and goð-kyndr, adj. of the kith of gods, Edda 6, 11, 13. goð-lauss, adj. godless, a nickname, Landn. goð-lax, m. a kind of salmon, Edda (Gl.) goð-leiðr, adj. loathed by the gods, Korm. goð-máligr, adj. skilled in the lore of the gods, Hým. 38. goð-mögn, n. pl. divine powers, deities, Edda 1; biðja til þinna goðmagna, Bret. (Verel.) goð-reið, f. 'a ride of gods' through the air, a meteor, thought to forebode great events, Glúm. (in a verse), cp. the Swed. åska. goð-rifi, n. scorn of the gods, Sks. 435. goð-rækr, adj. 'god-forsaken,' wicked, 623. 30. goðum-leiðr, adj. = goðleiðr, Landn. (in a verse). goð-vargr, m. a 'god-worrier,' sacrilegus, 'lupus in sanctis,' Bs. i. 13 (in a verse). goð-vefr, vide guðvefr. goð-vegr, m. the way of the gods, the heaven, the sky, Hdl. 5. Goð-þjóð, f. the abode of the gods, Vsp. :-- but Goth. Gut-þjuda = the land of the Goths, by assimilation Goð-þjóð, passim in old poems and the Sagas. II. with pr. names, originally Goð-, later and mod. Guð-; of men, Guð-brandr, Guð-laugr, Guð-leifr, Guð-mundr, Guð-röðr, Guð-ormr or Gutt-ormr, etc.; of women, Guð-björg, Guð-finna, Guð-laug, Guð-leif, Guð-ný, Guð-ríðr, Guð-rún, etc.; cp. the interesting statement in Eb. (App.) 126 new Ed. (from the Hauks-bók), that men of the olden time used to call their sons and daughters after the gods (Goð-, Þór-, Frey-, Ás-); and it was thought that a double (i. e. a compound) name gave luck and long life, esp. those compounded with the names of gods; menn höfðu mjök þá tvau nöfn, þótti þat likast til langlífis ok heilla, þótt nokkurir fyrirmælti þeim við goðin, þá mundi þat ekki saka, ef þeir ætti eitt nafn, though any one cursed them by the gods it would not hurt if they had 'one' name, i.e. if they were the namesakes of the gods, Eb. l. c.; -- we read 'eitt nafn' for 'eitt annat nafn' of the Ed. and MS. In Fb. i. 23, the mythical king Raum is said to have had three sons, Alf, Björn, and Brand; the first was reared by the Finns, and called Finn-Alf; Björn by his mother (a giantess), and called Jötun-Björn; and Brand was given to the gods, and called Goð-Brand (Guð-brandr, whence Guðbrands-dalir, a county in Norway); cp. also Eb. ch. 7.
UNKNOWN For the Christian sense of God and its compds vide s. v. Guð.
goddi, a, m. [cp. Germ. götze] a nickname, Ld.
GOÐI, a, m. [Ulf, renders GREEK by gudja (ufar-gudja, ahumista-gudja, etc.), GREEK by gudjinassus, GREEK by gudjinôn; an Icel. gyði, gen. gyðja, would answer better to the Goth. form, but it never occurs, except that the fem. gyðja = goddess and priestess points not to goði, but to a masc. with a suppressed final i, gyði; a word coting occurs in O. H. G. glossaries, prob. meaning the same; and the form guþi twice occurs on Danish-Runic stones in Nura-guþi and Saulva-guþi, explained as goði by P. G. Thorsen, Danske Runem.; (Rafn's explanation and reading of Nura-guþi qs. norðr á Gauði, is scarcely right): with this exception this word is nowhere recorded till it appears in Icel., where it got a wide historical bearing] :-- prop. a priest, sacerdos, and hence a liege-lord or chief of the Icel. Commonwealth.
A. HISTORICAL REMARKS. -- The Norse chiefs who settled in Icel., finding the country uninhabited, solemnly took possession of the land (land-nám, q.v.); and in order to found a community they built a temple, and called themselves by the name of goði or hof-goði, 'temple-priest;' and thus the temple became the nucleus of the new community, which was called goðorð, n. :-- hence hof-goði, temple-priest, and höfðingi, chief, became synonymous, vide Eb. passim. Many independent goðar and goðorð sprang up all through the country, until about the year 930 the alþingi (q.v.) was erected, where all the petty sovereign chiefs (goðar) entered into a kind of league, and laid the foundation of a general government for the whole island. In 964 A.D. the constitution was finally settled, the number of goðorð being fixed at three in each þing (shire), and three þing in each of the three other quarters, (but four in the north); thus the number of goðar came to be nominally thirty-nine, really thirty-six, as the four in the north were only reckoned as three, vide Íb. ch. 5. On the introduction of Christianity the goðar lost their priestly character, but kept the name; and the new bishops obtained seats in the Lögrétta (vide biskup). About the year 1004 there were created new goðar (and goðorð), who had to elect judges to the Fifth Court, but they had no seats in the Lögrétta, and since that time the law distinguishes between forn (old) and ný (new) goðorð; -- in Glúm. ch. 1 the word forn is an anachronism. It is curious that, especially in the 12th century, the goðar used to take the lesser Orders from political reasons, in order to resist the Romish clergy, who claimed the right of forbidding laymen to be lords of churches or to deal with church matters; thus the great chief Jón Loptsson was a sub-deacon; at last, about 1185, the archbishop of Norway forbade the bishops of Icel. to ordain any holder of a goðorð, unless they first gave up the goðorð, fyrir því bjóðum vér biskupum at vígja eigi þá menn er goðorð hafa, D. I. i. 291. In the middle of the 13th century the king of Norway induced the goðar to hand their power over to him, and thus the union with Norway was finally brought about in the year 1262; since that time, by the introduction of new codes (1272 and 1281), the name and dignity of goðar and goðorð disappeared altogether, so that the name begins and ends with the Commonwealth.
B. DUTIES. -- In the alþingi the goðar were invested with the Lögrettu-skipan (q.v.), that is to say, they composed the Lögrétta (the Legislative consisting of forty-eight members -- on the irregularity of the number vide Jb. ch. 5), and were the lawgivers of the country; secondly, they had the dómnefna (q.v.), or right of naming the men who were to sit in the courts, vide dómr :-- as to their duties in the quarter-parliaments (vár-þing) vide Grág. Þ. Þ. and the Sagas. The authority of the goðar over their liegemen at home was in olden times somewhat patriarchal, vide e.g. the curious passage in Hænsaþ. S. ch. 2; though no section of law relating to this interesting part of the old history is on record, we can glean much information from the Sagas. It is to be borne in mind that the goðar of the Saga time (10th century) and those of the Grágás and Sturlunga time (12th and 13th centuries) were very different; the former were a kind of sovereign chiefs, who of free will entered into a league; the latter had become officials, who for neglecting their duties in parliament might be fined, and even forfeit the goðorð to their liegemen, vide Grág. Þ. Þ. Neither þing (q.v.) nor goðorð was ever strictly geographical (such is the opinion of Konrad Maurer), but changed from time to time; the very word goðorð is defined as 'power' (veldi), and was not subject to the payment of tithe, K. Þ. K. 142. The goðorð could be parcelled out by inheritance or by sale; or they might, as was the case in the latter years of the Commonwealth, accumulate in one hand, vide esp. Sturl. passim, and Grág. The liegemen (þingmenn) were fully free to change their lords (ganga í lög með goða, ganga ór lögum); every franklin (þingmaðr) had in parliament to declare his þingfesti, i.e. to name his liegeship, and say to what goði and þing he belonged, and the goði had to acknowledge him; so that a powerful or skilful chief might have liegemen scattered all over the country. But the nomination to the courts and the right of sitting in the legislative body were always bound to the old names, as fixed by the settlement of the year 964; and any one who sought the name or influence of a goði had first (by purchase, inheritance, or otherwise) to become possessor of a share of one of the old traditionary goðorð; see the interesting chapter in Nj. The three goðar in one þing (shire) were called sam-goða, joint-goðar; for the sense of allsherjar-goði vide p. 17.
C. NAMES. -- Sometimes a chief's name referred to the god whom he especially worshipped, as Freys-Goði, Hrafn., Gísl., whence Freys-gyðlingar, q.v.; (the ör-goði is dubious); more frequently the name referred to the liegemen or county, e.g. Ljósvetninga-Goði, Tungu-Goði, etc.; but in the Saga time, goði was often added to the name almost as a cognomen, and with some, as Snorri, it became a part of their name (as Cato Censor in Latin); hann varðveitti þá hof, var hann þá kallaðr Snorri Goði, Eb. 42; seg, at sá sendi, er meiri vin var húsfreyjunnar at Fróðá en Goðans at Helgafelli, 332. Names on record in the Sagas :-- men living from A.D. 874 to 964, Hallsteinn Goði, Landn., Eb.; Sturla Goði, Landn. 65; Jörundr Goði and Hróarr Tungu-Goði, id.; Ljótólfr Goði, Sd.; Hrafnkell Freys-Goði, Hrafn.; Oddr Tungu-Goði, Landn.; Þormóðr Karnár-Goði, Vd.; Áskell Goði, Rd.; Úlfr Ör-goði, Landn.; Grímkell Goði, Harð. S.; Þorgrímr Freys-goði, Gísl. 100, 110: -- 964 to 1030, Arnkell Goði, Landn., Eb.; Þorgrímr Goði, Eb.; Geirr Goði, Landn., Nj.; Runólfr Goði, id.; Þóroddr Goði, Kristni S.; Þormóðr Allsherjar-Goði, Landn.; Þorgeirr Goði, or Ljósvetninga-Goði, Nj., Landn.; (Þorkell Krafla) Vatnsdæla-Goði, Vd.; Helgi Hofgarða-Goði, Landn., Eb.; Snorri Hlíðarmanna-Goði, Lv.; Þórarinn Langdæla-Goði, Heiðarv. S.; and last, not least, Snorri Goði :-- in the following period goði appears, though very rarely, as an appellative, e.g. Þormóðr Skeiðar-Goði (about 1100) :-- of the new goðar of 1004, Höskuldr Hvítaness-Goði, Nj. :-- used ironically, Ingjaldr Sauðeyja-Goði, Ld. 2. goðorð mentioned by name, -- in the south, Allsherjar-goðorð, Landn. (App.) 336; Dalverja-goðorð, Sturl. ii. 48; Lundarmanna-goðorð, i. 223; Reykhyltinga-goðorð, 104, iii. 166, 169; Bryndæla-goðorð, Kjaln. S. 402: in the north, Ljósvetninga-goðorð, Lv. ch. 30; Möðruvellinga-goðorð, Bs. i. 488; Vatnsdæla-goðorð, Fs. 68; Fljótamanna-goðorð, Sturl. i. 138: in the west, Snorrunga-goðorð, 55; Jöklamanna-goðorð, iii. 166; Rauðmelinga-goðorð, Eb. 288; Reyknesinga-goðorð, Sturl. i. 9, 19; Þórsnesinga-goðorð, 198: the new godords of the Fifth Court, Laufæsinga-goðorð, Nj. 151; Melamanna-goðorð, id., Band., Sturl. i. 227. Passages in the Sagas and Laws referring to goðar and goðorð are very numerous, e.g. Íb. ch. 5, Nj. ch. 98, Grág., Lögréttu-þáttr, and Þ. Þ. passim, esp. ch. 1-5, 17, 35, 37, 39, 44, 58, 60, 61, Lv. ch. 4 (interesting), Vd. ch. 27, 41 (in fine), and 42, Vápn., Hrafn. ch. 2, Eb. ch. 10, 56, Sturl. iii. 98, 104, passim; for the accumulation of godords, see i. 227 (3, 22), Bs. i. 54; for the handing over the godords to the king of Norway, D. I. i; and esp. article 3 of the Sáttmáli, D. I. i. 631, 632. The godords were tithe-free, ef maðr á goðorð, ok þarf eigi þat til tíundar at telja, vald er þat en eigi fé:, K. Þ. K. 142. COMPDS: goða-kviðr, m. a law term, the verdict of a jury composed of twelve goðar, commonly called tylftar-kviðr, a 'twelver-verdict,' fixed for some special cases, defined in Grág.; the goða-kviðr was opposed to the búa-kviðr, vide búi, Grág. i. 168, passim. goða-lýrittr, m. a law term, a protest or interdict, Grág. i. 112, ii. 97, passim; but it is uncertain whether it is derived from goði, i.e. the protest of a goði, or from goð, i.e. the great ban, a protest in the holy name of the gods. goða-þáttr, m. a section of law about the goðar, Grág. i. 73. II. = goð, i.e. good genius, in the Icel. game at dice called goða-tafl, with the formula, heima ræð eg goða minn bæði vel og lengi, ... og kasta eg svo fyrir þig, cp. also ást-goði.
goð-orð, n. (seldom spelt guðorð, as in Grág. ii. 154); hann var maðr félítill en átti staðfestu góða í Skálholti ok goðorð, Bs. i. 54; for this word vide goði. COMPDS: goðorðs-lauss, adj. without a godord, Nj. 149, Band. 2. goðorðs-maðr, m. a 'godord-man,' = a goði, Hrafn. 13, 14, Fs. 67, Glúm. 324, Sturl., passim. goðorðs-mál, n. an action concerning a godord, Sturl. ii. 89. goðorðs-tilkall, n. a claim to a godord, Sturl. ii. 88: erfða-goðorð (q.v.), Sturl. i. 198; fornt goðorð, vide above: forráðs-goðorð = manna-forrað, a godord to which forráð (power) is attached, an GREEK in Ísl. ii. 173 (Hænsa Þ. S.)
goggr, m. a gag or hook: brýna gogginn, to whet the beak, of a raven: a term of abuse, Edda (Gl.)
gogli, a, m. ooze, mud, Mork. 13; cp. blóð-gögl, blood-ooze, Björn.
GOL, n,, mod. gola, u, f. a breeze: metaph., Al. 99; fjalla-g., q.v.
gol-grænn, adj. yellow-green, epithet of the sea.
gollr, m. [Old Engl. goll], the talon or claw of a hawk, esp. of artificial kind; in N. G. L. i. 242 a man has to return to the owner a goshawk if found astray with the goll fastened to him, but he may claim landnám, i.e. compensation for damages done on the land.
gollungr, m. [gollr], poët. a kind of hawk, Edda (Gl.)
gollurr, in. the pericardium, Edda (Gl.) gollur-hús, n. id., Ísl. Þjóðs. ii. 579; hence gollor-heimr, m., poët. the breast.
gol-mórauðr, adj. yellow-brown.
golsi, a, m., golsóttr, adj. a sheep with a dark yellow belly.
gol-þorskr, m. 'yellow-cod,' a cod-fish so called from its colour.
gopi, a, m. a vain person, Edda (Gl.)
goppa, að, [Dan. gumpe; Engl. jump], to skip, (rare.)
GOR, n. [A. S. gor; Engl. gore; Swed. går], whence Gor-mánuðr, m. Gore-month, the first winter month, about the middle of October to the middle of November, so called from the slaughtering of beasts for winter Store, Edda 103; vetr ok g. kemr laugardag, Rb. II. the cud in animals, but also used of chyme in men, e.g. spúa græmi gorinu, to vomit the green g., of one far gone in sea-sickness. COMPDS: gor-blautr, adj. clammy, of the hide of a fresh slaughtered animal. gor-geir, m. impudence. gor-kúla, u, f. a fungus, lypoperdon. gor-vargr, m. a law term, [early Dan. and Swed. gornithing; Ivar Aasen gortjuv], a 'gore-worrier,' one who feloniously destroys another man's cattle, liable to outlawry, defined in N. G. L. ii. 523. gor-vömb, f. the first stomach, Ísl. ii. 375.
GORMR, m. ooze, mud, grounds in coffee and the like :-- a local name of a muddy creek at the bottom of Gils-fjörðr in the west of Icel. II. name of an old Danish king, prob. contracted from Goð-ormr, cp. Guthrum in the Saxon Chronicle.
gort, n. bragging, fanfaronade, and gorta, að, to brag.
gosi, a, m. [Swed. gossa = a boy], the knave in cards.
got, n. spawning. gota, u, f. spawn.
Goti, a, m., pl. Gotnar, the Goths; hence Gotland, n. Gotland; Gotneskr, adj. Gothic, Lex. Poët.; Gota-veldi, n. the Gothic empire, (of the island Gotland, A.D. 1319.) The name of the Goths with compds occurs freq. in Scandin. history, esp. in Sagas referring to the mythical age; and distinction is made between Ey-Gotar, the Island-Goths, i.e. the inhabitants of the Danish Isles, and Reið-Gotar or Hreð-Gotar in the south of Sweden. According to Jornandes and the late Norwegian historian P. A. Munch, a race of Gothic origin, speaking a dialect closely akin to that of Ulfilas, lived in parts of Scandinavia during the 3rd and 4th centuries of our era; Munch even supposes that Ermanarik (Jörmunrekr) was a Scandinavian-Gothic king, and lived in the 4th century, and that the Runic monuments on the Golden horn, the stone in Tune, the Bracteats, etc., are of this and the subsequent period; on this interesting question see Munch's Norske Folk's Hist., vol. i, and several essays by the same. II. poët. a horse, Lex. Poët.
got-rauf, f. the spawn hole in female cod-fish or salmon.
gotungr, m. young fish, fry.
góð-brjóstaðr, part. kind-hearted, Glúm. 308.
góð-fengr, adj. good-natured, Grett. 92 A, 107, Fms. iii. 107.
góð-frægr, adj. of good repute, famous.
góð-fúsliga, adv. willingly, Fms. ii. 204, Stj.
góð-fúss, adj. benevolent, 655 xxx. 10, Fms. ii. 238, Th. 12, Stj. 154.
góð-fýsi, f. goodness, Sks. 12, Fms. i. 304, v. 239, xi. 297, Mar.
góð-fýst, f. good-will, Fms. ii. 225.
góð-gengr, adj. going well, smooth-going, of a horse, opp. to harð-gengr.
góð-girnd and góð-girni, f. goodness, kindness, Fms. x. 368, Nj. 250, Grett. 106 A, Clem. 51, Fs. 29, 38.
góð-gjarn, adj. benevolent, kind, Nj. 30, Fms. i. 76, ii. 19, Bs. i. 61, 66.
góð-gjarnliga, adv. kindly, Fms. iii. 48, vii. 148.
góð-gjarnligr, adj. kind, kindly, Nj. 255, Fms. viii. 101.
góð-granni, a, m. a good neighbour, Sks. 226.
góð-gripr, m. a costly thing, Fms. ii. 61, iii. 134, Fas. i. 394, Thom.
góð-gæfiliga, adv. gently, quietly, Str.
góð-gæt, f. good cheer, good fare, cp. Dan. mundgodt, Str. 21.
góð-görð, f. charity, Barl. 60, 71: mod. in pl. good cheer, hospitality. góðgörða-samr, adj. charitable; góðgörða-semi, f. charitableness.
góð-görning, f. = góðgörningr, Hom. 128.
góð-görningr, m. a good deed, charity, 655 xxiii. 1, Fms. i. 142, vi. 272, Hom. 70, Stj. 25, 399, Bs. i. 109.
góð-háttaðr, part. well-mannered, Bs. i. 38.
góði, a, m. a boon, Fms. xi. 72.
góðindi, n. pl. boons, good things, Barl. 6, 190, 193, Stat. 289.
góð-kunningi, a, m. a good acquaintance.
góð-kunnugr, adj. on good terms.
góð-kvendi, n. collect. a good, gentle woman.
góð-kvennska, u, f. goodly womanhood, Jb. 64.
góð-látr, adj. good-natured, gentle, Pr. 429. góðlat-samr (góðlát-semi, f.), adj. id.
góð-leikr, m. (góð-leiki, a, m.), goodness, Fms. i. 141, 258, ii. 152, vii. 118, Stj. 374.
góð-lifnaðr, m. a good life, Stj. 120, Bs. i. 46.
góð-lífi, n. a good life, 625. 183, Bs. i. 109.
góð-lyndi, n. good nature, Str. 21.
góð-lyndr, adj. good-natured, Str. 21, Fas. i. 3.
góð-mannliga, adv. like a good man, Fms. vi. 304, Bs., passim.
góð-mannligr, adj. gentle, Bs. i. 874.
góð-málugr, adj. = góðorðr, Hým., or better goð-málugr (?).
góð-menni, n. a good, gentle man, Sturl. i. 211, Fms. viii. 136.
góð-mennska, u, f. goodness, gentleness, Barl. 60 (freq.)
góð-mennt, n. adj. good people, Eg. 201, Fms. ix. 293; vide fámennt.
góð-mótliga, adv. (-ligr, adj.), kindly, gently, Sturl. 14.
góð-orðr, adj. gentle in one's words, Nj. 147.
GÓÐR, adj., neut. gott with a short vowel; but that the ancients, at least in early times, said gótt is clear from the analogy with óðr neut. ótt, fróðr neut. frótt, and from rhymes such as gótt, dróttni; [Ulf. usually renders GREEK by gôþs, but GREEK by þiuþigs; A. S. gôd; Engl. good;
O.H.G. got; Germ. gut; Dutch goed; Swed.-Dan. god] : 1. good,
righteous; góða frá íllum, Eluc. 37; góðan mann ok réttlátan, Ver. 7;
góðr ok réttlátr konungr, Fms. vii. 263; góðir ok ágætir, Alex. 65;
góðr maðr, Sks. 456; góð kona, 457; er hón góð kona, er þú hefir
svo lofat hana? Bs. i. 799; góð verk, Hom. 97; góðr vili, good-will :
allit., Góðr Guð; biðja Góðan Guð; Guð minn Góðr! and the like :
also as a term of endearment, my dear! Elskan mín góð! barnið gott,
good child! M. N. minn góðr! 2. good, honest; drengr góðr,
passim; góðir vinir, good friends, Ísl. ii. 393; góðir menn, good men,
Grág. i. 301; aðrir góðir menn, Fms. ix. 268; Guði ok góðum mönnum,
Grág. ii. 168; góðr vili, good will, honest intention, Bs. i. 746 : in
addressing one, góðr maðr! Sks. 303, passim; góðir hálsar! 3. kind;
góð orð, good, kind words, Fms. vii. 40; vera í góðu skapi, to be in
good spirits, Sturl. ii. 178 : with dat. kind towards one, þá er þú vart
honum íllr þá var hann þér góðr, 655 xiii. A. 4. 4. good, gifted;
gott skáld, a good poet, Nj. 38; góðr riddari, a good knight, Fms. vii. 56;
góðr þrautar, enduring, Sks. 383 :-- good, favourable, göra góðan róm at
e-u, to applaud; gott svar, and many like phrases. II. good,
fine, goodly, rich; góð klæði, Fms. v. 273; góðar gjafir, vii. 40; góðr
mjöðr, Gm. 13; góða hluti, good things, Nj. 258; góðr hestr, a fine
horse, 90; hafr forkunnar góðan, Fms. x. 224; af góðu brauði, Sks.
321; gott veðr, fine weather, Fms. v. 260; góðan kost skipa, a goodly
host of ships, vii. 40; með góðu föruneyti, with a goodly suite, x. 224;
fá góða höfn, to make a good harbour, Ísl. ii. 398; mikil ey ok góð, a
muckle island and a good, Eg. 25; í góðri virðingu, in good renown,
Fms. vi. 141; góðr sómi, Ísl. ii. 393; góð borg, a fine town, Symb. 21;
góðr beini, good cheer, Fms. i. 69; góðr fengr, a good (rich) haul, Ísl.
ii. 138; gott ár, a good year, good season, Eg. 39; góðir penningar,
good money, Fms. vii. 319; góðr kaupeyrir, good articles of trade, vi.
356 :-- wholesome, medic., hvat er manni gott (bezt)? Fas. ii. 33; úgott,
unwholesome. 2. the phrases, göra sik góðan, to make oneself good,
to dissemble; heyr á endemi, þú görir þik góðan, Nj. 74. β. in the
phrase, góðr af e-u, good, liberal with a thing; góðr af griðum, merciful,
Al. 71; góðr af tíðindum, good at news, communicative, Grett. 98 A; at
þú mundir góðr af hestinum, that thou wast willing to part with (lend) the
horse, Nj. 90 (cp. af C. VII. 2); góðr af fé, open-handed, Band. 2 : with
gen., góðr matar, good in meat, a good host, Hm. 38. III. neut.
as subst.; hvárki at íllu né góðu, neither for evil nor good, Sks. 356;
eiga gott við e-n, to deal well with one, stand on good terms with, Stor. 21;
færa til góðs eðr ílls, to turn to good or bad account, Grág. ii. 144; fátt
góðs, little of good, Hom. 38; fara með góðu, to bring good, Ísl. ii. 136;
enda mundi eigi gott í móti koma, Ld. 150; gott gengr þér til, thou
meanest it well, dost it for good, Nj. 260; gott var í frændsemi þeirra,
good was in their kinship, i.e. they were on good terms, Hrafn. 2; vilja
e-m gott, to wish one well, Fms. ix. 282; vilja hverjum manni gott, i. 21 :
with the notion of plenty, bountifulness, in the phrase, verða gott til e-s,
to get plenty of; var þá bæði gott til fjár ok mannvirðingar, there was
ample wealth and fame to earn, Eg. 4; ok varð ekki gott til fjár, they
got scant booty, 78; var þar gott til sterkra manna, there was plenty of
able-bodied men, 187; ok er gott um at velja, plenty to choose from, Nj.
3 : the phrase, verða gott við e-t, to be well pleased with a thing, Al.
109; verði þér að góðu, be it well with thee! IV. compds, ey-
góðr, ever good; hjarta-góðr, kind-hearted; skap-góðr, geð-góðr, good-
tempered; skyn-góðr, clever; svip-góðr, engaging, well-looking; sið-
góðr, moral, virtuous; hug-góðr, bold, fearless; lið-góðr, a good helper,
good hand; vinnu-góðr, a good workman; sér-góðr, odd, selfish : as a
surname, Hinn Góði, the Good, esp. of kings, Fms. UNCERTAIN For compar.
betri and superl. beztr, vide pp. 6l, 62.
góð-ráðr, adj. giving good counsel, Landn. 239, Fms. iv. 82, x. 266.
góð-ræði, n. goodness, Lv. 108, Fms. ii. 150.
góðs and góz, n. goods; prop. a gen. from góðr, hvat góðs, quid boni?
Nj. 236; allt þat góðs sem hann átti, 267, Hrafn. 29; sá er síns góðs
misti optliga, Thom. 2 (Ed.) : esp. freq. in later writers, Ann. 1332, 1346,
Stj. 135, Bs. passim, H.E. i. 432; cp. Dan. gods = property.
góð-verðr, adj. worthy of good, Rd. 242.
góð-viðri, n. good, fine weather, 623. 21.
góð-vild, f. = góðvili, Nj. 15, Fms. i. 159, x. 234.
góð-vili, a, m. good-will, Eg. 411, Fms. i. 74, 281, Sturl. i. 210; friðr
á jörðu og mönnum góðvili, Luke ii. 14, in the text of 1540, but góðr
vili (in two words) in the later texts. COMPDS: góðvilja-fullr, adj.
benevolent, kind, Fms. i. 219. góðvilja-maðr, m. a benevolent man,
Sturl. ii. 14, Orkn. 50. góðvilja-mikill, adj. full of good-will, Gísl. 87.
góð-viljaðr, part. benevolent, Barl. 200 : willing, Fms. ii. 37.
góð-viljugliga, adv. willingly.
góð-viljugr, adj. kind, Magn. 474, Fs. 9 : willing, ready, Anecd. 96.
góð-virki, n. good work, Anecd. 96.
góð-virkr (góð-yrkr), adj. painstaking, making good work, Nj. 55.
góð-vænligr, adj. promising good, Band. 5.
góð-vættliga, adv. amicably, Sturl. i. 14.
góð-ættaðr, adj. of good family, Grett. 93 A.
GÓI, f. indecl., always so in old writers, (gœ, i.e. góe, Bs. i. 9, v. 1.),
mod. góa, u, f.; the month Gói has thirty days, from the middle of
February to the middle of March; for the mythical origin of this word
vide Fb. i. 22, Edda 103, Landn. 154, 225, Rb. 48, 50, Ann. 1276, 1340,
Bs. i. 9, Ó.H. 64 :-- in Icel. the names of the winter months Þorri and
Góa are still very common. COMPDS: Gói-beytlar, m. pl., botan.
equisetum vernum hyemale, Landn. 222. Gói-blót, n. a sacrifice in
the month Góa, Fb. 1. c. Gói-mánaðr, m. the month Gói, Landn.
256, Rb. 516. Gói-þræll, m. the last day of the month Góa, see the
Icel. almanack.
GÓLF, n. [Dan. gulv; Swed. golf], a floor, Vþm. 9, 11, 13, Nj. 2,
Eg. 217, Fms. vi. 365, passim; stein-gólf, a stone floor; fjala-gólf, a deal
floor : gólf-stokkar, m. pl. floor beams, Eg. 90; gólf-þili, n. floor
deals, Eg. 236, Hkr. i. 17, Hom. 95. 2. an apartment, Edda 2, Stj.
56, Dipl. v. 18, Gm. 24, Clar. 134, Mar.; this sense, which is more rare,
is preserved in the Icel. staf-gólf, a room formed by a partition, an apart-
ment; a room is divided into two, three, or more stafgólf.
gó-ligr, adj. gay, joyful, Eluc. 35, Hom. 50, 152, Fms. viii. 23; gólig
föng, good cheer, Lex. Poët.
GÓMR, m. [A.S. gôma, whence Engl. gums; O.H.G. guoma; Germ.
gaumen; Dan. gane], the palate, Edda 20, Sks. 178 : in the phrase, e-m
berr mart á góma, to talk freely of many things, Fms. vi. 208, Grett. 148.
COMPDS: góm-bein, n. os palati, Fas. iii. góm-sparri, a, m. a gag,
Edda 20. góma-spjót, n. pl., metaph. the tongue, Anal. 177.
GÓMR, m. a finger's point, Edda 110 : freq. fingrar-gómr, a finger's
end, Fs. 62.
GÓNA, d, to stare sillily.
graðall, m., Bk. 83, Vm. 6; or grallari, a, m., Am. 10, 40, Dipl. v.
18 (gradlari), Pm. 24, 80, Jm. 8, passim, which also is the mod. form,
a gradual, a choral book.
graddi or griddi, a, m. a bull, Fas. iii. 212, 499.
GRAÐR, adj. entire, of cattle, Grág. i. 502, Gþl. 392, Lv. 18, Nj.
187. COMPDS: grað-fé, n. entire cattle, Grág. i. 426, Fb. i. 545.
grað-hafr, m. a he-goat, Grág. i. 503. grað-hestr, m. an entire
horse, a stallion. grað-rót, f., botan. mandrake, Hjalt. grað-
smali, a, m. = graðfé, Jb. 431. grað-uxi, a, m. a bull, Boldt. 168.
grað-ungr, mod. and less correct grið-ungr (both forms occur e.g. in
Stj.), m. a bull, Grág. i. 426, ii. 122, Landn. 245, Eg. 506, Jb. 276, Bret.
8, Edda 148 (pref.), Stj. passim.
GRAFA, pret. gróf; pres. gref; part. grafinn, with neg. suffix gróf-at,
Fas. i. 436 (in a verse) : [Ulf. graban = GREEK ; A.S. grafan; North.E.
to grave; Germ. graben; Swed. grafva; Dan. grave] :-- to dig; grafa
engi sitt, to drain one's field, Grág. ii. 181; jörðin var grafin í hám
fjallatindum, Edda 144; en er vatnit gróf tvá vega þá féllu bakkarnir, Ó.H.
18; grafa til vatns, id.; grafa út ósinn, Bs. i. 331; þá er þeir höfðu út
grafit fitna (dug through it), Ó.H. 18; g. gröf, to dig a grave, 623. 28,
Eg. 300; grafa niðr, to dig down, Grág. ii. 351; hann (the horse) var svá
kyrr, sem hann væri grafinn niðr, as if he had been rooted in the ground,
Hrafn. 7; g. torf, to dig peat, Njarð. 370, Rm. 12; g. upp, to dig up;
þeir grófu upp líkamina, Nj. 86; g. upp bein, K.Þ.K. 40, N.G.L. i. 44;
grafa alone, Fms. iv. 110 : reflex, to bury (hide) oneself, hanu grófsk í brúkit,
he hid himself in the seaweed, Njarð. 380; var grafinn lykill (the key was
hid) í dyra-gætti, Störnu-Odd. 20. 2. to earth, bury (Old Engl. en-grave);
vóru þá allir ríkis-menn í hauga lagðir en öll alþýða grafin í jörð, Ó.H.
(pref.); var hann grafinn (buried) hjá leiði Kols biskups, Bs. i. 64, passim;
grafa lík, g. niðr, etc., Bjarn. 19, Eb. 338, K.Þ.K. passim. 3. to
carve, engrave; grafa innsigli, Mar., Sturl. ii. 222; krismu-ker grafit með
tönn, Vm. 117; g. fílsbein í eik, Edda 151 (pref.); Margret gróf ok tönn
til ágæta-vel, Bs. i. 143; grafa, steinsetja ok amalera, Fms. xi. 427. II
metaph. to enquire, dive deep into, Hom. 84 : to unearth, find out the sense,
kveða má svá, at vísan sé fegri þá grafin er, Grett. 94 A; nú festir maðr
sér konu, ok grefsk upp skylda með þeim, and relationship is found out
afterwards, N.G.L. i. 350; þá grófsk Þórir eptir (Th. enquired) en Úlfr
segir at lyktum, Gullþ. 5; gróf hann vandlega eptir (he made a close
enquiry) þess manns atferð, Fms. viii. 15; gróf hann svá undir þeim (he
sounded them so), at hann varð margra hluta víss, 16; hann gróf at
vandlega, ok bað hana segja sér, Dropl. 4; g. um e-t, id., Hom. 43; en
grafa eigi um þat er vér megum eigi skilja, Greg. 75 : g. upp, to unearth,
make out; gátu menn þá upp grafit, at..., Grett. 162; grafask upp, to
come to the light, Orkn. (in a verse). III. medic. to suppurate;
impers., lærit (acc.) tók at grafa bæði uppi ok niðri, ... var lærit allt
grafit upp at smá-þörmum, Grett. 153, 154.
grafar-, vide gröf, a grave.
grafgangs-maðr, m. a Norse law term; if freed slaves married against
their master's will, and became paupers, the master might put them into
an open grave till one died, when the survivor was taken out. The tale
of Svaði digging a grave for the poor, Fms. ii. 222, refers no doubt to
this cruel law, which is described in N.G.L. i. 33, but not recorded else-
where. II. generally a proletarian, N.G.L. i. 97.
graf-götur, f. pl., in the phrase, ganga í grafgötur um e-t, to make a
close enquiry about.
grafjurr, m. an engraver, Stj. 158.
graf-kyrr, adj. quiet as if rooted to the spot.
graf-letr, n. an epitaph.
grafningr, m. or f. expounding, Stj. 412. II. a local name,
Graveling, in Flanders, Thom.
graf-silfr, n. a buried treasure, Landn. 146, 243.
graf-skript, f. an epitaph, (mod.)
graf-svín, m. a battering swine = a battering ram, Sks. 412.
graf-tól, n. pl. digging tools, Eg. 398, Eb. 176, Bs. i. 331, Fms. vi. 271.
graf-vitnir, m., poët. a serpent, Lex. Poët.
gram-fullr, adj. dire, Art. 109.
gram-ligr, adj. vexatious, Hom. 143.
GRAMR, adj. [mid. H.G. gram; Dan. gram; gramr and grimmr
(q.v.) are kindred words from a lost strong verb, grimman, gramm] :--
wrath, esp. of the gods, in the heathen oath formula, sé mér goð holl ef
ek satt segi, gröm ef ek lýg, whence the Christian, Guð sé mér hollr ef ek
satt segi, gramr ef ek lýg, N.G.L. ii. 397, 398, (cp. the Engl. so help
me God); goð gramt, Grág. i. 357 : esp. in poetry, gramr er yðr Óðinn,
Fas. i. 501; mér skyli Freyr gramr, Fs. 95; Dönum vóru goð gröm, Fms.
vi. 385. II. gramir or gröm, n. pl. used as subst., fiends, demons;
deili gröm við þik, Hkv. Hund. 1. 40; taki nú allir (allar MS.) gramir
við honum! (a curse), Fs. 147; gramir munu taka þik, segir hann, er
þú gengr til banans, Mork. 43; farþú nú, þars þik hafi allan gramir,
Hbl. (fine); mik taki hár gálgi ok allir gramir ef ek lýg, Fas. i. 214;
hence gramendr, f. pl., qs. grama hendr : farið ér í svá gramendr allir!
Dropl. 23, (vide tröll, tröllendr); glama með grömum, Hm. 30. III.
in poetry, gramr means a king, warrior, Edda 104, Hkr. i. 25, Lex. Poët. :
name of a mythical sword, Edda.
GRAN, n. a pine-tree, Lex. Poët.; but better fem. grön, q.v.
gran-bein, n. the bone of a fish's gills, Bs. i. 365.
gran-bragð, n. grinning, moving the lips with pain, N.G.L. i. 67 :
granbragðs-eyrir, m. a law term, a fine for an injury causing the pain
of granbragð, 172.
GRAND, n. a grain, Thom.; ekki grand, not a grain. II.
metaph. (prop. a mote?), a hurt, injury, Fms. iii. 80, viii. 112, xi. 228,
277, N.G.L. i. 74 (freq.) 2. in poetry freq. that which causes evil,
ruin, Lex. Poët. 3. evil doing, guile, Symb. 19, Skv. 3. 5 : granda-
lauss, adj. guileless, Lex. Poët. 4. medic. mortification, Al. 120.
granda, að, to hurt, damage, with dat., Fms. i. 31, Sks. 69, Fas. iii.
250, Bs. ii. III (freq.)
grand-gæfiligr, adj. (-liga, adv.), minute, (mod.)
grandi, a, m. an isthmus, a strip of beach above the water at ebb tides,
or on the edge of the snow, Gþl. 419, Stj. 14, Mar.
grand-lauss (mod. grann-laus), adj. guileless, Bær. 21, Al. 106 :
esp. suspecting no evil, single-minded, eg var grannlaus, etc.; hence
grann-leysi, n. singleness of heart, eg gerði það í grannleysi.
grand-ligr, adj. dangerous, Grett. 145.
grandvar-liga, adv. without guile, Hom. 141.
grand-varr, adj. guileless, 656 C. 30, Pr. 133, Mar. 291.
grand-veri, f. guilelessness, Róm. 332, Bs. ii. 40, Stj. 302, Hom. 17.
granna, u, f. a female neighbour, Str. 16, 23.
grann-fengr, adj. slender, tiny, Korm. (in a verse).
grann-hygginn, adj. silly, of weak understanding.
GRANNI, a, m. [for etym. see p. 186 A. II], a neighbour, N.G.L. i. 11,
341; granna-stefna, a meeting of neighbours, Gþl. 383; granna sætt, 380 :
the saying, garðr er granna sættir, N.G.L. i. 40, cp. Jb. 258, (freq.)
grann-kona, u, f. = granna, N.G.L. i. 340.
grann-leikr (-leiki), m. slenderness, Bs. ii. 164.
grann-leitr, adj. thin looking, Ld. 274, Fms. i. 185.
grann-liga, adv. tenderly, Skálda 198.
grann-ligr, adj. slender of build, Edda 81, Ld. 274, Eg. 486, Eb. 42.
GRANNR, adj., compar. grennri and grannari, [as to etym., grannr
is prob. akin to grein, a branch, hence the long vowel (vide II); but both
are different from grœenn, green, which is from gróa] :-- thin, slender, very
freq. in mod. usage, = Lat. gracilis, epithet of a lady, Edda 85 (in a verse);
mittis-grannr, thin in the waist : in gramm. single, of vowels, opp. to
digr, of diphthongs; þat hljóð er grannara, Skálda 177 : neut. grannt,
adv. nicely; ör-grannt, id. II. it appears with a long vowel in
grón (or gr&aolig-acute;n UNCERTAIN, qs. grönn) ván, thin, slender hope, Gísl. 66 (in a verse);
friðv&aolig-acute;n UNCERTAIN segi gr&aolig-acute;na UNCERTAIN (granna), Sturl. iii. 216 (in a verse); and perhaps also
in grón lind, a thin, slender shield, Edda 106 (in a verse).
grann-vaxinn, part. slender of stature, Fms. vii. 175, Bs. ii. 164.
grann-vitr, adj. thin-witted, silly.
gran-rauðr, adj. [grön], red bearded, a nickname = Barbarossa. Fms. xii.
gran-selr, m. a kind of seal, Sks., Fms. ii. 270.
gran-síðr, adj. long bearded, Akv. 34.
gran-sprettingr, m. [cp. Dan. grönskolling], =Lat. puber, Róm. 304.
gran-stæði, n. the lips, where the beard grows, Eg. 304.
GRAS, n. [Ulf. gras = GREEK ; A.S. græ and gærs; Engl.
grass; Germ, gras; Swed. and Dan. gras] :-- grass, herbage, opp. to
wood, trees, Vsp. 3, Fm. 25, Hm. 20; hrísi ok grasi, 120; grös ok viðu,
Rb. 78; fölr sem gras, Nj. 177; góðir landa-kostir at grösum ok skógum,
Fs. 26; svá er sagt, at á Grænlandi eru grös góð, good pastures, Sks. 44
new Ed.; reyta gras, to pick grass, Nj. 118; þar var náliga til grass
at ganga (better görs), Ld. 96; bíta gras, to graze, Grág. ii. 299; gras
grær, grass grows, Edda 145 (pref.); tak af reiðinginn ok fær hestinn
á gras, Sturl. iii. 114; þú ætlaðir mik þat lítilmenni at ek munda hirða
hvar hestar þínir bitu gras, Fs. 57; þar þótti Grelöðu hunangs-ilmr ór
grasi, Landn. 140 : vegetation, in such phrases as, þar sem mætist gras ok
fjara, grass and beach, Dipl. iii. 11 : the grassy earth, opp. to a wilderness
or the sea, þat var í ofanverðum grösum, high up, near the wilderness,
Dropl. 33; allt austr undir jökla sem grös eru vaxin, Landn. 65 :--
phrases, hníga í gras, to bite the dust, Ísl. ii. 366; mun ek hafa mann
fyrir mik áðr ek hníga at grasi, Njarð. 378; lúta í gras, id., Fbr. 90 new
Ed.; heyra gras gróa, to hear the grass grow (of the god Heimdal),
cp. Edda 17 : sugared language is said to make the grass grow, við hvert
orð þótti grös gróa, Clar.; þau vóru orðin, at gróa þóttu grösin við,
Mirm. : ganga eptir e-m með grasið í skónum, to go after one with grass
in one's shoes, i.e. to beg hard, intercede meekly with one who is cross
and angry. 2. a herb, a kind of grass; ek hefi þat eitt gras, etc.,
Fms. ix. 282; af grasi því er vér köllum hvann-njóla, x. 336 : esp. in plur.
herbs with healing powers, þau grös sem mandragore heita, Stj. 175; afl
dauðfærandi grasa, Johann. 26; með góðum grösum, Blas. 43; ilmuð
grös, sweet herbs, Bb. 2. 20; tína grös, to clean grass, pick the moss clean :
-- botan. in plur., Iceland moss, Jb. 310; and in composition, brönu-grös,
mandrake; esp. of lichens, fjalla-grös, fell lichen, Lichen Islandicus;
fjöru-grös, seaweeds, sea-wrack; Gvendar-grös, id.; Mariu-grös, lichen
nivalis; Munda-grös, lichen coacervatus edilis; trölla-grös, lichen albus.
COMPDS: grasa-fjall, n., in the phrase, fara á grasafjall, to go gathering
moss. grasa-fó1k, n. folk gathering moss. grasa-grautr, m. a
porridge of Iceland moss. grasa-leit, f. herb-gathering, Pm. 7.
grasa-mjólk, f. milk cooked with Iceland moss. grasa-poki, a, m. a
grass-poke, of Iceland moss. UNCERTAIN In derivative compds, blá-gresi, geranium;
star-gresi, sedge; íll-gresi, evil grass, weeds; blóm-gresi, flowers, etc.
grasa, að, to collect moss.
grasaðr, part. prepared with herbs (of mead), Ó.H. 71, Barl. 136.
gras-bítr, m. a 'grass-biter,' a beast, brute, Nj. (in a verse), freq.
gras-blettr, m. a grass-plot.
gras-dalr, m. a grassy dale, Karl. 14.
gras-garðr, m. a garden, Hkr. i. 71, Gþl. 178, Fas. i. 530 : hortus,
þat köllum vér g., Stj. 68, Bs. i. 698, N.T., Pass. (Gethsemane). gras-
garðs-maðr, m. a gardener, D.N.
gras-gefinn, part. grassy, fertile.
gras-geilar, f. pl. grassy lanes, Hrafn. 20.
gras-geiri, a, m. a grass goar, strip of grass.
gras-gott, n. adj. a good crop of grass, Fb. i. 522.
gras-grænn, adj. grass-green, Sks. 49.
gras-hagi, a, m. a grass pasture.
gras-kyn, n. grass kind, the species 'grass,' Stj. 389.
gras-laukr, m. a kind of leek, garlic, Hom. 150.
gras-laust, adj. without grass, barren.
gras-leysa (-lausa), u, f. 'grasslessness,' barren ground; í graslausu,
Grág. i. 383, Sturl. i. 121, 127, ii. 128, Ann. 1181.
gras-leysi, n. barrenness, Sturl.
gras-ligr, adj. grassy, Hom. 37.
gras-loðinn, adj. rich in grass, Ld. 156, Fas. iii. 276; mýrar víðar ok
grasloðnar, Bs. i. 118; but gras-loðnur, f. pl. a rich crop, 306, l.c.
gras-lægr, adj. lying in the grass, touching the grass, Hkr. i. 293, (of
a ship's keel); a scythe is called graslægr, if it cuts too close.
gras-maðkr, m. a grass maggot.
gras-mikill, adj. rich in grass, Konr. 56.
gras-nautn, f. the use of grass (grazing), Grág. ii. 222, Jb. 215, Vm. 48, 79.
gras-rán, n. grass-stealing, N.G.L. i. 40. grasráns-baugr, m. a
law term, a fine payable for grazing one's cattle in another's field, N.G.L.
i. 40, Js. 99.
gras-rætr, f. pl. roots of herbs or grass, Bs. ii. 81, Sks. 48.
gras-setr, n. 'grass-farming,' opp. to sowing and tilling; þrjú ár seri
hann jörðina ok fjórða sat hann gras-setri, D.N. ii. 248.
gras-skaði, a, m. loss in crop, D.N.
gras-sótt, f. grass-fever, in a pun, Fb. ii. 365.
gras-svörðr, m. greensward.
gras-toppr, m. grass-top, Bb. 2. 23.
gras-tó, f. a strip of grass among rocks or in a wilderness, Fbr. 156.
gras-vaxinn, part. grown with grass, Str. 4, Gþl. 405.
gras-verð, n. a fine for grazing, = grasránsbaugr, Gþl. 405.
gras-víðir, m. a kind of willow, salix herbacea, Hjalt.
gras-völlr, m. a grassy plain, Str. 4, Art.
gras-vöxtr, m. growth of grass, crop.
graut-nefr, m. a nickname, porridge nose, Sturl.
GRAUTR, m., gen. grautar, [A.S. grut, gryt; Engl. groats; Dan.
gröd; Swed. gröt; Ivar Aasen graut; hence Germ. grütze] :-- porridge,
a favourite mess with Scandin. peasants, see the tale of Grautar-Halli,
212 GRAUTARKETILL -- GREFTRA.
answering to Germ. Hanswurst, N.G.L. i. 349, Korm. 150, Eb. ch. 13,
39, Fas. iii, Eg. S. Einh. ch. 5, Fms. vi. 363 sqq. (porridge eaten with
butter) : a pudding, Fms. ii. 163 : the phrase, gera graut, to make porridge,
Eb.; hefja graut, to lift (i.e. to eat) graut, Fms. vi. l.c. : a nickname,
Dropl. 3. COMPDS: grautar-ketill, m. a porridge-pot, Fbr.
209. grautar-sótt, f. porridge fever, a pun, Fms. v. 93. grautar-
trog, n. and grautar-trygill, m. a porridge trough, mash trough, Fms. vi.
364, Eb. 36. grautar-þvara, u, f. a ladle to stir the porridge in cooking,
Eb. 198 : töðugjalda-grautr, a harvest porridge, supper of porridge.
grá-bakr, m. 'grey-back,' poët. a dragon, Edda.
grá-barði, a, m. grey-beard, a cognom., Fms. ix.
grá-beinn, adj. [graabein in the Norse tales], 'grey-leg,' i.e. the wolf,
D.N. i. 199.
grá-bíldóttr, adj. with grey-spotted cheeks, of a sheep, Rd. 240.
grá-björn, m. a grey bear, opp. to white bear, Fb. i. 257, Fas. i. 51.
gráða, u, f. [Lat. gradus], a step, Stj. passim, Fms. vi. 267, vii. 97,
Skálda 209 : in mod. usage esp. the steps round the altar in a church :
metaph. degree, Stj. 8 : mathem. a degree, Rb. 458, 460; í gráðu eru
sextigi minuta, Hb. 732. 7.
gráði, a, m. [grár; Ivar Aasen graae], a breeze curling the waves, Edda
(Gl.) : in mod. usage fem. gráð, það er gráð á sjónum :-- bad grey
butter is called gráði, borinn var innar bruðningr og gráði, Snót 216.
GRÁÐR, m. [Ulf. grêdus = GREEK ; Engl. greed], prop. hunger, freq.
in Lex. Poët.; úlfa gráðr = úlfa sultr : greed, gluttony, Bs. ii. 137, Róm.
184, Sks. 113 B (gráði); hel-gráðr, voracity presaging death; ok er nú
kominn á þik helgráðr er þú hyggsk öll ríki munu undir þik leggja (of
insatiable ambition as presaging downfall), Fas. i. 372; cp. hel-fíkr, id.,
385; (these passages are paraphrases from old lost poems.)
gráðugr, adj. [Ulf. grêdags; A.S. grædig; Engl. greedy; O.H.G.
grâtag] :-- greedy; g. logi, Stj. 385; g. elska, Hom. 84; g. ágirni, id.;
g. halr, a glutton, Hm. 19; g. búkr, a gluttonous belly, Bb. I. 5; g.
vargar, Bs. ii. 134.
gráðu-liga, adv. (-ligr, adj.), greedily, Mar., Magn. 420.
grá-eygr, adj. grey-eyed, Grett. III A.
grá-feldr, m. a grey furred cloak, Hkr. i. 176 : a nickname, id.,
whence Gráfeldar drápa, name of a poem, id.
grá-fygli, n. and grá-fygla, u, f. = grágás II. 2.
grágás, f. a 'grey goose,' a wild goose, Edda (Gl.), Þiðr. 347. II.
metaph. the name of a Norse code of laws in Drontheim (Frostaþingslög),
prob. from the grey binding or from being written with a goose quill,
Fms. viii. 277 (Sverr. S.), Hkr. iii. 23; cp. Gullfjöðr, gold feather, gold
quill, name of an eccl. code; or Hryggjar-stykki, a kind of duck, but
also the name of a book. 2. in later times (in the 16th century)
the name Grágás was misapplied to an old MS. of Icel. laws of the
Commonwealth time, the present Cod. Arna-Magn. 134 folio, or Sb., and
has since been made to serve as a collective name for all Icel. laws framed
before the union with Norway, sometimes including, sometimes excluding
the eccl. law (Kristinna-laga þáttr = K.Þ.K.); the whole matter is fully
treated by Maurer, s.v. 'Graagaas,' in Ersch and Gruber's Encyclopedia;
he makes out that the Icel. of the Commonwealth, although they
had written laws, had no code, and that the passage in Íb. ch. 10 does
not refer to codification, but to the committal of oral laws to writing;
the two vellum MSS., the Kb. and Sb., are merely private collections of
the 13th century, and differ very much one from the other. Upon the
union with Norway, Iceland was for the first time blessed with a code,
which they called Ironside (Js.); and a second code, the Jon's Book, was
introduced A.D. 1281.
grá-hærðr, adj. hoary, with grey hairs.
grá-jurt, f. gnaphalium montanum, Björn.
grá-klæddr, part. grey-clad, Sturl. ii. 190.
grá-kollóttr, adj. grey and 'humble' (i.e. without horns), of sheep,
Gullþ. 19. grá-kolla, u, f. a grey humble ewe.
grá-kufl, m. a grey cowl, Fb. ii. 333.
grá-leikr, m. malice, trickery, Bs. i. 809, Fb. i. 408, Barl. 117.
grá-leitr, adj. pale-looking, pinched, Bs. i. 797.
grá-liga, adv. spitefully, with malice, Nj. 71, Mar.
grá-ligr, adj. malicious, cruel; g. leikr, rude play, Stj. 497. 2 Sam. ii.
16, Fms. x. 445.
grá-lyndr and grá-lundaðr, adj. pettish, malicious, Bs. i. 646, Valla L.
205, Nj. 38.
grá-magi, a, m. 'grey-maw,' a stone grig, cyclopterus, Bjarn. 42, 43.
grá-munkr, m. a grey friar, Fms. ix. 377, x. 127, 128, Sturl. iii. 209.
grána, að, to become grey, metaph. to be coarse and spiteful; tekr at
grána gamanit, the play began to be coarse, Sturl. i. 21, (græðna, v.l.)
Grána, u, f. a grey mare. Gráni, a, m. a grey horse : the mythol.
horse of Sigurð Fáfnis-bani is prob. to be proncd. thus, not Grani.
GRÁP, n. a storm, sleet; grund var grápi hrundin, Haustl. 15; Egils
hryn-gráp, the hail of Egil, poët. arrows; Egil, brother of Völund, is
the Tell of the northern mythology, vide Lex. Poët.; in prose this word
seems not to occur, whereas krap, n. sleet (q.v.), and krapi, a, m. id., are
common words; cp, the mod. grape-shot.
grápa, að, [grípa], to pilfer, Stj. 78, 154, 167.
grá-peningr, m. a 'grey penny,' a false coin, Karl. 247.
GRÁR, adj., contr. acc. grán, dat. grám, etc. [A.S. græg; Engl. gray
or grey; O.H.G. graw; Germ. grau; Dan. graa; Swed. grå] :-- grey;
grám vaðmálum, Fms. i. 118; í grám kyrtli, Ísl. ii. 218; gjalda rauðan
belg fyrir grán, Nj. 141; grár fyrir hærum, grey, hoary, Fms. vi. 95, Fas.
ii. 557; grár fyrir járnum, mailed in grey steel, of armour, Mag. 98 : grá
þoka, grey fog : of silver, grátt silfr, grey, false silver, opp. to skírt (true)
silver, whence the phrase, elda grátt silfr, to play bad tricks. II.
metaph. spiteful, Bjarn. 3; þó at í brjósti grátt búi, although bearing
malice in the heart, Str.; cp. grá-lyndr, as also grá-beinn, grá-dýri, of the
wolf : neut. grátt, basely, Ísl. ii. 467.
grá-rendr, part. grey-striped, Gísl. 156.
grá-silfr, n. grey (bad) silver, brass; bera af e-m sem gull af grásilfri.
Gkv. 2. 2; cp. the mod. phrase, sem gull af eiri, -- the old language has
no special word for brass, eir being derived from Latin.
grá-síða, u, f, name of a spear, grey steel, Gísl.
grá-skinn, n. grey fur, Fms. vii. 74, Grett. 61, Jb. 187.
grá-skinnaðr, part. lined with grey fur, Sks. 228.
grá-skýjaðr, part. covered with grey clouds, Sks. 228.
grá-slappi or gró-slappi, a, m., mod. grá-sleppa, u, f. a female stone
grig, cyclopterus : a nickname, Ld.
grá-steinn, m. grey-stone, Bjarn. 64 : a kind of stone, Ivar Aasen.
GRÁTA, grét, grátið, pres. græt, with neg. suff. grátt-at-tu, weep not
thou, Hkv. Hjörv. 41; [Ulf. grêtan; A.S. grætan; Hel. greotan; lost in
mod. Engl., but used in North. E. and Scot, to greit or greet = weep;
Swed. gråta; Dan. græde; Ivar Aasen graata] :-- to greit, weep; grét
Þórir, en Sigmundr mælti, grátum eigi, frændi, munum lengr, Fær. 33;
Freyja grætr eptir, en tár hennar eru gull rautt, Edda 21; hón tók at
gráta ok svaraði engu, Nj. 11; hvárt grætr þú nú Skarphéðinn, 202;
hón greiddi hárit frá augum sér ok grét; Flosi mælti, skapþungt er
þér nú, frændkona, er þú grætr, 176, cp. Edda 38, 39; fár er fagr ef
grætr, Fb. i. 566; hversu bersk Auðr af um bróður-dauðann, grætr hón
mjök? Gísl. 24, 62; gráta sáran, to 'greit sore,' Ísl. ii. 103; gráta hástöfum,
to weep aloud; hón mátti eigi stilla sik ok grét hástöfum, Nj.
27; gráta beiskliga, to weep bitterly, N.T.; gráta fögrum tárum, to
weep fair tears (cp. GREEK), to 'greit sore;' gráta fegins-tárum, to
weep tears of joy. II. trans. to bewail, weep for one, 677. 1; þó
er þat vel er þú grætr góðan mann, Nj. 176; gráta Baldr ór Helju, Edda
39; ef allir hlutir í heiminum kykvir ok dauðir gráta hann, 38 : the saying,
sé gret aldrei fyrir gull sem ekki átti það, he never wept for gold
who had it not, Vídal. i. 286, ii. 84. III. part. grátinn, bathed
in tears, Stj. 385, Am. 94; hón var löngum grátin, Bs. i. 193; hón var
grátin mjök, Vígl. 28.
grát-bæna, d, to implore, beg with tears.
grát-fagr, adj. beautiful in tears (epithet of Freyja), Edda 63.
grát-feginn, adj. weeping for joy, Ld. 82, Fms. vi. 235, Bs. ii. 132.
grát-gjarn, adj. prone to weeping.
grátinn, part., vide gráta III.
grá-titlingr, m. 'grey-titling,' a kind of sparrow.
grát-kjökr, n. sobbing, choked tears.
grát-liga, adv. piteously.
grát-ligr, adj. pitiable, Hom. 11 : piteous, Fms. ii. 223.
grátr, m. [Dan. graad; Swed. gråt], 'greiting,' weeping, Edda 37, Fms.
i. 138, Rb. 332, Bret. 68, Mar. gráta-guð, n. the weeping goddess,
Freyja, Edda.
grát-raust, n. a weeping voice, Nj. 82, Fms. vii. 38.
grát-samligr, adj. piteous, Mar. 12.
grát-stafir, m. pl. weeping, crying aloud.
grát-stokkinn, part. bathed in tears; g. augu, Bs. ii. 28.
grát-sök, f. a cause of tears, Mar. 28.
grát-þurfa, adj. needing tears, needing repentance by tears, Hom. 38.
grá-valr, m. a grey falcon, H.E. i. 391, Art.
grá-vara, u, f. grey fur, Eg. 69, 575, Ó.H. 134.
grá-víðir, m. 'grey-withy,' a kind of willow.
greðgi = reður(?), Sturl. ii. 39.
grefill, m. a little hoe, Landn. 293, v.l.
grefja, u, f. a kind of bier(?), Sturl. ii. 223.
gref-leysingr, m. a law term, a kind of freedman, intermediate between
a freedman and a slave, a freedman, but whose freedom is not published from
the thingvold and who has not been 'leiddr í lög,' defined in Grág. i. 358.
grefr, m., grefi, acc. pl., Róm. 167, [grafa], 'a digger,' a hoe, Landn. 141,
293, Vm. 87, Stj. 451, N.G.L. iii. 2, 10, Bk. 83 : the phrase, hafa e-n
í grefi fyrir sik, cp. hafa e-n fyrir grjótpál, to have another for one's hoe,
use him as a tool, Róm. l.c. : in mod. usage called járn-karl or páll.
grefsi, m. = grefill, Landn. 293, v.l.
grefta, t, [gröftr, grafa], to earth, bury, Fms. i. 241, Karl. 551, Trist.
14 : part. greftr, Bs. i. 426. Stj. 112, 228.
greftr, m. = gröftr, burial, Karl. 263.
greftra, að, = grefta, Fms. x. 208, Fær. 187, Sturl. i. 112; part. greftraðr,
buried, Mar. passim.
GREFTRAN -- GREINARMAL. 213
greftran, f. burial, freq. in mod. usage, Pass. 50.
GREIÐA, dd, [Ulf. garaidjan = oia. ra. Tr(iv, i Cor. xvi. i, Tit. i. 5,
and wporiOtcOai, Ephes. i. 9; A. S. gercedan; North. E. (see Atkinson's
Cleveland Glossary) to graitb -- tofurnish or equip; in Icel. greiða and
reíða seem to be only a double form of the same word, the former having
kept the prefixed g; in sense they are akin, cp. Dan. rede, Swed. reda, and
see greiðr] :-- to arrange, disentangle; greiða hár, to comb or dres s the
bair; Hildigunnr greiddi hárit frá augum sér, H. combed or stroked back
(be bair from her eyes, Nj. 176; þá tók konungr þar laugar, ok let greiða
(comb) hár sitt, Fms. i. 189; en hón hafði hendr at, ok greiddj lokka
bans, Karl. 532; sem fyrst er hann var greiddr (combed), Mar. 161; ógreitt
hex, unkempt bair; greiða ull, to comb or cardwool, Bret. 30, 32. 2.
to make or get ready; greiða segl, to make the s ail ready, Sturl. i. 118;
g. vað, to make the fishing-line ready, Edda 36; g. net, a fishing term :--
also intrans. to get ready, g. til um e-t, to get ready for a thing, i. e. get
í t ready; g. til um vápn sin, to get the weapons ready, Eg. 2 20; sagði at
bann skyldi til g. at verðir væri Öruggir, that he should take it in charge,
that..., Fms. ix. 22; g. til frasagnar, to m a ke ready for the story, 655
xxvii. 6. 3. to speed, further; g. ferð e-s, Fms. ii. 16; greiðit
Drottins götur, make straight the way of the Lord, 625. 90. Luke iii. 4:
reflex., greiddisk honum vel, it speeds well with him, he speeds well, Eg.
180; honum greiddisk vel ferðin, Ísl. ii. 393; greiddisk ferð hans vel,
Eg. 140; ef henni greiðisk seint, if she speeds slowly, Fms. iv.
28. II. [Ulf. garapjan^apiofitiv, Matth. x. 30; Dan. r í de,
itdrede] , to pay; hann skal honum greiða í sliku fc sem hann hefir
til, Gþl. 305; mi vil ek at þú greiðir öxar-verðit, Fs. 68; fc þetta
skyldi greiðask á þremr várum, Fms. ii. 114; hann skyldi heimta land-
skyldir ok sjá yfir at allt greiddisk vel, x. 227; Mörðr greiðir fram
(pa id out) heimanfylgju dóttur sinnar, Nj. 11; g. aptr, to pay back, H. E.
1. 460: to discharge, annan dag eptir greiðir þórólfr skattinn af hendi,
Eg. 64; þeir leggja féð fram þóat ek greiða af hendi, they find the
money although í pay it, Fms. v. 293. 2. to discharge, perform;
greiða vörð, to keep watch, Fms. ix. 23; g. útvörð, hestvörð, viii. 90,
Sturl. iii. 241; g. róðr, to pull, Fms. ii. 178; g. atróðr, to attack (in a
sea-fight), vii. 264; g. til atlögu, id., 290: merely circumlocutory, g.
rás, to run, Rb. 210; g. göngu, to proceed, walk, Stj. 566; g. skirslu
af höndum, to perform the ordeal, Fms. vii. 230; g. ok gjalda leiðangr,
to perform (of personal duty) and pay the levy, 173. III.
metaph. to interpret, make out; at þeir gangi í lögréttu ok í setur sínar,
at greiða lögmál þetta, to expound the law, Grág. i. 7; en þat eru stór-
sögur, ef þær eru greiddar út í gegnum, if they are told to the end,
Al. 36; hann raeddi um við Árna at hann skyldi greiða (settle) mál hans
búandans, Orkn. 336; bað þorstein eiga í allan hlut at þetta mál
greiddisk, Boll. 352; hvi gengr eigi fram málit? Guðmundr kvað brátt
greiðask munu, Fs. 74; greiða fyrir e-m, to entertain one, or the like.
greiða, u, f. a comb; hár-greiða, a hair comb.
greið-fara, adj. walking with speed, fsl. ii. 469.
greið-færr, adj. speeding well: neut. passable, of a road, Ísl. ii. 410,
Eg, 239: e a sy, Fms. ii. 84.
greið-gengr, adj. = greiðfærr, Eg. 239.
greiði, a, m. [Ulf. garaideins = Ôiaraf^, navíiv, ffi6ypa] , disentangle-
ment, arrangement, ordering; mun hann ekki fýsa Onund at göra greiða
á málinu, to pwt the ca s eri^ ht, Eg. 366; þau tóku lítið af hans máli til
greiða, Fms. viii. 17; skipaðisk lítt til greiða með þeim, nothing was settled
between them, Bs. i. 752, Sturl. i. 239 C; ok er honum þótti ráð hennar
nijök seinkask til greiða, th er e was no change for the better in her state,
Bs. i. 158; fara at greiða, to goonwell, N. G. L. i. 137; þrándr segir
at þat var skylt ok heimilt, at hann gerði þann greiða á fyrir konungs
or& sem hann mátti, that he discharged it for the king's sake as well as be
could, Fms. iv. 344; bændr gerðu þar engan greiða á, vi. 333; Leifr spurði
hverr greiði á mundi verða um silfr þat, L. asked if the money would be
paid, Faer. 215. 2. entertainment; vera má at þer þyki alkeypt, at
þú vildir engan greiða göra oss, that tbou wouldest give us no entertain-
ment, Eb. 266; þar höfðu þeir greiða-dvöl, they baited there, waited for
refreshment, Eg. 564, v. 1.; |jorkell fagnar þeim vel, ok by'ðr þeim
greiða, Fbr. 97 new Ed.; þeir heilsuðu iþorgilsi, en bjóða honum engan
greiða, Sturl. iii. 140; bað hann göra góðan greiða Gauti, Fb. i. 505,
A6m. 210; Starkaðr for inn ok kvaddi sér greiða, Bs. i. 544.
greiðir, m. = greiði, N. G. L. ii. 431: afurtberer. Lex. Poët.
greið-liga (greiðu-liga, B. K. 118), adv. readily, promptly, North. E.
'gradely, ' Sturl. i. 155, Fms. v. 306, Hkr. iii. 6: quite, downright, actu-
olly, þeir eru eptir tveir menn þeir er g. (actually) vóru at viginu, Bjarn.
?2 • g. berr, quite stripped off, Fb. ii. 139; þó at engir menn bæri vápn
* mik g. (downright), Bs. i. 580; ekki vigi ek vötnin g. (really), 575;
CIgi er ek g. í heyþroti, / a m not actually without bay, fsh ii. 137.
greið-ligr, adj. ready, prompt; var songriirn eigi g., the song did not
go smoothly, Fms. vii. 152; greiðlig kaupstefna, þorf. Karl. 402; ok er
tniklu greioligra, at..., more to the purpose, that.. ., Nj. 92, v. 1.; görit
greiðligt fyrir mér (speak out plain to one) hvat yðr byr í skapi, Grett.
146; göra e-m greiðlig orð, to make plain words of it, Fb. i. 64.
greið-mæltr, part, of ready speech, j?iðr. 175, (
greiðr, adj. [cp. North. E. gradely] , ready, free; visa e-m á greiSa götu,
to lead one in the straight path, Fms. i. 304; la honum þat greitt fyrir,
it was ready at hand, Fær. 257; verða má, at leiðin verði eigi svá greið
sem þeir ætla, that the passage will not be so free as they think, Sturl. i. 18:
as adv., skip þat for greitt, th a t sh ip speedetb well, Clem. 38; it greizta,
45; hit greiðasta, straight, with good speed, Fms. i, 292; hann er góðr
ok greiðr (expedite) við alla sína nágranna, Band. 3; g. ok góðviljugr,
D. N. i. 88; úgreiðr, unready, entangled.
greið-skapr, m. readiness, promptness, Nj. 18, Fms. ii, 287, Jb. í a;
entertainment, Korm. 68, Fms. iii. 61.
greiðsla (greizla), u, f. payment, discharge, Sturl. ii. 203, iii. 265,
Am. 40; ef þat væri til greiðslu með þeim, if that could do them good,
Sturl. ii. 239.
greið-talaðr, part. = greiðmæltr, Stj. 253.
greið-ugr, adj. = greiðvikinn.
greið-vikinn, adj. serving, obliging; greið-vikni, f.
greifi, a, m. [A. S. gerêfa; Engl. reeve (shire-reeve = sheriff); Germ. graf;
the word is not Scandin., and for the etym. see Grimm's Rechts-alterth.
752 sqq. J :-- an earl, count; Edda 93 states that gerêfas in Saxony
(i. e. Germany), barons in England (after the Conquest), and lendir menn
in Norway are all synonymous; Nj. 157, Fms. vii. 59, 60, Mar. passim:
Stj., Al., and Róm. render Lat. praefectus by greifi: as a nickname, Bs.
i. 555. greifa-dómr, m. an earldom, county, Ann. 216, Stj.
GREIN, f., pl. ar and ir; the mod. pl. greinar means branches, in other
senses greinir: [Dan. green; Swed. gren; not found in Germ., Saxon,
nor Engl.]: I. prop, a branch of a tree, 'lim' is the foliage;
af hverri grein draup hunang sætt, Pass. 32. 4; vínviðar-greinir, vine
branches, Stj, 200; pálma-viðar-g., a palm branch; kvíslask með stórum
greinum, spread with large branches, Sks. 441, 443; þar vex fyrst upp
einn bulr af rotunum, ok kvíslast síðan með mörgum greinum ok limum,
555. II. metaph. a branch, arm: 1. hafs grein, an arm
of the sea, Stj. 287; í sjau staöi er skipat þessarar listar greinum, Alg.;
visinda grein, branch of science (Germ, fach); lærdóms-grein, branch
of doctrine; sundr-skiptingar grein, subdivision, Stj. 287; tvifaldleg grein,
double kind, N. G. L. ii. 352; þessi er grein (particulars) á kaupeyris
tiund, id.; sannkenningar hafa þrenna grein, Edda 122; Guð er einn
í Guðdómi en þrennr í grein (of the Trinity), Fas. iii. 662; einkanligr
i grein, Bs. ii. 21; allar greinir loptsins ok jarðarinnar, Edda 144 (pref.);
hann greindi í tvær greinir ok tuttugu, Rb. 78; í þessi grein, o n thi s
head, in thi s cas e, Band. 11. p. denoting cause, reason; fyrir þá grein,
therefore, Stj. 124; fyrir sagða grein, for the said reason, Mar., Sks. 682;
fyrir þá (þessa) grein, Stj. 22, 23, 167, passim; finnr hann til þess þrjár
greinir, Grett. 208 new Ed.; at þér upp lúkit nokkurri grein fyrir mer,
at þat megi skilja, Sks. 660. y. a point, bead, part; meðr samri grein,
under the same head, Dipl. i. 521; í annari grein, in the second place,
iv. 7, Grett. 156, Fb. i. 216; með slíkri grein sem her segir, K. Á. 82;
í öllum greinum, Mk. 9; sagða grein, the said point, bead, Dipl. iii. 13; i
nokkurum greinum, in some points, i. 3; hverja grein, in every point, Gþl.
177; fyrir allar greinir, in all respects, Mar. 616; en er biskup vissi
þessar greinir, the points, particulars (of the case), Bs. i. 727- 2. denot-
ing distinction, discernment, division; höggva svá títt at varla mátti grein
sja, Bret. 64; sjá grein handa, to discern one's hands, Bs. ii. 5; fyrir utan
alla grein, without exception, i. 281; hver er grein setningar háttanna, dis-
posi t ion of the metres, Edda 120; hljóðs grein, distinction of sound, accent,
id., Skálda 182; göra grein góðs ok ills, Eluc. 20; setja glögga grein, t o
make a clear distinction, 677. 5; fyrir greinar sakir (for the sake ofdis-
tïhction) er diphthongus fundinn í norraenu, Skálda 178; sundr-grein ok
saman-setning, 177; ok veil ek þó grein allra stunda, Fms. v. 335; litlar
greinir ok tengingar höfum ver konungs-málanna ór flokki yðrum, i. e.
you take little notice of the king's errand, Mork. 138; bera grein á e-t,
to discern a thing, Mar.; þar kann ek at göra grein á, I can explain
that, Fb. i. 419. P. understanding; þau (the idols) hafa enga grein,
Fms. x. 232; vitr ok frábærrar greinar, xi. 429; glöggrar greinar, sharp-
witted, Bs. ii. II; sumum gefsk anda-grein, spiritual discernment, Greg.
20. Y- a record; þessa grein konungsdóms hans ritaði fyrst Ari,
thi s record of the king's reign was first written by Are, Ó. H. 188;
i greinum ok bóklegu námi, Mar. 8. a part, bead, paragraph,
in a book (mod.); ritningar-grein, a quotation from Scripture. 3.
denoting diversity, difference; en þó er her, herra, grein i, Fb. ii. 78;
en þó er þar grein á, hvárt..., K. Á. 124; ok voldi því grein tungna
þeirra er hann var konungr yfir, Sks. 458; at grein var á trú þeirri er
hvárt þeirra hafði til Guðs, 470; sú er grein á syslu biskups ok konungs,
at..., 803. P. dissent; brátt görðusk greinir í um samþykki konuug-
anna, Fms. vi. 185; varð mart til greina með þeim, 195; greinir ok
sundrþykki, ix. 428; var þá grein mikil með fólki um konungs-tekjuna,
x. 41; vald fyrir utan alla grein, power without dissent, i. e. absolute,
undisputed power, Bs. i. 281; grein eða áskilnaðr, Stj. 298; en ef verri
menn gengu á milli þá vóru jafnan greinir talaðar, Fb. ii. 411; urðu
margar greinir með þeim Kolbeini Tumasyni, Sturl. ii. I. COMPOS:
greinar-laust, n. adj. indiscriminately, Bs. ii. 96, Stj. 7 * '• uncondition-
ally, Bs. i. 736, 767. greinar-mal, m. a reasonable case, Bs. ii.
214 GREINARMIKILL -- GRID.
greinar-mikill, adj. discerning, clever, Stj. 95. greinar-munr, m.
discrimination, di s tin c tion; göra g. góðs ok ills, to knmvgood and evil, Gen.
iii. 5. greina-vænn, adj. likely toca ws e a difference, Fms. x. 107.
GREINA, d, to branch: I. to divide into branches; verohlin var
greind í þrjár hálfur, Edda (pref.); sá er greinir ok sundr skilr, Stj. 95;
greina í sundr dag ok nátt; greina tima, daga, 15; skaltú hana (the
ark) með gólfum greina^ 56; hann greindi skepnuna í tvær greinir, Rb.
78; var þá engi skepna greind önnur frá annarri, Ver. i; hanu greindi
(s et apart) þá tíð (viz. Lent) meirr til meinlæta en aðrar, 625. 93;
heimrinn allr grcindr í þrjá þriðjunga (of a map), Al. 117. 2. t o
discern, distinguish; máttir þú greina þann Guð, er á himnum er, frá
þeim guðum, er..., 625. 65; ef greina má þeirra bein frá annarra
manna beinum, N. G. L. ii. 351; þá skilr hann ok greinir alla hluti görr,
Skálda 169; at greina hvern lim eða kvist þeirrar ræðu, Sks. 568; greina
gang himintungla, Fms. v. 334; hljóð þat sem eyru megu greina, Skálda
173; grein þér vitrlega hversu ..., discern wisely for thyself how ...,
Mar.; til þess er konungr ok erkibiskup greina (discern, settle) allt þat
er milli manna stóð, Bs. i. 727. 3. to expound, tell, record; sem
áðr er greint, as is told above, Fms. ii. 168; þó at ek greina þat eigi
at sinni, i. 223; til greindrar bænar, Magn. 532; epîir greinda sýn,
Mar. 471? í greindri sæmd, 617; áðr greindum mönnum, Dipl. ii.
19: impers., sem fyrr greinir, a s above mentioned, Rb. 232; at hann
skyldi svá greina frásögu (tell his story) um atburð þenna, Ld. 58;
greindi Örnúlfr þessi landa-merki, Dipl. iv. 17; vitnin kunnu eigi at
greina með hverjum hætti, the witnesses could not tell how ..., Mk. 79;
nú skal greina framkvæmd þessa hluiar, Bs. ii. 163. II. reflex.
to branch out; svá sem tungurnar greindusk, Edda 145; en af því at
tungurnar era þegar úlikar, þær þegar er or einni ok enni sömu tungu
hafa gengið eða greinzk, Skálda 160; hennar efni leiðisk ok greinisk af
fyrir-farandi frásögn, Stj. 246; hanga sumar limarnar niðr en sumar
greinask (br a nch) útí frá tveim-megin, Rum. 148; sumar (arms of
water) greinask ok renna mjök grunnt, Bar). 72. 2. to be separated;
ok greindusk ser hvar skipin, Fms. vii. 289; síðan greinisk tign ok vald
með þeim, Sks. 249. 3. to differ, disagree; menn greinask at því,
hvárt..., ö. H. 219, cp. Fms. v. 83; greinask menu at (there are dif-
ferent records) hvárr fyrri áverki varð, Sturl. iii. 249; greinask menn á
fyrir því hvárt tíguligra þótti, Fms. xi. 316. P. to disagree, fall
out, become enemies; var þá skipuliga með þeim í fyrstu en greindisk
hratt, Sturl. ii. I; en þá meirr tók at greinask með þeim kompámim,
Bs. i. 620; var þá sæmiliga með þeim í fyrstu, en þó greindisk (MS.
grênðisk) brátt, 489; friðr grenisk (i. e. greinisk), the peace is broken,
Sturl. i. 458 (in a verse); vanir grenask, the hope i s broken up, Hkv. 2. 49;
(the explanation of this passage given in Aarböger for Nord. Oldk. 1866,
p. 384, where it is derived from grár, ^ rey, qs. græ-na, does not hold good
either in sense or form, as the inflex. inchoative -na causes no umlaut, and
grár, grey, when metaph. only denotes spite.) III. impers. to fall on. ',
discord; spurði Helgi at kistlinum en Geitir í mot at hringnum, ok greindi
þá (acc.) sy'nt um, Vápn. 9; en ef nokkura menn greindi á (quarrelled),
bá þótti engi maðr skjótlegri til stórræða en Ögnumdr, Fms. ii. 68; þat
höfum vit ætlat at láta okkr (acc.) ekki á greina, Nj.
greind, f. discernment, freq. greindar-liga, adv. (-ligr, adj.), cleverly.
greini-liga, adv. distinctly, Eg. 55, 271, Nj. 235, Fms. i. 300, Fb. i.
503: quite, sheer, Stj. IO.
greini-ligr, adj. distinct, articulate, Skálda 174 (of sound).
grein-ing, f. distinction; gloggvari g. = -- epexegesis, Skulda 205; grein-
ingar-vit, the senses, Bs. i. 785; að-greining, distinction.
GREIP, f., pl. grcipr, [A. S. ^ni p], the space between the thumb and the
other fingers, a grip, grasp, Edda no; at hin hægri greip spenni um hhr. i
vinstra nlflið, Sks. 291; ok rann upp á greipina, Fms. v. 85; þrekligar
greipr, Sd. 147; því næst brestr fram or bjarginu greip eigi smáleit, Bs.
ii. Hi: metaph., ganga í greipr e-m, to fall into one's clutches, Fs. 37,
Fms. vi. 210; meir fyrir þat at vér vórum þá komnir í greipr honum,
Orkn. 88; ganga or greipum e-s, to slip from one's grasp; spcnna grcipr,
t o c la s p the hands: the phrase, láta greipr sópa, um e-î, to make a clean
sweep, Grett. 127: the name of a giantess, Edda. (J^jij Icel. distinguish
between greip and neip (qs. gneip, the interval between the otherfingers).
greipa, að or t, to grasp, comprehend, Edda (in a verse): metaph., g.
glaep, to commit, Am. 82.
gréla, u, f. a r us ty, blunt knife, Snot 70.
gre-ligr, adj. = greiðligr, Sks. 407 B.
grell-skapr, m. [Germ, groll~\, spite, Edda no.
gremi, f. [gramr], wrath, anger; gremi Óðins, Hkv. 1. 11: esp. of the
gods, in the allit. phrase, goða gremi legg ek við, lögbrot ok goða gremi
ok griða rof, Eg. 352; hann skal hafa goða gremi ok' griðníðings-nafn,
Fs. 54; gremi Guðs, Ísl. ii. 382; Guð Drottins gremi, Grág. ii. 382, 383.
GREMJA, gramði, [vide gramr; Ulf. gramjan = Trapopyifav; A. S.
and Hel. gramian; Dan. grœmme; Swed. grama = to grieve] :-- to anger,
provoke, esp. the wrath of the gods (God), to offend the gods (by perjury or
wickedness); greniðu eigi goð at þér, Ls. 12; sá gremr Guð at sér, Hom.
86, 159; þú hefir gramit at þér Maumet, Karl. 434; ok gremja svá
Guð at sér ok alla góða menn, Fms. xi. 364; þú ert her kominn at óleyfi bræðra minna ok gremr svá goð at þér, Fas. ii. 69, else rare •
gremr hann konunginn at ser (vexes the king) með vápna-gangi, Al. 42;
hvat gremr þik líf þitt, quid le offendit vita tua, Hom. 12; göra lítið úr
gáfum hans, gremja svo mildi skaparans, Bb. I. 8. II. reflex, t o
get angry, be grieved; en ef þit vildut þat göra, þá munda ek ekki
gremjask ykkr, Fms. v. 238; fagna þeirra fagnaði er fógnuð göra Guði,
en grata hina er við hann gremjask (those who provoke him), D. i. 363
(to render the Lat. ~/? ere cum flentibus): mod., mér gremsk að sjá það, it
grieves me to see it,
gremja, u, f. fretting, annoyance, gremju-verðr, adj. annoying.
GREN, n., gen. pl. grenja, a lair; gren eðr holur (of a snake), Stj.
93; varga gren, haföi úlfrinn dregit eitt lik inn í grenit (lair, of a wolf),
Mirm. 36: in Icel. only of a fox's lair, sem melrakki í greni, Nj. 198,
Karl. 144, Sturl. i. 88; hann mun bíta knnna nær greninu, Ld. 278.
COMPDS: grenja-leit, f. seeking a fox's lair. gren-smogin, part.;
tóa grensmogin, a fox with cubs.
greni, n. [gron], pine timber, greni-borð, n. a pine-wood board.
grenja, að, to h ow l, bellow, Eg. 486, Bs. i. 42, ii. 49, Fms. iii. 179, vi.
150, Konn. 82, Fas. ii. 484, Edda 20, Mar. 116.
grenjan, f. bellowing, Fas. ii. 481; g. inna úörgu dýra, Post. 645. 73.
gren-lægja, u, f. =:grenskolli.
grenna, d, [grannr], to make thin, slender: reflex, to become thin.
grennd, f. [granni], vicinity, Gþl. 393, Js. 98, 100. grenndar-far,
n. = lnisifjar, q. v., N. G. L. i. 40.
grenni, n., in na-grenni, neighbourhood, D. N.: the phrase, svá er mal
með grenni (mod. svo er mál með vexti), Fas. iii. 59.
gren-skolli, a, m. a fox in its earth, Fs. 48.
grenslan, f. enquiry; eptir-grenslan, investigation.
grenslask, að, dep. [granni], to pry int o, enquire, Grett. in.
greppi-liga, adv. = greypiliga, Fb. i. 530.
grepp-ligr, adj. (-liga, adv.), frowning, ugly, Faer. 9, Fs. 142.
GREPPR, m. [perhaps akin to garprl, a poet; g. cnn ungi, the young
bard, Lex. Poët.; biðjandi hjartans grepp ininn góðan, göra fyrir mig
drápu-korn, Jón fjorl.; skald heita greppar, ok rétt er í skúldskap at kenna
svá hvern matin, Edda (Arna-Magn.) ii. 528. greppa-minni, n. a
kind of metre, Edda (Ht.); a kind of memorial verses, the questions in the
first half stanza, the responses in the second, Edda (Ht.) 40. II.
a strange creature, a monster; sér hann þá hvar gengr grcppr mikill (of
a giant), þykist hann þá kenna Dofra troll, Fb. i. 565; þá sá þeir ekki
lítinn grepp (of a ghost) suðr við garðinn, ok var þar Klaufi ok hafði
höfuöit í hendi sér, Sd. 160.
grér, m. [gróa (?)], a twig(?), only used in mod. poet, circumlocution
ot a man; geira grór, iirva grt'r, etc.
gresja, að, [gras; Dan. grcesse~] , to graze: in the saying, þar er ekki um
auðugan garð að gresja, i. e. there is little to be had.
gres-járn, n. a kind of iron, Edda 34, Fas. iii. 240.
GRETTA, tt, esp. reflex, grettask, to frown, make a wry face; hann
skaut niarga vega augunum ok gretti sik, Fb. i. 541: to frown, Fas. iii.
355' Stj. 459 (of a lion), Bárð. 35 new Ed.; g. um tennr, to grin, El.
grettinn, adj. making wry faces, freq. in mod. usage.
grettir, in., poiit. a 'frowner, ' dragon, Edda: pr. name, Landn., whence
Grettis-færsla, u, f. name of a poem; Grettis-h. af, n. Grettir's lift,
is in Icel. the popular name for giant boulders.
grettur, f. pl. wry faces: metaph., bna-grettnr, quarrels among neigh-
bours (cp. mod. biia kritr), 655 xxi. 3; vina-grcltur, quarrels among
friends, Frump.
GREY, n., pl. grey í a, a greyhound; grcyjum sinum gullbond sncri,
]pkv. 6, Hm. joo (of a lap dog); grey (a bitch) þykki im'r Freyja, Jb. ch.
IO: mciaph. a paltry jelh. iv, coward; grey þitt, Gísl. 68; grey eðr
bleyöim:. ðr, Fagrsk.; grey eðr ættar-skönun, Mirm.; greyja atgangr, a
dog-flght, Fms. viii. 308.
grey-baka, u, f. a bitch, jbiðr. 106.
GREYFA, ð, [grúfa], to grovel, bow down will) the face to the earth,
Fms. viii. 333 C: reflex., Eg. 508, Fms. iii. 127, Fas. ii. 251.
grey-hundr, m. a greyhound, Fms. xi. IO.
grey-karl, m. a dogged churl, Bær. 2.
grey-liga, adv. meanly, poorly, El. 101.
grey-ligr, adj. paltry.
grey-mennska, u, f. and grey-skapr, m. paltriness, Fas. iii. 64.
GREYPA, t, t o g r oo ve, Fb. i. 258, (si. ii. 462.
greypi-liga, adv. fiercely, Fms. vi. 367, vii. 134, Sturl. i. 44 G, Vígl.
26, Fas. iii. 123.
greyping, f. a groove, N. G. L. ii. 110 (freq.)
greyp-leikr, m. fierceness, Rum. 298.
greyp-ligr, adj. fierce, fearful; g. langraeki, Hom. 143, Stj. 144; g-
s(ir, fearfnl wounds, Fas. iii. 126.
GREYPR, adj. fierce, cruel, Róm. 333, 346, Fms. x. 380, 385, Eg.
304; g. glaepr, a fearful crime, Bs. ii. 117; g. úhly'ðni, 112.
grey-skapr, m. paltriness, Fms. ii. 61, Fs. 99, El. 580. i, Al. 46.
grey-stóð, n. a couple of hounds, Akv. ii.
GRIÐ, n. [a Scandin. word, found in the Saxon Chron. year ion, and
in the A. S. poem Byrnoth, but in both passages it is a Danish, not a gaxon word].
A. Prop. a domicile, home, with the notion of service; segja mann af griði, to give one notice to leave, Grág. i. 146; fá e-m grið, to get one a situation, id.; ef maðr hefir sér eigi grið (if a man has no home, no livelihood), ok varðar þat útlegð, id.; koma til griðs, to come to (take up) service, 147; þiggja grið með e-m, to lodge with one, 160; taka grið með e-m, id., 149; vera í griði með e-m, to be in lodgings with one, N. G. L. i, 210; lög-grið, a lawful home, id.; búi sínu eðr griði, one's household or abode, Grág. i. 163; fara ór griði, to leave service, ii. 144. COMPDS: grið-fang, n. the taking a dwelling, Grág. i. 20. griðfanga-dagr, m. = skildagi, Grág. ii. 468. grið-fastr, adj. having a home, Lex. Poët. griðka, u, f. = griðkona, Grett. 148 A. grið-kona, a, f. a housemaid, Nj. 118, Fms. viii. 243, Fs. 51, Grett. 148 A, Hrafn. 25, Grág. passim. grið-lauss, adj. homeless. grið-maðr, m. a 'house-man,' servant, lodger, Grág. i. 35, 242, ii. 143. grið-taka, u, f. a hiring of servants, Grág. i. 153. grið-vist, f. lodging, Njarð. 366.
B. In pl., metaph. a truce, peace, pardon; friðr is the general word, grið the special, deriving its name from being limited in time or space (asylum); rjúfa grið, spilla griðum, to break truce; setja grið, to make truce; halda grið, to keep truce; mæla fyrir griðum, to say the truce formula, etc., Grág. ii. 165 sqq.: the phrase, grið ok frið, fé-grið ok fjör-grið, truce for money and life, 168; segja í sundr griðum, to declare the truce to be at an end, Sturl. iii. 317; lífs grið ok lima, safety for life and limbs, Eb. 310; biðja griða, to sue for quarter (in battle), Nj. 45; beiða griða Baldri fyrir allskonar háska, Edda 36; gefa e-m grið, to give one quarter (after a battle), Nj. 265; ganga til griða, to sue for (take) pardon, Fms. vii. 245; þeir beiddu griða (truce) einn dag til heimreiðar, Eg. 279; kom hann þá griðum á ok því næst sættum, Fms. i. 81: a sanctuary, asylum, þeim er á grið kirkjunnar flýr, K. Á. 34. COMPDS: griða-beiðandi, part. one who sues for peace, Grág. ii. 23. griða-brek, n. pl. breach of truce, Grág. ii. 22. griða-gjöf, f. a granting truce (life), Orkn. 456, Fms. ix. 524. griða-lauss, adj. truceless, Germ. vogelfrei, Edda 40, Fas. iii. 391: neut., er allt var griðalaust (truceless) með mönnum, Eb. 234. griða-mark, n. a sign of truce, Edda 47. griða-mál, n. pl. truce formularies, Ísl. ii. 379. Grág. ii. 165 sqq., Fms. vii. 62, griða-rof, n. pl. breach of truce, Grág. ii. 22, Eg. 352, Fas. i. 72. griða-sala, u, f. a granting truce, N. G. L. i. 177, Eg. 232. griða-setning and grið-setning, f. truce-making, Sturl. ii. 159, Grett. ch. 77. griða-staðr, m. a sanctuary, asylum, Edda 37, Gþl. 179, Fas. ii. 63. griða-stund, f. a term of truce, Bret. griða-tíð, f. id., v.l. grið-bítr, m. a truce-breaker, Grág. ii. 166, O. H. L. 75. grið-níðingr, m. a law term, a truce-breaker, Grág. ii. 167, Nj. 102, Orkn. 430. grið-samr, adj. peaceful, merciful, Fms. viii. 234. grið-spell, n. pl. breach of truce, N. G. L. i. 254.
griði, a, m. a horseman, servant, Fb. ii. 335.
grið-mál, grið-sala, grið-setning, etc., vide griða- above.
Grikkir, m. pl. Greeks; Grík-land, mod. Grikk-land, n. Greece; Grikkja-konungr, m. the Greek king; Grikklands-eyjar, f. pl. the Grecian Isles, 625. 64; Grikklands-haf, n. the Grecian Archipelago, Fms. passim.
grikkr, m. [prob. from Engl. grig, cp. Johnson on this word], a juggle (mod. word); göra e-m grikk, to play one a trick.
Grikskr, adj. Greek, passim; Gríska, u, f. the Greek tongue; in old writers usually by metathesis, girskr, etc.
grimd, f. grimness, fierceness; sakir grimðar eðr íllvilja, Fms. i. 71; en eigi skorti hann spekt né grimd, 117; grimdar-andi, breathing wrath, Stj. 288; grimdar-mála dagar, days of wrath, Stj. 642. 2 Kings xix. 3; grimdar-náttúra, savage disposition, Mar. 604: grimdar-fullr, adj. savage, Fms. i. 207, Stj. 469: grimdar-hugr, m. fiery mood, Fms. v. 271. II. metaph. a biting frost; var grimd svá mikil at klæði þeirra freri, Fas. ii. 427: grimdar-frost, n. id., Bs. i. 381.
grimmask, d, (and að, Háv. 39), dep. to chafe, be furious; g. móti Guði, Fms. viii. 240; g. upp á heilaga kirkju, Thom. 6 (Ed.); hann byrsti sik ok grimmisk mjök (of a wild bear), Finnb. 248, Mar. 563; útan Þorbjörn, hann grimmask við hann fyrir allt saman, Háv. l.c.; hvárt mun þín reiði grimmask í gegn öllum mönnum, Stj. 329; grimmask á e-n, to rage against one, Pr. 402.
grimm-eygr, adj. fierce-eyed, Fms. ii. 20; better grunneygr, q.v.
grimm-hugaðr, adj. in a grim, fierce humour, Fas. i. 178, Stj. 187.
grimm-leikr (-leiki), m. savageness, cruelty, Eg. 255, Nj. 176, Fms. x. 380, Hom. 42, Sks. 496, Stj. 256, Mar. passim.
grimm-leitr, adj. grim, stern-looking.
grimm-liga, adv. grimly, fiercely, sternly, esp. in the phrase, hefna g., to take a fearful revenge, Fms. i. 266, vii. 157, x. 221, Fas. i. 13; g. reiðr, fearfully angry, Anal. 240; gráta g., to 'greit' sorely, Skv. 3. 25.
grimm-ligr, adj. 'grim-like,' fierce, Eg. 305, Nj. 104, Hkr. i. 10, Fms. ii. 100, vi. 131: savage, Edda 19; g. atganga, a furious onslaught, Mar. 575; g. orrosta, Bret.; g. dómr, Fms. ii. 223: fearful, Fs. 17; g. gnýr, a fearful crash, Sl. 57.
grimm-lundaðr, adj. of grim temper, Fagrsk. 24.
GRIMMR, adj. [A. S., Engl., and Hel. grim; Dan. grim = ugly; in old Icel. writers this word implies the notion of ferocity, sternness, wrath, but not of wanton cruelty, and seldom of ugliness as in Engl., Dan., etc.] :-- grim, stern, horrible, dire, sore; grimmt er fall frænda at telja, 'tis grim to tell of a kinsman's death, Stor. 10; grimt várumk hlið, a sore gap it was to me, 6; gráta grimmum tárum, to weep grim, bitter tears, Hkv. 2. 43; fimm grimmar nætr five grim, miserable nights, Korm. 184 (in a verse); grimm orð, lamentation, Gh. 1; hugðak mér grimt í svefni, I had a fearful dream, Bkv. 16. 2. stern, savage, Lat. ferox; hón var allra kvenna grimmust ok skaphörðust, Nj. 147; ákafa-maðr mikill í skapi, grimmr, úþýðr ok fátálr, Fms. i. 19; glaðmælt, undirhyggju-maðr mikill, ok hin grimmasta, 20; fyllask ens grimmasta hugar, to be filled with rage, 623. 25; g. híðbjörn, a grim bear, Grett. 100. 3. with dat. wroth; svá var hón orðin grimm Brjáni konungi, at ..., she hated him so much, that ..., Nj. 269; hence in poët. phrases, baugum, vellum grimmr, fé-grimmr, hodd-g., hating, wasting gold, munificent, Lex. Poët.: neut., með grimmü, grimly, Fms. ii. 9; gjalda e-t grimmu, to take grim revenge, 223. II. metaph., 1. with the notion of ugly, hideous; ljótt andlit ok grimmt ok andstygt mannligu kyni, Sks. 539, (rare.) 2. piercing, of cold; svá sem kalt stóð af Niflheimi ok allir hlutir grimmir, Edda 4.
grimm-úð, f. ferocity; grimm-uðigr, adj. furious, Fas. i. 32, Am. 55.
GRIND, f., pl. grindr, a lattice door, gate; lék þar grind á járnum, Fms. v. 331; eru garðar hennar forkunnar háfir ok grindr stórar, Edda 18; forn er sú grind, en þat fáir vitu hve hón er í lás um lokin, Gm. 22; gest þú né geyja né á grind hrekir, Hm. 136, Am. 36, Fsm. 9; láta hlið á ok grind fyrir eðr hurð, Grág. ii. 228; nú ganga menn í gegnum garðs-hlið þá skal sá ábyrgjask er upp lýkr grindum, N. G. L. i. 41; hestrinn hljóp svá hart yfir grindina, at hann kom hvergi niðr, id.; var grind fyrir borghliðinu ok lokin aptr, Þórr gékk á grindina ok fékk eigi upp lokit, þá smugu þeir milli spalanna, 30; Hel-grindr, the gates of Hel, Edda 38; Ás-grindr, the gates of the Ases, id.; ná-grindr, the gates of death, Skm. COMPDS: grindar-hlið, n. a gate with a lattice, Fms. ii. 148. grindar-hæll, m. a peg to keep the gate fast, Gþl. 383. grinda-sög, f. a saw (in a frame). grind-garðr, m. a lattice fence, Fs. 183. grind-hlið, n. = grindarhlið, Lv. 19. II. an enclosure, α. for ships, docks; liggja (of ships) í grindum, Hkv. 1. 49: pens for catching whales, hence the Dan. grinde-hval, grinde-fangst, of catching whales by penning them in; esp. veiða elgi (to catch elks) í görðum eða grindum, Gþl. 449: of store-houses, folds, fullar grindir, full-stocked folds, Hm. 77; fé byrgt í grindum, sheep penned, Eg. 375; honum var sagt at fé allt væri heilt í grindum ok úsakat, Fas. i. 71: lattice work, fjórar grindr lætr hann göra með fjórum hornum, ok níu reita rístr Þrándr alla vega út frá grindunum, Fær. 183, 184; lét göra grind um útan um legsteininn, Fms. viii. 237: in compds, beina-grind, a skeleton; dún-grind, q.v.: a gridiron, grinda-brauð, n. bread baked on a gridiron, Dipl., Vm.
grip, n. a grip, grasp; upp-grip, plenty to take, abundance; á-grip, q.v.; yfir-grip, compass: medic. spots on the skin, believed to be the finger-prints or marks of goblins or demons, Fél.
grip-deildir, f. pl. rapine, robbery, N. G. L. i. 20, Gþl. 473, Fms. i. 221, vi. 218.
gripla, að, to grope; fara griplandi hendi eptir, Gþl. 46.
griplur, f. pl. groping; henda griplur til e-s, to grope after, Eluc. 22; griplur er sem hendi þá, Mkv. 2: gloves without fingers, mittens. II. name of an epic Rímur in parchment, a dimin. = Rímur af Hrómundi Gripssyni.
GRIPR, m., gen. ar, pl. ir, [akin to grípa, to hold, seize, cp. A. S. gripe = manipulus] :-- prop. anything possessed; nú hafa tveir menn veðmæltan einn grip báðir,, Grág. i. 412; hross eðr skip eðr aðra gripi, 437; alla þá gripi er menn eiga saman, hvárt sem þat er akr eða eng eða aðra hluti, Gþl. 505. 2. value, money's worth; hann kvað þó verra grip í (of less worth) enn hann ætlaði, Nj. 73; yðr er ekki happ at drepa hann, ok engi gripr at hafa hann brott, not worth one's while to drive him away, Fms. vii. 218; enn þriðja hlut á hann þann er mikill gripr er í, Edda 15; epli þau er henni munu gripir í þykkja, 46; í gripum sæmiligum ok löndum, ... í þeim gripum er engi væri minna en tíu aura verðr, Sturl. iii. 293: gripa-tak, n. seizure of property, Grág. ii. 196, Gullþ. 19. 3. esp. in pl. costly things, pretiosa; klæðnaðr Þóru ok gripir, Eg. 158; hann skyldi ok kaupa gripi til handa henni svá at engi jafnfjáð kona ætti betri gripi, Ld. 132; klæði, vápn, ok annars-konar gripi, Fms. vi. 182; hann gaf sinn grip hverjum þeirra, Gullþ. 9, 19; húsbúnað ok klæðnað ok góða gripi, Fb. ii. 186; kost-gripr and kjör-gripr, a costly thing, Fs. 43; dýr-gripr, a jewel; spilla gripum sínum, to spoil one's own things, 51: gripa-kista, u, f. a jewel chest, Sturl. ii. 108 C: grip-auðigr, adj. rich in precious things, Ld. 154. II. in mod. usage esp. of cattle, stock; gangandi gripir, live stock, Bjarn. 22; stór-gripr, great cattle (cows, horses), opp. to smali, small cattle (sheep). III. a pr. name, Landn.
gripr, m. [Germ. griff], a vulture, Þiðr. 92.
GRÍÐ, f. frantic eagerness; í gríð, eagerly: gríðar-liga (gríðu-
liga, Mag. 99, Ed.), adv. eagerly: gríðar-ligr, adj. eager. II. mythol. Gríðr, f. a giantess; Gríðar-völr, m., Edda 60.
GRÍMA, u, f. [A. S. grîma; Dan. grime = a horse's halter], a kind of hood or cowl covering the upper part of the face, Edda (Gl.), Sks. 304, Þórð. 30; ríðr Barði at Snorra Goða ok hefir grímu á höfði sér, Ísl. ii. 378, Mirm. 58. β. armour covering a horse's breast, a poitrail; en utan yfir beisli ok um allt höfuð hestsins ok um háls framan ok til söðuls þá skal vera g. gör á panzara lund, Sks. 405: the beak on a ship, gyldar grímur, Gkv. 2. 16: grímu-eiðr, m. a Norse law term, a kind of oath taken by six compurgators, an GREEK, N. G. L. i. 56 (vide eiðr); the origin of the name is uncertain, perhaps the compurgators had to appear in court in cowls: grímu-maðr, m. a cowled man, a man in disguise, Fb. i. 509, Fas. iii. 321, N. G. L. i. 175. II. metaph. the night, poët., Alm. 31, Edda (Gl.), Lex. Poët.; óróar gríma, a night of woe, Stor. 18; so in the saying, hverf er haust-gríma, shifty is the autumn night, Hm. 73: curious is the phrase, það renna á e-n tvær grímur, one wavers, is uncertain, það runnu á mig tvær grímur; the metaphor is either derived from a horse's halter or hood = doubly hoodwinked or from the night = in double darkness. UNCERTAIN Grímr and Grímnir are names of Odin from his travelling in disguise, Edda: Grímr also is freq. a masc. pr. name, and in compds, Þor-grímr, Ás-grímr, Stein-grímr, Hall-grímr, etc.; and of women Gríma, Hall-gríma, etc.; prefixed in Grím-kell, Grím-úlfr, etc.: a serpent is in poetry called grímr.
GRÍPA, greip, gripu, gripit, [Ulf. greipan = GREEK, GREEK; A. S. grîpan; Engl. grip, gripe, grapple; O. H. G. grîfan; Germ. greifen; Swed. gripa; Dan. gribe] :-- to grasp, seize: 1. with the notion of suddenness or violence; hann greip skjöld sinn ok sverð, Ó. H. 117; konungr greip til sverðs þess er stóð hjá honum, Fms. i. 16, vi. 159; Egill kastaði þegar niðr horninu, en greip sverðit ok brá, Eg. 215; Egill greip þá skjótt meðalkafla sverðsins, 379; síðan greip hann til Egils, 192; hann greip upp Þórð ok keyrði niðr, id.; Ormr grípr þá í móti fleininum, Fb. i. 530; hann greip upp beiti-ásinn ok barði með, 491; hann greip til hans (the dog snaps at him) um sinn ok reif kviðinn, Fms. ii. 174; hann grípr nárann, Anal. 122. 2. to capture, seize; gripinn, and gripinn höndum, captured, Hom. 131, Pass. 6. 12, 9. 1, 11. 1. β. to seize upon, rob; þat er mér sagt at þú farir heldr óspaklega ok grípir fyrir mönnum góðs sitt, Grett. 130 (grip-deildir). γ. to grasp; hann greip á stafni, Hým. 27. 3. phrases, grípa gulli á við e-n, to coax one; at svá þykki (lest it shall seem) at ek grípa gulli á við þá, Nj. 6; ok gríp nú gulli á við konunginn, ok lát sem þú þykisk þar allt eiga er konungrinn er, Fms. xi. 112; grípa á kýlinu, to touch upon the sore place; Eysteinn konungr svarar, nú greiptu á kýlinu því er ek hugða at fyrir löngu myndi springa, vii. 121: grípa í tómt, to grasp the air (cp. when the bird is flown): grípa á e-u, to decide; hann kvaðsk ekki mundu svá skjótt grípa á slíku, he said he would take time to consider, xi. 362. 4. medic. of fits or sickness, to seize upon; þitt geð grípi, seize thy senses (of insanity)! Skm.; þá var hann gripinn af æði mikilli, 623. 12. II. metaph. to understand, very rare and borrowed from Lat. comprehendere, Sks. 559 C, Eluc. 21: in mod. usage, to grasp, encompass with the mind; but nema, to learn. III. reflex., grípask þeir þá til (they grasped at one another) ok glíma lengi, Fb. i. 530.
GRÍSS, m., pl. ir, gen. ar, Odd. 28, [Swed.-Dan. gris; Scot. grice], a young pig; gyltar gríss, a sucking pig, Fs. 107; gyltr ok gríss, Gullþ. 60, Fs. Vd. ch. 44, Grág. i. 504, Jb. 287, Sd. 163: the saying, grísir gjalda þess er gömul svín valda, cp. quidquid delirant reges plectuntur Achivi, Stj. 63; gnyðja mundu grísir ef þeir vissi hvat hinn gamli þyldi (ef galtar böl vissi, v.l.), Fas. i. 282: of a young wild pig, Fb. ii. 25: grísa-gyltr, f. a sow with pigs, Vm. 85; grísar-höfuð, n. a pig's head, Odd. 28. 2. a pr. name, Landn.; cp. Grísar-tunga, name of a farm, 71. II. [as in Norse, vide Ivar Aasen], gener. a pig; er gamlir grísir (old swine) skyldi halda mér at höfuðbeinum, Grett. (in a verse); as also the Icel. grís-efldr, adj. strong as a grís (a hog ?), i.e. prodigiously strong, of great muscular strength; this word however, which is freq. in mod. usage, is not recorded in old writers, but it occurs in Lex. Run.
GRJÓN, n. pl. [Swed.-Dan. gryn], groats, Edda (Gl.), Gþl. 524: grjóna-grautr, m. a porridge of groats.
grjón-bakr, m. 'groat-back,' a nickname, Fms.
GRJÓT, n. [A. S. greôt; Engl. grit; Hel. griot; O. H. G. grioz; Low Germ. grott = gravel; Germ. greis, meaning gravel, shingle, pebbles, or the like; cp. also Engl. to grout = to build a wall of rubble with liquid mortar poured in; the Icel. grautr (q.v.) and grútr (q.v.) are also kindred] :-- stones, but chiefly with the notion of rough stones or rubble in a building, etc.; grjót, like Engl. grit, is a collective word, and is consequently never used in plur.; a single stone is called steinn, not grjót; velta grjóti, to roll stones, Gs. 12; nú er grjót þat at gleri orðit, Hdl. 10; grjót (quarry) þat er til kirkna þarf at hafa, N. G. L. i. 240; hann lét ok göra há-altarit með grjót, Bs. i. 830; telgt grjót, cut stones, Stj. 564; rata munn létumk grjót gnaga, Hm. 106; hljóp ofan skriða mikil með grjóti, Anal. 64; verða at grjóti, to be turned into stones, Edda 89; þeir báru grjót á rótina, Gullþ. 50; torf eða grjót, Grág. ii. 262; þeir ruddu hitt ok báru þar í grjót (sinking a ship), Eg. 125; dys ór grjóti, Ld. 152; berja grjóti, to stone, Gísl. 34; vóru þau barin grjóti í hel, id.; sá engin líkindi Dana-virkis, nema grjótið, but the heaps of stones, Fms. i. 28; konungr hugði at grjótinu ok sá þar rautt allt, xi. 239; svá at þess mætti eigi sjá merki, nema þat eina er grjótið var rautt eptir, 241 (of the shingle on the beach); hvárt sem vill, af heitu grjóti eðr köldu, Sks. 421; límsett grjót, lime-set stones in a wall, Orkn. 352 (in a verse); lét jarl bera vatn í at kæla grjótið þat er brunnit var, id., (in a siege in order to make the walls crack, see Notes and Queries, Nov. 21, 1868); berjask með skotum ok grjóti (in a battle), Fs. 14; grjót ok skot, stones and missiles, Fms. vii. 82; þeir höfðu borið at sér grjót ok báru á þá, bíða þess er grjótið eyddisk, Sturl. ii. 59: of bricks, Stj. 264: in poetry, ölna grjót, the stones of the wrist, = jewels; skýja-grjót, 'cloud-stones,' hail; grjót orða, munns, the stones of words, of the mouth, i.e. the teeth: giants are called grjót-niðaðr, grjót-móði, grjót-öld, the stone people, people of the Stone Age, Lex. Poët.; Grjót-unn, name of a giantess (cp. Steinunn, a female name), whence Grjótunnar-garðar, a giant's castle, Edda: collectively in compds, -grýti, blá-grýti, stór-grýti, rough stones; hraun-grýti, lava. COMPDS: grjót-berg, n. quarry, Fms. viii. 278, Bs. i. 890. grjót-björg, n. pl. rocks, Vsp. 52. grjót-björn, m. a pun, = Arinbjörn, Ad. grjót-brot, n. a stone hoe, Vm. 92, 117. grjót-burðr, m. throwing showers of stones (in a fight), Sturl. ii. 136. grjót-fall, n. raining stones, Ann. 1362. grjót-flaug, f. a stone shower (in a fight), Fms. vi. 156, x. 361, Fas. ii. 449, Fs. 17, Al. 46, Bs. i. 412. grjót-flutning, f. carrying stones, Fms. viii. 279. grjót-garðr, m. a stone fence, Grág. ii. 282, Jb. 242: a pr. name, Fms. grjót-hagl, n. stone-hail, Stj. 369. grjót-haugr, m. a heap of stones, a cairn, Stj. 364. Josh. vii. 26, 655 xiv. B. 2. grjót-hlað, n. a stone pavement, Hkr. ii. 5. grjót-hlass, n. a load of stones, N. G. L. i. 415. grjót-hóll, m. a stone mound, stone heap, Hrafn. 21, Finnb. 314. grjót-hríð, f. a shower of stones (in battle), Fms. ix. 514, xi. 95. grjót-hörgr, m. a stone altar (heathen, vide hörgr): a stone heap = grjóthaugr, Sturl. ii. 223 C, where Ed. grjóthaugr. grjót-kast, n. throwing stones, Fas. iii. 243, Bs. i. 412. grjót-klettr, m. a boulder, Bs. ii. 134. grjót-ligr, adj. stony, flinty, Fms. x. 445, Mar. 609. grjót-meistari, a, m. a stone-mason, B. K. 124. grjót-möl, f. 'stone-grit,' gravel, pebbles, Stj. 67. grjót-páll, m. a stone hoe: metaph., vera e-s g., to break stones for one, do a stone-breaker's work; þeir vóru knáligir menn ok vóru mjök grjótpálar fyrir búi Ósvífrs, Ld. 122; en Halli var grjótpáll fyrir málum hans, Valla L. 205. grjót-skriða, u, f. a stone slip, Ann. 1337. grjót-smiðr, m. a stone-mason, B. K. 124, Bs. i. 830. grjót-smíð, f. stone masonry. grjót-starf, n. stone work, Stj. 562. grjót-sveinn, m. a stone-mason's lad, D. N. grjót-sýsla, u, f. = grjótstarf, D. N. grjótrugr, adj. stony, Barl. 18. grjót-varði, a, m. a stone pile, obelisk, Dropl. 23. grjót-varp, n. = grjóthríð, Lex. Poët.
grjúpan, n. a sausage, Orkn. (in a verse), still in use in the east of Icel., [cp. grupa = to hatch or grind, Ivar Aasen.]
grobba, að, (grobb, n.), to boast: grobbari, a, m. a boaster.
Grotti, a, m. the mythical mill in Edda; whence Grotta-söngr, m. name of a poem; also in local names Grotti, a current near to Reykjavík; akin to Engl. grit, groats, cp. also Ivar Aasen s. v. grötte (the nave in a mill-stone); the tale of the enchanted mill grinding gold and salt etc. at the bottom of the sea is common to all Teutons (vide Edda), and survives in popular tales of Germany, Norway, and Iceland: the sea is called Skerja-grotti, Skerry-grinder, Edda (in a verse).
GRÓA, greri, gróinn, pres. græ (grœ), [A. S. growan; Engl. grow; Swed. gro; Dan. groe; cp. Lat. cre-scere, crev-i] :-- to grow: I. of grass, trees, vegetation; þá var grund gróin grœnum lauki, Vsp. 4; viði gróin, grown with wood (of the earth), Edda 65 (in a verse); jörð grær, the earth grows, Eg. (in a verse), Ísl. ii. 381; gras grær, grass grows; gróandi grös, Sks. 728 B; þá grær gras á þeirri moldu er efst er á jörðunni, Edda 145 (pref.); gróa ok ávaxtask (of the earth), Stj. 38: absol. to grow, þann vetr var veðrátta góð, ok greyri snemma um várit, the winter was mild, and early crops in the spring, Fms. ii. 244; er íllu korni niðr sáð, enda mun íllt af gróa, Nj. 174. II. to grow together, to close; var einart þak á húsinu ok ekki gróit, a fresh thatch (of turf) and not yet set, Ld. 280; en um morguninn var hann gróinn aptr sem áðr, the opening (in a cairn) had grown together as before, Bárð. 180; ok æ sem annarr grær (unites, joins to) við meginland, þá kemr annarr hólmi í, Sks. 94; höfuð konungsins var gróit við bolinn, Nj. 275. 2. to be healed, of wounds; sár hans gréru seint, Korm. 130; tóku sár Þórólfs at gróa, Eg. 34; þat sár greri svá, at ..., Fs. 153; en hann lá lengi í sárum ok greri seint, ok rifnuðu aptr þá er gróin vóru, Gullþ. 31: cp. the saying, betra heilt en gróit, better hale than healed: absol., ok greyri þegar fyrir stúfinn, Nj. 275; grær fyrir tungu-stúfinn, Fms. v. 152; Íngólfr lá í sárum vetr þenna, ok greri yfir at kalla, Ingolf's wounds were outwardly healed, Fs. 67: mod. gen., gróinn sára sinna, healed of one's wounds, Fms. iv. 164, Grett, 82: the phrase, gróa um heilt, to be quite healed; þá skera þeir af grandit allt at um heilt megi gróa, Al. 120: metaph. to be reconciled, at um heilt mætti gróa með þeim, Fms. xi. 57; héðan frá greri aldrei um heilt með þeim Glúmi ok Esphælingum, Glúm. 348.
Gróa or Gró, f. a pr. name, Landn., cp. Edda 58 (the giantess mother of Örvandil, Orion); cp. Swed. groda, Norse gro = a toad, paddock,
gró-andi, f. the growing one, poët. the earth, Alm. 11.
gróði, a, m. 1. = gróðr; þess vondr skyldi gróða taka, Post. 686 B. 13. 2. increase; þá skal gróði (swell, flood) koma bæði í sjó ok vötn (vatna-vöxtr), Rb. 104: mod. usage distinguishes between gróðr, growth, and gróði, gain, increase of wealth. gróða-maðr, m. a prosperous, wealthy man.
gróðr, m., gen. gróðrar, [Dan. afgröde; Swed. gröda = crop], growth, a crop; þá fundu þeir Góibeytla ok annan gróðr (vegetation), Landn. 226; hverr maðr á gróðr á sínu landi, Grág. ii. 291, cp. Jb. 248 C. (Ed. vöxt); en at miðjum vetri blóta til gróðrar, Hkr. i. 13; gróðrum ok grænum grösum, Stj. 276: metaph., andlegs gróðrar, Hom. 45: summer, Edda (Gl.)
gróðr-samr (gróðrsam-ligr, Barl. 10), adj. fertile, Sks. 40, Ver. 2.
gróðr-setja, tt, to plant; g. víngarð, Stj. 344, Greg. 10, Mar. 12.
gróðr-vænligr, adj. healable, Fas. iii. 139.
GRÓF, f. [grafa; Ulf. grôba; Germ. grube], a pit, Nj. 153, Grett. 94; eld-gróf, an ash-pit, Eb. 99 (v.l.) new Ed.; hnakka-gróf, the pit in the nape of the neck; hljóp hann síðan með reykinum í gróf (gröf?) nokkura ok hvíldi sik, ok er þat síðan köllut Kára-gróf, Nj. 202.
grófr, adj. [from Germ. grob], coarse, of clothes, linen, (mod. and rare.)
GRÓMR, m. (mod. gróm, n.), grime, dirt; metaph. a blot, dirty spot; þá er menn hugðu at eið þeim, þótti sem g. (blot) hefði í verit, Grett. 161 A. COMPDS: gróm-lauss, adj. spotless, single-hearted, Greg. 19; heyrit ér hvat karlinn segir, eigi er hann grómlauss, he suspects something, Nj. 143. gróm-tekinn, part. soiled with dirt, of linen or the like.
gróna, að, to become green, Bb. 1. 21.
gróp, f. a groove.
GRÓPA, að, to groove, a joiner's term.
gróska, u, f. [Germ. grüsch], a kind of barley, Edda (Gl.)
grufl, n. grovelling.
GRUFLA, að, (grœfla, Mar.), to grovel on all fours; Jónathas gruflaði heldr en gékk, Stj. 452. 1 Sam. xiv. 13; gruflar hón af læknum, Ísl. ii. 340, Bs. i. 331, Pr. 412; Grímr gruflar eptir knettinum, Fas. iii. 530: ganga gruflandi að e-u, to go grovelling, groping after a thing.
grugg, n. mud, dregs. grugg-óttr, adj. muddy, Fas. i. 142.
GRUNA, að, to suspect; þá mun Hrútr hlæja, ok mun hann þá ekki gruna þik, Nj. 33; vera grunaðr um svik, Fms. i. 59; engi maðr frýr þér vits en meirr ertú grunaðr um græsku, Sturl. i. 105; grunaðr var hann um þat at hann mundi blóta mönnum, Fs. 28; Grettir grunaði hann, G. trusted him not, Grett. 138 A; ætla ek at þeir hafi grunat mik, Lv. 8l; eigi skulu þér gruna oss, 656 C. 39; þá var móðir grunað, Hom. 56; nú grunar hann þat at þeir vili eigi heilar sáttir við hann, Grág. ii. 21; en eigi gruna ek þat, þótt ..., Ísl. ii. 183; ætla ek at þeir hafi grunat mik, Lv. 81; sem þú skalt eigi g., as thou shall not doubt, Fb. i. 34; ekki grunum vér (we doubt not) íllvilja yðvarn, 412: en til þess at þú megir eigi gruna sögn mína hér um, Fms. i. 192; Þorkell trefill grunar nokkuð hvárt þannig mun farit hafa, Ld. 58. 2. impers., grunar mik enn sem fyrr, at ..., Eg. 76; nú em ek at raun komin um þat er mik hefir lengi grunat, Nj. 17; en hann grunaði þó, at ..., Ld. 306: with gen. of the thing, slíks grunaði mik, I suspected that, Lv. 81: with acc. of the thing, hvat grunar þik (what thinkest thou), hverr skóp Adam? Mirm.; grunar mik um (I doubt) hversu heilla-drjúgr hann verðr, Grett. 72 new Ed.
grunan, f. suspecting one, Lv. 21; (grununa, qs. grununina.)
grun-brusligr, adj. suspicious looking, ill-favoured, Finnb. 338 C.
GRUND, f. [prob. to be derived from gróa, qs. gróandi, and different in etymology from grunn and Engl. ground, etc.] :-- a green field, grassy plain; á grundunni, Sd. 165; þar heitir Haugsnes er bardaginn var ofan frá á grundinni, Sturl. iii. 84, Clar. 134; nú setjask þeir niðr á grundina, Gísl. 107: poët. the earth, the green earth, grund gróin grænum lauki, Vsp. 4, Vþm. 16, Haustl. 15: the name of a farm, Grenfield, Sturl., Landn.
grunda, að, = gruna, to suspect, Gísl. 133. 2. [Germ. ergründen], to meditate, (rare and mod. in that sense.)
grundan, f. meditation. Fas. iii. 247.
grundr, n. = grunr; in the phrase, grafa grund at e-u, to enquire into a thing; því gref ek svá mikinn grund hverr þú ert, Konr. (Fr.); hann lét mjök grund at grafa (Ed. gefa) um eptirleitina, Fas. iii. 300.
grund-valla, að, to found, Fms. i. 139, Mar. 12, Stj. 26, Fb. i. 513.
grund-völlr, m. [cp. Goth. grunduvaddjus = GREEK; mid. H. G. gruntwal; Dan. grundvold]: 1. prop. ground marked out for a building, marka grundvöll til húss (kirkju), Ld. 298, Fms. i. 203, Korm. 8, Sks. 110, Orkn. 286, Stj. 134. 2. metaph. ground-plan, Mar. 12; setja grundvöll Kristni sinnar, Hom. 147; tólf postular eru grundvöllr undir várri trú, Mar. 12; er lítillæti sannr grundvöllr undir öllum mannkostum, id.; Kristiliga trú vera grundvöll ok upphaf góðra verka, Gþl. viii. (pref.); þann grundvöll, er upphaf er allrar speki, Sks. 4; af þessum grundvöllum timbrask enar mestu höfuð-úgæfur, 26; orð eðr erendi, er tekin eru af mannvits grundvelli, which are founded on good sense, 438; reisa hús af grundvelli, to raise a building from the ground, Fms. vi. 440. grundvallar-maðr, m. a founder, Anecd. 66.
grun-lauss, adj. unsuspecting; grunlaust æði, a guileless mind, Ad. 2; eigi er mér þat grunlaust, I am not without misgivings, Grett. 159 A, Fas. i. 129; trúa Guði grunlaust, to put one's trust in God, Ó. T. 37; vera grunlauss af e-u, to be unsuspected, above suspicion, Mar.
GRUNN, n. [A. S. grund; Engl. ground; Germ. grund, whence mod. Swed.-Dan. grund] :-- a shallow, shoal; á grunn, aground; en er þeir Erlendr vóru mjök svá komnir at landi, þá réru þeir á grunn, Fms. i. 212; skip Gregorii sveif upp á grunn; hann kom akkeri í skip þeirra ok dró þá af grunninu, vii. 264, 265; gengu skipin mikinn út yfir grunnit, Ó. H. 17; ok er þeir komu út yfir grunn öll, undu þeir segl, Grett. 94 A; standa grunn, to be aground, Stj. 59, Grág. ii. 358; ganga á grunn, to come to an end (metaph.), Fms. xi. 439; silfr þat gekk aldri á grunn, Fær.; fundning þessi reis af gömlu grunni villunnar, Karl. 548.
grunn-eygr, adj. goggle-eyed: mod. úteygðr, 'out-eyed,' opp. to inneygðr, 'in-eyed,' Fms. ii. 20.
grunn-fall, n. a breaker on a shoal, Nj. 267, Eg. 405, Bs. i. 453, ii. 50.
grunn-fastr, adj. fast aground, Bs. ii. 48.
grunn-firi, n. shoals left by the ebb tide, Nj. 124 (Lat. Ed.), v.l.
grunn-færi, n. pl. anchor-tackle, a cable; draga upp g., to weigh anchor, Fms. ii. 17; þurfti hit mikla skip góðra grunnfæra, vi. 310; skip þau er fest vóru með grunnfaerum, x. 68.
grunn-hygginn, adj. shallow-minded, silly, Fas. ii. 337.
grunn-hyggni, f. silliness, Fas. ii. 354.
grunn-lauss, adj. boundless; grunnlaust grepps æði, a boundless poetical mind, (or grunlaust, q.v.), Ad. 2.
grunn-lendi, n. a thin or shallow soil, Barl. 18.
grunn-mál, n. shallow soundings in the sea.
grunn-mið, n. pl. fish marks upon shoal places or near the shore.
GRUNNR, m. [the Goth. form would be grundus; Ulf. afgrundiþa = GREEK; akin to grunn, n.] :-- the bottom of sea or water; draga e-n til grunns, to drag one to the bottom, Al. 174; fór öngullinn til grunns, Edda 36; langskipin sukku í grunn niðr, Anal. 203: plur., síðan fór hann niðr til grunna, then he sank down to the bottom, Bs. i. 355; en jafnskjótt er hann kom til grunna, id.; niðr á grunnum í sjálfu sjávar-djúpinu, Stj. 288; hann kafaði niðr til grunna, Eg. 142; sökkva til grunna (metaph.), to come to naught, Symb. 19; segja menn at hann lysti af honum höfuðit við grunninum, Edda (Arna-Magn.) i. 170, is a false reading instead of við hrönnunum (Ub.), cp. hlusta grunn við hrönnum, Hd. (Edda 54), of which poem the prose is a paraphrase.
grunnr, adj., compar. grynnri (gryðri), superl. grynnstr, [Swed.-Dan. grund], shallow; vaðil-sund nokkut grunnt, Eg. 362; sögðu hafit baeði grunnt ok myrkt, Al. 170; gryðra, shallower, Bs. i. 342; vatnföll tvau hvártki gryðra en tók í miðja síðu, 349: metaph., standa grunnt, to be shallow; vinátta okkur stendr grunnt, Eg. 520; grunuðu at vinátta þeirra mundi vera heldr grunn, Fms. xi. 108: in local names, Grunna-vík, f. whence Grunn-víkingr, m. a man from G., Landn.
grunn-slóðir, f. shoals.
grunn-stiglaðr, part. hard frozen, Fbr. 36: mod. botn-frosinn.
grunn-sæliga, adv. foolishly, Fms. vi. 295.
grunn-sæligr, adj. shallow-sighted, foolish, Hkr. iii. 112.
grunn-sær, adj. shallow-witted, foolish, Bjarn. 39; opp. to djúpsær.
grunn-sævi, n. shallow water, Fas. ii. 316, Nj. 124, Fb. i. 539, 541.
grunnungr, m. [Germ. gründling; Ivar Aasen grunnung; from grunnr] :-- a groundling, a fish that lives in shoal water, Edda (Gl.); in mod. usage called þara-fiskr.
grunn-úðigr, adj. shallow-minded, Ísl. ii. 339.
grunn-úðligr, adj. thin-witted, Niðrst. 7.
grunn-ýðgi, f. shallowness, credulity, Fas. ii. 354, Am. 70.
GRUNR, m., pl. ir, [the forms grundr (q.v.) and grunda (q.v.) seem to indicate a double final, viz. grunnr and grunna; as to the sense, suspicion may be metaph. derived from a shoal or ground, and grunr may be akin to grunn, grunnr; else phrases such as grafa grun could scarcely be explained: no special word answering to grunr appears in the Saxon or Germ.] :-- suspicion, Grág. i. 263, Ld. 262, Lv. 21, Fms. i. 58, ii. 87, x. 335, Hkr. ii. 267: the phrase, grafa grun á um e-t, to 'dig the ground' for a thing, to suspect, Bs. i. 871.
grun-samligr, adj. (-liga, adv.), suspicious looking, Fms. ii. 84, vii. 2; g. meðferð, Mar. 34.
grun-samr, adj. suspected; hafa e-n grunsaman, Fms. vi. 20.
grun-semð (-semi), f. suspicion, H. E. i. 506, Magn. 484, Orkn. 162, Bs. i. 871, Str. 8, 13. grunsemðar-lauss, adj. free from suspicion, H. E. ii. 111.
grúa, ð, to swarm; in the phrase, það úir af grúir af e-u, it swarms and crowds.
GRÚFA, ð, [Swed. grufva; Ivar Aasen gruva; and metaph. the Dan. gru = horror, cp. Germ. gräulich = shocking] :-- to grovel, crouch or cower down, lie on one's face; hann grúfði at eldinum, Fs. 100; hann grúfir niðr at Þorgrími, Háv. 56; látum oss ei sem gyltur grúfa, let us not grovel as swine, let us go upright, Bb. 3. 92; Dagon grúfði á góln frammi fyrir örkinni, Stj. 435. 1 Sam. v. 3: denoting fear, to crouch, cower, heiðingjar allir hrökkvask saman, ok grúfa í skjöldu sína and cowered beneath
their shields, Karl. 246; grúfa þeir niðr undir hjálma sína ok brynjur, 188; tóku þeir at grúfa undir hjálmum ok skjöldum, 296.
grúfa, u, f., in the phrase, á grúfu, to lie grovelling, to lie face down, on one's belly; symja á grúfu, to swim on one's belly, Sks. 177, Eg. 107, Fms. vii. 250, Fas. iii. 573, N. G. L. i. 80, Stj. 435, v.l., Art. 73, opp. to opinn (mod. upp í lopt, face up); liggr á grúfu ok horfir upp nef, a riddle of a 'ladle;' opinn eða á grúfu, Karl. 259. 2. [cp. gruvesten = hearth-stone, gruva = the hearth, chimney, and gruve-hynna = the chimney-corner, Ivar Aasen]: whence ös-grúi, an ash-pit, Fas. i. (in a verse).
GRÚI, a, m. [grúa], a crowd, swarm, prob. akin to grúfa; metaph. from ants, insects, maggots, or the like: in compds, mann-grúi, a crowd of men.
grútr, m., gen. ar, thick gruel-like oil.
grybba, u, f. an ugly hag: grybbuligr, adj.
gryfja, u, f. a hole, pit, Stud. i. 83 C, Þorst. Síðu H. 176.
grylla, t, to see dimly, as through a cloud, það gryllir til lands: impers. to recollect dimly, mig gryllir til pess.
grynna, t, [grunnr], impers. to become shallow; grynnir dalinn (acc.), the dale became shallow, less deep, in advancing higher up in a dale, Bárð. 173: reflex., id., Bs. i. 355; þá er grynntisk yfir at landinu, Fms. viii. 170: metaph., kostr okkarr grynnisk, Bs. ii. 133: in mod. usage freq. act. and absol., það grynnir, fer að grynna.
grynningar, f. pl. shoals, shallows, Sks. 224.
grýfa, ð, = grúfa, Fms. viii. 332.
grýfi-liga, adv. [grúfa; Germ. gräulich; Dan. gruelig; Swed. grulig; Ivar Aasen gruvaleg] :-- prop. 'grovellingly,' metaph. shockingly, Fb. ii. 26.
grýja, ð, [Swed. grya; Dan. grye = to dawn], to dawn: in Icel. the verb grýja is not used, but can be supposed from the following grýjandi; cp. the Germ. der tag graut, Göthe's Faust.
grýj-andi, f. [Dan. gry = dawn; Swed. gryning], dawn, the first grey of daylight; í grýjandina, in the grey of morning, an GREEK, Fms. (Sverr. S.) pref. xxii. to p. 398.
GRÝLA, u, f. an ogre, answering to the Gr. GREEK, Lat. lamia, used to frighten children with, represented as an old hag with a bag kidnapping and devouring naughty children -- over the good she has no power: the songs Grýlu-kvæði, n. (vide Snót 286-298, 2nd Ed.), are great favourites in popular lore: in olden times grýla was sometimes described as a fox with many tails; the fox is in Edda (Gl.) called grýla; a giantess also in Edda (Gl.) is so called; cp. the rhymes in Sturl. ii. 59, -- hér fer Grýla í garð ofan | ok hefir á sér hala fimtán; and the mod., -- Grýla reið fyrir ofan garð, hafði hala fimtán | en í hverjum hala hundrað belgi, en í hverjum belgi börn tuttugu, etc. II. a bugbear; ekki hirði ek um grýlur yðrar, Þórð. 26 new Ed.; þótti þeir hafa gört sér grýlur um sumarit, Sturl. iii. 244; hví mun ek eigi fara hina skemri leiðina ok hræðask ekki grýlur Bruna, Fas. ii. 118; kölluðu menn því enn fyrra hlut (of a book) grýlu, at margir töluðu at þá efnaðisk nokkurr ótti eðr hræðsla, ... en mundi skjótt niðr falla ok at alls engu verða, Fb. ii. 534. For the mod. popular tales of Grýla see esp. Ísl. Þjóðs. i. 218-221.
GRÝTA, tt, [grjót], to stone; g. e-n, to stone one to death, Landn. 236, Fms. v. 222, vi. 408, Stj. 256; g. at e-m, á e-n, to pelt one with stones, Fs. 36, 37, Eg. 581, Fms. i. 218, vii. 82, Hðm. 26, Stj. 402.
grýta, u, f. [grjót; Dan. gryde; Swed. gryta], a pot (earthen), Stj. 317, Fms. vii. 232; the MS. Gloss. 1812 renders the Lat. olla by grýta. grytu-ker, n. = grýta, Greg. 34, Hom. 83.
grýting, f. a pelting with stones, stoning, 415. 13, Mar. 17.
grýttr, adj. stony, Hrafn. 4.
græð, f. [grár], malice, Sturl. ii. 178.
GRÆÐA, dd, [gróðr]: I. to make grow, to plant, Barl. 99; græða tönnina í hundinn, Bs. ii. 148: to produce, jörð sú er græddi þorna ok þistla, Eluc. 45; marga mjök góða hluti græðir heimr sjá til várra nytja, 677. 11. 2. to gain, make money; hann græddi þar brátt mikit fé, Ld. 100, 102, Band. 1, Grett. 61 new Ed.; þá græddi hann fé, Landn. 141. 3. reflex. to increase; Guð lét alla hans eigu mikilliga græðask, Stj. 198; græddisk heldr vindrinn, the wind increased, Grett. 113 new Ed.; hafði mikit á græðsk (the money had much increased) meðan hann var í brottu, Nj. 10, Fs. 131: in mod. usage also absol., græða, to make money: a dairy term, græða and græða sik, to give more milk; or adding the measure, hón (the cow) hefir grætt mörk. II. to heal; konungr lét g. menn sína er lífs var auðit, Eg. 34; g. sjúka, Post. 686 B. 1, Niðrst. 2; síðan græddi Þórðr Bersa, Korm. 132, Fms. viii. 120, x. 263: reflex. to be healed, Greg. 15: græðandi, part. healable, Fms. viii. 120.
græð-ari, a, m. a healer, saviour, Fms. iii. 166, x. 374, Hom. 36, 52, Mar. 2, Stj. 144, 241.
græðgi, f. greediness, gluttony, Stj. 161.
græði-fingr, m. the leech-finger, digitus medicus.
græði-ligr, adj. healable, Bs. ii. 182.
græðing, f. growth, Hom. 24: a healing, cure, Greg. 20, 45, H. E. i. 476; ný-græðingr, the green crop in the spring.
græði-súra, u, f., botan. the plantain, plantago.
græðsla, u, f. cure, healing, Grett. 73.
græfr, adj. [grafa], fit to be buried (according to the eccl. law), K. Á. 48; kirkju-græfr, having a right to burial at a church.
græna, d, to paint green, N. G. L. i. 104.
græn-fáinn, part. green-stained, Sks. 188 C.
græn-gola, að, to be yellow-green, of deep water; grængolandi hylr.
grænka, að, to make green, Lex. Poët.: to become green, freq.
græn-leikr, m. greenness, verdure, Orkn. 172.
Græn-lendskr, adj. of or belonging to Greenland; vide Grænn.
græn-ligr, adj. greenish, Sks. 499.
GRÆNN (i.e. grœnn), adj. [not recorded in Ulf., as Luke xxiii. 31 and Mark vi. 39 are lost; A. S. grêne; Engl. green; Hel. grôni; O. H. G. kruoni; Genn. grün; Swed.-Dan. grön; derived from gróa, to grow] :-- green, of verdure; grænn laukr, a green leech, Vsp. 4; er haugr hans ávallt grænn vetr ok sumar, Landn. 86; græn jörð ok fögr, Edda 44; grænt sumar, a green summer, Anal. 217; grænir dalar, green dales, Karl. 266; grænt klæði, H. E. i. 492; grænn sem sjór, Rb. 354. 2. fresh; grænt kjöt, fresh meat, Stj. 493; grænn fiskr, fresh fish, Þiðr. 70, Bs. ii. 144. II. metaph. green, hopeful, good; þá er hóf at, ok væntum at nokkut grænt mun fyrir liggja, then it is well, and let us hope that some green spot may lie ahead, Fs. 24; sá mun nú grænstr (the most hopeful choice) at segja satt, Finnb. 226; flyt þú mik aptr til eyjar minnar, ok mun sá grænstr, and that will be the best thou canst do, 258; þeir leitaðu brott, síðan þeir sá engan annan grænna, Karl. 212. III. in local names, Græna-land, n. the green land, Greenland, Íb. ch. 6, whence Græn-lendingar, m. pl. Greenlanders, i.e. the Norse or Icel. settlers; but in mod. usage the Esquimaux, who only came into Greenland about the 14th century: Græn-lenzkr, adj. of Greenland; Atlamál hin Grænlenzku, Atlakviða hin Grænlenzka, the names of two poems, prob. from their being composed in Greenland; the name is not to be derived from the Norse county Grenland, as the old writers make a strict distinction, using the adjective Grenskr of the Norse county.
grænska, u, f. verdure, Stj. 29.
græn-tó, f. a green spot, Gísl. 158.
græn-tyrfa, ð, to cover with green turf, Þjal. 36.
græska, u, f. [grár], malice, Sturl. i. 105, v.l.; Sighvatr tók undir í gamni, ok með nokkurri svá græsku (mockingly), ii. 178. græsku-lauss, adj. without malice: in the phrase, græskulaust gaman, a sport without malice.
GRÆTA, tt, [grátr], to make one ' greit' or weep, distress one, Fas. ii. 174, Stj. 323; þú lézt grætta Gunnlöðu, Hm. 110; grættr, grieved, Sl. 26.
græti, n. pl. tears, sorrow, Hðm. 1, Skv. 3. 61, Gkv. 2. 10.
græti-liga, adv. sadly.
GRÖF, f., gen. grafar, [Ulf. graba = GREEK, Luke xix. 43], a pit, hole dug; settr í gröf, put into a pit, Grág. ii. 131; þar var undir gröf djúp, Eg. 234; íllvirkja gröf, a den of thieves, Greg. 40. Matth. xxi. 13; ór hellum ok gröfum, 623. 58: in the saying, sér grefr gröf þó grafi, Sams. 19, Kveldv. ii. 193; ef blindr leiðir blindan þá falla þeir báðir í gröfina, Matth. xv. 14: a charcoal pit, Grág. ii. 297; kola-gröf, a coal pit, peat pit, Vm. 156; mó-gröf, torf-gröf; grafar-görð, burning charcoal, Grág. ii. 298, Jb. 239, Dipl. v. 3; grafar-menn, pitmen, Hkr. ii. 249: freq. as a local name, Gröf and Grafir, prob. from charcoal pits. grafar-lækr, m. a brook which has dug itself a deep bed, a hollow brook, Sturl. iii. 257. II. [Engl. grave; Germ. grabe; Dan. grav; Swed. graf], a grave, Ld. 286, and in numberless instances. grafar-bakki, a, m. and grafar-barmr, m. the verge of the grave: in the phrase, vera kominn á grafar-bakkann, to stand on the edge of the grave.
gröftr (and gröptr less correctly), m., gen. graftar, dat. grefti, the mod. with radical r in gen. and dat. graftrar, greftri, but acc. gröft (never gröftr); the ancients use both forms, graftrar, Eb. 176, Fms. vii. 174, viii. 236, x. 175, xi. 17; greftri, vi. 401; grefti, viii. 236, ix. 4; greftar, N. G. L. i. 345, 347, 368: [A. S. gräft] :-- a digging; fauska-g., Landn. 303: engraving, Stj. 45. 2. burial, Hom. 97, K. Þ. K. 24, passim (vide above): a tomb, Fms. xi. 307. COMPDS: graftar-dagr, n. a burial day, 625. 194. graftar-kirkja, u, f. a church with a burying-ground, K. Þ. K. 24, Grág. i. 464, H. E. i. 474, N. G. L. i. 345. graftar-reitr, m. a burial-place, Stj. 134. graftar-staðr, m. id., Stj. 421, N. G. L. i. 368. graftar-tíð, f. burial time, 1812. 48. II. medic. matter (of a sore); whence graftar-kyli, n. a running sore; graftar-nagli, a, m. the core in a boil.
GRÖN, f., gen. granar, [mid. H. G. gran], the moustache; skegg heitir barð, grön eðr kanpar, Edda 109; líttú á ljúfan, legg þú munn við grön, Gkv. 1. 13; hann var ungligr maðr svá at honum var ekki grön sprottin, Ld. 272; láttu grön sía, sonr, sip, sift it through the beard, my son, Edda 148: in the phrase, e-m bregðr vá fyrir grön, a danger passes one's beard, i.e. one is startled, alarmed, Fms. viii. 350, 417, Grett. 165 new Ed.; ek læt ýring skýra um grön, I sift the drink through my beard, Eg. (in a verse); ef maðr höggr nef af manni, ... en ef svá er at grön fylgir, N. G. L. i. 171; kápu þeirri er gör var af grön jöfra, the cap which was made of kings' beards, Fas. i. 284, cp. the tale in Tristr. S.; komað vín á grön mína, wine never wetted my beard, Þorf. Karls. 418: it is used in plur. denoting the beard of the upper and lower lips: in the saying, nú er eg svo gamall sem á grönum má sjá, in the nursery tale of the changeling, answering to the Germ. 'nun bin ich so alt wie der Westerwald,' see Grimm's Märchen: the phrase, bregða grönum, to draw back the lips, grin, so as to shew
the teeth, Nj. 199; cp. granbragð. 2. esp. in plur. the lips of a cow or bull; Egill hljóp þar til er blótneytið stóð, greip annarri hendi í granarnar en annarri í hornið, Eg. 508; Europa klappar um granar hans (of Jove in the shape of a bull), Bret. 12. grana-hár, n. the whiskers of cats and other beasts, Edda 73 (of an otter); in this sense still in use: of a beak, benmás granar, Höfuðl.
GRÖN, f., gen. granar, [Dan.-Swed. gran; Ivar Aasen gron], a pine-tree; hæri en grön er vex á hæsta fjalli, Hom. 152.
grön-sprettingr, m. = gransprettingr, Clem. 30, Róm. 308.
grösugr, adj. grassy, Hrafn. 27, Stj. 325.
gubba, að, (gubb, n.), to vomit.
GUÐ, m.; the plur. used to render the Lat. dii is guðir; [for etymology and changes of this word see p. 207] :-- God.
A. Though the primitive form Goð rhymes with boð (bidding), stoð (help), and many other words, the second form Guð rhymes with no single word, so that in hymns the poets are wont to use incomplete rhymes, as brauð (bread), nauð (need); and exact rhymes can only be obtained by the last syllables of derivatives, e.g. Iðranin blíðkar aptur Guð | ei verður syndin tilreiknuð, Pass. 40. 4; or Upphaf alls mesta ófögnuðs | áklögun ströng og reiði Guðs, 3. 14; Svo er nú syndin innsigluð | iðrandi sála kvitt við Guð, 50. 14; but these rhyme-syllables can only occur in trisyllabic words (Gramm. p. xv) :-- the following are examples of incomplete rhymes, Vinir þér enga veittu stoð | svo vinskap fengi eg við sannan Guð, Pass. 3. 7; Föðurlegt hjarta hefir Guð | við hvern sem líðr kross og nauð, 3. 16; Herra minn þú varst hulinn Guð | þá hæðni leiðst og krossins nauð, 40. 16; as also in the hymn, Til þín Heilagi Herra Guð | hef eg lypt sálu minni | af hug og hjarta í hverri neyð | hjástoð treystandi þinni, Hólabók 108, rendering of Ps. xxv; Luther's hymn, Ein feste burg ist unser Gott, is in the Icel. rendering, Óvinnanlig borg er vor Guð | ágæta skjöldr og verja | hann frelsar oss af allri nauð, Hólabók 182; Fyrir valtan veraldar auð | set þína trú á sannan Guð | sem allt skapaði fyrir sitt boð, 208 (in Hans Sachs' hymn); hugsjúkir eta harma brauð | hollari fæðu gefr Guð | sér ljúfum þá þeir sofa, 124, Ps. cxxvii. 2.
B. PHRASES :-- Guðs ást, Guðs elska, the love of God; Guðs gata, the way of God, 625. 87; Guðs gæðska, Guðs náð, the grace, goodness of God; Guðs miskunn, Guðs mildi, the mercy of God; Guðs ótti, the fear of God; Guðs gjöf, God's gift; Guði friðr, the peace of God; Guðs hús, the house of God; Guðs musteri, the temple of God; Guðs orð, the word of God; and in popular usage, Guðsorða-bók, 'God's word-book,' i.e. a religious book, not only of the Bible, but generally of hymns, sermons, etc., opp. to historical or secular books, sögu-bækr; Guðs maðr, a man of God, Stj. passim; Guðs ríki, the kingdom of God; Guðs Kristni, the Church of God, 625. 82; Guðs vin, God's friend, Fms. i. 139; Guðs þjónn, God's servant; Guðs þræll, the thrall of God, Greg. 54, Bs. i. 638; Guðs Sonr, the Son of God; Guðs trú, faith in God; Guðs þjónusta, Divine service (in Papal times the mass), K. Á. 36; of the sacrament, Bs. i. 638; Guðs akr, Germ. Gottes acker, 'God's acre,' a churchyard; Guðs kista, God's chest, the temple-treasury, Mark xii. 41; Guðs líkami = Corpus Domini, K. Á. 38; Guðs móðir, God's mother (the Virgin Mary) :-- in Papal times, Guðs eign, God's property = church glebes; Guðs lög, God's law, i.e. the ecclesiastical law, as opp. to lands lög, the law of the land, i.e. the secular or civil law, K. Á. ch. 9, (for an interesting note upon this subject vide H. E. i. 133, note b); Guðs réttr, God's right, i.e. ecclesiastical right, Fms. vii. 305; Guðs þakkir, 'God's thanks,' charity, Grág. i. 222, K. Þ. K. 142, Hom. 34; whence the popular contracted form gustuk, a charity, pittance, in such phrases as, það er ekki gustuk, 'tis no charity, 'tis a pity, e.g. of dealing harshly with the poor; gustuka-verk, a work of charity; göra e-t í gustuka skyni, to do a thing as a charity: in former times the phrases Guðs þakkir and sálu-gjafir (soul's gifts) were synonymous, including not only gifts to churches, clergy, and the poor, but also the building of bridges, erecting hostelries, especially in desert places, and the like, whence the words, sælu-brú, soul's bridge; sælu-hús, soul's house. 2. in Icel. many sayings referring to the name of God are still household words, e.g. in entering a house, as a greeting, hér sé Guð, God be here! (from Luke x. 5): in returning thanks, Guðs ást, God's love! Guð laun or Guð laun' fyrir mig, God's reward! Germ. vergelt's Gott! or gefið þið í Guðs friði! to which the reply is, Guð blessi þig, God bless thee ! (which is also the answer to a greeting or to thanks); Guðs friði! or vertu í Guðs friði, be in God's peace! is the usual farewell; and the answer is, Guð veri með þér, God be with thee! Guð hjálpi þér, God help thee! Germ. helf Gott! Engl. God bless you! (to one sneezing); Guð varðveiti þig, God ward thee! (to one playing with dangerous things); biddu Guð fyrir þér! (denoting wonder), pray God! gáðu að Guði, heed God! take heed! fyrir Guðs skuld, for God's sake! ef Guð lofar, proncd. as one word (ef-guðlogar, changing f into g), God willing, a common phrase when speaking of plans for the future, eg skal koma á morgun, ef-guðlogar, I will come to-morrow, God willing (from James iv. 13-15), occurs in Skálda (Thorodd) 165, as also, ef Guð vill, if God will (less freq.); Guði sé lof, God be praised! Guð gæfi, God grant! Guðs mildi, by God's grace; það var mesta Guðs mildi hann slasaði sig ekki; Guð gefi þér góðan dag, Guð gefi þér góðar nætr, whence abbreviated góðan dag, good day; góðar nætr, good night: the sayings, sá er ekki einn sem Guð er með; and þann má ekki kefja sem Guð vill hefja, Fb. iii. 408; eitthvað þeim til líknar legst, sem ljúfr Guð vill bjarga.
guða, að, to shout 'God;' in Icel. it is the custom for a stranger arriving at a house at night after 'day-set' (dagsetr, q.v.), instead of knocking at the door, to climb to the louvre and shout, hér sé Guð, God be here! this is called að guða; the dialogue is well given in a ditty of Stefán Ólafsson, Hott, hott og hæ! Hér sé Guð í bæ! sælt fólkið allt! mér er sárkalt. -- Svöruðu heima-hjú, Hvað heitir þú? -- Eg heiti Jón, Jóhanns þjón, etc.; or in another ditty, Her sé Guð á góðum bæ | gestr er á ljóra | andsvörin eg engin fæ | ekki vaknar Þóra; or Guðað er nú á glugga | góðvinr kominn er, Jónas 119.
guð-blíðr, adj. godlike, of the sun, Edda (in a verse): of Christ, Lb. 24.
guðdóm-liga, adv. divinely, Karl. 341, passim.
guðdóm-ligr, adj. godlike, divine, Sks. 601, passim.
Guð-dómr, m. Godhead, Divinity, Rb. 338, Gþl. 40, Fagrsk. 11, Clem. 54. COMPDS: Guðdóms-afl, n. godlike, divine power, Hom. 66. Guðdóms-kraptr, m., id., Ísl. i. 386, Mar. 5. Guðdóms-sól, f. the sun of the Godhead, Hom. 47. Guðdóms-veldi (-vald), n. the kingdom of God, Mar.
guð-dóttir, f. a god-daughter, K. Á. 216.
Guð-Dróttinn, m. God the Lord, Grág. ii. 167, Mar. 613, Sighvat.
guð-faðir, m. [A. S. godfæder], a godfather, Fs. 96, Hallfred.
guð-feðgin, n. pl. god-parents.
guð-fjón, f. ungodliness, Orkn. (in a verse).
guð-fræði, f. theology, divinity, guð-fræðingr, m. a theologian.
guð-gefinn, part. given by God, inspired, Bs. ii. 179.
guð-gjöf, f. a gift of God, Mar.
guð-hræddr, adj. God-fearing, Fbr. 89, Bs. i. passim, Fms. xi. 221, Barl. 32.
guð-hræðsla, u, f. fear of God, Fms. iii. 168, Rb. 80, Sks. 477, Mar. 484, passim. guðhræðslu-leysi, n. contempt of God, Mar. 472.
guð-lasta, að, [Germ. Gott lästern], to blaspheme, Bs. i. 16, Mar. 39, Stj. 320, Fb. i. 371.
guð-lastan, f. blasphemy, 625. 49, Bs. i. 10, 450, Stj. 14.
guð-latr, adj. ungodly, Bs. ii. 160.
guð-lauss, adj. godless, reckless, cruel.
guð-leiðr, adj. God-forsaken, Lex. Poët.
guð-leti, f. godlessness, impiety, Stj. 51.
guð-leysi, n. godlessness, recklessness, cruelty, Fms. ii. 162.
guð-liga, adv. after a godly sort, Stj. 250 passim: christian-like.
guð-ligr, adj. godlike, divine, Sks. 559, Stj. 45, 189, Bs. passim; ó-guðligr, ungodly.
guð-móðir, f. a godmother, K. Á. 216.
guð-mæli, n. Divine saying, word of God, Sl. 47.
guð-níðingr, m. a traitor to God, a renegade, Nj. 272, Fms. i. 84, viii. 308, xi. 41, 274, Fs. 173; e.g. Julian the Apostate is rendered by Julianus Guðníðingr. guðníðings-skapr, m. apostacy, Fms. iii. 89.
guð-réttligr, adj. 'God-right,' righteous, Fms. v. 219, viii. 258, xi. 279.
guð-rifl, n. wickedness, Sks.
guð-rúnar, f. pl., poët. the doom of the gods, Gísl. (in a verse).
guðræki-liga, adv. recklessly, Mar. 561.
guðræki-ligr, adj. [reka], driving God away, ungodly, wicked; g. glæpr, Stj. 385. Judges xx. 13, Mar. 147.
guð-rækinn (qs. guð-rœkinn, from rœkja), adj. God-serving, pious.
guðrækni, f. piety, freq. in mod. usage. UNCERTAIN Neither of the two words is recorded in old writers; on the other hand, in mod. usage guðrækilegr = wicked is disused, to avoid a painful ambiguity.
guð-rækr, adj. wicked; guðrækir menn, 623. 30; g. glæpamaðr, Mar. 431: g. manndrápari, 434; enn kunngi ok enn goðræki, 623. 11.
guð-sefi, a, m. a gossip, godfather, N. G. L. i. 392, Str. 15.
guð-sifja, adj. god-relatives; guðsifja þrír eigu ór dómi at rísa, Grág. (Kb.) i. 47; but guðsifjar, 158.
guð-sifja, u, f. a female gossip, godmother, N. G. L. i. 16, 350.
guð-sifjar, f. pl. [A. S. godsebi, whence Engl. gossip; O. H. G. gotsip; eccl. Lat. cognatio spiritualis] :-- sponsorship; veita e-m guðsifjar, eiga, göra g. við e-n, Grág. i. 50, N. G. L. i. 16, 350, Nj. 235, Fms. i. 130, Fs. 115, Hkr. i. 220. guðsifja-spell, n. incestuous connection of god-relatives, Fr.
guð-sifjask, að, dep. to enter into sponsorship with one, N. G. L. i. 426.
guð-skírsl, n. ordeal, N. G. L. i. 211.
guð-spjall, n., the form goðspill, Greg. 24; guðspillum, 656 A. i. 10: [A. S. godspell; Engl. gospel, i.e. gôð spell, a translation of the Gr. GREEK; Ormul. godd-spell -- goddspell onn Ennglissh nemmnedd iss god (i.e. good) word and god tiþennde, god errnde ... goddspell annd forrþi ma&yogh;&yogh; itt wel, god errnde ben &yogh;ehatenn, Introd. 157 sqq.; (the form godd-spell, not godspell, shews that at the time of the Ormulum the root vowel had become short in Engl. pronunciation.) The word was in Icel. borrowed from English missionaries, and Icel. remains the only Scandin. country where the Evangel is called Gospel; Danes, Swedes, and Norsemen, as well as Germans, use the Greek word. The true etymological sense, however, was lost, probably because the root vowel had
220 GUÐSPJALLABOK -- GULLSMIÐR.
become short in Engl. by the time that the word was transplanted to Icel., so that guðspjall was understood to mean not good spell, but God's spell]: -- gospel; í þann tima er lokið var guðspjalli, Ó. H. 119 (the gospel in the service-book); pistlar ok guðspjöll, epistles and gospels, Vm. 1; með tíu laga boðorðum ok fjórum guðspjöllum, Mar. 13. COMPDS: guðspjalla-bók, f. [Ormul. goddspellboc], a 'gospel-book,' evangelistarium, Vm. 6, 7, Dipl. v. 18, K. Á. 88, Mar. 1 passim, Barl. 31. guðspjalls-kross, m. 'gospel-cross,' Vm. 66, 73, 109. guðspjalla-lektari, a, m. a 'gospel-stand,' lectern, Vm. 108. guðspjalla-maðr, m. a 'gospel-man,' an evangelist, Stj. 144, Barl. 49, Sks. 562; at frásögn Mathias (Johannes, Markus, Lukas) guðspjallamanns, Mar. 1; still used so in Icel. guðspjalla-saga, u, f. the gospel history. guðspjalls-historia, u, f. id., Pass. 11. guðspjalla-skáld, n. a 'gospel-poet,' evangelist, Clem. 52; Johannes Postuli guðspjallaskáld, Johann. 11; (this word is not used.)
guð-spjallari, a, m. a gospeller, evangelist, Játv. 18.
guðspjall-ligr, adj. evangelical, Hom. 39, 655 vii. 2, Bs. ii. 91; guðspjallig kenning, Skálda 210.
guð-vefr, m., old form goðvefr, [A. S. godweb; O. H. G. cotaweppi and gotoweppi] :-- good or costly weaving, i.e. velvet; ok góðbornir smugu í goðvefi, Hðm. 17; gulli ok guðvefjum, Ghv. 16; purpura ok tvílitaðan guðvef, Stj. 307. Exod. xxv. 4 (purple and scarlet); eina festi af guðvef, funiculus coccineus, 351. Josh. ii. 15; kantara-kápa af guðvef, Vm. 68; tvö pells altaris-klæði ok hit þriðja hvers-dagligt með guðvef, 80; skikkju nýskorna af hinum dýrasta guðvef, Fms. vi. 52; silki ok pell ok guðvef, xi. 385; vefa guðvef, iii. 178; á dúni ok á guðvefi, x. 379; var kistan sveipð pelli ok tjaldat allt guðvefjum, Ó. H. 229; guðvefr. of a cloak lined with grey fur, Rekst. 30. COMPDS: guðvefjar-hökull, m. a cape of velvet, Vm. 93. guðvefjar-klæði, n. a suit of clothes of g., Ld. 28, Fas. ii. 528. guðvefjar-kyrtill, m. a kirtle of g., Fms. v. 160, Fas. ii. 97. guðvefjar-möttull, m. a mantle of g., Stj. 355. Josh. vii. 21 (a goodly garment). guðvefjar-pell, n. a pallet of g., Fms. v. 274, vi. 2, Fas. i. 274, Karl. 470. guðvefjar-poki, a, m. a bag of g., Ld. 188. guðvefjar-skikkja, u, f. a kirtle of g.; þá skal dóttir taka í arf móður sinnar ef bróðir lifir, klæði öll nema guðvefjar-skikkjur ok ó-skorin klæði öll, þat á bróðir, N. G. L. i. 210, Stj. 363, Fms. vi. 186. guðvefjar-taug, f. a cord of g., funiculus coccineus of the Vulgate, Stj. 377.
GUFA, u, f. [gov and gova, Ivar Aasen; Scot. gow], vapour, steam; þeir leggja eld í viðinn, en þeir vakna við gufuna er inni eru, Fas. i. 135; annarr reykr stóð í lopt upp við annan, ok svá mikil gufa varð af þeim ókyrrleik, að varla sá þá hæstu turna borgarinnar, Konr. 35: as a nickname, Landn.: in local names, Gufu-nes, Gufu-dalr, Gufu-skálar, prob. from the steam of hot wells; in mod. usage also, gufu-skip, -bátr, m. a steam-boat, -maskína, -vél, f. a steam-engine. 2. metaph. a slow fellow, a gow, creeping about like a mist, hann er mesta gufa.
gugginn, part. quailing.
gugna, að, to quail, Sturl. i. 2, Fas. ii. 59.
GULA, u, f. yellowness, medic. jaundice, and gulu-sótt, f. id., Fms. xi. 202.
gula (gola), u, f. a fair breeze, metaph. opportunity, Al. 99.
Gula, n. and Guley, f. a local name in central Norway (Sogn): Gula-þing, n. the parliament in Gula; Gulaþings-bók, f. the code of laws for Gula; Gulaþings-lög, n. pl. the law of Gula, N. G. L., Eg. ch. 57, Fms. passim; Gulaþings-menn, m. the men of Gula; Gulaþing-staðr, m. the place of G., Gþl. 6.
gul-brúnaðr, adj. yellow-brown, Þiðr. 181.
gul-grár, adj. yellow-grey, Ld. 272.
gul-grænn, adj. yellow-green, Ld. 272.
GULL, n., in the oldest MSS. spelt goll, Eluc., Hom., and this is the rhyming sound in old poets; hollan, golli, Sighvat; fingr-goll, trollum, Kormak; golls and þolli, id.: [Ulf. gulþ; A. S., Engl., Germ. gold; Dan. guld; Swed. and Norse gull] :-- gold; var hár hans golli keypt, Eluc. 48; ór silfri eða ór golli, Hom. 138, Al. 116; it gjalla gull, Fm. 20, Vsp. 8: gold as payment, told by weight, Fms. i. 15, ii. 76, vii. 235, xi. 77; rautt gull, red gold; bleikt gull, yellow gold, v. 346; gull brennt, refined gold, Dipl. iii. 4; skírt gull, hreint gull, pure gold, Stj. 563: allit., gull ok gimsteina, Al. 170, Bs. i. 134; gull ok gersemar (freq.); in the saying, það er ekki allt gull sem glóir, 'tis not all gold that glitters: gulls-litr, m. gold colour, Fms. vi. 143, Magn. 514 :-- as to the value or course of gold, átta merkr gangsilfrs er mörk gulls, þrem tigum sinna skal blásilfr vega móti gulli, tíu sinnum skírt silfr móti gulli, 732. 16, Fs. 8-10, passim: metaph., grípa gulli á við e-n (vide grípa) := fingr-gull, Ulf. fingra-golþ, a finger ring, Stj. 254, Bs. i. 877, Nj. 16, 146 :-- in plur. jewels, pretiosa, cp. gull-hús, a jewel chest, Sturl. ii. 108: barna-gull, playthings :-- in metaph. phrases, mikit gull ertu, what a jewel thou art! COMPDS: gull-aldr, m. the golden age, Edda 9. gull-ari, a, m. the banner of Charlemagne, Karl. passim. gull-auðigr, adj. rich in gold, Edda 49, Fms. vii. 145, 146, Fas. iii. 284, Clar. 130. gull-auðr, m. wealth in gold, Fms. vii. 145. gull-augu, n. pl. golden eyes, Fas. iii. 384 (in the tale of the giant, similar to the Greek tale of Polyphemus). gull-band, n. a golden head-band, Lv. 21, Edda 21, Ísl. ii. 206. gull-baugr, m. a gold ring, Edda 72, 75, Gullþ. 23, Fas. iii. 44. gull-beinar, m. pl. gold-legs, a nickname from wearing gold lace, Orkn. 418 old Ed. gull-berg, n. a gold mine, Stj. 85. gull-beri, a, m. gold-bearer, a nickname, Landn.; or perh. = goldkind in the German tales (?). gull-bitlaðr part. gold-bitted (a horse), Hkv. i. 41. gull-bitull, m. a bit of gold, Hkv. 2. 34. gull-bjartr, adj. bright as gold, Hbl. 30. gull-borði, a, m. gold lace, Vm. 21. gull-bóka, að, to embroider in gold, Gkv. 2. 14. gull-bóla, u, f. a gold boss, Konr. 57: golden bull, bulla aurea, Fms. viii. 301. gull-brá f. gold-brow, nickname of a lady-love. Gullbrár-skáld, n. the poet of Gullbrá, a nickname, Fms. gull-brynja, u, f. a golden coat of mail, Skv. 3. 45. gull-búinn, part. ornamented with gold, Eg. 180, 726, Karl. 226. gull-böllr, m. a golden ball, Karl. 474. gull-dálkr, m. a gold buckle, Gísl. 55. gull-dreifar, n. pl. a golden chain, MS. 4. 32. gull-dropi, a, m. drops of gold, Bret. 14. gull-epli, n. a golden apple, Bret. 30, 40. gull-falligr, adj. fair as gold, charming. gull-faxi, a, m. gold-mane (name of a horse), Edda. gull-fágaðr, part. stained with gold, Fas. ii. 370. gull-festr, f. a gold chain, El. 99. gull-fingr, m. = fingr-gull, D. N. gull-fjallaðr, part. golden, woven, dyed in gold, Nj. 46, Fas. ii. 239. gull-fjöðr, f. gold-quill, name of a code of laws, Fms. viii. 277. gull-fugl, m. a bird of gold, Karl. 441. gull-góðr, adj. of pure gold, Fas. i. 316, Fb. i. 347. gull-görð, f. a golden girth, Karl. 312, Bær. 2. gull-görr, part. made of gold, Str. 4. gull-hagr, adj. skilled in working gold, Bs. i. 325. gull-hamrar, n. pl., in the phrase, slá e-m gullhamra, to work one with golden hammers, i.e. to flatter one. gull-hálsar, m. pl. gold-necks, lordlings, Fms. vii. 127, viii. 230. gull-hárr, adj. golden-haired, Fas. i. 457. gull-heimr, m. the golden world, the golden age, Bret. 4. gull-hella, u, f. a bar of gold, Fas. iii. 10. gull-hirzla, u, f. a gold treasury, Hom. 58. gull-hjalt, n. a hilt of gold, Karl. 286. gull-hjálmr, m. a golden helmet, Edda 36, Fms. i. 44: a nickname, Gísl. gull-hlað or gull-lað, n. gold lace, esp. to tie up the hair with, Nj. 35, Ld. 272, Hkr. ii. 28, Orkn. 370; altara-klæði með gullhlöðum, Vm. 26; kross með gullhlað, altaris-dúkr ok er þar á g., höfuðlín með g., 36; altara-klæði fjögr ok á einu stórt g., 54. gull-hlaðinn, part. laced with gold, Nj. 169. gull-hnot, f. a golden nut, Fas. iii. 227. gull-hringr, m. a gold ring, Nj. 10, 35, Fms. i. 51, Boll. 356, passim. gull-hús, n. a treasure house, Fms. x. 172: a jewel chest, Sturl. ii. 108 (of a lady), Stj. 438. 1 Sam. vi. 15. gull-hyrndr, part. golden-horned, Hkv. Hjörv. 4. gull-höttr, m. gold-hat, a nickname. gull-kalekr (-kalikr), m. a golden chalice, Bs. i. 83, Vm. 52, Dipl. ii. 11, iii. 4. gull-kambr, m. a golden comb. Fas. iii. 480. gull-kálfr, m. the golden calf, Stj. Exod. xxxii. gull-ker, n. a golden vessel, Symb. 22, Karl. 323, Stj. 437. gull-kista, u, f. a gold chest, Fms. vii. 249, xi. 85: in peroration of popular tales, þar vóru gullkistur um gólf dregnar, Ísl. Þjóðs. gull-kitni, f., Bs. i. 818 (dubious). gull-knappr, m. a gold button, Eg. 516: a gold knob, Fms. iii. 136: a nickname, Harð. S. gull-knappaðr, part. gold buttoned, Eg. (in a verse). gull-knútr, m. a gold knot, Nj. 46. gull-knöttr, m. a gold ball, Fms. iii. 186. gull-kóróna, u, f. a golden crown, Fas. iii. 213, Stj. 206. gull-kranz, m. a golden garland, D. N. gull-kroppr, m. gold-body, a nickname, Fms. ix. 361. gull-kross, m. a golden cross, Nj. 256, Fms. x. 15. gull-leggja, lagði, to lace with gold, Fms. vii. 245, ix. 276, x. 120, Vm. 66, 139, Boll. 356. gull-ligr, adj. golden, Fms. i. 15, Sks. 39. gull-mál, n. pl. ornaments of gold, Þiðr. 110, cp. 30, 364. gull-málmr, m. gold ore, Bret. gull-men, n. a gold necklace, Hkr. i. 20, Fms. i. 216, vi. 271, Stj. 203. gull-merktr and gull-merkaðr, part. marked with gold, Karl. 415. gull-munnr (-muðr), m. gold-mouth, Chrysostom, Fas. iii. 592, Mar. 37. gull-nagli, a, m. a gold nail, Stj. 563. 1 Kings vi. 21. gull-nisti, n. a locket of gold, Al. 44. gull-ofinn, part. gold-woven, Stj. 206, Fms. ii. 254, iii. 194, v. 280, Karl. 288, Ld. 188. gull-ormr, m. a golden serpent, 655 ii. 7. gull-penningr, m. a gold penny, piece of money, Fms. i. 1, v. 319, Rb. 508, Grett. 203 new Ed., Bret. 4. gull-rekendi, n. a gold chain, El. gull-rekinn, part. inlaid with gold or gilded (of weapons, spear-heads, axes, etc.), Eg. 726, Nj. 103, Ld. 112, Fms. xi. 28, Fb. ii. 238. gull-rendr, part. id., Fas. i. 138. gull-reyfi, n. a golden fleece, Hb. 732. 17. gull-ritinn, part. written in gold, Symb. 56. gull-roðinn, qs. gull-hroðinn, part. [A. S. hreôdan = pingere], gilt (of helmets, shields, etc.), Eg. 726, Ld. 78, Fms. i. 43, vi. 194, Orkn. 74. gull-sandr, m. gold sand, Rb. 350. gull-saumaðr, part. embroidered with gold, Eg. 516, Fs. 7, Fms. x. 329, Vm. 83. gull-settr, part. laid with gold, gilded, Karl. 173 (impers. as in Icel., or else settr applies to gems). gull-skál, f. a gold basin, Bret. 59. gull-skeggr, m. gold-beard, a nickname, Fagrsk., Sturl. iii. 111 C. gull-skillingr, m. a gold shilling, Hkr. ii. 17. gull-skotinn, part. woven with gold, Fms. iii. 136, iv. 164, x. 16, Konr. 33, Mar. 458, Clar. 135. gull-skór, m. a gold shoe, Sturl. iii. 291: name of a ship, Ann. 1300. gull-skrift, f. a gilded tablet, Róm. 382. gull-skrín, m. a gold shrine, Lex. Poët, gull-smeittr, part. gold-enamelled (of a shield), Str., Karl. 226. gull-smeltr, part. id., Fas. iii. 610, Karl. 516, Mag. 7 (Ed.) gull-smiðr, m. (pl. gollsmiðar, 655 ii. 7), a goldsmith, Fms. ii. 129, xi. 427, Bs, i.
134 î a gold-beetle, lady-bud (opp. to járnsmiðr, a black beetle). gull-
Sinlð, f. thegoldsmith's art, working in gold, Bs. i. 483. gullsmíð-
ligr, adj. belonging to the g., Karl. 286. gull-spánn, m. a gold
ornament on ships, O. H. L. 67: a golden spoon, Molt. 3. gull-
apori, a, m. a gold spur, Fas. i. 185, Karl. 334. gull-sproti, a, m.
a gold sceptre, Karl. 395. gull-spum, a, m. gold-spinning, Bret.
l6. gull-spong, f. a gold spangle, Rb. 384, Stj. 284. gull-
gtafaðr, part, gold-striped, woven with gold, Clar. gull-stafr, m. a
golden letter, Greg. 75, Fms. vii. 156, viii. 448. gull-staup, n. a
golden stoup or cup, Fas. i. 175. gull-steindr, part, gold-stained,
Karl. 283. gull-atoll, m. a gold c hair, Fas. i. 36, Karl. 471. gull-
atuka, u, f. a golden sleeve, Karl. 405, Art. gull-stong, f. a ba r
of gold, Bárð. 179. gull-sylgja, u, f. a gold brooch, Nj. 167, Sturl.
iii. 122. gull-tafia, u, f. a gold brick (used in playing), Edda 44, Fas. ii.
267. gull-tanni, a, m. gold-tooth, a nickname, Fms, iii. 74. gull-
teinn, m. a fold pole. Fas. iii. 213. gull-toppr, m. gold-tuft, name
of a mythical horse, Edda 10, 17. gull-vafðr, part, wound with gold,
Fms. x. 356. Gull-varta, u, f. a local name, the Golden Horn in
Constantinople (?), Fms. vii. 94. gull-veggr, m. a golden wall, Fms.
ix. 466. Gull-veig, f. a mythical proper name, Vsp., prop. ' Gold-
drink, ' Go ld- thirst, cp. Lat. auri fames, gull-viðjur, f. pl. ^o ld withies,
Fas. iii. 49. gull-vippaðr, pun. whipped or wrapped in gold, Dipl. iii. 4.
gull-vægr, adj. ' gold-weighty, ' precious, dear. gull-vöndr, m. a gold
wand, Fms. viii. 193, 623. 23. gull-þráðr, m. goldthread, Dipl. iii. 4.
gullinn, adj. go lden, hardly used save in poetry; gullnar töflur, Vsp. 60;
gullin ker, Gm. 7; gullnum stoli ú, seated in a golden chair, Hm. 105;
of gullna sali, the golden balls, Fsm. 5; g. gunnfúni, Hkv. 2. 17;
gullin simu, golden thrums, I. 3 (the thrums of the Norns). COMPDS:
gullin-bursti, a, m. gold-mane, name of the hog of Frey, Edda,
Hdl. 7. gullin. -h. orni, a, m. golden-horn, name of an ox, Edda; the
ancients used to ornament the horns of the finest of their cattle (metfe),
vide Sturl. i. 106; ganga her at garði gullhyrndar kýr, yxn alsvartir, bkv.
23, Hkv. Hjörv. 4. gullin-kambi, a, m. golden-comb, a mythol. cock,
Vsp. gullin-stola, u, f. rendering of the Gr. xp""'óöpoi'os, Od. gullin-
tanni, a, m. gold-teeth, name of the god Heimdal, Edda. gullin-toppa,
u, f., botan. gold-tuft, the sea-pink or thrift, statice armeria.
gul-maðra, u, f., botau. galium vernurn.
GULR, adj. [A. S. geolu; Engl. yellow; Germ. ^ elb; Dan. -Swed. ^w l],
yellow; gult silki, hár, Fms. vii. 69, 239, x. 381, Ld. 2 72, Orkn. (in a verse).
gul-önd, f. a kind of duck.
gum, n, exaggeration, fuss; gumari, a, m. a fop.
guma, að, in the phrase, guma yfir e-u, to make a great fuss about a
thing, exaggerate. II. [geyma], guma at e-u, to take heed toa
thing; eg hefi ekki gumað að því.
GUMI, a, m., pl. gumar and gumnar, Hm. 14, 17, 31, 130; [\JK. guma -=avJip, Luke xix. a, Nehem. v. 17, and gumein, ndj. -- apprjv, Mark x.
6; A. S. guma; Hel. gomo; O. H. G. gumo; Germ, in briiuti-gam;
Dan. brud-gom; Swed. briid-gumme; the r in Engl. groom is corrupt,
vide brúðgumi. The quantity is doubtful; the A. S. guma was prob.
long, cp. Engl. groom; the Ormul. spells bridgume as having a long
vowel: but the short vowel is favoured by the mod. Icel. pronunciation,
as also mod. Dan. -Swed.; so in Lat. we have homo and bumanus] :-- a
man; it scarcely occurs in prose: allit., Guðs hús ok gurna, Grág. ii.
170; in the old Hm. it occurs about a dozen times as a common expres-
sion for wa n; heima glaðr gumi ok við gesti reifr, Hm. 102; því at fsera
veit, ef fleira drekkr, sins til geðs gumi, 11; glaðr ok reifr skyli gumna.
hverr, 14; því er gengr um guma, what passes among men, 27, 93; eptir
genginn guma, 71; gumna synir, the son s of men, 130; at sá gengr gumi
ok mælir við mik, 158: the saying, lítil eru geð guma, little is the human
mind, 52; goð ok guma. g-o d s and men, Ls. 55: gunma-sættir, m. a
peacemaker, Lex. Pout.: gumna-spjalli, a, m. a friend of men :-- brúð-
gumi, a bridegroom; hús-gumi, a ' house-master, ' husband, Rm.
gumpr, m. the bottom, Lat. podex, Stj. 436, 437. í Sam. vi. 5; svartr
g. sitr við eld ok ornar scr, a riddle of a pot.
gums, n. [cp. Swed. gumse -- a ram], mockery, raillery, Nj. 220.
gumsa, að, to mock; g. ok spotta e-n. Glúm. 327; gapa þeir upp ok
gumsa hart, ok geyma varla sin, Siirla R. i. 7.
gunga, u, f. [from gugna by way of metath.], a weakling. COMPDS:
gungu-legr, adj. faint-bearted. gungu-skapr, m. cowardice.
gunn-fáni, a, in. a gonfalon, Hkv. 2. 16, Hbl. 38, Hkm. 2: in a
church for processions, Am. 76, D. I. passim.
GUNNR, f., older form guðr, [A. S. gûd; O. H. G. gundia] , war,
battle, only used in poetry, Lex. Pout, passim. COMPDS: gunnar-fuss, -gjarn, -örr, -tamðr, adj. warlike, Lex. Pout. gunnar-haukr, m.
a hawk. gunn-blíðr, -bráðr, -djarfr, -ffkinn, -hagr, -hvatr, -mildr, -rakkr, -reifr, -snarr, -sterkr, -tamiðr, -tamr, -borinn, -öfligr, -örðigr, adj. all laudatory epithets -- valiant, Lex. Poi'-t.: of
weapons and armour, the shield is called gunn-blik, -borð, -hörgr, -mini, -rann, -tjald, -veggr, n.; the sword and s pear, gunn-logi, -seiðr, -sproti, -svell, -viti, n.; of the battle, gunn-el, -brio, -bing,
n.; (be carrion crow, gvum-gj óðr, -mar, -skári, -valr, n.; of thewarrior,
gunn-nórungr, -slöngvir, -stcerandi, -Veitir, -viðtirr, -þeysandi,
n. etc., vide Lex. Poët. II. in pr. names; of men, Gunn-arr,
Gunn-björn, Gunn-laugr, Gunn-ólfr, Gunn-steinn, etc.; of
women, Gunn-hildr, Gunn-laug, Gunn-löð; and in the latter part,
þor-gunnr (-guðr), Hlað-gunnr, Hildi-gunnr, etc.
gurpr, m. a nickname, Dipl. ii. 5.
gusa, að, [gjósa], to gush, spirt out.
gusa, u, f. a s pirt: blóð-gusa, a gush of blood; vatns-g., a spirt of water,
gussa, að, [gyss], to make a fuss and noise, þorst. bíðu H.
gusta, að, to blow in gusts, Sks. 230.
gust-illr, adj. gusty, chilly, metaph., Grett. 77 new Ed.
gust-kaldr, adj. gusty, cold, Fas. ii. 394.
gust-mikill, adj. making a great gust, gus. 'y, Grett. III.
gustr, m. a gust, blast, freq. in mod. usage, Edda 4, Sturl. i. 101, Sks. 212*
gustuk, n. a pittance, a charity, vide Guð.
gutla, að, [gutl], to gurgle, used of the noise made by a liquid when
shaken in a bottle.
gúll, m. blown cheeks, puffing out cheeks, gúl-sopi, a, m. a gulp.
gúlpa, að, to be puffed up, blown up.
gúlpr, m. a pujf: also of wind, norðan-gúlpr, a northern blast.
Gvendr or Gvondr, m, a pet proper name from Guð-mundr: sanitary
wells are in Icel. called Gvendar-brunnr, m., from bishop Gudmund's
consecrating wells, Bs. 1. 450, Ísl. jpjóðs. ii. 27. Gvendar-ber, n.,
botan. eqnisetvm arvense. Gvendar-gros, n., botan. a kind of weed.
Gyðingar, m. [Pál Vídal. in Skýr. truly observes that this word is formed,
not from Guð, but from Lat. Judaei, through the A. S. form Gjudeas] :
-- the Jews, Stj., Sks., etc. passim, as also in mod. usage. COMPDS:
Gyðinga-land, n. Jewry, Palestine. Gyðinga-lýðr, -þjóð, -folk,
n. etc. the Jewish people. Gyðinga-veldi, n. the Jewish empire, Stj.,
Sks. Gyðing-ligr, adj. Jewish.
Gyðja, u, f. 1. [goð], a goddess, Edda passim. 2. [goði],
a priestess, Hdl. 12, Yngl. ch. 7; þá kreppi goð gyðju, Kristni S. (in a
verse): in nicknames, þuríðr gyðja, Th. the priestess, Landn.: in compds,
blót-gyðja, hof-g., a temple priestess.
gyfingr, m. a kind of stone, Edda (Gl.)
GYGGJA or gyggva, prob. an old strong verb of the 1st class, but
defect, to quail, lose the heart; ef vór nu gvggjum, in a verse written on
a leaf of Cod. Ups. of Edda, prob. from the lost Skald Helga S.: impeis.
in the saying, sjaldan hygg ek at gyggi vörum, the wary seldom quails,
Mkv.; oss gyggvir geigvænliga, er ver erum áðr óvarir, Hom. (St.) 49:
part, gugginn, quailing, fainting, is still used in Icel., as also gugna, q. v.;
akin perhaps is geggjask, q. v.
gylðir, m., poet, a wolf, Lex. Poët.
Gylfi, a, m. the mythol. king. Gylfa-ginning, f. the Delusion of
Gylfi, name of the mythol. talcs of the Edda.
gylfinn, adj. a term of abuse, a dub. air. Ae7., being a werewolf (t);
kveðr hann vera konu níundu hverja nótt ok hefir barn borit ok kallar
gylvin, þá. er hann útlagr, N. G. L. i. 57; cp. gylfra.
gylfra, u, f. (gylfa), an ogre, a beast, a fhe-wolf (?); skal þá reyna
hvurt meira ma veita mér Pétr postuli ok hinn Helgi Hallvarðr, eðr hóu
gylfra in Gautska er þú trúir á, Fms. viii. 308, v. 1. (the others read
kyfla) :-- in the phrase, ganga gylfrum, t o ' go to the dogs, ' er þat hel'/. t
við orði, at gylfrum gangi vináttan, it i s rumoured that your friendship
is all gone to pieces, Band, (vellum MS.), where the Ed., ok er þat hætt
við orði, at úmerkiliga þykki verða, 12 new Ed.
gyli-gjöf, f. [cp. Ei\g\. gewgaw] , gewgaws, showy gifts, Nj. (MS.) 142,
(Ed. sæmiligum gjüfum.)
GYLLA, ð or t, [gull], to gild, Nj. 123, 125, Hkr. ii. 32, Fms. x.
320, xi. 128, Stj. 306; gylla hóli, to flatter, Finnb. 340, Fms. iv. 103;
metaph. of the sun's rays, Bb. 2. 30: part, gyldr, golden, Fs. 90, 122.
gylling, f. gilding, Vm. 47, Fb. i. 507: in pl. vain praise, Fær. 120.
gyllini-æð, f., medic, hemorrhoids, vena aurea, Fól.
GYLTR, f., mod. gylta, u, f., Bs. i. 417, [Old Engl. yelt] :-- a young-
sow, ]b. 289, Grág. ii. 307, Landn. 2OÖ, Gullþ. 17, 27.
gymbill, m. [gymbr], a he-lamb; Guðs gymbill, agnus Dei, Hom. (St.);
gymbill gúla þembir, Jónas 139.
gymbing, f. mocking, Sturl. iii. 171.
GYMBR, f., pl. gymbrar, [North. E. and Scot, gimmer] , a etvelamb of a
year old; g. sn er lamb leiðir, Grág. (Kb.) ii. 147, Stj. 516, (one MS. spells
gimbr, which is also the mod. spelling, but false); lamb-gymbr, Grág. 1. 502.
gymbr-lamb or gymbrar-lamb, n. n gimmer lamb, Gu\\] ). ïC), &\.). i2g.
GYRÐA, ð or t, [A. S. gyriSan; Engl. gird; Dan. gjorde: gerða
(q. v.) and gyrða are kindred words, both formed from the Goth, gair-
dan, gard, gurdun; gerða, as also garðr (q. v.), from the pret.; gyrða
from the participle] :-- to gird oneself with, a belt or the like; eptir þat
gyrðir Klaufi hann svá fast (girded his belt so tight) at hull við meiðsl,
Sd. 143; síðan gyrði mærin sik með einu ríku belti, El.; hann gyrði sik
með dúki, Fms. x. 314; gyrðr í braekr, w ith breeks girt up, vii. 143;
gyrða sik, to fasten the breeks, as the ancients used belts instead of
braces; gyrða lendir sinar, t o ^p' rd up one's loins, Hom. 84, Stj. passim;
fésjóð er hann var gyrðr með, girt wilb (t purse, from wearing the purse
fastened to the girdle, Fms. vii. 142. β. to girth or saddle a horse; hann hefir ekki svá vel gyrt hest þinn, at þat muni duga, gyrtu þá betr, Ísl. ii. 340; þá setti hann söðul á hest sinn ok gyrði hann fast, Str. 47: to secure a cart load by girding it, með hlassi því er hann gyrðir eigi reipum, N. G. L. i. 379; g. hlass, taug eða reipi, 349; hann gyrði at utan, he girded it well, Fs. 66: Icel. say a horse is laus-gyrtr, fast-gyrtr, has its girths loose or tight: edged, bordered, bolli gyrðr með silfri, Hkr. iii. 81. γ. to gird oneself with a sword; konungr steypir brynju á sik ok gyrðir sik með sverðinu Kvernbít, Hkr. i. 155; hann gyrði sik með búnu sverði, Ó. H. 31. II. part. gyrðr, girt with a weapon; g. saxi, Nj. 54, Fms. ii. 83, Grett. 126; g. sverði, Eg. 285, 374, Fms. ii. 111, iv. 58, x. 201, 415, Ó. H. 116; g. skálmum, Gkv. 2. 19.
gyrðill, m. [A. S. gyrdels; Engl. girdle; O. H. G. kartil; Germ. gürtel] :-- a girdle, purse, from being worn on the belt, Gísl. 149, Post. 656 C. 18. gyrðil-skeggi, a, m. 'girdle-beard,' a nickname, Landn.
gyrja, að(?), to gore; spjót þat er g. mun granir þínar, an GREEK, Fas. ii. 29 (in a verse).
GYSS, m. mocking; gyss ok gabb, Fas. iii. 115; með mikinn gys, Bs. i. 437, ii. 147; göra gys at e-u, to mock at a thing, Sturl. i. 21, Fms. ix. 494; þungan gys, Mar.; cp. gussa.
gyzki, a, m. panic, Fas. i. 193; vide geiski.
GÝGR, f. gen. sing., and nom. pl. gýgjar, dat. and acc. sing. gýgi; [cp. Scot. gow; gjure in the Norse tales, Asbjörnsen] :-- an ogress, witch, Vsp. 34, Vþm. 32, Helr. 13, Hým. 14, Fsm. 29, Sæm. 33, Edda 8, 37, 58, 60, Fas. i. 333: freq. in poetry, vide Lex. Poët.; mar-gýgr, a mermaid: of a weapon, Rímmu-gýgr, a 'war-ogre' i.e. axe, Nj.; gýgjar-sól, f. 'a gow sun,' a mock sun, Sl. 51: in local names, Gýgjar-fors, Gýgjar-hamarr, etc., referring to popular tales.
gýgr, m. an abyss; eld-gýgr, a crater of a volcano: to this perhaps belongs the saying, vinna fyrir gýg, to labour in vain, answering to the Lat. 'oleum et operam perdere;' hvað gagnar svo fyrir gýg ad vinna, Bb. 3. 98; og vann ei fyrir gýg, and got his reward, Snót 319 (Ed. 1866); or is gýg (qs. gýgi), to labour for an ogre or witch, the metaphor being taken from popular tales ?
GÝLL, m., or perhaps gíll, [gill, Ivar Aasen, akin to gjöll], a mock sun, parhelion, Scot. gow, conceived to be a wolf preceding the sun: when the sun is surrounded by mock suns he is said to be in 'wolf-stress,' úlfa-kreppa; the phenomenon is called gýla-ferð, f. 'wolf-gang;' cp. also the saying, sjaldan er gýll fyrir góðu nema úlfr eptir renni, a gill bodes no good unless followed by a wolf (a sign of weather), Ísl. Þjóðs. i. 658, 659.
Gýmir, m. name of a giant, answering to Gr. GREEK, Edda.
GÆÐA, dd, [góðr], to bestow a boon upon, endow, enrich; gæða e-n fé ok virðingu, Hkr. i. 253, Fms. x. 192; þá er rétt at hann gæði þær (the daughters) sem hann vill, then he may endow them at pleasure, Grág. i. 204; gædda ek gulli ok guðvefjum, Gh. 16; gæðask bókligum listum, Mar. 469; hann gæddi gjöfum góða menn, Fms. iv. 111, Bs. i. 815; þá gæddi hann (endowed) frændr sína með auðæfum, 269; en Allsvaldandi Guð gæddi hann því meir at auðræðum ok mann-virðingum, 137; alla lenda menn gæddi hann bæði at veizlum ok lausa-fé, Ó. H. 179; þá skal ek g. yðr hvern eptir sínum verðleikum, 209; bauð Þrándr at gæða (to better) hluta Leifs með miklu fé, Fær. 180; en Allsvaldandi Guð gæddi svá hans virðing, at ..., but God Almighty bettered his reputation so that ..., Bs. i. 333. 2. in the phrases, gæða rás, ferð, reið, to quicken the pace; þá gæddi hann rásina, then he quickened his pace, Eg. 378; en þegar hann sá björninn, gæddi hann ferðina, Fms. ii. 101, v. 165; konungs-menn gæða róðrinn, they quickened the stroke, pulled quicker, 180. β. adding á, svá mikit gæddi þetta á, it increased so much, went to such a pitch, Konr.; ok var þá nokkuru heimskari en áðr, ef á mátti gæða, she was if possible sillier than before, i.e. though it could scarcely be worse, Gísl. 21; á mun nú gæða, Am. 71: in mod. usage, e-t á gæðisk, it increases, esp. in a bad sense, of sickness or the like.
gæði, n. pl. good things, boons; hann sló öllu við því er til gæða var (he spared no good things), at þeir mætti báðir göfastir af verða, Bs. i. 129, Fb. i. 434; þat eru mest gæði (blessings) þeim er eptir lifa, Bs. i. 140 :-- wealth, profits, in trade, mikil gæði víns, hunangs, Sturl. i. 127; þeir höfðu þaðan mörg gæði í vínviði ok berjum ok skinna-vöru, Fb. i. 546; kaupferða ok atflutninga þeirra gæða sem vér megum eigi missa, Fms. i. 284; hann fann þar stórar kistur ok mart til gæða, Fs. 5: emoluments, mörg gæði önnur lagði Gizurr biskup til þeirrar kirkju bæði í löndum ok lausa-fé, Bs. i. 67; var hann (the brook) fullr af fiskum, ... ráku þeir hann á brott, ok vildu eigi at hann nyti gæða þessa, Landn. 52; á kirkjan fugla, fiska ok allt þat er gæða er, í jörðu ok á, í þessu takmarki, Jm. 14; hafði hann þar mikinn ávöxt af sterkum trjám ok öðrum gæðum, Stj. 134; taka erfðir, ok þau gæði er því fylgja, Grág. i. 226; konungr vill þar veita í mót þau gæði af sínu landi, er menn kunna honum til at segja, Ó. H. 126; nema hann hafi keypt með öllum gæðum rekann af landinu, Grág. ii. 383; bað Skota-konungr hann fá þau gæði öll á Katanesi, er hann hafði áðr haft, Orkn. 388: so in the phrase, to buy a thing, með öllum gögnum ok gæðum, with scot and lot. gæða-lauss, adj. void of good things; of a country, barren, Fb. i. 539.
gæðindi, n. pl. good things, H. E. i. 526.
gæðingr, m., prop. a man of property; among the Norsemen in Orkney and Shetland gæðingr was used synonymously with lendir menn in Norway, landlords, barons, nobles, chiefs; góð gæðings ætt, the nobleman's fair daughter, Jd. (an Orkney poem); gæðinga-skip, a ship with Orkney chiefs on board, Ann. 232; þetta eru allt Jarla ættir ok gæðinga í Orkneyjum, Orkn. ch. 39; hurfu gæðingar mjök í tvá staði, 178, 380; adding the name of the liege-lord, þeir vóru allir gæðingar Páls jarls, 186; þeir vóru vitrir menn, ok mörgum öðrum gæðingum stefndi hann til sín, 232, 242, 262, 330; stallarar konungs ok aðrir gæðingar, Fms. vi. 442; á konungs borð ok hans gaeðinga, x. 303: ríkisborinna manna ok gæðinga Jezraels-borgar, Stj. 600. 1 Kings xxi. 8 ('to the elders and nobles'); gæðingar af Galaad, 405. Judges xi. 5 sqq. ('the elders of Gilead'); gæðingar Gaze-borgar, 418, cp. 'the lords of the Philistines,' Judges xvi. 23; eigi gæðingar heldr undirmenn hans ok andligir synir, Mar. 203, passim. II. mod. a racehorse.
gæðir, m. an endower, Lex. Poët.
gæðska and gæzka, u, f. goodness, kindness, mercy, Am. 100, Stj. 34, Fms. x. 280; engi frýr þér vits en meir ertú grunaðr um gæsku (better græzku, q.v.), Sturl. i. 105: grace, holiness, Bs. i. 63; tign ok gæzku, 65, Karl. 452; í réttlæti ok g., Stj. 54; esp. Guðs gæzka, the grace, mercy of God, eccl.: good things = gæði, Fms. vii. 285, x. 18, 418, Stj. 202, 203, 205, Sks. 181. COMPDS: gæzku-fullr, adj. full of goodness, gracious, merciful, Fms. x. 232. gæzku-lauss, adj. (-leysi, n.), merciless, cruel, Stj. 462, 464. gæzku-samligr, adj. good, Bs. i. 75. gæzku-semi, f. grace, goodness.
GÆFA, u, f. [from gefa, as gipt], luck; þar görði gæfu-muninn, Nj. 141: the sayings, annað er gæfa ok görvileiki; and gefr sér engi gæfu | gildr þó feginn vildi; bera gæfu til e-s, to have luck in a thing; ok bar hann enga gæfu til at þjóna þér, Eg. 112; sagði, at þat var hans hugboð, at vér feðgar munum ekki bera gæfu til þessa konungs, 17; en þó þú sért vel búinn at hreysti ok atgörvi, þú hefir þú eigi til þess gæfu, at halda til jafns við Harald konung, 82; gipt ok gaefa, Bs. i. 132; reyndr at viti ok gæfu, Anal. 57; ef gæfa vill til, Fs. 131; eigi ertú nú einn at, því at konungs-gæfan fylgir þér, Fms. ii. 60; gæfumaðr ertú mikill, Sighvatr, er þat eigi undarlegt at gæfa fylgi vizku, hitt er kynligt sem stundum kann verða, at sú gaefa fylgir úvizkum manni, at úvitrlig ráð snúask til gæfu, Ó. H. 123; því at ek treystumk minni hamingju bezt ok svá gæfunni, Fms. vi. 165. COMPDS: gæfu-drjúgr, adj. lucky, Fms. vi. 116. gæfu-fátt, n. adj. unlucky, Fms. v. 170, Korm. 76. gæfu-ferð, f. a lucky journey, Fbr. 234. gæfu-fullr, adj. full of luck, Str. gæfu-hlutr, m. a lucky lot, share of good luck, Bs. i. 137. gæfu-lauss, adj. luckless, Ísl. ii. 97. gæfu-leysi, n. lucklessness, Grett. 128, Hrafn. 30. gæfu-lítill, adj. having little luck. gæfu-maðr, m. a lucky man, Nj. 129, Fms. ii. 73, Bs. i. 60, Fs. 7, 115, Ó. H. 123, passim; (ógæfu-maðr, a luckless man.) gæfumann-ligr, adj. (-liga, adv.), as a lucky man, Fms. xi. 232. gæfu-mikill, adj. having great luck, Fms. vi. 328. gæfu-munr, m. a turn or shift of luck, Nj. 141. gæfu-raun, f. a trial of luck, Grett. 113 A, Ó. H. 74. gæfu-samliga, adv. luckily, Fms. iii. 53, xi. 32, Grett. 85 A. gæfu-samligr, adj. lucky, Grett. 119 A. gæfu-skipti, n. a turn or change of luck, Fms. x. 213. gæfu-skortr, m. want of luck, Fas. iii. 563. gæfu-vant, n. adj. wanting in luck, Valla L. 222.
gæfast, ð, dep. to become quiet and calm, Bb. 2. 35.
gæfð, f. meekness.
gæfi-ligr, adj., gramm. rendering of Lat. dativus, Skálda.
gæfr, adj. meek, quiet, Sturl. iii. 71, Hrafn. 24, Grett. 107 A; þat er mér ok gæfast, that is pleasant to me, Fms. ii. 261.
gæftir, f. pl. [gefa B], weather fit for fishing, fine weather.
gægjask, ð, dep. [gügsle, De Professor; Germ. gucken], to be all agog, to bend eagerly forward and peep, Eb. 272, Bárð. 171, Grett. 114, 148; g. yfir herðar e-m, Konr.: ok þá hann gægðisk þar inn, John xx. 5.
gægjur, f. pl., in the phrase, standa á gægjum, to stand agog, a tiptoe.
gæl, n. enticement; gæl of margt mun ek nú mælt hafa, MSS. 4. 9.
GÆLA (gœla), d, [gala, gól; Ulf. gôljan = GREEK], to comfort, soothe, appease; verð ek mik gæla af grimmum hug, Skv. 3. 9; þat gælir mik, Band.; gæla gjöfum ok fagrmæli, MSS. 4. 6; eigi mun hann gæla mega með sáttar-boðum, Fms. x. 221; gæla grættan, Sl. 26, (better than gala.)
gæla, u, f. enticement, soothing; esp. in pl. gælur, lullaby songs; barna-gælur, nursery songs; hefir brag þenna ok barngælur, ort ófimliga Einar Fóstri, a ditty; frið-gælur, q.v. :-- a breeze = gol, Edda (Gl.)
gæling, f. fondling, Barl. 55, 150; gaelingar-orð, Fms. viii. 23.
GÆR, adv., also spelt gör and gjar, esp. in Norse MSS., but also freq. in Fb., Stj., D. N. passim; [A. S. gestran, gestran dag; Engl. yesterday; O. H. G. gestar; Germ. gestern; Dan. gaar; Swed. går; Lat. heri, hesternus; Gr. GREEK; cp. also Engl. yore, answering to the form gör] :-- yesterday; only with the prep. í, í gær, Fms. vii, 168, passim. II. [Ulf. renders GREEK, Matth. vi. 30, by gestradagis, and that this is no mistake or corruption in the Gothic text is shewn by the fact that in the old Icel. or Scandin. poems gör occurs two or three times in the very same sense] :-- to-morrow; in the phrases, nú eða í gör, now or by to-morrow; í dag eðr gör, to-day or to-morrow: hvárt skolum nú
eða í gör deyja, whether we are to die now or to-morrow, Hðm. 31; and varat mér ráðinn dauði í dag eða gör, I was not fated to die to-day or to-morrow, Landn. (in a verse composed in Icel. about the middle of the 10th century). Uppström, the learned Swedish editor of Ulfilas, has duly noticed the passage in Hðm. as corroborative of the Gothic text.
GÆRA, u, f. a sheepskin with the fleece on, K. Þ. K. 148, Stj. 306, Sturl. iii. 189 C, Bs. i. 606, Rd. 240, Pr. 78, 625. 22. gæru-skinn, n. = gæra.
gær-dagr, m. (gjár-dagr, Þiðr. 10), yesterday, Ísl. ii. 413, Hkr. ii. 137; gærdags, Ó. H. 87: mod. only with the prep., í gærdag.
gær-kveld, n. (gjár-kveld, Str. 4. 30, Fb. ii. 150), yesterday evening; í gaerkveld, Ld. 44, Fms. vii. 168, Fas. ii. 284, Fbr. 63.
gær-morgin, m. yesterday morning.
gær-na, adv. = gær, Fms. vi. 254.
gæslingr, m. [gás], a gosling, Fms. viii. 42, D. N. i. 7.
gæsni, proncd. gæxni, f. [gás], silliness, Edda 110: mod., neut. a lean, spectral person. gæsnis-ligr, adj. spectre-like.
GÆTA, tt, (gjáta, Hom. 34, 156, esp. in Norse MSS.), [gæte = to find sheep, Ivar Aasen] :-- to watch, tend, take care of, with gen.; at gæta eigna sinna, Fms. i. 245; gætum vandliga þessa burðar, viii. 8; Guð gæti mín, God protect me! ix. 482; gæta skipa sinna, 484; þá látum en hafit gæta vár, Orkn. 108; þeir létu myrkrit gæta sín, Fs. 85; Þórir bað sína menn hlífa sér ok gæta sín sem bezt, Gullþ. 24; ok báðu hann gæta lífs síns, Orkn. 164; gjáta laga ok landsréttar, Hom. 34; þá er at gæta ráðsins, then take heed to the advice, Nj. 61; gæta dóma, to observe justice, Sks. 658 :-- to tend [cp. Norse gæte], gæta kúa, to tend cows, Fms. vi. 366, Ld. 98; gæta hesta, to tend horses, Fb. ii. 340, Fs. 88; hón gaetir dura í Valhöllu, Edda 21; Móðguðr er nefnd mær sú er gætir brúarinnar, 38; hann sitr þar við himins-enda at gæta brúarinnar fyrir bergrisum, 17; gæta segls, to take care of the sail, Fms. vii. 340 (in a verse); gæta skips, Anal. 191 :-- absol., stofan gætti (guarded) at baki þeim, Eg. 91; því at rekendrnir gættu fyrir utan, Fms. vii. 184; gættu (take care) ok vinn eigi á Kálfi, Fb. ii. 360; gæta sín, to be on one's guard. β. with prep., gæta til, to take care of, mind; var eigi betr til gætt en svá, at ..., Orkn. 210; svá gættu þeir til, at ekki varð at, Nj. 57; gætið hér til Önundar húsbónda yðvars, at eigi slíti dýr né fuglar hræ þeirra, Eg. 380; hann skyldi til gæta at eigi slægisk aptr liðit, Ó. H. 215; sá er til saka gætir, Sks. 28, Rb. 396; ef þú kannt til at gæta, if thou behave well, Eg. 96; mun ek þá ekki taka af þér eignir þínar, ef þu kannt til gæta, id., Fms. ii. 178: in mod. usage also, gæta að e-u, to observe a thing: to heed, Guðs vegna að þér gæt min sál, Pass. 8. 16. II. reflex., Þorleikr kvaðsk ekki mundu hafa mikit fé, því at úsýnt er hversu mér gætisk til, because it is uncertain how I may keep it, Ld. 300: cp. geta A. IV. III. [cp. geta with gen., signif. B], getask um e-t, to deliberate or take counsel about ...; ok um þat gættusk, hvárt ..., and took counsel together, whether ..., Vsp. 6, 9, 27, 29; gætask e-s, to tell of, mention a thing; gættisk ok Glaumvör, at væri grand svefna, G. told that she had dreary dreams, Am. 20; gættisk þess Högni, at árna ánauðgum, H. spoke of interceding for the bondsman, 60. IV. part. gætandi, a keeper, Edda 94.
gæti-liga, adv. heedfully, Al. 147, Fms. viii. 201.
gætinn, adj. heedful, Hm. 6; ó-gætinn, heedless; að-gætinn, heedful.
gætir, m. a keeper, warder, Lex. Poët.
gætni, f. heedfulness; að-gætni, circumspection; nær-gætni, equity.
gætr, adj. good, Sks. 633 B; á-gætr, good; fá-gaetr, rare; nær-gætr.
gætr, f. pl. [from gát, q.v.], in the phrase, gefa gætr at e-u, to mind a thing, heed, Ld. 204, Hkr. iii. 203.
gætti, n. pl. [gátt], door-posts, Rm. 2, Fms. ii. 161, Ó. H. 154, Fas. iii. 20; dyri-g., q.v. gætti-tré, f. a door-sill, N. G. L. i. 38.
gæzka, vide gæðska.
gæzla, u, f. watch, keeping, Grág. i. 147, Fms. xi. 246; svína-g., tending swine, Fs. 71: metaph., Fms. vii. 187, Sks. 675. COMPDS: gæzlu-engill, m. a guardian angel, Nj. 157. gæzlu-kerling, f. an old maid-servant, Str. 75. gæzlu-lauss, adj. unguarded, Fas. ii. 467. gæzlu-leysi, n. carelessness. gæzlu-maðr, m. a keeper, Grág. i. 443, Fms. x. 469, xi. 402, Sks. 273, 473. gæzlu-sótt, f. sickness that requires guarding, lunacy, Grág. i. 287; að-gæzla, attention.
GÖFGA, að, [göfigr; cp. Ulf. gabigjan = GREEK], to honour: 1. of God (or gods), to worship; þau guð er þú göfgar, Fms. i. 97; eigi eru goð mannlíkun þau er þér göfgit, Blas. 44; hann göfgaði hof þau, er ..., 623. 11; nú skulum vér fyrir því g. einn Guð, Sks. 308; engum guði skal ek blót færa þeim ef nú g. menn, Fagrsk. 11; Guð at g. ok Jesum Krist, Barl. 1; hann er síðan göfgaðr í kirkju heilags Laurentii, Rb. 368; honum var göfgat skurgoð þat er Bal heitir, 400. 2. to honour, bless; svá hefir Drottinn göfgað hann, at hann görði hann höfðingja Kristni sinnar, 655 iii. 4; honum þótti því betr er fleiri tignuðusk ok göfguðusk af honum, Bs. i. 141.
göfgan, f. worshipping, 677. 9, 655 ix. 2, 623. 12, Fb. i. 408.
göfgi, f. nobility; ætt-g., noble extraction.
göfug-kvendi, n. a noble woman, lady, Eb. 18, Ld. 334.
göfug-látr, adj. worshipful, generous, Fms. viii. 2, Fas. ii. 105: as the name of a king (= great), Ýt. 25.
göfug-leikr (-ki), m. worshipfulness, Fms. i. 295, x. 280: highness, 310.
göfug-ligr, adj. worshipful, glorious; fagr ok g. álitum, Hkr. i. 10, 223, Fms. vii. 63, x. 234, 289, 294, Th. 23: magnificent, Edda 12; kirkja g., Bs. i. 645; g. veizla, a grand banquet, Þíðr. 220; g. sigr, a glorious victory, Stjörnu-Odd. 16.
göfug-menni, n. a noble, worshipful man, Fms. vi. 269, viii. 136, x. 323, Landn. 278, Eb. 14, Fs. 20, Þorf. Karl. 364.
göfug-mennr, adj. with many worshipful men, Mirm.
GÖFUGR, adj. [Ulf. gabigs = GREEK], worshipful, noble; göfugr maðr, a worshipful man, by birth, etc.; til göfugs manns er Skeggi hét, Nj. 270; g. maðr ok stórættaðr, Eg. 16, 97, freq. in Landn.; Herrauðr Hvíta-ský var g. maðr, 156; Hrafn enn Heimski hét g. maðr, 59, 213, 244, 277, 283; þessir landnáms-menn eru göfgastir í Vestfirðinga-fjórðungi, 167; at Erlingr Skjálgsson hafi verit maðr ríkastr ok göfgastr í Noregi, Ó. H. 184, Fms. i. 61; ríkr maðr ok g., Hkr. i. 136; sjau prestar ok allir göfgir, Bs. i. 79; enum göfgasta konungi, Post. 656 C. 33; g. maðr ok ágaetr, Eg. 98; vóru þeir Björgólfr í gildinu göfgastir menn, the foremost men, 22; Hrafn var göfgastr sona Hængs, 102; því heldr er göfgari vóru, Bs. i. 129; góðir menn ok göfgir, Grág. ii. 168; Ingólfr var göfgastr allra landnáms-manna, Fms. i. 241, (Landn. 36 l. c. frægastr); at þeir mætti báðir sem göfgastir af verða, Bs. i. 129 :-- of things, göfugr bær, Eg. 477; g. sýsla, Hom. 4.
göll, f. a shriek, Edda (Gl.) 110.
GÖLTR, m., gen. galtar, dat. gelti, [Swed. and Dan. galt] :-- a boar, hog, Grág. i. 427, Landn. 177, Sks. 113, Fas. i. 87, 88, iii. 405; sónar-göltr, a sacrificial hog, i. 331, 332. 2. an old dat. gjalti only occurs in the old metaph. phrase, verða at gjalti, to be turned into a hog, i.e. to turn mad with terror, esp. in a fight; stundum æpir hón svá hátt at menn verða nær at gjalti, Fms. iv. 56; sá kraptr ok fjölkyngi fylgði þeim Nor, at úvinir þeirra urðu at gjalti þegar þeir heyrðu heróp ok sá vápnum brugðit, ok lögðu Lappir á flótta, Orkn. 4; en er hann sá at þeir ofruðu vápnunum glúpnaði hann, ok hljóp um fram ok í fjallit upp ok varð at gjalti, Eb. 60; urðu göngu-menn næsta at gjalti, Gísl. 56; en þér ærðisk allir ok yrðit at gjalti, Fs. 43,--cp. Yngl. S. ch. 6, where this power is attributed to Odin; gjalti glíkir verða gumna synir, Hm. 130; Nero hljóp burt frá ríki ok varð at gjalti, Post. 656 C. 39; at konungr mundi ganga af vitinu ok at gjalti verða, Rb. 394 (of king Nebuchadnezzar); þeir menn er geltir eru kallaðir, Sks. 113 sqq. II. metaph. a hog's back or ridge between two dales; in local names, Galtar-dalr, Galtardals-tunga, n., of farms situated at the foot of such a ridge.
göltra, að, to rove about in cold and blast, from göltr (2).
göndull, m. a clue; það er komið í göndul, of entangled things.
göng, n. pl. [gangr], a passage, lobby; en ór kastala vóru göng upp í kirkju, Fms. ix. 523: freq. in mod. usage, of a narrow passage, baðstofu-göng, esp. when leading from the door to the sitting-room: metaph., gefa e-m göng, to give one free passage, xi. 283; kunna göng at orostu, to know the ways of fighting, vi. 387.
göngull, adj. strolling; mér verðr göngult, Lv. 33; nær-göngull, near-going, exacting; hús-göngull, strolling from house to house.
gönur, f. pl. [gana], wild wanderings, eccentricities; in the phrase, hlaupa út í gönur, to rove wildly about.
GÖR and ger, n. a flock of birds of prey; þar var hrafna gör, Höfuðl. 9; hræva gör, carrion crows, Merl. 2. 68, (in both passages rhyming with a word having ø for root vowel); opt er fiskr í fugla geri, there are often fish where gulls gather, Hallgr. in Snót 212 2nd Ed. (for the gulls guide the fishermen to the shoals of fish); þá fylgir því gör mikit ok áta, Sks. 140.
GÖR- (also spelt gjör-, ger-, geyr-); the complete old form is görv-, which remains in görv-allr, q.v. [cp. görva below; mid. H. G. gar, garwe; O. H. G. garo; N. H. G. gar] :-- as adverb. prefix, quite, altogether: gör-auðr, adj. quite empty: gör-bænn, adj. begging hard, importunate, Sighvat, Fb. ii. 80: gör-eyða, dd, to lay quite waste: gör-farinn, part. quite gone, quite lost, of a game, Fms. vii. 219: gör-hugall, adj. very heedful, mindful, Eg. 14: gör-kólfr, m. = for-kólfr, q.v.: gör-slokinn, part. quite slaked, Hólabók 103: gör-spiltr, part. quite corrupt.
GÖRA, ð, also spelt görva, giörva, geyra, giora, gera: prop. gøra, not g&aolig;ra (the ø was sounded nearly as y or ey), so that the g is to be sounded as an aspirate, however the word is spelt; and the insertion of i or j (giöra, gjöra), which is usual in mod. writing, and often occurs in old, is phonetic, not radical, and göra and gjöra represent the same sound. The word in the oldest form had a characteristic v, and is spelt so on the Runic stones in the frequent Runic phrase, gaurva kubl, Baut., and Danske Runemind. passim; but also now and then in old Icel. MSS., e.g. the Kb. of Sæm. (cited from Bugge's Edit.), gorva, Am. 75, Skv. 1. 34, 3. 20, Hm. 123, Og. 29; gerva, Am. 64, Bkv. 3; giorva, Rm. 9; giorfa, 28; gorvir, Hkv. Hjörv. 41; gørvom, Hým. 6; gorviz, Am. 35; gerviz, Merl. 2. 89 :-- this characteristic v has since been dropped, and it is usually spelt without it in MSS., gora, Hým. 1, Og. 23, Ls. 65; gera, Am. 85; gorir, Hm. 114: the pret. always drops the v, gorþi, Hym. 21; gorðo or gorþo, fecerunt, Hm. 142, Am. 9; gorðumz, Hðm. 28; gerþi, Am. 74; gerþit, 26 :-- with i inserted, Rm. 9, 22; giordu, 11; in the Mork. freq. giavra. The ö is still sounded in the east of Icel., whereas gera is the common form in speech, gjöra in writing :-- the old pres. indic. used by the
poets and in the laws is monosyllabic görr, with suffixed negative, görr-a, Hkr. i. (in a verse); mod. bisyllabic görir, which form is also the usual one in the Sagas :-- the old part. pass. was görr or gerr, geyrr, Fms. ix. 498, x. 75, where the v was kept before a vowel, and is often spelt with f, gorvan, gorvir, and gorfan, gorfir: dat. so-goro or so-guru adverbially = sic facto: the mod. part. gjörðr, gerðr, görðr, as a regular part. of the 2nd weak conjugation, which form occurs in MSS. of the 15th century, e.g. Bs. i. 877, l. 21. [This is a Scandin. word; Dan. gjöre; Swed. göra; Old Engl. and Scot. gar, which is no doubt of Scandin. origin, the Saxon word being do, the Germ. thun, neither of which is used in the Scandin.; the word however is not unknown to the Teut., though used in a different sense; A. S. gervan and gearvjan = parare; O. H. G. karwan; Germ. gerben, garben, but esp. the adj. and adv. gar, vide above s. v. gör-.] To make, to do; the Icel. includes both these senses.
A. To make: I. to build, work, make, etc.; göra himin ok jörð, 623. 36, Hom. 100; göra hús, to build a house, Fms. xi. 4, Rb. 384; göra kirkju, Bjarn. 39; göra skip, N. G. L. i. 198; göra langskip, Eg. 44; göra stólpa, Al. 116; göra tól (= smíða), Vsp. 7; göra (fingr)-gull, Bs. i. 877; göra haug, to build a cairn, Eg. 399; göra lokhvílu, Dropl. 27; göra dys, Ld. 152; göra kistu (coffin), Eg. 127; göra naust, N. G. L. i. 198; göra jarðhús, Dropl. 34; göra veggi, Eg. 724: also, göra bók, to write a book, Íb. 1, Rb. 384; göra kviðling, to make a song, Nj. 50; göra bréf, to draw up a deed (letter), Fms. ix. 22; göra nýmæli, to frame a law, Íb. 17. 2. adding prep.; göra upp, to repair, rebuild, restore, Fb. ii. 370; göra upp Jórsala-borg, Ver. 43; göra upp skála, Ld. 298; göra upp leiði, to build up a grave. II. to make, prepare, get ready; göra veizlu, drykkju, brúðkaup, erfi, and poët. öl, öldr, to make a feast, brew bridal ale, Fs. 23, Fms. xi. 156, Dropl. 6, Am. 86; göra seið, blót, to perform a sacrifice, Ld. 152; göra bú, to set up a house, Grág. i. 185, Ld. 68; göra eld, to make a fire, Fs. 100, K. Þ. K. 88; göra rekkju, to make one's bed, Eg. 236; göra upp hvílur, Sturl. ii. 124; göra graut, to make porridge, Eg. 196, N. G. L. i. 349; göra drykk, to make a drink, Fms. i. 8; göra kol, or göra til kola, to make charcoal, Ölk. 35. III. in somewhat metaph. phrases; göra ferð, to make a journey, Fms. x. 281; görði heiman för sína, he made a journey from home, Eg. 23; göra sinn veg, to make one's way, travel, Mar.; göra uppreisn, to make an uprising, to rebel, Rb. 384, Fms. ix. 416; göra úfrið, to make war, 656 C. 15; göra sátt, göra frið, to make peace, Hom. 153, Bs. i. 24; göra féskipti, Nj. 118; göra tilskipan, to make an arrangement, Eg. 67; göra ráð sitt, to make up one's mind, Nj. 267, Fms. ix. 21; göra hluti, to cast lots, Fms. x. 348. 2. to make, give, pay, yield; göra tíund, to pay tithes, Hom. 180; hann skal göra Guði tíunda hlut verðsins, id.; göra ölmusu, to give alms, 64; göra ávöxt, to yield fruit, Greg. 48; gefa né göra ávöxt, Stj. 43; göra konungi skatt eða skyld, Fms. xi. 225. 3. to contract; göra vináttu, félagskap, to contract friendship, Nj. 103, Eg. 29; göra skuld, to contract a debt, Grág. i. 126: göra ráð með e-m, to take counsel with, advise one, Eg. 12; göra ráð fyrir, to suppose, Nj. 103, Fms. ix. 10; göra mun e-s, to make a difference, i. 255, Eb. 106. 4. to make, make up, Lat. efficere; sex tigir penninga göra eyri, sixty pence make an ounce, Grág. i. 500, Rb. 458. 5. to grant, render; göra kost, to make a choice, to grant, Nj. 130, Dropl. 6, Fms. xi. 72, (usually ellipt., kostr being understood); vil ek at þér gerit kostinn, Nj. 3; ok megit þér fyrir því göra (grant) honum kostinn, 49, 51; göra e-m lög, to grant the law to one, 237; göra guðsifjar, to make 'gossip' with one, to be one's godfather, Fms. ii. 130. 6. special usages; göra spott, háð, gabb, ... at e-u, to make sport, gibes, etc. at or over a thing, Fms. x. 124; göra iðran, to do penance, Greg. 22; göra þakkir, to give thanks, Hom. 55; göra róm at máli e-s, to cheer another's speech, shout hear, hear! var görr at máli hans mikill rómr ok góðr, his speech was much cheered, Nj. 250,--a parliamentary term; the Teutons cheered, the Romans applauded (with the hands), cp. Tacit. Germ. 7. with prepp.; gera til, to make ready or dress meat; láta af (to kill) ok göra til (and dress), K. Þ. K. 80, Ísl. ii. 83, 331, Fs. 146, 149, Bjarn. 31, Finnb. 228; göra til nyt, to churn milk, K. Þ. K. 78; göra til sverð, to wash and clean the sword, Dropl. 19; máttu þeir eigi sjá, hversu Þorvaldr var til gerr, how Th. got a dressing, Nj. 19. β. göra at e-u, to mend, make good, put right (at-görð), ek skal at því gera, Fms. xi. 153, Eg. 566, Nj. 130: to heal, Bárð. 171, Eg. 579, Grág. i. 220; göra at hesti, K. Þ. K. 54, Nj. 74: göra við e-u, vide B. II. 8. adding acc. of an adj., part., or the like; göra mun þat margan höfuðlausan, Nj. 203; göra mikit um sik, to make a great noise, great havoc, Fb. i. 545, Grett. 133, Fms. x. 329; göra e-n sáttan, to reconcile one, Grág. i. 336; göra sér e-n kæran, to make one dear to oneself, Hkr. i. 209; göra sik líkan e-m, to make oneself like to another, imitate one, Nj. 258; göra sik góðan, to make oneself good or useful, 74, 78; göra sik reiðan, to take offence, 216; göra sér dælt, to make oneself at home, take liberties, Ld. 134, Nj. 216; göra langmælt, to make a long speech, Sks. 316; göra skjót-kjörit, to make a quick choice, Fms. ii. 79; göra hólpinn, to 'make holpen,' to help, x. 314; göra lögtekit, to make a law, issue a law, xi. 213, Bs. i. 37; hann gerði hann hálshöggvinn, he had him beheaded, Fms. ix. 488, v. l.; ok görðu þá handtekna alla at minsta kosti, Sturl. i. 40; várir vöskustu ok beztu menn era görfir handteknir, 41. β. göra sér mikit um e-t, to make much of, admire, Eg. 5, Fms. x. 254, 364; göra e-t at ágætum, to make famous, extol a thing, vii. 147; göra at orðum, to notice as remarkable, Fas. i. 123; göra at álitum, to take into consideration, Nj. 3; göra sér úgetið at e-u, to be displeased with, Ld. 134; göra vart við sik, to make one's presence noticed, Eg. 79; göra sér mikit, lítið fyrir, to make great, small efforts, Finnb. 234; göra sér í hug, to brood over; hann gerði sér í hug at drepa jarl, Fs. 112; göra sér í hugar lund, to fancy, think: göra af sér, to exert oneself, ef þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, Edda 32; hvárt hann var með Eiríki jarli, eðr görði hann annat af sér, or what else he was making of himself, Fms. xi. 157. 9. phrases, gera fáleika á sik, to feign, make oneself look sad, Nj. 14; esp. adding upp, gera sér upp veyki, to feign sickness, (upp-gerð, dissimulation); göra sér til, to make a fuss, (hence, til-gerð, foppishness.)
B. To do: I. to do, act; allt þat er hann gerir síðan (whatever he does), þat á eigandi at ábyrgjask, Gþl. 190; þér munut fátt mæla eðr gera, áðr yðr munu vandræði af standa, i.e. whatsoever you say or do will bring you into trouble, Nj. 91; göra e-t með harðfengi ok kappi, 98; ger svá vel, 'do so well,' be so kind! 111; gerit nú svá, góði herra (please, dear lord!), þiggit mitt heilræði, Fms. vii. 157: and in mod. usage, gerið þér svo vel, gerðu svo vel, = Engl. please, do! sagði, at hann hafði með trúleik gört, done faithfully, Eg. 65; göra gott, to do good; göra íllt, to do evil, (góð-görð, íll-görð); ok þat var vel gört, well done, 64; geyrða ek hotvetna íllt, I did evil in all things, Niðrst. 109; hefir hann marga hluti gört stór-vel til mín, he has done many things well towards me, I have received many great benefits at his hands, Eg. 60: with dat., svá mikit gott sem jarl hefir mér gert, Nj. 133; þér vilda ek sízt íllt göra, I would least do harm to thee, 84: göra fúlmennsku, to do a mean act, 185; göra vel við e-n, to do well to one, Fs. 22; göra stygð við e-n, to offend one, Fms. x. 98; göra sæmiliga til e-s, to do well to one, Ld. 62, Nj. 71; göra sóma e-s, to do honour to one, Fms. vii. 155; göra e-m gagn, to give help to one, Nj. 262; göra e-m sæmd, skomm, to do (shew) honour, dishonour, to one, 5, Fms. x. 43; göra háðung, xi. 152; göra styrk, to strengthen one, ix. 343; göra e-m skapraun, to tease one; göra ósóma, Vápn. 19; göra skaða (scathe), Eg. 426; göra óvina-fagnað, to give joy to one's enemies, i.e. to do just what they want one to do, Nj. 112; göra til skaps e-m, to conform to one's wishes, 80; gerum vér sem faðir vár vill, let us do as our father wishes, 198; vel má ek gera þat til skaps föður míns at brenna inni með honum, id.; göra at skapi e-s, id., 3; var þat mjök gert móti mínu skapi, Fms. viii. 300; gera til saka við e-n, to offend, sin against one, Nj. 80; gera á hluta e-s, to wrong one, Vígl. 25; göra ílla fyrir sér, to behave badly, Fms. vii. 103. II. adding prep.; göra til e-s, to deserve a thing (cp. til-görð, desert, behaviour); hvat hafðir þú til gört, what hast thou done to deserve it? Nj. 130; framarr en ek hefi til gört, more than I have deserved, Fms. viii. 300; ok hafit þér Danir heldr til annars gört, ye Danes have rather deserved the reverse, xi. 192, Hom. 159 :-- göra eptir, to do after, imitate, Nj. 90 :-- göra við e-u (cp. við-görð, amendment), to provide for, amend, ok mun úhægt vera at göra við forlögum þeirra, Ld. 190; er úhægt at göra við (to resist) atkvæðum, Fs. 22; ok mun ekki mega við því gera, Nj. 198 :-- göra af við e-n (cp. af-görð, evil doing), to transgress against one, ek hefi engan hlut af gört við þik, Fms. vii. 104, viii. 241; ok iðrask nú þess er hann hefir af gert, 300; göra af við Guð, to sin against God, Hom. 44. 2. special usages; göra ... at, to do so and so; spurði, hvat hann vildi þá láta at gera, he asked what he would have done, Nj. 100; hann gerði þat eina at, er hann átti, he did only what be ought, 220; þeir Flosi sátu um at rengja, ok gátu ekki at gert, F. tried, and could do nothing, 115, 242; þér munut ekki fá at gert, fyrr en ..., 139; Flosi ok hans menn fengu ekki at gert, 199; mikit hefir þú nú at gert, much hast thou now done (it is a serious matter), 85; er nú ok mikit at gert um manndráp siðan, 256; hann vildi taka vöru at láni, ok göra mikit at, and do great things, Ld. 70; Svartr hafði höggit skóg ok gert mikit at, Nj. 53; slíkt gerir at er sölin etr, so it happens with those who eat seaweed, i.e. that (viz. thirst) comes of eating seaweed, Eg. 605. β. göra af e-u, to do so and so with a thing; hvat hafið ér gert af Gunnari, Njarð. 376; ráð þú draumana, vera má at vér gerim af nokkut, may be that we may make something out of it, Ld. 126; gör af drauminum slíkt er þér þykkir líkligast, do with the dream (read it) as seems to thee likeliest, Ísl. ii. 196: göra við e-n, to do with one; þá var um rætt, hvað við þá skyldi göra, what was to be done with them? Eg. 232; ærnar eru sakir til við Egil, hvat sem eg læt göra við hann, 426; eigi veit ek hvat þeir hafa síðan við gört, 574: göra fyrir e-t, to provide; Jón var vel fjáreigandi, ok at öllu vel fyrir gört, a wealthy and well-to-do man, Sturl. iii. 195; þótt Björn sé vel vígr maðr, þá er þar fyrir gört, því at ..., but that is made up, because ...: fyrir göra (q.v.), to forfeit.
C. METAPH. AND SPECIAL USAGES: I. to do, help, avail; nú skulum vér ganga allir á vald jarlsins, því at oss gerir eigi annat, nothing else will do for us, Nj. 267; þat mun ekki gera, that wont do, 84; en ek kann ekki ráð til at leggja ef þetta gerir ekki, Fms. ii. 326; konungr vill þat eigi, þvi at mér gerir þat eigi (it will not do for me) at þér gangit
hér upp, x. 357; þat gerir mér ekki, at þér gangit á Orminn, ... en hitt má vera at mér komi at gagni, ii. 227; þóttisk þá vita, at honum mundi ekki gera (it would do nothing) at biðja fyrir honum, Fb. i. 565; engum gerði við hann at keppa, 571; ekki gerði þeim um at brjótask, Bárð. 10 new Ed.; sagða ek yðr eigi, at ekki mundi gera at leita hans, Sks. 625; hvat gerir mér nú at spyrja, Stj. 518; ekki gerir at dylja, no use hiding it, Fbr. 101 new Ed.; ætla þat at fáir þori, enda geri engum, Band. 7; bæði var leitað til annarra ok heima, ok gerði ekki, but did no good, 4; hét hann þeim afarkostum, ok gerði þat ekki, but it did no good, Fms. ii. 143. II. to send, despatch, cp. the Engl. to 'do' a message; hann gerði þegar menn frá sér, Eg. 270; hann hafði gört menn sex á skóginn fyrir þá, 568; þá gerði Karl lið móti þeim, Fms. i. 108; jarl gerði Eirík at leita Ribbunga, ix. 314; hann gerði fram fyrir sik Álf á njósn, 488; hann gerði menn fyrir sér at segja konunginum kvámu sína, x. 10; hleypi-skúta var gör norðr til Þrándheims, vii. 206; jafnan gerði jarl til Ribbunga ok drap menn af þeim, ix. 312; vilja Ósvífrs-synir þegar gera til þeirra Kotkels, despatch them to slay K., Ld. 144; skulu vér nú göra í mót honum, ok láta hann engri njósn koma, 242 :-- göra eptir e-m, to send after one, Nero bað göra eptir postulunum ok leiða þangat, 656 C. 26; nú verðr eigi eptir gört at miðjum vetri, Grág. i. 421; frændr Bjarnar létu göra eptir (Germ. abholen) líki hans, Bjarn. 69; síðan gerðu þeir til klaustrs þess er jómfrúin var í, Fms. x. 102 :-- gera e-m orð, njósn, to do a message to one; hann gerði orð jörlum sínum, Eg. 270; ætluðu þeir at göra Önundi njósn um ferðir Egils, 386, 582; vóru þangat orð gör, word was sent thither, Hkr. ii. 228. III. with infin. as an auxiliary verb, only in poetry and old prose (laws); ef hón gerði koma, if she did come, Völ. 5; gerðit vatn vægja, Am. 25; gramr gørr-at sér hlífa, he does not spare himself, Hkr. i. (in a verse); gerðut vægjask, id., Fs. (in a verse); hann gerðisk at höggva, Jb. 41; görðir at segja, Bkv. 15; görðisk at deyja, Gkv. 1. 1: in prose, eigi gerir hugr minn hlægja við honum, Fas. i. 122; góðir menn göra skýra sitt mál með sannsögli, 677. 12; Aristodemus görði eigi enn at trúa, Post.: esp. in the laws, ef þeir göra eigi ganga í rúm sín, Grág. i. 8; ef goðinn gerr eigi segja, 32; ef hann gerr eigi í ganga, 33; ef þeir göra eigi hluta meðr sér, 63; ef dómendr göra eigi dæma, 67; ef dómendr göra eigi við at taka, id.; ef goðinn gerr eigi (does not) nefna féráns-dóm, 94; nú göra þeir menn eigi úmaga færa, 86; ef þeir göra eigi nefna kvöðina af búanum, Kb. ii. 163; ef þeir göra eigi segja, hvárt ..., Sb. ii. 52; nú gerr sá eigi til fara, Kb. ii. 96; göra eigi koma, 150; ef hann gerr eigi kjósa, § 113. IV. a law term, göra um, or gera only, to judge or arbitrate in a case; fékksk þat af, at tólf menn skyldu göra um málit, Nj. 111; villt þú göra um málit, 21; bjóða mun ek at göra um, ok lúka upp þegar görðinni, 77; mun sá mála-hluti várr beztr, at góðir menn geri um, 88; málin vóru lagið í gerð, skyldu gera um tólf menn, var þá gert um málin á þingi, var þat gert, at ... (follows the verdict), 88; vil ek at þú sættisk skjótt ok látir góða menn gera um ..., at hann geri um ok enir beztu menn af hvárra liði lögliga til nefndir, 188; Njáll kvaðsk eigi gera mundu nema á þingi, 105; þeir kváðusk þat halda mundu, er hann gerði, id.; skaltú gera sjálfr, 58; fyrr en gert var áðr um hitt málit, 120; ek vil bjóðask til at göra milli ykkar Þórðar um mál yðar, Bjarn. 55; Þorsteinn kvað þat þó mundi mál manna, at þeir hefði góða nefnd um sættir þótt hann görði, 56; nú er þegar slegit í sætt málinu með því móti, at Áskell skal göra um þeirra í milli, Rd. 248; er nú leitað um sættir milli þeirra, ok kom svá at þeir skulu göra um málin Þorgeirr goði frá Ljósa-vatni ok Arnórr ór Reykjahlíð, sú var görð þeirra at ..., 288; svá kemr at Ljótr vill at Skapti görði af hans hendi, en Guðmundr vill sjálfr göra fyrir sína hönd, skyldi Skapti gerð upp segja, Valla L. 225; eigi hæfir þat, leitum heldr um sættir ok geri Þorgeirr um mál þessi, Lv. 12; var jafnt gört sár Þórðar ok sár Þórodds, Eb. 246; þær urðu mála-lyktir at Þórðr skyldi göra um ..., 24; ok vóru þá görvar miklar fésektir, 128; var leitað um sættir, ok varð þat at sætt, at þeir Snorri ok Steindórr skyldi göra um, 212; þit erut gerfir héraðs-sekir sem íllræðis-menn, Fs. 58: göra görð, Sturl. i. 63, 105: adding the fine, to fix the amount, þat er gerð mín, at ek geri verð húss ok matar, I fix the amount of the value of the house and (stolen) stores, Nj. 80; gerði Njáll hundrað silfrs, N. put it at a hundred silver pieces, 58; margir mæltu, at mikit vaeri gert, that the amount was high, id.; slíkt fégjald sem gert var, 120; vilit ér nokkut héraðs-sektir göra eða utanferðir, 189; hann dæmdi þegar, ok görði hundrað silfrs, 6l; síðan bauð Bjarni Þorkatli sætt ok sjálfdæmi, görði Bjarni hundrað silfrs, Vápn. 31; ek göri á hönd Þóri hundrað silfrs, Lv. 55; ek göri á hönd þér hundrað silfrs, id.; vilit þér, at ek göra millum ykkar? síðan görði konungr konuna til handa Þórði ok öll fé hennar, Bjarn. 17; Rafn kvað hann mikit fé annat af sér hafa gört, at eigi þætti honum þat betra, Fs. 30; Gellir görði átta hundrað silfrs, Lv. 97; fyrir þat gerði Börkr hinn digri af honum eyjarnar, B. took the isles from him as a fine, Landn. 123: adding the case as object, Gunnarr gerði gerðina, G. gave judgment in the case, Nj. 80; fyrr en gert var áðr um hitt málit, till the other case was decided, 120; þá sætt er hann görði Haraldi jarli, that settlement which he made for earl Harold, Fms. viii. 300: Flosi var görr utan ok allir brennu-menn, F. was put out (banished) and all the burners, Nj. 251: metaph., nema þau vili annat mál á gera, unless they choose to settle it otherwise, Grág. i. 336. 2. in the phrase, göra sekð, to make a case of outlawry, Grág. i. 118; eigi um görir sekð manns ella, else the outlawry takes no effect; en hann um görir eigi ella sekðina, else he cannot condemn him, 119. 3. to perform; eptir-gerðar þeirrar sem hverr nennti framast at gera eptir sinn náung, Fms. viii. 103; en þat grunaði konung, at hann mundi ætla at göra eptir sumar sættir, i.e. that he had some back door to escape by, Orkn. 58 (cp. Ó. H.); allt þat er þér gerit nú fyrir þeirra sálum, id. V. special usages, to make allowance for; gera fóðr til fjár, to make an arbitrary allowance for, Ísl. ii. 138; hence, to suppose, en ef ek skal göra til fyrir fram (suggest) hvat er hón (the code) segir mér, þá segi ek svá, at ..., Fms. ix. 331; gera sér í hug, Fs. 112; göra sér í hugar-lund, to fancy; göra e-m getsakir, to impute to one; gera orð á e-u, to report a thing; þat er ekki orð á því geranda, 'tis not worth talking about; eigi þarf orð at göra hjá því ('tis not to be denied), sjálfan stólkonunginn blindaði hann, Mork. 14 (cp. Fms. vi. 168, l. c.); gera sér létt, to take a thing lightly, Am. 70; göra sér far um, to take pains; göra sér í hug, hugar-lund, to suppose.
D. IMPERS. it makes one so and so, one becomes; hann görði fölvan í andliti, he turned pale, Glúm. 342; leysti ísinn ok görði varmt vatnið, the water became warm, 623. 34; veðr görði hvast, a gale arose, Eg. 128; hríð mikla gerði at þeim, they were overtaken by a storm, 267; þá gerði ok á hríð (acc.) veðrs, 281; féll veðrit ok gerði logn (acc.), and became calm, 372; görði þá stórt á firðinum, the sea rose high, 600; til þess er veðr lægði ok ljóst gerði, and till it cleared up, 129; um nóttina gerði á æði-veðr ok útsynning, 195; görir á fyrir þeim hafvillur, they lost their course (of sailors), Finnb. 242; mér gerir svefnhöfugt, I grow sleepy, Nj. 264; þá görði vetr mikinn þar eptir hinn næsta, Rd. 248.
E. REFLEX, to become, grow, arise, and the like; þá görðisk hlátr, then arose laughter, Nj. 15; görðisk bardagi, it came to a fight, 62, 108; sá atburðr görðisk, it came to pass, Fms. x. 279; þau tíðendi er þar höfðu görzt, Ld. 152; gerðisk með þeim félagskapr, they entered into fellowship, Eg. 29; gerðisk svá fallit kaup, Dipl. ii. 10; Sigurðr konungr gerðisk (grew up to be) ofstopa-maðr ..., görðisk mikill maðr ok sterkr, Fms. vii. 238; hann görðisk brátt ríkr maðr ok stjórnsamr, xi. 223; Unnr görðisk þá mjök elli-móð, U. became worn with age, Ld. 12; sár þat er at ben görðisk, a law term, a wound which amounted to a bleeding wound, Nj. passim :-- to be made, to become, görask konungr, to become king, Eg. 12; ok görðisk skáld hans, and became his skáld, 13; görðisk konungs hirðmaðr, 27; görask hans eigin-kona, to become his wedded wife, Fms. i. 3; at hann skyldi görask hálf-konungr yfir Dana-veldi, 83; vill Hrútr görask mágr þinn, Nj. 3; hann gerðisk síðan óvarari, he became less cautious, Fms. x. 414. 2. with the prep. svá, to happen, come to pass so and so; svá görðisk, at ..., it so happened, that ..., Nj. 167; görðisk svá til, at ..., Fms. x. 391; þá görðisk svá til um síðir, at..., at last it came to pass. that ..., 392; enda vissi hann eigi, at þingför mundi af görask, in case he knew not that it would entail a journey to parliament, Grág. i. 46: with at added, to increase, þá görðisk þat mjök at um jarl (it grew even worse with the earl) at hann var úsiðugr um kvenna-far, görðisk þat svá mikit, at ..., it grew to such a pitch, that ..., Hkr. i. 245; hence the mod. phrase, e-ð á-görist, it increases, gains, advances, esp. of illness, bad habits, and the like, never in a good sense. 3. impers. with dat., honum gerðisk ekki mjök vært, he felt restless, Ld. 152; næsta gerisk mér kynlegt, I feel uneasy, Finnb. 236. 4. to behave, bear oneself; Páll görðisk hraustliga í nafni Jesu, Post. 656 C. 13. 5. to set about doing, be about; fám vetrum síðan görðisk hann vestr til Íslands, Fms. x. 415; maðr kom at honum ok spurði, hvat hann gerðisk, what he was about, Ó. H. 244; görðisk jarl til Ribbunga, Fms. ix. 312, v. l.; tveir menn görðusk ferðar sinnar, two men set out for a journey, x. 279; görðusk menn ok eigi til þess at sitja yfir hlut hans, Eg. 512; at þessir menn hafa görzk til svá mikils stórræðis, Fms. xi. 261; eigi treystusk menn at görask til við hann, Bárð. 160. 6. (mod.) to be; in such phrases as, eins og menn nú gerast, such as people now are; eins og flestir menn gerast.
F. PART. PASS. görr, geyrr (Fms. ix. 498, x. 75), gjörr, gerr, as adj., compar. görvari, superl. görvastr; [A. S. gearu; gare, Chaucer, Percy's Ballads; O. H. G. garwe; Germ. gar] :-- skilled, accomplished; vaskligr, at sér görr, Ld. 134; vel at sér görr, Ísl. ii. 326, Gísl. 14; gerr at sér um allt, Nj. 51; hraustir ok vel at sér görvir, Eg. 86; at engi maðr hafi gervari at sér verit en Sigurðr, Mork. 221; allra manna snjallastr í máli ok görvastr at sér, Hkr. iii. 360: the phrase, leggja görva hönd á e-t, to set a skilled hand to work, to be an adept, a master in a thing; svá hagr, at hann lagði allt á görva hönd, Fas. i. 391, (á allt görva hönd, iii. 195.) 2. ready made, at hand; in the saying, gott er til geyrs (i.e. görs, not geirs) at taka, 'tis good to have a thing at hand, Hkm. 17; ganga til görs, to have it ready made for one, Ld. 96; gör gjöld, prompt punishment, Lex. Poët. :-- with infin., gerr at bjóða, ready to offer, Gh. 17; gervir at eiskra, in wild spirits, Hom. 11; görvar at ríða, Vsp. 24: with gen. of the thing, gerr ílls hugar, prone to evil, Hým. 9; gerr galdrs, prone to sorcery, Þd. 3; skulut þess görvir, be ready for that! Am. 55. II. [cp. görvi, Engl. gear], done, dressed; svá görvir, so 'geared,' so trussed, Am. 40. III.
adverb. phrases, so-gurt, at soguru, so done; verða menn þat þó so-gurt at hafa, i.e. there is no redress to be had, Hrafn. 9; hafi hann so-gurt, N. G. L. i. 35, Nj. 141; kvað eigi so-gort duga, 123, v.l.; at (með) so-guru, this done, quo facto, Skv. 1. 24, 40; freq. with a notion of being left undone, re infecta. Germ. unverrichteter sache, Eg. 155, Glúm. 332, Ó. H. 202; enda siti um so-gort, and now let it stand, Skálda 166; við so-gurt, id., 655 vii. 4; á so-gurt ofan, into the bargain, Bs. i. 178, Ölk. 36, Fas. i. 85.
görandi, a, m., part. doer, Rb. 4: gramm. nominative, Skálda.
GÖRÐ, gjörð, gerð, f. [göra]: 1. used of making, building, workmanship; görð ok gylling, Vm. 47; kirkju-görð, church-building; húsa-g., house-building; skipa-g., ship-building; garð-g., fence-making :-- of performance, vígslu-g., inauguration; messu-g., saying of mass, divine service; þjónustu-g., embættis-g., id.; þakkar-g., thanksgiving; bænar-g., prayer; lof-g., praise; ölmusu-g., alms-giving; frið-g., peace-making; sættar-g., settlement, agreement, arbitration :-- of working, akr-g., tillage; ú-gerð, bad workmanship, patchwork; við-gerð, mending :-- of yielding (of duties), tíundar-görð, tithe; leiðangrs-g., paying levy :-- of cookery and the like, öl-görð, ale-making, brewing; matar-g., cooking; brauð-g., baking: sundr-gerð, show: til-gerð, whims: upp-gerð, dissimulation: eptir-görð, q.v.: í-görð, suppuration. 2. a doing, act, deed; the phrase, orð ok görðir, words and deeds, Fms. iii. 148; ef þú launar svá mína görð, Ísl. ii. 141, Stj. 250, 252, Dipl. i. 7: so in the phrase, söm þín gerð, as good as the deed (in declining a kind offer); góð-görð, vel-görð, a good deed, benefit; íll-görðir (pl.), evil doings; mein-görðir, transgressions: in gramm. the active voice, Skálda 180. II. a law term, arbitration; the settlement was called sætt or sættar-görð, the umpires görðar-menn, m., Grág., Nj. passim; and the verdict gerð or görð, cp. göra C. IV :-- the technical phrases were, leggja mál í görð, to submit a case to arbitration, passim; vóru málin í gerð lagin með umgangi ok sættarboðum góðgjarna manna, Eb. 128; or slá málum í sætt, Rd. 248, Eb. ch. 56; leggja mál undir e-n, Lv. ch. 27: nefna menn til görðar (ch. 4), or taka menn til görðar, to choose umpires; vóru menn til gerðar teknir ok lagðr til fundr, Nj. 146: skilja undir gerð (sátt), or skilja undan, to stipulate, of one of the party making a stipulation to be binding on the umpire (as e.g. the award shall not be outlawry but payment), en þó at vandliga væri skilit undir görðina, þá játaði Þórðr at göra, Eb. 24, cp. Ld. 308, Sturl. ii. 63; göra fé slíkt sem hann vildi, at undan-skildum hérað-sektum ok utanferðum, var þá handsalat niðrfall af sökum, Fs. 74; lúka upp gerð (to deliver the arbitration), or segja upp gerð, to pronounce or to give verdict as umpire; skyldi Skapti gerð upp segja, Valla L. 225; hann lauk upp gerðum á Þórsness-þingi ok hafði við hina vitrustu menn er þar vóru komnir, Eb. 246; þeir skyldi upp lúka görðinni áðr en þeir færi af þingi, Bjarn. (fine); Þorsteinn kvaðsk ekki mundu görð upp lúka fyr en á nokkuru lögþingi, Fs. 49 :-- as to the number of umpires, -- one only, a trustworthy man, was usually appointed, Eb. ch. 10 (Thord Gellir umpire), ch. 46, Lv. ch. 27 (Gellir), Valla L. ch. 6 (Skapti the speaker), Rd. ch. 6 (Áskell Goði), Sturl. 2. ch. 103 (Jón Loptsson), Sturl. 4. ch. 27 (Thorvald Gizurarson), Bjarn. 17 (the king of Norway), Flóam. S. ch. 3, Hallfr. S. ch. 10, Bjarn. 55: two umpires, Rd. ch. 10, 16, 18, 24, Valla L. ch. 10 (partly a case of sjálfdæmi), Bjarn. (fine): twelve umpires, Nj. ch. 75, 123, 124 (six named by each party): the number and other particulars not recorded, Vd. ch. 39, 40, Nj. ch. 94, Rd. ch. 11, 13, Eb. ch. 27, 56, Lv. ch. 4, 12, 30, Glúm. ch. 9, 23, 27, etc. :-- even the sjálfdæmi (q.v.), self-judging, was a kind of arbitration, cp. Vápn. 31, Vd. ch. 29, 34, 44, Lv. ch. 17, Band. pp. 11-13, Ölk. ch. 2-4: curious is the passage, ek vil at vit takim menn til görðar með okkr, Hrafnkell svarar, þá þykisk þú jafn-menntr mér, Hrafn. 10 :-- görð is properly distinguished from dómr, but is sometimes confounded with it, vóru handsöluð mál í dóm ok menn til görðar nefndir, Lv. 13; málin kómu í dóm Vermundar, en hann lauk gerðum upp á Þórsness-þingi, Eb. 246; as also Nj. (beginning), where lögligir dómar no doubt refers to görð. A section of law about görð is contained in the Grág. at the end of Kaupa-þáttr, ch. 69-81 (i. 485-497), where even the curious case is provided for of one or all the umpires dying, or becoming dumb or mad, before pronouncing their verdict. UNCERTAIN This was a favourite way of settlement at the time of the Commonwealth, and suited well the sagacious and law-abiding spirit of the men of old: nor did the institution of the Fifth Court make any change in this; the görð was even resorted to in public matters, such as the introduction of Christianity in A. D. 1000. Good and leading men acted the part of public peacemakers (e.g. Njál in the 10th, Jón Loptsson in the 12th century); until at last, in the 13th century, the king of Norway was resorted to, but he misused the confidence put in him.
görla (gerla, gjörla), adv. quite, altogether, clearly, Nj. 5, 104, passim.
görliga, adv. = görla, Skv. 1. 36.
GÖRN, f., old pl. garnar, Grág. ii. 361, 371, usually and mod. garnir, [akin to garn, yarn], the guts, Landn. 217, Grág. ii. 361, Jb. 320, Ls. 50.
GÖRNING (gjörning, gerning), f. (in mod. usage masc. -ingr, Sturl. i. 217) :-- a doing, deed, act, Sturl. l.c., Hom. 106; góð-g., well-doing, a good deed; mis-g., a mis-deed: a written deed, freq.: in plur., Postulanna Görningar or Gjörninga bók, the book of the Acts of the Apostles, freq.; kirkja á messu-bók ok görninga, Ám. 4. II. only in plur. sorceries, witchcraft, Fs. 37, Fms. ii. 134, v. 326, x. 136, Hom. 53, 86, N. G. L. i. 351, passim; esp. in the allit. phrase, galdrar ok g. COMPDS: görninga-hríð, f., -veðr, n. a witch storm, Fs. 56, Fas. iii. 279. görninga-maðr, m. a sorcerer, Js. 22. görninga-sótt, f. sickness caused by sorcery, Fas. i. 324. görninga-stakkr, m. an enchanted jacket, Fs. 33. görninga-vættr, f. a witch, Grett. 151 B, Fs. 166.
gör-óttr, adj. empoisoned, Sæm. 118.
görr, vide gær.
gör-ráðr, adj. arbitrary.
gör-ræði, n. a law term, an arbitrary act; taka skip manns at görræði sínu, Grág. ii. 396.
gör-samliga, adv. altogether, quite, Bs. i. 322, Fms. vii. 11, Magn. 466, Fas. i. 287, Hom. 44, Sks. 327, 347, passim.
gör-samligr, adj. all together.
gör-semi, gör-symi, giavr-simi, f., Mork. 61, 64; but usually ger-semi, f. indecl. sing., but þessarar gersemar (gen.), Fms. vi. 73; [old Dan. görsum; gersuma in A. S. laws is a Scandin. or Dan. word, from gör- and sama, what beseems; or perhaps better from gör- and sima, costly wire, coils of wire being used as money] :-- a costly thing, jewel; gersemi ertú (what a treasure thou art!), hversu þú ert mér eptirlátr, Nj. 68; skjöld, ok var hann en mesta gersemi, Eg. 698; gullhring ok nokkrar gersimar, Bs. i. 130; gaf keisarinn honum margar gersimar, Fms. xi. 328; einn digran gullhring ok var þat g. sem mest, Fær. 6; með stórum gersemum ok fjár-hlutum, Fms. x. 417: of a living thing, þeir hafa drepit yxn (oxen) mitt er mest gersemi var, Sd. 158; var þat dýr en mesta gersemi þess-kyns, Fms. vi. 298 sqq.; konungs-gersemi, a 'king's jewel,' of a dwarf, -- such a man being the 'king's plaything:' allit., gull ok gersimar, passim :-- Hnoss and Gersemi were the daughters of Freyja, Edda.
gör-simligr, adj. costly, Edda 21, 151.
gör-tœki, n. a law term, any unlawful seizure or holding of another man's property without positive intention of stealing, therefore not felony: it is thus defined, ef maðr tekr þat er annarr maðr á, ólofat, ok á maðr at færa þat til görtœkis er pennings er vert eðr meira, Grág. ii. 188; þjófsök and görtœkis-sök are distinguished in 190; the penalty was the payment of twice its value, as fixed by the neighbours, and a fine of three marks, i. 401, ii. 188, 396: pilfering could be prosecuted either as theft or as görtœki, i. 430, ii. 295, and passim.
görva, gjörva, gerva, geyrva, adv.; compar. görr, gjörr, gerr; superl. görst, gerst: [A. S. gearve, gearu; O. H. G. garwe; Germ. gar] :-- quite, clearly; ef þú görva kannar, if thou searchest closely, Hm. 101, Ls. 52; muna g., to remember clearly, Am. 78; reyna g., 77; vita g., to know exactly, Ó. H. 62, Sturl. iii. 220 C: compar., seg enn görr, tell it plainer, speak out! Nj. 13; þvíat nú vita menn görr en fyrr hvat göra skal, Bjarn. 58; um þá hluti er ek hann görr at sjá en þér, Ld. 186; þó veiztu görr ef þú ræðir þetta mál fyrir konungi, Fms. i. 82: more, farther, ok skilja þeir þat eigi görr en svá, Grág. i. 136; þá á hann eigi görr at neyta, en fjögurra missera björg sé eptir, not beyond that point, 235; lögsögu-maðr skal svá görla (so far, so minutely) alla þáttu upp segja, at engi viti einna miklogi görr, 2; görr meir, still more, H. E. i. 48: superl., ek veit görst (I know best) at þér þurfit brýningina, Ld. 240: sá veit görst er reynir, a saying; sauða-maðr fór ok sagði Gunnari sem görst (he told G. minutely) frá öllu, Nj. 104; er þat bæði, at ek þykkjumk svá görst vita hverr þú ert, Fms. ii. 269; þóttisk hón þá görst vita, hvernig honum mun farask, Rd. 246.
görv-allr, adj. whole, entire, quite all, = Gr. GREEK, Hm. 147, Grág. i. 262, Fms. vi. 444, viii. 261, xi. 67, 186, Ld. 202, Sks. passim, both in old and mod. usage.
görvi, giörvi, gervi, f. indecl. sing., pl. görvar, [A. S. gearwe; Engl. gear, garb; Hel. gerui; Germ. garb] :-- gear, apparel; kraptr er görvi hugar, 'virtus est animi habitus,' Hom. 27; fóru hendr hvítar hennar um þessar gervar, Fas. i. (in a verse); brautingja-gervi, a beggar's gear, Hbl. 6; kaupmanna-g., a merchant's gear, Fms. v. 285; far-görvi, luggage; handa-gervi, 'hands' gear,' gloves, Sd. 143, 177, Fbr. 139; eykja-görvi, horse harness, Ýt. 10; at-görvi (q.v.), accomplishment. görvi-búr, n. a store-house, Ld. 134, Þorst. Síðu H. 7, Fs. 40.
görvi-leikr (-leiki), m. accomplishments, Grett. 113, Fms. iv. 178.
görvi-ligr, adj. accomplished, doughty, able, Eg. 3, 98, Nj. 72, Fms. i. 4, 61, Fas. i. 58, Bs. i. 130, passim.
görvir, m., poët. a doer, maker, Lex. Poët.
götóttr, adj. [gat], full of holes.
GÖTVA, að, [akin to gata, a way dug or bored through; the characteristic v is preserved in Goth. gatvo = platea] :-- to dig, bury; götvaðr (part.), buried (in a cairn), Ísl. ii. 280; götva þeir hann þar í grjótinu, they cast stones over him, Gísl. 72, Gkv. 18: in mod. usage, upp-götva, to discover, (freq.)
götvaðr, m. one who buries, i.e. a slayer, Bkv. 10, (dub.)
götvan, f., in upp-götvan, discovery, (freq. in mod. usage.)
götvar, f. pl. [A. S. gealwe, Grein], a hoard(?); geirrótu götvar, the treasure of Bellona, armour, weapons, Edda (in a verse), Ýt. 21: götvar seems prop. to mean hidden treasures, hoard.
H (há) is the eighth letter. In the old Runic alphabet it was represented by RUNE and RUNE, which are used indiscriminately (but never RUNE or RUNE): RUNE and RUNE both occur on the Golden horn, the former once, the latter twice. This Rune was no doubt borrowed from the Greek or Latin. In the later common Runic alphabet this character was replaced by RUNE (rarely RUNE), which we may infer was taken from the Greek RUNE (the g of the old Runic alphabet) marked with a perpendicular stroke down the middle, rather than from the Latin RUNE (see Ritschl's essay in the Rheinisches Museum, 1869, p. 22); yet the old form RUNE is now and then found on the oldest of the later monuments, e.g. the stones from Snoldelöv, Höjetostrup, and Helnæs (Thorsen 15, 17, 335), on which monuments the RUNE is used for a: in some inscriptions RUNE serves both for h and soft g. The name of the Rune h was Hagall or Hagl, an Anglo-Saxon form, explained as meaning hail, hagl er kaldast korna (hail is the coldest of grains), in the Norse Runic poem; cp. hägl byð hwitust corna in the Anglo-Saxon poem, which is the prototype of the Norse. These names in the Anglo-Saxon and Norse poems are in no way derived from the form of the Rune, but are merely alike to the modern rhymes in English ABC books, -- 'B is a Baker' or the like. The Hagall was the first of the second group of Runes, H n i a s, which was therefore called Hagals-ætt, the family of Hagal (cp. introduction to F).
A. PRONUNCIATION AND SPELLING. -- H is sounded as in English hard, house: the aspirate is still sounded in hl, hr, hn much as in the Welsh ll, rh: the hv is in the west and north of Icel. sounded as kv; but in the south and east the distinction is kept between hv and kv (hver a kettle and kver a quire, hvölum whales and kvölum torments), as also in writing; and hv is sounded like wh in Northern English; in a small part of eastern Icel. it is sounded like Greek χ (hvalr as χalr, hvað as χað), and this is probably the oldest and truest representation of the hv sound. II. the h is dropped, 1. in the article inn, in, it, for hinn, hin, hit, which is often spelt so in old MSS. β. in the personal pronoun hann, hún if following after another word, e.g. ef 'ann (ef hann), ef 'ún (ef hún), þó 'onum (þó honum), látt' 'ann vera (láttu hann vera), segð' 'enn' að koma (segðu henni að koma); this is the constant pronunciation of the present time, but in writing the h is kept: whereas, at the beginning of a sentence the h is sounded, e.g. hann (hón) kom, he (she) came, but kom 'ann ? (if asking the question). γ. in a few words such as álfa and hálfa, óst and host (cp. hósta), ökulbrækr and hökulbraekr. 2. in the latter part of such compounds as have nearly become inflexions, as ein-arðr for ein-harðr: in -úð, -ýðgi, -ygð (Gramm. p. xxxiii, col. 1); elsk-ogi, var-ugi, öl-ogi, from hugr; örv-endr, tröll-endr, gram-endr, from hendr; litar-apt = litar-hapt: in -ald = hald, handar-ald, haf-ald; lík-amr = lík-hamr, hár-amr = hár-hamr; skauf-ali, rang-ali, from hali; at-æfi = at-hæfi, and perhaps in auð-œfi, ör-œfi, from hóf or hœfi; and-œfa = and-hœfa, to respond; hnapp-elda = hnapp-helda: in pr. names in -arr, -alli, -eiðr, -ildr, for -harr = herr, -halli, -heiðr, -hildr, (Ein-arr, Þór-alli, Ragn-eiðr, Yngv-ildr, etc.) In a few words, as hjúpr, and derivatives from júpr, hilmr and ilmr, hopa and opa, h seems to have been added. In some of the cases above cited both forms are still heard, but the apocopate are more usual. III. h is neither written nor sounded as final or medial, and has in all such cases been absorbed by the preceding vowel or simply dropped (see Gramm. p. xxx, col. 1). IV. some MSS., especially Norse, use a double form gh and th to mark a soft or aspirate sound, e.g. sagha and saga, thing and þing; especially in inflexive syllables, -ith = -it, etc. V. a curious instance of spelling (as in Welsh) rh for hr is found occasionally in Runes, e.g. Rhruulfr for Hrúlfr, Thorsen 335; to this corresponds the English spelling wh for hw, in white, wheat, whale, where, whence, why, whelp, whine, whet, whirl, wharf, wheel, while, whim, = Icel. hvítr, hveiti, hvalr, hvar, hvaðan, hvé, hválpr, hvína, hvetja, hvirfill, hvarf, hvel, hvíld, hvima, etc.
B. REMARKS, CHANGES, ETC. -- In Icel. h is used as an initial letter most largely next to s; in modern Teutonic languages it has been greatly reduced through the dropping of the aspiration before the liquids l, n, r, and before v, whereby all words in hl, hn, hr, and hv have been transferred to the liquids and to v (see Gramm. p. xxxvi, signif. II. β); the h in these words is essential to the etymology, and was in olden times common to all Teutonic languages, but in Scandinavia it was lost about the 11th or 12th century, so that not a single instance of hl, hn, hr is on record in any MS. written in Norway; though old Norwegian poets of the 10th century used it in alliteration, so it must have been sounded at that time; h in hl, hn, hr is therefore a test of a MS. being Icelandic and not Norse. In modern Icel. pronunciation the h aspirate has been lost in two or three words, as leiti for hleyti, a part, a word which was borrowed from Norway about the 14th century; rót = hrót, a roof: it is a matter of course that the h is dropped in words which were borrowed from the English not earlier than the 12th century, e. g. lávarðr. Early Engl. lauerd (lord), but A. S. hlâford. II. the h has been added in a few words to which it does not rightly belong, viz. in hneiss and hneisa for neiss and neisa; hnýsa for nýsa; hreifr (glad) for reifr; hniðra (to lower) for niðra (niðr); hlykkr (and hlykkjóttr), a curve, for lykkr (cp. lykkja, a noose); hrjóta for rjóta, to snort; hlað, a lace, cp. Lat. laqueus; hnestla for nestla, a loop. β. in a few instances both forms are used to form double words, in hrífa and rífa, Lat. rapere; hrasa and rasa, to stumble; rata ( = Goth. vraton), to find the way, but hrata, to fall (cp. Vsp. 52); hrjá and rjá, to vex. 2. the h seems to be a substitute, α. for an old v, in hrekja, to toss about, to wreck, akin to Goth. vrekan, Icel. reka; in hreiðr, a nest, Dan. rede, cp. Engl. wreath, Goth. vriþus. β. in modern pronunciation h is a substitute for g in the words hneggja, hnegg, for gneggja, gnegg; þver-hnípt for þver-gnipt. γ. for k in hnífr, hnúi, hnefi, hnöttr, hnútr, hnörr, hnakkr, hnjúkr, hnoða, hnappr, for knífr, knúi, knefi ..., knoða, knappr; this spelling is found in MSS. of the 15th century, e.g. the Hrokkinskinna passim (see letter K). In all these cases the h is etymologically wrong; in some of the words above (as in hneisa) it is found even in very old MSS., e.g. the Mork.; but the true etymology is seen from the alliteration in old poems, e.g. Hm. 48, 140, Hðm. 26 (raut, reginkunni); Stor. 13 (Nýsumk hins | ok hygg at því); Edda 105 (reifr gékk herr und hlífar | hizig ...); but not so in modern poets, e.g. Hröktu því svo og hrjáðu þig | Herra minn ílsku-þjóðir, Pass. 9. 9; Forvitnin holdsins hnýsir þrátt | í Herrans leyndar-dóma, 21. 2; Nær eg fell eðr hrasa hér | hæstur Drottinn vill reiðast mér, 5. 6. III. the Gothic has a special sign for hv, viz. w, which thus answers to wh in English, e.g. wan = when. 2. when followed by an o or u, the v in hv is dropped, e.g. hót hooting, hóta to hoot, cp. Goth. wota and wotjan; as also in hót = hvat what, hóll from hváll, hjól and hvel, hólf and hválf, horfinn, hurfu, hyrfi for hvorfinn, hvurfu, hvyrfi.
C. INTERCHANGE. -- Latin c and Greek κ answer to the Teut. and Icel. h; thus Lat. c&a-short;per, c&a-short;put, c&a-short;nis, carbasus, centum, cervus, c&o-short;r (cord-), collum, corvus, c&u-long;tis, = Icel. hafr, höfuð, hundr, hörr (hörv-), hundrað, hjörtr (hirtu) and hjarta, háls (hals), hrafn, húð; calx, cp. hæll; cardo, cp. hjarri; claudus, cp. haltr; cl&i-long;vus, cp. hlíð; corpus, cp. hræ (hræv-); c&e-short;rebrum, cp. hjarni; cr&a-long;ter, cp. hurð; c&o-long;s, cp. hein; cl&a-long;mo, cp. hljómr; c&e-long;lo, cp. hylja and Hel; coelum, cp. holr (hollow); c&a-short;pio (-c&i-short;pio) = hefja; prin-cipium = upp-haf; c&e-long;teri, cp. hindri; co- and con-, cp. hjá; c&i-short;tra, cp. héðra (hér is a contracted form); cl&u-long;nis, cp. hlaun; cl&i-long;no, cp. hlein, Engl. to lean; c&a-short;leo, cp. hlé-, hlý-r; c&o-short;lo, cp. halda; custodio, cp. hodd, Engl. to hoard; cella, cp. hellir; carcer, cp. hörgr; circus, cp. hringr; c&o-short;rium, cp. hörund; curvus, cp. hverfa (to turn round): Gr. GREEK, GREEK = Icel. hellri, hellztr (hölztr); GREEK, GREEK, GREEK, GREEK, GREEK, = Icel. hálmr, höfuð, horn, hundr, hjarta; GREEK, cp. húnn; GREEK, cp. hlutr; GREEK, cp. högl-d, hvel, hjól; GREEK, cp. holr; GREEK, cp. hrafn; GREEK, cp. hræ; GREEK, cp. hjarni and hvern or hvörn (the two pebble-like bones in a fish's head), cp. also Goth. wairnis; GREEK, cp. Icel. hrútr; GREEK, GREEK, cp. harðr, hraustr; GREEK, cp. herja; GREEK, cp. hylja; GREEK, cp. hlín, hlein; GREEK, cp. hlýða; GREEK, cp. hrikta; GREEK, cp. hriflingar, hrifla; GREEK, cp. heimr; GREEK, cp. húm; GREEK, cp. hjú-, hjú-n: Lat. quis = hverr; qui = hve; quies, cp. hvíl-d, etc.: some of these words may be dubious, but others are evident.
Haðar, m. pl. the inhabitants of Haða-land, a Norse county, Fms. xii.
HADDA, u, f. (halda, Rd. 315, l. 14), [Ivar Aasen hodda, hadde, holle] :-- a pot-hook or rather pot-links, for the hadda was a chain of rings rather than a mere handle, as is seen from Hým. 34 -- en á hælum hringar skullu -- compared with, heyrði til höddu þá er Þórr bar hverinn, Skálda 168; hann kastaði katlinum svá at haddan skall við (rattled), Fms. vi. 364; hann dró á hönd sér höddu er ifir var bollanum, Ó. H. 135; ketill var upp yfir rekkjuna ok reist upp haddan yfir katlinum, ok vóru þar á festir hringar, ... þá féll haldan á katlinum því at hann hafði komit við festina, Rd. 314, 315; hann krækti undir hödduna hinum minsta fingri ok fleytti honum (the kettle) jafnhátt ökla, Fb. i. 524; at konungr mundi gína yfir ketil-hödduna, ... ok var haddan orðin feit, ... konungr brá líndúk um hödduna ok gein yfir, Fms. i. 36.
HADDR, m. [Goth. hazds; A. S. prob. heard, v. infra], hair, only in poetry a lady's hair; haddr Sifjar, the gold-hair of the goddess Sif., Edda 69, 70; hár heitir lá, haddr þat er konur hafa, 109; bleikja hadda, to bleach, dress the hair, 75, Korm. 26, Gkv. 1. 15; bleikir haddar, Fas. i. 478; grass is called haddr jarðar, Bm.; hadds höll is the head, Eb. (in a verse). haddaðr, part. hairy, Lat. crinitus; barr-h., barley-haired, an epithet of the earth; bjart-h., bright-haired; bleik-h., blond-haired; hvít-h., white-haired, Lex. Poët. hadd-bjartr, adj. bright-haired, blond, Hornklofi. hadd-blik, n. bleaching the hair, Edda 77. Haddingr, m. a pr. name of a mythical hero, = comatus, cp. A. S. hearding, Goth. hazdiggs, Engl. Harding, Lex. Poët., Munch i. 217. Haddingja-skati, a, m. a nickname, Sæm.
HAÐNA, u, f. (not hauðna, for the pl. is hoðnor, Grág. i. 503), [cp. Lat. hoedus], a young she-goat (one year old), Grág. i. 503, Bk. 20. COMPDS: höðnu-kið, n. ( = haðna), a young kid, Gullþ. 19, Rd. 267. höðnu-leif, f., poët. 'kid's food,' a withe or switch, used as a halter (?), Ýt. 12 (from goats feeding on branches and withes?)
HAF, n. [Swed. haf; Dan. hav; formed from hefja, to lift; a Scandin. word, which seems not to occur in Saxon or Germ.] :-- the sea, Hdl. 38; esp. the high sea, the ocean; sigla í (á) haf, láta í haf, to put to sea, Eg. 69, Nj. 4; fimm (sex) dægra haf, five (six) days' sail, Landn. 26; koma af hafi, to come off the sea,i.e. to land, Eg. 392; en haf svá mikit millum landanna, at eigi er fært langskipum, Hkr. i. 229; harm sigldi norðr í haf um haustið, ok fengu ofviðri mikit í hafi, Ó. H. 26; sigldi Þórarinn þá á haf út, 125; sigldu síðan á haf út þegar byr gaf, Eg. 125; en byrr bar þá í haf út, id.; en er sóttisk hafit, 126; liggja til hafs, to lie to and wait for a wind, Bs. i. 16; hann dó í hafi, he died at sea, Landn. 264; þeir vissusk jafnan til í hafinu, 56; veita e-m far um hafit, Eb. 196; tyrir austan mitt haf, beyond the sea (i.e. between Iceland and Scandinavia); en er inn sækir í fjörðinn þá er þar svá vítt sem mikit haf, Fms. vi. 296 (for the explanation of this passage see Aarböger for Nord. Oldk. 1868); útí fjarðar-kjapta þar til er haf tekr við, Bs. i. 482: in plur., ganga höf stór ór útsjánum inn í jörðina, Hkr. (begin.); út-haf, regin-haf, the ocean; Íslands-haf, the sea between Iceland and Norway, Fms. vi. 107, Band. 9; Grænlands-haf, the sea between Greenland and America, Fms. iv. 177; Englands-haf, the English Sea, i.e. the North Sea, between England and Norway, 329, x. 272, 398, xi. 201, Fær. 88; Írlands-haf, the Irish Sea, i.e. the Atlantic, Þorf. Karl. 390; Álanz-haf, the gulf of Bothnia, Orkn. (begin.); Sólundar-haf, the sea of the Sulin Island (Norway), Fms. x. 34, 122; Grikklands-haf, the Grecian Archipelago, vi. 134, 161, vii. 85, passim; Svarta-haf, the Black Sea, Hkr. i. 5, Fms. vi. 169; Jótlands-haf, the Cattegat, 264; Jórsala-haf, the sea of Jerusalem, i.e. the Mediterranean, x. 85, Fb. iii; Rauða-haf or Hafið Rauða, the 'Red Sea,' i.e. the Ocean (mythol.), nú heldr jörð griðum upp, en himininn varðar fyrir ofan, en Hafit Rauða fyrir utan, er liggr um lönd öll þau er vér höfum tíðendi af, Grág. i. 166; in mod. usage the Red Sea = Sinus Arabicus; Dumbs-haf, the Polar Sea, Landn.; Miðjarðar-haf, the Mediterranean; Atlants-haf, the Atlantic; Kyrra-haf, the Pacific (these three in mod. writers only). COMPDS: hafs-afl, n. the main, Sks. 606, v.l. hafs-auga, n., see p. 33, col. 2 (ζ). hafs-botn, m. a gulf; firðir ok hafs-botnar, Sks. 199: of the Polar Sea, as the ancients supposed a continuity of land between Greenland and Europe, Fms. xi. 411; hafsbotn er heitir Svarta-haf, Hkr. i. 5. hafs-brún, f. the 'sea-brow,' the sea-line on the horizon, cp. lands-brún, s. v. brún, p. 84. hafs-flóð, n. a deluge, Rb. 444. hafs-geil, f. a sea lane, i.e. a narrow strait, Stj. 287. Exod. xiv. 22, 23. hafs-geimr, m. = hafsmegin. hafs-megin, n. the main, the high sea; sakir hafsmegins, storma ok strauma, Fms. i. 153; þótti þeim íllt at eiga lengr við hafsmegin, i.e. they longed for land, Eb. 120; allmikill harmr er þat, er vér eigum svá langt hingað at sækja, fyrst hafs-megin mikit, etc. (i.e. between Iceland and Sweden), Ó. H. 57. haf-alda, u, f. a roller, wave. haf-att, f. = hafgola. haf-bára, u, f. a wave, Stj. 26. haf-bylgja, f. id., Bs. ii. 50. haf-fugl, m. a sea-bird, Stj. 78. haf-færr and haf-færandi, part. sea-going, sea-worthy, of a ship, Eg. 364, Hkr. ii. 183, Krók. 42. haf-för, f. a sea voyage, Landn. 174. haf-gerðingar, f. pl. 'sea-fens,' portentous waves mentioned by old sailors in the main between Iceland and America, described in Sks. 171, Bs. i. 483; hann fór til Grænalands ok hom í hafgerðingar, Landn. 319 (10th century), whence Hafgerðinga-drápa, u, f. the name of a poem (a votive poem composed during a tornado), Landn. 320. haf-gjálfr, n. the roar of the sea, Bs. i. 119, ii. 50, Róm. 369. haf-gola, u, f. a sea breeze, Eb. 8, Eg. 370, 373, Sturl. iii. 70. haf-gúfa, u, m. a mermaid, Sks. 138, Fas. ii. 249, Edda (Gl.) haf-hallt, adj. standing seaward, Fms. i. 62, 63. haf-hrútr, m. a sea ram, Fms. viii. 373. haf-íss, m. 'sea-ice,' i.e. drift ice, Landn. 30, Bs. ii. 5, Eb. 292, Ann. 1233, 1261, 1275, 1306, 1319, 1375. haf-kaldr, adj., poët. cold as the sea, Lex. Poët. haf-kóngr, m. a kind of shell, Eggert Itin. haf-lauðr, n., poët. sea foam, Lex. Poët. haf-leið, f. standing seawards, Fms. i. 59. haf-leiðis, adv. seawards, Hkr. i. 181. Haf-liði, a, m. 'Sea-slider,' a pr. name, Landn. haf-ligr, adj. marine, Sks. 605. haf-nest, n. provisions for a voyage, Grett. 94 A, Eb. haf-nýra, n., poët. a 'sea-kidney,' a pearl, Hd. haf-reið, f., poët. a ship. haf-rek, n. a wreck, Gþl. 519. haf-reka, adj. indecl. wrecked, tossed about, Ann. 1347. haf-rekinn, part. shipwrecked, Bs. i. 819. haf-rekstr, m. wreck, jetsum; með öllum gögnum ok gæðum, með flutningum ok hafrekstri, Dipl. iii. 10. haf-ræðr, adj. sea-worthy, able-bodied, of a sailor, B. K. 20. haf-rœna, u, f. a sea breeze. haf-rœnn, adj. blowing from the sea. haf-sigling, f. a voyage. hafsiglingar-maðr, m. a seaman, mariner, Landn. 28. haf-skip, n. a sea-going ship, Landn. 47, Grág. ii. 397, Eg. 130, Fms. ii. 219. haf-skíð, n., poët. a ship. haf-skrimsl, n. a sea-monster, Sks. 86. haf-sleipnir, m. a sea-horse, poët. a ship. haf-stormr, m. a storm at sea, Bret. 98, Sks. 227. haf-strambr, m. a fabulous sea-monster, Sks. 166, Ann. 1305. haf-straumr, m. a sea current, Lex. Poët. haf-súla, u, f. a kind of bird, bassanus. haf-tyrðill, m. uria alla, a sea-bird, Edda (Gl.) haf-velktr, part. sea-tossed, Krók. 75. haf-viðri, n. a sea breeze, Landn. 225, Eg. 373, Bárð. 6 new Ed. haf-villr, adj. having lost one's course at sea, Nj. 267, v.l. haf-villur, f. pl. loss of one's course at sea, Finnb. 242; rak þá víða um hafit, vóru þeir flestir innanborðs at á kom hafvilla, Ld. 74; koma nú á fyrir þeim myrkr ok hafvillur, Fms. iii. 181, Þorf. Karl. 372. haf-þrunginn, part. sea-swoln, Mar.
B. Lifting; hann hnykkir upp steininum, sýndisk flestum mönnum úlíkligr til hafs fyrir vaxtar sakir, Finnb. 324; cp. Grettis-haf, the lift of Grettir, of a heavy stone. II. beginning; upp-haf, principium.
HAFA, pret. hafði; subj. hefði; pres. sing, hefi (less correctly hefir), hefir, hefir; plur. höfum, hafit, hafa: the mod. pres. sing, is monosyllabic hefr or hefur, and is used so in rhymes -- andvara engan hefur | ... við glys heims gálaus sefur, Pass. 15. 6, but in print the true old form hefir is still retained; the monosyllabic present is used even by old writers in the 1st pers. before the personal or negative suffix, e.g. hef-k and hef-k-a ek for hefi-g and hefig-a ek, see e.g. Grág. (Kb.) 79, 82, in the old oath formula, hef-k eigi, Hallfred; hef ek, Fms. iii. 10 (in a verse); but not so in 3rd pers., e.g. hefir-a or hefir-at, Grág. l.c.: imperat. haf, hafðu: part. pass. hafðr, neut. haft; -- hafat is an GREEK, Vsp. 16, and is prob. qs. hafit from hefja, to heave, lift: [Ulf. haban; A. S. habban; Engl. have; Hel. hebben; Germ. haben; Dutch hebben; Dan. have, Swed. hafva: it is curious the Lat. form habere retains the consonant unchanged, cp. the Romance forms, Ital. avere, Fr. avoir, Span. haber, etc. UNCERTAIN Hafa is a weak verb, and thus distinguished from hefja (to lift, begin), which is a strong verb, answering to Lat. capere, incipere; but in sundry cases, as will be seen below, it passes into the sense of this latter word; as also in some instances into that of another lost strong verb, hafa, hóf, to behave, and hœfa, to hit] :-- to have.
A. To have; hann hafði með sér ekki meira lið, Fms. i. 39; hafði hverr hirð um sik, 52; höfðu þeir áttján skip, viii. 42; Sverrir hafði tvau hundrað manna, ... þeir höfðu annan samnað á landi, 328; hann hafði mikit lið ok frítt, x. 36; þeir höfðu sjau skip ok flest stór, 102; hafa fjölmennar setur, Eb. 22; hann hafði menn sína í síldveri, Eg. 42; mun ek naut hafa þar sem mér þykkir hagi beztr, 716. II. to hold: 1. to keep, celebrate; hafa ok halda, Dipl. i. 6; hafa átrúnað, 10; hafa dóma, 12; hafa blót, Fms. iv. 254; hafa vina-veizlu, id.; hafa vina-boð, Nj. 2; hafa Jóla-boð, Eg. 516; hafa þing, Fms. ix. 449; hafa haust-boð, Gísl. 27; hafa drykkju, Eb. 154; hafa leik, Fms. x. 201, passim. 2. to hold, observe; hlýðir þat hvergi at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; skal þat hafa, er stendr ..., Grág. i. 7; skal þat allt hafa er finsk á skrá þeirri ..., id.; en hvatki es mis-sagt es í fræðum þessum, þá es skylt at hafa þat (to keep, hold to be true) es sannara reynisk, Íb. 3; ok hafða ek (I kept, selected) þat ór hvárri er framarr greindi, Landn. 320, v.l. 3. to hold, keep, retain; ef hann vill hafa hann til fardaga, Grág. i. 155; skal búandinn hafa hann hálfan mánuð, 154; ok hafði hvárr þat er hélt á, Nj. 279; hitt skal hafa er um fram er, Rb. 56; kasta í burt þrjátigi ok haf þat sem eptir verðr, 494. 4. to hold an office; hafa lögsögu, to hold the office of lögsaga, Íb. passim; hafa jarldóm, konungdóm, passim; þat höfðu haft at fornu Dana-konungar, Eg. 267; þér berit konunga-nöfn svá sem fyrr hafa haft (have had) forfeðr yðrir, en hafit lítið af ríki, Fms. i. 52; hafa ríki, to reign, Hkr. pref. 5. phrases, hafa elda, to keep a fire, cook, Fms. xi. 129; hafa fjárgæzlu, to tend sheep, Eg. 740; hafa embætti með höndum, Stj. 204; hafa gæzlur á e-u, Fms. ix. 313; hafa ... vetr, to have so many winters, be of such an age (cp. Fr. avoir ... ans), Íb. 15; margir höfðu lítið fátt þúsund ára, Ver. 7: hafa vörn í máli, Nj. 93; hafa e-t með höndum, to have in hand, Fms. viii. 280, ix. 239; hafa e-t á höndum, Grág. i. 38; hafa fyrir satt, to hold for true, Fms. xi. 10; hafa við orð, to intimate, suggest, Nj. 160; hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of, Fas. i. 318. 6. with prepp. or infin., α. with prep.; hafa til, to have, possess; ef annarr þeirra hefir til enn annarr eigi, þá er sá skyldr til at fá honum er til hefir, Grág. i. 33; ef annarr hefir til ..., id.; þér ætlið at ek muna eigi afl til hafa, Ld. 28. β. with infin.; hafa at varðveita, to have in keeping, Eg. 500; lög hafit þér at mæla, you have the law on your tongue, i.e. you are right, Nj. 101; hörð tíðindi hefi ek at segja þér, 64; sá er gripinn hefir at halda, Grág. i. 438; hafa at selja, to have on sale, Ld. 28. III. to use; var haft til þess sker eitt, Eb. 12; þá höfðu þeir til varnar skot ok spjót, Fms. vii. 193; er þín ráð vóru höfð, that thy advice was taken, Fs. 57; Gríss hafði þessi ráð, Fms. iii. 21; ek vil at þat sé haft er ek legg til, x. 249; þykki mér þú vel hafa (make good use of) þau tillög er ek legg fyrir þik, xi. 61; til þess alls er jarli þótti skipta, þá hafði hann þessa hluti, 129; tvau ný (net), ok hafa eigi höfð verit (which have not been used), haf þú (take) hvárt er þú vilt, Háv. 46; þær vil ek hafa enar nýju, en ek vil ekki hætta til at hafa enar fornu, id.; önnur er ný ok mikil ok hefir (has) til einskis höfð (used) verið, id.; buðkr er fyrir húslker er hafðr, Vm. 171; gjalda vápn þau er höfð eru, N. G. L. i. 75; þat hafði hann haft (used) fyrir skála, Edda 29; þeir vóru hafðir til at festa með hús jafnan, Nj. 118; sá hólmr var hafðr til at ..., Fms. i. 218; hann skyldi hafa hinn sama eið, x. 7; orð þau sem hann hafði (had) um haft (used), Nj. 56; orð þau er hann hafði (made use of) í barnskírn, K. Þ. K. 14. 2. more special phrases; hafa fagrmæli við e-n, to flatter one, Nj. 224; hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one, 223; allmikil fjölkyngi mun vera við höfð áðr svá fái gört, Edda 27; hafa mörg orð um e-t, Ld. 268; hafa
tvímæli á e-u, to discuss, doubt, speak diffidently of a thing, Lv. 52; hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words, Nj. 89; hafa nafn Drottins í hégóma, to take the Lord's name in vain, Fms. i. 310; (hann var) mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in lawsuits, Dropl. 8: hafa sik til e-s, to use oneself to a thing, i.e. to do a mean, paltry thing; þeir er til þess vilja hafa sik, at ganga í samkundur manna úboðit, Gþl. 200; ef hann vill sik til þessa hafa, Fms. i. 99: hafa sik við, to exert oneself; skaltú ok verða þik við at hafa um þetta mál, ef þú getr þat af þér fært, Grett. 160: hafa e-n at skotspæni, to use one as a target, Nj. 222; hafa e-n at hlífi-skildi sér, to use one as a shield, 262; hafa e-n at ginningar-fifli, auga-bragði, háði, hlátri, Hm. 133, Nj. 224, passim. IV. to have, hold, maintain, of a state or condition; hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one, Sks. 662; hafa vanmátt, to continue sick, Eg. 565; hafa hættu-mikit, to run a great risk, Nj. 149; hafa vitfirring, to be insane, Grág. i. 154; hafa heilindi, to have good health, 26, Hm. 67; hafa burði til e-s, to have the birthright to a thing. Eg. 479; hafa hug, áræði, hyggindi, to have the courage ..., Hom. 28; hafa vit (to know), skyn, greind ... á e-u, to have understanding of a thing; hafa gaman, gleði, skemtun, ánægju af e-u, to have interest or pleasure in a thing; hafa leiða, ógeð, andstygð, hatr, óbeit á e-u, to dislike, be disgusted with, hate a thing; hafa elsku, mætr, virðing á e-u, to love, esteeem ... a thing; hafa allan hug á e-u, to bend the mind to a thing; hafa grun á e-m, to suspect one; hafa ótta, beyg af e-u, to fear a thing; and in numberless other phrases. 2. with prepp.: α. hafa e-t frammi (fram), to carry out, hold forth; hafa frammi róg, Nj. 166; hafa mál fram, to proceed with a suit, 101; stefnu-för, 78; heitstrengingar, Fms. xi. 103; ok öll lögmælt skil frammi hafa, and discharge all one's official duties, 232; var um búit en ekki fram haft, all was made ready, but nothing done, viii. 113; beini má varla verða betri en hér er frammi hafðr, xi. 52; hafðú í frammi (use) kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215; margir hlutir, þó at hann hafi í frammi, Sks. 276. β. hafa mikit, lítið fyrir e-u, to have much, little trouble about a thing; (hence fyrir-höfn, trouble.) γ. hafa við e-m (afl or the like understood), to be a match for one, Fms. vii. 170, Lv. 109, Nj. 89, Eg. 474, Anal. 176; hafa mikit, lítið við, to make a great, little display; (hence við-höfn, display, pomp); hann söng messu ok hafði mikit við, he sang mass and made a great thing of it, Nj. 157; þú hefir mikit við, thou makest a great show of it, Boll. 351; hann bað jarl leita, hann hafði lítið við þat, he did it lightly, Nj. 141; haf ekki slíkt við, do not say so, Ld. 182.
B. To take, carry off, win, wield, [closely akin to Lat. capere]: I. to catch, take, esp. in the phrase, hafa ekki e-s, to miss one; hann kemsk á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki, he took to the forest and they missed him, Nj. 130; ekki munu vér hans hafa at sinni, we sha'nt catch him at present, Fms. vi. 278; hafða ek þess vætki vífs, Hm. 101; þeygi ek hana at heldr hefik, 95: in swearing, tröll, herr, gramir hafi þik, the trolls, ghosts, etc. take thee! tröll hafi líf, ef ..., Kormak; tröll hafi Trefót allan! Grett. (in a verse); tröll hafi þína vini, tröll hafi hól þitt, Nj.; herr hafi Þóri til slægan, confound the wily Thorir! Fms. vi. 278, v.l. (emended, as the phrase is wrongly explained in Fms. xii. Gloss.); gramir hafi þik! vide gramr. II. to carry, carry off, bring; hafði einn hjartað í munni sér, one carried the heart off in his mouth, Nj. 95; hann hafði þat (brought it) norðan með sér, Eg. 42; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi, 4; hann hafði með sér skatt allan, 62; skaltú biðja hennar ok hafa hana heim hingat, Edda 22; fé þat er hann hafði (had) út haft (carried from abroad), Gullþ. 13; á fimm hestum höfðu þeir mat, Nj. 74; bókina er hann hafði (had) út haft, Fms. vii. 156; konungr hafði biskup norðr til Björgynjar með sér, viii. 296; biskup lét hann hafa með sér kirkju-við ok járn-klukku, Landn. 42; hann hafði með sér skulda-lið sitt ok búferli, Eb. 8; hann tók ofan hofit, ok hafði með sér flesta viðu, id.; ok hafa hana í brott, Fms. i. 3; tekr upp barnit, ok hefir heim með sér, Ísl. ii. 20; hann hafði lög út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway, Íb. 5; haf þú heim hvali til bæjar, Hým. 26; ok hafa hann til Valhallar, Nj. 119. III. to take, get; hann hafði þá engan mat né drykk, he took no food nor drink, Eg. 602; hann hafði eigi svefn, he got no sleep, Bs. i. 139. 2. to get, gain, win; öfluðu sér fjár, ok höfðu hlutskipti mikit, Eg. 4; eigi þarftú at biðja viðsmjörs þess, þvíat hann mun þat alls ekki hafa, né þú, for neither he nor thou shall get it, Blas. 28; jarl vill hafa minn fund, he will have a meeting with me, 40, Skv. 1. 4: the sayings, hefir sá jafnan er hættir, he wins that risks, 'nothing venture, nothing have,' Hrafn. 16; sá hefir krás er krefr, Sl. 29. 3. phrases, hafa meira hlut, to get the better lot, gain the day, Nj. 90, Fms. xi. 93; hafa gagn, sigr, to gain victory, ix. 132, Eg. 7, Hkr. i. 215, Ver. 38; hafa betr, to get the better; hafa verr, miðr, to have the worst of it, Fms. v. 86, Þorst. S. St. 48, passim; hafa mál sitt, to win one's suit, Grág. i. 7, Fms. vii. 34; hafa kaup öll, to get all the bargain, Eg. 71; hafa tafl, to win the game, Fms. vii. 219; hafa erendi, to do one's errand, succeed, Þkv. 10, 11, Fas. ii. 517: hafa bana, to have one's bane, to die, Nj. 8; hafa úsigr, to be worsted, passim; hafa úfrið, to have no peace; hafa gagn, sóma, heiðr, neisu, óvirðing, skömm, etc. af e-u, to get profit, gain, honour, disgrace, etc. from a thing; hafa e-n í helju, to put one to death, Al. 123; hafa e-n undir, to get one under, subdue him, Nj. 95, 128; höfum eigi, sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands, Fms. v. 294. 4. to get, receive; hann hafði góðar viðtökur, Nj. 4; hón skal hafa sex-tigi hundraða, 3; skyldi Högni hafa land, 118; selja skipit, ef hann hafði þat fyrir (if he could get for it) sem hann vildi; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, hann kvaðsk vildu fyrir hafa land, 259; hafa tíðindi, sögur af e-m, to have, get tidings of or from one, Ld. 28; hafa sæmd, metorð óvirðing, to get honour, disgrace from one's hands, Nj. 101; hafa bætr, to get compensation, Grág. i. 188; hafa innstæðuna eina, id.; hafa af e-m, to have the best of one, cheat one. IV. to carry, wear, of clothes, ornaments, weapons: 1. of clothes, [cp. Lat. habitus and Icel. höfn = gear]; hafa hatt á höfði, Ld. 28; hafa váskufl yztan klæða, ... þú skalt hafa undir (wear beneath) hin góðu klæði þín, Nj. 32; hann hafði blán kyrtil, ... hann hafði svartan kyrtil, Boll. 358; hafa fald á höfði, to wear a hood; hón hafði gaddan rautt á höfði, Orkn. 304; hann hafði um sik breitt belti, he wore a broad belt, Nj. 91; hafa fingr-gull á hendi, 146: to have about one's person, vefja saman ok hafa í pungi sínum, Edda 27; hlutir sem mönnum var títt at hafa, Fms. xi. 128. 2. of weapons, to wield, carry; spjót þat er þú hefir í hendi, Boll. 350; hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one's hand, Fms. xi. 129; hafa staf í hendi, to have a stick in the hand, Bárð.; Gunnarr hafði atgeirinn ok sverðit, Kolskeggr hafði saxit, Hjörtr hafði alvæpni, Nj. 93; hann hafdi öxi snaghyrnda, Boll. 358; hann hafði kesjuna fyrir sér, he held the lance in rest, Eg. 532. V. here may be added a few special phrases; hafa hendr fyrir sér, to grope, feel with the hands (as in darkness); hafa vit fyrir sér, to act wisely; hafa at sér hendina, to draw one's hand back, Stj. 198; hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one, Konr.; hafa e-t yfir, to repeat (of a lesson): hafa sik, to betake oneself; hafa sik til annarra landa, Grett. 9 new Ed.; hann vissi varla hvar hann átti at hafa sik, he knew not where (whither) to betake himself, Bs. i. 807; hefir hann sik aptr á stað til munklífisins, Mar.
C. Passing into the sense of hefja (see at the beginning); hafa e-t uppi, to heave up, raise; hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel, Fb. ii. 89: hafa uppi færi, net, a fisherman's term, to heave up, take up the net or line, Háv. 46; Skarphéðinn hafði uppi (heaved up) öxina, Nj. 144: hafa uppi tafl, to play at a game, Vápn. 29; þar vóru mjök töfl uppi höfð ok sagna-skemtan, Þorf. Karl. 406, v.l.: hafa e-n uppi, to hold one up, bring him to light; svá máttu oss skjótast uppi hafa, Fær. 42: metaph. to reveal, vándr riddari hafði allt þegar uppi, Str. 10. 2. with the notion to begin; Bárðr hafði uppi orð sín (began his suit) ok bað Sigríðar, Eg. 26, Eb. 142; hafa upp stefnu, to begin the summons, Boll. 350; hafa upp ræður, to begin a discussion; ræður þær er hann hafði uppi haft við Ingigerði, Fms. iv. 144, where the older text in Ó. H. reads umræður þær er hann hafði upp hafit (from hefja), 59; cp. also Vsp., þat langniðja-tal mun uppi hafat (i.e. hafit) meðan öld lifir, 16, (cp. upp-haf, beginning); þó at ek hafa síðarr um-ræðu um hann, better þó at ek hafa (i.e. hefja) síðarr upp ræðu um hann, though I shall below treat of, discuss that, Skálda (Thorodd) 168; er lengi hefir uppi verit haft síðan (of a song), Nj. 135; cp. also phrases such as, hafa á rás, to begin running, take to one's heels, Fms. iv. 120, ix. 490; næsta morgin hefir út fjörðinn, the next morning a breeze off land arose, Bs. ii. 48: opp. is the phrase, hafa e-t úti, to have done, finished; hafa úti sitt dags-verk, Fms. xi. 431; hafa úti sekt sína, Grett. 149.
D. Passing into the sense of a lost strong verb, hafa, hóf (see at the beginning), to behave, do, act: I. with an adverb, hafa vel, ílla, or the like, to behave, and in some instances to do well or badly, be happy or unhappy, α. to behave; en nú vil ek eigi verr hafa en þú, Fms. iv. 342; þeir sögðu at konungr vildi verr hafa en þeir, 313; hefir þú ílla ór (málum or the like understood) haft við mik, Fs. 140; ólikr er Gísli öðrum í þolinmæði, ok hefir hann betr en vér, Gísl. 28. β. to do so and so (to be happy, unhappy); verr hafa þeir er trygðum slitu, Mkv. 3; ílla hefir sá er annan svíkr, 18; vel hefir sá er þat líða lætr, 6; vel hefir sá (he is happy) er eigi bíðr slíkt íllt þessa heims, Fms. v. 145; hvílíkt hefir þú, how dost thou? Mar.; hafa hart, to do badly, to be wretched; at sál Þorgils mætti fyrir þær sakir eigi hart hafa, Sturl. iii. 292, Mar.; Ólafr hafði þá hölzti ílla, O. was very poorly, D. N. ii. 156; þykisk sá bezt hafa (happiest) er fyrstr kemr heim, Fms. xi. 248; þá hefir hann bazt af hann þegir, i.e. that is the best he can do if he holds his tongue, Hm. 19; þess get ek at sá hafi verr (he will make a bad bargain) er þik flytr, Nj. 128; úlfgi hefir ok vel, the wolf is in a bad plight, Ls. 39; mun sá betr hafa er eigi tekr við þér, id.; betr hefðir þú, ef ..., thou wouldest do better, if ..., Akv. 16. γ. adding sik; hafa sik vel, to behave well, Fms. x. 415, Stj. 436. II. with the prep. at, to do, act, (hence at-höfn, at-hæfi, act, doing); hann lét ekki til búa vígs-málit ok engan hlut at hafa, Nj. 71; en ef þeim þykkir of lítið féit tekit, þá skulu þeir hafa at hit sama, to act in the same way, Grág. ii. 267; hvatki es þeir hafa at, Fms. xi. 132; hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely, Nj. 33; bæði munu menn þetta kalla stórvirki ok íllvirki, en þó má nú ekki at hafa, but there is no help for it, 202; eigi sýnisk mér meðal-atferðar-leysi, at vér höfum eigi at um kvámur hans, i.e. that we submit tamely to his coming, Fs. 32: absol., viltú þess freista, ok vita þá hvat at hafi, wilt thou try and
see how it will do? Bjarn. 27; en nú skaltú fara fyrir, ok vita hvat at hafi, Bs. i. 712. III. phrases, hafa hátt, to be noisy, talk loud, Fms. i. 66; við skulum ekki hafa hátt (do not cry loud) hér er maðr á glugganum, a lullaby song; hafa lágt, to keep silent; hafa hægt, to keep quiet; hafa sik á (í) hófi, to compose oneself, Ls. 36; hafa í hótum við e-n, to use threatening (foul) language, Fb. i. 312; hafa í glett við e-n, to banter one, Fms. viii. 289; hafa íllt at verki, to do a bad deed, Ísl. ii. 184.
E. Passing into the sense of the verb hæfa (see at the beginning), to aim at, hit, with dat.: I. to hit; svá nær hafði hausinum, at ..., the shot so nearly hit the head, that ..., Fms. ii. 272; þat sama forað, sem henni hafði næst váða, those very precipices from which she had so narrow an escape, Bs. i. 200, Fms. ix. 357; nær hafði nú, at skjótr mundi verða okkarr skilnaðr, Al. 124; nær hafði okkr nú, it struck near us, it was a narrow escape, Fms. viii. 281; kvaðsk svá dreymt hafa (have dreamed), at þeim mundi nær hafa, ix. 387, v.l.; ok er nær hafði at skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of floating, Ld. 58; ok hafði svá nær (it was within a hair's breadth), at frændr Þorvalds mundu ganga at honum, Nj. 160; ok hafði svá nær at þeir mundi berjask, Íb. 11, cp. Bs. i. 21: the phrase, fjarri hefir, far from it! Edda (in a verse). 2. to charge; eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed at for that, 'tis a false charge, Eg. 64; þeim manni er fyrir sökum er hafðr, i.e. the culprit, Grág. i. 29; cp. the mod. phrase, hafa á e-u, to make a charge of a thing; það varð ekki á því haft, they could not make a case for a charge of it. II. metaph. to be the ground or reason for, (hence til-hæfa, reason, fact, foundation); til þess ætla vitrir menn þat haft at Ísland sé Tile (i.e. Thule) kallað, at ..., learned men suppose that is the reason that Iceland is called Thule, that ..., Landn. (pref.); mikit mun til haft, er einmæli er um (there must be some reason for it, because all people say so), Þorgils segir, eigi er fyrir haft (there is no ground whatever for it), at ek mæla betr fyrir griðum en aðrir menn, Ísl. ii. 379; vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sésk, we believe the substance of the story is that men have been seen there, Fms. xi. 158; hvat er til þess haft um þat (what is the truth of the matter?), hefir sundr-þykki orðit með ykkr? Boll. 364: in the saying, hefir hverr til síns ágætis nokkut, every one gets his reputation for something, Nj. 115. 2. to happen, coincide; hefir svá til, at hann var þar sjálfr, Fms. xi. 138, v.l. β. the phrase, hafa mikit (lítið) til síns máls, to have much (little) reason for one's tale, i.e. to be much, little, in the right, Fms. vii. 221, xi. 138 (v.l.), Nj. 88: um þenna hefir svá stórum, it matters so much with this man, (v.l. for mun stórum skipta), Fms. xi. 311.
F. REFLEX. to keep, dwell, abide, but only of a temporary shelter or abode, cp. Lat. habitare, (cp. also höfn, a haven); hann hefsk á náttartíma niðri í vötnum, at night-time he keeps down in the water, Stj. 77: to live, þeir höfðusk mjök í kaupferðum, they spent much of their life in travelling, Hkr. i. 276; hann hafðisk löngum í bænum, Bs. i. 353. β. with prep. við; hér mun ek við hafask (I will stay here) en þú far til konungs, Fb. ii. 125; hafðisk hann við á skógum eðr í öðrum fylgsnum, 302; því at hann hafðisk þá á skipum við, Fms. viii. 44; hvílsk heldr ok hafsk við í því landi, rest and stay in that land, Stj. 162; Ásgeirr hafðisk við uppi í dalnum, Sd. 154; hafask lind fyrir, to cover oneself with a shield (?), Vsp. 50; hafask hlífar fyrir, to be mailed in armour, Hkm. 11. 2. hafask at, to do, behave (cp. D. above); vóru þeir þá svá móðir, at þeir máttu ekki at hafask, Fms. ii. 149; en síðan skulut þér at hafa slíkt sem ek kann fyrir segja, i. 158; þat eitt munu við at hafask, at ek mun betr göra en þú, Nj. 19; Lambi sá hvat Steinarr hafðisk at, Eg. 747. 3. hafask vel, to do well, thrive; vaxa ok vel hafask, to wax and do well, Hm. 142; nú er þat bæn mín, at þér hafisk við vel, that you bear yourself well up, Fms. ix. 497; Jungfrúin hafðisk vel við í ferðinni, x. 86; at fé hans mundi eigi hafask at betr at meðal-vetri, Grág. ii. 326. 4. recipr., hafask orð við, to speak to one another; ok er þat ósiðlegt, at menn hafisk eigi orð við, Fs. 14; þar til er þeir hafask réttar tölur við, N. G. L. i. 182. II. part. hafandi is used in the sense of having conceived, being with child; þá verit hann varr við at hón var hafandi, 656 B. 14; hón skyldi verða hafandi at Guðs syni, id.; generally, allt þat er hafanda var lét burð sinn ok ærðisk, Fms. vii. 187; svá sem hón verðr at honum hafandi, Stj. 178; (hence barns-hafandi, being with child.)
G. The word hafa is in the Icel., as in other Teut. languages, used as an auxiliary verb with a part. pass. of another verb, whereby a compound preterite and pluperfect are formed as follows: I. in transitive verbs with acc. the participle also was put in acc., agreeing in gender, number, and case with the objective noun or pronoun; this seems to have been a fixed rule in the earliest time, and is used so in all old poems down at least to the middle of the 11th century, to the time of Sighvat (circ. A.D. 990-1040), who constantly used the old form, -- átt is an apostrophe for átta in the verse Ó. H. 81: 1. references from poets, Gm. 5, 12, 16; þá er forðum mik fædda höfðu, Vsp. 2; hverr hefði lopt lævi blandit eðr ætt jötuns Óðs mey gefna, 29; þær's í árdaga áttar höfðu, 60: ek hafða fengna konungs reiði, Ad. 3; en Grjótbjörn um gnegðan hefir, 18; mik hefir marr miklu ræntan, Stor. 10; þó hefir Míms-vinr mér um fengnar bölva bætr, 22: gaupur er Haraldr hafi sveltar, Hornklofi: Loka mær hefir leikinn allvald, Ýt. 7; sá hafði borinn brúna-hörg, 14; jarlar höfðu veginn hann, 15: ek hef orðinn (found) þann guðföðr (verða is here used as trans.), Hallfred; höfum kera framðan, id.: hann hefir litnar, sénar, hár bárur, Ísl. ii. 223, thus twice in a verse of A.D. 1002; göngu hefik of gengna, Korm. (in a verse); hann hafði farna för, Hkr. i. (Glum Geirason); ek hefi talðar níu orustur, Sighvat; þú hefir vanðan þik, id.; ér hafit rekna þá braut, Ó. H. 63 (Óttar Svarti); hann hefir búnar okkr hendr skrautliga, Sighvat (Ó. H. 13); þeir hafa færð sín höfuð Knúti, id.; hvar hafit ér hugðan mér sess, id.; hafa sér kenndan enn nørðra heims enda, id.; Sighvatr hefir lattan gram, id.; hefir þú hamar um fólginn, Þkv. 7, 8; þú hefir hvatta okkr, Gkv. 6; ek hefi yðr brennda, Am. 39, cp. 56; hefi ek þik minntan, 81; hefir þú hjörtu tuggin, Akv. 36; hefir þú mik dvalðan, Hbl. 51; ek hefi hafðar þrár, I have had throes, Fsm. 51; en ek hann görvan hef-k, svá hefi ek studdan, 12 (verse 13 is corrupt); hann hefir dvalða þik, Hkv. Hjörv. 29; lostna, 30; mik hefir sóttan meiri glæpr, 32; ek hefi brúði kerna, id.; þú hefir etnar úlfa krásir, opt sár sogin, Hkv. 1. 36; sá er opt hefir örnu sadda, 35; hefir þú kannaða koni óneisa, 23; þá er mik svikna höfðut, Skv. 3. 55; hann hafði getna sonu, Bkv. 8; þann sal hafa halir um görvan, Fm. 42; bróður minn hefir þú benjaðan, 25; er hann ráðinn hefir, 37; sjaldan hefir þú gefnar vargi bráðir, Eg. (in a verse). 2. references from prose; this old form has since been turned into an indecl. neut. sing. part. -it. The old form was first lost in the strong verbs and the weak verbs of the first conjugation: in the earliest prose both forms are used, although the indecl. is more freq. even in the prose writers, as Íb., the Heiðarv. S., the Miracle-book in Bs., Njála, Ó. H., (Thorodd seems only to use the old form,) as may be seen from the following references, Björn hafði særða þrjá menn, Nj. 262; hann mundi hana hafa gipta honum, 47; hann hafði þá leidda saman hestana, 264: ek hefi sendan mann, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 333; ek nefi senda menn, id.: hafa son sinn ór helju heimtan, Bs. (Miracle-book) i. 337; en er þeir höfðu niðr settan sveininn, 349; hann hafði veidda fimm tegu fiska, 350: er þér hefir ílla neisu gorva, Ó. H. 107: þá hefi ek fyrri setta þá í stafrófi, Skálda (Thorodd) 161; þar hefi ek við görva þessa stafi fjóra, id.; hafa hann samsettan, 167: góða fylgd hefir þú mér veitta, Þorst Síðu H. 2: sagði, at Ólafr konungr hafði sendan hann, Bs. i. 11: Þyri, er hertogi hafði festa nauðga, Fms. x. 393 (Ágrip): hefi ek þá svá signaða ok magnaða, v. 236: hefir sólin gengna tvá hluti, en einn úgenginn, K. Þ. K. 92 (Lund's Syntax, p. 12). β. again, neut. indecl., hana hafði átt fyrr Þoróddr, Ísl. ii. 192: hón hafði heimt húskarl sinn ..., Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 339; hann hefir ekki svá vel gyrt hest minn, 340; hefir þú eigi séð mik, 341; hve hann hafði lokkat hann. id.; gistingar hefi ek yðr fengit, 343: þeir höfðu haft úfrið ok orrostur, Íb. 12; hann hafði tekið lögsögu, 14: stafr er átt hafði Þorlákr, Bs. (Miracle-book) i. 340; er þær höfðu upp tekit ketilinn ok hafit ..., 342; göngu es hann hafði gingit, 344; es sleggjuna hafði niðr fellt, 346; sem maðr hefði nýsett (hana) niðr, id.; jartein þá er hann þóttisk fingit hafa, 347; hafði prestrinn fært fram sveininn, 349: hjálm er Hreiðmarr hafði átt, Edda 73: hafa efnt sína heitstrenging, Fms. (Jómsv. S.) xi. 141: slíkan dóm sem hann hafði mér hugat, Ó. H. 176, etc. passim :-- at last the inflexion disappeared altogether, and so at the present time the indecl. neut. sing, is used throughout; yet it remains in peculiar instances, e.g. konu hefi eg mér festa, Luke xiv. 20, cp. Vídal. ii. 21. UNCERTAIN This use of the inflexive part. pass. may often serve as a test of the age of a poem, e.g. that Sólarljóð was composed at a later date may thus be seen from verses 27, 64, 72, 73, 75, 79; but this test is to be applied with caution, as the MSS. have in some cases changed the true forms (-inn, -ann, and -it, -an being freq. abbreviated in the MSS. so as to render the reading dubious). In many cases the old form is no doubt to be restored, e.g. in vegit to veginn, Fm. 4, 23; búit to búinn, Hkv. Hjörv. 15; borit to borinn, Hkv. 1. 1; beðit to beðinn, Fsm. 48; orðit to orðin, Og. 23; roðit to roðinn, Em. 5; brotið to brotinn, Vkv. 24, etc.: but are we to infer from Ls. 23, 26, 33, that this poem is of a comparatively late age? II. the indecl. neut. sing. is, both in the earliest poems and down to the present day, used in the following cases: 1. with trans. verbs requiring the dat. or gen.; ek hefi fengit e-s, hann hafði fengit konu; hafa hefnt e-s, Fms. xi. 25; sú er hafði beðit fjár, Þkv. 32; stillir hefir stefnt mér, Hkv. Hjörv. 33, and so in endless cases. 2. in the reflex. part. pass.; þeir (hann) hafa (hefir) látisk, farisk, sagsk, etc. 3. in part. of intrans. neut. verbs, e.g. þeir þær (hann, hón), hafa (hefir) setið, staðit, gengit, legit, farit, komit, verit, orðit, lifað, dáit, heitið ..., also almost in every line both of prose and poetry. 4. in trans. verbs with a neut. sing. in objective case the difference cannot be seen.
UNCERTAIN The compound preterite is common to both the Romance and Teutonic languages, and seems to be older in the former than in the latter; Grimm suggests that it originated with the French, and thence spread to the Teutons. That it was not natural to the latter is shewn by the facts, that α. no traces of it are found in Gothic, nor in the earliest Old High German glossaries to Latin words. β. in the
earliest Scandinavian poetry we can trace its passage from declinable to indeclinable. γ. remains are left in poetry of a primitive uncompounded preterite infinitive, e.g. stóðu = hafa staðit, mundu, skyldu, vildu, etc., see Gramm. p. xxv, col. 2. UNCERTAIN We may here note a curious dropping of the verb hefir, at ek em kominn hingat til lands, ok verit áðr (having been) langa hríð utan-lands, Ó. H. 31, cp. Am. 52; barn at aldri, en vegit slíka hetju sem Þorvaldr var, Glúm. 382. On this interesting matter see Grimm's remarks in his Gramm. iv. 146 sqq.
hafald, n. (qs. hafhald), the perpendicular thrums that hold the weft.
hafli, a, m. name of a giant, Edda (Gl.)
HAFNA, að, to forsake, abandon, with dat.; hafna blótum ok heiðnum goðum, Fms. i. 33; h. fornum sið, Eb. 12; h. fornum átrúnaði, Anal. 141; h. fjándanum, K. Á. 74; h. líkamligum lystingum, 671. 4; h. boðum e-s, to disobey one's orders, Andr. 65; h. ráði e-s, Al. 166; kýr hafnaði átinu, the cow left off eating, Bs. i. 194; ef hann hafnaði sínum úkynnum, Fms. v. 218; opt hafnar mær manni fyrir litla sök, MS. 4. 6; áðr ek þér hafna, lest I forsake thee, Korm. 50 (in a verse); h. hungri, poët. to feast, Fms. xi. 138 (in a verse); h. fjörvi, to die, Hkr. i. (in a verse); h. nafni e-s, to disown one, Hallfred; hafnið Nefju nafna, ye forsake (disgrace) the namesake of Nefja, Hkr. i. (in a verse); fyrir-litinn eða hafnaðr, Stj. 157, 173: part. hafnandi forsaking, Sks. 3. II. reflex. of cows and ewes, to conceive, to calve, lamb. III. hafna, að, to come to anchor; or hafna sig, id.
hafnan and höfnun, f. forsaking, abandonment, Hom. 2, Sks. 3, 612, Barl. 148; h. veraldar, Fms. v. 239; höfnun heims, Greg. 28; til hafnanar (disgrace) ok háðungar, K. Á. 208.
hafnar-, vide höfn, a haven.
hafn-bit, n. pasture, grazing, N. G. L. i. 25; cp. Dan. havne-gang.
hafn-borg, f. a sea borough, Þjal. 29.
hafning, f. a heaving up, elevation, lifting, of christening (cp. the phrase, hefja ór heiðnum dómi = to christen), N. G. L. i. 339, 340.
hafn-leysa, u, f. (hafn-leysi, n., Hkr. iii. 266), a harbourless coast, Sks. 223, N. G. L. i. 10, Eg. 161, Fs. 150.
hafn-ligr, adj. harbour-like, Eg. 99.
hafn-skipti, n. division of land (pasture), N. G. L. i. 249.
hafn-taka, u, f. 'haven-taking,' getting into harbour, N. G. L. ii. 280.
HAFR, m., gen. hafrs, pl. hafrar; hafrir, Haustl. 15, is scarcely correct: [A. S. hæfer, cp. Engl. heifer; Lat. caper] :-- a buck, he-goat, Edda, of the he-goats of Thor, Hdl. 46, Þkv. 21, Lv. 47, 52, Hrafn. 3, Nj. 62, Grág. i. 427, 503, Eb. 94; hafra hár, goats' hair, Magn. (pref.), Andr. 70. COMPDS: hafrs-belgr, m. = hafrstaka, Fb. iii. 400. hafrs-liki, n. the shape of a goat, Eb. 94. hafrs-þjó, n. buck's thigh, a nickname, Landn. hafr-kytti, n. a kind of whale, Sks. 128. hafr-staka, u, f. a goat's skin, Edda 28, Fms. vi. 96, Bs. 4. 551, Gísl. 7: in local names, Hafra-fell, Hafra-gil, Hafra-nes, Hafra-tindr, Hafra-tunga, Hafrs-á, Landn.; Hafrs-fjörðr (in Norway), Fms. xii, Fb. iii.
HAFR, m., only in pl. hafrar, [Germ. haber; North. E. haver], oats; it seems not to occur in old writers.
haft and hapt, n. [hafa], properly a handcuff; sprettr mér af fótum fjöturr, en af höndum haft, Hm. 150, 149: then generally a bond, chain, harðgör höft ór þörmum, Vsp. (Hb.); sitja í höftum, to be in fetters as a prisoner, Mar. 11; fætr hans váru í höptum, Mork. 205; leysa e-n ór höftum, Ls. 37; halda e-n í höftum, to keep one in bonds, Fb. i. 378; at hann er óðr ok hann má koma höftum á hann ef hann vill, Gþl. 149: the hobbles or tether fastened to a horse's leg, taka af, leggja á haft; ef haft er áfast hrossi, Grág. i. 436, freq. in mod. usage, cp. hefta: so in the phrase, verða e-m at hafti, to be a hindrance or stumbling-block to one, Nj. (in a verse). haft-bönd, n. pl. fetter-bonds, Fas. iii. 17. II. metaph., pl. gods (as band II. 3), Edda 96. COMPDS: hafta-guð, n. the god of gods, the supreme god, of Odin, Edda 14. hafta-snytrir, m. the friend of the gods, Haustl. haft-sœni, n. the atonement (Germ. sühne) of the gods, i.e. poetry, Korm.; cp. the tale in Edda 47.
hafta, u, f. a female prisoner, a bondwoman; hafta ok hernuma, Gkv. 1. 9, Hkv. 2. 3; oft finnr ambátt höftu, Edda ii. 491 (in a verse).
haftr, m. a male prisoner, a bondman; haftr ok hernuminn, Fm. 7, 8, Vsp. 39, Akv. 28.
HAGA, að, [Hel. bihagan; Germ. behagen], to manage, arrange, with dat.; hversu hann skyldi haga verks-háttum sínum, Eb. 150; svá skulu vér haga inngöngu várri, at ..., Fms. i. 16; en nú var oss því hægra at haga kostum þeirra eptir várri vild, vi. 261; at haga svá formælinu, at ..., to put the words so, that ..., 655 xi. 2; haga sér til sess, to take one's seat, Ó. H. (in a verse); haga hálft yrkjum, to take the middle course, Am. 57; en fénu var hagat til gæzlu, the money was taken into keeping, Fms. iv. 31; þeim er sólina gerði, ok heiminum hagaði ok hann gerði, Fagrsk. 11. β. with adv., skal erkibiskup haga svá, at hann hafi lög, N. G. L. i. 145; hvernig skulum vér þá til haga, Fms. vi. 201;. γ. to conduct oneself, behave; þér hagit yðr verr en annarr lýðr, Stj. 430; ef vegandi hefir sér til óhelgi hagat, Grág. ii. 106; ef hann hagar annan veg (does otherwise), ok verðr hann útlagr um þrem mörkum, K. Þ. K. 84. δ. with prep. til, to contrive; svarði hann eiða, at hann skyldi svá til haga, at ..., Edda 26; bað Þórir svá til haga, at Egill sé ekki langvistum í mínu ríki, Eg. 237; hagaðu svá til, at þú vitir víst at Hrærekr komi aldregi síðan lífs til Noregs, Ó. H. 75; haga svá (til) sem Jökull vildi, Fs. 10. 2. absol., haga e-m, to turn out so and so for one; en þetta sama hagaði honum til mikils háska, but this turned out to his great peril, Fms. viii. 17; þat hagar okkr til auðar, it falls luckily for us, Gísl. (in a verse); ok hagar þá siðleysi eigi vel fyrir manni, Sks. 280; oss þætti sem þér sé lítt til gamans hagat, Fas. ii. 225; ok hefir vætr meir til úyndis hagat, en þá, i.e. it was a sore calamity, Bs. i. 79; er sálinni hagar til mikils háska, which is fraught with much peril to the soul, Al. 163; þat hagaði Ólafi til mikils harms, Fms. x. 239; í þeim eyri sem okkr bezt hagaði, in the money which suited us best. D. N.; vil ek gefa þér skip þetta með þeim farmi, sem ek veit vel hagar til Íslands, with a cargo which I know is suitable for Iceland, Fms. vi. 305; en mér er eigi um at finna hann, þannig sem til hagat er, as matters stand, Orkn. 428. II. reflex. (rare), en það hagask svá til (it so happened) at þeir gengu út fjórir, Sturl. i. 129 (where Bs. i. 434, berr svá til, at ...). III. part., at höguðu, meet, fitting; eigi skiptir þá at höguðu til, ef ..., 'tis not fitting, if ..., Fms. ii. 61; cp. at högum, Fs. 99, l.c., and 79 (bottom) :-- van-haga, impers. to lack, want.
Hagall, m. a mythical pr. name: the name of the Rune h, whence Hagals-ætt, f. the second part of the Runic alphabet, vide introd. p. 227.
hagan, högun, f. management; til-högun, arrangement.
Hag-barðr, m. name of a Danish mythical hero, 'with the fine beard,' Saxo, Grett. (in a verse): a name of Odin (cp. Harbarðr, Síð-grani, Síð-skeggr), Edda.
hag-beit, f. pasturage, Jm. 26.
hag-faldin, part. hooded with hedges, poët. of the earth, Fms. vi. 140.
hag-fastr, adj. of cattle, grazing constantly, Rb.
hag-fátt, n. adj. short of grazing, Fms. vi. 103.
hag-feldr, adj. fit, meet, suited for; ek mun þér h., því at ek em verkmaðr góðr, en þú ert iðju-maðr sjálfr, Njarð. 366; h. eyrendi, a meet errand, Ísl. ii. 458; allir hlutir hagfeldir ok farsælligir, Ó. H. 195.
hag-fella, u, f. a field, hagfellu-garðr, m. a field fence, Gþl. 381.
hag-fræði, f. agricultural statistics, (mod.)
HAGGA, að, to put out of order, derange, with dat.; e-t stendr ó-haggað, to remain unmoved: reflex. to be put out of joint.
hag-genginn, part. grass-fed, fattened in the pastures, of cattle, Stj. 560. 1 Kings iv. 23.
HAGI, a, m. [A. S. haga = a fence; Dan. have = a garden; Swed. hage; North. E. hag; Engl. hedge; cp. Old Engl. hay, Hayes as local names; the word still remains as an appellative in haw-thorn = hedge-thorn; haw-haw = a sunk fence] :-- a pasture, prop. a 'hedged field,' Grág. ii. 227, Nj. 33, Fms. vii. 54, Ísl. ii. 330, Karl. 133; var hestum hagi fenginn, the horses were put out to grass, Fb. ii. 340; fjár-hagi, sauð-hagi, sheep pasture; fjall-hagar, fell pastures; heima-hagar, home pastures; út-hagi, out pasture (far from the farm); Icel. distinguish between tún and engjar for haymaking, and hagar for grazing. COMPDS: haga-beit, f. grazing, Eg. 718, Grág. ii. 224. haga-ganga, u, f. grazing. haga-garðr, m. a field fence, Pm. 88, Eb. 132, Fs. 47: Hagi is freq. the name of a farm, Landn. Haga-land, n. the estate of the farm Hagi, Sturl. ii. 171. haga-spakr, adj. = hagfastr.
hagi, a, m. [hagr], only in compds, þjóð-hagi, a great artist.
hagindi, n. pl. comfort, advantage, B. K. 110, H. E. ii. 165; vide hægindi.
hag-jörð, f. pasture land, Stj. 168, Sd. 167.
hag-keypi, n. a good bargain, Fb. ii. 75, iii. 450.
hag-kvæmr (hag-kvæmiligr), adj. meet, useful.
HAGL, n. [A. S. hagal; Engl. hail; Gerrn. hagel; Dan. hagel; Swed. hagel] :-- hail, Fms. i. 175, Nj. 232, Ann. 1275, Glúm. 342, Bs. i. 698, passim. COMPDS: hagl-dropi, a, m. a hail-stone, Stj. 274. hagl-hríð, f. a hail-storm, Stj. 274, 275, Fms. iii. 180. hagl-korn, n. a hail-stone, Fms. i. 175, xi. 142. hagl-steinn, m. a hail-stone, Ann. 1275. hagl-vindr, m. a hail-storm, Pröv. 454. II. in plur. grapes, (mod.)
hagla, að, to hail.
hag-laust (hag-leysa, u, f.), n. adj. barren, without grass.
hag-leikr (-leiki), m. skill in handicraft, Bs. i. 138, 681, Sks. 443, 633, Stj. 519, Al. 93, Barl. 167, Fb. ii. 296, passim. hagleiks-görð, f. fine workmanship, Bs. i. 681. hagleiks-maðr, m. a handicrafts-man, an artist, Fas. ii. 463, Barl. 167.
hag-lendi, n. [hagi], pasture land.
hag-liga, adv. skilfully, handily, Fms. vi. 217: conveniently, suitably, meetly, v. 43, Sl. 72, Þkv. 16, 19 (neatly).
hag-ligr, adj. fine, handy, skilful, Mar.: fit, meet, proper, convenient, h. ráð, Fms. vii. (in a verse), K. Þ. K. 100; furðu h. geit, a very proper goat, Edda 24; ú-hagligr, troublesome, Bs. ii. 115.
hag-mýrr, f. [hagi], a pasture marsh, Sd. 167.
hag-mæltr, part. well-spoken, Fms. iv. 374: a kind of metre, Edda 138: in mod. usage only of one who has skill in verse-making, hann er lagmæltr, a happy verse-maker, but not yet a skáld, poet.
hagna, að, e-m hagnar, to be meet for one; hvárum ykkrum hefir betr hagnað, which of you has had the best luck? Fms. v. 193, xi. 212 (in a verse).
hagnaðr, m. advantage, Hkr. ii. 85.
hag-nýta, tt, to make use of, Rb. 42, D. N., freq. in mod. usage.
hag-orðr, adj. well-spoken, Fms. iii. 152.
HAGR, adj. handy, skilful, opp. to bagr, q.v.; hagr á tré, Bs. ii. 146; hagr á járn, Gísl. 18; hagr maðr á tré ok járn, Eg. 4, Ölk. 34; hann var hagr maðr, Ísl. ii. 325; hann húsar upp bæinn, því at hann var allra manna hagastr, 171; því at þú ert umsýslu-maðr mikill ok hagr vel, Fms. i. 290; Hreiðarr bað Eyvind fá sér silfr nokkut og gull, Eyvindr spurði ef hann væri hagr, vi. 214; þann mann er hagastr var á öllu Íslandi á tré, Bs. i. 132; hann valdi þann mann til kirkju-görðar, er þá þótti einn hverr hagastr vera, sá hét Þóroddr Gamlason, 163, 235; Völundr var hagastr maðr svá at menn viti í fornum sögum, Sæm. 89: of a lady, hón var svá hög (so handy at needlework) at fár konur vóru jafnhagar henni, Nj. 147; hón var væn kona ok hög á hendr, Ísl. ii. 4; Margrét hin haga, Bs. i. 143: of dwarfs, hagir dvergar, Hdl. 7; whence dverg-hagr, skilful as a dwarf. 2. = hagligr, of work; sem ek hagast kunna, as handily as I could, Vkv. 17: skurð-hagr, skilled in carving; orð-hagr = hagorðr; þjóð-hagr, a great artist.
HAGR, m., gen. hags, pl. hagir, [as to the root vide haga, cp. also the preceding word] :-- state, condition; honum þótti þá komit hag manna í únýtt efni, Jb. 12; hefi ek sagt þér allt er yfir minn hag hefir gengit, Mar., Hom. 126, 155; at njósna hvat um hag Ástríðar mundi vera, Fms. i. 68; annan vetr eptir var Halldóra með barni, og lauksk seint um hag hennar, and she got on slowly, of a woman in labour, Sturl. i. 199; hann sagði með undrum hans hag fram flytjask, he said that his affairs went on in a strange way, Fb. i. 380; en nú tekr hagr minn at úhægjask, Þorf. Karl. 370. β. in plur. affairs; hversu komtu hér, eðr hvat er nú um hagi þína ? Fms. i. 79; hversu hann skyldi nú með fara eðr breyta högum sínum, Nj. 215; var þat brátt auðséð á hennar högum (doings), at hón mundi vera vitr, Ld. 22; ef þér segit nokkrum frá um hagi vára Rúts, Nj. 7; lands-hagir, public affairs. II. metaph. means; ef hann hefir eigi hag til at færa þau fram, Grág. i. 232; hann skal færa þeim manni er nánastr er, þeirra manna er hag á til viðtökunnar, 248; en ef erfingi hefir eigi hag til framfærslu, 250; ef maðr týnir svá fé sínu, at hann á eigi hag at gjalda alla landaura, ii. 410; ráða-hagr, a match; fjár-hagr, money affairs. 2. advantage, favour, gain; svo eru hyggindi sem í hag koma, a saying; bera kvið í hag e-m, to pronounce for one, Grág. i. 176; hallat hefi ek víst, segir konungr, ok þó í hag þér, Fms. ii. 272; greiddisk eigi byrrinn mjök í hag þeim, Fb. iii. 446; hrolldi hvatvetna þat er til hags skyldi, Am. 95; ó-hagr, disadvantage. 3. adverbial phrase, at högum, suitably; eigi skiptir þat högum til, 'tis not meet, 'tis a shame, unfair, Fs. 79; eigi hefir hér at högum verit til skipt, 99; Kormakr kvað eigi at högum til skipta, ef hann sparir eigi við þik sverðit, en hann sparir við oss, Korm. 80; the mod. phrase, fara sínum högum ok munum, to do at one's leisure, as one is pleased. hags-munir, m. pl. profit; at hann gerði hinum hagsmuni, fimm aura eðr meira fjár, í kaupinu, Grág. ii. 241 (freq. in mod. usage).
hag-ráð, n. an opportunity, O. H. L. 33.
hag-ráðr, adj. giving wise counsel, Nj. 2.
hag-ræða, dd, to put right, put in order, with dat., Fas. iii. 10.
hag-ræði, n. comfort, Hom. 19: service, Band. 4; en föður sínum görði hann aldri hagræði, 6; leggja til hagræðis með e-m, to do service to one, Bs. ii. 179.
hag-ræðr, adj. = hagráðr, N. G. L. ii.
hag-skeytr, adj. a good shot, Edda (Ub.) 270.
hag-skipti, n. fairness, a fair bargain, Þórð. 21.
hag-smiðliga, adv. handily, Jb. 218.
hag-smiðr, m. an artist, adept, Edda 96 (in a verse).
hag-spakligr, adj. (-liga, adv.), practically wise, Sks. 627.
hag-spakr, adj. sensible, practical, Ver. 17.
hag-speki, f. forethought, good sense, Fas. iii. 7, Sks. 50.
hag-stæðr, adj. fair, favourable, of wind and weather; h. byrr, a fair wind, Eb. 332; veðr hagstætt, Eg. 390; stór veðr ok hagstæð, Fms. ii. 64, Þorf. Karl. 372.
hag-virki, n. master-work, Ísl. ii. 253 (in a verse), Od. xix. 227 GREEK.
hag-virk-liga, adv. in a workmanlike manner, to the purpose, Grág. ii. 338.
hag-virkr, adj. workmanlike.
hag-þorn, m. [hagi], the hawthorn, 'hedge-thorn,' Edda (Gl.), Stj. 395.
hai, interj. alas! Stj. 649, the rendering of heu heu! in the Vulgate, cp. ai, Sæm. 118.
hak, n. a little hook, such as the barb of a hook.
HAKA, u, f. [Swed. haka; Dan. hage], the chin, Eg. 305; skeggit við hökuna, 564; höku ok kjálka, Fms. ii. 59, xi. 139, N. G. L. i. 339, Edda; undir-haka, a double chin. COMPDS: höku-bein, n. the chin bone, Sd. 169. höku-langr, adj. having a long chin, Bárð. 165. höku-mikill, adj. having a large chin, Sd. 147. höku-skarð, n. a cleft in the chin. höku-skegg, n. the beard on the chin, Fas. ii. 434, Hkr. ii. 176.
haki, a, m. [Dan. hage; Swed. hake; Germ. haken; Engl. hook], a hook, (rare): a mythical pr. name, Edda, Fas.
hakka, að, to devour, eat ravenously, as a beast, (cant word.)
hak-langr, adj. = hökulangr, a nickname, Hkr. i.
HALD, n. (vide halda), hold: 1. a hold, fastening; nýtr bóndi afls ok kippir vaðnum, þvíat hann hugði haldit annan veg eigi bila, Fms. xi. 442. 2. a law phrase, withholding; gagna-hald, Grág. ii. 273; þá á hann kost hvárt er hann vill at hætta til haldsins eðr eigi, ... en ef hón er login, þá verðr eigi rétt haldit, i. 312; stefna um tíundar hald, ok telja hinn sekjan um, K. Þ. K. 46. II. upholding, maintenance: 1. reparation; fyrir hald á kirkju, Vm. 12; segja til halds kirkjunni (to defray the repairs of the kirk) þann jarðar-teig, Dipl. iii. 12. 2. a law term, possession; sögðum vér með fullum laga-órskurði Guðmundi til halds sagða jörð, Dipl. iii. 5; hafa vald eðr hald e-s hlutar, Bs. i. 720; hón á tveggja króka hald í vatnið, she (the church) has the hold (right) of two hooks in the lake, Pm. 41. β. þessum fénaði beit ok hald (bite and occupation) fyrir sunnan á, Dipl. v. 10. 3. support, backing; við tókum okkr hald þar er Guð var, Hom. 154; hann hefir nú hald mikit af konungi, he has much support from the king, Eg. 336: so in the phrase, hald ok traust, help and support in need; hón hafði þenna mann sent honum til halds ok trausts, Ld. 46: and in the phrases, koma e-m at haldi or í hald, to prove true to one, be of use, help to one; ok má hann enn vel koma þér at haldi, Ísl. ii. 329; ílla koma honum góðir frændr í hald, Fms. x. 413, Greg. 22; eigi veit ek mér verr í hald koma úknáleik minn en þér afl þitt, Fms. vi. 203, Fs. 182; kemr oss þat lið ekki at haldi, Fms. viii. 214, xi. 31; þvíat vér höfum ærit mart (lið) ef oss kæmi þat vel at haldi, Nj. 192; hér kemr ílla í hald, this comes ill to help, is a great shame, Lv. 95. 4. custody; Ólafr konungr tók þá við haldi Hæreks konungs, Ó. H. 73; hafa e-n í haldi, to keep one in custody, freq.: hence varð-hald, custody. 5. entertainment; fór hann til hirðar jarls ok var með honum í góðu haldi, Bjarn. 5; hann var þar um vetrinn ok í því hærra haldi af húsfreyju sem hann var lengr, Fms. vii. 112. 6. a course, a naut. term; ef stýrimenn vilja báðir fara, ok skilr þá um hald, Grág. ii. 398: hence áfram-hald, going on; aptr-hald, return. 7. holding, meaning, suggestion; það er hald manna, freq. in mod. usage, but no reference to old writers has been found. 8. keeping, tending, of cattle; góð höld á skepnum, goð skepnu-höld, freq. III. a holding, keeping, observance, of a feast, holiday; allra heilagra manna hald, Ver. 53; þótt et meira hald sé á dægrinu, although it be a holiday of first degree, Grág. ii. 360; var þá þegar tekinn í mikit hald hans lífláts-dagr, Fms. xi. 309; í borg þessi var Þórs-hof í miklu haldi, in high worship, Al. 19: hence hátíða-hald, keeping high holidays; Jóla-hald, Fms. i. 32; Drottins-daga-hald, Nj. 165; af-hald, upp-á-hald, esteem, 'uphold;' ártíða hald, B. K. 25; níu lestra-höld, reading the nine legends, Vm. 51, 64. IV. in plur., höld, handles; klukka lítil af höldin, Vm. 42; handar-hald, a handle; cp. also haf-ald: á-höld, utensils. halds-maðr, m. a keeper, guardian, Gþl. 258, 501, Js. 121.
HALDA, pret. hélt (= Goth. haihald), 2nd pérs. hélt, mod. hélzt, pl. héldum; pres. held, pl. höldum; pret. subj. héldi; part. haldinn; imperat. hald and haltú: [Ulf. haldan = GREEK, GREEK, whereas he renders to keep, hold by other words; Hel. haldan = alere, fovere, colere, which thus seems to be the primitive sense of the word, and to be akin to Lat. c&o-short;lo; again, A. S. healdan, Engl. hold, O. H. G. haltan, Germ. halten, Swed. hålla, halda, Dan. holde, are all of them used in a more general sense] :-- to hold.
A. WITH DAT. to hold to: I. to hold fast by; with the notion of restraint or force, tók Gizurr förunaut Ögmundar ok hélt honum, Sturl. i. 150; Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr, Nj. 92; ef maðr heldr manni ..., varðar fjörbaugs-garð, Grág. ii. 110; h. e-m undir drep, 17; h. skipum (to grapple the ships) með stafnljám, Fms. ii. 315: to keep back, Hrafn fékk eigi haldit henni heima þar, Ísl. ii. 249; ok halda þeim veðr í enni sömu höfn, Grág. i. 92; h. (sér) í e-t, to hold oneself fast by, grasp, þú skalt h. í hurðar-hringinn, Dropl. 29; heldr sér í faxit, Sd. 177. β. so in the phrases, halda barni (manni) undir skírn, vatn, primsignan, biskups hönd, eccl. to hold a bairn (man) at baptism, prima signatio, confirmation, Grág. i. 29; h. vatni (tárum), to hold one's tears, 623. 56, Fms. viii. 232, vi. (in a verse); halda munni, to hold one's tongue, be silent, vii. 227; halda tungu sinni, Þórð. 2. to withhold; þá megu þeir h. tíundum hans í móti, K. Þ. K. 62; h. vætti, Grág. i. 42; h. gögnum, 56; ef goði heldr tylftar-kvið, er hann heldr kviðnum, 58; halda matinum fyrir honum, 47; h. sköttum fyrir e-m, Nj. 8; h. skógar-manni fyrir e-m, Finnb. 334; um þat er hann hefir konunni haldit, Grág. i. 313; héldu bændr gjaldinu, Fms. vii. 302; hélt ek því (i.e. the money) fyrir honum, i.e. paid it not, Ísl. ii. 244. II. to hold, of a rope or the like; sá maðr hugði h. mundu er festi, ... ok h. mundu í slíku veðri, Grág. ii. 361; reip þau tíu er tveggja manna afli haldi hvert, id.; skal hann svá göra at haldi fyrir fyrnsku, 268. β. to hold, hold out, last; optast halda þar íllviðri litla hríð, Sks. 212; sunnudags-helgi ríss upp á laugardegi, ok heldr (lasts) til mánadags, N. G. L. i. 138. III. to keep, retain, Germ. behalten; fá-ein skip héldu seglum sinum, Fms. x. 143; þú skalt jafnan þessu sæti h., Nj. 6; h. bústað sínum, Ld. 26; h. ríki sínu, Al. 58, Fms. i. 13; h. öllum Noregi, viii. 155; h. frelsi ok eignum, vi. 40; h. hlut sínum, to uphold one's right, Eg. passim; halt sömum vinum sem ek hefi haft,
Fas. i. 375; h. hreinleik sínum, Al. 58. β. to hold, keep safe, preserve; h. hlut sínum, Ld. 54; h. heilsu, Grág. i. 145; h. virðingu sinni, Ld. 16; þá heldr hann kosti sínum, Grág. ii. 209; h. tíma (honour) sínum, Al. 59; h. lífi ok limum, Eg. 89; h. lífinu, Nj. 111; h. trúnaði sínum, 109; vináttu sinni, Ld. 200; einorð sinni, Fb. ii. 265; h. sér réttum, to keep oneself right, Ld. 158; h. e-m heilum, Odd. 30; h. ríki fyrir e-m, Fms. v. 279; h. manna-forræði fyrir e-m, Hrafn. 19; h. réttu máli fyrir e-m, Fms. vii. 64. 2. to continue to keep, keep all along; h. teknum hætti, Fms. iv. 254; h. vöku, to keep oneself awake, Ld. 152; but h. vöku fyrir e-m, to keep another awake; halda sýslu sinni, Fs. 36; h. högum, to keep grazing, Eb. 104, Ld. 148. 3. to hold, keep one's stock; ellipt., vetr var íllr ok héldu menn ílla, the winter was cold and it was ill to keep live stock, Sturl. ii. 143, (cp. fjár-höld); hann hélt vel svá at nær lifði hvat-vetna, Hrafn. 22: metaph., ílla hefir þinn faðir þá haldit, Fms. xi. 144; öld hefir ílla haldit, the people have had a sad loss, vi. (in a verse); h. fangi, and also ellipt. halda, of sheep and cattle, opp. to 'to go back.' 4. phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy, Fms. viii. 146, Nj. 113; hann hélt njósnum til Önundar, Landn. 287; hélt konungr njósnum til, ef ..., Fms. vii. 128; hann skyldi h. njósnum til ok gera orð konungi, i. 54; h. njósnum til um e-t, iv. 119, Nj. 93; halda njósn (sing.) um skip þat, Eg. 74; þér haldit njósnum nær færi gefr á Arnkatli, Eb. 186; hann lét h. njósnum uppi á landi, Fms. vii. 316; hann hélt fréttum til, ef ..., iv. 349. β. halda (hendi) fyrir auga, to hold (the hand) before the eyes, shade the eyes, Nj. 132, Fms. v. 196; h. fyrir munn e-m, to hold (the hand) over one's mouth; h. hendi yfir e-m, to hold the hand over one, protect one, Nj. 266, Fbr. 22, Korm.; h. hendi um háls e-m, to clasp the hands around one's neck, Fms. i. 9; h. skildi fyrir e-n, to hold the shield for one as a second in a duel, Ísl. ii. 257, passim; h. e-m til náms, to hold one to the book, make one study, K. Þ. K. 56; h. e-m til virðingar, Ld. 98. IV. ellipt. (liði, skipi, för, stefnu, etc. understood), to hold, stand in a certain direction, esp. as a naut. term; þeir héldu aptr (stood back again) um haustið, Eg. 69; treystisk hann eigi á haf at halda, Eb. 6; héldu þeir vestr um haf, id.; stigu þeir á skip sín, ok héldu út (stood out) eptir firði, Fms. i. 63; þeir héldu þat sama sumar til Íslands, Ld. 6; hann hélt upp eptir hinni eystri kvísl, Fms. vii. 55; h. heim, to hold one's course, stand homewards, Odd. 30; h. á braut, Grág. i. 92; Hrútr hélt suðr til Eyrar-sunds, Nj. 8; h. eptir e-m, to pursue one, 7; h. undan, to fly, Fms. x. 396, Nj. 98 (on land); kom móti þeim sunnan-veðr með myrkri, ok urðu þeir fyrir at h., to lay one's course for the wind, A. A. 271; h. útleið, to stand on the outer tack, Eg. 78; h. til, to turn against, attack (on sea), Fms. xi. 72; hélt hann liði sínu suðr á Mæri, i. 62; þeir héldu liði sínu norðr til Þrándheims, id.; Haraldr konungr hélt norðan liði sínu, Eg. 32; héldu þeir skipi því suðr með landi, 69; skipi því lét hann halda vestr til Englands, id.; Unnr hélt skipinu í Orkneyjar, eptir þat hélt Unnr skipi sínu til Færeyja, Ld. 8. β. to graze, put in the field, of sheep, cattle; þykkir mér þat miklu skipta at þeim sé vel til haga haldit, Eg. 714; hvert Steinarr hafði látið nautum sínum halda, 715; ok bað hann h. nautunum annan veg, 716. γ. phrases, halda kyrru fyrir, to hold still, remain quiet, Ld. 216, Þórð. 30 new Ed., Nj. 223, 258; Hallr heldr nú til fangs (went fishing) sem áðr, Ld. 38. V. with prep.; halda á e-u, to hold, wield in the hand, freq. in mod. usage, h. á bók, penna, fjöðr, hníf, skærum, nál, etc.; hafði hverr þat er hélt á, Nj. 279; h. á sverði, Fb. i. 33; hann tók við öxinni ok hélt (viz. á), ok sá á, Eg. 180: to hold fast, heldr nú maðr á manni, Fas. i. 12; eigi máttu helvítis byrgi h. á honum, 656 C. 6; ef hann heldr á fénu (withholds it), Grág. i. 427. β. [Germ. anhalten], to hold to a thing, go on with, be busy about; h. á sýslu, to be busy, Rm. 14; h. á keri, qs. halda á drykkju, to go on drinking, carousing, Hm. 18: h. á hinni sömu bæn, Stj. 417; h. á fyrirsátrum við e-n, Þórð. 51 new Ed.; h. á búnaði sínum, Ld. 164; hélt hann þá á búnaði sínum sem skjótligast, Fms. ix. 215, x. 119, Sturl. ii. 245; þogar á bak Jólum hélt Ólafr konungr á búningi, Fms. v. 41; hann heldr nú á málinu, Nj. 259; nú heldr Þórðr á málinu ok verðr Oddný honum gipt, Bjarn. 11, Konr. (Fr.); h. á tilkalli, Fms. i. 84; h. á þessum sið, xi. 41; h. á för, to go on with one's journey, Sighvat; gengu síðan brott ok héldu á ferð sinni, and went on their journey, Sturl.; -- whence the mod. phrase, halda áfram, to go on, which seems not to occur in old writers. 2. halda e-u fram, to hold up, make much of; bróðir minn mun mér mjök hafa fram haldit fyrir ástar sakir, Nj. 3. β. to hold on doing, (hence fram-hald, continuation); halda fram upp-teknu efni, Fms. i. 263; slíku hélt hann fram meðan hann lifði, iv. 254; hélt hann (fram) teknum hætti um veizlurnar, id., Grett. 14. 3. halda saman, to hold together, Eluc. 6, Fms. vii. 140, Rb. 340. 4. halda e-u upp, to hold aloft, Yngvarr hélt upp vísu þeirri, Eg. 152; steinninn heldr upp annarr öðrum, Rb. 390; h. upp árum, to hold up the oars, cease pulling, Fas. ii. 517, N. G. L. i. 65. β. to uphold, maintain, support; halda upp hofi, Landn. 64, Eb. 24; h. upp hofum ok efla blót, Fms. i. 91; h. upp kirkju, K. Þ. K. 52; h. upp Kristninni, Fms. i. 32: to keep going, h. upp bardaga, orrostu, xi. 66, 188, 340. γ. to discharge; h. upp féráns-dómi, Grág. i. 120; h. upp lögskilum, 145; h. upp svörum, Ó. H. 174; h. upp kostnaði, Eg. 77; h. upp gjaldi, Grág. i. 384; gjöldum, Fms. i. 81; h. upp bót, Grág. ii. 182; bótum, Eb. 100, 162, N. G. L. i. 311; ef hann heldr upp yfirbót (penance) þeirri, Hom. 70; h. upp bænum fyrir e-m, to pray for one, Fms. xi. 271; hélt hann því vel upp sem vera átti, discharged it well, x. 93. δ. halda sér vel upp, to hold oneself well up, Sturl. ε. metaph., skal-at hann lögvillr verða, svá at honum haldi þat uppi (i.e. went unpunished), Grág. i. 316; ok heldr honum þat uppi (that will save him), ef hann er rétt-hafi at orðinn, ii. 242. 5. halda e-u við, to maintain a thing, Hkr. i. 195. VI. impers., 1. to continue, last; hélt því nokkura stund dags, Fms. x. 125: hélt því lengi um vetrinn, Ld. 288; regni hélt haustnótt gegnum, Fms. vi. 83. 2. with prep. við, to be on the brink of; hélt þá við atgöngu, they were within a hair's breadth of coming to fight, Hkr. i. 143; hélt þá við vandræði, Fms. ix. 434; heldr við bardaga, vi. 8; heldr nú við hót, it is little short of a threat, i. 305; hélt við blót, x. 106; ok hélt við flótta, i. 174; hélt við meiðingar, Nj. 21, Sd. 143; henni hélt við, at hón mundi drepa hana, Nj. 118; þeim hélt við váða sjálfan, Ó. H. 168; konungi hélt við, hvárt hann mundi standask eðr eigi, Mag. 100; honum hélt við kafnan, Bs. i. 18; hélt þó við at þeir mundi berjask, Fs. 53.
B. WITH ACC. to hold: I. to hold in possession, a fief, land, estate, office, or the like; þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum, Fms. xi. 131; þeir er áðr höfðu haldit land af Dana-konungi, i. 232; Eirekr skyldi h. land af Aðalsteini konungi, 23; Vemundr hélt Firða-fylki, Eg. 12; hélt hann þat ríki undir Knút konungi, Ísl. ii. 242; í þeirri borg héldu þeir langfeðgar fimmtán konungdóma, Ver. 37; h. land sem leigu-land, Grág. ii. 278; konungrinn heldr af Guði nafnit, Sks. 599 B; prestar er kirkjur halda, H. E. i. 486; sá prestr er heldr Pétrs-kirkju, N. G. L. i. 312; presta þeirra er kirkju halda, 346; skal sá maðr ráða er kirkju heldr, K. Þ. K. 60; Ólafs kirkju þá er Væringjar halda (the parish church of W.), Hkr. iii. 408. 2. halda ábyrgju, ábyrgð á e-n, to have the responsibility of a thing, Grág. ii. 399, K. Þ. K. 66; h. grip, to be in the possession of, Grág. i. 438, ii. 190; h. skóla, to keep a school, Mar.; h. fylgð, to perform, Fms. ix. 279; eiga vandræði at h., to be in a strait, difficulty, Eb. 108. II. to hold, keep, observe, a feast, holiday, or the like; halda kirkju-dag, K. Þ. K. 42; í hvers minning heldr þú þenna dag? Nj. 157; h. helgan þvátt-dag hvern, Pr. 437; h. helga daga, Sl.; h. Jóla-dag, Páska, Hvíta-sunnu, Rb. 134; minnstú að h. helgan hvíldar-daginn Drottins Guðs þíns (the Fourth Commandment in the Icel. version); h. heilagt, to keep holiday, Dipl. ii. 14; í dag þá hátíð höldum vér til himna sté vor Herra, Hólabók 54; er Júdar héldu hátíðligt, Stj. 110; (hence forn-haldinn, time-honoured): of the day-marks (vide dagr, p. 95), er þaðan haldinn miðr-morgin, Hrafn. 9. 2. to keep; halda orð sín, to keep one's word, Fms. x. 95; höldum öll einka-mál vár, vii. 305; h. sættir, Nj. 57; gerðú svá vel, félagi, at þú halt vel sætt þessa, 111, Sturl. iii. 153, Fs. 65, Gullþ. 20; hann kvaðsk vilja hafa svardaga af þeim ok festu, at halda, Nj. 164; h. eið, Sturl. iii. 153; h. frið, to keep peace, Greg. 7; ef þú vilt nokkura hluti eigi h. þá er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738: to observe faith, law, rite, etc., halda átrúnað, Fms. i. 34, x. 277; h. Guðs lög ok landsins, vii. 305; h. lands lög, viii. 155; h. ein lög, 625. 52; hafa ok halda þau lög, Fms. i. 34; h. Kristilega trú, K. Á. 74; h. mál (orð) e-s, Greg. 17; h. alla hluti með athugasamlegu minni, Sks. 439. 3. to keep, tend; halda geitr, Hkv. 2. 20 (exactly as in Gothic). III. to uphold, maintain, support; þykkir mér þér sé nú ísjár-vert, hvárt þú munt fá haldit þik eðr eigi, Nj. 155; munu vér þó ekki einhlitir at h. oss eptir þessi verk, Háv. 50; at hón mætti með valdi h. sik ok menn sína, Fas. i. 375; þat væri nokkurr várkunn, at þú héldir frænda þinn eðr fóstbróður, en þetta er alls engi (at) halda útlaga konungs, Ó. H. 145; enda ætla ek lítinn viljann til at h. vini þína, Fms. vii. 244; því at Eysteinn konungr kenndi Inga konungi, at hann héldi þá menn, 248; ef þú heldr hann (upholdest him) til þess at ganga á vini mína, Eg. 339; viljum vér allir fylgja þér ok þik til konungs halda, Fms. i. 34; Stephanus skyldi h. hann til laga ok réttinda, Sks. 653; h. e-n til ríkis, Fb. i. 236; vinsæld föður hans hélt hann mest til alþýðu vináttu, Fms. vii. 175; þeir sem upp h. (sustain) þenna líkama, Anecd. 4. β. phrases, halda e-m kost, borð, to keep at board, entertain, Fms. ix. 220, x. 105, 146, Nj. 6; or, halda e-n at klæðum ok drykk, Ó. H. 69; h. stríð, bellum gerere (not class.), Fms. x. 51; h. úfrið, Fas. ii. 539. 2. halda sik, to comfort oneself, Sks. 281, Hom. 29; kunna sik með hófi at h., Sturl. iii. 108; h. sik ríkmannliga, to fare sumptuously, Ld. 234; hann hélt betr húskarla sína en aðrir, Fms. vii. 242; h. mjök til skarts, to dress fine, Ld. 196; þar var Hrefna ok hélt allmjök til skarts, id.; hann var hægr hvers-dagliga, ok hélt mjök til gleði, Sturl. iii. 123; hélt hann hér mjök til vinsælda ok virðinga, he enjoyed much popularity and fame, Ld. 298. β. ellipt. (sik understood), at h. til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one, Ld. 40; ef þér hefir eigi til þess hug eðr afl at h. til jafns við e-n húskarl Þorsteins, Eg. 714; h. til fullnaðar, to stand on one's full rights; ef þær taka eigi fullrétti, eðr h. eigi til fullnaðar, Grág. ii. 109; h. fullara, to hold one above other men, Ó. H. (in a verse); lét konungr þá h. mjök til (make great preparations) at syngja messu hátíðliga, Hkr. i. 287. 3. to hold forth, put forward; at þeim inyiidi þungbýlt vera í nánd honum, ef þeir héldi nokkurn annan fyrir betra mann en hann, Ld. 26; síðan
hélt konungr Erling fyrir tryggvan mann, Fms. ix. 399. β. to hold, deem, be of opinion; the old writers seem not to use the word exactly in this sense, but near to it come such phrases as, hón hélt engan hans jafningja innan hirðar hvárki í orðum né öðrum hlutum, i.e. she held him to be above all men, Ld. 60; halda menn hann fyrir konung, Fb. i. 216; still closer, halda menn at Oddný sé nú betr gipt, Bjarn. 12 (but only preserved in a paper MS.): this sense is very freq. in mod. usage, to hold, mean, eg held það; eg held ekki, I think not; (hence hald, opinion.) γ. phrases, halda mikit upp á e-n, to hold one in much esteem, love, Stj. 33; halda af e-m, id., Fas. i. 458, ii. 63, 200, iii. 520, esp. freq. in mod. usage, (upp-á-hald, af-hald, esteem.) 4. to hold on, keep up; halda varnir, to keep up a defence, Sks. 583; halda vörð, to keep watch, Eg. 120, Grág. i. 32, 264; halda njósn, Eg. 72, 74, Fms. xi. 46; halda tal af e-m, to speak, communicate with one, ii. 88. 5. to hold, be valid, be in force, a law term; á sú sekt öll at halda, Grág. i. 89; á þat at h. allt er þeir urðu á sáttir, 86; enda á þat at h. með þeim síðan, ii. 336. IV. to hold, compel, bind (with the notion of obligation or duty); heldr mik þá ekki til utan-ferðar, Nj. 112; þó heldr þik várkunn til at leita á, i.e. thou art excused, thou hast some excuse in trying, 21; var auðsætt hvat til hélt um sættir, Bjarn. 70; þik heldr eigi hér svá mart, at þú megir eigi vel bægja héraðs-vist þinni, Eb. 252; þar mælir þú þar, er þik heldr várkunn til at mæla, Nj. 227; ek mun vera vinr hans, ok alla þá, er at mínum orðum láta, halda til vináttu við hann, i.e. I will be his friend, and all those who lend ear to my words I will hold to friendship with him, Eg. 18. 2. halda sik frá e-u, to keep oneself from, to refrain from a thing, Sks. 276 B; h. sik frá munaðlífi, Post. 656 A. ii. 16, Hom. 53, 135; h. sik aptr af e-u, to abstain from, Hkr. i. 512. V. absol. to be the cause of, be conducive to a thing; heldr þar margt til þess, there are many reasons for this, Nj. 192; vildim vér vita hvat til heldr, Fms. vii. 106; en hann vissi eigi hvat til hafði haldit, er hann kom eigi, xi. 11; margir hlutir héldu til þess, Eg. 38; þat hélt til þess, at ..., Al. 94; hélt til þess (conduced to it) góðgirnd hans, stórmennska ok vitsmunir, Fs. 29; hefir þat mjök til haldit, er ek hefi svá lengi dvalizt, at ek ætlaða, Ld. 32; hann lét bæði til h. vingan ok mágsemd, Fs. 24; heldr þat mest til at þá var komit útfall sjávar, Ld. 56; hélt þat mest til þess, at hann gafsk bezt í öllum mannraunum, 60; þat eitt hélt til, at þeir fóru eigi málum á hendr Þórði, at þeir höfðu eigi styrk til, 138. VI. to hold, comprise; sólar-öld heldr tuttugu ok átta ár, Rb. 510; h. skor (of weight), Grág. i. 500.
UNCERTAIN In some instances the use of dat. and acc. wavers, e.g. halda húsum, to keep up the houses, Grág. ii. 278, 335; h. hliði, to keep the gate in repair, 265; but halda hlið (acc.), 332: to keep, observe, h. lögum, griðum, boðorðum, Glúm. 333, Grág. i. 357, ii. 166, 623. 28; hélt hann þessu sumu, Fms. x. 416 (Ágrip); halda ílla orðum, vii. (in a verse); þeir er því þingi áttu at h., Glúm. 386; h. sáttum, St. 17; h. eiðum, Bkv. 18; Gizuri þótti biskup h. ríkt (protect strongly) brennu-mönnum, Sturl. i. 201 C; Guð er sínum skepnum heldr (keeps, protects) ok geymir, Mar.; þá hélt engi kirkju mönnum, ... kept no man safe, Fms. ix. 508; h. njósn (acc.) um e-t, Eg. 74; h. til njósn, 72; njósnir, Fms. xi. 46. In most of these instances the acc. is the correct case, and the dat. is due either to careless transcribers or incorrect speaking: in some instances an enclitic um has been taken for a dative inflexion, thus e.g. sáttum haldi in Stor. l.c. is to be restored to sátt um haldi; eiðum haldit in Bkv. l.c. to eið (for eiða) um haldit; in others the prep. um has caused the confusion, as 'halda njósn um at' has been changed into halda njósnum at. But in the main the distinction between the use of dat. and acc. is fixed even at the present time: the acc. seems to represent the more primitive usage of this verb, the dat. the secondary.
C. REFLEX.: I. to hold oneself, to stay; héldusk þeir þá ekki fyrir norðan Stað, Fms. i. 63; mátti hann eigi þar haldask, Landn. 246; h. á baki, to keep oneself on horseback, keep one's seat, Grág. ii. 95; munu þeir skamma stund hér við haldask, Nj. 247: to be kept, remain, þá skal hann h. með Helju, Edda 39: to resist, megu vér ekki við h. fyrir ofreflis-mönnum þessum, Nj. 254; hélzk þá ekki við honum, Eg. 289; mann er svá hefir haldisk við höfuð-syndum, Hom. 157. β. to hold out, last, continue; ok hélzk ferillinn, Eg. 579; hélzk undr þetta allt til dags, Nj. 272 (twice); hélzk konungdómr í kyni hans, Rb. 394; lengi síðan hélzk bruna-öld með Svíum, Yngl. S.; lengi hélzk þat í ætt þeirri, at ..., Eg. 770; hélzk vinátta með þeim, Nj. 66; þat hefir enn haldizk í ætt hans, Fms. iv. 8; ok hefir þat haldizk (it has continued to be so) síðan er ek hefi hann séð, Ld. 174; honum haldisk (imperat.) sigr ok langt líf, Ver. 57; betr þætti mér, at hún héldisk þér, that it (the luck) would hold out for thee, Fb. ii. 74; ef hann helzk í útrú sinni, if he perseveres in his untruth, 623. 26. γ. to be kept safe and sound; menn allir héldusk (all bands were saved) ok svá fé, Ld. 8, Fs. 143; þar héldusk menn allir ok mestr hluti fjár, Eg. 405; hafði fé vel haldizk, has been well kept, done well, Ld. 34. δ. to be valid, stand; eigu þau handsöl hennar at haldask, Grág. i. 334; engi má haldask dómr hans, Edda 15; skyldu þau (the truce) haldask um þingit, Nj. 348. 2. impers., mér helzk, e-m helzk vel, ílla, á e-u, to have a good hold, have luck with a thing; mér helzk lítt á sauða-mönnum, Grett. 110 A. 3. recipr., haldask á, to hold or pull one against another, wrestle, (hence á-höld); var sagt Magnúsi, at þeir héldisk á úti, that they were fighting outside, Sturl. ii. 44. II. part. pass. haldinn, [Dan. holden], so 'holden,' in such and such a state; vel haldinn, in good condition, faring well, well to do, Eg. 20, 234; hugðusk þar ok haldnir (safe) mundu vera, Ver. 34; þungliga h., very sick, Eg. 565, Hkr. ii. 199; vel haldinn, doing well; tak heldr annat fé, svá mikit, at þú þykisk vel haldinn af, i.e. fully satisfied, having got full redress, Boll. 350; Sveinn sagði, at hann vill hafa tvá hluti fjárins, Hrani sagðisk ekki af því haldinn (satisfied) vera, Fms. iv. 31: in the phrase, heilu ok höldnu, safe and sound, Bs. i. 191, Fms. xi. 376, Hkr. i. 319; með höldnu hljóði, preserving the sound, Skálda 175. 2. ok mun þykkja sér misboðit ef þú ert haldinn (kept, protected), Finnb. 344. β. kept, observed, Fms. xi. 99. γ. held in custody, in prison, Bs. i. 419, Sturl. i. 151. III. gerund., haldandi, holding good, valid; sá dómr er eigi haldandi, is not valid, K. Á. 304; af öllu afli er friðr haldandi, Hom. 5. 2. part. act., með upp haldandi höndum, with uplifted hands, Bs. i. 684.
halda, u, f. = hadda, q.v.
hald-góðr, adj. of good hold, durable, of clothes, etc., Sks. 403.
haldin-, part. pass. in the compds, haldin-orðr, adj. discreet, close, Fms. ii. 18, x. 326, Eg. 51; haldin-yrði, n. keeping close, Sks. 361, Sd. 169: in mod. usage these words mean the keeping one's word.
hald-kvæmask (hall-), d, dep. to avail, suit; nægjask eðr h., Stj. 149.
hald-kvæmd, f. convenience, comfort, Sturl. i. 212.
hald-kvæmligr, adj. (-liga, adv.), convenient, comfortable, Sks. 377.
hald-kvæmr, and assimilated hall-kvæmr, Nj. 265, Fas. ii. 240, Sks. 505; or hall-kœmr, 380, 505 B, [cp. koma at haldi], adj. fit, meet, convenient, Hom. 141, Sturl. i. 45, Fms. ii. 261, Grett. 106 A.
hal-dreki, a, m. a 'tail-dragon,' scorpion, Stj. 578, Hb. 732. 18, Ant. 7.
hald-samr, adj. holding close, Stj. 635; vera h. á e-u, to keep it close, Fms. vi. 440, x. 170; e-m verðr ekki haldsamt á e-u, it slips out of one's hands.
hald-semi, f. closeness, Greg. 24.
HALI, a, m. [Dan. hale, cp. Lat. cauda], a tail; kýr-hali, a cow's tail; nauts-h., ljóns-h., etc.; skauf-hali, reynard, a fox, whence Skaufhala-bálkr, the name of an old poem, an Icel. Reineke Fuchs. Icel. use hali properly of cattle, and lions, wolves, bears; tagl of horses (of the hair, but stertr of a caudal vertebra); rófa of cats, dogs; skott of a fox; sporðr of a fish; stél or véli of birds; dyndill of seals. The old writers do not make these nice distinctions, and use hali of a horse and tagl of a cow, which a mod. Icel. would not do; hylr öll kykvendi hár eðr hali, Sks. 504: in Gþl. 398 of cattle, cp. N. G. L. i. 24; ef maðr höggr hala af hrossi svá at af rófu fylgir, Gþl. 399; ef maðr höggr hala af hrossi fyrir neðan rófu, id.; nú skerr maðr tagl af nautum, id.; eru þeir í málum mestir sem refr í halanum, Fms. viii. 350; ef maðr skerr af hrossi manns tögl, þá gjaldi aura þrjá; en ef hala höggr af, þá skal meta hross, N. G. L. i. 228; ok svá ef hann höggr hala af hrossi svá at rófa fylgir, id.: of a lion's tail, Stj. 71. 2. phrases, nú er úlfs hali einn á króki, a wolf's tail is all that is left, Band. (in a verse), -- a proverb from the notion that wild beasts devour one another so that only the tail is left, cp. etask af ulfs-munni, vide eta: leika lausum hala, to play with a free tail, to be unrestrained, Ls. 50; veifask um lausum hala, id., Sturl. iii. 30; bretta halann, or bera brattan halann, to lift the tail, cock up the tail, to be vain or haughty, Hkv. Hjörv. 20; en ef eigi er unnit, þá muntú reyna hvárr halann sinn berr brattara þaðan í frá, Ísl. ii. 330; sé ek at þú heldr nokkru rakkara halanum en fyrir stundu áðan, Ölk. 36; draga halann, to drag the tail, sneak awav, play the coward; dregr melrakkinn eptir sér halann sinn nú -- Svá er segir hann, at ek dreg eptir mér halann minn, ok berr ek lítt upp eðr ekki, en þess varir mik at þú dragir þinn hala mjök lengi áðr þú hefnir Halls bróður þíns, Ísl. ii. 329; sveigja halann, id., Hkv. Hjörv. 21; (cp. Ital. codardo, whence Engl. coward): spjóts-hali, the butt-end of a spear, Eg. 289, Ld. 132, Hkr. iii. 159; snældu-hali, a staff's end. II. metaph. a train, the rear of a host; skammr er orðinn hali okkarr, we have a short train, few followers, Sturl. (in a verse). COMPDS: hala-ferð, f. the rear, Sturl. iii. 23. hala-rófa, u, f. 'tail-row,' i.e. a string one after another, like geese; ganga í halarófu, to walk in h.; cp. Dan. gaasegang, Fr. en queue. hala-stjarna, u, f. a 'tail-star,' comet, (mod.) hala-tafl, n. a kind of game, used synonymous to hnef-tafl, q.v., prob. similar to the Engl. 'fox and goose;' hann tefldi hnet-tafl, þat var stórt hala-tafl (having a fox with a big tail), hann greip þá upp töfluna ok setti halann á kinnbein Þorbirni (prob. of the brick representing the fox), Grett. 144 A; vide Skýrsla um Forngripa-safn Íslands by Sigurd Gudmundsson, Reykjavík 1868, pp. 38, 39; cp. also hali á hnefa-töflu in Vilmundar S. Viðutan, ch. 8. III. a nickname, Fb. iii.
hall, f. a hall; vide höll.
HALLA, að, [Dan. hælde; Swed. hälla], to lean or turn sideways, with dat., esp. of a vessel, ship, or the like; halla keri, fötu, staupi, skipi; but also of anything else, h. borði, stóli; Icel. distinguish between halla and the derivative hella, to pour out; hann hallar skipinu á ymsa vega, Fbr. 100 new Ed. II. metaph. to sway to the wrong side,
HALLAN -- HAMARKLETTR. 235
in words or acts; halla dómi, to give an unfair judgment, Gþl. 174, Fs. 121, Sks. 662; h. sögu, to give an unfair report, Fms. vi. 261; ok um allar sagnir hallaði hann mjök til, id., Nj. 270; h. orðum til, to impute, Fms. ix. 332; h. eptir e-m, to be swayed, biased in one's favour, 59; mér þykir þér hafa hallat til -- hallat hefi ek víst (no doubt have I swerved) segir konungr, ok þó í hag þér, ii. 272; halla sæmd e-s, to let one's honour swerve, do it injury, Orkn. 240; h. undan e-u, to avoid, shun one, Al. 83; h. sér, to lean with one's body, seig at honum svefn, ok hallaði hann sér í kné henni, Fb. i. 280: with acc., h. sik (less correct), Karl. 292. III. impers. to swerve, with dat.; taka stór tré ok fella á Orminn, svá at honum halli til, so that she (the ship) swerved on one side, Fms. ii. 326; skip sveif upp á grunn ok hallaði (viz. því) mjök, vii. 264; hallaði honum svá at sjór féll inn á annat borð, Eg. 386. 2. to decline, of the day; þegar er út hallaði á kveldum, Lv. 43; hence Icel. say of the day-marks, hallandi dagmál, hádegi, nón, ... náttmál, past dagmál, i.e. when the sun has just passed the day-mark in the horizon; sólu hallar, the sun sinks, Þjal. Jón 28; or degi hallar, the day is sinking, Luke ix. 12; or hallar út degi, as Til hafs sól hraðar sér | hallar út degi, Hymn-book, No. 294; vetri, sumri hallar, the winter, summer is declining, Fas. ii. 552. 3. of a river-basin, to slope; hann skildi eigi fyrr við þá en hallaði af norðr, Boll. 348; stigum þeim er hölluðu frá þjóðgötum, Sks. 1: the phrase, það hallar undan fæti, it slopes down hill. 4. tafli hallar á e-n, the game turns against one, Karl. 205. IV. reflex. to lean with the body; Bolli hallaðisk upp at sels-vegginum, Ld. 244; hann hallaðisk ok lagði höfuð (he nodded and laid his head) í kné Finni Árnasyni, Ó. H. 210; lengi ek hölluðumk, long have I been nodding (from sleep), Sl. 36; hann hallaðisk undan högginu, Fms. vi. 66. 2. to swerve; þá tók mjök at hallask Ormrinn, the ship lay over-much on one side, Fms. ii. 229: to be turned, tók þá at hallask taflit, svá at öðrum var komit at máti, Bs. ii. 186; á þá hallaðisk bardaginn, the battle turned against them, O. H. L. 20; hallask eptir e-u, to swerve towards a thing, Fms. ii. 32; h. til vináttu við e-n, Fs. 116: metaph., at mín virðing mundi halla (that my honour would be tarnished) af þínu tilstilli, Lv. 34.
hallan, f. a swerving, Stj. 65.
hallandi, a, m. = hall-lendi.
hallarr, m. [cp. Fr. hallier; Swed. and Norse hyll; Dan. hyld], a kind of tree, Edda (Gl.)
Hallin-skíði, a, m., poët. a ram, Edda (Gl.): name of the god Heimdal, Edda, vide Lex. Poët.
hall-kvæmr, etc., vide hald-.
hall-lendi, n. a slope, declivity, Orkn. 244.
hall-lendr, adj. sloping, Sturl. i. 85.
hall-mæla, t, to speak ill of one, with dat., Nj. 53, Fms. iv. 81, xi. 260, Magn. 442, passim.
hall-mæli, n. pl. blame, reproof, Fas. i. 106, Str. 71, Fs. 15, Edda 8.
hall-oki (-oka), adj. indecl. [aka höllu], suffering defeat, worsted, overcome; in the phrase, vera, fara, h. fyrir e-m, Ld. 146, Fær. 229, Bárð. 174, Karl. 91 (v.l.), Hsm. 18. 3.
HALLR, adj., fem. höll, leaning to one side, swerving, sloping; jakarnir vóru hallir út af skerinu, Eb. 238; jakarnir vóru bæði hálir ok hallir, 240; hann (the ship) ferr jafnan hallr, it heeled over, Fb. i. 520, Fms. x. 368; h. í göngu, limping, Vápn. 6; bera hallt höfuðit, to bear the head on one side, Fms. ii. 70; hallt ker, a half-filled cup, Hm. 51; standa höllum fæti, to stand slanting, Nj. 97; bar hallan skjöldinn, the shield came aslant, Eg. 378; láta verða hallt á e-n, to overmatch one, metaph. from rowing or from the balance, Fbr. 122 :-- hann lætr ekki á sik hallt, ok höggr í móti, he allowed no inequality, but cut in return, i.e. he paid blow for blow, O. H. L. 92; nú leikr mér þat eigi í hug, at á yðr verði hallt um vár skipti, Þorf. Karl. 404: so in the phrases, aka höllu fyrir e-m (halloki) or aka höllum fæti (MS.), to be upset, to stoop or crouch before one, metaph. from driving, Ld. 206; fara höllum fæti, to he worsted, Bs. i. 907; aka undan höllum (öllum MS.) fæti, Lv. 76. II. metaph. swerving, biased; alþýðan er höll til ílsku ok synda, Ver. 7; hann var mest hallr at allri vináttu til Inga konungs, Fms. vii. 233: biased, attached to one, vera hallr undir e-n, id.; hann var hallr undir Einar í mála-ferlum þeirra Sturlu, Sturl. i. 75; þvíat hann var meir hallr undir þá feðga, 94; með mikla sveit þá er undir Rómverja vóru hallir, Clem. 29; þvíat hann var mest undir hann hallr at allri vináttu, and hann var mest h. undir Rögnvald jarl, 442, Fms. vii. 229, Bs. i. 714, Stj. 476; cp. vinhallr, partial, as a friend.
HALLR, m. [Ulf. hallus = GREEK], a slope, hill; þá gékk hann frá bardaganum upp í hallinn ok settisk þar niðr, Sturl. i. 85; ok var mjök bratt at ganga upp í hallinn til steinveggsins, Fms. vii. 8i, a paraphrase from the verse in p. 82; this sense is rare and obsolete. II. a big stone, boulder, Gs. 10, 12, 16, 22 (of a millstone); Gísli fær sér hall einn ok kastaði út í skerit, Gísl. 123: of a precious stone, a gem, Fms. iii. 180; gler-h., a crystal (mod.): freq. in pr. names, of men, Hallr, Hall-björn, Hall-dórr (qs. Hall-þórr), Hall-freðr, Hall-gils, Hall-geirr, Hall-grímr, Hall-kell, Hall-mundr, Hall-ormr, Hall-steinn, Hall-varðr, Hall-aðr; of women, Halla, Hall-dóra, Hall-dís, Hall-fríðr, Hall-gerðr, Hall-gríma, Hall-katla, Hall-veig, Hall-vör: suffixed in Þór-hallr and Þór-halla: in local names, Hall-land, a county in Sweden; Hall-lendingar, Hallanders, Fms. xii. III. metaph. a stain, colour, meton. from steinn, Orkn. (in a verse).
hall-sperra, u, f. stiffness in the limbs, = harðsperra.
hall-æri, n. [ár], a bad season, a famine, dearth, Nj. 73, Fms. ix. 48, Bs. i. 200, Ísl. ii. 58, Ó. H. 102, Hkr. i. 21, 56.
halmr, m., vide hálmr.
HALR, m., pl. halir, [no doubt an apocopated form, akin to A. S. hæled, Germ. held = hero, as also to hölðr or höldr, q.v.] :-- a man, only used in poetry; halr er heima hverr, a saying, Hm. 36; gráðigr halr, 19; hnígra sá halr fyrir hjörum, 159; halr hugfullr, Hðm. 19; halr enn hugblauði, Hbl. 49; úkristinn halr, Sighvat: in plur. men, troða halir helveg, Vsp. 52, 56: used of the dead inmates of Hel, Alm. 29, cp. Vþm. 43, which seems to be a pun, as the word itself is not akin to Hel.
hals, m. neck; vide háls.
HALTR or halltr, adj. [A. S. healt; Engl. halt; O. H. G. halz; Dan.-Swed. halt; cp. Lat. claudus; prob. akin to hallr] :-- halt, lame, limping, Hm. 70, 89, Fms. vi. 322, Nj. 209, Landn. 100, Ísl. ii. 219, Edda 28; haltir ganga, Matth. xi. 5, xv. 31, xxi. 14, Luke vii. 22, xiv. 13, Acts iii. 2, viii. 7: haltr at máli, halting in speech, stammering, Barl. 15, (whence mál-haltr): as a nickname, Eyjólfr Halti, Lv.; Hrómundr H., Vd., Fs. 39, 48: metaph., h. í trúnni, halting, unsound in faith, Karl. 279; hand-haltr, q.v.
haltra, að, to halt, limp, Grett. 151, Fbr. 179, Bs. i. 321, Stj. 592, Hebr. xii. 13.
halzi, qs. haldsi, adj. indecl. holding, Fms. x. 396: with dat., haldzi e-u, Þiðr. 172.
HAMA, að, [cp. höm = shanks in animals, whence Engl. ham], of cattle or horses in a storm, to stand and turn tail to wind, leaving off grazing.
hamal-kyrni, n. a kind of seed, N. G. L. i. 385, 401.
hamall, m. a pr. name, Landn., Hkv.; see the following word.
HAMALT, n. adj., only in the old phrase, fylkja hamalt, synonymous with svínfylkja, to draw up a wedge-shaped column in the form of a hog's snout; thus defined, hann hefir svínfylkt her sínum -- Hverr man Hringi hafa kennt hamalt at fylkja? (who has taught king Ring to draw up the phalanx of hamalt?) ... Hringr hafði svínfylkt öllu liði sínu, þá þótti þó svá þykk fylkingin yfir at sjá, at rani var í brjósti, Ring had drawn all his troops up in a hog-shaped column, so that the ranks looked all the deeper for the snout-formed shape of the front, Fas. i. 380; hildingr fylkti hamalt, a paraphrase from hann fylkti liði sínu svá, at rani var framan á fylkingar-brjóstinu, Fms. xi. 304: used of a column of ships in a sea-fight, vi. 314 (in a verse), cp. also Skv. 2. 23, Fas. ii. 40 (in a verse); a description of the cuneiform column is given in Sks. 384; in Skjöld. S. its invention is attributed to Odin himself, and it was a favourite battle array with the men of old.
HAMARR, m., dat. hamri, pl. hamrar, [A. S. hamor; Engl. hammer; O. H. G. hamar; Germ. and Dan. hammer; Swed. hammare] :-- a hammer; h. töng, steði, Edda 9, Vkv. 18, Landn. 212 (in a verse); the thunderbolt was in the northern mythology represented as a hammer, -- the hammer Mjölnir, Edda (Sksm.) 15, 26, 28-30, 58, 70, passim, Þkv. passim, Hbl. 47; hann (the idol) var merkðr eptir Þór ok hefir hamar í hendi, Ó. H. 108, O. T. 44; Þrúð-hamarr, the mighty hammer, Ls. 57, 59, 61, 63: the hammer was the holy sign with the heathens, answering to the cross of the Christians, hann görði hamar yfir, he made the sign of the hammer over it, Fms. i. 35; Þórr tók hamarinn Mjölni ok brá upp ok vígði hafr-stökurnar, Edda 28, cp. also Þkv. 30, where the bride and bridegroom were to be marked with the holy sign; hence Þórs-hamarr = the character RUNE which occurs on a few of the earliest heathen Runic stones (e.g. Thorsen, pp. 17, 329), cp. also Ísl. Þjóðs. i. 446; this RUNE is evidently an imitation of the thunderbolt. β. the back of an axe, Eg. 769. COMPDS: hamar-gangr, m. hammer-clash, Stj. 45. hamars-högg, n. a hammer stroke, Stj. 563. hamars-muðr (-munnr, -munni), m. the 'mouth' or thin end of a hammer, Edda 30. hamar-skalli, a, m. the thick end of a hammer, Fms. viii. 138. hamar-skapt, n. the shaft or handle of a hammer, Edda 28. hamar-spor, n. a hammer's print, Edda 34. II. metaph. a hammer-shaped crag, a crag standing out like an anvil; þar stendr hamarr mikill fyrir þeim, Bs. i. 601; þeir leggja skip sín millum hamra tveggja, Grett. 83, Fas. iii. 257; þrítugr, fertugr ... hamarr, a crag thirty, forty ... fathoms high, i. 159: so in the saying, kljúfa þrítugan hamarinn til e-s, to split a thirty fathoms' rock, to make great efforts, to make Herculean efforts in a thing, metaph. from cutting roads through rocks: in pl. hamrar, crags; fluga-hamrar, sjávar-hamrar, sea-crags; ogres were believed to live in crags, hence the phrase, sem genginn út úr hömrum, i.e. looking as wild as a crag-ogre, svá ílliligr sem genginn sé út ór sjávar-hömrum, Nj. 182. COMPDS: (hamar- and hamra-), hamar-tröll, n. a crag-ogre, Grett. (in a verse). hamar-dalr, m. a ravine, Karl. 292. hamar-gnípa, u, f. the peak of a crag, Stj. 134, Fms. v. 323, Þorf. Karl. 414. hamar-klettr,
m. a crag (isolated), Fms. ii. 92, Nj. 264, v.l. hamar-klif, n. a craggy cliff, Gísl. 137. hamar-rifa, u, f. a rift in a crag, Fb. iii. 447. hamar-skarð and hamra-skarð, n. a scaur, cleft or ravine, Grett. 132, Gísl. 51, Grág. i. 17. hamar-skúti, a, m. a jutting crag, Nj. 264; gjá-h., q.v.: esp. freq. in local names in Icel. and Norway, Hamarr, Hamrar, Hamra-endar, Hamars-á: in compds, Smá-hamrar, Ein-hamarr, a single crag, Gísl., etc., vide Landn., Fms. xii, Fb. iii. 2. a kind of mark on sheeps' ears, prob. of heathen origin, denoting the holy mark of the hammer of Thor: cutting the top of the ear thus UNCERTAIN is called hamar, whence hamar-skora, u, f. a cleft hamar UNCERTAIN; cp. the ditty of Stef. Ól., Hamarinn mér í greipar gékk | það gæfu-markið fína, and hamar-skoru og gloppu-gat | görðu í hægra eyra. 3. a kind of fish, Edda (Gl.): prop. a false reading for humarr (q.v.), a lobster.
hamask, að, dep. to rage, to be taken by a fit of fury in a fight, synonymous to ganga berserks-gang (see p. 6l): the word is derived from hamr, prob. owing to a belief that such persons were possessed by a strange spirit or demon; cp. hamr, hamstoli, hamramr, all of them words referring to a change of shape :-- svá er sagt, at þá hamaðisk hann, ok fleiri vóru þeir föru-nautar hans er þá hömuðusk, Eg. 122; hamask þú nú, Skallagrímr, at syni þínum, 192; Þórir hljóp þá af baki, ok er svá sagt, at hann hamaðisk þá it fyrsta sinn, Gullþ. 30, Fas. iii. 343, Landn. 119; Fránmarr jarl hafði hamask í arnar líki, Sæm. 95: the word is still used, to work as hard as a giant.
ham-farir, f. pl. a mythical word, the 'faring' or travelling in the assumed shape of an animal, fowl or deer, fish or serpent, with magical speed over land and sea, the wizard's own body meantime lying lifeless and motionless; graphically depicted in Yngl. S. ch. 7, Vd. ch. 12, Hkr. (O. T.) ch. 37; hann sendi Finna tvá í hamförum til Íslands, Landn. 174; Haraldr konungr bauð kunngum manni at fara í hamförum til Íslands, sá fór í hvals-líki, etc., Hkr. i. 228.
ham-frær, f. pl., from hamfrú (?), witches, an GREEK; leirblót gört í manns-líki af leiri eðr deigi, eðr hamfrær, N. G. L. i. 383, v.l.
ham-föng, n. pl. frenzy, fury, Sturl. ii. 137.
ham-hleypa, u, f. a 'ham-leaper,' a witch that travels in hamfarir, Eg. 421, Fas. ii. 80, 390, Gullþ. 64: in mod. usage Icel. say, hann er mesta hamhleypa, he is a great h., works like a giant, of one who does great work in little time; hann er hamhleypa að skrifa, hamhleypa að vinna, etc.
hamingja, u, f. luck, fortune; prop. in a personal sense, a guardian spirit, answering to the guardian angel of Christians; derived from hamr, for the guardian spirits of men -- and every man had his hamingja -- were believed to take the shape sometimes of animals, sometimes and more commonly of human beings, esp. that of women; but they were themselves supernatural beings; that the hamingjur were giant-females proceeding from the great Norns -- who were the hamingjur of the world -- is borne out by the passage in Vþm. 48, 49. Hamingja and fylgja or fylgju-kona (Hallfred S. ch. 11) seem to be nearly synonymous, as also gæfa, gipta, auðna, heill; but hamingja is the most personal word, and was almost symbolical of family relationship. At the hour of death the hamingja left the dying person and passed into a dear son, daughter, or beloved kinsman; cp. Hallfr. S. ch. 11, and esp. the charming tale in Glúm. ch. 9. One might also impart one's own good luck to another, hence the phrase leggja sína hamingju með e-m, almost answering to the Christian, 'to give one's blessing to another.' Examples: sögðusk mundu leggja til með honum hamingju sína, Ld. 74; h. ok gæfa, Fms. vi. 165; þú en ústöðuga h., Al. 23; h. konungsins, 22; ok mun kona sjá hans h. vera er fjöllum hærra gékk, Glúm. 345; etja hamingju við e-n, Fb. ii. 65; ok reyna hvat hamingjan vill unna þér, Fs. 4; vilnask (hope) at h. mun fylgja, 23; vera má at þat sé til h. várrar ættar, 11; langæligar nytjar munu menn hafa hans hamingju, Bs. i. 229; forlög ekki forðumst ill | fram kemr það hamingjan vill, Úlf. 3. 69; meiri í hreysti en hamingju, Gullþ. 21; sigri eðr hamingju manns þessa, Fs. 10. It is still used in Icel. almost as Heaven, Providence; það má Hamingjan vita, God knows; eg vildi Hamingjan gæfi, would to Heaven! Guð og Hamingjan, God and Good Luck; treysta Guði og Hamingjunni; eiga undir Hamingjunni, to run the risk; and in similar phrases. COMPDS: hamingju-drjúgr, adj. lucky, Fs. 34. hamingju-hjól, n. the wheel of fortune, Fas. iii. 470. hamingju-hlutr, m. a lucky chance, Fms. x. 180. hamingju-lauss, adj. luckless, hapless, Stj. 464, Fms. viii. 93. hamingju-leysi, n. want of luck, Fms. i. 286. hamingju-maðr, m. a lucky man, Fms. xi. 205, Fs. 21. hamingju-mikill, adj. mighty lucky, Fms. ii. 31, Ld. 170, Eg. 46: compar. hamingju-meiri, Fb. i. 301. hamingju-mót, n. lucky appearance; h. er á pér, Fs. 11. hamingju-raun, f. a trial of fortune, Fms. xi. 244, Ó. H. 195. hamingju-samligr, adj. (-liga, adv.), lucky-looking, Fms. i. 96. hamingju-skipti, n. a shift or turn of fortune, Sturl. iii. 73. hamingju-skortr, m. lack of luck, Fms. xi. 260. hamingju-tjón, n. bad luck, Al. 56.
HAMLA, u, f. an oar-loop made of a strap or withe fastened to the thole-pin (hár), into which the oar was put, the oarsman pulling the oar against the thole, as is still done in the fjords of Norway; hence is called láta síga á hömlu, to pull slowly towards the hamla, i.e. stern foremost, Fms. i. 172, vii. 213; láta skip síga á hömlum, Hkr. iii. 336; á hömlo, Mork. l.c.; lét hann leggja fimm skipum fram í sundit svá at mátti þegar síga á hömlu, Grett. 83 A; hömlur slitnuðu, háir brotnuðu, the h. were torn, the tholes broken, Am. 35; leggja árar í hömlur, they put the oars in the loops, Fms. iii. 57. In Norway the levy or conscription was counted by the hömlur, cp. Ó. H. 227, where one hamla (i.e. man) was to be levied from every seven males over five years old, and so 'til hömlu' means naut. = per man, per oar, Gþl. 99, N. G. L. i. 98; thus, gera mat í hömlu, to contribute provisions by the head, 201, cp. D. N. passim and Fritzner's remarks s.v.: the metaph. phrase, ganga e-m í hömlu um e-t, to go into one's hamla, take one's place, to be one's match; sem Sigvalda myni fæst til skorta, at ganga mér í hömlu um ráða-gerðir ok dæma hér um mál manna, bæði fyrir vizku sakir ok ráðspeki, Fms. xi. 98. COMPDS: hömlu-band, n. an oar strap (= hamla), Eg. 390, Fbr. 181. hömlu-barði, a, m. a dub. GREEK; má þat ríki kalla hömlu-barða eða auðnar óðal, Sks. 333: the word is prob. taken from a ship defeated in a fight and pulling or drifting stern foremost. hömlu-fall, n. an illegal breaking up of a ship, a Norse law term, no king's ship might be demolished unless the keel had been laid for a new ship; hömlufall was liable to a fine of three marks for every hamla, N. G. L. i. 101. hömlu-maðr, m. a Norse term answering to Icel. há-seti, an oarsman, sailor, N. G. L. i. 99. II. mod. a short oar with which the boatman paddles, leaning the body forwards and with his face towards the stem, using the oar partly instead of a rudder; hence stýris-hamla, a 'rudder-oar.'
hamla, að, to pull backwards, stern foremost ( = láta síga á hömlu); Hákon jarl lét ok h. at landi, Fms. i. 93; höfðu menn hans þá undan hamlat, 174; gátu þeir eigi svá skjótt vikit þó at þeir hamlaði á annat borð en reri á annat, viii. 386; hömluðu þeir skipunum at Norðnesi, Fagrsk. 254; vér skulum sýna þeim sem mestan undanróðr, en vér skulum þó raunar hamla, O. H. L. 69, cp. Þiðr. 61: in mod. usage to paddle with a short oar, turning the face towards the stem. 2. metaph. to stop, hinder one, with dat.; nú búask þeir bræðr í burt ok stoðar ekki at h. þeim, Fas. i. 42; hamlaði þat mjök afla Þorgríms, at frændr hans kómu eigi, Eb. 48. II. [A. S. hamelan, cp. Engl. to hamstring, O. H. G. hamal-stat = locus supplicii, and Germ. hammel = vervex], to maim, mutilate: with dat. and acc., sumir vóru hamlaðir at höndum eða fótum, Eg. 14; sá er manni hamlaði á hendi eðr á fæti eðr veitti önnur meiðsl, Fms. xi. 226, 298; hann drap suma, suma lét hann hamla, Hkr. i. 258; lét hann suma drepa, suma hamla, en suma rak hann ór landi, Ó. H. 105.
ham-leðr, n. the shank leather of a hide; cp. höm.
hamn-, vide hafn, from höfn, a haven.
hampa, að, to toss one in the arms, with dat.
HAMPR, m. [this word, like all words in mp (np), is of for. origin; cp. Gr. GREEK, whence Lat. cannabis; Germ. hanf; Engl. hemp; Dan. hamp: it scarcely occurs before the middle of the 13th century; hörr, q.v., is the genuine northern word] :-- hemp, Sks. 287, H. E. i. 395, N. G. L. ii. 355.
HAMR, m., pl. hamir, dat. hami, Vsp. 36, but ham, Höfuðl. (where ham, gram, and fram form a rhyme), as also Haustl. 2, Hkr. i. 228, all of them poems of the 10th century; [A. S. hama, homa; Hel. hamo; O. H. G. hemedi, whence mod. Germ. hemd; Dan. ham; akin to hamr is Ital. camisa, Fr. chemise, with a final s answering to hams below] :-- a skin, esp. the skin of birds flayed off with feathers and wings; álptar-hamr, a swan's skin; fugls-hamr, a bird's skin; arnar-hamr, an eagle's skin; gásar-hamr, a goose's skin, etc.; hams, q.v., of snakes: ham bera svanir hvítfjaðraðan (of a swan's skin), Fas. i. 471 (in a verse); hleypa hömum (of snakes), to cast the slough, Konr. 34; hlátra hamr, poët. laughter's cover, the breast, Höfuðl. 19. II. shape, esp. in a mythol. sense, connected with the phrase, skipta hömum, to change the shape, described in Yngl. S. ch. 7, Völs. S. ch. 7, 8, and passim; cp. also the deriv. ein-hamr, ham-farir, ham-ramr, ham-stola, hamingja, hamask, etc., -- an old and widespread superstition found in the popular lore and fairy tales of almost every country; -- Óðinn skipti hömum, lá þá búkrinn sem sofinn eðr dauðr, en hann var þá fugl eða dýr, fiskr eða ormr, ok fór á einni svipstund á fjarlæg lönd, Yngl. S. l.c., Fas. i. 128 (Völs. S. l.c.); it is described in Völs. S. ch. 8, -- þeir hafa orðit fyrir úsköpum, því at úlfa-hamir (wolf-coats) héngu yfir þeim; it tíunda hvert dægr máttu þeir komask ór hömunum, etc.; þeir fundu konur þrjár ok spunnu lín, þar vóru hjá þeim álptar-hamir þeirra, Sæm. 88 (prose to Vkv.); fjölkyngis-kona var þar komin í álptar-ham, Fas. i. 373, cp. Helr. 6; víxla hömum, to change skins, assume one another's shape, Skv. 1. 42; Úlf-hamr, Wolf-skin, the nickname of a mythol. king, Hervar. S., prob. from being hamramr; manns-hamr, the human skin, Str. 31; hugða ek at væri hamr Atla, methought it was the form or ghost of Atli, Am. 19; jötunn í arnar-ham, a giant in an eagle's skin, Vþm. 37, Edda; í gemlis-ham, id., Haustl.; fjaðr-hamr, Þkv.; í faxa-ham, in a horse's skin, Hkr. i. (in a verse); í trölls-hami, in an ogre's skin, Vsp. 36; vals-hamr, a falcon's skin, Edda (of the goddess Freyja): it remains in mod. usage in metaph. phrases, að vera í góðum, íllum, vondum, ham, to be in a good, bad, dismal
HAMDOKKR -- HANDLAUGAR. 237
frame of mind or mood; vera í sínum rétta ham, to be in one's own good frame of mind; færast í annan ham, to enter into another frame of mind: in western Icel. an angry, ill-tempered woman is called hamr, hún er mesti hamr (= vargr): hams-lauss, adj. distempered, furious, esp. used in Icel. of a person out of his mind from restlessness or passion, the metaphor from one who cannot recover his own skin, and roves restlessly in search of it, vide Ísl. Þjóðs. passim. COMPDS: ham-dökkr, adj. dark-skinned, of dark hue, Edda (Ht.), of the raven. ham-fagr, adj. fair of hue, bright, Ad. 7. ham-ljótr, adj. scraggy, ugly, Haustl. ham-vátr, adj. skin-wet, i.e. drowned, Landn. (in a verse): freq. in foreign, Saxon, and Germ. pr. names and local names; Hamðir, m. a pr. name, qs. Ham-þér, cp. A. S. Hama-þeow.
ham-ramaðr, part. = hamramr, Fas. iii. 424, (bad.)
ham-ramr, adj. a mythical term, able to change one's shape; in the Sagas it is esp. used of berserkers, -- men gifted with supernatural strength or seized with fits of warlike fury (berserks-gangr), vide hamask; but also, though less frequently, referring to hamfarir; hann var h. mjök, he was a great wizard who changed his shape, Landn. 87, 289; hann var h. mjök svá at hann gékk heiman ór Hraunhöfn um kveldit en kom um morgininn eptir í Þjórsár-dal, Landn. 236, 285, 306, Gullþ. 30; þat var mál manna at hann væri mjök h., Eg. 3; allir hinir sterkustu menn ok margir hamramir, 109; þeim mönnum er hamramir vóru eðr þeim er berserks-gangr er á, 125; eigi var þat einmælt at hann væri eigi h., 514 :-- as a nickname, Vékell hinn hamrami, Landn. 191; Vigi hinn h., Korm. 58; Tanni er kallaðr var hinn hamrami, Ísl. ii. 360, -- the MS. has handrami, which is no doubt wrong, as also in the name of the mythical king Hávarðr handrami, Fb. i. 26; cp. hinn Rammi and ramaukinn, Landn. 107, 249, 277, Hdl. 34.
ham-remi, f. the state of being hamramr, Eg. 125.
hams, m. ( = hamr), a snake's slough; ormar skríða ór hamsi á vár, Mkv.; kalla sverðit orm, en fetlana ok umgörð hams hans, Edda (Ht.) 123: metaph., góðr (íllr) hams er á e-m, one is in a good (bad) frame of mind; hams er góðr á fljóðum, Hallfred: Icel. say, vera í góðum, vondum hamsi, id.: allit. phrases as, hafa hold og hams, 'to keep up flesh and skin,' i.e. to be hale and hearty, to be in a good state. II. in plur. hamsar means particles of suet. In Norway hams means the husks of beans and grains: in Dan. a kind of beetle is called gjedehams. UNCERTAIN The s in hams is curious; it is kept throughout all cases; it is either a remnant of the old masc. mark s for r as in Gothic, or perhaps the s answers to the inflex. d as in O. H. G. hamedi, Germ. hemd; but still more closely to the inflex. final s in Ital. camisa, Fr. chemise.
ham-skarpr, adj. [höm], thin in the flank, of a horse: the name of a horse, Edda (Gl.)
ham-skiptask, t, dep. = skipta hömum, Str. 30.
ham-stoli, mod. ham-stola, adj. 'ham-stolen,' prop. a wizard whose skin has been stolen, and hence metaph. frantic, furious, Eg. 565, Ems. vi. 198, Barl. 56, Karl. passim, cp. Völs. S. Fas. i. 130.
ham-stolinn, part. = hamstoli, Karl. 243, 352, El.
hana and hana-nú, interj. see here! vide Gramm. p. xxviii, col. 2.
HAND, f. a hand; vide hönd.
handa, adv. with dat. for one, to one, prop. a gen. pl. from hönd, q.v.
handa- and handar- in compds, vide s.v. hönd.
hand-afl, n. hand-strength; lesa sik upp með handafli, to haul oneself up by strength of hand, Fas. iii. 283.
hand-afli, a, m. the produce of one's hands; lifa á handafla sínum, to live by one's hands.
handan, adv., 1. denoting from the place, from beyond, beyond; handan um, and in mod. usage handan yfir, á, fjörð, sund, fjall, from beyond a river, firth, sound, fell, or the like; hann sá mann ríða handan um Vaðla, Ld. 148; skip reri handan um fjörðinn, Eb. 292; handan ór, af, frá, from the side beyond, the land being in dat.; kom þar Ingimundr ór Dölum handan, Sturl. i. 88; er þeir koma handan ór Tungunni, ii. 216; þeir sá at þrír menn hleyptu handan frá Akri, i. 83; handan af Nesinu, i.e. from Caithness to the Orkneys, Orkn. 410. 2. absol., vindar gnýja héðan ok handan, henceforth and thenceforth, Edda 8; Þórðr andar nú handan, from the opposite bench, Sturl. i. 21, Fms. v. 176 (in a verse); vestan Vatnsskarð ok handan, from the west of the fell W. and beyond, Sturl.; Íslands Húnalands sem Danmarkar handan, i.e. Iceland as well as Húnaland and Denmark beyond the sea, Korm. II. fyrir handan, denoting in the place, with acc.; þar vórum vér allir fyrir handan á upp frá Akri, Sturl. ii. 210; hér fyrir handan ána, Ísl. ii. 260; fyrir handan ver, beyond the sea, Gkv. 2. 7; fyrir handan sundit, Hbl. 1 :-- adverb., vera má nú at Barði sé fyrir handan, Ísl. ii. 387; Sódóma fyrir handan en Gomorra fyrir héðan, Symb. 30.
hand-bani, a, m. a law term, an actual slayer, homicide; opp. to ráð-bani, hald-bani, Hdl. 28, (GREEK.)
hand-bjalla, u, f. a hand-bell, Pm. 90.
hand-björg, f. 'hand-supply;' esp. in phrases, lifa við h. sína, to live from hand to mouth, Fas. iii. 538; eiga allt undir h. sinni, id., Róm. 290; færa e-n fram með h. sinni, to support a person by one's labour, Jb. 267; whence handbjargar-úmagi, a, m. (-maðr, m.), a person supported by another's labour, id.
hand-bogi, a, m. a hand-bow, Landn. 288, Sks. 390, 626, Orkn. 148, Fms. vii. 45, Fb. i. 486; opp. to lásbogi, a cross-bow.
hand-bók, f. a handbook, Vm. 52, Hom. 29.
hand-bragð, n. handicraft, manner of work, gott, íllt h.: of needlework, það er handbragðið hennar á því, and the like.
hand-byndi, mod. hand-bendi, n., prop. a handcuff: metaph. a hindrance, bother, e-m er (verðr) h. at e-u, to be bothered with a thing, Karl. 234; það er h. að honum; hann ekki nema til handbendis.
hand-bærr, adj. ready at hand, Greg. 7, Hornklofi.
hand-fagr, adj. having fair hands, Korm.
hand-fang, n. 'hand-grip,' a span, Gísl. 23.
hand-fara, fór, to touch with the hands, Bs. i. 460.
hand-fátt, n. adj. lack of hands, having too few hands, Fb. i. 521.
hand-festa, t, a law term, to strike a bargain by shaking hands, to pledge; h. heit sitt, Fms. vi. 145; Ásgrímr handfesti at greiða þriggja vetra skatta, Bs. i. 740; handfestir eiðar, Dipl. ii. 19; biskup handfesti (betrothed) jungfrú Ingilborg, Fms. x. 103, H. E. i. 248; handfest mér upp á trú þína, at ..., Stj. 629. 2 Kings x. 15.
hand-festa, u, f. (hand-festning, f., H. E. i. 251), = handfestr, Dipl. iv. ii, Fb. i. 366, Bs. ii. 61.
hand-festr, f. striking a bargain, the joining hands; þá ferr handfestr um allt skipit þeirra í millum at þessu heiti, Bs. i. 421; áttu þeir at handfesti ok vápna-tak at þessu heiti, Fms. viii. 55; tóku þeir heit sitt með h., v. 138; sira Oddr tók þá ok þetta skilorð með h., Bs. i. 746; við vitni ok h., Fb. i. 366: it answers to the signing one's name in mod. law. UNCERTAIN In the early Dan. and Swed. laws the stipulation to be given by the king at his coronation was called haand-fæstning. In Scotland marriage used often to be preceded by a preliminary union called hand-fasting, see Jamieson s.v. II. a rope by which to haul oneself up, Jm. 1.
hand-fjatla, að, = handvætta.
hand-fyllr, f. a handful, Ó. H. 211.
hand-færi, n. an angling line.
hand-ganga, u, f. surrender (cp. ganga á hönd e-m), also submission to one as liege-lord; veita e-m handgöngu, Ó. H. 97; þá varð ekki af handgöngu við konunga, 163, Róm. 124, 134.
hand-genginn, part. [Dan. haandgangen], a king's officer, belonging to the king's household; görask h. e-m, Eg. 29, 197, Sks. 249, Eb. 110, Fs. 70; synonymous to hirðmaðr, Fms. iv. 122, Al. 27, N. G. L., Jb. passim.
hand-góðr, adj. handy, adroit, Valla L. 223.
hand-grannr, adj. having a thin hand.
hand-grip, n. = handrán, Bs. ii. 45.
hand-hafa, ð, to have in hand, possess, Gþl. 313.
hand-hafl, a, m. having in hand, Fb. 329; vera h. at e-u, to get into one's hands, clutch a thing (as a law term less than to own); vera h. at jörðu at úleyfi konungs, Gþl. 452; ef sá kallask keypt hafa er h. er at, N. G. L. i. 249, Sturl. i. 56 (of unlawful seizure).
hand-haltr, adj. having a lame, bad hand, Sturl. i. 189.
hand-heitr, adj. having a warm hand.
hand-hæfi, n. and hand-höfn, f. a hand instrument, Þjal. 8.
hand-högg, n. a hacking off one's hand, Sturl. iii. 116.
hand-höggva, hjó, to hack one's hand off, Eb. 58, Fms. viii. 167.
hand-iðjan, f. = hannyrð, Bs. i. 619.
hand-kaldr, adj. having (usually) a cold hand.
hand-kista, u, f. a hand-box, D. N.
hand-klukka, u, f. a hand-bell, Vm. 114, 117, B. K. 83.
hand-klæði, n. a hand-towel, N. G. L. ii. 443, Nj. 176, Fms. iii. 194: for use in church, Vm. 15, 104, 117, Dipl. iii. 4, B. K. 83.
hand-knakkar, m. pl. a kind of crutches, Mar. 69, 70.
hand-kriki, a, m. an arm-pit.
hand-krókr, m. a game, 'hand-crook,' pulling with crooked hands.
hand-krækjask, t, recipr. to try the strength by pulling with crooked hands, Fms. vi. 203, Fs. 78 (where it is used of hooking hands together and standing in a circle as in a dance).
hand-kvern, f. a quern, hand-mill, B. K. 81.
hand-lag or hand-lög, n. [cp. mid. Lat. andilago, andilangus, per festucam et per andilangum tradere, Du Cange] :-- joining hands, a pledging, = handfestr, Eb. 128, Sturl. iii. 233, D. N. i. 134: in sing., Dipl. i. 11.
hand-laginn, part. adroit; hand-lagni, f. adroitness.
hand-lami, adj. indecl. with a lame, bad hand, Bs. ii. 29, Karl. 547.
handlan, f. working, MS. 4. 10.
hand-latr, adj. lazy, Sturl. iii. 200.
hand-laugar, f. pl. washing the bands, a custom with the men of old after as well as before meals; gefa e-m h., Fms. vi. 321, Stj. 153; taka h., Fms. vii. 85; ganga til handlauga, v. 317; bera inn h., Nj. 220 (after dinner); Bergþóra gékk at borðinu með handlaugar, Nj. 52, cp.
Nj. ch. 117, Lv. ch. 13, Har. S. Harðr. ch. 79: in sing. of the basin = mundlaug, Fms. vi. 199, Fb. iii. 467.
hand-lauss, adj. without hands, Gísl. (in a verse).
hand-leggja, lagði, = handfesta; h. e-m e-t, to pledge, confirm by handlög, Dipl. ii. 5; h. e-m land, til eignar, to sell an estate by handlög, Dipl. ii. 8, Thom. 298; handlagði Sophia kirkjunni til eignar þrjá tigi hundraða, Pm. 9: to seize, Post. (Fr.)
hand-leggr, m. the 'hand-leg,' the arm, Landn. 119 (v.l.), Bjarn. 65, Grett. 140, Nj. 19, 116, Ld. 220, Sturl. i. 85, ii. 104, Bs. i. 640, ii. 29, Fms. i. 16, ii. 264, vii. 226, Bárð. 169; cp. fótleggr: Icel. distinguish between upp-h., the upper-arm, and fram-h., the fore-arm; in mod. speech this compd word has almost superseded the old armr, q.v.
hand-leiðsla, u, f. guidance.
hand-leika, lék, to wield in one's hand, have in the hand.
hand-leikinn, part. nimble-handed.
hand-lektari, a, m. a hand lectern or reading-desk, Vm. 110.
hand-léttir, m. lending a hand, Fbr. 93.
handligr, adj. manual, K. Á. 120.
hand-lín, n., eccl. sleeves, 625. 184, Fms. iii. 168, viii. 308, Vm. 30, Dipl. v. 18, B. K. 83, D. I. i. passim.
hand-ljótr, adj. having a loutish, clownish hand.
hand-megin and hand-megn, n. strength of hand, clasp, = handafl, Rb. 378; af handmagni, with the clasp of the hand, 625. 26: strength to work, working power, Grág. i. 237, 240: work = handbjörg, færa e-n fram á fé sínu eðr handmagni, 292. handmegins-úmagi, a, m. = handbjargar-úmagi, Grág. i. 289.
hand-meiddr, part. with maimed hands, Sturl. i. 189 C.
hand-mjúkr, adj. having a soft hand.
hand-numinn, part. seized, caught, Grág. ii. 136, 195, N. G. L. i. 61.
hand-óðr, adj. fumbling about and touching everything with the hands, esp. of children.
hand-pundari, a, m. a hand steel-yard, Gþl. 523, Jb. 373.
hand-raði, a, m. a drawer in a chest, 677. 9; freq. in mod. usage, kistu-handraði, kistils-handraði, etc.
hand-ramr, adj., vide hamramr.
hand-rán, n. a law term, 'hand-robbery,' wresting a thing out of another's hand, a kind of frumhlaup (personal assault), defined in Grág. Vsl. ch. 3, liable to outlawry, Grág. ii. 191, N. G. L. i. 58, Gþl. 408, Jb. 426.
hand-reip, n. a rope for hauling, Sks. 414.
hand-rið, n. a hand-rail, of a staircase or the like, Fms. viii. 375 (of a bridge), Sks. 414.
hand-rif, n. [cp. handsyfte, Ivar Aasen], 'hand-reefing,' a naut. term, in the phrase, svipta h., to reef a sail; síga skyldi láta seglin, ok heldr seint, en svipta af handrifi, Ó. H. 182, (svipta af neðan handrifi, Fms. iii. 44.)
hand-rit, n. 'hand-writ,' manuscript, (mod.) handrita-safn, n. a collection of manuscripts.
hand-sal, n. [Scot. hansel; Dan. handsel], a law term, usually in pl. handsöl, 'hand-selling' or hanselling, i.e. the transference of a right, bargain, duty to another by joining hands; -- hand-shaking was with the men of old the sign of a transaction, and is still used among farmers and the like, so that to shake hands is the same as to conclude a bargain, cp. Lat. mandare = manu-dare, mancipium from manu capere; jafnt þykkja mér þín heit sem handsöl annarra manna, thy word is as good as the h. of other men, Lv. 65: a trust, charge, Grág. i. 190; þetta handsal líkaði ílla Þorbrands sonum, Eb. 156; er hjá vóru gjöfinni ok handsalinu, Anal. 293; biskups handsöl, Vm. 66; taka við handsölum á e-u, to undertake the trust, charge of a thing, Nj. 257; ek vil gjarna at þú takir handsölum á öllu fénu, Ld. 50; taka við fé með handsölum, Fs. 125; eiga handsöl við e-n, to make a bargain with one, Hrafn. 21, Rd. 243, Fb. i. 109; gefa e-m handsöl yfir e-u, Bs. ii. 64; bjóða h. fyrir e-n, to offer bail for one, Fs. 87; ganga til handsala fyrir e-n, Eb. 128, 148, Grág. and Sagas passim. COMPDS: handsals-band, n. a bond of handsal, N. G. L. i. 223. handsals-maðr or handsala-maðr, m. a bail, surety, Grág. i. 295, 363, 655 iii. 1, Sturl. iii. 43. handsals-rof, n. a breach of h., N. G. L. i. 365. handsals-slit, n. a breach of h., Grág. i. 384, 385, Gþl. 517.
handsala, að, to make over by hansel, cp. Lat. mancipare; tak nú í hönd mér ok handsala, Nj. 21; rétt fram höndina ok h. mér nú landit, Eb. 38; h. sekð, sátt, Nj. 111, Grág. i. 118, 119; h. niðrfall at sökum, Nj. 21; h. e-m fé sitt, Glúm. 364, Eb. 156; h. sjálfdæmi, Bs. i. 286; h. löggrið, Grág. i. 19; fé handsalat, 399; h. kaup, to strike a bargain, N. G. L. i. 24; þá skal hann krefja harm verka slíkra, sem hann handsalaði honum, as he stipulated with him, 35: recipr., handsalask e-t, to stipulate with one another, Grág. i. 116; takask þeir í hendr ok handsalask við sættina, Sturl. ii. 252: part., handseld sök, etc., a suit conducted by proxy, Nj. passim.
hand-sama, að, to gather together, keep, catch.
hand-sax, n. a short sword, dirk, Fms. ii. 169, 268, 274, viii. 224. handsaxa-leikr, m. playing with dirks, by throwing them in the air and catching them by the hilt, Fb. i. 463.
hand-seinn, adj. slow with the hand, Ísl. ii. 84.
hand-seld, f. making over by handsal. handseldar-vitni, n. a witness to a handsal, Grág. ii. 203.
hand-selja, d, = handsala, Nj. 33; h. e-m e-t, Gþl. 513: to stipulate, make a bargain, h. sér konu, 229; h. e-m vitni, verk, D. N. i. 100, N. G. L. ii. 163.
hand-síðr, adj. long-armed, Fb. iii. 416.
hand-skjálfti, a, m., medic. a trembling of the hand.
hand-skot, n. a throwing by hand, opp. to bogaskot (shooting from a bow), Eb. 308, Fas. ii. 513, Fms. vi. 84, Bs. i. 621, Fb. i. 485.
hand-sleggja, u, f. a hand-sledge, Sks. 415.
hand-slöngva, u, f. a hand-sling, Sks. 380.
hand-smár, adj. small-handed.
hand-sterkr, adj. strong-handed, Eb. 166.
hand-stinnr, adj. with brawny hand; róa handstinnan, to pull briskly, Finnb. 250.
hand-stirðr, adj. stiff-handed, awkward.
hand-stór, adj. big-handed.
hand-stuttr, adj. short-handed.
hand-styrkja, t, in the phrase, h. sik upp, to haul oneself up, Grett. 96, 141.
hand-styrkr, adj. = handsterkr, Fms. i. 305, x. 172.
hand-styrkr, m. strength of hand, Bær. 9.
hand-sök, f. = handseld sök, Nj. 230 (MS.)
hand-tak, n. = handlag, Nj. 113, Sturl. i. 118, Bs. i. 771, Vm. 76.
hand-taka, tók, to seize, capture, Nj. 136, Sæm. 33, Fb. i. 395, Fs. 102, Fbr. 54 new Ed. 2. hand-tekinn, part. stipulated, Fs. 15.
hand-tygill, m. a lace-tag, Fms. vi. 140.
hand-únýtr, adj. quite worthless.
hand-válka (-volka), að, to squeeze or crumple up with the hands.
hand-vega, vá, to weigh in the hand, Fb. i. 370.
hand-vegr, m. a shoulder-seam, Fms. ii. 70, Thom. 41, Flov. 31.
hand-verk, n. a handiwork, trade, profession, (mod.) handverks-maðr, m. a handicraftsman.
hand-verkr, m., medic. chiragra, gout in the hand.
hand-viss, adj. in hand, quite certain, Karl. 175, 212, Thom. 5, 40, 63, 118.
hand-vætta, tt, = handvega, Fms. ii. 129.
hand-vömm, f. 'hand-slip,' maladroitness, clownishness, blundering, Grág. i. 383, N. G. L. i. 22, 25, Gþl. 501, Js. 121.
hand-æði, n. fidgetting with the hand, being handóðr.
hand-öx, f. a hand-axe, Nj. 27, Glúm. 329, Eg. 769: used as a missile, Ó. H. 217.
hang, n. the coil of a serpent; beygja hangit, of a cat, Edda 33.
HANGA, pret. hékk, 2nd pers. hékkt, mod. hékst, pl. héngu; pret. subj. héngja, mod. héngi; part. hanginn; pres. indic. irreg. hangi; a provincial weak pret. hangði also occurs a few times in old writers, e.g. Edda 76, which form is still heard in southern Icel. (in and about Reykjavík): [Ulf. hahan; A. S. hæn; Engl. hang; O. H. G. hahan; Germ. hangen; Dan. hænge; Swed. hänge] :-- to hang, Lat. pendere: α. to hang, be suspended; hvers manns alvæpni hékk yfir rúmi hans, Eg. 88; vápn sín, er þar héngu hjá þeim, 377; þetta it stóra sverð er uppi hangir, Fas. iii. 120; hann hefir nú tvá daga á krossi hangit, 625. 79. β. to cleave to; svá hanga þykt á þeim skotin, Al. 138; ok hangði hón á lifrinni þar til er hann dó, Edda 76; en ef við hangir, if it hangs fast to, N. G. L. i. 66. γ to hang up, for smoking; eða tvau laer héngi, Hm. 66; whence hanginn, hung, smoked; hangið kjöt (proncd. hangi-kjöt), hung, smoked meat. 2. to be hanged, executed; annarr skyldi hanga, en öðrum steypa í forsinn Sarp, Fms. vii. 181; at eigi væri hverr yðvarr maklegri at hanga, 13; gengir þú at hanga, Am. 22, cp. Hm. 139, Fms. v. 212.
hangi, a, m. a law term, a body hanging on a gallows, Fms. v. 212: the mythol. phrase, sitja, setjask undir hanga, to sit under a gallows, of Odin, in order to acquire wisdom or knowledge of the future; -- for this superstition see Yngl. S. ch. 7; -- whence Odin is called hanga-guð, hanga-dróttinn, hanga-týr, the god or lord of the hanged, Edda 14, 49, Lex. Poët.; varðat ek fróðr und forsum | fór ek aldregi at göldrum | ... nam ek eigi Yggjar feng und hanga, I became not wise under waterfalls, I never dealt in witchcraft, I did not get the share of Odin (i.e. the poetical gift) under the gallows, i.e. I am no adept in poetry, Jd. 3 (MS., left out in the printed edition). According to another and, as it seems, a truer and older myth, Odin himself was represented as hangi, hanging on the tree Ygg-drasil, and from the depths beneath taking up the hidden mystery of wisdom, Hm. 139; so it is possible that his nicknames refer to that; cp. also the curious tale of the blind tailor in Grimm's Märchen, No. 107, which recalls to mind the heathen tale of the one-eyed Odin sitting under the gallows.
hangi-kjöt, n. hung, smoked meat.
hangin-lukla, u, f. epithet of a housewife whose keys hang at her belt, Rm.
hangr, m. a hank, coil; það er hangr á því, there is a coil (difficulty) in the matter.
HANI -- HARÐBRJOSTAÐR. 289
HANI, a, m. [Ulf. hana; A. S. hana; Engl. hen; Hel. hano; Germ. hahn; Dan. and Swed. hane; cp. Lat. cano] :-- a cock, Fms. v. 193, 194, Vsp. 34, 35, passim; veðr-hani or vind-hani, a weathercock; Oðins-hani, a kind of sandpiper, tringa minima; Þórs-hani; Óðinshani and Þórshani are distinguished, Þjóðólfr, May 15, 1869, p. 124. 2. as a nickname, Fms. xii, Fb. iii, Landn.; whence in local names, Hana-tún, Hana-fótr, etc., Landn. COMPDS: hana-gal, n. or hana-galan, f. cock-crow, gallicinium, Fms. viii. 56. hana-ótta, u, f. cock-crow, N. G. L. i. 9.
hankask, að, dep. to be coiled up, Fms. vi. 312; vide áhankast, p. 41.
HANKI, a, m. [Dan. hanke; Engl. hank], the hasp or clasp of a chest, Fs. 132; naut. pullies or blocks for brailing up a sail, N. G. L. i. 101; whence hanka-gjald, n., 199.
HANN, pers. pron. masc. he; fem. HÓN or HÚN, she; for the pronunciation of this word see introduction to letter H; as to the inflexion see Gramm. p. xxi; in the MSS. the word is usually abbreviated &h-bar; = hann; hº or h&o-long; = hón; &h-bar;m = hánum; &h-bar;ar = hennar; &h-bar;i or &h-bar;e = henni: the old dat. masc. was hánum, as shewn by rhymes, mána vegr und hánum, Haustl.; but in Icel. it was no doubt sounded h&aolig-acute;num, by way of umlaut; it was then sounded hónum with a long vowel, and lastly honum with a short vowel, which also is the mod. form; the old MSS. often spell hánum in full; the spelling hönum in old printed books recalls the old form h&aolig-acute;num; from Pass. 9. 7 it may be seen that in the middle of the 17th century the dative was sounded precisely as at present. 2. sing. fem. hón (ho in mod. Norse, hoo in Lancashire) seems to be the older form; the MSS. use both forms hón and hún, but the former is the usual one; it was prob. sounded h&aolig-acute;n, which again points to a long root vowel, hánn, hána? [Cp. Ulf. is; Germ. er; A. S., Engl., and Hel. he; old Fris. hi; in the Scandin. idioms with a suffixed demonstrative particle, vide Gramm. p. xxviii; Dan. and Swed. han, hun, etc.]
B. As this word appears almost in every line only special usages need be mentioned, as, ef maðr færir ómaga fram ok beri fé undir hann (acc., sc. ómagi), eðr eigi hann (nom., the same) fé, þá skal hann (nom., sc. maðr) beiða hann (acc., sc. ómagi) með vátta, at hann (nom., the same) seli hánum (dat., sc. maðr) fjár-heimting á hönd þeim mönnum er hann (nom., sc. ómagi) á fé undir, Grág. i. 279; here the context is very perplexing, chiefly owing to the identity of acc. and nom. sing, masc., but also because the pron. is sometimes demonstr., sometimes reflexive; in the latter case an Icel. would now say sér instead of hánum: so also, þá skal hann beiða samþingis-goða, at hanu fái honum (i.e. sibi) mann, 10: again, skal hann selja sókn ok vörn ef hann vill, ok svá varðveizlu fjár síns þess er hann á hér eptir, 146; þá skal hón ráða við ráð frænda síns (her) nokkurs, 307; Gunnarr kenndi féit at þat var hit sama sem hann (i.e. Njal) hafði honum (i.e. to Gunnar) greitt, Nj. 56. II. the pers. pron. is often prefixed to a pr. name, as a sign of familiarity; farit upp til hestsins ok gætið hans Kols, Nj. 56; eðr hverr maðr er hann Gunnarr, what sort of a man is Gunnar? 51; ok hleypr á hann Þorkel upp, 114; ok leitið ér at honum Höskuldi, go and look after Hoskuld, 171; sæmd er ek veitta honum Þórólfi bróður þínum, Eg. 112; segir hann Pálnir, Fms. xi. 47; hón Ingibjörg, 49; hann Gísli, Grett. (in a verse); ok berjask við hann Ólaf, Fagrsk. 86; hans Vígólfs, Sól.; svá er, segir hann Þórðr, Ísl. ii. 329 :-- this has become very freq. in mod. conversational usage, so that a person (nay, even an animal or a ship that has a name) is scarcely ever named without the pron., bidd' 'ann Jón að koma, segð' 'onum Jóni, vekt' 'ana Sigríði; hún Sigga litla, hann Jón litli, etc.; or of ponies, sækt' 'ann Brún, legð' á 'ana Skjónu; cp. the dialogue in Ísl. Þjóðs. i. 612, -- ég skal fylla mína hít, segir 'ún Hvít, ég ét sem ég þoli, segir 'ann boli, etc.; or Kvöldv. ii. 197, -- taktú þarna frá 'enni Reyðr og gefð' 'enni Hyrnu, hún Húfa hefir flækt sig í niðrbandinu. III. er hann = who, that; sá maðr er hann vill, Grág. i. 19, 27, 36, vide p. 132. 2. answering to Fr. on, Germ. man, Engl. one; væri sverðit til tækt er hann vildi, when one wished, Eg. 505; but this use is very rare.
hannar-mæli, f. 'skilful speech,' eloquence, Róm. 301.
Hannarr, m. the Skilful, the Artist, name of a dwarf, Vsp.
HANNR, adj. skilled; sú var mar hanarst (i.e. hönnust) á Haþalandi, she was the most skilled maid in Hadaland, on a Norse Runic stone, cited by Bugge in Tidskr. for Philol. vol. vi. p. 90; hence sjón-hannr or sjón-hannarr, 'skill-sighted,' one whose eyes are cultivated, having the eyes of an artist, Ó. H. 16.
hannörð or hannyrð, f., esp. used in pl. and sounded hannyrðir; [this word is formed from hannr or hannar in the same way as einörð or einurð from einarðr] :-- handiness, skill, fine work, esp. used of ladies' needlework, embroidery, or the like, and freq. in mod. usage; enda er hannorð (skill, beauty) á hvívetna því er þú tekr þínum höndum til at göra, Clem. 24; hannörðir (pl.), 25; svá skyldi hans kona bera af öllum konum hannyrðir sem hón var hverri þeirra fríðari, Vígl. 48 new Ed.; kyrtill gullofinn ok gerr hannyrðum, hannyrð vefnaðar, Konr. (MS.); hón saumaði ok tefldi eða vann aðrar hannyrðir, Bs. i. 241; kenna konu við hannyrðir, Edda ii. 513; merkit var gert af miklum hannyrðum ok ágætum hagleik, Orkn. 28; hafa á skriptum ok hannyrðum, Gkv. 2. 15; hón hafði heima verit ok numit hannorðe (i.e. hannörð), Völs. S. 135 new Ed.; hón vandisk við borða ok hannyrðir, Fas. i. 523. hannyrða-kona, u, f. a woman skilled in needlework. UNCERTAIN This word is to be distinguished from hönd as it is spelt and sounded nn not nd, cp. Bugge's interesting remarks in Hist. Tidskrift.
hanzki, a, m. [O. H. G. hant-scuoh = hand-shoe, Germ. hand-schuh; Dan. handske] :-- a glove, Ls. 60, Hbl. 26, Edda 39.
HAPP, n. [cp. Engl. hap, happy], good luck, but with the notion of hap, chance, as is well said in the ditty, hamingjan býr í hjarta manns | höpp eru ytri gæði, Núm. 2. 87; þá varð minna happit en ek vilda, Fms. i. 182; happa fullting, 'hap-help,' Deus ex machina, vi. 165; happ sótti þik nú en brátt mun annat, gættu at þér verði þat eigi at úhappi, Landn. 146; til happs ok heilla sátta (allit.), for good hap and health, Grág. ii. 21: in the saying, sá skal hafa happ er hlotið hefir, Eb. 24; úhapp, mishap. COMPDS: happa-drjúgr, adj. lucky, Fas. iii. 619. happa-mikill, adj. having great luck, Hkr. iii. 422. happa-ráð, n. happy counsel, Ísl. ii. 159, Hkr. ii. 88. happa-verk, n. a happy deed, Fms. vii. 293. happ-auðigr, adj. wealthy, happy, Þorf. Karl. 378. happ-fróðr, adj. wise in season, Þorf. Karl. 378. happ-lauss, adj. hapless, Eg. (in a verse). happ-samr, adj. happy, lucky, Fas. iii. 427. happ-skeytr, adj. a happy shot, Edda 17. In poetry, happ-mildr, -kunnigr, -reynir, -vinnandi, -víss, adj. happy, fortunate: happ-snauðr, adj. hapless. Lex. Poët.
hapr-task (hafr-task), n. a haversack, Snót 163.
hapt, n. a bond; vide haft.
HARA, ð (?), [cp. Germ. harren], to wait upon (?), an GREEK, Skm. 28; or perhaps the same word as the mod. hjara (q.v.), vitam degere.
Haraldr, m. a pr. name (from herr, q.v.), Fms. COMPDS: Haralds-slátta, u, f. the coinage of king Harold Harðráði, Fms. vi. Haralds-stikki, a, m. name of a poem, Fms.
harða, adv. = harðla, chiefly used in poetry, Al. 84, Fms. x. 101, Stj. 8, 452, Pr. 97, Lex. Poët.
harðindi, n. pl. hardness; harðindi hafða ek þar í hendi því at bein er hart, Bs. i. 874. II. metaph. hardship, severity, K. Á. 54, Sks. 351, Fms. i. 220, vi. 110: esp. in mod. usage, a hard season, bad weather, harðinda-ár, -vetr, -sumar, vetrar-harðindi: harðindis-maðr, m. a stern man, Sks. 803.
harðla, and assimil. harla, adv. very, greatly, Fms. v. 257. vi. 217, Bs. i. 189, ii. 45, Stj. 58, Al. 156, Sturl. i. 159, Finnb. 232, passim.
harðliga, adv. forcibly, sternly, Fms. i. 71, vi. 44, Nj. 123, Gþl. 54: swiftly, fast, ríða harðliga, Karl. 58, Bær. 16; stíga h., Sks. 629.
harðligr, adj. hard, metaph. hard, severe, Nj. 181, Fms. ix. 291, v.l.
harðna, að, to harden. II. metaph. to be hardened, Stj. 261. Exod. vi. sqq., K. Á. 54, Fms. vi. 37, 153, vii. 30: to become severe, ii. 30, Sturl. ii. 255: of weather, Grett. 152, Fms. ix. 502, v.l.: of scarcity, harðnaði matlífi þeirra, they ran short of provisions, viii. 435: to be hard tried, tók þá at harðna í skapi sveins, the lad began to feel unhappy, Bs. i. 350: part. harðnaðr, hardened, i.e. grown up, Sturl. iii. 11; opp. to blautr; Grettir var lítt settr at klæðum, en maðr lítt harðnaðr, tók hann nú at kala, Grett. 91; ú-harðnaðr. unhardened, still a tender boy.
HARÐR, adj., fem. hörð, neut. hart, [Ulf. hardus = GREEK, GREEK; A. S. heard; Engl. hard; Germ. hart; Dan. haard; Swed. hard]: I. hard to the touch; eptir hörðum velli, Ísl. ii. 333; harðr skafl, Fb. ii. 103; harðar götur, hard, stony paths, Fms. x. 85; stokka eðr steina eðr hvargi þess er hart er fyrir, Grág. ii. 132; sjóða egg hart (harð-soðinn), Lækn. 472; af harðasta járni, Stj. 461: tempered, of steel, Gpl. II. metaph., 1. hard, stern, severe; hörð í skapi, Nj. 17 (skap-harðr); hörð orð, hard words, Fms. v. 106; harðr í hjarta, hard of heart, Flov. 38: with dat., harðr e-m, hard on one, Fb. i. 71. β. hardy; fólk hart ok íllt at sækja, hardy and ill to fight against, Fms. i. 85; eiga harðan son, vi. 105; hinn vaskasti drengr ok hinn harðasti karlmaðr, Ísl. ii. 264; þeir eru harðir ok hinir mestu bardaga-menn, Karl. 282; harðr í horn at taka (metaph. from a bull), hard to take by the horns, Fms. xi. 221: hard, gloomy, í hörðu skapi, Bs. i. 351, Fas. iii. 522; með harðri hendi, with high hand. γ. hard, sad; hörð tíðindi, Nj. 64; hér hafa orðit harðir atburðir, hard things have happened, 248. δ. hard, dire; harðr (kostr), Fms. v. 235; gera harðan rétt e-s, to deal hardly with one, i. 66; harðr dauði, ii. 173; hörð sætt, Nj. 254; hafa hart, to have a hard lot, Sturl. iii. 292; harðr bardagi, hörð orrosta, Fms. ii. 323, passim. ε. of weather; hörð norðanveðr, Nj. 124, Rb. 572. 2. neut. hart, adv. hardly, harshly; leika e-n hart, Fms. xi. 94. β. hard, fast; ríða hart, to ride hard, Sighvat, Ó. H. (in a verse), Nj. 82; en nú renn engi harðara en hann, 248; ganga hart ok djúpt, Edda 1; flýja sem harðast, to fly one's hardest, 261; þeir fóru harðara en þeir vildu, Fms. x. 139. γ. hart íllt (qs. harða íllt) erindi, Fb. ii. 393; hart nær, hard by. COMPDS: Harð-angr, m. name of a firth in Norway; whence Harðengir, m. pl. the inhabitants of H., Hkr., Fms. xii. harða-fang, n. a law term, an execution for payment, Grág. i. 384, 398, 438. harð-beinn, adj. hard-foot, a nickname, Ld. harð-brjóstaðr (harð-brystr, adj., Greg. 41, Stj. 484), part. hard-hearted,
Flov. 36. harð-býll, adj. a hard householder. harð-dreginn, part. hard to draw, difficult, Nj. 100, v.l. harð-dregi, n. being h., Hkr. iii. 185. harð-drægr, adj. hard to draw, hard to manage, Nj. 90, 192. harð-eggjaðr, adj. sharp-edged, Grett. (in a verse). harð-eygr, adj. hard-eyed, Njarð. 364. harð-fang, n. 'hard wrestling,' force, Sks. 782, v.l. harð-fari, a, m. one who travels hard, a quick traveller, Sturl. iii. 122: as a nickname, Eg. 72. harð-farliga, adv. harshly, Eb. 93 new Ed. harð-fengi, f. hardihood, valour, Nj. 98, Fms. ii. 28, Fs. 13, Anal. 169. harð-fenginn, adj. = harðfengr, Fas. i. 260, Ann. 1362 (in a verse). harð-fengliga (-fengiliga, Fms. iii. 143), adv. hardily, valiantly, Bær. 8, Fms. xi. 131, x. 355. harð-fengr, adj. hardy, valiant, Eg. 710, Nj. 192, Fas. ii. 525. harð-fenni, n. hard snow, Fbr. 39. harð-fótr, m. 'hard-leg,' a tempered bar, poët. of a sword, Hkm. harð-færi, n. stubbornness, Ld. 176. harð-færr, adj. hard to overcome, Edda 27. harð-geðr (-geðjaðr), adj. hard-minded. harð-gengr, adj. hard-going, rough, of a horse, opp. to góðgengr. harð-greipr, adj. hard-clutched, Lex. Poët. harð-görr, adj. hardy, stout, Nj. 30: of things strong-built, Fms. x. 355 (a ship), Fas. i. 273 (a tower). harð-hendliga, adv. with hard hand, Eg. 720. harð-hendr, adj. hard-handed, strong-handed, Stj. 553, Sks. 753. harð-hugaðr, adj. hard-hearted, Hom. 101, 108, Gh. 1. harð-jaxl, m. a grinder (tooth), a nickname, Rd. harð-kljáðr, part. hard-stretched, of a weft, Darr. harð-leikinn, part. playing a hard, rough game, Sturl. i. 23; verða e-m h., to play roughly with one, Fms. ii. 182, Stj. 463; fá harðleikit, to be roughly treated, Fms. vi. 210, ix. 449; göra e-m harðleikit, Grett. 127. harð-leikni, f. a rough game, Fms. vi. 37, Karl. 456. harð-leikr, m. hardness; hjartans h., Stj. 87: harshness, Fms. ii. 161, ix. 449. harð-leitr, adj. hard-looking, Eg. 305, Fms. x. 173. harð-lífi, n. a hard life, chastisement, Bs. i. passim, Barl. 210: medic. hardness of bowels, constipation, Fél. harð-lundaðr, adj. hard-tempered, 655 B. xiii. harð-lyndi, n. a hard temper, Fms. vi. 45. harð-lyndr, adj. hard-tempered, Nj. 16, Sturl. ii. 185. harð-magi, a, m. 'hard-maw,' a nickname, Fms. vii. 217. harð-mannligr, adj. hardy, manly, Fb. i. 168, Krók. 68. harð-menni, n. a hardy man, Edda (Gl.) harð-móðigr, adj. hard of mood, Lex. Poët. harð-mynntr (Grett. in a verse) and harð-múlaðr, part. hard-mouthed, Germ. hartmäulig, Sturl. (in a verse). harð-mæli, n. hard language, Sturl. iii. 201, Bs. i. 766. harð-mæltr, part. hard-spoken, Sturl. ii. 143, v.l.: gramm. pronouncing hard, opp. to linmæltr. harð-orðr, adj. hard-spoken, Fms. iii. 152. harð-raðr, adj. hard in counsel, tyrannical, Nj. 2, Fms. vii. 280, xi. 18; ríkr maðr ok h., Ver. 42: nickname of king Harold given him in Fagrsk. 106. harð-rétti, n. hardship, Rd. 249, Al. 82, Andr. 74: hard fare, sultr ok h., Stj. 257. harð-ræði, n. hardiness, Fms. viii. 448, Nj. 258, 263: hard plight, Fms. i. 251: hardness, harshness, x. 401. harð-skeyti, n. hard shooting, Fms. iii. 18. harð-skeytr, adj. shooting hard, of an archer, Fms. ii. 320, Karl. 244: metaph. hard, severe. harð-skipaðr, part. manned with hardy men, Bs. ii. 30, Fms. ii. 183. harð-sleginn, part. hard-hammered, of iron, Hým. 13. harð-slægr, adj. hard to mow, Glúm. 383, Fms. v. 203. harð-snúinn, part. hard-twisted, metaph. staunch, stalwart, Nj. 178. harð-sóttr, part. hard to get, difficult, Fms. v. 169. harð-sperra or hall-sperra, u, f. stiffness in the limbs. harð-spori, a, m. hard-trodden snow. harð-steinn, m. a hard stone, a kind of whet-stone, Ísl. ii. 348, Glúm. 375, Fms. xi. 223. harðsteina-grjót, n. a quarry of h., Fms. viii. 224. harð-svíraðr, adj. hard-necked, stiff-necked. harð-tenntr, part. having hard teeth, Sks. 753. harð-tækr, adj. hard, exacting, Háv. 40. harð-úð, f. hardness of heart. harð-úðigr, adj. hard-minded, Fms. iii. 95, Fs. 23, Fas. i. 217, Lex. Poët. harð-vaxinn, part. hardy of limb, brawny, Fms. vii. 321, viii. 238. harð-velli, n. a hard, dry field. harð-verkr, m. the name of a giant, Edda. harð-vítugr, adj. hardy, (cant word.) harð-yrði, n. hard words, Sturl. iii. 238, Hom. 144. harð-yrki, a, m. a hard worker, Fms. ix. 435. harð-yrkr, adj. hard working. harð-ýðgi, f. hardness of heart, severity, Fms. viii. 232, x. 217.
hark, n. a tumult, Fs. 6, Fms. vii. 168, 321, ix. 288, 516 (harshness), Fb. ii. 191, Finnb. 144; hark ok háreysti, Ísl. ii. 344.
harka (qs. harðka), u, f. hardness, and metaph. hardiness, Fb. i. 521; freq. in mod. usage: also of a hard frost, mesta harka: the phrase, með hörku-munum, with utmost difficulty. hörku-veðr, n. hard frosty weather; vetrar-hörkur, winter frost.
harka, að, to scrape together, with dat., Fms, viii. 73; munu þeir hafa harkat saman liði sínu, Mork. 90: impers., e-m harkar, things go ill with one, Finnb. 338, Fas. ii. 239; það harkar um e-t, id., Bjarn. 62. II. reflex. id., Fas. ii. 307: to make a tumult, Finnb. 224; Ljótr vaknaði ok spurði hverr harkaðist, Háv. 31 new Ed.
HARKI, a, m. rubbish, trash, (= mod. skran); kistur ok annar h., Karl. 554, Bs. i. 830, Fs. 44. COMPDS: harka-börn, n. pl. rabble of children, Þrymlur 1. 3, (not háska-börn.) harka-geta, u, f. coarse food, Sturl. i. 166. harka-lið, n. rabble, Ísl. ii. 91. harka-maðr, m. a tramp, scamp, Sturl. i. 175. harka-samliga, adv. coarsely, Sturl. ii. 163.
harla, adv., vide harðla.
harma, að, to bewail, with acc., Nj. 20, Fms. i. 47, ii. 229, Hom. 20, Bs. i. 105, passim; h. sik, to wail, Fms. iii. 8: impers., e-m harmar, it vexes one, one is vexed, Blas. 41, Háv. 44.
harm-brögð, n. pl. mischief, Akv. 15.
harm-dauði, adj. indecl. (and harm-dauðr, adj., Fms. ix. 399), lamented, of one departed; vera harmdauði, Fms. vi. 232, ix. 421, x. 406, Orkn. 88, Fb. i. 28.
harm-dögg, f., poët. sorrow-dew, i.e. tears, Hkv. 2. 43.
harm-fenginn, adj. bowed by grief, O. H. L. 46.
harm-flaug, f. a baneful shaft, of the mistletoe, Vsp. 37.
harm-fullr, adj. sorrowful, Fms. v. 214.
harm-kvæli, n. pl. torments, 623. 35, Fms. iii. 217, Magn. 530, Bs. i. 325, ii. 107.
harm-kvæling, f. = harmkvæli, Matth. xxiv. 8.
HARMR, m. [A. S. hearm; Engl. harm; Dan. harme], grief, sorrow; hann mátti ekki mæla fyrir harmi, Fms. vi. 228: in plur., með hörmum, x. 368; mikill harmr er at oss kveðinn, Nj. 201, passim. COMPDS: harma-bylgja, u, f. a billow of sorrow, Pass. 41. 4. harma-grátr, m. the Lamentations, of Jeremiah. harma-raust (-rödd), f. lamentation, Pass. 41. 7. harma-tölur, f. pl. = harmtölur. harms-auki, a, m. addition to one's grief, Fms. vi. 237. harms-fullr, adj. sorrowful, Fms. vi. 261, Edda 22, Fas. i. 456. harms-léttir, m. relief, Fms. iii. 5. II. in old poetry harmr often conveys the notion of harm, hurt, Skv. 2. 10, 11, Sdm. 12, 36, Ýt. 19. III. a kind of hawk, Edda (Gl.) IV. name of a fjord in Norway, Fms.
harm-saga, u, f. tidings of grief, Stj. 522, Eb. 98, Lv. 64, Fms. xi. 17.
harm-sól, f. sun of grief, name of an old poem.
harm-sök, f. a sad case, Nj. 221, Eb. 34 new Ed., v.l. to harmsaga.
harm-söngr, m. a song of sorrow, dirge, Stj. 349, Bret. 68.
harm-tíðindi, n. pl. = harmsaga, Gísl. 109.
harm-tölur, f. pl. lamentations, Hkr. ii. 107, Bret. 70.
harm-vesall, adj. wretched, Lex. Poët.
harm-vitegr, adj. = armvitegr, compassionate, Mart. 123, Bs. i. 332.
harm-þrunginn, part. 'grief-swoln,' filled with sorrow, Stj. 520, Ld. 50, Fms. iii. 11, iv. 32, Pass. 2. 11.
harm-þrútinn, part. = harmþrunginn, Fms. ii. 95.
harneskja, u, f. harness, armour, Bret. 60, Fms. x. 140: metaph. harshness.
HARPA, u, f. [A. S. hearpe; Engl. harp; O. H. G. harpha; Germ. harfe; Dan. harpe] :-- a harp, it occurs as early as Vsp. 34, Akv. 31, Am. 62, Og. 27, Bs. i. 155, Fms. vi. 203, vii. 97, Sks. 704. COMPDS: hörpu-leikr, m. playing on a harp, Hkr. iii. 246. hörpu-maðr, m. a harp-man, harper, Sams. S. 9. hörpu-slagi and hörpu-slagari, a, m. a harper, Bs. i. 866, 909. hörpu-slagr, hörpu-sláttr, m. striking the harp, Bs. i. 202, Str. 83. hörpu-stokkr, m. a harp-case, Fas. i. 342. hörpu-strengr, m. a harp-string, Eluc. 45, Skálda: that the harp was in olden times used in churches in Icel. is seen from Laur. S. ch. 59. II. metaph. a shell; erat hlums vant kvað refr, dró hörpu at ísi, a saying, Fms. vii. 19: whence hörpu-diskr, m. a 'harp-disk,' a kind of shell: hörpu-skel, f. a harp-shell, Eg. 769, Eggert Itin. III. the first month of the summer, from the middle of April to the middle of May, is called Harpa.
harpari, a, m. a harper, Str. 57.
harpeis, m. resin, (mod.)
harp-slagi, a, m. = hörpuslagi, Stj. 460, Bret. 10.
harp-sláttr, m. = hörpusláttr, Eluc. 53, Bær. 4, Orkn. (in a verse).
HARRI, a, m. [akin to the mod. herra, q.v.], a lord, king, only used in poetry, Edda 104, Gloss.; hann heimti þangat Valerianum harra sinn, Greg. 75: as a pr. name, Landn.; as also the name of an ox, Ld., whence local names such as Harra-staðir, m. pl., freq. in western Icel.
HASA, að, in ofhasa, e-n hasar á e-u, to be surfeited with a thing, of food.
HASL, m. [A. S. hæsel; Engl. hasel; Germ. hessel], the hasel, Str. 66.
hasla, in pl. höslur, f. pegs or poles of hasel-wood, a technical term for the four square poles that marked out the ground for a pitched battle or a duel, described in Korm. 86, Eg. 277; undir jarðar höslu, poët, within the pale, on the face of the earth, Edda (in a verse by a poet of king Canute).
hasla, að, in the old phrase, hasla (e-m) völl, to 'enhasel' a battlefield, to challenge one's enemy to a pitched battle (or duel) on a field marked out by hasel-poles, Korm. 46, Hkr. i. 150, Eg. 273, 275, 276 (of the battle of Brunanburgh).
HASTA, að, the mod. form of the old hersta (q.v.) in the phrase, hasta á e-n, to rebuke one to silence, command one to hold his peace, e.g. of children: used of Christ in the Gospel, þá reis hann upp og hastaði á vindinn og sjóinn, þá varð logn mikit, Matth. viii. 26.
hastar-liga, adv. hastily, suddenly.
hastar-ligr, adj. hasty, sudden.
hast-orðr, adj. = herstr, harsh-spoken, Ísl. ii. 158.
hastr, adj. = herstr, harsh, esp. of speech; of a horse = harð-gengr.
HATA, að, [Ulf. hatan = GREEK; A. S. hatjan; Engl. hate; O. H. G. hazen; Germ. hassen; Dan. hade; Swed. hata] :-- to hate, with acc., Stj. 168, Post. 656 C. 27, Hom. 159, Fms. vi. 5, passim. 2. reflex., hatask við e-n, or móti e-m, to breathe hatred against one, Fb. ii. 339, Fms. i. 37, vi. 9, 186, viii. 238, xi. 259, Fs. 31, Eg. 139: recipr. to hate one another :-- part. hatendr, pl. haters. II. the poets use hata with dat. in the sense to shun; eldr ok vatn hatar hvárt öðru, fire and water shun one another, Edda 126 (Ht. 17); hata gulli, to spend gold, Fas. i. 258; hata baugi, id., Fas. i. 259 (in a verse); sá er brott verðr hataðr, forsaken or driven away, Anecd. 26; this is prob. the original sense of the word, vide hati below. UNCERTAIN But hatta (double t, qs. hvata) seems a better reading; at least, Sturl. in a verse of A.D. 1207 makes trautt and hattar rhyme.
hati, a, m. one who shuns; baug-hati, gull-hati, a liberal man, Lex. Poët. passim. 2. the name of the mock sun (wolf) which is in front of the sun, Edda (Gl.), Gm. 39: the name of a giant, Hkv. Hjörv.
hatr, n. [Ulf. hatis = GREEK; A. S. hete; Engl. hate; Germ. hass; Dan. had; Swed. hat] :-- hatred, spite, aversion, Hm. 154, Post. 645. 64, Magn. 470, Stj. 192, Fms. viii. 26, xi. 437, passim; mann-hatr, misanthropy; trúar-hatr, religious fanaticism; þjóð-hatr, (mod.) COMPDS: hatrs-fullr, adj. hateful, Skálda 199. hatrs-sök, f. cause of hatred, Stj. 192.
hatr-lauss, adj. spiteless, free from spite.
hatr-leysi, n. freedom from spite, Mar.
hatr-liga, adv. hatefully, Fms. i. 270, Bs. i. 45.
hatr-ligr, adj. hateful, Bs. ii. 126.
hatr-samligr, adj. (-liga, adv.), hateful, rancorous, Mar.
hatr-samr, adj. rancorous, H. E. i. 501, Karl. 127.
hatr-semd, f. rancour, Fr.
HATTR, m. a hat, Nj. 32, Fms. i. 74, Eg. 407; vide höttr.
hatt-staup, n. poët. the head, Ad. 7.
hau, interj. ho ho! of shouting, = hó, Karl. 321.
hauðna, vide haðna.
HAUÐR, n. [the etymology of this word is not known], poët. earth, Edda 97, Hdl. 48, Lex. Poët. passim: allit., hauðr ok himin, Sól. 54. COMPDS: hauðr-gjörð, f., -men, n. the earth-girdle, i.e. the sea, Lex. Poët. hauðr-fjörnir, m., -tjald, n. the helmet, tent of the earth, i.e. the heaven, Lex. Poët.
haug-brot, n. the breaking of a cairn, Sturl. i. 23, Bárð. 180.
haug-búi, a, m. a 'cairn-dweller,' a ghost, Fb. i. 214, Grett. 38 new Ed.
haug-færa, ð, to bury in a cairn, Fms. x. 212.
haug-ganga, u, f. the breaking into a cairn, Ísl. ii. 50, Fb. ii. 8.
haug-óðal, n. a Norse law term, the manorial right to treasures dug out of cairns, defined in Gþl. 310. haugóðals-maðr, m. an owner of haugóðal, id.
HAUGR, m. [akin to hár, high; Dan. höj; Swed. hog; North. E. how] :-- a how, mound; haugr eða hæð, Mar., Fms. ix. 382, Stj. 260; there was usually a how near the houses, from which the master could look over his estate, Þkv. 6, Skm. 11; hann gékk nú at bæ Þorleifs ok at haugi þeim er hann sat a., Fs. 98; Þorleifr var því vanr, sem mjök var fornmennis háttr, at sitja löngum úti á haugi einum ok eigi langt frá bænum, Fms. ii. 59; þar er h. nokkurr er hann er vanr at sitja, v. 160; hann sat á haugi sem konungar, Hkr. i. 136, Stjörn. Odd. ch. 5. 2. a dung-heap. midden; fjós-h., a byre-midden; ösku-h., an ash-heap; myki-h., a muck-heap; draga myki út ok færa í haug, K. Þ. K. 100, Al. 178. II. a cairn, over one dead; the cairns belong to the burning age as well as to the later age, when the dead were placed in a ship and put in the how with a horse, hound, treasures, weapons, or the like, cp. Eg. 6, 7, 768. Hkr. (pref.), Landn. 62 (twice), 81, 82, 86, 125 (lagðr í skip), 169, Gísl. 23, 24, 31, 32, Ld. ch. 8, 24, Nj. ch. 79, Eb. ch. 9, 34, Hrafn. (fine), Hervar. 13 sqq. (1847), Fagrsk. ch. 4, 5, Hkr. (pref.), Hkr. i. 122 (Har. S. ch. 45), 152 (Hák. S. ch. 27), 160 (ch. 32), Har. Hárf. ch. 8, Skjöld. S. ch. 9: names of such cairns, Korna-haugr, Landn. 87; Hildis-h., 267; Hálfdanar-haugar, Hkr. i. 74; Tréfóts-h., Grett. 87; Melkorku-h., Mókolls-h., etc.: freq. in local names, Haugr, Haugar, Haugs-nes, Landn., Eb.; Hauga-þing, n. an assembly in Norway, Fms. viii. 245, ix. 109. There is an historical essay on Icel. cairns by old Jón Ólafsson in Arna-Magn. Additam. (autogr. MS. and interesting). β. a kind of sacrificial mound, Edda 83 (Hölgi), Yngl. S. ch. 12, Ó. H. ch. 122; hauga né hörga, hlaða hauga ok kalla hörg, N. G. L. i. 430; blót-h., q.v.: for tales about the breaking open of cairns, wrestling with the ghosts, and carrying off their weapons and treasures, see Landn. 169, Harð. S. ch. 15, Grett. ch. 20, Sturl. i. 23, Bárð. ch. 20 new Ed.: the burying in cairns was typical of the heathen age, whence such law phrases as, frá heiðnum haugi, from heathen how, i.e. from time immemorial, D. N. passim, vide Fr.; telja langfeðr frá haugi, or til haugs ok heiðni, to count one's forefathers up to hows and heathen times, Rétt. 48, D. N. iii. 122: in early Dan. laws unbaptized children were called höghæmen = how-men. COMPDS: hauga-brjótr, m. a cairn breaker, a nickname, Landn. 278. hauga-eldr, m. a cairn fire, a kind of ignis fatuus, said to burn over hidden treasures in cairns, Eg. 767, Grett. l.c., Fas. i. 518. Hervar. S. hauga-herr, m. the host of cairns, fiends, ghosts, demons, Sighvat. hauga-öld, f. the cairn age, opp. to bruna-öld, Hkr. (pref.), Fms. i. 34. haugs-dyrr, n. the doors of a cairn, 655 xiv. haugs-gólf, n. the floor of a cairn, Fms. x. 213. haugs-görð, f. cairn-making, Fms. x. 212, Fas. i. 429.
haug-staðr, m. a cairn-place, heathen burial-place, Hkr. i. 2.
haug-tekinn, part. taken from a cairn (weapon), Ld. 78.
haug-þak, n. the roof of a cairn, Edda 68.
hauk-ey, f. hawk island, Sighvat; the old poët calls Norway the hawk island of the Danish king Harold, because he got a tribute of hawks from that land, Fms. vi. 44 (v.l.), cp. x. 341.
hauk-ligr, adj. hawk-like, of the eyes, appearance, Fms. x. 383, Lex. Poët. passim.
HAUKR, m. [A. S. heafoc; Engl. hawk; O. H. G. habuch; Germ. habicht; Dan. hög; Swed. hök] :-- a hawk, Fms. i. 119, xi. 21, Jb. 542: metaph. a hero, vera haukar görvir, Fms. vi. (in a verse); eiga sér hauk í horni, to have a hawk in the corner, to have one to back one; or perhaps the phrase is, hrók í horni, a rook in the corner, borrowed from chess. Hawks were in olden times carried on the wrist, whence in poetry the hand is called the seat, cliff, land of the hawk, hauk-borð, -klif, -land, -mærr, -storð, -strönd, -völlr; the adjectives hauk-fránn (of the eye, flashing as a hawk's eye), hauk-ligr, -lyndr, -snarr, -snjallr are all of them epithets of a bold man, Lex. Poët.: hauka-veiði, n. hawking, Gþl. 429: hauk-nefr, m. hawk-bill, a nickname, Landn.; sparr-h., a sparrow-hawk. II. as a pr. name, Landn.; and in local names, Hauka-gil, Hauka-dalr, whence Haukdælir, m. pl. name of a family, Sturl.; Haukdæla-ætt, f. id.; Hauk-dælskr, adj. belonging to that family.
hauk-staldar, or hauk-stallar, is a corrupt form of the A. S. heage-steald = young man, Og. 7, Skv. 3. 31, Edda (in a verse by a poët of the time of king Canute).
haula, adj. indecl. ruptured; eins er gangr aula | og þeir vagi um haula, Hallgr.
HAULL, m., acc. haul, a rupture, hernia, Bs. i. 208, Fél. ix. 218, where a distinction is made between kviðar-haull, nafla-h., nára-h., etc.: the passage höll við hýrógi, Hm. 138, is no doubt corrupt for við haulvi hýrógr, or hýrógr við haul, i.e. spurred rye (ergot of rye) against hernia :-- the sense is clear, though the exact wording is not; the whole verse is a rude old medic. receipt, and the explanation of this passage as given by translators and commentators is no doubt erroneous.
HAUSS, m. [cp. Dan. isse], the skull, cranium, Vþm. 21, Gm. 40, Grág. ii. 11, Fb. i. 235, ii. 79, Eg. 769, 770, Nj. 253, Landn. 51, passim. COMPDS: hausa-kljúfr, m. skull-cleaver, a nickname, Orkn. hausa-mót, m. pl. sutures of the skull, Fas. iii. 214, haus-brot, n. skull-fracture, Bs. ii. 18. haus-fastr, adj. seated in the skull, Bs. i. 641. haus-filla, u, f. 'skull-film,' scalp, Tristr. 3. haus-kúpa, u, f. 'skull-basin,' skull. haus-skel, f. skull shell, (Germ. hirnschale); in the Icel. N. T. Golgotha is rendered Hausaskelja-staðr, m., Matth. xxvii. 33; in poetry the heaven (vault of heaven) is called the skull of the giant Ymir, undir gömlum Ýmis hausi, under the old skull of Ymir, sub dio, Arnór, see Edda, Vþm., Gm. l.c. II. the head, of beasts, fishes, þorsk-hauss, hross-h., hunds-h., nauts-h.; of men only as in contempt = blockhead.
HAUST, n.; that this word was originally masc. (as vetr, sumarr) is seen from the other Teut. idioms, as also the Norse form haustar- (for haust-), which occurs in haustar-tími, Stj. 14, and haustar-dagr, D. N. (Fr.), = haust-tími, haust-dagr; [A. S. hærfest; Engl. harvest; O. H. G. herbist; Germ. herbst; Dan. höst = harvest; Swed. höst: haust is in Icel. only used in a metaph. sense] :-- autumn (harvest season), for the extension of that season see Edda 103, Nj. 9, 168, Fb. ii. 185, passim. COMPDS: haust-blót, n. a sacrificial feast in autumn, Eg. 5. haust-boð, n. an autumn feast, Gísl. 27, Fb. i. 302, Ld. 194, Þorf. Karl. 368. hauat-bær, adj. calving in autumn, of a cow. haust-dagr, m. autumn days, Eg. 12, Fms. x. 188. haust-gríma, u, f. an autumn night, Hm. 73. haust-heimtur, f. pl. getting in lambs in autumn, Band. 11 new Ed. haust-hold, n. pl., in the phrase, í haustholdum, a farmer's term for cattle in a fat condition in autumn. haust-kveld, n. an autumn evening. haust-lag, n., in the phrase, at haustlagi, of paying debts in cattle in autumn. haust-langr, adj. lasting all the autumn, Eg. haust-leiðangr, m. an autumn levy, D. N. Haust-löng, f. (viz. drápa), the name of an old poem (Edda), prob. from being composed in autumn. haust-mánuðr, m. an autumn month, September, Edda 103. haust-myrkr, m. autumn darkness, a nickname, Landn. haust-nott, f. an autumn night, Fms. vi. (in a verse), Konr. 22. haust-skuld, f. in a pun, vide Sturl. iii. 216. haust-sól, f. an autumn sun. haust-veðrátta, u, f. autumn weather. haust-víking, f. a freebooting expedition in autumn, Orkn. 462. haust-þing, n. the autumn assizes, Nj. 251. haust-öl, n. an autumn banquet, Fms. x. 393.
hausta, að, to draw near autumn, Eg. 18, 251, Fms. ii. 29, 127.
haust-magi, hauat-mögöttr, vide höss.
há, mod. ha, interj. eh? (what did you say?), Sks. 304, 365; in the last century the long vowel was still sounded in the east of Icel.
HÁ, f, after-math, N. G. L. i. 40, cp. 289, freq. in mod. usage, whence
há-bit, n. the after-math bite or grazing, Gþl. 407, 503. II. the hide of a horse or cattle, Hm. 135; hross-há, a horse's hide: nauts-há, a neat's hide; but gæra of a sheep: þing-há, a 'thing-circuit,' district, from heyja (q.v.); or is the metaphor taken from an expanded hide? III. in poetry há seems to occur twice in the sense of battle-field or battle, from the fact that duels were fought upon a hide: fara at há, to go to battle, Ó. H. (Sighvat); at há hverju (hverri), Hervar. (in a verse).
há, ð, in the phrase, e-m háir, one is pinched or worn by sickness, work, or the like; honum háir það, snarpr sultr hár (pinches) mannkyni, Merl. 2. 31; nú vill oss hvervetna há, everything vexes us, Fas. iii. 12, freq. in mod. usage. The part. háðr (háðr e-m, depending upon one, subservient to one, ó-háðr, independent) belongs either to há or to heyja.
há-benda, u, f. = hamla (see p. 244).
há-bora, að, to fit with rowlocks, Fms. ix. 33.
há-borur, f. pl. rowlocks, Fms. ix. 33, Sturl. iii. 66.
HÁÐ, n. [cp. Ulf. hauns = GREEK; Engl. heinous; Germ. hohn; Dan. haan; old Dan. haad] :-- scoffing, mocking, Nj. 66, Fms. vi. 21, 216, vii. 61, Hm. 133; háð ok spott, Ísl. ii. 265, passim.
háð-samr, adj. scoffing, Fms. iii. 153: a nickname, Landn.
háð-semi, f. mockery, Fms. iii. 154, Hom. 86.
háðskr, adj. scoffing.
háðuliga, adv. shamefully, Fms. viii. 171, Orkn. 120, Fas. i. 21.
háðuligr, adj. scornful, Fms. iii. 148: contemptible, h. orð, abusive words, Stj. 107; h. verk, disgraceful deeds, 218, 623. 12.
háðung, f. shame, disgrace, Hm. 101, Nj. 80, Grág. ii. 121, Fms. vi. 417, xi. 152, Stj. 407, O. H. L. 45. háðungar-orð, n. pl. words of scorn, Sturl. iii. 163, Stj. 643.
háð-varr, adj. free from scoff, upright, Lex. Poët.
HÁFR, m. [North. E. haaf], a pock-net for herring-fishing; reyk-háfr, a 'reek-draft,' a chimney.
háfr, m. a dog-fish, háfs-roð, n. shagreen; vide hár.
háfur, f. pl. riches, good things, Volks. 291, Hallgr. Pét.
há-genginn, part. (uxi h.), fed on after-math, Stj. 493. 1 Sam. xxviii. 24.
há-karl, m. a shark, Dipl. iii. 4, Sturl. ii. 147, Fms. ix. 434.
Há-kon, m. a pr. name, a family name within the old house of the Norse kings; as an appel. it seems to answer to A. S. heagestald, Germ. hagestolz, Icel. drengr, and to be identical with the mod. provincial Norse haaman (Ivar Aasen), a young, unmarried man.
HÁKR, m., the proper sense may have been some kind of fish, cp. Engl. hake; the word is seldom used but in compds; mat-hákr, a glutton; orð-hákr, foul mouth: a nickname, hann var fyrir því kallaðr Þorkell hákr at hann eirði öngu hvárki í orðum né verkum, Nj. 183.
Há-leygir, m. pl. the inhabitants of the Norse county Hálogaland, Fms.; whence Háleyzkr, adj. from Hálogaland.
HÁLFA, u, f. often proncd. álfa, [akin to hálfr; Goth. halba = GREEK, 2 Cor. iii. 9; A. S. half; Hel. halba = latus] :-- prop. a half, a part: I. a region, quarter, of the world, Stj. 72; í fyrrnefndum fjallsins hálfum, 87; í öllum hálfum heimsins, 18; í álfum Orkneyjaríkis, Magn. 502; í várri byggilegri hálfu (zone), Rb. 478; veröldin var greind í þrjár hálfur, Edda 147; whence Austr-álfa, the East = Asia; Norðr-álfa, the North = Europe; Suðr-hálfa, Africa; vestr-álfa, America, (mod.); heims-álfa, one of the three (four) quarters; lands-álfa, region, Jesús gékk burt þaðan og fór í lands-álfur Tyri og Sidonis, Matth. xv. 21. β. with the notion of lineage, kin; svá höfðu þeir grimmliga leikit alla þá hálfu, all people of that kin, Fms. viii. 23; þá skulu taka arf bræðrungar ok systrungar, en fleiri menn ór annari hálfu (lineage), Grág. i. 17; seint er satt at spyrja, mér hefir kennt verit, at móðir mín væri frjálsborin í allar hálfur, Ó. H. 114; konungborin í allar ættir ok hálfur, Fb. ii. 171, cp. Ó. H. 87, l.c. γ. setja út í hálfur, to expand, of a metaphor, Edda 69. II. as a law phrase, on one's behalf or part; af Guðs hálfu ok lands-laga, on behalf of God and the law of the land, Fms. vi. 94, Sks. 638; af e-s hálfu, on one's part, Fms. xi. 444; Jóns biskups af einni hálfu, ok Gísla bónda af annarri hálfu, Dipl. iii. 7; á báðar hálfur, on both sides, v. 26; af annarra manna hálfu, on the part of other men, 2; af minni hálfu, on my part; hvártveggi hálfan, both parts, D. N. hálfu-þing, n. a kind of hustings, N. G. L. i. 251.
hálfna, að, to have half done with a thing; er þeir höfðu hálfnað sundit, Fær. 173: to be half gone or past, Fms. iii. 81, Bret. ch. 13, Sd. ch. 22 (slain the half of it); dagr, nótt, vegr er hálfnaðr, the day, night, way is half past.
HÁLFR, adj., hálf (h&aolig;lf), hálft, freq. spelt halbr, halb er öld hvar, Hm. 52; [Goth. halbs; A. S. healf; Engl. half; Hel. halba; Germ. halb; Dan. halv; Swed. half] :-- half; hálfr mánuðr, half a month, a fortnight, Nj. 4; þar átti hann kyn hálft, Eg. 288; hálf stika, half a yard, Grág. i. 498; hálf Jól, the half of Yule, Fs. 151, passim: adverb. phrases, til hálfs, by a half, Eg. 258, 304; aukinn hálfu, increased by half, doubled, Grág. i. 157, Gþl. 24. 2. with the notion of brief, scant, little; sjá hálf hýnótt, that little night, Skm. 42; hálf stund, a little while; eg skal ekki vera hálfa stund að því, i.e. I shall have done presently, in a moment; cp. hálb er öld hvar, only half, Hm. 52; með hálfum hleif, with half a loaf, a little loaf of bread, 51: an Icel. says to his guest, má eg bjóða þér í hálfum bolla, í hálfu staupi, hálfan munnbita, and the like. II. in counting Icel. say, hálfr annarr, half another, i.e. one and a half; h. þriði, half a third, i.e. two and a half; h. fjórði, three and a half; h. fimti, four and a half, etc.; thus, hálfan annan dag, one day and a half; hálft annað ár, hálfan annan mánuð, h. aðra nótt; hálf önnur stika, a yard and a half, Grág. i. 498; hálfa fimtu mörk, four marks and a half, 391; hálft annat hundrað, one hundred and a half, Sturl. i. 186; hálfr þriði tögr manna, two decades and a half, i.e. twenty-five, men, Ísl. ii. 387; hálfan fimta tög skipa, Hkr. iii. 374: similar are the compd adjectives hálf-þrítugr, aged twenty-five; hálf-fertugr, aged thirty-five; hálf-fimtugr, hálf-sextugr, -sjötugr, -áttræðr, -níræðr, -tíræðr, i.e. aged forty-five, fifty-five, sixty-five, seventy-five, eighty-five, ninety-five, and lastly, hálf-tólfræðr, one hundred and fifteen, Eg. 84, Fms. i. 148, Greg. 60, Stj. 639, Bs. i. 54, 101, Hkr. (pref.), Mar. 32, Íb. 18, Grett. 162, Fs. 160: also of measure, hálf-fertugr föðmum, Landn. (App.) 324, Fms. vii. 217; hálf-þrítugt tungl, a moon twenty-five days' old, Rb. 26: contracted, hálf-fjórðu mörk, three marks and a half, Am. 63; hálf-fimtu mörk, four marks and a half, Jm. 36: as to this use, cp. the Germ. andert-halb, dritt-halb, viert-halb, etc., Gr. GREEK (two talents and a half), Lat. sestertius. III. neut. hálfu with a comparative, in an intensive sense, far; hálfu verri, worse by half, far worse; hálfu meira, far more, Fms. vi. 201; hálfu heilli! Fb. i. 180; hálfu síðr, far less, Þórð. 41 new Ed., Fb. ii. 357; fremr hálfu, much farther ago, Hðm. 2; h. lengra, Bs. ii. 48; h. betri, better by half; h. hógligra, far snugger, Am. 66; hálfu sæmri, Fb. ii. 334. β. with neg. suff.; hálft-ki, not half; at hálft-ki má óstyrkð ór bera, Greg. 54. IV. a pr. name, rare, whence Hálfs-rekkr, m. pl. the champions of king Half, Fas.: Hálf-dan, m. Half-Dane, a pr. name, cp. Healf-Danes in Beowulf, Fms.
B. The COMPDS are very numerous in adjectives, nouns, and participles, but fewer in verbs; we can record only a few, e.g. hálf-afglapi, a, m. half an idiot, Band. 4 new Ed. hálf-aukinn, part. increased by half, H. E. ii. 222. hálf-áttræðr, see above. hálf-bergrisi, a, m. half a giant, Eg. 23. hálf-berserkr, m. half a berserker, Sd. 129. hálf-björt, n. adj. half bright, dawning. hálf-blandinn, part. half blended, Stj. 85. hálf-blindr, adj. half blind. hálf-bolli, a, m. half a bowl (a measure), N. G. L. ii. 166. hálf-breiðr, adj. of half breadth, Jm. 2. hálf-brosandi, part. half smiling. hálf-bróðir, m. a half brother (on one side). hálf-brunninn, part. half burnt. hálf-bræðrungr, m. a half cousin, K. Á. 140. hálf-búinn, part. half done. hálf-dauðr, adj. half dead, Sturl. ii. 54, Magn. 530, Hkr. iii. 366. hálf-daufr, adj. half deaf. hálf-deigr, adj. damp. hálf-dimt, n. adj. half dark, in twilight. hálf-drættingr, m. a fisher-boy, who gets half the fish he catches, but not a full 'hlutr.' hálf-ermaðr, part. half sleeved, Sturl. iii. 306. hálf-etinn, part. half eaten, Al. 95. hálf-eyrir, m. half an ounce, Fms. x. 211. hálf-fallinn, part. half fallen, K. Á. 96; h. út sjór, of the tide. hálf-farinn, part. half gone. hálf-fertrugr, hálf-fimti, hálf-fimtugr, hálf-fjórði, see above (II). hálf-fífl, n. and hálf-fífla, u, f. half an idiot, Fms. vi. 218, Bs. i. 286. hálf-fjórðungr, m. half a fourth part, Bs. ii. 170. hálf-frosinn, part. half frozen. hálf-fúinn, part. half rotten. hálf-genginn, part. halving. hálf-gildi, n. half the value, Gþl. 392. hálf-gildr, adj. of half the value, N. G. L. hálf-gjalda, galt, to pay half, N. G. L. i. 174. hálf-grátandi, part. half weeping. hálf-gróinn, part. half healed. hálf-görr, part. half done, only half done, left half undone, Fms. ii. 62; litlu betr en hálfgört, Greg. 24. hálfgörðar-bóndi, a, m. a man who has to furnish half a levy, D. N. hálf-hélufall, n. a slight fall of rime, Gísl. 154. hálf-hlaðinn, part. half laden, Jb. 411. hálf-hneppt, n. adj. a kind of metre, Edda 139. hálf-hræddr, adj. half afraid. hálf-kirkja, u, f. a 'half-kirk,' = mod. annexía, an annex-church, district church, or chapel of ease, Vm. 126, H. E. i. 430, ii. 138, Am. 28, Pm. 41, Dipl. v. 19; distinction is made between al-kirkja, hálf-kirkja, and bæn-hús, a chapel. hálf-kjökrandi, part. half choked with tears. hálf-klæddr, part. half dressed. hálf-konungr, m. a half king, inferior king, Fms. i. 83. hálf-kveðinn, part. half uttered; skilja hálfkveðit orð, or hálfkveðna vísu = Lat. verbum sat, MS. 4. 7. hálf-launat, n. part. rewarded by half, Fms. ii. 62, Grág. i. 304. hálf-leypa, u, f. a half laupr (a measure), B. K. passim, hálf-leystr, part. half loosened, Greg. 55. hálf-lifandi, part. half alive, half dead, Mar. hálf-litr, adj. of a cloak, of two colours, one colour on each side, Fms. ii. 70, Fas. iii. 561, Sturl. ii. 32, iii. 112, Fær. 227, Bs. i. 434. hálf-ljóst, n. adj.; pá er hálfljóst var, in twilight, Sturl. iii. 193. hálf-lokaðr, part. half locked. hálf-mætti, n. 'half might,' opp. to omnipotence, Skálda 161. hálf-mörk, f. half a mark, Vm. 80, 126. hálf-nauðigr, adj. half reluctant, Fms. xi. 392. hálf-neitt, n. adj. 'half-naught,' trifling, Fas. i. 60. hálf-níð, n. half a lampoon, Fms. iii. 21. hálf-níræðr, see above (II). hálf-nýtr, adj. of half use, Rb. 86. hálf-opinn, adj. half open. hálf-prestr, m. a 'half-priest,' a chaplain to a hálfkirkja, Sturl. ii. 178. hálf-pund, n. half a pound, Gþl. 343. hálf-raddarstafr, m. a semivowel, Skálda 176, 178. hálf-reingr, a, m. a half scamp, Bs. i. 517. hálf-rétti, n. a law term (cp. fullrétti, p. 177), a
HÁLFRETTISEIÐR -- HÁR. 243
slight, a personal affront or injury of the second degree, liable only to a half fine; e.g. hálfréttis-orð is a calumny in words that may be taken in both senses, good and bad; whereas fullréttis-orð is downright, unmistakable abuse, Grág. ii. 144; hence the phrases, mæla, göra hálfrétti við e-n, i. 156, 157, ii. 153. hálfréttis-eiðr, m. an oath of compurgation to be taken in a case of h., N. G. L. i. 352. hálfréttis-maðr, m. a man that has suffered hálfrétti, Gþl. 105, 200. hálfréttis-mál, n. a suit of a case of h., N. G. L. i. 314. hálf-róinn, part. having rowed half the way, half-way, Fms. viii. 312. hálf-róteldi, n., prob. corrupt, Fms. xi. 129. hálf-rými, n. a naut. term, half a cabin, one side of a ship's cabin, Fms. viii. 138, ix. 33, x. 157, Hkr. i. 302. hálfrýmis-félagar, m. pl. messmates in the same h., Edda 108. hálfrýmis-kista, u, f. a chest or bench belonging to a h., Fms. viii. 85. hálf-rökit (-rökvit, -rökvat), n. adj. half twilight, in the evening, Grett. 137, 140 A; hálf-rökvat is the mod. form, which occurs in Grett. 79 new Ed., Jb. 176, Al. 54; vide rökvit. hálf-sagðr, part. half told; in the saying, jafnan er hálfsögð saga ef einn segir = audiatur et altera pars, Grett. 121. hálf-sextugr, see hálfr II. hálf-sjauræðr, adj. = hálfsjötugr, Stj. 48. hálf-sjötugr, see hálfr II. hálf-skiptr, part. = hálflitr, Fms. ii. 170, Sturl. iii. 112. hálf-sleginn, part. half mown, of a field. hálf-slitinn, part. half worn. hálf-sofandi, part. half asleep. hálf-sótt, n. part. half passed; hálfsótt haf, a half-crossed sea. hálf-systkin, n. pl. half brother and sister, cp. hálfbróðir. hálf-systur, f. pl. half sisters. hálf-tíræðr, see hálfr II. hálf-troll, n. half a giant, Eg. 1, Nj. 164 (a nickname). hálf-tunna, u, f. half a tun, Vm. 44. hálf-unninn, part. half done, Fas. ii. 339. hálf-vaxinn, part. half grown. hálf-vegis, adv. by halves. hálf-virði, n. half worth, Jb. 403, Glúm. 347, Sturl. ii. 132. hálf-visinn, part. and hálf-vista, adj. half withered, and medic. palsied on one side. hálf-viti, a, m. a half-witted man. hálf-votr, adj. half wet. hálf-vætt, f. half weight (a measure), Dipl. iv. 8, Fas. iii. 383. hálf-þrítugr, see hálfr II; spelt half-ðritogr, Js. 79. hálf-þurr, adj. half dry. hálf-þverrandi, part. half waning, Js. 732 (of the moon). hálf-þynna, u, f. a kind of small axe, Gþl. 103, 104, Lv. 35. hálf-ærinn, part. half sufficient, Fms. viii. 440. hálf-ærr, adj. half mad, Sks. 778. II. in mod. usage hálf is freq. used = rather, e.g. hálf-kalt, adj. rather cold: hálf-feginn, adj., eg er hálffeginn, I am rather glad: e-m er hálf-íllt, hálf-bumult, hálf-óglatt, n. adj. one feels rather ill: hálf-hungraðr, hálf-svangr, hálf-soltinn, hálf-þyrstr, adj. rather hungry, rather thirsty, etc., and in endless compds.
hál-ka, u, f. slippiness; flug-hálka, gler-hálka.
HÁLL, adj., fem. hál, neut. hált, [different from hallr, q.v.; O. H. G. hâli; mid. H. G. hæli] :-- slippery, of ice, glass, or the like, Eb. 120, 238, Fms. viii. 405, Nj. 144, Fb. ii. 327, Fs. 38, passim.
hál-leikr, m. gliding, slippiness, Clar.
HÁLMR, m. [A. S. healm; Engl. haulm; Germ. and Dan. halm; Gr. GREEK; Lat. calamus] :-- straw, Stj. 201, 390, 560, N. G. L. i. 38, Eg. 205, 213, 560, Fms. ii. 3, 208, vi. 153, ix. 44; mar-hálmr, seaweed.
hálm-strá, n. haulm-straw, Fas. iii. 412.
hálm-visk, f. a wisp of straw, Fms. ii. 208, vi. 212.
hálm-þúst, f. a flail, Þorf. Karl. 422.
HÁLS, m., prop. hals, [Goth., A. S., etc. hals; North. E. hause; cp. Lat. collum] :-- the neck; dúkr á hálsi, Rm. 16; bjartr háls, 26, Fms. viii. 77; falla um háls e-m, to fall on one's neck, embrace one, Luke xv. 20; leggja hendr um háls e-m, or taka höndum um háls e-m, id., Nj. 10, passim: phrases, beygja háls fyrir e-m, to bend the neck to one, Fms. ix. 446; liggja e-m á hálsi, to hang upon one's neck, i.e. to reprove one, xi. 336, O. H. L. 36; standa á hálsi e-m, to put the foot on one's neck, Hkv. 2. 28; and more mod., tapa hálsi, to forfeit one's neck, Rétt. 61. COMPDS: háls-beina, n. the neck-bone, Fb. iii. 195. háls-björg, f. a gorget, Sturl. ii. 84, Bs. i. 541. háls-bólga, u, f. bronchitis. háls-brotna, að, to break one's neck, Fms. iii. 171. háls-digr, adj. thick-necked, Eg. 305, Fms. iii. 129. háls-faðma, að, to embrace, Str. 31. háls-faðman, f. an embrace, Str. 53. háls-fang, n. embracing, Bret. 116, Sks. 513, Stj. háls-fengja, ð, to embrace, Barl. 29. háls-gjörð, f. a necklace, Edda 84. háls-högg, n. a cut or stroke on the neck, Fms. viii. 318, Bs. i. 174, Fb. i. 139. háls-höggva, hjó, to behead, Stj. 265, Hkr. i. 8. háls-járn, n. a neck-iron, iron collar, Stj. 519, Dipl. v. 18, Fb. iii. 560. háls-klútr, m. a neck cloth. háls-langr, adj. long-necked, Fms. vii. 175, Sd. 147. háls-lausn, f. 'neck-loosing,' i.e. giving a bondman freedom, (cp. frjáls, frihals,) the rite is described in N. G. L. i. 212. háls-liðr, m. a neck vertebra, Finnb. 344. hálsliða-mjúkr, adj. smooth-necked. háls-men, n. a necklace, Am. 44. háls-sár, n. a neck wound, Sturl. iii. 115. háls-slag, n. = hálshögg, Fms. viii. 318. háls-spenna, t, to clasp the neck of another, Stj. 53. háls-stefni, n. the throat; hann lagði í hálsstefni framan fyrir hóstinn, Finnb. 314. háls-stig, n. treading on one's neck, Anecd. 30. háls-stuttr, adj. short-necked.
B. Metaph., I. naut. part of the forecastle or bow of a ship or boat, (höfuð, barki, háls, the head, weasand, neck, are all naut. terms); Hýmir reri í hálsinum fram, Edda 35; Þórðr Köttr sat á hálsi ok hélt vörð, Ísl. ii. 76; reri Þormóðr í hálsi en Þorgeirr í fyrir-rúmi en Grettir í skut, Grett. 125; Þorkell reri fram í hálsi en Þórðr í miðju skipi, Falgeirr í austr-rúmi, Fbr. 158; hence háls-rúm, n. = háls, Fms. ii. 252. 2. the front sheet of a sail, the tack of a sail, (cp. Swed. hals på ett segel) :-- Edda (Gl.) distinguishes between hefill (q.v.), háls, hanki, höfuðbendur (stays); þá kom áfall svá mikit at frá laust vígin ok hálsana báða (brustu báðir hálsar in the verse), Fas. ii. 77; en ef sax brotnar, bæti tvær ertogar, ok svá fyrir háls hvern, ok svá tvær ertugar, N. G. L. ii. 283: in mod. usage, in tacking, the foresheet is called háls, the other skaut, -- háls heitir á seglum skautið eðr skaut-klóin (sheet clew) hvor um sig, sú er niðr liggr í hornunum, ok venjulega er fest í skipinu þar sem hentast þykkir fram eðr aptr, svo sem nú kalla sjómenn horn segla þau sem niðr horfa hvort sem aptr eptir skipinu er borit og þar fest, skaut (i.e. sheet), en hitt seglsins horn, sem fram eptir skipinu borit verðr, háls (i.e. tack), Skýr. 214. hálsa-skaut, n. pl. the front sheet, the tack, Vtkv. II. the end of a rope; þar sem jörðin lægist millum hálsanna, leitar vaðrinn at jörðunni, Fms. xi. 441. 2. the tip of a bow to which the string is attached, Gr. GREEK; þeir höfðu handboga, en jörðin var svá blaut, at bogahálsinn beit í jörðina niðr, Al. 142; báðir hrukku í sundr bogahálsarnir, Fas. ii. 88; hann dregr svá bogann, at saman þótti bera hálsana, Fb. iii. 406. 3. one end of a drag-net (net-háls). 4. the neck of a bottle, mod. III. the phrase, góðir hálsar, fine fellows! good men! is almost synonymous with drengr, q.v.; no doubt analogous to frjáls, frihals, see p. 174, qs. freemen, gentlemen; vil ek nú biðja yðr, góðir hálsar! at þér leggit til þat er yðr þykkir ráðligast, Sturl. iii. 71; séð nú, góðir hálsar! Fms. viii. 116; gefit til gott ráð, góðir hálsar! Stj. 437; hugsit um, góðir hálsar! 460; munda ek heldr þegja, góðir hálsar! Al. 97; sigrat hafit ér Serki, góðir hálsar! 119. IV. a hill, ridge, esp. in Icel. of the low fells dividing two parallel dales, cp. Lat. collis, Nj. 21, Eg. 544, Hrafn. 7, 11, Al. 93, Róm. 134, very freq.: as also in local names, Háls, Hálsar, Glýstaða-háls, Reynivalla-háls, Landn.: háls-brún, f. the edge of a hill, Eb. 176; cp. Fr. col. V. a pr. name, Landn.
hálsa, að, poët. to embrace, Gkv. 1. 13, 3. 4. II. to clew up the sail (cp. hálsan); þá mælti hann til sinna manna, at hálsa skyldi seglin, Fagrsk. 86. III. to cut boards uneven so as to leave waves (hálsar) on the board.
hálsaðr, part. hilly, Stj. 94.
hálsan, f. a clewing up the sail, N. G. L. ii. 282 (Jb. 400).
háls-bók, f. a book to swear upon; the commentators explain it from its being worn round the neck, but no doubt erroneously; it is derived from A. S. hæls = salus, qs. hâls-bôc = healing book, holy book, Grág. i. 70, Fms. ix. 219, Nj.
háls-stefni, n., naut. term, the prow, Edda (Gl.): metaph., Finnb. 314.
hámetta, u, f. (for. word), an amice, in church service, Vm. passim.
HÁR, adj., fem. há, neut. hátt, vide Gramm. p. xix; compar. hæri or hærri, superl. hæstr; hæðstr and hærstr, which are found in old printed books, are bad forms; for the inflexions, (which vary much, sometimes inserting f or v, sometimes not,) see the references below; in mod. usage the v is usually dropped, but the cases are bisyllabic, e.g. háir, háar, háa, háum, instead of the old hávir, hávar, háva, háfum or hám; the definite form in old writers is hávi or háfi, in mod. hái: [Ulf. hauhs = GREEK; A. S. heah; Engl. high; O. H. G. hoh; Hel. hoh; Germ. hoch; old Frank, hag or hach; Swed. hög; Dan. höj; all of them with a final guttural, which in mod. Dan. has been changed into j; the final labial f or v, which in olden times was so freq. before a vowel, may be compared to laugh, rough, etc. in mod. Engl.; the g remains in the cognate word haugr] :-- high; stiga sex álna háfan, Vm. 129; í hám fjalla-tindum, Edda 144 (pref.); á háfum fjöllum, Skálda 181; há fjöll, Getsp.; á hám gálga, Fsm. 45; á bekk hám, Akv. 2; hár bylgjur, Edda (Ht.); á borg inni há, Am. 18; á há fjalli, Gm. 17, Bs. i. 26 (in a verse); enar hæstu fjalla hæðir, Stj. 59; hár turn, Hkr. iii. 63; skaptið var eigi hæra, en ..., Eg. 285 (of a spear); hátt hlaup, a high leap, i.e. from a high place, Fms. i. 166; hæri en grön er vex á hæsta fjalli, Hom. 152; hávar bárur, Gh. 13: hávar unnir, Skv. 2. 16; háfan garð, Fms. vi. (in a verse); hávu grasi, Hm. 120; but há grasi. Gm. 17; upp-háfa skúa, high boots, Fms. vii. 321: phrases, bera hæra skjöld, hlut, to carry the highest shield, lot, Fas. i. 383, Ld. 322. 2. tall; hárr maðr vexti (tall of stature), manna hæstr, very tall, Fms. i. 155; hárr maðr ok harðvaxinn, vii. 321. 3. a metrical term; syllables in rhyme having the same consonants and quantity of vowels are jafn-háfar, in the same strain; kvattú svá? 'gröm skömm' eigi eru þær hendingar jafn háfar; 'hrömm skömm' þat væri jafnhátt, Fms. vi. 386. II. metaph. high, sublime, glorious; hærri tign, Fms. i. 214; enir hæstu Guðs postular, 625. 82; í hærra haldi, Fms. vii. 112; margar ræður þvílíkar eða enn hæri, or still sublimer, Sks. 635; hljóta háfan sigr, a glorious victory, Merl. 2. 69; háfan ávöxt, Mar. kv. 17; hæstu daga, hæstu hátíðir, the highest days or feasts (hátíð), Fms. x. 22. 2. at the highest pitch; meðan hæstir eru stormar um vetrinn, Sks. 46; at hann væri kyrr meðan hæst væri vetrar, in the depth of winter, Fms. ix. 480; meðan hæst væri sumars, in the height of summer, Lv. 43; hátt vetrar megin, Sks.; cp. há-degi, há-vetr, há-sumar
244 HÁALTARI — HÁSKASAMLIGA.
(below), 3. loud; blása hátt (a trumpet), Vsp. 47; brestr hár,
Fms. xi. IO, Glúm. 375; mæla hátt, to speak loud, Nj. 33; ok söng í
hátt, it gave a loud sound, 83; kveða við hátt ok öskurliga, Fms. v.
164; þó þetta væri eigi hátt talat í fyrstu, ix. 250; æpa hátt, Sks. 653;
hafa hátt, to make a noise; cp. gráta hástöfum (below), há-vaði (below);
hón verðr há við, she became clamorous, excited, Ísl. ii. 350; hlæja hátt,
to laugh loud, Skv. 2. 15. III. a mythol. pr. name, both Hár
and Hávi, Edda; Hávi and Hár are names of Odin the High, whence
Háva-mál, n. pl. the name of a poem, the Sayings of the High. 2.
prefixed in the pr. names Há-kon, Há-leygr, Há-rekr, Há-mundr,
Há-steinn, Há-varðr, Há-varr; and in local names, Háfa-fell,
etc. IV. neut. as adverb; geisa hátt, Edda 146 (pref.); skín hann
nú því hærra, Fms. v. 241; unna e-m hærra en öðrum, to love one higher
(more) than another, Sturl. i. 198; taka e-n hátt, to make much of one,
Bs. i. 727; stökkva hátt, to make a high leap, look high, Fær. 57; sitja
skör hærra en aðrir, a step higher, Fms. i. 7.
B. COMPDS: há-altari, n. a high altar, Symb. 24, Hkr. iii. 293,
Fb. ii. 376, Fms. v. 107, Dipl. iii. 4, V. 18, passim. há-bakki, a, m. a
high bank: hábakka-flæðr, f. a 'high-bank tide, ' very high tide. há-
beinn and há-beinóttr, adj. high-legged, long-legged, Ísl. ii. 194, v. l.
há-bjarg, n. a high rock, Bs. i. 49. há-bogaðr, adj. high-curved, as a
saddle, Sks. 403. há-borð, n. a high table; in the phrase, eiga ekki
upp á há-borðit, not to be tip at the high table, to be held in small repute.
há-brók, f., poët. name of a hawk, Edda (Gl.), Gm.: a nickname, Hkr.,
Eb. há-brókan, f. prudery, Karl. 239. há-brókask, að. dep. to puff
oneself up, Fms. x. 200, Karl. 181. há-degi, n. high day, about twelve
o'clock (vide dagr), Nj. 208, Grett. 121, Landn. 94 (v. l. to miðdegi),
Stj. 447; hádegis sól, the midday sun, Pass. 37. 13. hádegis-skeið,
n. the midday time, Sturl. ii. 199: in many local names, hádegis-varða,
-bunga, denoting the point in the horizon under the hádegi. há-eyrr,
f. high-bank, a local name, Nj. há-feti, a, m. a high-stepper, poët, a
racehorse, Edda (Gl.) há-fjall, n. a high fell, Eg. 58, Stj. 87, Þm. 45,
Hým. 22, Róm. 129, Bs. ii. 5. há-flæðr, f. a high flood-tide, Fbr. 181,
þorf. Karl. 420. há-fæta, u, f. high-leg, a nickname, Hkr. há-fættr,
adj. high-footed, Konr. há-hestr, n. a high, tall horse. há-kirkja, u,
f. a 'high-kirk,' cathedral, Magn. 420. há-leggr, adj. high-leg, a nickname, Fb. iii.
há-leikr (há-leiki), m. height, Sks. 47, 173. há-
leitliga,
adv.highly, gloriously, Sks. 623, Stj. passim, Fms. i. 331, Barl.
6. há-leitligr, adj. sublime, Bs. i. 48. há-leitr, adj. high-look
ing,
looking upwards; metaph. sublime, Fms. i. 96, Sturl. ii. 15, Th. 21.
há-liga, adv. highly, Hom. 2 I, O. H. L. 7. há-ligr, adj. high, sublime.
há-limar, f. pl. the high branches, Stj. 534. b. a-messa, u, f. high-
mass,
Fms. ii. 37, vii. 144, 188. hámessu-mál, n. high-mass time, Fms.
viii. 291, Bs. ii. 24. há-mælgi, f. loud talking, Fms, iii. 153. há-
mæli,
n., in the phrase, komask í hámæli, to get out, of a rumour,
Fms. iv. 80. há-mæltr, part, loud-voiced, Sturl. i. 167. há-
nefjaðr,
adj. high-nebbed, Fas. i. 73. há-nefr, m. high-neb, a nick-
name,
Rd. há-pallr, m. the daïs in a hall, Fms. vi. 440. há-
reysti,
f. a din, noise, Nj. 83, Fms. i. 34, Gþl. 16. há-reystr, adj.
loud speaking, Greg. 54. há-salir, m. pl. the high halls, Eg. (in a
verse). há-segl, n. the 'high-sail, ' mainsail, Fas. ii. 494, Hkv. I. 29.
há-seymdr, part, studded, of a bridle, Grett. 129, Stj. 564. há-
skeptr,
part, high-handled, of an axe, Eb. 186, Fbr. 14. há-skóli,
a, m. a high school, (mod.) há-staðr, m. a high place, Fms. x. 417.
há-stafir, m. pl., in the phrase, gráta, hljóða ... hástöfum, to weep, cry
aloud, Nj. 27, Stj. 421, Grett. 171 new Ed. há-steint, n. adj.
(= staksteinott), with rough boulders; var hásteint í ánni, Fms. ix. 404.
há-stigi, a, m. = háfeti, Edda (Gl.) há-sumar, n. 'high-summer, '
midsummer, Bs. 5. 32, Grett. 156 new Ed., Sks. 200. hásumar-tími,
a, m. midsummer time. há-sæti, n. a 'high-seat, ' Dan. böjsæde, throne,
for a king or earl; the high-seat at a commoner's table was called öndvegi,
q. v., cp. Nj. 175 — hvárki em ek konungr né jarl, ok þarf ekki at gera h.
undir mér, ok þnrf ekki at spotta mik. Eg. 43, Nj. 6, Fms. i. 7, iv. 108,
vi. 439, ix. 254; in a ship, iv. 39. hásætis-borð, n. a high-teat table,
Hkr. ii. 188. hásætis-kista, u, f. a ' high-seat chest, ' a daïs or chest
near the high-seat, in which weapons and treasures were kept, Fms. vii.
185, viii. 444, x. 360, xi. 220. hásætis-maðr; m. the man in the
chair, Ísl. ii. 438. hásætis-stóll, m. a throne, Stj. há-talaðr, part.
= hámæltr, Bs. i. 819. há-timbra, að, to build high, Vsp. 7, Gm. 16.
há-tíð, f. [Germ. hochzeit; Dan. höjtid], a 'high-tide, ' a high day. festival,
Bs. i. 38, passim, Nj. 157, Fms. xi. 425, K. A. 164: proverb., hátíð er
til heilla bezt, Ld. 176 (Fms. ii. 39): very freq. esp. in eccl. sense,
Jóla-h., Páska-h., Hvítasunnu-h., fæðingar-h.; Í dag þá hátíð höldurn vúr,
Hólabók. hátíðar-aptan, m. the eve of a feast, Bs. i. 170. hátíðar-
dagr,
m. a high day, Fms. ii. 198, Sturl. i. 130. hátíðar-hald, n.
the holding a feast, Hom. 83, Fms. i. 260: gen. hátíðis also occurs in
compds, hátíðis-dagr, m., Fms. x. 13 (v. l.), Sturl. i. 30; hátíðis-
kveld,
n. = hátíðaraptan. hátíð-ligr, adv. with festivity, Hkr. i. 287,
Fms. x. 149, Sks. 48. hátið-ligr, adj., festive, Sks. 465, Stj. 48, 110,
471, Hom. 97, 145, Fms. x. 280. há-vaði, a, m. a noise, tumult, Bs.
ii. 182, Fas. ii, 230; í hávaða, aloud, Rd. 252, Fms. i. 289, Sturl. ii. 246:
the greatest number, main part of a thing, hann náði hávaðanum, he caught
the main part; missa hávaðan af því, to lose the main part. há-
vaða-maðr,
m. a haughty person, Ísl. ii. 203, Nj. 61, passim. hávaða-
mikill,
adj. haughty, boasting, Fms. ii. 154, vi. 106, Finnb. 292. hávaða-
samr,
adj. boisterous, Dropl. 7. há-varr, proncd. háværr, adj. loud,
noisy: há-værðj f. noisy, making a noise. há-vegir, m. pl. highways;
in the phrase, hafa e-n í hávegum, to make much of one. há-vella, u,
f. a sea-pheasant, phasianus marinus. há-vetr, n. 'high-winter, ' mid-
winter,
Orkn. 110, Thom. 333, Hkr. ii. 47, Bs. ii. 22, 27. há-vetri, n. =
hávetr, Fms. viii. 247 (v.l.), Fb. iii. 231, Stj. 78, Fas. iii. 371.
HÁR, mod. háfr, m. [Germ, hai] , a dog-fish, squalus acanthius, Skálda
162. In compds há- marks fish of the shark kind, as há-karl (q. v.), a
shark, carcharias, Ann.: há-kerling, f. = hákarl: há-meri, f. squalus
glaucus: há-mús, f. chimaera monstrosa, Linn.; also called geirnyt,
Eggert Itin. 360: há-skerðingr, m. = hákarl, Edda (Gl.), Grág. ii. 337,
359, Pm. 69: háskerðinga-lýsi, n. shark's oil, H. E. i. 395: háfs-
roð,
n. shark's skin, shagreen.
HÁR, m., acc. há, pl. háir, a thole, Am. 35, Grett. 125, Fas. i. 215,
Þiðr. 313; whence há-benda, u, f. = hamla, q. v.; há-borur, f. pl.,
q. v.; há-reiðar, f. pl. rowlocks, prop, 'thole-gear, ' synonymous with
hamla; inn féll (sjór) um söxin ok háreiðarnar, Sturl. iii. 66, (Cd. Brit.
Mus., Cd. Arna-Magn. háborurnar); leggja árar í háreiðar, to lay the oars
in the rowlocks, Fms. xi. 70 (v. 1. to hörnlur), 101, x. 285; lúgu þar árar
í háreiðum, Eg. 360 (v. l. to hömlu-böndum), Lex. Poët.: ha-seti, a, m.
a ' thole-sitter, ' oarsman, opp. to the captain or helmsman, Grág. i. 90,
N. G. L. i. 98, Landn. 44, Fbr. 62 new Ed., Fms. vi. 239, 246: há-
stokkar,
m. pl. the gunwale, Bs. i. 385, 390. β in poetry a ship is
called há-dýr, n., há-sleipnir, m. the horse of rowlocks.
HÁR, n. [A.S. hær ; Engl. hair; Germ. har; Dan.-Swed. hår; Lat.
caesaries] :— hair, including both Lat. crines and capilli, Skálda 162, Nj.
2, Sks. 288; fara ór hárum, to change the hair, of beasts, passim; eitt
hár hvítt eðr svart, Matth. v. 36; höfuð-hár, the hair of the head; lík-hár;
the hair on the body, breast, or hands of men, opp. to the head; úlfalda-
hár,
iii. 4; hross-hár, horse-hair; hunds-hár, kattar-húr. COMPDS:
hára-lag, n. the fashion of the hair. hárs-litr, m. the colour of the
hair, Nj. 219, Fms. xi. 8, Ld. 274. ⇒ For the hair of women, see
Nj. ch. 1, 78, 117, Landn. 2, ch. 30, Edda 21, passim; of men, Nj. ch.
121, Ld. ch. 63, and passim.
hár-amr, m., proncd. hárramr = hárhamr (cp. Ivar Aasen haaram),
the hairy side of a skin, Fas. i. 289.
hár-beittr, adj. = hárhvass.
har-bjartr, adj. bright-haired, Fas. ii. 365.
hár-dregill, m. a hair ribbon, Stj.
há-reiðar, f. pl. rowlocks; see above, under hár, a thole.
hár-fagr, adj. fair-haired, a nickname of king Harold.
hár-ferð, f. the fashion of the hair, Sturl. iii. 83.
hár-fletta, u, f., and hár-fléttingr, m. a plait of hair, Str. 40.
hár-greiða, u, f. a wide-toothed comb.
hár-hvass, adj. hair-edged, as a rasor, Eg. 715.
har-kambr, in. a hair comb.
hár-klæði, n. a haircloth, Fms. v. 160, Rb. 368, Hom. 105.
hár-knífr, m. a hair knife, rasor, Bs. i. 306, Dipl. v. 18, Fms. v. 185,
Stj. 409, 418, Þiðr. 122, Str. 77.
hárr, adj. [A.S. hear; Engl. hoar], hoary; hárir ok gamlir, Haustl. 10;
háran ok skeggjaðan, 655 xiv. B, Fms. vii. 321, Ýt. 13, Fin. 34, Húm.
16; hárr í skeggi, Ld. 274; hárr þulr, Hm. 135; hárir menn, old men,
Sighvat: in compds, fagr-hárr, fair-haired; dökk-harr, dark-haired;
rauð-hárr, red-haired; hvít-hárr, white-haired; þunn-húrr, thin-haired;
strý-hárr, bristly-haired; hrokkin-hárr, curly-haired; slétt-hárr, sleek-haired;
mjúk-hárr, soft-haired; laus-hárr, loose-haired, with floating
hair, of women: in mod. usually hærðr (q. v.), fagr-hærðr, etc.
hár-rætr or hárs-rætr, f. pl. the line on the scalp, esp. on the fore-
head,
where the hair begins, [cp. Ivar Aasen baargard'] ; upp í hársrætr,
upp í hársrótum, Eg. 305, Sturl. iii. 283.
hár-sárr, adj. having sensitive hair.
hár-skurðr, m. the cut of the hair, N. G. L. i. 345, Fms. ii. 189.
hár-taug f. a string of horse-hair, Sturl. iii. 206.
hár-toga, að, to pull by the hair: metaph. to twist or split a hair.
hár-vara, u, f, fur, Fms. x. 202.
hár-vöxtr, m. hair-growth.
há-seti, a, m. a mate; see above, under hár, a thole.
há-sin, f. [the há- answers to A.S. hôh, Engl. hough; cp. A.S. hohsin,
Engl. hough sinew, O.H.G. hahsa or hasina, Bavar. hächsen, mid.H.G.
hahse, Dan. hase, with a dropped n; see Grimm's Gramm. iii. 405] :—
a hough sinew or tendon, Hrafn. 20, Eb. 242, passim.
HÁSKI, a, m. [akin to hætta, q. v.; in North. E. hask is used of
a cold, stormy wind], danger, K. Þ K. 82, Al. 30, Fms. vii. 220, 252,
passim; lífs-háski, life's peril; sjávar-h., danger on the sea; salar-h.,
soul's peril. COMPDS: háska-för, -ferð, f. a dangerous exploit, Fms.
viii. 50. háska-lauss, adj. without danger, 623. 40, Hkr. i. 488.
háska-ligr, adj. (-liga, adv.), dangerous. háska-samliga, adv.
HÁSKASAMLIGR -- HEFJA. 245
dangerously, Fms. ii. 16, ix. 512, Stj. 189. háska-samligr, adj. perilous, Eg. 73, Fms. i. 76, viii. 328, Gþl. 199. háska-tími, a, m. time of danger, Sks. 45. háska-ván, f. danger to come, Sks. 182.
hás-mæltr, adj. hoarse speaking, Íb. 13.
HÁSS, adj. [A. S. hæs; Engl. hoarse; O. H. G. heis; Germ. heiser; Dan. hæs] :-- hoarse, Fms. i. 283, passim.
há-stokkar, m. the 'thole-beam,' gunwale; see hár, a thole.
há-sæti, n. a high-seat; see hár, high.
há-tíð, f. a feast; see hár, high.
HÁTTA, að, [akin to hagr, haga, q.v., qs. hagta], to dispose, contrive, with dat., Bs. i. 170, Fms. vi. 149, Hkr. i. 120, Sks. 286: with adv., hátta svá, þannig, Al. 104, Fms. i. 57. 2. impers. it happens; háttar svá, at hann kom, Fms. x. 404: so also in neut. part., with the auxiliary verb, Dana-virki er svá háttað, the Dannewerk is so constructed, of that nature, Germ. so beschaffen, Fms. i. 123; hversu háttað er, iv. 274; honum er svá háttað, at hann fjarar allan at þurru, Eb. 236; svá er háttað, at þú ert með barni, Anal. 137; þar er svá háttað lands-legi, Fms. vii. 56; yðr frændum er svá háttað, you are of that mould, Nj. 252; svá er háttað, 73; hvernig var jörðin háttuð, how was the earth shapen? Edda 6. 3. háttaðr, part. mannered; vel, ílla h., Mar.: treated, sá hann hve bogi hans var til háttaðr, Fb. i. 532.
B. To go to bed; þar vóru góð híbýli ok heldr snemma háttað, Fs. 131; hann háttar snemma, ok er þeir höfðu sofit svefn, 143, Fas. ii. 428, freq. in mod. usage; cp. hætta, to leave work.
hátt-góðr, adj. well-mannered, Eb. 258, Fms. ix. 4.
hátt-lausa, u, f. a kind of metre, Edda 137.
hátt-prúðr, adj. well-mannered, Fms. viii. 4.
hátt-prýði, n. good manners, courteousness, Fms. x. 75.
HÁTTR, m., gen. háttar, dat. hætti, pl. hættir, acc. háttu, [akin to hagr, qs. hagtr], manner, habit: I. a mode of life, habit; ríkra manna háttr, Nj. 268; fara vel með sínum háttum, to conduct oneself well, Eg. 65; ráða sjálfr háttum sínum, to be one's own master, Fms. vii. 199; fornmennis-háttr, ii. 59; riddaraligr háttr, x. 230; víkinga-háttr, Fb. i. 412; þat er háttr skálda at (it is the fashion of poets to) lofa þann mest er þá eru þeir fyrir, Hkr. (pref.): hátta-góðr, adj. well-mannered, Eb. 258: halda teknum hætti, to go on in one's usual way, persevere, Fb. ii. 85, Eb. 77. 2. conduct; vanda um háttu manna, Fb. ii. 37. II. a mode, way of doing a thing; kunna hátt á e-u, to know how to do a thing, Barl. 101 :-- answering to Lat. hoc modo, hunc ad modum, hann reist örn á baki honum með þeima hætti, at ..., Hkr. i. 108; hann stóð upp ok svaraði erendi konungs með þessum hætti (as follows), Fms. i. 33; með hverjum hætti, in what manner? how? með ymsum hætti, etc. 2. appearance, manner; hversu vóru þeir menn í hátt, how did those men look? Stj. 396; jörðin ok dýrin ok fuglarnir höfðu saman eðli í sumum hlutum, en þó ólík at hætti, but unlike in manners, Edda 144 (pref.): manner, kind, sá er annarr háttr jarldóms, N. G. L. ii. 403. 3. moderation, measure; ágirni kann engan hátt, Hom. 18; hófsemi er háttr alls lífs, 28. 4. adverbial usages answering to Lat, -modi in hujusmodi, ejusmodi: α. gen., mikils háttar, Fms. vi. 20, 144, 229, viii. 198, x. 234; lítils háttar, insignificant, vi. 7, 229, viii. 198; minna háttar, i. 160; alls-háttar, of every kind, iii. 184; nokkurs háttar, in some way, Stj. 178; þess-háttar, of that kind, Edda 149 (pref.), passim; engis-háttar, in nowise, Stj. 81; margs-háttar, of many kinds, Stj. passim. β. acc., á allan hátt, in every respect, Bs. i. 857; á engan hátt, by no means; á ymsan hátt, in various respects; á hvárigan hátt, etc. γ. eptir hætti, duly, tolerably, as may be expected. III. a metre; þenna hátt fann fyrst Veili, Edda (Ht.) 131; þeir létu vera fimm vísur með hverjum hætti, Orkn. 304, cp. Edda (Ht.) passim; eptir hætti, in the proper metre, Edda 131. Names of metres, Kviðu-háttr, the epic metre (as the Völuspá), Skálda; Ljóða-h. or Ljóðs-h., the trimeter in old saws and didactic poems (as the Háva-mál); Mála-h., Ref-hvarfa-h., Orðskviða-h., Draugs-h., Flagða-h., Dýri-h., Nýi-h., Álags-h., Hátt-lausa: derived from the names of men, Egils-h., Braga-h., Torf-Einars-h., Fleins-h.; Núfu-h., Edda; of countries, Grænlenzki-h., expounded in Edda (Ht.) and Háttat. Rögnvalds, Skálda: a saying is called máls-háttr. COMPDS: hátta-föll, n. pl. a flaw in a metre, Edda (Ht.) 134, 135, Skálda 210. hátta-lykill, m. a key to metres, the name of an old poem on metres, Orkn. 304 (printed at the end of the Skálda, Reykjavík 1849). hátta-skipti, n. a shifting of metre, Edda 129. hátta-tal, n. a number of metres, the name of a poem on metres, = Hátta-lykill, Edda 192; also in the title of Edda (Ub.) ii. 250.
hátt-samr, adj. conducted, Stj. 206.
hátt-semi, f. conduct.
háttung, f. danger, risk, Fms. vi. 206, Fas. i. 178, Bs. ii. 120; cp. hætting.
há-vaði, a, m. a noise; see hár, high.
há-varr, adj. loud, noisy; see hár, high.
héðan, adv., hieðan in an old vellum, 655 x. 2, which shews that the pronunciation was the same then as now, [A. S. heonan; North. E. hein and hine; cp. Germ. hin] :-- hence, from this place, Gm. 28, Ls. 7, Skm. 38, Hbl. 13, Am. 36, Nj. 32, Jb. 10, Grág. i. 150, Edda 8; fyrir héðan e-t, on the hither side, Symb. 30; fyrir héðan hafit, on the hither side of the sea, Fas. ii. 240. II. temp. henceforth, Fms. vi. 279, xi. 84; héðan frá, héðan í frá (mod. héðan af), hereafter, Nj. 83, Ísl. ii. 237. héðan-kváma, u, f. departure from hence, Fas. ii. 121 (in a verse).
HÉÐINN, m., dat. héðni, [akin to haðna, q.v.], a jacket of fur or skin, Hm. 72; úlf-héðinn, wolf-coat, Fs. 77, the name of a berserker, 17; geit-héðinn, a goat's skin coat, Nj. 211; bjarn-héðinn, a bear's skin coat; the phrase, veifa héðni at höfði e-m, to wrap a skin round one's head, to hoodwink one, Eb. 32 new Ed., Grett. ch. 66, Ó. H. 139: héðin-stykki, n. a piece of fur, D. N. II. a mythical pr. name, Edda, Lex. Poët.: in compds, Bjarn-héðinn, Úlf-héðinn, Skarp-héðinn, Bs., Landn., Nj.
héðra, adv. [Ulf. hidre = GREEK], hither or here; héðra nær, Landn. 146; mönnum héðra, the men here, Dropl. 22; hann ferr héðra at heimboðum, Boll. 346, Fms. vi. 428 (in a verse).
HEFÐ, f. [hafa, to take, = Lat. usu-capere], a law term, loss or gain of claim by lapse of time; hefð ok land, Bs. i. 689; hefð lands-laga, 720; með réttri ok löglegri hefð, 730, Rétt. 230, D. N. passim, H. E. i. 456, cp. Jb. s. v. tuttugu ár, pp. 142, 251, 351. COMPDS: hefðar-maðr, m. a claimant by possession, Bs. i. 731. hefðar-vitni, n. a witness in a case of hefð, Gþl. 300. hefða-skipti, n. a change of hefð, D. N. II. [hefja], reputation: hefðar-ligr, adj. (-liga, adv.), fine, grand: hefðar-maðr, m. an eminent man, Fms. iii. 134.
hefða, að, to take, by way of usucaptio, D. N., Mar.
HEFILL, m. [from hefja, to heave; from this Norse word are no doubt derived the Engl. to haul and halyard, 'hel' or 'hal' being contracted from hefill], a naut. term, the clew-lines and bunt-lines of a sail; láta síðan síga ór heflum (to unfurl the sail), ok sækja eptir þeim, Fb. iii. 563; lét hann þá hleypa ór heflunum segli á skeiðinni, Ó. H. 182 (Fb. l.c. homlu wrongly); N. G. L. i. 199 distinguishes between hefill, sviptingr (reefs), hanki (blocks): hefil-skapt, n. a boat-hook to pull the sail down; þá þreif Ingimundr hefilskapt ok vildi kippa ofan, Bs. i. 422: hefla-skurðr, m. = heflan, q.v.; mínka skal sigling með hálsan ok heflaskurð, N. G. L. i. 282. II. a plane, (mod., from Germ. hobel.)
HEFJA, pret. hóf, pl. hófu; part. hafinn, but also hafiðr (weak); pres. indic. hef; pret. subj. hæfi, with neg. suff. hóf-at, Korm.; [Ulf. hafjan; A. S. hebban; Engl. heave, pret. hove; O. H. G. hafan; Germ. heben; Dan. hæve; Swed. häfva; cp. Lat. capere, in-cipere.]
A. To heave, lift, raise; hefja stein, to lift a stone, Eg. 142; ok munu nú ekki meira hefja fjórir menn, 140; (hón) hóf hann at lopti, hove him aloft, Ýt. 9; hefja e-n til himins, Edda 61 (in a verse); hóf hann sér af herðum hver, Hym. 36; þá er hefja af hvera (mod. taka ofan pott, to take the pot off), Gm. 42; hóf sér á höfuð upp hver Sifjar verr, Hým. 34; hón hófat augu af mér, she took not her eyes off me, Korm. 16; hann hóf upp augu sín, he lifted up his eyes, 623. 20; hefja sik á lopt, to make a leap, Nj. 144. 2. phrases, hefja handa, to lift the hands (for defence), Nj. 65, Ld. 262; h. höfuðs, to lift the head, stand upright, be undaunted; sá er nú hefir eigi höfuðs, Nj. 213: h. sinn munn í sundr, to open one's mouth, Sturl. iii. 189: hefja graut, skyr, etc., to lift the porridge, curds, etc., eat food with a spoon, Fms. vi. 364; Rindill hóf (Ed. hafði wrongly) skyr ok mataðisk skjótt, Lv. 63. 3. hefja út, to lift out a body, carry it from the house (út-hafning), Eg. 24; er mik út hefja, Am. 100; var konungr hafiðr dauðr ór hvílunni, Hkr. iii. 146. The ceremony of carrying the corpse out of the house is in Icel. still performed with solemnity, and followed by hymns, usually verses 9 sqq. of the 25th hymn of the Passíu-Sálmar; it is regarded as a farewell to the home in which a person has lived and worked; and is a custom lost in the remotest heathen age; cp. the Scot. to lift. β. hefja (barn) ór heiðnum dómi, to lift (a bairn) out of heathendom, is an old eccl. term for to be sponsor (mod. halda undir skírn), Sighvat (in a verse); N. G. L. i. 350 records three kinds of sponsorship -- halda barni undir primsignan, önnur at hefja barn ór heiðnum dómi, þriðja at halda á barni er biskup fermir: to baptize, skal þat barn til kirkju færa ok hefja ór heiðnum dómi, 12; barn hvert er borit verðr eptir nótt ina helgu, þá skal haft vera (baptized) at Páskum, id. 4. to exalt, Ad. 20, cp. with Yngl. S. ch. 10; hóf hann Jóseph til sæmðar, Sks. 454; hafðr til ríkis, 458; upp hafðr, 451; önd hennar var upp höfð yfir öll engla fylki, Hom. 129; hann mektaðisk mjök ok hóf sik of hátt af þeim auðæfum, Stj. 154; at hann hæfi upp (exaltaret) Guðs orð með tungunni, Skálda 208; konungr hóf hann til mestu metorða, 625. 31: er hans ríki hóf, 28. II. impers., 1. to be heaved, hurled, drifted, by storm, tide, or the like; þá hóf upp knörr (acc.) undir Eyjafjöllum, a ship was upheaved by the gale, Bs. i. 30; hóf öll skipin (acc. the ship drifted) saman inn at landinu, Hkr. i. 206; þetta hóf (drifted) fyrir straumi, iii. 94; þeir létu hefja ofan skipin forstreymis, let the ship drift before the stream, Fms. vii. 253; Birkibeina hefr undan, the B. went back, ix. 528. 2. medic., en er af henni hóf öngvit (acc. when she awoke, of one in a swoon), Bjarn. 68; þá hóf af mér vámur allar (acc. all ailments left me), svá at ek kenni mér nú hvergi íllt, Sturl. ii. 54; ek sé at þú ert fölr mjök, ok má vera, at af þér hafi, I see thou art very pale, but may be it will pass off, Finnb. 236; hóf honum heldr upp brún (acc. his face brightened), Eg. 55. III.
reflex. to raise oneself, to rise; hefjask til ófriðar, to raise war, rebel, Eg. 264. β. to be raised; hefjask til ríkis, to be raised to the throne, Fms. i. 99; hefjask hátt, to be exalted, Fs. 13; hann hafði hafisk af sjálfum sér, he had risen by himself, Eg. 23; féll Hákon en hófsk upp Magnúss konungr, Sturl. i. 114; Þórðr hófsk (rose) af þessu, Landn. 305, Hom. 152. 2. phrases, hefjask við, to lay to, a naut. term; lét þá jarl hefjask við ok beið svá sinna manna, Fms. viii. 82; hefjask undan, to retire, draw back, Sd. 144: in the phrase, hefjask af höndum e-m, to leave one; hefsk nú aldregi af höndum þeim, give them no rest, Fms. xi. 59. 3. part., réttnefjaðr ok hafit upp í framanvert, Nj. 29.
B. Metaph. to raise, begin, Lat. incipere: 1. to raise; hefja flokk, to raise a party, a rebellion, Fms. viii. 273; h. rannsókn, to raise an enquiry, Grág. ii. 193; h. ákall, to raise a claim, Eg. 39; h. brigð, to make a reclamation, Gþl. 295. 2. to begin; hefja teiti, Fms. vii. 119; h. gildi, Sturl. i. 20; h. Jóla-hald, to begin (keep) Yule, Fms. i. 31; h. boðskap, ii. 44: of a book, þar hefjum vér sögu af hinum helga Jóni biskupi, Bs. i. 151; h. mál, to begin one's speech, Ld. 2; h. ferð, to start, Fb. ii. 38; h. orrustu. β. with prep. upp, (hence upp-haf, beginning); hóf Helgi upp mál sitt, Boll. 350; Egill hóf upp kvæðit, E. began his poem, 427; hann heyrði messu upp hafna, Fms. v. 225; hefja upp sálm, to begin a hymn, 623. 35; Flosi hóf upp suðrgöngu sína, F. started on his pilgrimage, Nj. 281; h. upp göngu sína, to start, Rb. 116. γ. hefja á rás, to take to one's feet; síðan hefr hann á rás ok rann til bæjarins, Eg. 237; hinir Gautsku höfðu (thus weak vide hafa C. 2) á rás undan, Fms. iv. 120. δ. absol., hann hóf svá, he began thus, Fms. i. 33; þar hef ek upp, vii. 146; þar skal hefja upp við arftöku-mann, start from the a., Grág. i. 62. II. impers. to begin; hér hefr Þingfara-bólk (acc.), Gþl. 5; hér hefr upp Kristindóms-bólk, 39, 75, 378; hér hefr Landnáma-bók, Landn. 24; hér hefr upp landnám í Vestfirðinga fjórðungi, 64, 168 (v.l.), 237 (v.l.); hér hefr Kristni-Sögu, Bs. i. 3; nú hefr þat hversu Kristni kom á Ísland, id.; hér hefr sögu af Hrafni á Hrafnsevri, 639; hér hefr upp ok segir frá þeim tíðindum, er ..., Fms. viii. 5; áðr en hefi sjálfa bókina, Gþl.; hér hefr sögu Gísla Súrs-sonar, Gísl. (begin.), v.l.: with upp, ok upp hefr Skáldskapar-mál ok Kenningar, Edda (Arna-Magn.) ii. 427; hér hefr upp Konunga-bók og hefr fyrst um þriðjunga-skipti heimsins, Hkr. Cod. Fris. 3; hann kom til Túnsbergs er upp hóf Adventus Domini, Fms. ix. 338. III. reflex. to begin; þar hefsk saga Harðar, Landn. 62; hvaðan hefir hafizk sú íþrótt, whence originates that art? Edda 47; hér hefjask upp landnám, Landn. 275; hófsk ríki Haralds konungs, king H.'s reign began, Ld. 2; áðr Rómverja-ríki hófsk, Rb. 402; hófusk (höfðusk, Ed. wrongly) þá enn orrostur af nýju, Fms. xi. 184; hvernig hafizk hefir þessi úhæfa, Al. 125; nú hefsk önnur tungl-öldin, Rb. 34; þá hefsk vetr, 70-78, 436.
HEFLA, að, to furl the sail by hauling in the bunts and clews; látum vér Hrapp nú í seglit, þat var heflat upp við rána, Nj. 135; þá lét hann h. ok beið liðs síns, Ó. H. 182; síðan var heflat á konungs-skipinu, ok var sagt á önnur skipin, at öll skyldu sigla jafn-framt, Fms. ix. 285; þá bað jarl hefla ok bíða þeirra er síðarr færi, Fb. ii. 563; þá hafði Erlingr heflat á skeið sinni, at eigi skyldi hón ganga hvatara en önnur skip, Fagrsk. 86, (heflið á skeiðinni, at hón gangi eigi undan öðrum skipum, v.l.) II. to plane, (mod.)
heflan, f. a hauling in the clews and bunts of a sail, N. G. L. i. 282, v.l.
HEFNA, d, also spelt hemna, N. G. L. i. 19, [Dan. hævne; Swed. hämna] :-- to revenge, with dat. of the person and gen. of the thing, or ellipt. omitting either the gen. or the dat., or adding an adverb: I. gener. to avenge, take vengeance; hefna Grími sinnar svívirðingar, Fms. ii. 172; vildi jarl nú gjarna h. Þorleifi þessar smánar, Fb. i. 213; á ek at h. honum mikillar sneypu, Fms. x. 341; sagði hvers honum var at hefna, Bret. 50; áttú honum at hefna frænda-láts, Fb. ii. 350; at hann mundi henni þess sárliga h., 381; eða hverr er hér sá ríkis-manna, er eigi muni honum eiga at h. stórsaka? Ó. H. 213; ek skal fara með þér ok skulu vit hefna honum, Eg. 189; því mæli ek eigi í móti, at þér farit við liði ok hefnit þeim, Fms. ix. 306; hón hefnir ok þeim er brigða, Edda 21. β. with gen., þó skal ek þessa hefna, Nj. 19; Guð hefnir svá reiði sinnar, Sks. 338; goð hefna eigi alls þegar, Nj. 132: h. sín, to avenge oneself; sá maðr er á er unnit á at hefna sín, Grág. ii. 17; hefnit yðar eigi sjálfir, Rom. xii. 19; ok blóðs sinna þjóna hefir hann hefnt, Rev. xix. 2; þeir menn, er þeir áttu minna í at hefna, those men who had less to avenge, Eg. 86; verðr þeim því ekki skjótt hefndr sinn ósómi, Fbr. 22. γ. with prep. á; hefna e-s á e-m, to avenge a thing upon one, Eg. 425, Fb. i. 471, Sks. 719, Sturl. ii. 148; this also is the mod. usage, og hefnir vors blóðs á þeim, Rev. vi. 10: singly, hefna á e-m, en ef hann vill eigi bæta, þá megu frændr hins dauða h. á honum, N. G. L. i. 122. II. with a single gen. and referring to the blood revenge; hversu Hákon jarl hefndi föður síns, Fms. i. 56; hefna Rögnvalds, ix. 306; h. myndi Höskuldr þín, Nj. 176; at þú hefnir þeirra sára allra, er hann hafði á sér dauðum, id.; hefndú (imperat.) vár, en vér þín ef vér lifum eptir, 198; þat hlægir mik, segir Skarphéðinn, ef þú kemsk brott, mágr, at þú munt h. mín, 202; sverja þann eið, at hverr skal annars h. sem bróður sins, Gísl. 11; nú vilda ek til þess mæla, at hvárr okkarr hefndi annars, sá er lengr lifði, ef vit höfum líflát af vápnum eðr manna-völdum, Barn. 58; þó er þér meiri nauðsyn at h. föður þíns en spá mér slíkar spár, Mj. 182; en þó væri honum eigi úskyldra at h. föður síns, en at kasta únýtum orðum á mik -- konungr mælti, er þat satt, Halli, at þú hafir eigi hefnt föður þíns? Fms. vi. 367; þat var þá mælt, at sá væri skyldr at h. er vápni kipti ór sári, Gísl. 22. For the old blood revenge see the Sagas passim, e.g. Ld. ch. 60, Gísl., Fbr., Grett. (fine), Heiðarv. S., Orkn. ch. 8. But even in the Saga time a more law-abiding spirit began to prevail, and a settlement (görð) took place in many cases instead of the old practice of taking life for life; and so the law distinguishes between mann-hefndir and sektir, i.e. blood-vengeance and temporary exile or the like; indicative of this better spirit is the old saying, jafnan orkar tvímælis þó at hefnt sé, revenge always causes dissension, Nj. 139: revenge amongst kinsmen was forbidden, síðr þú hefnir, þótt þeir sakar göri | þat kveða dauðum duga, Sdm. 22, cp. ætt-víg, cp. also Ld. ch. 53 sqq. and many other passages; a touching instance is recorded in Nj. ch. 146, p. 248; it is characteristic of the old times, that bloodshed might be atoned for, but not slander, calumny, or imprecations, cp. annars dags láttu hans öndu farit, Sdm. 24, 25, and many passages in the Sagas, e.g. Glúm. ch. 7, 18, Lv. ch. 13, Nj. ch. 44, 92, Þorst. Síðu H., cp. also Hm. 28, 72. III. impers., e-m hefnir e-t, to pay dearly for; svá hefndi honum þat mikla mikillæti, at hann gékk í braut fullr af harmi, Edda 22; þá hljóp Ólafr í fen eitt báðum fótum ... því bar svá til, at mér hefndi, Fms. x. 261. IV. reflex. to take revenge; at hefnask á e-m, to take revenge on one, Bær. 5; leituðu Norðmenn at hefnask, Fms. i. 108; fóru þau orð um, at Dana-konungr mundi þess hefnask, 29; hefnask sinnar svívirðingar, Gþl. 183; hefnask sín, hefna sín, 184: with gen. of the person, ok svá þeir er hemnask þessara úbóta-manna, as also the persons who take revenge on these miscreants, N. G. L. i. 19 (rare). 2. reflex. impers. (see III. above), to come to make retribution (of Nemesis); e-m hefnisk e-t or e-s, hvárt mun Gunnari aldri hefnask þessi újafnaðr? eigi mun þat segir, segir Rútr, hefnask mun honum víst, the day of retribution will come to him, Nj. 38: very freq. in mod. usage of just retribution, mér hefndisk fyrir það; þér hefnist fyrir það, used even of slight matters. V. part. as adj. hefndr, revenged; compar., era slíks manns at hefndra sem Gregorius var, þótt þeir komi allir fyrir, Hkr. iii. 399; þótt föður várs sé eigi at hefndra (viz. though he be slain), Fs. 40. 2. hefnandi, part. act. a revenger, Greg. 41: poët. = sons, as the duty of revenge devolved upon the nearest heir, Lex. Poët.
hefnd, f. revenge, vengeance; mun oss verða í því engi hefnd né frami, Nj. 38; mikil, lítil hefnd í e-m, Fas. i. 523; guðlig hefnd, divine vengeance, Nemesis, Fms. v. 224; drepa menn í hefnd eptir e-n, Ísl. ii. 118. 2. esp. in plur. blood revenge; leita hefnda, Ld. 260, passim; mann-hefndir, life for life revenge; bróður-hefndir, föður-hefndir, revenge for a brother's or father's slaughter. COMPDS: hefnda-laust, n. adj. without retribution, Fms. x. 33, Sturl. i. 153. hefndar-dagr, m. a day of vengeance, Barl. 37. hefndar-dómr, m. Nemesis, retribution, Greg. 24. hefndar-gjöf, f. a gift of revenge, ill-fated gift, donum Danaorum. hefndar-hönd, f. a hand of retribution, Pass. 37. 13. hefndar-maðr, m. an avenger, Bær. 3. hefndar-orð and hefndar-yrði, n. pl., read hermdar-yrði, q.v.
hefni-leið (hefnileit, Fær. 254, wrongly), f., in the phrase, róa á h. e-s, to set about taking revenge, to take vengeance, Sturl. iii. 118, 149, Fas. iii. 540, Fær. 254.
hefnir, m. an avenger, heir, son, Lex. Poët.
hefni-samr, adj. revengeful, Hkr. ii. 96, Bs. i. 810.
hefni-semi, f. revengefulness, Hom.
Hefring, f., mythol. one of the northern Nereids, Edda.
hegat, vide hingat.
HEGÐA, að, [hagr]; hegða e-u, to arrange a thing ( = haga e-u), Stj. 131, Mar.: hegða sér, to conduct oneself, Bs. i. (Laur.)
hegðan, f. arrangement, H. E. i. 246: mod. usage eccl. conduct, freq.
hegeitill, m. a flint; spelt hegeitel, Bs. i. 674, ii. 56, 134, Karl. 321, Barl. 181 (see note); hegettill, Flov. 41; the true form is prob. heggeitill, Ivar Aasen heggjeitel, which in Norway is used of nodules (eitill, q.v.) in stones; the word is still used in western Icel. (Ísafjarðar-sýsla).
Heggnir, m. pl. the men of the county Hæggen in Norway, Fms.
HEGGR, m. [Ivar Aasen hegg; Swed. hägg], a kind of tree, the bird-cherry, Edda (Gloss.): freq. in old poetry, Lex. Poët.: whence Dan. hægge-bær, hægge-blomst, etc.
hé-gilja (or hé-gylja), u, f. a 'vain song,' nonsense, tittle-tattle, = Lat. nugae; þeir tala drambsöm orð hégyljunnar, 2 Pet. ii. 18.
hegja, u, f. [from hagr], fate, condition, Ód. 20, Rekst. 23, Merl. 2. 20, as also Orkn. 188, v.l., where the probable reading is emk hegju jarla trauðr at segja, I am unwilling to tell the earl's fate.
hegla, ð, [hagl, cp. Dan. hegle], to hail, Art., Lex. Poët.
HEGNA, d, [A. S. hegjan; Engl. hedge; Germ. hegen; Dan. hegne]: -- to hedge, fence, with acc.; allt þat aldin er menn hirða ok hegna með görðum eðr gæzlum, Jb. 429. 2. metaph. to protect; at hegna lönd sín, Fas. i. 376 (Skjöld. S.); allir menn eru skyldir við at hegna Kristni, N. G. L. i. 352; þá hegni þeir selver sín, sem menn hegna eignir
sínar á land upp, með laga-kefli, 252; -- in this sense the word is obsolete in Icel., but 3. is freq. in eccl. usage, α. hegna líkam sinn frá munuðum, to keep one's body from lusts, Hom. 85; h. oss (acc.) at syndum, to keep us from sin, 74. β. to punish; hann hegndi harðliga allar lögleysur ok úsiðu, Magn. 472. II. to chastise, with acc., but in mod. usage with dat.; hegna íllþýði ok ráns-menn, Fms. vii. 16, (but dat. v.l. of the Hrokkinskinna, a MS. of the 15th century); the dat. seems to be due to an ellipse, e.g. Haraldr Hárfagri fór á einu sumri vestr um haf at h. víkingum (for hegna land víkingum, to clear the land of vikings, pacify it), Orkn. 10.
hegnaðr, m. defence, Gþl. 56: chastisement, hegnaðar-hamarr, hammer of punishment, Mar. 200. hegnuðr, m. a chastiser, is the name of a staff borne in court, Vd. ch. 44.
hegnari, a, m. an avenger, Fms. v. 241.
hegnd, f. castigation, punishment, Stj. 40, 67, Bs. i. 288.
hegning, f. = hegnd, K. Á. 46, Valla L. 209, Fms. iii. 89, v. 320. hegningar-vöndr, m. a rod of chastisement, Stj. 653.
hegnir, m. a defender, chastiser, Lex. Poët.
hégóma, að, to speak falsely, vainly; Þorbjörn kvað eigi hégómað frá, Th. said it was not untrue, Háv. 45; h. ok ljúga, Stj. 34, 131, 150, Bs. ii. 137; h. á e-n, to slander one, Mag.
hé-gómi, a, m. [the prefixed syllable hé- in hégómi and hégilja has no independent existence, but seems to be identical with Goth. hivi (by which word Ulf. renders the Gr. GREEK, 2 Tim. iii. 5), A. S. hiv, Engl. hue, denoting outward appearance, with a notion of falseness; thus hégómi literally denotes whatever is false to the touch or taste, hé- and gómr, q.v.]: I. a cobweb, litter, dust, esp. within doors; reykr, hégómi, fölski, fys, fjúkandi lauf og strá, Hallgr., freq. in mod. usage; it can only be accidental that the word is not found in old writers. II. metaph. falsehood, folly, nonsense; var þat ekki nema hégómi vándra manna, Fms. ix. 449 (v.l. to lygi ein); sumir lásu bækr fyrir honum til þessa hégóma (nonsense), 460, v.l.; en Svíar mæla þessu í mót ok telja hégóma at þar hafi menn farizk, Ó. H. 18; en vér höfum setið hér at hégóma hans ok ginningum, Ld. 322; mikill h., great nonsense, Fms. vi. 445; af alvöru eðr af hégóma, Eg. 729; mæla tál ok hégóma, Nj. 358; h. ok uppslátta, Fms. ix. 285; þú segisk elska mik, en þat er þó ekki nema h. þinn, Stj. 417; hyggja hégóma, to think foolishly, Hom. 69; ekki sinni ek hégóma þínum, Ísl. ii. 214; verða at hégóma, to be set at naught, Barl. 8. 19, Stj. 433; heimsins h., Barl. 91; segja hégóma á e-n, to slander one, Karl. 57; eigi skal þú hafa nafn Drottins í hégóma, Pr. 437; mod., þú skalt ekki leggja nafn Drottins Guðs þíns við h., Exod. xx. 7. 2. mod. vanity, vain things; hégómi hégómans og allt er h., Eccles. i. 2, 14; skepnan er hégómanum undir gefin, Rom. viii. 20; í hégóma síns hugskots, Ephes. iv. 17. COMPDS: hégóma-dýrð, f. vain-glory, Bs. i. 373, Stj. 146. hégóma-líf, n. a vain life, Hom. 93. hégóma-maðr, m. a charlatan, liar, Karl. 274: mod. a vain, idle person. hégóma-mal, n, a vain speech, Fms. iv. 258, xi. 248. hégóma-nafn, n. an empty name, sham name, Hkr. ii. 268. hégóma-starf, n. vain labour, Stj. 298.
hégómliga, adv. vainly.
hégómligr, adj. vain, false, Stj. 142; h. dyrð, Al. 130; h. kenning, 623. 19, Sks. 620; h. guðir, Stj. 449; h. fortala, Anecd. 3; heimsk ok h., MS. 673. 46; h. draumar, Bret.: h. viðrlagning, superfluous addition, Skálda 187.
HEGRI, a, m. [A. S. higora; Germ. heher; Dan. hejre; Swed. hägar], a heron or hern, Lat. ardea, Edda (Gl.), Hm., Fms. ix. 9: in local names, Hegra-nes, Landn.; Hegranes-þing, Fms. x. 113.
hei, exclam. ey! Sturl. iii. 188.
HEIÐ, n. brightness of the sky; heið ok sólskin, Ó. H. 108, Bs. i. 339; sólina, ef í heiði mætti sjá, K. Þ. K. 96: in plur., frost fylgði mikit veðrinu, ok vóru stundum heið í himininn upp, the gale was followed by sharp frost, and now and then there were bright spots up in the sky, Bjarn. 54; veðr var bjart ok skein sól í heiði, Fms. v. 77; tunglið þá það skín í heiði, Rb. 108; sem þá er roðar fyrir upprennandi sólu í hinu fegrsta heiði, Karl. 111, v.l.; sem röðull renni upp í heiði, Arnór: in poetry the heaven is called heiðs há-rann, the high hall of brightness, Lex. Poët.
HEIÐ, f. a fee, stipend, payment, an obsolete word only found in poets; the phrase, haptsœnis heið, the atoning fee of the gods = poetry, a song, in a verse of Kormak, seems to refer to the tale in Edda 47 (Skáldskapar-mál, ch. 3); whence heið-fé, n. a fee, stipend, Edda (Gl.): heið-frömuðr, m. an epithet of a king: heið-gjöf, f. a gift of fee: heið-launaðr, part. paid, granted in fee, N. G. L. i. 91: heið-maðr, m. a king's man, who holds land in fee from the king: heið-menningr, m. a nickname, Landn.: heið-mærr, adj. open-handed: heið-sær, adj. sowing gold, open-handed, Lex. Poët.: heið-þegi, a, m. = heiðmaðr, esp. of a king's man, answering to the mod. soldier; for all these words vide Lex. Poët. II. hence metaph. worth, value; lítils heiðar, of small worth, of small repute, Fms. vi. 130 (in a verse); Daniel sá einskis heiðar á Bel, D. saw naught of worth in Bel, Blanda: whence the mod. compds, heiðar-liga, adv. worthily; heiðar-ligr, adj. worthy, honourable; vide heiðr below.
heiða, dd, to brighten, dispel the clouds, Skáld-H. R. 3. 1.
heið-birta, u, f. brightness of the sky.
heið-bjartr, adj. serene, Lex. Poët., freq. in mod. usage.
heiðin-dómr, m. heathendom, Hkr. ii. 65, freq. in mod. usage, but originally in two words.
heiðingi, a, m. [heiðinn], a heathen, gentile, Ó. H., Nj., Bs. (Kristni S.) passim. II. poët. a wolf, either metaph. from heiðingi, or from heiðr, a heath, one who lives on heaths and wildernesses, Edda (Gl.), Akv. 8; it occurs besides twice or thrice in poems of the time of king Harald Harðráði, 11th century.
heiðingligr, adj. heathen, Fms. i. 137, passim.
HEIÐINN, adj. [A. S. hæðen; Engl. heathen; O. H. G. heidan; Germ. heide and heidnisch; Dan. hedensk; this word is prob. derived not from heiðr, a heath, but from Gr. GREEK as used in the N. T.; Ulf. in a single passage, Mark vii. 26, renders GREEK by qino haiþno; it is even possible that the eccl. paganus, which, according to Du Cange, only appears after A.D. 365, may be merely a translation of the Teutonic word under the notion that haiþan was derived from haiþi = a heath, open country (Gr. GREEK, Lat. pagus): then, as haiþi was pronounced much like GREEK, the true etymology of heiðinn was lost; and so the long vowel and the aspirated initial may be accounted for. To the worshippers of Thor and Odin the name heathen was unknown; Christians were the first that used the word, and we meet with it first in Hkm. of Eyvind, who speaks of heiðin goð, heathen gods; heiðinn stallr, a heathen altar, Kristni S., by the missionary Þorvald, A.D. 982; it is also used by Hallfred and Sighvat; heiðinn dómr, heathendom, Sighvat; heiðnar stjörnur, heathen stars, Sól.: the verse in Ísl. ii. 50 is spurious (as are all the verses of that Saga); so also the verses in Landn. 84 (Hb.), and in Bergbúa-þáttr, where the word heiðinn is put into the mouth of a ghost and a giant, in songs which are merely a poetical fiction of later times. The word heiðingi for wolf is curious: probably it is merely a metaph. phrase from heiðinn, gentilis, and if so, it gives an additional evidence to the age of the poem Atla-kviða; which poem, from its nickname the 'Greenlandish,' cannot be older than the discovery of Greenland, A.D. 985] :-- heathen, gentilis, ethnicus, the Sagas passim, esp. Nj. ch. 101-106, Kristni S., Ó. T., Ó. H., etc.: a child not christened was in olden times called heathen, N. G. L. i. 340; heiðit morð, the murder of an infant not christened, 339: in mod. Icel. usage, a boy or girl before confirmation is called heathen; this improper use of the word is caused by a confusion between baptism and confirmation: so in Norway a woman between child-birth and churching is called heathen (Ivar Aasen).
heiðir, m., poët. a hawk, Edda (Gl.)
heiðnask, að, dep. to become heathen, Fms. x. 313.
heiðneskr, adj. heathen, H. E. ii. 91 (rare). II. from Heiðmörk, f. a county in Norway, D. N.
heiðni, f. heathendom, Fms. i. 47, passim: heathen worship, heathen practice, fremja h., N. G. L. i. 182; en síðar fám vetrum vas sú heiðni af numin sem önnur, Íb. 12, Nj. 160: the heathen age, Friðrekr kom í heiðni hér, Íb. 13: a heathen country, Fb. i. 343.
HEIÐR, adj. [vide heið, n.; Germ. heiter], bright, cloudless, only of the sky, in the allit. phrase, heiðr himin, a clear sky, Hbl. 19, Stj. 305, Eb. 48 new Ed., Fms. v. 81: in poetry, heiðar stjörnur, bright stars, Vsp. 57; heiðr dagr, a bright day, Skv. 3. 53.
HEIÐR, f., dat. and acc. heiði, pl. heiðar; mod. nom. heiði, vide Gramm. p. xxvii, col. 2, and p. xxviii; [Ulf. haiþi = GREEK, Matth. vi. 28, 30, Luke xv. 15, xvii. 7, 31; and haiþivisks = GREEK; A. S. hæð; Engl. heath; O. H. G. haida; Germ. heide; Dan. hede; Swed. hed] :-- a heath; in Icel. particularly heiðr (or heiði) is chiefly used of a low barren heath or fell; thus in local names heiðr is a common name for the barren tracts of fell between the foot of one fjord or dale and another, see the map of Icel. passim, Nj. 158, Eg. 137, 275, Grág. i. 440. COMPDS: heiðar-brekka, u, f. and heiðar-brún, f. the brink or edge of a heath, Hrafn. 28, Fbr. 39, Sturl. i. 33, 84. heiðar-hæna, n, f. a heath-hen, moor-fowl, Orkn. (in a verse). heiðar-vegr, m. a road through a heath, Bs. i. 318. Heiðar-víg, n. a fight on the Heath, Ísl. ii. 259, Landn. i. 70; whence Heiðarvíga-saga, u, f. the name of a Saga, Eb., cp. Sturl. i. 122: freq. in local names, Heiða-bær, Fms. xii. II. a pr. name of a sybil, Vsp., as also freq. in compd names of women, usually dropping the h, Ragn-eiðr, Baug-eiðr: Heið-rekr, m. name of a king.
heiðr, m., gen. heiðrs, [akin to heið, f. above, q.v.; Dan. hæder; Swed. häder] :-- honour; it does not occur in very old or class. writers; til heiðrs ok sæmdar, Stj. 95; stórr heiðr, Fs. (Vd.) 21; heiðr ok tign, Fb. i. 564; h. ok hamingja, 566; Guðs heiðr, Fms. vii. 172 (v.l. of the Hrokkinskinna), Mar. passim: freq. in mod. usage, halda í heiðri, to honour, etc. COMPDS: heiðrs-maðr, m. a man of honour, Bs. i. 823. heiðr-samligr, adj. (-liga, adv.), worshipful, Stj. heiðrs-vel, adv. honourably, Stj. 26.
heiðra, að, to honour, Bs. i. (Laur. S.); freq. in mod. usage, heiðra skaltú föður þinn og móður, the Fifth Commandment.
heiðran, f. worship, honouring, H. E. i. 477.
heið-ríkja, u, f. brightness of the sky.
heið-ríkr, adj. bright, serene, of the sky; h. veðr, Ísl. ii. 409, Gísl. 33.