guokkardit/mannat/ollet/doalvut/vánddardit/buktit/hukset/vázzit/suhkat/gállit/doalvut fátnasiin/boahtit/fievrredit/lávkestit/gállilit/girdit/vázzilit/beassat/vuojahit/sihkkelastit/guoddit/sisafievrredit/suhkat/johtit/johtalit/buktit/váldit/viežžat/joatkit
čuohpastit rastá, sahát
njuolgit - gena/ta en snarvei

preposition adjective + gen

leat
ellipsis - skuteriin, joga, šaldi, riikkarájiid, suorgerájáid
šilju

Dá leat guokkardeame rastá biilaluotta. ¶

Dalle go geaidnu huksejuvvui, ii lean šaldi eanu rastá nugo dál lea, ja dál lea maid huksejuvvo eanandoallogeaidnu Čievrramiellái. 

Prošeavttat galget mannat rastá rájiid ja unnimusat okta oasálasti gullot EU-riikii. ¶

Unna ádjáš doamai rastá luotta ¶

Jur ovdalaš go olliimet ádjá buohta, dallet dat jorggihii olgeš guvlui ja vázzilii rastá biilaluotta. 

Muhto dat ii bisánan, manai dušše rastá luotta ja muhtun unna visža guvlui mii lei das oalle lahka luotta. 

Bores áhkku lohká ahte son sáhttá olbmá doalvut rastá vuona, dohko gonagasgárdimii. 

Olmmái lohká ahte dat gal lea buorre, ja oanehis áiggis soai leaba rastá vuona ollen. 

Suomabeale mánáid Deanus eai beasa skuteriin doalvut mánaidgárdái Fanasgieddái.

Norgga Duolloeiseválddit eai suova olbmuid vánddardit rastá ráji earret go duollu bokte. 

Áibbas dohkkemeahttun dilalašvuohta, lohká Sámediggeáirras Marie Therese N.Aslaksen. ¶

Muhto dan eaba beasa dahkat álkimus vuogi mielde, skuteriin rastá Deanu. 

Dál navdet min krimineallan go vánddardit rastá Deanu, lohká Marie Therese. ¶

Ohcansupmi lea 30.000 ruvnno. 11. Mierona gilisearvi - vázzinšaldi Gilisearvi áigu hukset šaldi Mierojoga rastá vuolábealde riikkaluotta, vai olbmot eai dárbbaš vázzit riikkaluoddaráigge go bohtet giláža bostii/rámbuvrii, ja go fas vulget ruoktot. 

Vázzinšaldi Mierojoga rastá 8. 

Lei okta dánskalaš, ruoŧŧalaš ja norgalaš geat ledje veahtán, ahte ii oktage sis sáhte vázzit rastá ovtta šaldi mas leat nálut, nu ahte eai daja au, au. Lei okta dánskalaš, ruoŧŧalaš ja norgalaš geat ledje veahtán, ahte ii oktage sis sáhte vázzit ovtta šaldi mielde mas leat nálut, nu ahte eai daja au, au.
rastá salddi = tværs øver bron XXX MIELDE --- galgágo mielde? tja, ii goit rastá :) MIELDE juobe doaibmá, soitet iezá Pp:t nai

Álggos manai dánskalaš šaldi rastá, ja čađat logai son au, au,. Álggos manai dánskalaš šaldi mielde, ja čađat logai son au, au,.

I rastá salddi = tværs øver bron XXX MIELDE

De váccii norgalaš šaldi rastá, muhto son logai dušše o, o, čađat.  De váccii norgalaš šaldi mielde, muhto son logai dušše o, o, čađat. ¶rastá salddi = tværs øver bron XXX MIELDE

Boahtte čavčča juo lea áigumus álggahit geahččalansáddagiid mat galget gullot rastá riikkarájiid. 

De bagadalai: – Go boađát stuora johkagáddái, de golbma heastta bohtet ruohta, de don galggat mannat maŋemus heastta čeabehis rastá joga. ¶

De válddii nieida maŋemus heastta čeabehii ja manai rastá joga. 

Gonagas gohčui ráhkadit vel stuorát fatnasa; muhto ii datge lean vel nu stuoris, ahte olmmái arvvai vuolgit dainna suhkat rastá nuori. 

Jiehtanas lei nu suhttan ahte ii lean dilli gállit rastá joga, muhto velledii johk-gáddái ja álggii juhkat čázii. 

Son meinii gurret joga vai rastá beassá. Muhto son ii nagodan joga gurret ja jugai dassážii son rahtasii johk-gáddái. ¶ 

Dat girku dollo boares girkosajis nuorttabealde eanu, ja girkomannit dolvojit rastá eanu fatnasiin. 

Čávžo Safari lea juohke jagi nuvtta dolvon girkomanniid rastá eanu, ja dan seamma dahket dál maid. 

Plána- ja hálddahussekšuvnna jođiheaddji virgi lea ođđa virgi, ja dát sekšuvdna lea hálddahusa bargoreaidu, mii guoská hálddahuslaš, merkantiila ja ekonomálaš fágasurggiid ovddideapmái, plánabargu, ovttastahttimii ja jođiheapmái rastá suorgerájáid, ja vuollásaš ráđiid ektui. ¶

Eadni oaidná go olmmoš boahtá rastá jávrri, fiellu rátte vuolde ja bođii lagabui. 

Verddežat rájáid rastá ¶

Arvedávgi - verddežat rájáid rastá ¶

Olmmái joavddai muhtin jávregáddái.

Doppe lei lottáš mii fievrredii olbmuid rastá jávrri. 

Vuosttaš olmmoš gean loddi fievrreda rastá jávrri, su galgá gáikkodit ja juhkat olbmo váibmovara, muitalii jiehtanas. 

Son joavddai lotti lusa mii galggai fievrredit su rastá jávrri. 

Vuosttaš olmmoš gean fievrredat rastá jávrri, su galggat gáikkodit ja juhkat su váibmovara, čilgii olmmái. ¶

Son váccii rastá Vuošvákjoga ja čuovui bálgá siidda guvlui. 

–Gal suige die lea dušše golgobussá, jurddašii olmmái ja lávkestii rastá Gappoluovtajoga. 

Son doalvvui bohká rastá eanu ja čohkkái das gitta iđidii. ¶

Jiehtanas nu suhtai, ja ii ge astan gállilit rastá joga. 

Soai vulggiiga Duiskkas rastá meara Stockholbmii, gos leaba vuodján iežasga “camp” biillain Ruoŧa čađa Supmii, ja dál leaba Guovdageainnus. 

Gii lei vuosttaš olmmoš gii girddii rastá Eŋglándda Kanála Frankriikkas Eŋglándii? 

Gii lei vuosttaš olmmoš gii girddii rastá Davvimeara? 

Makkár jagi son girddii rastá Davvimeara? ¶

Nikkala dadjá: -Dál mii galgat vuolgit vázzit rastá meara ja doai galgabeahtti vázzit mu luottaid mielde. 

Nikkala válddii soappi, miehki ja bohttala mielde, ja de vulge sii vázzit meara rastá. 

De fuomášii jiehtanas dan, ja viegai soappis lusa, muhto soabbi lei jávkan. 

De sii manne rastá meara ja bohte báhpa dállui. 

De manai meara rastá ja báhpá dállui. ¶

Dat mii lea earenoamáš muhtun suolohasaide sihke giđđat ja čakčat, lea go ealu vuojahit rastá govda nuriid. 

RASTILDEAPMI: Jus eai boađe biillat, de oažžu vázzilit luotta rastá dakko gokko leat vilges, gassa sázut luottas. ¶

–Go áiggut mannat rastá luotta, de fertet váruhit biillaid. 

Don fertet geahčestit sihke gurutguvlui ja olgešguvlui ovdal go vázzilat rastá luotta dakko gokko biilaluodda lea merkejuvvon vilges, gassa sázuiguin. 

Jus eai oidno boahtime biillat, de vázzila son rastá luotta. 

Nie son oahpaha ja rávve mánáid vai sii oadjebasat besset rastá luotta ja muđui dihtet movt johtolagas galgá birget. ¶

ÁRTNIS GÁVVIRII: Nuorri lea sullii 1800 mehtera govdat, ja bohccot ádjánit gaskal 30-40 minuvtta vuodjat rastá nuori. 

Vuojahit bohccuid guokte nuori rastá ¶

Dat mii lea earenoamáš bargu muhtun suolohasaide sihke giđđat ja čakčat, lea go bohccuid vuojahit rastá govda nuriid. ¶

Boazobargu čakčat Finnmárkku boazoorohagain lea oalle ovttalágásaš bargu, muhto muhtun suolohasain lea sierralágan bargu go ealuid vuojahit rastá govda nuriid. 

Vaikko dolat muhtomin ledje rastá luotta. 

Dalle bođii suvdi rastá eanu, ja suvddii du gosa áigot. 

Boahtte geasi dahket šaldi Cillajoga rastá Ráissas. 

Šaldi dahket vai bohccuide šaddá álkit beassat rastá joga, ja boazosápmelaččat leat guhká hálidan ahte šaldi dahkko. (Nordlys) ¶

Sivvan ahte oanidit luotta lea ahte okta oassi luottas ii adno šat maŋŋel go šaldi lea boahtán rastá eanu. 

Luodda galgá dál šaddat guhtta mehtera govddu, vai guokte biilla čáhkaba deaivvadit. 

Dán luddii boahtá vel ođđa šaldi, ja vázzin ja sihkkelastan luodda rastá Roavvejoga. 

Danne galgá dál dahkkot buoret geaidnu joga rastá maid. ¶

Manne sáhpan vuojai rastá joga? 

Márjá dadjá : –Leat go nu buorre, ahte guottát mu rastá eanu? 

Gussa vástida: –In mun astta du rastá guoddit, go in leat vel gallás guhton!

Son bivdá heastta iežas doalvut rastá eanu, muhto heasta vástida: –Mun in riema du guoddit rastá eanu, jus dan dihte sorbmen iežan čivgga. 

De gál Márjá dadjala: –Go juo it gille mu guoddit rastá eanu, ja diekkár ákka bijat, de gal galggat dás maŋás ovtta jagi vázzit čoavjjehin! ¶

Son de jearrá guovžžas, ahte ii go gille rastá eanu doalvut. 

Guovža vástida: –Mun lean gal hui váibbas, muhto gal mun rastá gal dieđusge sáhtán doalvut. 

Gova birra lea dát dieđut: - Kárášjoga fearga (báttin gaikko fearga rastá joga)

Dát lea maid mielde láhčime praktihkalaččat buoret sámegiella ovdáneami riikkarájáid rastá ja giellabargiid gaskkas.

RUOŠŠA SÁMIID OVDDASTEADDJI: Murmánskka fylkka sámeorganisašuvnna ovddasteaddji Larisa Pavlovna Avdeeva lea ilus go luonddugáhttensearvvit gáibidit Ruošša eiseváldiid váldit vuohtii álgoálbmogiid beroštumiid go plánejit oljorevrriid rastá Guoládatnjárgga. ¶

Nubbi manná čađa Mezen-guovllu Arkangelskas, Vilgesmeara botni mielde ja rastá Guoládatnjárgga Murmánskii. 

Báišduoddara boazoisit Ánde Piera Valle ballá suoma badjeolbmuid vaháguvvot go Norga gildii mannan bearjadag sisafievrredit gávppebohccuid ja bohccogorudit rastá ráji. ¶ Báišduoddara boazoisit Ánde Piera Valle ballá suoma badjeolbmuid vaháguvvot go Norga gildii mannan bearjadaga sisafievrredit gávppebohccuid ja bohccogorudiid rastá ráji. ¶

Dál galgá álggahuvvot bargu mii sihkkarastá boazodollui eatnamiid ja dát eanasihkkarastin galgá váldot mielde ođđa boazodoalloláhkii. # Ill ? Beneficiary

Paulus lei ipmirdan ahte dát ii lean duššefal Israela álbmogii, muhto buot álbmogiidda, vai mii sáhtášeimmet máidnut Ipmila rastá buot čearddaid, gielaid ja riikagullevašvuođaid. 

Guovdageainnu boazosuohkanis lea praktihkalaččat vejolaš johtit bohccuiguin rastá ráji sihke Supmii ja Ruŧŧii. ¶

Sámiráđi váldoulbmilin lea gozihit sámiid ovdduid álbmogin, nannet sámiid oktiigullevašvuođa riikkarájáid rastá ja bargat nu, ahte sápmelaččat maiddái boahttevuođas dohkkehuvvojit oktan álbmogin. ¶

Riikkaidgaskasaš heiveheapmi ja ovttasbargu rájáid rastá ¶

Skániid joatkkaskovllás lea buorre vuođđu ovttasbargat earenoamážit rájáid rastá sámi perspektiivvas. 

Dán šaldi doivo lasihit Suoma ja Norgga beale olbmuid gulahallama. 

Muhto makkár earálagan «šaldiid» Deanujoga rastá dárbbaša vai ovttasbargu doaibmá? ¶

Sugai meara rastá ja bođii gáddái gosa son dagai alcces dálu. 

– Mázejoga rastá bidje šaldi bođuid, eai darvvihan šaldejulggiide, lohke šaldebargit. 

Nils Aslak Eira lohká iežaset šaddan luoitit ealu bieđganit mearragáddái Áravuomi ja Ruoppaga gaskii, go eai leat beassan luksa johtit rastá riikaráji dálveguohtumiidda mat lea lahka Girona. ¶

Eiras lea čielga gáibádus ahte Norgga ja Ruoŧa eiseválddit sohpet ođđa rádjekonvenšuvnna vai sii besset boahtteáiggis fas johtit rastá riikaráji. ¶

Dál lohká Hætta ožžon liigeruđaid departemeanttas ja leat juolludan golmma orohahkii ruđa biebmamii, go eai leat beassan johtit rastá ráji Ruŧŧii.  

Ole Mathis Eira ja vuoddji Mathis A. Eira leigga movttegat maŋŋil go Gierddučalbmi lei ruohttan vuosttaš heargin rastá moallasázu dan badjel 200 mehter guhku sprintabánas A-finálas. ¶

Norgga bohccobierggu importalávdegoddi lea veardideamin luoitit fas ráji rastá bohccobierggu mas lea hálbbiduvvon duollu Norgga márkanii. ¶

–Das mearridit ahte galgat go hálbbidit bohccobierggu importeret rastá ráji fas Norgii, nu ahte dan čoahkkimis dadjat «jua» dahje «ii» , lohká Omma. ¶

–Dál ii leat bohccobiergu čoggon vuorkkáide, nu ahte šaddat árvvoštallat vuđolažžat ahte galgat go luoitit bohccobierggu mas lea hálbbiduvvon duollu rastá ráji, muitala Elle Merete Omma. ¶

Sivvan veadjá leat ahte Sámiráđđi lea addán dárkkit ohcanrávvagiid ja dáinna lágiin báikkálaš ohcamušat leat báhcán eret. 

Sámiráđi kulturruhta lea oaivvilduvvon sápmelaččaid oktasaš figgamušaide rastá rájá. 

Ena dovdomearka lea ge šaddan ahte son lea dávjá njunnegežiin rastá moallasázu ovdal eará herggiid. ¶

Interreg IIIA Nord lea ovttasbargoprográmma riikkarájiid rastá Davvikalohtas ja Barentsguovllus. 

– Dalle lea Sieiddájohka, riikkarájáid rastá ovttasbargan, mánáid ja nuoraid psykitriija, buohcciviesut ja gelbbolašvuođaguovddáš prográmmas. ¶

–Mu váibmoášši lea buoridit sámi eallindili Norggas ja nannet ovttasbarggu riikkarájiid rastá ja sajádaga eamiálbmotmáilmmis. 

Vázzi dahje čuoigga vuojehit Luonddureservahta rastá ¶

Ohcejogas lea Deanujoga rastá fiinna šaldi ja dál geahččalit oažžut eambbo anu šaldái ja muđuige rájá rastá ovttasbargui. 

Leena Aikio lea bálkáhuvvon Norga-áššealmmájin veahkehit ovttasbarggus rájá rastá, goappat guvlui. ¶

Raportta váldoulbmil lea geahččalit dahkat oktavuođaid rájá rastá álkibun.

Nuba mus sáhttá jearrat veahki rájá rastá gávppašeamis, veahkeheapmi guoská maid Norggas Supmii. 

Prošeavtta ruhtadeaddjit atnet fidnodoaimma stuorra árvvus rájá rastá ovttasbarggus. 

- Maiddái lea dehálaš aktiviseret olbmuid oktavuođaide rájá rastá, dát guoská buohkaide, gielddaide, guovllu ássiide, servviide, fitnodagaide. 

Ainjuo šielbmá rájá rastá bargui lea uhcit. 

Máilmmi han ii min guovllus sáhte čatnat kártta rukses rájáide. --- čatnat Acc + Ill ja

Midjiide rájá rastá ovttasbárgu ja oktavuođat leat lunddolaččat mánnávuođa rájes ja min vánhemiidda dat lei ain lunddolaččat ášši, sii leat johtán ja gávppašan viidát, Leena muitala. 

Ovttasbargu riikkarájáid rastá lea lassáneamen ja dan oktavuođas sámegiella lea áibbas guovddážis. 

Ovdamearkan sáhtán namuhit prošeavttaid ja áigumušaid, mat gusket Deanu čázádaga ja birrasa geavaheapmái. 

Eaibat dát leat hui konkrehtalaš áššit, main dieđuid lonohallan rájá rastá lunddolaššat dáhpáhuvašii sámegillii. 

Váldoágga lea ahte vuolledeatnolaččat besset johtalit rastá šaldi nu ahte eai dárbbaš máŋggaid miillaid vuodjit birra Deanu šaldi bokte. 

Muhto juohkebeaivválaš rahčamušat čatnet min oktii, rastá etnalaš rájáid. ¶

ALMMOLAŠ RAHPAN: Stuorradikki ealáhuslávdegotti doaibmi jođiheaddji Øystein Hedstrøm (Ovddádusbellodat) čuohpastii rastá bátti mii čalmmustahtii almmolaš rahpama. ¶

Jus politihkkarat dál čuovvolit Geaidnodoaimmahaga mearrádusa, de šaddá ain boahtteáiggisge fearga rastá Divttasvuona. 

Oktasaš nuoraidkonferánsa nannešii oktavuođa nuoraid gaskka rastá riikkarájáid. 

Filbmenprošeakta rájá rastá ¶

OVTTAS!-prošeavtta olis lágiduvvojit ollu earáge doaimmat rastá riikkarájá ovdamearkka dihte duhkoraddanbeaivvit sámegielat bearrašiidda. 

Nu moai jotke čievraluotta mielde mii manná njuolga rastá njárgga, badjel váriid ja legiid rastá. 

Son aŋkke oaidná ovtta vejolažžan bidjat báttiid guovtebeallái sárdnestuolu vai olbmot eai njulge rastá dievasčoahkkinlanja sárdnestuolu bokte . ¶ - njulget + Ill, retta ut, gena Acc (not Ine)

Earret dáid áiggiid ii leat lohpi fievrridit gálvvuid rastá rájá jus ii leat ožžon sierra lobi dasa. ¶

Kulturdoarjaga ulbmilin lea doarjut ja ealáskahttit sámiid kultureallima ovttasbarggu riikka rájáid rastá ja doarjut figgamušaid ja doaimmaid, maidda sámiin lea oktasaš beroštupmi ja mat gusket unnimustá guovtti riikii, gos sámit ásset. 

DÁHTTU ČIELGGADIT: Guovdageainnu heargevuodjin searvvi jođiheaddji Aslak Anders Eira dáhttu čielggadit manne heargeeaiggádat eai beasa buktit rastá riikkarájiid eará 15 kilo bohccofuođđara vaikke lea valáštallama nammii. ¶

Guovdageainnu heargevuodjn searvvi jođiheaddji, Aslak Anders Eira, mielas lea endorii go heargegilvvohallit eai beasa buktit rastá rájiid bohccofuođđariid siskkobealde mátkkošteaddjiid eari, nugo beatnat - ja bussafuođđariid beassá. ¶

Heargegilvovuodjin valáštallit maiddái čilgejedje ahte suopmelaš duollárat, erenoamážit Gáregasnjárgga duollobáikkis Kárášjoga guvlui, leat suovvan váldit rastá ráji bohccofuođđariid mátkkošteaddji eari siskkobealde, go lea heargegilvvohallama nammii. 

Guovdageainnu heargevuodjin searvvi jođiheaddji Aslak Anders Eira maiddái ii loga gal diehtit ahte ii leat lohpi eará 15 kilo bohccofuođđariid buktit rastá rájá. 

Dán gal lea bággu rievdadit, nu ahte heargeeaiggádat besset valáštallama nammii vieččat rastá rájá 5000,- ruvnnu siskkobealde fuođđariid, lohká Eira. 

Ulbmil lea lágidit oktasaš sámi kulturoahpahusa Suoma-Norgga riikarájá rastá Deanuleagis. ¶

Moai vázze Emilyain čáppa beaivvadagas rastá geainnu muhtinlagan gilivissui, gos Emily kantuvra lea ja giellaguovddáža kursalatnja lea. 

DETNUI ŠALDI: Synnøve Lode bargá máŋggageavatplánain, mii šaddá dego šaldin rastá Deanu go ovttas galget Suopma ja Norga plánet mo gáhttet ja geavahit Deanu čázádaga. ¶

– Dát dilálašvuohta addá buori vejolašvuođa Deanu ja Ohcejoga mánáide ja mánnábearrašiidda deaivvadit ja oahpásmuvvat ja dan láhkái nanosmahttit verddevuođa riikkarájá rastá Deanuleagis. 

Sámi ovttasbargu rájiid rastá ¶

Dás namuhan moadde ovdamearkka: háhkat ovttasbarggu dehálaš oasseváldiid gaskka nu ahte eai šatta dárbbašmeahttumit vuosttildit guhtet guimmiideaset boazodoallopolitihka dáfus areálabealli / areálageavaheapmi (plánen- ja huksenláhka) háhkat formálalaš oktavuođaid ee. guovllustivrrain ja stáhtahálddahusain háhkat formálalaš oktavuođaid suohkanrájiid rastá nu ahte boazodoallit eai dárbbaš iehčaneaset doarrut suohkaniiguin ovttasbargu / oktavuođat suohkana / eará oasseváldiid ja suohkana álbmoga / bearrašiid gaskka mat ellet boazodoaluin

Sihkke beaivválaš jođiheaddji Leif Andreassen ja bargiguovttos Jørn Samuelsen, Rune Guttorm ja Per Iver Utsi leat sirdán Mega buvddas rastá luotta ođđa Shell buvdii.

Čuođineare ii-indánalaš guollebivdit njulgestaga čuohpastedje rastá siimmaid su.

–Go johtolat mu šilju rastá šaddá váralažžan heggii ja dearvvašvuhtii, de in oainne eará ráđi go giddet geainnu, lohká ieš. ¶

Son lea gidden šaldi, mii lea Čorrutjoga rastá. 

–Mun in oainne eará vejolašvuođa, go mohtorjohtolat mu šilju rastá šaddá áittan mu ja mánáid heggii ja dearvvašvuhtii, lohká Johnsen. ¶

Per Edvard Johnsen lohká mohtorjohtolaga šaddan šilju rastá stuorra váttisvuohtan sutnje ja su bearrašii. 

–Dál oažžu gielda gávdnat čovdosa, go in dohkket šat johtolaga rastá mu priváhta eatnamiid, lohká Johnsen. 

Pedersen lohká NBR veahá ballat fievrredeames beare ollu bierggu eará riikkain, muhto leat mielas ráddjeuvvon meriide buktit bierggu rastá rájiid.

Sahe rastá boares guottuid ¶

Álbmotakšuvnnas ledje bidjan cakki luotta rastá ja iežaset lássen lahkiide gitta. 

Seammás galggašii leat diehtojuohkkindoaibma, mii muitala daid konkrehta ovttasbargguid birra mat leat rastá rájáid. ¶

GUOVDAGEAIDNU: Sotnabeaivve oaččui Guovdageainnu leanmánnekántuvra dieđu ahte Suomaeallu lea boahtán rastá rájáid Spalloeaivvi bokte. 

Lea stuorra hástalussan sihke fylkkagildii ja Sámediggái boahtteáiggis nagodit ovttastahttit sámi áššiid barggu rastá fylkkarájiid, viiddis máttasámi guovllus, dadjá Sámedikki presideantta Sven-Roald Nystø. ¶

Gieskat leat muhtin vánhemat Njuorggámis Suoma bealde ohcan vuodjinlobi skohteriin doalvut mánáideaset mánáidgárdái rastá deanu Fanasgieddái Norgga beallái. 

Jus fertejit vuodjit tuollostašuvnna bokte ja de rastá joga Buolbmágis, de lea mátki guokte miilla. 

Eiseválddit leat juolludan miljovnnaid rájáid rastá doaibmi oktasaš prošeavttaide, muhto ii oro gávdnomin resursa addit lobi moadde máná vuojihit skohteriin rastá joga. 

Danin livččii buorre čatnat oktavuođaid rastá rájá juohke dásis, buoridan ja gáhtten dihte sámegiela ja -kultuvrra ii dušše Njuorggámis, muhto dán oktavuođas maid guktuid beal rájá. –Dát ii soaba guovddáš riikkaid áigumušaiguin, ahte sámegiella ja kultuvra galgá ahtanuššat, cealká Harvik Hansen. –Lea áibbas čielggas, ahte mis lea ovdalge leamašan Suoma beale mánát Deatnogátti mánáidgárddis, mii lea leamašan stuorra ávkin Norgga mánáidege. –Dát lea nannen dan, ahte sámegiella lea vel eanet šaddan gulahallangiellan mánáidgarddis. –Gulahallangiellan šaddá sámegiella, daningo sin mánát eai hálddaš dárogiela ja min mánat eai hálddaš suomagiela. –Go jurddaša viidáseabbot, de manin dát ii sáhtášii leat buorre vuođđun máŋggakultuvrralaš skuvlii, man birra lea hállojuvvon jo guhkit áiggi, jearrala Harvik Hansen. ¶

Rájá rastá sámemánáidgárdái ¶

Skábmamánu 30. beaivvi sáddiiga váhnenguovttos reivve Čáhcesullo bolesmeaštirii, mas ozaiga lobi sáhtostit mánáideaskka rastá rájá skohteriin. 

Dát 25 jagi boares oljobohcci ja mii lea 1280 kilomehtera guhku ja mii manná rastá Alaska, doaibmá maiddái hejot ja dárbbašuvvo ainnas divoduvvot. 

Rádjábáikegottiin leat árbevirolaš johtolatbálgát ja máđit njuolgga rájá rastá , nugo Fanasgietti ja Njuorggáma gaskkas. 

Njuorggán, Buolbmát ja Fanasgietti gilisearvvit bivdet riikkaeiseválddiid addit dábálaš lobi rájáolbmuide vuodjit mohtorgielkkáiguin rájá rastá. 

Dát lea dál váikkuhan dasa, ahte rádjaássit eai leat šat nu gergosat vuolgit rájá rastá bargui. 

Otná iđida bulii fiinna rukses spárka helt gutnan, go Nilz X. Rølp lei spárkemin do doppe guhkkin Guhkesgurranjárgageažis dien jogaža rastá sáttomielli dán bealde deike márkanii measta helt gitta min lusa Sámerádioi Vullegurraoaivái. 

Lihkus stártii buollinbiila buolašin ja bođii báikái hui johtilit, nu ahte mii leimmet eambbosat, geat beasaimet oaidnit dán dola. ¶

Otná iđida bulii fiinna rukses spárka helt gutnan, go Nilz X. Rølp lei spárkemin do doppe guhkkin Guhkesgurranjárgageažis jogaža rastá sáttomielli dán bealde deike márkanii measta helt gitta min lusa Sámerádioi Vullegurraoaivái. 

Hugo Hættas (12.) buogán rastá ja Geir Gøran Sara (14.) ledje stuorra luohká bohtosat Álttás mannan basiid. ¶

Oktasašbargu rájáid rastá sámi organisašuvnnaid ja ovttaskas sámiid gaskkas lea dehálat dál go goassige ovdal. ¶

Seamma dehálaš ja ain deháleabbo lea movt dat siviila sámi servodat organiserejuvvo ja movt olbmot nagodit bargat riikkarájáid rastá iešguđege servodatsuorggis. 

–Lean ilus oassálastit dákkár dehálaš forumii, midjiide lea dehálaš oassálastit ovttasbargui rájáid rastá ja oažžut buriid vásáhusaid, logai Kobelev ja muitalii ahte ruošša bealde leat ráhkkanan dasa ahte ásahit Sámedikki maid Ruššii. –

Friddjagávppašeapmi rastá rájá attašii ollu ovdamuni davimus guovlluide. 

Buođđu šaddá logi mehtera guhkki rastá joga ja beannot mehtera alu. 

Ollen rastá Ruonáeatnama ¶

Sámi ekspedišuvdna čuoigan Ruonáeatnama rastá ¶

Govas oaidnit Jávo-Erkke - Ole Erik JakobsenTapio (1867-1935) ja Olli Koskamo (1850-1931), gii lea fergemin Jávo-Erkke heasttainis Deanu rastá Sieiddá bokte 1899.

Luovasealuin lea joavdan rastá riikageainnu, muhto mátki lea vuos guhkki geasseorohahkii Fálesnuori suohkanii. ¶

Talink fanasfitnodat suvdá bearraša ja biilla Nuortameara rastá 500 ruvnnu ovddas. ¶

Biilla vulggii skohtervuoddji meattá vuodjit, go skohter dollii rastá geainnu skohtervuoddji dálu guvluii. 

Riikka rájáid rastá lea vejolaš ovttasbargat sihke oahpahusa ja duođai dárbbašuvvon oahppomateriálaid ovdánahttinbarggus, ja eará surggiin mas skuvllat sáhttet váldit oasi. 

Ovttasbargu riikka rájáid rastá ja ohppiidlonohallan lea nubbi maid áiggun vuoruhit Sámedikkis. ¶

Sirpmás ja Ohcejogas lea leamaš doloža rájes oktavuohta rastá rájá, ja leat čađahan máŋga ovttasbargoprošeavtta. 

Sámi árgabeaivvis gávdnojit ollu áššit maiguin sápmelaččat galggaše bargat eambbo ovttas rastá rájáid. 

Dán čoakkáldagas lea okta dikta - mii álgá sániiguin "Sugan rastá iežan joga" mas Deatnu lea guovddážis. ¶

–Dalle go juhke eatnamiid nuortta- ja oarjjabeale siiddaide, de sárgejedje rájá njuolga rastá mu dálveorohaga.

–Daid máđiijaid baicca berre doalahit ortnegis, nugo ráhkadit šaldiid jogažiid ja jekkiid rastá. 

Oarjjabealde Máze leat ráhkaduvvon muhtun jekkiid rastá šaldit, ja dat lea čájehan ahte luondu lea ieš álgán divvut dan maid fievrrut ledje bilidan, lohká Hætta. ¶

SM Sámecup ulbmil lea čohkket sápmelaččaid rastá rájiid, falástallat ja spáppastallat. ¶

Nubbi giehta manai rastá ja heaŋgasii beaskka sisa. ¶

Smávit biillat vuollel 3.500 kg besset vuodjit rastá šaldi buot beivviid, muhto fertejit vuordit muhtomin. Smávit biillat vuollel 3.500 kg besset vuodjit šaldi mielde buot beivviid, muhto fertejit vuordit muhtomin.¶ --- iigo dat boastut? jå rastá salddi lea álo boastut :)

–Dan botta go betoŋŋa goiká, eai beasa stuorát biillat vuodjit rastá šalddi. –Dan botta go betoŋŋa goiká, eai beasa stuorát biillat vuodjit  šalddi rastá. --- iigo dat boastut? jo

Oktasaš bargu guovllu luossabivdiid gaskkas rájáid rastá galgá formaliserejuvvot ¶

Divttasvuona sápmelaččat veahkehedje nuppi máilmmisoađi vuolde duháhiid mielde olbmuid rastá ráji Ruŧŧii, muhto soađi maŋŋel sivahalle Norgga eiseválddit dáid rádjeofelaččaid beahttán riikka. 

Gaskavahkku šállošii Gonagas dan movt eiseválddit leat láhtten dáid sápmelaččaiguin. ¶ --- láhtten + com (uppføra sej)

Oahpistedje rastá ráji ¶

Sápmelaččat, geat ofelaste olbmuid Moskkis Ruŧŧii, soibmojedje ja sivahallojedje maŋŋil soađi Norgga riikka beahttán. 

Soahtejagiid oainnát ollu olbmot báhtaredje nazisttain Divttasvuona bokte Nordlánddas, ja rastá ráji friddjavuhtii Ruŧŧii gos ii lean soahti. ¶ 

Dákko lea Norga hirbmat seaggi, dušše 6,5 kilomehtera, muhto báhtarangeaidnu lei ceakkus ja rámššas. Guovllu sápmelaččat ledje oahppásat ja ofelaste máŋga duhát olbmo rastá ráji. ¶

Guokte-golbma minuvtta maŋŋil leigga soai skohtera alde juo ja dolleheigga issoras leavttuin rastá Deanu šaldi ja Skiipagura guvlui. ¶

–Dál lea lohpi skohteriin maid boahtit rastá ráji. 

Kárášjoga gielddastivra meannudii ikte ahte leago sin ovddit mearrádus lobalaš mas leat miehtán cegget 45 kilomehter guhku áiddi Anárjotleahkái vai Norgga boazodoallit eai šat ribahala bohccuid rastá riikaráji. ¶

Son árvvoštalla ahte dát ealgavarit lea deaddán sullii 300 kg ja das lei mannan rastá čielgi, go ii beassan šat olggos biillas. Son árvvoštalla ahte dát ealgavarit lea deaddán sullii 300 kg ja das lei mannan rastá čielggi, go ii beassan šat olggos biillas.¶ --- rastá čielggi? jep

Oainnán vázziolbmuid boahtimin Máttajávrri rastá dálveluodda ráigge ja nuppiid fas gakcumin girkui. --- gakcut + Ill? ja

Earret dáid áiggiid ii leat lohpi fievrredit gálvvu ráji rastá sierra lobi haga. ¶
–Viehkalin álggus skierriid čađa jeakki rastá ja mannen rohtui. 

–Go čállit sámi organisašuvnnaide, eará sámi ásahusaide, rastá rája ja Sámiráđđái, de lea lunddolaš čállit sámegilli, čilge Juha Guttorm - Suoma Sámedikki hálddahushoavda. ¶

Spáiddaráidu rastá rájá ¶

Leago son dat justa nu mo Hans Rasmus muitala, ahte viessu lea sahájuvvon rastá go isit ja eamit earráneigga? --- sahát + rastá = såga av

Dávggit spoahkehit álkit rastá jos vuojána ribaha njuiket. ---- spoahkehit??? =den smällde tvärs av

–Diibmá manai maŋemus siida eanu rastá miessemánu 17. beaivvi. 

Suoma eiseválddit deattuhit Espoo-soahpamuša, mas riikkarájáid rastá váikkuheaddji birasprošeavttain galgá dieđihit ja ráđđádallat ránnjáriikkaiguin. 

BEAKKÁN: Mieskadanrusttet Gáregasnjárggas lea beaggigoahtán rastá riikarájáid. ¶

Dán mánu 12. beaivvi leahkkastuvvon njuovvanbázahusaid mieskadanrusttet Gáregasnjárggas, lea šaddan dovddusin rastá riikarájáid. 

Norgga boazonjuovahagaid bázahusat sáhttet boahtteáiggis mieskat muoldan Gáregasnjárggas. ¶ --- mii lea mieskat? =ruttna

–Bázahusat leat bázahusat, ja dat besset nuvttá rastá rájá. 

Dán vuogádaga mihttomearrin lea fuolahit sámi oktavuođa riikarájaid rastá mat háddjejit álbmoga njealji jovkui. ---- háddjet + Ill? hád - spre

Diehtofierpmádat rastá rájáid ¶

Sii galget leat Kárášjoga rastá miessemánu vuosttaš beaivvi ja davvin logát beaivvi. ¶

Diehtojuohkin rájáid rastá ¶

Maŋimuš johtinmátkii lei prámmasadjái gos bohccot galge suvdojuvvot rastá nuori Máhkarávjui. 

Dat gal lei suohtas, go doppe fertiimet álás julggiid gállit rastá joga. 

Guokte juolggi rastá ¶

Leansmánne fertii bissehit fievrru dasa go okta dávggiid čohkkenboaltu lei rastá ja biila jođii geaidnoráigge doarrás. 

Eai mannan rastá nugo láveje. 

«Lea vealtameahttun sáhttit koordineret giellarájiid rastá Ruoŧain ja Suomain. 

Mohtorjuolggi/propella sudjosa geažil ii leat gárguid ja coages sajiid rastá earágo luoitit. 

Biila lei boahtán gurot mohkis vuos olgešbeallai ja iskan njulget vuojána mii jávkkihii rastá geainno boasttobeallai ja jorai gáhttobokti birra. 

Suoma kulturministtar Claes Andersson rabai musea almmolaččat ja čuohpai rastá bátti mii čalmmustuhtii rahpama. ¶

Dáljuo viđalohkái haská, direktevrra dadjá; illá astá, ii áiggošii otná agi rastá. 

Ále fuola, gal son markanastá ja du ge Buolbmágii hástá, boađe 31. su láidestit rastá vuoi juo 50 ahkái bastá. 

Ovddidit ovttasbarggu rastá kultuvrralaš ja geográfalaš rájáid. 

Sápmelaččat Samuel J. Balto ja Ole Ravna šattaiga dovddusin go leigga beakkán dáčča Fridjof Nansena ekpedišuvnna fárus mielde rastá Ruonáeatnama 1888-89.

–Son lei Fridjof Nansena ekspedišuvnna mielde rastá Ruonáeatnama 1888 ja 89 jahkeloguin. 

Daid fidnii dušše vissis meari rašuvdnagoarttaiguin, ja muhtumat maiddái bukte suoli rastá ráji Ruoŧas. 

Oskal lohká ohcan boares čállosiin dieđuid ja dan barggu olis leat oalle sihkkarat ahte boazodoallu dovdá máŋgga oktavuođas ovdaneami mannagoahtán njuolga rastá dološ norpmaid mat dadjet movt bohccuid galgá iešguđet dilalašvuođain meannudit. 

Eat leat vuodján galle aláža badjel ja leagaža rastá ovdal juoga čáhppá dobbeleappos. 

Dasto ádjánii fearga sullii diimmu rastá nuori ovdal besse bohccuid vuojaldahttit dan loahppa gaskka. 

Eanaš mátkki guorbmebiillain, dasto fearggain rastá nuori ja loahppa mátki vel vuojahit. ¶

Nannejit dásseárvvu riikkarájáid rastá ¶

Sámi oahpponeavvut riikkarájiid rastá

Stipeandalávdegoddi oinnii dehálažžan háhkat dieđuid kultuvrra birra mii gávdno riikkarájiid rastá ja mas lea várra jávkat. ¶

–Gii máhttá suhkat, jearrá Sámedikki presideanta ja divttasvuotnalaš Sven-Roald Nystø go mii čohkkedit fatnasii mii galgá doalvut min rastá eanu ja Náranažžii.

Fáhkkestaga leat jođus bajásguvlui eanu, eatge rastá... 

Son ádde bures manne leat gieldán herggiid fievrredit rastá riikarájiid. ¶

–Anán gildosa vahágin, muhto ádden bures go leat gieldán herggiid buktimis rastá riikarájiid. Go ii leat leaika jus dat dávda leavvá deike, lohká Klemet Amund Eira. ¶

Sii maiddái háliidit nannet ovttasbarggu sámi nuoraid gaskka rájáid rastá ja eará álgoálbmot nuoraiguin. 

Sii suhke Duortnosjoga rastá ja oste ruhtabihtáineaset duhpáha ja sohkkariid Ruoŧa beale buvddain ja borgguhedje biippu, romis ámadajut gobil ja gorudat morrašis njagil. ¶

Su bártnit ledje dáistalan gitta loahpa rádjai ja addán áhčieatnamii sihke sieluset ja rupmašeaset, muhto nuppit dego Lompolo-Viina nuoramus bárdni, Mäkiniska-Herkko ja Ruusumaa-Altti viellja ledje giđđat gárgidan soahtešiljus ja máhccan suolggaid ruovttuidasaset Sipirjái ja joatkán joga rastá Ruŧŧii, gosa soalddátlovppárat ledje báhtaraddan soahtešiljus doppe nuortan. ¶

Go firtii eahkedis, de Oktonas Hilma morihii visožisttis ja šloađai gulul láhtti rastá skáhpe lusa. 

Son šloađai gulul lanja ja feaskára rastá ja bajidii ruovderoahki sajistis, hoigadii uvssa rabas ja bázii čuožžut uksanjálbmái gieđat uksabealláin. ¶

Biergasat ledje dasto fievrriduvvon joga rastá guorbmebiillaiguin eará gálvvuid ja rusttegiid siste. 

Duo leat buohcceviesu kássat ... dat galget lástejuvvot fatnasii, duon alit fatnasii ... ja duo leat duoid seahkaid siste biktasat ... dat galget joga rastá ... ¶

Son velohalai oaivvesnaga Ruusumaa korsus ja rávvii mo ráji rastá lei buot álkimus beassat. 

Son juvssašii vel Ruusumaa maŋimustá Oktonas Hilma bartta luhtte ja manašeigga dasto ovtta fáru joga rastá - dan ii dárbbašan dál smiehttagoahtit. --- joksat = hinna upp + Acc

Juolggit njalkasadde livttisin gollan ruohttasiid alde, mat cáhke bálgá rastá: Juolgi vealččiha! 

Muhto go lahkonišgođii johkagáddái njáskojuvvon niitobihtá, man ravddas Oktonas Hilma barta lei, de fiidnudii leavttu ja váccii njága niittu rastá ja válljii hui dárkilit gokko lávke, go rasttildii buđetbealddu ja orustii ain beljohallat, gullošedjego jienat. 

Sutnje dagai ovtta, sugaigo joga rastá ihkku vai beaivit. 

Mun dáhtun Soldatkina, suvddára, suvdit du rastá ja veahkahallat ... dat lea dakkáraš ahte dasa sáhttá luohttit ... ¶ --- mii suvdit?? frakte med båt 

Muhto albmáin soapmásat, dego son ieš, Ruusumaa-Onni ja Lompolo-Martti guđđe báhčinrokkiset ja báhtaredje soahtešiljus, bohte idjaseavdnjadin Sipirjái ja jotke Duortnosjoga rastá Ruoŧa beallai ja manne doppe bargui ja sáddejedje ruoktot borramuša, biktasiid ja ruđa. 

Jogaid ja ádjagiid rastá galge huksejuvvot albma šalddit, amaset aškasat hehttet dálvit olbmuid johtima. ¶

Njuiken duos Badjenjárggas linjabiilii ja šávgalan Roavvenjárgii. --- njuiket + Loc, šávgalit + Ill? 

Ja de ii leatge eará go lávket dámpii ja hurgalit meara rastá Stockholbmii. ¶ --- mii hurgalit +Ill? tja, jå... hurgalit= å fare fort

Su galget stávžut lávordagaid rastá nuori go lea maddis, ábi goalkin; vuossárgga iđđedis vas nuppeguvlui. ---- stávžut?? = å ro, klumpigt

Muhto gonnes de orru go ii suga rastá nuori? 

Ja makkár giittu ožžo divddavuotnagat go dolvo dáččaid rastá váriid Svirgii? 

Diđii dieđun gonne mon ledjen eret ― go sukčii son láve giikkariin geahččat rastá nuori márškui «åt fjejllán dine» ― mu gul váriide, nie sánáidii; moai leimme báhcán boavjji maŋemužžii girkoráhpa nala, nuppit juo duorramin jalgga nalde, dobbelin. 

Olbmot ballet: gal dan ožžot — go dáppe leat juo sámit vuoigatvuođaid ceggen geat ovdal soađi ja ovdalas áiggiid juo bohččuiguin barge duoid váriis, ja ovdal go dáčča eiseválddit gilde johtimis Gielasváriid rastá dálveorohagaide. 

Hoallá duohtadettiin reivedoavnnji man rastá čáppes lukčahas logaha «Geöffnet[?]» . 

«Husmánni» doalvvui mu oktan gávnniiguin rastá stuora jávrri. 

Lea garra bargu ijaid beaivviid, ávkki ferte bivdit biekkan: biegga galgá doalvut rastá jávriid. 

Mu vieris guoibmi haskada báktelabas vulos ja rancula gilu gievvaga rastá mu gurrii, čuigesta vuovdegeahčai, doppe gul ája sáivvilda, mannu dohko, árvala – doppe gul morret. 

Geahččá gen rastá nuori, oainnán. 

Illui — go ii dalle sáhte leahkit heađi dárbu suhkkát rastá go dál dálkái orru leamen ollonaga noastimin alosguovllun. 

Láhkaevttohusa kapihttalis II evttohuvvojit obbalaš váldegieđahallanprinsihpat, sihke dán lága ja eará lágaid mielde, mat galget váikkuhit vai luondduresursaid geavaheapmi šaddá ceavzileabbun rastá buot surggiid. 

Dákkár oainnu čuovvumuššan ferte leat dat ahte ráji rastá olles johtti álbmot lei suodjaluvvon, eai dušše sii geat elle boazodoalus." 

Olu barggu ja várálašvuođa čađa šadde guhkás mannat vuonaid dahje meara rastá viežžat suinniid, jeahkáliid, boaldámuša ja huksenávdnasiid nannamis (Shcnitler III alm. 1985: 108). ¶

Lappekodisilla sihkkarasttii johtaleami geasse- ja dálveorohaga gaskal, vaikko kárttas lei rádji jur johtolaga rastá (vrd. kap. 3.6.). 

Dat lei Várjjatvuona siskkimusas Vuotnabađas, muotkki rastá Skiippagurrii. 

Rádjedahppan ii mielddisbuktán dušše heajos ealáhusvuođa rievdademiid, muhto dat čuzii maid garrasit sirddolaš sápmelaččaid sosiálalaš čanastagaide, geat vuosttaš geardde duođas deaividedje242 dan ráji duohtavuođaiguin, mii biddjui rastá sin orohaga 1751:s. 

Kodisillas lei 12. §:s mearrádus mas daddjui ahte sápmelaččain geat johte ođđa ráji rastá ja mearragáddái, galggai bivdo- ja guolástanvuoigatvuohta "ovttadássásaččat norgga vuollásaččaiguin" (vrd. kap. 3.6. ja 3.6.4.). ¶

Maŋŋel 1852 rádjedahppama ja boazoguohtungieldima Norgga-Suoma ráji rastá bođii láhka čakčamánu 7. b. 1854 mas ledje muhtun njuolggadusat Finnmárkku boazodollui. 

Sáhtte leahket oanehis geađgeáiddit baskkes guji rastá, mat cagge bohccuid. 

Njárggažiid gal geavahit ain dál boazobarggu oktavuođas, muhto dál bidjet dávjá áiddi vel rastá vai bohccot bissot doppe. 

Dakkár guovlluin gos leat várit ja jasat, orrot bohccot jasas báhkka geassebeivviid. Dan maid geavahedje bohcco merkedettiin. ¶

Go eallu galgá mannat hehttehusaid meaddel eatnamis, luotta rastá, rávdnjelinjjá meaddel, joga rastá jna., de dat ballá ii ge galgga olu ovdal dat jorggiha ja sáhttá ájihit guhká dan oažžut fas mannat. ¶

Nuortarádji manai Muetkeduoddara mielde Beahcánjoga ja Valesjohráigge Fiskarhalvøya1438 duohkai ja das njuolga nuorttasdavás rastá Fiskarhalvøya1439. 

Dalle johte muhtun Norgga boazosámibearrašat vel nuortalii, nappo nuortalaččaid siiddaid čađa ja rastá sin rájiid (Tanner 1929: 72 ff.). 

Ovdalaš ássiin galggai molsašumi áigodagas, 6 jagi badjel, riekti friddja vánddardit ráji rastá guoli bivdit ja meahcástit, "nu go dássožii,..." .

 Dás daddjo namalassii ahte galggai šaddat gielddusin "Norgga ja Ruošša Sápmelaččaide" johtit bohccuiguin ja eará elliiguin ráji rastá ja "guođohit Bohccuid Guovllus mii ii leat šat sin Oktasaš Guovlu" (Norges traktater 1661-1966, bd. I: 10). 
 
Boazojohtingielddus rájiid rastá dáiddii guoskan vuosttažettiin Norgga viiddis boazosámijohtimiidda ii ge nuortalaččaid unnit ealuid johtimiidda.

Vuojahedje ealu rastá vuona ovtta saje gokko "ii várra lean govddit go okta Bissobážagaskka" , ja lei eahpitkeahttá seakka nuori birra sáhka, jur Norskbukŧ520 ja Nord-Leirvåg1521 siste, Stømsneš522. 

Lei gul maiddái dáhpáhuvvan ahte fástaássit ledje vuojehan boazosápmelaččaid ealu Suoma ráji rastá (Reinbeitekommisjonen av 1909. Innst.: 39) ¶

Vástádusain eai mana erohusat dušše doarrás rastá daid stuora oskkuid, muhto gávdnojit maid ovttaskas oskkuin.  

Sámi skuvllas ferte leat dakkár vuođđu ahte sáhttá geahččat maŋosguvlui, hehttet sosiálalaš erohusaid ja hukset šaldiid rastá sámi servodaga iešguđetlágan joavkkuid. 

• ovdánahttit dihtomielalaš guottu sámegillii ja gielladikšumii ja návccaid ovttasbargui ja gierdilvuhtii Sámi giellarájiid rastá ¶

Šaddagoahtá dađistaga deaŧaleabbo oahppat gielaid. Álbmotgaskasaš oktavuohta ja ovttasbargu riikka- ja kultuvrarájáid rastá lea laskan. 

Eallineavttuid deaŧalaš gažaldagaid vástádusaid ferte ohcat máilmmiviidosaš ovttasbargguin máilmmi kultuvrralaš erohusaid rastá. 

Álbmotgaskasaš oktavuohta ja ovttasbargu riikka- ja kultuvrarájáid rastá lea laskan. 

Eallineavttuid deaŧalaš gažaldagaid vástádusaid ferte ohcat máilmmiviidosaš ovttasbargguin máilmmi kultuvrralaš erohusaid rastá. 

Álbmotgaskasaš oktavuohta ja ovttasbargu riikka- ja kultuvrarájáid rastá lea laskan. 

Eallineavttuid deaŧalaš gažaldagaid vástádusaid ferte ohcat máilmmiviidosaš ovttasbargguin máilmmi kultuvrralaš erohusaid rastá. 

- gávnnahit movt ođđaáigásaš teknologiija lea máilmmi unnidan, ja movt gulahallamat ja ovttasbargu riikkaid rájiid rastá ja kontineanttaid gaskkas lea šaddan dađistaga dárbbašlažžabun ¶

Dutkanguovllu válljema kriteran anán dan, go olbmuin leamaš lunddolaš oktavuođat áiggiid mielde rájá rastá ja eanaš doppe ásset seamma sámesogat.

Váhnemat oaivvildedje ahte lei beare váralaš mánáid suvdit unna fatnasaččaiguin vaikko makkár dálkin Makkarávjonuori rastá ja streikejedje dassážii go ožžo albma fatnasa. 

Doppe lea fanas, vai olbmot besset rastá ¶

Mii skuvllas vurddiimet jierrásit ahte Deanu rastá beasai miessemánu čiežanuppelogát beaivve nu ahte olles gilli sáhtii ávvudit dán beaivvi ovttas. ¶

Dálá áiggi gal diekkár rádji ii goaža deaivvadit etnihkkalaš rájiid rastá danne go márku dál gilvaladdá simme dásin go suohkana doavdagat muđui. ¶

Dán maŋŋá sápmelaččain ii lean šat vuoigatvuohta johtit dán rájá rastá iežaset ealuiguin dahje eará doaimmaid geažil dego mearrabivddu dihte. 

Dat mearkkašivččii oktasaš sámi máhtto-, kultuvra- ja árvovuoddu Elgå rájes lulde Girkonjárgga rádjái davás, ja eandalit oktasašvuođa mii maiddái manná riikkarájiid rastá Ruŧŧii, Supmii ja Ruššii.» 

Muitalii midjiide makkár fápmu Ipmilis lea, ahte go son lei oktii vázzimin rastá ja bođii čázi ala, dakko lei suddi, dalle son čurvii: "Ipmiláhčci gájo mu!" ja nu beasai vácci čázi mielde gáddái. 

Mun jáhkán ahte ovttasdoaibma ja ovttasbargu riikkarájiid rastá lea deaŧaleabbo go goassege ovdal, ja boahtá oppalaččat nannet Davviriikkaid boazodoalu. 

Suopma lea rabiesriikka Ođđa mearrádusas daddjo earret eará ahte beatnagiin, maid áigot riikkarájiid rastá fievrridit, galgá leat iežaset «pássa» , mas muitaluvvo makkár boahkuid beana lea ožžon, makkár dearvvašvuohta lea, ja nu ain. 

Mii oruimet badjegeahčen gili, ii lean guhkit go ahte sáhtten vázzit skuvlii, muhto ovtta áiggi giđđat ja čakčat fertejin orrut internáhtas, go dan áigge ii lean šaldi rastá eanu. ¶

Sus lei oktavuohta eará ásahusaiguin, maiddái rastá rájiid, vai seamma tearpmat boađáše atnui miehtá suopmanguovllu. 

Mii doalaimet kurssaid dulkkaide, seammas ledje dulkkat ávkin min tearbmabarggus. ¶

Son báhtarii buot dainna mii sus lei ja manai Eufrateanu rastá ja jođii Gileada váriid guvlui. ¶

Seammá ija son čuožžilii ja válddii áhkásguovtto ja su šlávvanissonguovtto ja oktanuppelohkái bártnis ja manai gállagis Jabboka rastá. 
Son sáhtašii sin nuppi beallái joga ja doalvvui joga rastá buot mii sus lei. 

Ja jos du olgeš giehta vearránahttá du, de čuohpa dan rastá ja bálkes eret! 

Jesus manai fatnasii ja vulggii rastá jávrri iežas gávpogii. 

Dasa lassin lea min ja din gaskkas čiekŋalis njiellu, amas oktage dáppe beassat rastá din lusa, vaikko hálidivččii ge, ii ge oktage din bealde beasa deike min lusa.

Go Jesus lei sárdnon dán, de son manai máhttájeddjiidisguin Kedronjogaža rastá gilvvagárdái mii lei das.

Sii manne rastá sullo gitta Pafosa rádjái, ja doppe deive juvddálaš noidošeaddji ja vearreprofehta gean namma lei Barjesus. 

Son orui eananhearrá Sergius Paulusa luhtte. Eananhearrá lei jierpmálaš olmmái, ja son siđai Barnabasa ja Sávlosa lusas ja hálidii gullat Ipmila sáni. Muhto Elymas, dát mearkkaša diehtti, vuostálasttii sudno ja vikkahii eananhearrá eret oskkus. Dievva Bassi Vuoiŋŋas Sávlos, gii maiddái gohčoduvvo Bávlosin, geahčastii bastilit sutnje ja celkkii: «Don beargalaga bárdni! Don leat buot vanhurskkisvuođa vašálaš, dievva juohkelágán gávvilvuođas ja bahávuođas, it go goassege áiggo heaitit botnjamis Hearrá njulges geainnuid? Dál Hearrá lokte gieđas du vuostái, ja don šattat čalmmeheapmin it ge oainne beaivváža muhtun áigái.» Dallánaga mierká ja seavdnjat gahčai noidošeaddji ala, ja son váccii ja geahččalii gieđa guluin gávdnat muhtuma gii láidešii su. Go eananhearrá oinnii dán mii dáhpáhuvai, de oskugodii ja ovddošii sakka Ipmila oahpu. ¶
De borjjasteimmet rastá meara Kilikia ja Pamfylia olggobeale ja bođiimet Myrai Lykias. 

Giellakantuvrra ovddasvástádus lea gozihit giellafágalaš bargguid rastá etáhttarájiid. 

Giellakantuvrra ovddasvástádus lea gozihit giellafágalaš bargguid rastá etáhttarájiid. 

Ahte mii leat veahkkát rastá ossodatrájiid 

Sáhttá omd. buktit sámiid árvvuid čielgasit oidnosii, dahje ovttasdoaibmat ođđa vugiid mielde bálvalussurggiid rájáid rastá ja lagaš olbmuiguin/persovnnalaš fierpmádagaiguin. 

Dán suorggis sáhtášii leat buorre lonuhit vásáhusaid hálddašanrájáid rastá ja gulahallat Sámedikkiin sámi geavaheaddjiid diliid hárrái. 

Dákkár oainnu čuovvumuššan ferte leat dat ahte ráji rastá olles johtti álbmot lei suodjaluvvon, eai dušše sii geat elle boazodoalus." 

Olu barggu ja várálašvuođ čađ šadde guhkás mannat vuonaid dahje meara rastá viežžat suinniid, jeahkáliid, boaldámuša ja huksenávdnasiid nannamis (Shcnitler III alm. 1985: 108). 

Lappekodisilla sihkkarasttii johtaleami geasse- ja dálveorohaga gaskal, vaikko kárttas lei rádji jur johtolaga rastá (vrd. kap. 3.6.). 

Dat lei Várjjatvuona siskkimusas Vuotnabađas, muotkki rastá Skiippagurrii. 

Rádjedahppan ii mielddisbuktán dušše heajos ealáhusvuođa rievdademiid, muhto dat čuzii maid garrasit sirddolaš sápmelaččaid sosiálalaš čanastagaide, geat vuosttaš geardde duođas deaividedje dan ráji duohtavuođaiguin, mii biddjui rastá sin orohaga 1751:s. 

Kodisillas lei 12. §:s mearrádus mas daddjui ahte sápmelaččain geat johte ođđa ráji rastá ja mearragáddái, galggai bivdo- ja guolástanvuoigatvuohta "ovttadássásaččat norgga vuollásaččaiguin" (vrd. kap. 3.6. ja 3.6.4.). ¶

Maŋŋel 1852 rádjedahppama ja boazoguohtungieldima Norgga-Suoma ráji rastá bođii láhka čakčamánu 7. b. 1854 mas ledje muhtun njuolggadusat Finnmárkku boazodollui. === Duommá lahka boahtá rastá?

Sáhtte leahket oanehis geađgeáiddit baskkes guji rastá, mat cagge bohccuid. 

Njárggažiid gal geavahit ain dál boazobarggu oktavuođas, muhto dál bidjet dávjá áiddi vel rastá vai bohccot bissot doppe. 

Go eallu galgá mannat hehttehusaid meaddel eatnamis, luotta rastá, rávdnjelinjjá meaddel, joga rastá jna., de dat ballá ii ge galgga olu ovdal dat jorggiha ja sáhttá ájihit guhká dan oažžut fas mannat. ¶

Nuortarádji manai Muetkeduoddara mielde Beahcánjoga ja Valesjohráigge Fiskarhalvøya duohkai ja das njuolga nuorttasdavás rastá Fiskarhalvøya. 

Dalle johte muhtun Norgga boazosámibearrašat vel nuortalii, nappo nuortalaččaid siiddaid čađa ja rastá sin rájiid (Tanner 1929: 72 ff.). Boazosápmelaččain lea leamaš 6- 1 000 eallu. 

Ovdalaš ássiin galggai molsašumi áigodagas, 6 jagi badjel, riekti friddja vánddardit ráji rastá guoli bivdit ja meahcástit, "nu go dássožii,..." . 

Dás daddjo namalassii ahte galggai šaddat gielddusin "Norgga ja Ruošša Sápmelaččaide" johtit bohccuiguin ja eará elliiguin ráji rastá ja "guođohit Bohccuid Guovllus mii ii leat šat sin Oktasaš Guovlu" (Norges traktater 1661-1966, bd. I: 10). 

Boazojohtingielddus rájiid rastá dáiddii guoskan vuosttažettiin Norgga viiddis boazosámijohtimiidda ii ge nuortalaččaid unnit ealuid johtimiidda. 

Vuojahedje ealu rastá vuona ovtta saje gokko "ii várra lean govddit go okta Bissobážagaskka" , ja lei eahpitkeahttá seakka nuori birra sáhka, jur Norskbukt ja Nord-Leirvåg siste, Stømsnes. 

Lei gul maiddái dáhpáhuvvan ahte fástaássit ledje vuojehan boazosápmelaččaid ealu Suoma ráji rastá (Reinbeitekommisjonen av 1909. Innst.: 39) ¶

Danin lea lunddolaš ovttasbargat rastá riikaráji, maiddái go ruoŧa bealde leat smávva skuvlaservo dagat. 

Sámediggi lea ilus go ráđđehus lea váldán oktavuođa Ruoŧa guovddáš eiseváldiiguin nannen dihte oahpahusa rastá ráji lullisámi guovlluin.

Dáid guovlluid boazodoallit leat buktán ovdan ahte maiddái dáin guovlluin lea dárbu guođohit rastá riikarájiid. 

Nu leage kommišuvdna iskkadan juohke rádjeguovllu gos boazodoallu sáhtášii guođohit rastá riikarájiid. 

Mii ovdandoallat vuođđodieđuid mearkkašumi dasa movt riikkain lea vejolašvuohta oažžut áigái dakkár konvenšuvnna mii ovddida ovttasbarggu rastá riikarájiid, ja ovddida rádjerasttildeaddji boazodoalu ovttasbarggu. 

Seammás sáhttet riikkat nannet luohttámuša ođđa konvenšuvdnii ja nu hukset buori ovttasbarggu rastá riikarájiid. ¶

Kommišuvdna evttoha ahte ođđa konvenšuvnnas addo vejolašvuohta čearuide ja boazoorohagaide gaskaneaset šiehtadit oktasaččat guođohit guohtuneatnamiid rastá riikaráji. 

Sámelasáhusa váldosisdoallu lea ahte sápmelaččain lea vuoigatvuohta doaimmahit ealáhusa rastá riikkarájiid, ja maiddái sierra sámi riektesystema. 

Rádjerasttildeaddji boazodoallu, mii johtá rastá riikarájiid gaskal Suoma ja Norgga, joatká rievdatkeahttá. Danmárku-Norga loahpahuvvo ja Norga šaddá uniovdnan Ruoŧain. 

Ođđa uniovdna ii čuoze lappekodisillii ja rádjerasttildeaddji boazodollui. Norgga ja Ruošša rádji juohká daid maŋemus sámi oktasašguovlluid, Nuortalašsámit Guoládatnjárggas biddjojit olggobeallái Lappekodisilla láhkavuođu. Suoma ja Ruošša rádji mearriduvvo. Boađusin lea ahte boazoealáhus earáhuvvá sakka, erenoamážit davágeaži guovlluin. ¶
Kodisilla dáhkidii sápmelaččaide ain ovddasguvlui vuoigatvuođa johtit rájiid rastá ealuin. 

Konvenšuvdna 1949 Go ledje vel golbma jagi báhcán jagi 1919 konvenšuvnnas, de šiehtadallagohte ođđasit boazojohtaleami rastá riikarájiid. 

Goappaš riikkaid mielas lei erenoamáš deaŧalaš addit johttisápmelaččaide stáhtaboargárvuođa nuppi riikkas, ja mearridit njuolggadusaid boazodoalujohttimii rastá riikarájiid. 

Paragráfa čuodjá ná: “Go sápmelaččat dárbbašit guktuid riikkaid eatnama, de sidjiide galgá leat suvvojuvvon boares vieru mielde (vieruiduvvan vuoigatvuohta), čavččaid ja giđaid, johtit ealuideasetguin ráji rastá nuppi riikii, ja dás ovddasguvlui nu movt ovdalge seammaláhkái go riikka iežas vuollásaččat, earret dakkár sajiin mat dás maŋŋelis muitaluvvojit, sii ožžot geavahit eatnama ja gáttiid elliideaset ja iežaset ealáhussii, sii galget dalle ustitlaččat vuostáiváldojuvvot, suodjaluvvot ja veahkehuvvot, nu maiddái soahteáiggis, mii ii galgga maŋgeláhkái váikkuhit erohusa Sápmelaš doaimmaide; ja buot unnimusat galget vieris sápmelaččat šaddat rievideami, bággema ja veahkaválddi oaffarin soahteáiggis, muhto sii galget baicca álohii adnojuvvot dego iežaset vuollásažžan dan bealde gos sii ležžet dego vieris olmmožin ássame.” 




Goalmmát oasis lea bargosajiid ja bargoeallima eavttuid birra, njealját oasis lea fidnooahpuid, giehtaduoji ja boaittobeali báikkiid ealáhusaid birra, ja viđát oasis oajuid ja dearvvašvuođa birra, guđát oasis oahpuid ja kommunikašuvnnaid birra, čihččet oasis oktavuođaid ja ovttasbarggu rastá riikarájiid, gávccát oasis hálddašeami ja loahpas, ovccát ja logát osiin, obbalaš mearrádusat ja loahppamearrádusát. 
Artihkal 32 mearrida ahte ráđđehusat galget álggahit heivvolaš doaimmaid ee. riikkaidgaskasaš šiehtadusaiguin, vai eamiálbmogiidda lea álkit doallat oktavuođaid rastá riikarájiid. ¶
Boazodoallu riikaráji guoras doaibmá bures dalle, jus boazodoallit ásahit viiddis ja lagas ovttasbarggu; báikkálaččat ja rastá rájiid. Ovttasbargu sáhttá máŋggaládje dahkkot. 
Kommišuvnna ságastallamat boazodolliiguin leat muhtin sajiin bidjan álggu dakkár bargguide mat dađistaga bohciidahttet ođđa ovttasbargovugiid rastá riikaráji. 
Art. 6 Jus čađahuvvojit doaimmat mat vahágahttet daid guovlluid mat leat várrejuvvon rádjerasttildeaddji boazodollui, galget ráđđehusat dáhkidit ahte guohtuneatnamiid darbu gokčojuvvo ja dan ahte lea vejolašvuohta bargat boazodoaluin rastá riikarájiid, dán konvenšuvnna ulbmila vuođul. 
Art. 3 Čearuid ja boazoorohagaid ovttasbargu rastá rájiid lea eanas háviid eaktun dasa ahte sáhttet guođohit eatnamiid dakkár vugiin mii guhkit áigái addá bistevaš vuođu boazodollui, ekologalaččat, ekonomalaččat ja kultuvrralaččat. 
Dát ii leat leamaš ávkin boazodollui, iige leat ovddidan ovttasbarggu rastá riikkaráji. 
Dán kapihttala sierra njuolggadusaid ulbmil lea geahpidit boazodoalli johttima bohccuidisguin riikaráji rastá ja buoridit vejolašvuođa bargat bohccuiguin nuppi riikkas. 
Jus rádjerasttildeaddji boazodoalu galgá govttolaččat sáhttit doaimmahit goappaš bealde riikkaráji, de ferte dáid veahkkeneavvuid beassat fievrridit ráji rastá álkis vugiin. 
Maiddái neavvuid maid dárbbašit boazodoalus sáhttet fievrridit ráji rastá mávssekeahttá vearu, duollu ja divvadiid. 
Jus ovttasbargu rastá ráji galgá doaibmat, de galget dát eiseválddit geat mearkagirjái čálihit mearkkaid, dárkkistit ahte ođđa mearka ii leat ovdalaččas juo anus dán guovllus. 
Oarjin: Vuolgá Inner Tysfjorden rájis ja manná Slábávuodnai (Sørfjorden), rastá vuona ja das bajás Baddjejávrái. 
Lulil: Gráddasjoga rájis dan báikái gokko dát manná rastá riikageainnu 77, dás manná orohatráji mielde dán geaidnoráigge riikarádjái. 
Álgá das gokko Ruovadajohka ja Grønnfjellåga leat oktan johkan ja manná maŋemus namuhuvvon joga mielde dasságo dat manná rastá Gállajávrri (Kaldvatnet) geainnu, das manná jávrri mielde Guobšajoga oivošii. 
Dáid guovlluid boazodoallit leat buktán ovdan ahte maiddái dáin guovlluin lea dárbu guođohit rastá riikarájiid. 
Nu leage kommišuvdna iskkadan juohke rádjeguovllu gos boazodoallu sáhtášii guođohit rastá riikarájiid. 
Mii ovdandoallat vuođđodieđuid mearkkašumi dasa movt riikkain lea vejolašvuohta oažžut áigái dakkár konvenšuvnna mii ovddida ovttasbarggu rastá riikarájiid, ja ovddida rádjerasttildeaddji boazodoalu ovttasbarggu. 
Kommišuvdna muitala kapihttalis 2.1 oanehaččat sápmelaččaid álbmogin ja muitala rádjerasttildeaddji boazodoalu historjjá. 
Seammás sáhttet riikkat nannet luohttámuša ođđa konvenšuvdnii ja nu hukset buori ovttasbarggu rastá riikarájiid. ¶
Kommišuvdna evttoha ahte ođđa konvenšuvnnas addo vejolašvuohta čearuide ja boazoorohagaide gaskaneaset šiehtadit oktasaččat guođohit guohtuneatnamiid rastá riikaráji. 
Sámelasáhusa váldosisdoallu lea ahte sápmelaččain lea vuoigatvuohta doaimmahit ealáhusa rastá riikkarájiid, ja maiddái sierra sámi riektesystema. 
Rádjerasttildeaddji boazodoallu, mii johtá rastá riikarájiid gaskal Suoma ja Norgga, joatká rievdatkeahttá. 
Kodisilla dáhkidii sápmelaččaide ain ovddasguvlui vuoigatvuođa johtit rájiid rastá ealuin. 
Konvenšuvdna 1949 Go ledje vel golbma jagi báhcán jagi 1919 konvenšuvnnas, de šiehtadallagohte ođđasit boazojohtaleami rastá riikarájiid. 
Goappaš riikkaid mielas lei erenoamáš deaŧalaš addit johttisápmelaččaide stáhtaboargárvuođa nuppi riikkas, ja mearridit njuolggadusaid boazodoalujohttimii rastá riikarájiid. 
Paragráfa čuodjá ná: “Go sápmelaččat dárbbašit guktuid riikkaid eatnama, de sidjiide galgá leat suvvojuvvon boares vieru mielde (vieruiduvvan vuoigatvuohta), čavččaid ja giđaid, johtit ealuideasetguin ráji rastá nuppi riikii, ja dás ovddasguvlui nu movt ovdalge seammaláhkái go riikka iežas vuollásaččat, earret dakkár sajiin mat dás maŋŋelis muitaluvvojit, sii ožžot geavahit eatnama ja gáttiid elliideaset ja iežaset ealáhussii, sii galget dalle ustitlaččat vuostáiváldojuvvot, suodjaluvvot ja veahkehuvvot, nu maiddái soahteáiggis, mii ii galgga maŋgeláhkái váikkuhit erohusa Sápmelaš doaimmaide; ja buot unnimusat galget vieris sápmelaččat šaddat rievideami, bággema ja veahkaválddi oaffarin soahteáiggis, muhto sii galget baicca álohii adnojuvvot dego iežaset vuollásažžan dan bealde gos sii ležžet dego vieris olmmožin ássame.” 
Goalmmát oasis lea bargosajiid ja bargoeallima eavttuid birra, njealját oasis lea fidnooahpuid, giehtaduoji ja boaittobeali báikkiid ealáhusaid birra, ja viđát oasis oajuid ja dearvvašvuođa birra, guđát oasis oahpuid ja kommunikašuvnnaid birra, čihččet oasis oktavuođaid ja ovttasbarggu rastá riikarájiid, gávccát oasis hálddašeami ja loahpas, ovccát ja logát osiin, obbalaš mearrádusat ja loahppamearrádusát. 
Artihkal 32 mearrida ahte ráđđehusat galget álggahit heivvolaš doaimmaid ee. riikkaidgaskasaš šiehtadusaiguin, vai eamiálbmogiidda lea álkit doallat oktavuođaid rastá riikarájiid. ¶
Boazodoallu riikaráji guoras doaibmá bures dalle, jus boazodoallit ásahit viiddis ja lagas ovttasbarggu; báikkálaččat ja rastá rájiid. 
Kommišuvnna ságastallamat boazodolliiguin leat muhtin sajiin bidjan álggu dakkár bargguide mat dađistaga bohciidahttet ođđa ovttasbargovugiid rastá riikaráji. 
Konvenšuvdnaevttohusa mearrádusat sáhttet doarjut dánlágan bargguid, ja dat evttohuvvon orgánat sáhttet mearrádusaid dahkamiin doaibmevaš vugiin leat doarjjan ovttasbargguide. ¶
Art. 6 Jus čađahuvvojit doaimmat mat vahágahttet daid guovlluid mat leat várrejuvvon rádjerasttildeaddji boazodollui, galget ráđđehusat dáhkidit ahte guohtuneatnamiid darbu gokčojuvvo ja dan ahte lea vejolašvuohta bargat boazodoaluin rastá riikarájiid, dán konvenšuvnna ulbmila vuođul. 
Kap 3 Rádjerasttildeaddji boazodoalu sierra njuolggadusat Art. 10 Čearu miellahttu dahje boazoorohaga doalloovttadat, geat dán konvenšuvnna vuođul barget bohccuiguin rastá riikaráji, sis lea vuoigatvuohta: 1. rasttildit riikaráji bohccuideasetguin ja orrut nuppi riikkas, 2. nuppi riikkas, guovlluin mat boazodollui leat várrejuvvon art. 8 ja 9 vuođul, ja čuovudettiin daid njuolggadusaid mat gustojit riika iežas boazodolliide áššiin mat gusket a. váldit boaldámuša ja muoraid boazodoalu anu váste, b. cegget rusttegiid dahje viesu maid dárbbaša boazodoalus, ja c. bivdui ja guolásteapmái. 3. boazodoalu anu váste fievrridit nuppi riikii a. beatnagiid, heasttaid dahje eará elliid, b. dárbbašlaš biergasiid, doallobiergasiid, boazofuođđariid, reaidduid, ja ávdnasiid maiguin cegge ja divoda rusttegiid ja dakkáriid, c. vearjjuid ja báhčinneavvuid bivdui čuokkis 2c mielde, d. Radiojietnasádden- ja -vuostáiváldinreaidduid daid geavahanmearrádusaid vuođul mat gustojit nuppi riikkas, e. Mohtorfievrruid ja meahccevuodjin-mohtorfievrruid daid geavahanmearrádusaid vuođul mat gustojit nuppi riikkas, ja f. eará biergasiid go daid mat namuhuvvojit čuoggáin 3 a–e vuolde.
Art 11 Sutnje gii dán konvenšuvnna vuođul bargá boazodoaluin rastá riikaráji, gustojit čuovvovaččat: 1. geažotbealjat dahje dovdatmeahttun boazu galgá fuolahuvvot mearrádusaid vuođul mat gustojit dan riikkas gos boazu lea, ¶
Son, guhte bargá boazodoaluin rastá riikarájiid, sáhttá njuovvat bohccuid unnit meari mielde nuppi riikkas dainna ulbmiliin ahte vuovdit nuppi riikkas, go bargodilis leat ákkat mat dahket dan heivvolažžan. 
Art. 3 Čearuid ja boazoorohagaid ovttasbargu rastá rájiid lea eanas háviid eaktun dasa ahte sáhttet guođohit eatnamiid dakkár vugiin mii guhkit áigái addá bistevaš vuođu boazodollui, ekologalaččat, ekonomalaččat ja kultuvrralaččat. 
Dát ii leat leamaš ávkin boazodollui, iige leat ovddidan ovttasbarggu rastá riikkaráji. Nu movt servodat muđuige, de maiddái boazodoallu ovdána. 
Jus rádjerasttildeaddji boazodoalu galgá govttolaččat sáhttit doaimmahit goappaš bealde riikkaráji, de ferte dáid veahkkeneavvuid beassat fievrridit ráji rastá álkis vugiin. 
Maiddái neavvuid maid dárbbašit boazodoalus sáhttet fievrridit ráji rastá mávssekeahttá vearu, duollu ja divvadiid. 
Jus ovttasbargu rastá ráji galgá doaibmat, de galget dát eiseválddit geat mearkagirjái čálihit mearkkaid, dárkkistit ahte ođđa mearka ii leat ovdalaččas juo anus dán guovllus. 
Oarjin: Vuolgá Inner Tysfjorden rájis ja manná Slábávuodnai (Sørfjorden), rastá vuona ja das bajás Baddjejávrái. 
Lulil: Gráddasjoga rájis dan báikái gokko dát manná rastá riikageainnu 77, dás manná orohatráji mielde dán geaidnoráigge riikarádjái. 
Lulil: Álgá das gokko Ruovadajohka ja Grønnfjellåga leat oktan johkan ja manná maŋemus namuhuvvon joga mielde dasságo dat manná rastá Gállajávrri (Kaldvatnet) geainnu, das manná jávrri mielde Guobšajoga oivošii. 
Ii ožžon lobi johtit rastá rájá bohccuiguin, ja "ruošša" Báhčaveajsápmelaččat ožžo norgga duovdagiin dušše ráddjejuvvon vuoigatvuođ luossabivdui geasset. 
Sii geat ásset olgoriikkas sáhttet dušše eanemus 5 kg sáivaguoli váldit rastá rájá olgoriikii. 
Ovttasbargu riikarájiid rastá ¶
Álbmotgaskasaš oktavuohta ja ovttasbargu riikka- ja kultuvrarájáid rastá lea laskan. 
Eallineavttuid deaŧalaš gažaldagaid vástádusaid ferte ohcat máilmmiviidosaš ovttasbargguin máilmmi kultuvrralaš erohusaid rastá.
Álbmotgaskasaš oktavuohta ja ovttasbargu riikka- ja kultuvrarájáid rastá lea laskan. 
Eallineavttuid deaŧalaš gažaldagaid vástádusaid ferte ohcat máilmmiviidosaš ovttasbargguin máilmmi kultuvrralaš erohusaid rastá.
Álbmotgaskasaš oktavuohta ja ovttasbargu riikka- ja kultuvrarájáid rastá lea laskan. 
Eallineavttuid deaŧalaš gažaldagaid vástádusaid ferte ohcat máilmmiviidosaš ovttasbargguin máilmmi kultuvrralaš erohusaid rastá. 
Ovttasbargu riikarájiid rastá ¶
Láddelaččat geat bohte ráji rastá 1700- ja 1800-logus, bukte iežaset huksenvieruid ja giela. 
Ovttasbargu riikarájiid rastá ¶
De joatká jávrri rastá (allodat 827) ja Nuommerjiehki rastá Sullojávrái. 21,3 GITTA ¶
Mii ohcat oahpaheaddji gii sáhttá ja dáhttu bargat ovttas nuppiiguin, geas lea buorre miella ja liikojit ovttas bargat dohkkeha nuppástusaid ja háliida leat mielde ovddideamen skuvlamet geatnegahttá iežas bargat skuvlla dohkkehuvvon doaibmaplánaid mielde sáhttá bargat fágarájiid rastá ja/dahje oahpahit máŋga fága Virgáibidjan lea daid eavttuid mielde mat bohtet ovdan gustojeaddji lágain, njuolggadusain ja tariffasoahpamušain. 
Ovttasbargu riikarájiid rastá ¶
sáhttá bargat fágarájiid rastá ja/dahje oahpahit máŋga fága ¶
De joatká jávrri rastá (al. 827) ja Nuommerjiehki rastá Sullojávrái, Badjánančaza badjel, Badjánanvákki sisbeali ja Biertavárrái Stuorajunnái. ¶
3. Ovddidit sámi ovttasbarggu riikkarájáid rastá ja nannet sámiid oktasaš jiena riikkaidgaskasaččat. 
Lávdegoddi oaivvilda ahte dán dieđáhusas livččii galgan leat sierra kapihtal mii váldá ovdan giellaovttasbarggu riikkarájáid rastá gos iešguđetlágan ovttasbargodoaimmat čuvgejuvvojit ja vuoruhuvvojit.
Sápmelaččaid vásáhusat ovddešáiggid rájákeahtes bargguin ja otná ovttasbargovuogit rastá rájáid leat riggodagat, maiguin ain sáhttá ávkašuvvat. ¶
Vánhemat geaid mánáin lea sámegiela oahpahus vuođđoskuvllain Skániin, leat formaliseren ovttasbarggu rastá olles gieldaráji eará gielddaide.
Dat guoská sisriikkalaš buvttadeapmái, riikka iežas boazodolliid dienasdássái, bohccobierggu márkanosiide, njuovahatstruktuvrii, bargosajiide guovllus gos leat uhccán ealáhusat, ja sápmelaččaid ovttasbargovejolašvuođaide rastá riikkarájiid. 
Eamiálbmogat ásset rastá provinsa/ rájiid. 
Gávdnat vejolašvuođaid ovttas bargat rájiid rastá sámi servodagas ja oččodit eavttuid vejolašvuođaid duohtan dahkamii. ¶
Nuortalaččaid čalmmusteapmi duhátjahkemolsuma oktavuođas čalmmustahtášii maiddái ovttasbargu ja oktavuohta riikarájiid rastá Barentsguovllus ja sámiid sierra álbmogin davviguovlluin. ¶
Dattetge áigu Sámediggi garrasit čujuhit dárbbu dakkár hálddašeapmái mii sihkkarastá ja gáhtte šibitdoalu ja boazodoalu vuođu. 
Nuortalaččaid čalmmusteapmi duhátjahkemolsuma oktavuođas čalmmustahtášii maiddái ovttasbargu ja oktavuohta riikarájiid rastá Barentsguovllus ja sámiid sierra álbmogin davviguovlluin. ¶
Háhkat eavttuid viidáset ovddidit sámi ovttasbarggu riikkarájiid rastá ¶
11.4 Doarjja rájárastá sámi organisašuvnnaide ¶
Oktiiortnet ja ovddidit oktasaš doaibmabijuid sámi álbmoga guovdu ovttaskas fylkkagielddaiguin rastá fylkkagielddalaš rájiid ¶
Ráđđi čujuhii maid dárbui dávgadis konvenšuvdnii man áigumuššan lea addit vejolašvuođa gávdnat báikkálaš čovdosiid rastá riikkaráji. 
Sámediggi oaidná ahte ovttasbargu riikkarájiid rastá sihke Supmii ja Ruššii buvttášii stuorra vejolašvuođaid Finnmárkku eanadollui. 
Sámi parlamentáralaš ráđi duogážin lea dat ahte sámedikkiid mielas lea dárbu bargat ovttas riikarájiid rastá áššiin mat gusket sámiide máŋgga riikkas ja sámiide álbmogin. 
Interreg II-prográmmat, rájáid rastá ovttasbarggu hárrái loahpahuvvojedje 1999:s. Interreg II 1995-1999 rámmaid siste leat leamaš guokte sámi oasseprográmma. 
Dasto lea Sámi ealáhusráđis leamaš ovddasvástádus stáhtalaš ruđaid hálddašeamis mat leat addon Interreg II-prográmmaid bokte, ovttasbargu riikarájiid rastá mii loahpahuvvui 1999:s. ¶
Sámediggi oaidná ahte ovttasbargu riikkarájiid rastá sihke Supmii ja Ruššii buvttášii stuorra vejolašvuođaid Finnmárkku eanadollui. 

Sámi parlamentáralaš ráđi duogážin lea dat ahte sámedikkiid mielas lea dárbu bargat ovttas riikarájiid rastá áššiin mat gusket sámiide máŋgga riikkas ja sámiide álbmogin. 

Interreg II-prográmmat, rájáid rastá ovttasbarggu hárrái loahpahuvvojedje 1999:s. 

Dasto lea Sámi ealáhusráđis leamaš ovddasvástádus stáhtalaš ruđaid hálddašeamis mat leat addon Interreg II-prográmmaid bokte, ovttasbargu riikarájiid rastá mii loahpahuvvui 1999:s. ¶
Dainna lágiin gártá boazodoallu eanet oidnosii, mii fas sihkkarastá boazodoalu areáladárbbu, ja dasto jáhku mielde stuorruda dihtomielalašvuođa dán dárbbu ektui. Lávdegotti árvalus oktiiortnet gieldda- ja fylkkarájiid rastá váikkuha dan ahte boazodoallu váldojuvvo vuhtii eará láhkai go ovdal. ¶
Sámediggi oaivvilda ahte fylkkaplánat, geahča § 6-5, sáhttet šaddat ávkkálaš gaskaoapmin oktiiortnet plánema gielddarájiid rastá jos dat aktiivvalaččat váldojuvvojit atnui. Dán lágan gaskaoami leat boazodoalu stivren- ja hálddašanorgánat ohcalan danne go boazodoalloorohat rasttilda dávjá máŋgga gieldda ráji, ja lea leamaš váttis oažžut oidnosii ahte gielddalaš plánen váikkuha dávjá maiddái ránnjágieldda boazodoalu. Dasto addá plánaovttasbargu fylkkaid gaskka, geahča § 6-8, vejolašvuođa čoavdit plánabargguid fylkkarájiid rastá, ja váikkuhivččii positiivvalaččat boazodoalu dalle go leat eará rájit go gieldda- ja fylkkarájit. ¶
Sámediggi oaivvilda ahte dálá ortnet, mas lea dieđihan- ja ohcangeatnegasvuohta, lea doarvái. Dál lea nu ahte ovdalgo beassá hukset guođohanbarttaid, áiddiid ja rusttegiid, de gáibiduvvo vuđolaš meannudeapmi boazodoallolága vuođul. Dákkár áššemeannudeapmi sihkkarastá gielddaide doarvái váikkuheami das gosa boazodoalu visttit ja rusttega galget biddjot, mo dat galget hábmejuvvot ja man stuorrát dat ožžot leat. Danne ii dárbbaš boazodoalu váldit mielde daid beroštumiide mat logahallojuvvojit árvalusa § 9-9 njealját lađđasa nr. 3. ¶
Lávdegoddi evttoha nannet davviguovlopolitihka guovllulaš váikkuhanfámu. Sámediggi lea dahkan ovttasbargošiehtadusa Romssa fylkkasuohkaniin ja Finnmárkku fylkkagielddain. Šiehtadusa okta ulbmáluššansuorgi lea ovddidit davviguovlopolitihka nu ahte dat doaimmašii buorebut. Šiehtadusas Romssain čuožžu earret eará ahte hástalussan lea ovddidit davviguovlostrategiija rádjarastá perspektiivvain nu ahte eamiálbmotberoštupmi ollásit integrerejuvvo. Sámediggi vuordá ahte Sámediggi váldojuvvo mielde dán barggus maiddái guovllulaš dásis. ¶
5.2.4 Dakkár boazodoallu mii sihkkarastá kultuvrra, ekonomiija ja birrasa ¶
5.4 Oahpahus ja dutkan riikkarájiid rastá ¶
Sámediggi čujuha ahte davviguovlluid dearvvasvuođa- ja sosiálabálvalusain ferte leat eamiálbmotguovdásaš giella- ja kulturgelbbolašvuohta. Dáinna lágiin fállojuvvošii sámiide ja eará eamiálbmogiidda dakkár dearvvasvuođabálvalus maid sii sáhttet gáibidit Norgga lágaid ja riikkaidgaskasaš konvenšuvnnaid mielde. Sámiid ja eará eamiálbmogiid dikšumis polarguovlluin sáhtášii telemedisiinna geavaheapmi leat buorre veahkkeneavvu. Ovttasbargu dearvvasvuođabálvalusaid ektui riikkarájáid rastá lea erenoamáš deaŧalaš Baretntsguovllus. ¶
Nuortalaččat ásset Norggas, Ruoššas ja Suomas. Nuortalaččaid čalmmusteapmi duhátjahkemolsuma oktavuođas čalmmustahtášii maiddái ovttasbargu ja oktavuohta riikarájiid rastá Barentsguovllus ja sámiid sierra álbmogin davviguovlluin. ¶
Dattetge áigu Sámediggi garrasit čujuhit dárbbu dakkár hálddašeapmái mii sihkkarastá ja gáhtte šibitdoalu ja boazodoalu vuođu. Sámi guovlluin ferte boraspirenáli doalahit dakkár dásis ahte boraspiret eai šatta áittan sámi ealáhusberoštumiide, eaige áittan sámi báikegottiide oppalaččat. Stuorra boraspiriid hálddašeami oktavuođas lea maid lunddolaš árvvoštallat sihke Norgga, Ruota ja Suoma beali sámi guovlluid ovttas. ¶
Nuortalaččat ásset Norggas, Ruoššas ja Suomas. Nuortalaččaid čalmmusteapmi duhátjahkemolsuma oktavuođas čalmmustahtášii maiddái ovttasbargu ja oktavuohta riikarájiid rastá Barentsguovllus ja sámiid sierra álbmogin davviguovlluin. ¶
Dattetge áigu Sámediggi garrasit čujuhit dárbbu dakkár hálddašeapmái mii sihkkarastá ja gáhtte šibitdoalu ja boazodoalu vuođu. Sámi guovlluin ferte boraspirenálli doalahit dakkár dásis ahte boraspiret eai šatta áittan sámi ealáhusberoštumiide, eaige áittan sámi báikegottiide oppalaččat. Stuorra boraspiriid hálddašeami oktavuođas lea maid lunddolaš árvvoštallat sihke Norgga, Ruota ja Suoma beali sámi guovlluid ovttas. ¶
Bivdit ahte Sámediggi sihkkarastá dan ahte jagi 2001 bušeahta rájes lea Sámediggi ii ge departemeanta mii galgá mearridit bušeahta dán ossodahkii. ¶
Sámediggi ferte ovttasráđiid Guolástusdepartemeanttain gávdnat bargovuogi mii sihkkarastá sámi beroštumiid ođđasit organiseremis ja hápmehit konkrehta eavttuhusaid doaibmabijuide ja oassálastimii. ¶
Nuortasámit ásset Norggas, Ruoššas ja Suomas. Nuortasámiid deattuheapmi duhátjahkemolsumis fokuserešii maiddái ovttasbarggu ja oktavuođa riikarájiid rastá Barentsguovllus ja čalmmustivččii sámiid sierra álbmogin davviguovlluin. ¶
Nuortasámit ásset Norggas, Ruoššas ja Suomas. Nuortasámiid deattuheapmi duhátjahkemolsumis fokuserešii maiddái ovttasbarggu ja oktavuođa riikarájiid rastá Barentsguovllus ja čalmmustivččii sámiid sierra álbmogin davviguovlluin. ¶
Sámi servodaga ovddideamis lea dárbu geavahit sihke guovlulaš ja funkšuvnnalaš plánema. Guovlolaš plánen rasttilda árbevirolaš sektuvrraid nugo omd. dearvvasvuohta, ealáhus, kultuvra, ja funkšuvnnalaš plánema vuolggasadjin leat juste dán lágan sektuvrrat. Guovlolaš servodatplánen rastilda sektuvrraid ja árvvoštallá dehálaš servodatsurggiid ovdáneami fárrolagaid. Politihkka eanadieđálaš perspektiivvain, man oktavuođas sektuvrrat árvvoštallojuvvojit seamma dásis ja fárrolagaid, addá vejolašvuođa eambbo ollislaš čovdosiidda sámi servodahkii boahtteáiggis. Dán oktavuođas leat mearkkašahtti hástalusat geahččat sámi servodaga ovdáneami rastá riikarájiid. Sámi infrastruktuvrra ja doaimmaid ovttastahttin beroškeahttá riikarájiin ja árbevirolaš sektuvrrain buktet ođđa vejolašvuođaid. ¶
Sámi servodaga ovddideamis lea dárbu geavahit sihke guovlulaš ja funkšuvnnalaš plánema. Guovlolaš plánen rasttilda árbevirolaš sektuvrraid nugo omd. dearvvasvuohta, ealáhus, kultuvra, ja funkšuvnnalaš plánema vuolggasadjin leat juste dán lágan sektuvrrat. Guovlolaš servodatplánen rastilda sektuvrraid ja árvvoštallá dehálaš servodatsurggiid ovdáneami fárrolagaid. Politihkka eanadieđálaš perspektiivvain, man oktavuođas sektuvrrat árvvoštallojuvvojit seamma dásis ja fárrolagaid, addá vejolašvuođa eambbo ollislaš čovdosiidda sámi servodahkii boahtteáiggis. Dán oktavuođas leat mearkkašahtti hástalusat geahččat sámi servodaga ovdáneami rastá riikarájiid. Sámi infrastruktuvrra ja doaimmaid ovttastahttin beroškeahttá riikarájiin ja árbevirolaš sektuvrrain buktet ođđa vejolašvuođaid. ¶
Go sámi gielddat ieža dagašedje kártenbarggu, de attášii dát stuorát vejolašvuođa stivret minerálapolitihka dakkár vuogi mielde mii sihkkarastá ahte vejolaš buvttadeami vuoitu báhcá sámi guovlluide. Dalle sáhtášii maid ráhkadit guhkesáiggi plánaid jos čájehuvvo ahte báikkis leat rogganveara riggodagat. Dán ferte dahkat vai riggodagat sihkkarastojit boahttevaš buolvvaide. ¶
Cealkámuš árvvoštallá hui vođolaččat čuolmmaid mat gusket sápmelaččaid gaskasaš ovttasbargui riikkarájiid rastá ja dákkár ovttasbarggu dárbui. Čielggadusa árvvoštallamat ja eavttuhusat ledje vuođđun go Norgga Sámedikki dievasčoahkkin meannudii ášši. ¶
Lea dárbu nannet ovttasbarggu riikkarájiid rastá vai tearbmabarggu buot sámi gielain sáhttá oktiiortnet. Tearpmabarggu galggašii čađahit vuosttažettiin dain surggiin main leat erenoamaš dárbbut. Dološ tearpmaid galggašii sihkkarastit amaset dat láhppot. Sámediggi háliida oktasaš sámi giellapolitihka Davvin ja áigu searvat oktasaš davviriikkalaš sámi sátnebáŋkku ásahanbargui. Sámediggi áigu ođasmahttit ja viiddidit sámi sátnebáŋkku dán áigodagas, nu ahte dasa sáhttá bidjat maiddái julev- ja oarjelsámi sániid. Teakstameannudeami korrektuvraprográmma lea ekonomalaččat stuorra lávki sámi gielaide boahtteáiggis. Lea maiddái vejolaš ovddidit hállansyntesa sámegiela váste. Vásihusat čájehit ahte hállansyntesa geavaheapmi lea doarjjan čállin- ja lohkanprosessii ja syntehtalaš hállan dagaha dan ahte sii geat eai leat oahppan čállit sámegillii sáhttet čálligoahtit sámegillii. ¶
Boazodoalu deaŧaleamos ášši guhkes áiggi badjel lea areálasuodjaleapmi. Almmá buoret areálasuodjaleami mii sihkkarastá boazoguohtonareálaid duohtademiid vuostá, lea boazodoalu boahtteáigi áitojuvvon. Sámediggi lea bieggamillohuksenplánaid oktavuođas gáibidan ollislaš váikkuhaniskančielggadusa, nu ahte ollislaš váikkuhusat boazodollui čilgejuvvojit ovdal go konsešuvdna addojuvvo. Sámediggi lea čoahkkimiin Eanadoallodepartemeanttain ovddidan áššiid nugo boazodoalloberoštumiid sihkkarastin davábealde Aursundda, doaibmabijuid movt čoavdit dan dili go lea váttis vuovdit bohccuid Oarje-Finnmárkkus, struktuvradoaibmabijuid sihkkarastit plánalaš rekrutterema boazodollui ja dásseárvohástalusaid ealáhusas. ¶
Ođđa konvenšuvnna šiehtadallamiin rájárastá boazodoalus lea sáhka ođđa konvenšuvnnas mii galgá boahtit 1972-konvenšuvnna sadjái. Šiehtadallamiin ii leat dán rádjái leamaš vejolaš boahtit ovttaide. Šiehtadallansáttagottit leat váldoáššis ovttaoaivilis ollu prinsihpaid ja ortnegiid hárrái ođđa konvenšuvnnas, muhto eai leat ovttaoaivilis rájárastá boazodoalu eanadieđalaš muddemis. ¶
Stuorradikki Ealáhuslávdegotti Od.prp. nr. 75 (2004 –2005) meannudeami oktavuođas ságaškuššui ášši ealáhuslávdegottiin čoahkkimis 11.05.2005. Sámediggi bivddii ahte ášši meannudeapmi maŋiduvvo ja ahte Eanadoallodepartemeanta váldá dás duohko Sámedikki nannoseabbot mielde bargui ođđa boazodoallokonvenšuvnnain. Erenoamáš deaŧalaš lea oažžut sadjái deaŧalaš prinsihpaid ja ovttasbargoorgánaid rájárastá boazodollui. Dán sáhttá ja berre dahkat ovdal go eanadieđalaš guohtonjuohkima birra ságaškuššojuvvo. Go iešguđet ovttasbargoorgánat leat ásahuvvon, de sáhttet dat leat aktiivvalaš gaskaoapmin barggus dássedettolaš čovdosiid gávdnamis maiguin gozihit boazodoalliid goappašiid bealde ráji. ¶
Áššis ii leat sáhka dušše dain boazosámi bearrašiin mat fárrejit rájá rastá, vaikko sin eahpesihkaris dilli lea deaŧaleamos, muhto maiddái oppalaččat sámi ovttasbarggus riikaráji rastá. Das lea prinsihpalaš sámepolitihkalaš mearkkašupmi go sámedikkit ja sii, geaidda rájárastá boazodoallu guoská, ožžot vejolašvuođa gávdnat čovdosa. Sámedikkiin Ruoŧa ja Norgga bealde lea dál beroštupmi ahte deattuhuvvo šiehtadallamiid fas johtuiboahtin ja ahte riektegovva ii rievdda vaikko dát proseassat bistet guhkebuš. Sámedikkiin Ruoŧa ja Norgga bealde lea juo ásahuvvon buorre ovttasbargu. Vejolašvuohta gávdnat čovdosa sámi ovttasbarggu bokte riikkarájáid rastá ii leat dán rádjai ollásit geavahuvvon. Sámediggi lea bivdán ahte šiehtadallamat álggahuvvojit fas ja ahte Sámedikkit ja boazoealáhus goappašiid bealde ráji sáhttet leat mielde dán barggus dan bokte ahte ráđđehusat addet sámedikkiidege vejolašvuođa ja mandáhta bargat čovdosa gávdnamiin. ¶
Dán joatkimis lea lunddolaš árjjalaččat čuovvolit Sámi vuoigatvuođalávdegotti loahppajurdagiid guovlluid várás máttabealde Finnmárkku vai oažžu ollislaš njuolggadusaid buot čáziid várás mat leat Suoma ja Norgga rájá alde mii sihkkarastá báikkálaš ja sámi oassálastima daid guollečáziid hálddašeamis, mat leat Norgga ja Suoma rájá alde. ¶
Sámediggi oaidná ahte OG Romssas váikkuhit positiivalaččat sámi servodahkii máŋgga ládje. Dálvegilvvut buktet vejolašvuođaid dahkat dovddusin ođđaáigásaš sámi kultur- ja faláštallaneallima, buoridit mátkoštanealáhusa, movttidahttit sámi dáidda- ja duodjebirrasiid, lasihit mávssolaš gealbbuid organisašuvnnaide ja lágideddjiide, ja sámi ealáhusat sáhttet maiddái oažžut bargguid ja jođihangeainnuid. Sápmelaččaid oassálastin sihke doallogottis ja buot OG-prošeavtta dásiin, sihkkarastá ahte mávssolaš gealbbut ja fierpmádat máŋgga ládje bohtet ávkin sámi servodahkii sihke ovdal, gilvvuid áiggi, ja maŋŋel gilvvuid. ¶
Sámediggi oaidná ahte OG Romssas váikkuhit positiivalaččat sámi servodahkii máŋgga ládje. Dálvegilvvut buktet vejolašvuođaid dahkat dovddusin ođđaáigásaš sámi kultur- ja faláštallaneallima, buoridit mátkoštanealáhusa, movttidahttit sámi dáidda- ja duodjebirrasiid, lasihit mávssolaš gealbbuid organisašuvnnaide ja lágideddjiide, ja sámi ealáhusat sáhttet maiddái oažžut bargguid ja jođihangeainnuid. Sápmelaččaid oassálastin sihke doallogottis ja buot OG-prošeavtta dásiin, sihkkarastá ahte mávssolaš gealbbut ja fierpmádat máŋgga ládje bohtet ávkin sámi servodahkii sihke ovdal, gilvvuid áiggi, ja maŋŋel gilvvuid. ¶
Sámediggepresideanta, várrepresideanta ja áirrasguovttos Kristiansen ja Bæhr ledje ovttas Ruoŧa Sámedikkiin oktasaš gulaskuddančoahkkimis Norgga/Ruoŧa boazoguohtonkommišuvnnain 07.12.99 Oslos. Kommišuvnna áigemearri evttohit boazoguohtonkonvenšuvnna lea 2001 cuoŋománu 30. b. Sámedikki áirasat deattuhedje man dárbu lea ahte kommišuvnna váldobargun lea sihkkarastit sámi boazodoalu ollisvuođa ja evttohit čovdosiid mat livčče buorrin sámi boazodollui miehtá Norgga/Ruoŧa riikkaráji gos sámi boazodoallu doaimmahuvvo ealáhussan. Ráđđi čujuhii maid dárbui dávgadis konvenšuvdnii man áigumuššan lea addit vejolašvuođa gávdnat báikkálaš čovdosiid rastá riikkaráji. Jos bargu galgá lihkostuvvat, de lea áibbas guovddážis ahte boazodoallu lea das mielde. Muđui lei digáštallan boraspireváttisvuođaid birra ja Norgga ja Ruoŧa boazodoallolágaid oktiiheiveheami dárbbu birra. Kommišuvdna lea ieš deattuhan buot beliid mat ovddiduvvojedje, ja lei maid mearridan initieret stáhtaide sihke boraspirehálddašeami ja boazodoallolágaid oktiiheiveheami. Kommišuvdna dieđihii maid váttis áššiid birra nugo gáržžes dálveguohtuma ja máŋga luonddumeassama, omd. čáhceelrávdnjehuksemiid ja eará rusttegiid maŋimuš 10-jagiid, earenoamážit ruoŧabealde. ¶
Sámediggi čujuha áššis 34/99 ahte eanadoallu lea áibbas guovddážis sámi ealáhussan ja kulturguoddin. Eanadoallu lea deatalaš barggolašvuođa- ja ássanbealli sámi guovlluin. Ealáhusa ovdánanvejolašvuođaid sámi guovlluin ferte árvvoštallat garraseabbot oktasaš guovlulaš ovddidanperspektiivvas. Sámediggi oaidná ahte ovttasbargu riikkarájiid rastá sihke Supmii ja Ruššii buvttášii stuorra vejolašvuođaid Finnmárkku eanadollui. Sihke eanadoallogálvvuid fievrrideapmi olggos riikkas ja buvttaduskapasitehta geavaheapmi muohkádanrusttegis Finnmárkkus sáhtášii nanosmahttit eanadoalu. ¶
Sámi parlamentáralaš ráđi duogážin lea dat ahte sámedikkiid mielas lea dárbu bargat ovttas riikarájiid rastá áššiin mat gusket sámiide máŋgga riikkas ja sámiide álbmogin. Okta mihttomeriin lea ásahit oktasaš álbmotválljen ovttasbargoorgána vai sáhttá bargat ovttas ja ovttastahttit oktasaš oainnuid áššiin mat gusket sámiid gaskasaš dilálašvuođaide, dasto viidáseabbot davviriikkalaš ja riikkaidgaskasaš áššiide. ¶
Interreg II-prográmmat, rájáid rastá ovttasbarggu hárrái loahpahuvvojedje 1999:s. Interreg II 1995-1999 rámmaid siste leat leamaš guokte sámi oasseprográmma. Sámedikkis lea Sámi ealáhusráđi bokte leamaš ovddasvástádus hálddašit stáhtalaš ruđaid mat leat addojuvvon oasseprográmmaide. ¶
Dasto lea Sámi ealáhusráđis leamaš ovddasvástádus stáhtalaš ruđaid hálddašeamis mat leat addon Interreg II-prográmmaid bokte, ovttasbargu riikarájiid rastá mii loahpahuvvui 1999:s. ¶
Sámediggi čujuha áššis 34/99 ahte eanadoallu lea áibbas guovddážis sámi ealáhussan ja kulturguoddin. Eanadoallu lea deatalaš barggolašvuođa- ja ássanbealli sámi guovlluin. Ealáhusa ovdánanvejolašvuođaid sámi guovlluin ferte árvvoštallat garraseabbot oktasaš guovlulaš ovddidanperspektiivvas. Sámediggi oaidná ahte ovttasbargu riikkarájiid rastá sihke Supmii ja Ruššii buvttášii stuorra vejolašvuođaid Finnmárkku eanadollui. Sihke eanadoallogálvvuid fievrrideapmi olggos riikkas ja buvttaduskapasitehta geavaheapmi muohkádanrusttegis Finnmárkkus sáhtášii nanosmahttit eanadoalu. ¶
Sámi parlamentáralaš ráđi duogážin lea dat ahte sámedikkiid mielas lea dárbu bargat ovttas riikarájiid rastá áššiin mat gusket sámiide máŋgga riikkas ja sámiide álbmogin. Okta mihttomeriin lea ásahit oktasaš álbmotválljen ovttasbargoorgána vai sáhttá bargat ovttas ja ovttastahttit oktasaš oainnuid áššiin mat gusket sámiid gaskasaš dilálašvuođaide, dasto viidáseabbot davviriikkalaš ja riikkaidgaskasaš áššiide. ¶
Interreg II-prográmmat, rájáid rastá ovttasbarggu hárrái loahpahuvvojedje 1999:s. Interreg II 1995-1999 rámmaid siste leat leamaš guokte sámi oasseprográmma. Sámedikkis lea Sámi ealáhusráđi bokte leamaš ovddasvástádus hálddašit stáhtalaš ruđaid mat leat addojuvvon oasseprográmmaide. ¶
Dasto lea Sámi ealáhusráđis leamaš ovddasvástádus stáhtalaš ruđaid hálddašeamis mat leat addon Interreg II-prográmmaid bokte, ovttasbargu riikarájiid rastá mii loahpahuvvui 1999:s. ¶
Sámedikki mielas lea buorre go bealit leat soahpan ja go importasuodjaleapmi man vuođđun lea duollu, rámmaid siskkobealde maid Norgga geatnegasvuođat WTO-šiehtadusa ektui bidjet, galgá geavahuvvot dakkár vuogi mielde mii sihkkarastá boazoealáhussii dohkálaš suodjaleami gilvaleaddji importta vuostá. ¶
Ortnet man mielde sáhttá lotnut doaluid doaibmabidjoorohagain, lea dál viiddiduvvon ja galgá maid guoskat geasseorohagaid doaluide main lea čakča-, giđđa ja dálveorohat 17., 18., 30. ja 31. orohagain. Sámediggi atná lotnundoarjjaortnega buorrin beallin boazolohkoheiveheamis, maiddái olggobealde doaibmabidjoorohagaid. Ortnet lea earenoamáš buorre danne go vuođđun lea eaktudáhtolašvuohta. Dákkár ortnet gáibida dattetge ahte sihkkarastá ahte geahpedeapmi maid lotnun mielddisbuktá, ii dagat ahte earát fas ceggejit stuorát ealuid. ¶
Sámedikki mielas lea buorre go bealit leat soahpan ja go importasuodjaleapmi man vuođđun lea duollu, rámmaid siskkobealde maid Norgga geatnegasvuođat WTO-šiehtadusa ektui bidjet, galgá geavahuvvot dakkár vuogi mielde mii sihkkarastá boazoealáhussii dohkálaš suodjaleami gilvaleaddji importta vuostá. ¶
Ortnet man mielde sáhttá lotnut doaluid doaibmabidjoorohagain, lea dál viiddiduvvon ja galgá maid guoskat geasseorohagaid doaluide main lea čakča-, giđđa ja dálveorohat 17., 18., 30. ja 31. orohagain. Sámediggi atná lotnundoarjjaortnega buorrin beallin boazolohkoheiveheamis, maiddái olggobealde doaibmabidjoorohagaid. Ortnet berre gustot miehtá riikka. Ortnet lea earenoamáš buorre danne go vuođđun lea eaktudáhtolašvuohta. Dákkár ortnet gáibida dattetge ahte sihkkarastá ahte geahpedeapmi maid lotnun mielddisbuktá, ii dagat ahte earát fas ceggejit stuorát ealuid. ¶
Boazodoalu riektevuođđu vuođđuduvvá daid vuoigatvuođaide mat leat ásaiduvvan guohtoneatnamiid dološ áiggiid rájes geavaheami bokte. Dát prinsihppa gusto siskkáldasat Norggas, muhto maiddái rájáid rastá boazodollui. Dán beali lea Sámediggi ovdal meannudan áššis 18/01 Sámedikki boazodoallopolitihkka, čoahkkingirji 2/01, siidu 83, maŋimuš teastaoassi: ¶
Dát mearkkaša ahte gávdnojit sámi guođohanvuoigatvuođat maid dát guokte stáhta ferteba vuhtii váldit ođđa boazoguohtonkovenšuvnna dahkama oktavuođas. Jos boazodoalloriekti rájáid rastá fuoniduvvo, de mearkkaša dat dan ahte boazodoalloriekti oppalaččat fuoniduvvo. Vuolggasadji ođđa boazoguohtonkonvenšuvnna meannudeapmái lea: ¶
Dálá boazodoalliide riikarájiid rastá ferte sihkkarastit boazodoalu bissuma maiddái boahtteáiggis. Sámediggi eaktuda ahte loahpalaš čovdosiid geažil ii ovttasge galgga leat ágga dovdat ahte sin áššiin ii leat oktage beroštan. ¶
Sámediggi lea positiivvalaš komišuvnna árvalussii, mii addá boazodoallorohagaide ja čearuide vejolašvuođa dahkat ovttasbargošiehtadusaid lassin dasa mii lea mearriduvvon konvenšuvnnas. Dát ferte guoskat maiddái dakkár guovlluide maid 1997 Boazoguohtonkomišuvdna ii leat árvvoštallan. Sámediggi ohcala dattetge lagabui dárkilastima dan ektui go orohagas leat ollu siiddat. Unnitlohkovuoigatvuođat maid eai leat problematiserejuvvon, doppe gos lea siskkáldas suohpameahttunvuohta ovttasbargošiehtadusaid dahkamis. Dán ferte erenoamážit fuomášit proseassas viidáseappot. Sámediggi doarju evttohusa ahte eaŋkilastit bohccuid njuovvannjuolggadusaid nuppi riikkas. Lea maid dárbu eaŋkilastit eará njuolggadusaid, earret eará meahcástan- ja guolástansállašiid fievrridannjuolggadusaid rastá ráji ¶
Bivdit ahte Sámediggi sihkkarastá dan ahte jagi 2001 bušeahta rájes lea Sámediggi ii ge departemeanta mii galgá mearridit bušeahta dán ossodahkii. ¶
Sámedikkis, Sámi allaskuvllas ja Finnmárkku ja Romssa stáhta oahpahuskantuvrrain lea leamaš čoahkkin Suoma sámedikki ja Lappi leanaráđđehusa oahpahushálddahusaiguin. Čoahkkima ulbmilin leai oahpásmuvvat goabbat guoimmiska bargguide, ja geahčadit makkár ovttasbargovejolašvuođat leat riikkarájiid rastá sámi oahpahusa oktavuođas. ¶
Ráđđi lea maiddái ovttaoaivilis riikkalaš luossavuonaid ásaheamis ”ovddalgihtii várrugas” prinsihpa vuođul, go mii eat dieđe makkár sihkarvuođa váikkuhusat luonddulussii leat das go dat seahkanit biebmoluosaiguin. Ferte ásahit gielddusávádagaid ja ráddjenávádagaid luondduluossanáliid suodjaleapmái. Luondduluosa stuorra mearkkašumi dihte sámi servodahkii, fertešii hálddašeapmi leat dakkár mii sihkkarastá luondduluosa boahtteáiggi. ¶
Guolástusdirektoráhta ii leat vel evttohan dorskeeriid juogadeami iešguđet bivdofanasjoavkkuide. Dát biddjojit ovdan muddenráđi čoahkkimis 47. vahkus. Ráđđi buktá evttohusa vai sihkkarastá vuoiggalaš earreoasi riddofatnasiid várás. ¶
Lea maid dárbu rievdadit Sámedikki váikkuhangaskaoapmegeavaheami eanandoalu ektui nu ahte doarjja mašiinnaide ja reaidduide ii vuoruhuvvo ovddabeallai eará ovttasbargodoaimmaid eandoalus. Eanadoalu doaibmavisttiid ferte ain vuoruhit go lea sáhka viiddideamis ja stuorra huksenrievdadusain. Stuorát huksenprográmma ođasmahttit visttiid dárbbašuvvo vai sihkkarastá sámi guovlluide áigáiheivvolaš visttiid. ¶
Dárbu lea vuoruhit ovddidandoaibmabijuid passiivva doallodoarjjaortnegiid ovddabeallái vai sihkkarastá boahtteáiggi lotnolasdoaimmaid. Nannoset gealbudeapmi ja fierpmádathuksen movttiidahttášii lotnolasdoalliid árvvoštallat márkanguvllot buvttadeami. Dát lea erenoamáš deaŧalaš duojis, mas vuovdin ja márkanastin lea deaŧalaš vuoruhansuorggit. ¶
Searvat rájáid rastá ovttasbargui Interreg III sámi oasseprográmmaid oktavuođas ¶
sihkkarastit ahte sámit, sierra álbmogin, besset ovddidit ja nannet sámi mediefálaldaga rájáid rastá ¶
Lea maid dárbu rievdadit Sámedikki váikkuhangaskaoapmegeavaheami eanandoalu ektui nu ahte doarjja mašiinnaide ja reaidduide ii vuoruhuvvo ovddabeallai eará ovttasbargodoaimmaid eandoalus. Eanadoalu doaibmavisttiid ferte ain vuoruhit go lea sáhka viiddideamis ja stuorra huksenrievdadusain. Stuorát huksenprográmma ođasmahttit visttiid dárbbašuvvo vai sihkkarastá sámi guovlluide áigáiheivvolaš visttiid. ¶
Dárbu lea vuoruhit ovddidandoaibmabijuid passiivva doallodoarjjaortnegiid ovddabeallái vai sihkkarastá boahtteáiggi lotnolasdoaimmaid. Nannoset gealbudeapmi ja fierpmádathuksen movttiidahttášii lotnolasdoalliid árvvoštallat márkanguvllot buvttadeami. Dát lea erenoamáš deaŧalaš duojis, mas vuovdin ja márkanastin lea deaŧalaš vuoruhansuorggit. ¶
Searvat rájáid rastá ovttasbargui Interreg III sámi oasseprográmmaid oktavuođas ¶
sihkkarastit ahte sámit, sierra álbmogin, besset ovddidit ja nannet sámi mediefálaldaga rájáid rastá ¶
Áigu go Sámediggeráđđi bargat dan ala ahte «kontantstøtte» -ortnegis šaddá dakkár geavahus, mii sihkkarastá mánáide vuoigatvuođa guovttegielalašvuhtii? Ovdamearkka dihtii ahte Sámelága giellanjuolggadusaid hálddašanguovllu olggobealde doarjut guovttegielalašvuođa ovdánahttima dan bokte ahte sáhttá geavahit sámegiel mánáidgárddiid ja «kontantstøtte» ? ¶
Sámelága giellanjuolggadusaid láhka-ásahusa vuođul galgá Sámi giellaráđđi ovddidit ja searvat nášuvnnalaš ja davviriikkalaš ovttasbargui sámegiela gažaldagaid hárrái (gč. §2, čk. f). Lea vealtameahttun sáhttit koordineret giellabarggu riikarájiid rastá Ruoŧain ja Suomain. Eanemus vejolaš ovttagaslaš giellapolitihkka davviriikkain nannešii sámi giela ollislaččat ja váikkuhivččii giela stahtusa loktemii. Ovttagaslaš davviriikkalaš sámi giellahálddašanguovllu ásaheapmi Davvikalohtas livččii maiddái guovddáš hástalus dán oktavuođas. ¶
Sámelága giellanjuolggadusaid láhka-ásahusa vuođul galgá Sámi giellaráđđi ovddidit ja searvat nášuvnnalaš ja davviriikkalaš ovttasbargui sámegiela gažaldagaid hárrái (gč. §2, čk. f). Lea vealtameahttun sáhttit koordineret giellabarggu riikarájiid rastá Ruoŧain ja Suomain. Eanemus vejolaš ovttagaslaš giellapolitihkka davviriikkain nannešii sámi giela ollislaččat ja váikkuhivččii giela stahtusa loktemii. Ovttagaslaš davviriikkalaš sámi giellahálddašanguovllu ásaheapmi Davvikalohtas livččii maiddái guovddáš hástalus dán oktavuođas. ¶
Sámedikkit Ruoŧa-, Suoma- ja Norgga bealde ledje vuosttas geardde čoahkkanan stuorát oktasaš čoahkkimii. Dát čoahkkin dollojuvvui Troanddimis sámi álbmotbeaivve guovvamánu 6. b. 1997s. Dán oktavuođas čalmmustuvvui vuosttas sámi riikačoahkkima 80-jagi ávvudeapmi, mii dollui seamma sajis 1917s. Dán čoahkkimis vuolláičállojuvvojedje šiehtadusat oktasaš sámi giellabarggu hárrái riikarájiid rastá ja šiehtadus Sámi parlamentáralaš ráđi ásaheami hárrai. ¶
Sámedikkit Ruoŧa-, Suoma- ja Norgga bealde ledje vuosttas geardde čoahkkanan stuorát oktasaš čoahkkimii. Dát čoahkkin dollojuvvui Troanddimis sámi álbmotbeaivve guovvamánu 6. b. 1997s. Dán oktavuođas čalmmustuvvui vuosttas sámi riikačoahkkima 80-jagi ávvudeapmi, mii dollui seamma sajis 1917s. Dán čoahkkimis vuolláičállojuvvojedje šiehtadusat oktasaš sámi giellabarggu hárrái riikarájiid rastá ja šiehtadus Sámi parlamentáralaš ráđi ásaheami hárrai. ¶
Sámediggi čujuha, ahte lea dárbu viidát ovttasbargat servodatovdánahttimiin regiovnnalaš ja báikkálaš eiseválddiiguin sámi guovlluin. Sihkkarastin dihtii, ahte plánabargu čuovvoluvvo bures, de sáhttá leat dárbu ásahit regiovnnalaš dahje fylkagieldalaš sámelávdegottiid. Diggi čujuha dás erenoamážit guorahallamii váldodieđáhusas regiovnnalaš sámepolitihka organiserema dárbbu ektui gielda- ja fylkarájiid rastá ja gieldaoasselávdegottiin, gč. čuoggáid 7.3 ja 7.4, s. 25-27. ¶
Sámi mánáidgárddit leat váikkuhan dasa, ahte sámi mánáid sámi identitehta lea nanosmuvvan. Danin leage dehálaš, ahte mánáidgárdeláhka sihkkarastá sámiide gielalaš ja kultuvrralaš sisdoalu buot sámi mánáidgárddiide. ¶
Sámi girkoráđđi ferte oažžut duođalaš vejolašvuođaid iežas ovddasvástádussuorggi goziheapmái. Sámediggi lea duhtavaš go ođđa girkolága vuođul ožžot sámit ovddastusa golmma davimus bismagotteráđis, ja ožžot vejolašvuođa viiddidit sámi ovddastusa Girkočoáhkkimis. Sámediggi rámiida dan barggu maid Norgga Biibbalsearvi lea dahkan, go lea jorgalan Ođđa Testameantta davvisámegillii. Dikkis leat vuordámušat, ahte Boares Testameantage jorgaluvvo. Diggi bivdá maiddái, ahte girkolaš teavsttaid jorgalanbargu mátta- ja julevsámegillii hoahpuhuvvo, ja bivdá ahte juolludeaddjit eiseválddit addet dasa eanet ruđa. Dát guoská maiddái ovttasbarggu ovdánahttimii riikarájiid rastá sámi girkolaš doaimmaid ektui. ¶
Sámediggi čujuha, ahte lea dárbu viidát ovttasbargat servodatovdánahttimiin regiovnnalaš ja báikkálaš eiseválddiiguin sámi guovlluin. Sihkkarastin dihtii, ahte plánabargu čuovvoluvvo bures, de sáhttá leat dárbu ásahit regiovnnalaš dahje fylkagieldalaš sámelávdegottiid. Diggi čujuha dás erenoamážit guorahallamii váldodieđáhusas regiovnnalaš sámepolitihka organiserema dárbbu ektui gielda- ja fylkarájiid rastá ja gieldaoasselávdegottiin, gč. čuoggáid 7.3 ja 7.4, s. 25-27. ¶
Sámi mánáidgárddit leat váikkuhan dasa, ahte sámi mánáid sámi identitehta lea nanosmuvvan. Danin leage dehálaš, ahte mánáidgárdeláhka sihkkarastá sámiide gielalaš ja kultuvrralaš sisdoalu buot sámi mánáidgárddiide. ¶
Sámi girkoráđđi ferte oažžut duođalaš vejolašvuođaid iežas ovddasvástádussuorggi goziheapmái. Sámediggi lea duhtavaš go ođđa girkolága vuođul ožžot sámit ovddastusa golmma davimus bismagotteráđis, ja ožžot vejolašvuođa viiddidit sámi ovddastusa Girkočoáhkkimis. Sámediggi rámiida dan barggu maid Norgga Biibbalsearvi lea dahkan, go lea jorgalan Ođđa Testameantta davvisámegillii. Dikkis leat vuordámušat, ahte Boares Testameantage jorgaluvvo. Diggi bivdá maiddái, ahte girkolaš teavsttaid jorgalanbargu mátta- ja julevsámegillii hoahpuhuvvo, ja bivdá ahte juolludeaddjit eiseválddit addet dasa eanet ruđa. Dát guoská maiddái ovttasbarggu ovdánahttimii riikarájiid rastá sámi girkolaš doaimmaid ektui. ¶
Sámediggi čujuha, ahte lea dárbu viidát ovttasbargat servodatovdánahttimiin regiovnnalaš ja báikkálaš eiseválddiiguin sámi guovlluin. Sihkkarastin dihtii, ahte plánabargu čuovvoluvvo bures, de sáhttá leat dárbu ásahit regiovnnalaš dahje fylkagieldalaš sámelávdegottiid. Diggi čujuha dás erenoamážit guorahallamii váldodieđáhusas regiovnnalaš sámepolitihka organiserema dárbbu ektui gielda- ja fylkarájiid rastá ja gieldaoasselávdegottiin, gč. čuoggáid 7.3 ja 7.4, s. 25-27. ¶
Sámi mánáidgárddit leat váikkuhan dasa, ahte sámi mánáid sámi identitehta lea nanosmuvvan. Danin leage dehálaš, ahte mánáidgárdeláhka sihkkarastá sámiide gielalaš ja kultuvrralaš sisdoalu buot sámi mánáidgárddiide. ¶
Sámi girkoráđđi ferte oažžut duođalaš vejolašvuođaid iežas ovddasvástádussuorggi goziheapmái. Sámediggi lea duhtavaš go ođđa girkolága vuođul ožžot sámit ovddastusa golmma davimus bismagotteráđis, ja ožžot vejolašvuođa viiddidit sámi ovddastusa Girkočoáhkkimis. Sámediggi rámiida dan barggu maid Norgga Biibbalsearvi lea dahkan, go lea jorgalan Ođđa Testameantta davvisámegillii. Dikkis leat vuordámušat, ahte Boares Testameantage jorgaluvvo. Diggi bivdá maiddái, ahte girkolaš teavsttaid jorgalanbargu mátta- ja julevsámegillii hoahpuhuvvo, ja bivdá ahte juolludeaddjit eiseválddit addet dasa eanet ruđa. Dát guoská maiddái ovttasbarggu ovdánahttimii riikarájiid rastá sámi girkolaš doaimmaid ektui. ¶
Norgga-Ruoŧa boazoguohtonkomišuvdna geigii árvalusas dán guovtti riikka eanadoalloministeriidda miessemánu 18. b. dán jagi. Árvalusas lea evttohuvvon ođđa boazoguohtonkonvenšuvdna Norgga ja Ruota gaskii, ja das lea evttohuvvon movt geavahit guovlluid rájiid rastá ja lea evttohuvvon ođđa orgána mainna dáhkidit šiehtadusa čuovvuleami. Komišuvnna árvalus lea ovttajienalaš. ¶
Sámedikkis galgá leat formalalaš hálddašanovddasvástádus museaálalaš dávvirávdnasiin mat dál eai leat sámi ásahusain, muhto maid sámi álbmot oamasta. Ferte ráhkadit njuolggadusaid dáid ávdnasiid hálddašeapmái, mii maiddái sihkkarastá daid fágalaččat dohkálaš seailludeami. ¶
Sámedikki mielas lea buorre go bealit leat soahpan ja go importasuodjaleapmi man vuođđun lea duollu, rámmaid siskkobealde maid Norgga geatnegasvuođat WTO-šiehtadusa ektui bidjet, galgá geavahuvvot dakkár vuogi mielde mii sihkkarastá boazoealáhussii dohkálaš suodjaleami gilvaleaddji importta vuostá. ¶
Ortnet man mielde sáhttá lotnut doaluid doaibmabidjoorohagain, lea dál viiddiduvvon ja galgá maid guoskat geasseorohagaid doaluide main lea čakča-, giđđa ja dálveorohat 17., 18., 30. ja 31. orohagain. Sámediggi atná lotnundoarjjaortnega buorrin beallin boazolohkoheiveheamis, maiddái olggobealde doaibmabidjoorohagaid. Ortnet lea earenoamáš buorre danne go vuođđun lea eaktudáhtolašvuohta. Dákkár ortnet gáibida dattetge ahte sihkkarastá ahte geahpedeapmi maid lotnun mielddisbuktá, ii dagat ahte earát fas ceggejit stuorát ealuid. ¶
Sámedikki mielas lea buorre go bealit leat soahpan ja go importasuodjaleapmi man vuođđun lea duollu, rámmaid siskkobealde maid Norgga geatnegasvuođat WTO-šiehtadusa ektui bidjet, galgá geavahuvvot dakkár vuogi mielde mii sihkkarastá boazoealáhussii dohkálaš suodjaleami gilvaleaddji importta vuostá. ¶
Ortnet man mielde sáhttá lotnut doaluid doaibmabidjoorohagain, lea dál viiddiduvvon ja galgá maid guoskat geasseorohagaid doaluide main lea čakča-, giđđa ja dálveorohat 17., 18., 30. ja 31. orohagain. Sámediggi atná lotnundoarjjaortnega buorrin beallin boazolohkoheiveheamis, maiddái olggobealde doaibmabidjoorohagaid. Ortnet berre gustot miehtá riikka. Ortnet lea earenoamáš buorre danne go vuođđun lea eaktudáhtolašvuohta. Dákkár ortnet gáibida dattetge ahte sihkkarastá ahte geahpedeapmi maid lotnun mielddisbuktá, ii dagat ahte earát fas ceggejit stuorát ealuid. ¶
Kanádalaš stivrensystema lea vuosttažettiin guovtti dásis; lihttoválddálaš parlameanta ja ráđđehus, ja guovlulaš oassi mat leat juogo váldeguovllut dahje provinssat.Juohke váldeguovllus/ provinssas leat sierra láhkaaddi čoahkkin ja ráđđehus. Eamiálbmogat ásset rastá provinsa/ rájiid. Kanádas leat sulli 1,4 miljon eamiálbmoga. Dat juogaduvvojit groavvát 3 sierra joavkun: Indiánat, eaneamus dovddus First Nations:an (vuostta našuvnnat). Dát leat juhkkon guovtti jovkui, Status-indiánat, mat leat registrerejuvvon indiánan indiánaid lága ektui (Indian Act), ja eai status-indiánat, mat leat indiánat, muhto eai leat registrerejuvvon indiánan indiánaid lága ektui. Metis, lea álbmot mat leat seaguhuvvon vuosttas našuvnnaid ja eurohpalaččaid gaskka. Inuihtat leat eamiálbmot mat vuosttažettiin ásset Kanádan davvi oasis (Nunavut, Davvi-Quebec ja Labrador). ¶
Sámediggi sihkkarastá Saemien Sijte ja Várjjat Sámi Musea doaimma dán jagáš bušeahtas. Sámediggi doarju maiddái Sámi museasearvvi, nu ahte sámi museat muhtun muddui sáhttet ovttas bargat ovdal go ođđa organiseren- ja stivrenstruktuvra ásahuvvo. Dán bargui biddjojuvvojit čuovvuvaš váikkuhangaskaoamit: ¶
Gávdnat vejolašvuođaid ovttas bargat rájiid rastá sámi servodagas ja oččodit eavttuid vejolašvuođaid duohtan dahkamii. ¶
Sámediggi sihkkarastá Saemien Sijte ja Várjjat Sámi Musea doaimma dán jagáš bušeahtas. Sámediggi doarju maiddái Sámi museasearvvi, nu ahte sámi museat muhtun muddui sáhttet ovttas bargat ovdal go ođđa organiseren- ja stivrenstruktuvra ásahuvvo. Dán bargui biddjojuvvojit čuovvuvaš váikkuhangaskaoamit: ¶
Gávdnat vejolašvuođaid ovttas bargat rájiid rastá sámi servodagas ja oččodit eavttuid vejolašvuođaid duohtan dahkamii. ¶
NOU 2000:3:s sámi oahpaheaddjeoahpu birra ja NOU 2000:14:s ovdanboahtá dárbu ollislaččat árvvoštallat sámi oahpahussuorggi buot dásiin, mii addá vuođu árvvoštallat boahttevaš dárbbuid ja doaimmaid. Dán lea Sámediggi deattuhan maiddái eará oktavuođain. Go dákkár árvvoštallamiin joatká, de boahtá leat vejolaš fidnet statistihkalaš materiála mii čájeha dárbbu alit ohppui ja dutkamii kvalitehta, viidodaga ja bohtosiid dáfus, ja sámi servodaga dárbbuid dáfus. Oppalaš sámi máhttopolitihkalaš hábmemis lea guovddáš mearkkašupmi Sámediggái, ja nu lea maiddái vuogádat mii sihkkarastá sámi álbmogii dohkálaš oahpahusfálaldaga mánáidgárdedási rájes allaskuvla- ja universitehtadássái. ¶
NOU 2000:3:s sámi oahpaheaddjeoahpu birra ja NOU 2000:14:s ovdanboahtá dárbu ollislaččat árvvoštallat sámi oahpahussuorggi buot dásiin, mii addá vuođu árvvoštallat boahttevaš dárbbuid ja doaimmaid. Dán lea Sámediggi deattuhan maiddái eará oktavuođain. Go dákkár árvvoštallamiin joatká, de boahtá leat vejolaš fidnet statistihkalaš materiála mii čájeha dárbbu alit ohppui ja dutkamii kvalitehta, viidodaga ja bohtosiid dáfus, ja sámi servodaga dárbbuid dáfus. Oppalaš sámi máhttopolitihkalaš hábmemis lea guovddáš mearkkašupmi Sámediggái, ja nu lea maiddái vuogádat mii sihkkarastá sámi álbmogii dohkálaš oahpahusfálaldaga mánáidgárdedási rájes allaskuvla- ja universitehtadássái. ¶
Sámediggi dáhttu seammás ahte Stuoradiggi sihkkarastá sámi álbmotsáddehaga ovddideapmái ekonomalaš vuođu. Dát sáhttá dahkkot dakko bokte ahte Stuoradiggi St.prp. nr 1 (2000-2001) meannudettiin, várre osiid sáddehatdivagiis sámi TV-ođđasiid ásaheapmái 2001:s. Sámediggi diehtá ahte Stuoradiggi lea ovdal várren ruđaid TV guovllusáddagiid ovddideapmái, ja Kulturdepartementa lea 2001 NRK-lisenssa evttohusastis evttohan ahte oasit dán jagi lassáneamis galget adnot digitála ovddideapmái. ¶
Sámediggi dáhttu seammás ahte Stuoradiggi sihkkarastá sámi álbmotsáddehaga ovddideapmái ekonomalaš vuođu. Dát sáhttá dahkkot dakko bokte ahte Stuoradiggi St.prp. nr 1 (2000-2001) meannudettiin, várre osiid sáddehatdivagiis sámi TV-ođđasiid ásaheapmái 2001:s. Sámediggi diehtá ahte Stuoradiggi lea ovdal várren ruđaid TV guovllusáddagiid ovddideapmái, ja Kulturdepartementa lea 2001 NRK-lisenssa evttohusastis evttohan ahte oasit dán jagi lassáneamis galget adnot digitála ovddideapmái. ¶
4.9 Ovddidit ovttasbarggu rájáid rastá sámegiela dáfus ¶
Hástalusat, mat čatnasit sámegiela seailluheapmái ja ovddideapmái, leat oktasaččat sámiide Norggas, Ruoŧas ja Suomas. Danne leage sávahahtti nannet ovttasbarggu rájáid rastá sámegiela dáfus. Guovdilis hástalus dán ovttasbarggus lea oktasaš sámi giellapolitihka ásaheapmi Davvikalohtas. Guovdilis bargun lea árvvoštallat oktasaš giellaguovllu ásaheami. ¶
Sámedikki oaidnu lea ahte berre leat regionála vuoiggalašvuođaprisihppan dat, ahte Snøhvithuksema oktavuođas, vuhtii válddedettiin ealáhuseallima, ássama ja kultuvrra, ferte juoga vuđolaš dahkkot vai sihkkarastá davvi riddo- ja vuotnaguovlluid álbmoga vuoigatvuođa birget ođasmuvvi resurssaiguin. Seammás go searvá gássamáidnasii, de ferte dieđusge nannet ealáhuseallima, mii lea vuođđuduvvon aiddo dáid resurssaid ala, nu ahte lea nana vuođđu masa dorvvasta go ođasmuvakeahtes resurssat nohket. Huksejeaddjiin lea ovddasvástádus buhtadit ekonomalaš goluid, maid vuođđoealáhusat gártet gillát, omd. boazodoallu, dán ja eará boahtteáiggi huksemiid oktavuođas dán suorggis. Boazodoallu lea hui rašši ja mii bivdit ahte dat váldojuvvo vuhtii. ¶
Boazodoalu riektevuođđu vuođđuduvvá daid vuoigatvuođaide mat leat ásaiduvvan guohtoneatnamiid dološ áiggiid rájes geavaheami bokte. Dát prinsihppa gusto siskkáldasat Norggas, muhto maiddái rájáid rastá boazodollui. Dán beali lea Sámediggi ovdal meannudan áššis 18/01 Sámedikki boazodoallopolitihkka, čoahkkingirji 2/01, siidu 83, maŋimuš teastaoassi: ¶
Dát mearkkaša ahte gávdnojit sámi guođohanvuoigatvuođat maid dát guokte stáhta ferteba vuhtii váldit ođđa boazoguohtonkovenšuvnna dahkama oktavuođas. Jos boazodoalloriekti rájáid rastá fuoniduvvo, de mearkkaša dat dan ahte boazodoalloriekti oppalaččat fuoniduvvo. Vuolggasadji ođđa boazoguohtonkonvenšuvnna meannudeapmái lea: ¶
Dálá boazodoalliide riikarájiid rastá ferte sihkkarastit boazodoalu bissuma maiddái boahtteáiggis. ¶
4. Sámediggi lea ovttaoaivilis komišuvnnain ahte lea dárbu eaŋkileabbo ja dávgaseabbo ortnegiidda go guoská beliide mat váikkuhit praktihkalaš boazodoalu čađaheapmái. Dát guoská erenoamážit ovttasbargošiehtadusaide ja ovttasbargui, muhto maiddái áiddiide, guohtonáiggiide ja rátkimiidda. Sámediggi lea positiivvalaš komišuvnna árvalussii, mii addá boazodoallorohagaide ja čearuide vejolašvuođa dahkat ovttasbargošiehtadusaid lassin dasa mii lea mearriduvvon konvenšuvnnas. Sámediggi ohcala dattetge lagabui dárkilastima dan ektui go orohagas leat ollu siiddat. Unnitlohkovuoigatvuođat eai leat problematiserejuvvon, doppe gos lea siskkáldas suohpameahttunvuohta ovttasbargošiehtadusaid dahkamis. Dán ferte sierra fuomášit proseassas viidáseabbot. Sámediggi doarju evttohusa ahte eaŋkilastit bohccuid njuovvannjuolggadusaid nuppi riikkas. Lea maid dárbu eaŋkilastit eará njuolggadusaid, earret eará meahcástan- ja guolástansállašiid fievrridannjuolggadusaid rastá ráji ¶
Lea stuora dárbu eaŋkilet ja dávgaset ortnegiidda praktihkalaš boazodoalu čađaheapmái. Lassin dasa mii lea namuhuvvon áiddiid, guohtunáiggiid, rátkimiid, njuovvamiid ja meahcástan- ja guolástansállašiid fievrrideami birra rastá ráji, áigut mii deattuhit ahte maiddái mohtorjohtolat gullá deike praktihkalaš boazodoalu čađaheami dehálaš oassin. ¶
Danne lea áibbas čielggas ahte Finnmárkku eanahálddašeami vejolaš ásaheapmi, almmá Sámedikki čielga lobi haga, rihkušii ILO-konvenšuvnna nr. 169, danne go dákkár ortnet ii sáhte ásahuvvot earágo Sámediggi dohkkeha ortnega, ja iešdáhtus dahká šiehtadusa dákkár oktasaš hálddašanortnega birra. Jos Sámediggi ii dohkket dákkár oktasaš hálddašanorgána Finnmárkui, de ferte vai deavdá ILO-konvenšuvnná gáibádusaid, ásahit ortnega mii sihkkarastá ahte guovlluid maidda sápmelaččain sáhttet gáibidit oažžut eaiggáduššan- ja háldovuoigatvuođa dohkkehuvvot, stivre orgána maid sápmelaččat gehččet bearrái. ¶
Ekspeartačoahkkin lohká deatalažžan stáhtii sihkkarastit ahte nášuvnnalaš riektevuogádat lea dakkár mii sihkkarastá eamiálbmogiid vuoigatvuođaid. Ekspeartačoahkkin lohká maid alddis buori oskku dasa ahte iešguđetlágan šiehtadusat eamiálbmogiid ja stáhta gaskka, maid vuođđun leat eamiálbmogiid eanavuoigatvuođat, sáhttá leat vuohki mainna gávnnašii bistevaš ja konstruktiivvalaš čovdosiid eana- ja čáhcevuoigatvuođagažaldagaide. ¶
Sámiid vástesaš riikkalaš doarjunortnegat ja doaibmabijut berrejit hábmejuvvot dainna lágiin ahte sámit sáhttet nannet ovttasbarggu gaskaneaset rastá riikkarájáid. ¶
Danne lea áibbas čielggas ahte Finnmárkku eanahálddašeami vejolaš ásaheapmi, almmá Sámedikki čielga lobi haga, rihkušii ILO-konvenšuvnna nr. 169, danne go dákkár ortnet ii sáhte ásahuvvot earágo Sámediggi dohkkeha ortnega, ja iešdáhtus dahká šiehtadusa dákkár oktasaš hálddašanortnega birra. Jos Sámediggi ii dohkket dákkár oktasaš hálddašanorgána Finnmárkui, de ferte vai deavdá ILO-konvenšuvnná gáibádusaid, ásahit ortnega mii sihkkarastá ahte guovlluid maidda sápmelaččain sáhttet gáibidit oažžut eaiggáduššan- ja háldovuoigatvuođa dohkkehuvvot, stivre orgána maid sápmelaččat gehččet bearrái. ¶
Ekspeartačoahkkin lohká deatalažžan stáhtii sihkkarastit ahte nášuvnnalaš riektevuogádat lea dakkár mii sihkkarastá eamiálbmogiid vuoigatvuođaid. Ekspeartačoahkkin lohká maid alddis buori oskku dasa ahte iešguđetlágan šiehtadusat eamiálbmogiid ja stáhta gaskka, maid vuođđun leat eamiálbmogiid eanavuoigatvuođat, sáhttá leat vuohki mainna gávnnašii bistevaš ja konstruktiivvalaš čovdosiid eana- ja čáhcevuoigatvuođagažaldagaide. ¶
Sámediggi eaktuda ahte rámmaeavttut bargat lotnolasealáhusaiguin bissot. Eanadoalu ii sáhte čuoldit eret eará ealáhusain. Eanadoallu lea dehálaš ja integrerejuvvon oassi báikkálaš barggahanvuogádagas. Eanadoalu sáhttá heivehit eará fidnuide lotnolas oktavuođas, ja nu leat mielde dahkamin bistevaš heivehallamiid sektorrájáid rastá. Eanadoalu ovdánan-vejolašvuođaid sámi guovlluin galgá nannoseappot árvvoštallat ovttastuvvon regiovnnalaš ovdánanperspektiivvas. Sámediggi bidjá sámi báikkálašservodagaid ovttastuvvon ovdánan-strategiijii, stuora deattu mas iešguđet ealáhusaid váikkuhangaskaomiid geahččá oktan. Lea dárbu guorahallat lágaid, njuolggadusaid ja ekonomalaš váikkuhangaskaomiid mat sáhttet dahkat ahte lea álkkit ovdánahttit birgejeaddji ealáhuslotnolasaid. Mihttomearrin galgá leat ahte eambbo ovttastahttá váikkuhangaskaomiid rastá sektorrájáid, vai oažžu buoret guovllu-politihkalaš ávkki áŋgiruššamis maid almmolašvuohta dahká guovlluid ektui. Regionála ovdánanprográmmaid bargu rahpá diekkár ollislaš ealáhuspolitihkalaš jurddašeami ja lahkaneami. Sámedikkis leat buorit vásáhusat das ahte geavahit váikkuhangaskaomiid rastá sektorrájáid gos lotnolasvuođat leat guovddážis. ¶
Sámediggi oaidná Finnmárkku eanadollui stuorra vejolašvuođaid ovttasbarggus rastá riikkaid rájáid, sihke Suomain ja Ruoššain. Sihke eanadoallogálvvuid vuovdin, ja Finnmárkku náláštuhttinfitnodagaid vejolaš buvttadankapasitehta ávkkástallan sáhttá nannet eanadoalu. Dien oktavuođas sáhttá eanadoallu leat dehálaš rájáidrastá ovttasbarggus sihke Barents- ja Interregprográmmaid bokte. ¶
Sámediggi eaktuda ahte rámmaeavttut bargat lotnolasealáhusaiguin bissot. Eanadoalu ii sáhte čuoldit eret eará ealáhusain. Eanadoallu lea dehálaš ja integrerejuvvon oassi báikkálaš barggahanvuogádagas. Eanadoalu sáhttá heivehit eará fidnuide lotnolas oktavuođas, ja nu leat mielde dahkamin bistevaš heivehallamiid sektorrájáid rastá. Eanadoalu ovdánanvejolašvuođaid sámi guovlluin galgá nannoseappot árvvoštallat ovttastuvvon regiovnnalaš ovdánanperspektiivvas. Sámediggi bidjá sámi báikkálašservodagaid ovttastuvvon ovdánan-strategiijai, stuorra deattu mas iešguđet ealáhusaid váikkuhangaskaomiid geahččá oktan. Lea dárbu guorahallat lágaid, njuolggadusaid ja ekonomalaš váikkuhangaskaomiid mat sáhttet dahkat ahte lea álkit ovdánahttit birgejeaddji ealáhuslotnolasaid. Mihttomearrin galgá leat ahte eambbo ovttastahttá váikkuhangaskaomiid rastá sektorrájáid, vai oažžu buoret guovllu-politihkalaš ávkki áŋgiruššamis maid almmolašvuohta dahká guovlluid ektui. Regiovnnalaš ovdánanprográmmaid bargu rahpá diekkár ollislaš ealáhuspolitihkalaš jurddašeami ja lahkaneami. Sámedikkis leat buorit vásihusat das ahte geavahit váikkuhangaskaomiid rastá sektorrájáid gos lotnolasvuođat leat guovddážis. ¶
Sámediggi oaidná Finnmárkku eanadollui stuorra vejolašvuođaid ovttasbarggus rastá riikkaid rájáid, sihke Suomain ja Ruoššain. Sihke eanadoallogálvvuid vuovdin, ja Finnmárkku náláštuhttinfitnodagaid vejolaš buvttadankapasitehta ávkkástallan sáhttá nannet eanadoalu. Dien oktavuođas sáhttá eanadoallu leat dehálaš rájáidrastá ovttasbarggus sihke Barents- ja Interregprográmmaid bokte. ¶
Sámediggi oaidná ahte OG Romssas váikkuhit positiivalaččat sámi servodahkii máŋgga ládje. Dálvegilvvut buktet vejolašvuođaid dahkat dovddusin ođđaáigásaš sámi kultur- ja faláštallaneallima, buoridit mátkoštanealáhusa, movttidahttit sámi dáidda- ja duodjebirrasiid, lasihit mávssolaš gealbbuid organisašuvnnaide ja lágideddjiide, ja sámi ealáhusat sáhttet maiddái oažžut bargguid ja jođihangeainnuid. Sápmelaččaid oassálastin sihke doallogottis ja buot OG-prošeavtta dásiin, sihkkarastá ahte mávssolaš gealbbut ja fierpmádat máŋgga ládje bohtet ávkin sámi servodahkii sihke ovdal, gilvvuid áiggi, ja maŋŋel gilvvuid. ¶
Vánhemat geaid mánáin lea sámegiela oahpahus vuođđoskuvllain Skániin, leat formaliseren ovttasbarggu rastá olles gieldaráji eará gielddaide. Vánhenjoavku bargá doaimmaiguin nugo giellalávgun ja bovde eará gielddaid sámegieloahpahusa searvat. Oasit vuođđoskuvlaoahpahusas lea hirbmat sakka privatiserejuvvon. ¶
Sámediggi lea oaidnán ahte bohccobierggu importeren ii namuhuvvo 1999-2000 boazodoallošiehtadusas. Bohccobierggu importeren sisttisdoallá máŋga beali maid ferte ovttas vihkkedallat. Dat guoská sisriikkalaš buvttadeapmái, riikka iežas boazodolliid dienasdássái, bohccobierggu márkanosiide, njuovahatstruktuvrii, bargosajiide guovllus gos leat uhccán ealáhusat, ja sápmelaččaid ovttasbargovejolašvuođaide rastá riikkarájiid. Dán áššis ferte iešguđet vuostálas mihttomeriid ja beroštumiid vihkket nubbi nuppi ektui. ¶
sihkkarastá buori gulahallama boazodolliid, gielddaid ja areálahálddašeami eará geavahusberoštumiid gaskka ¶
Sámediggi oaivvilda ain ahte importasuodjaleapmi maid duollu buktá, rámmaid siskkabealde maid Norgga geatnegasvuođat GATT/WTO-šiehtadusa mielde bidjet, galget čađahuvvot dakkár vuogi mielde mii sihkkarastá boazodollui govttolaš suodjaleami gilvaleaddji importa vuostá. ¶
Sámediggi lea oaidnán ahte bohccobierggu importeren ii namuhuvvo 1999-2000 boazodoallošiehtadusas. Bohccobierggu importeren sisttisdoallá máŋga beali maid ferte ovttas vihkkedallat. Dat guoská sisriikkalaš buvttadeapmái, riikka iežas boazodolliid dienasdássái, bohccobierggu márkanosiide, njuovahatstruktuvrii, bargosajiide guovllus gos leat uhccán ealáhusat, ja sápmelaččaid ovttasbargovejolašvuođaide rastá riikkarájiid. Dán áššis ferte iešguđet vuostálas mihttomeriid ja beroštumiid vihkket nubbi nuppi ektui. ¶
Sámediggi oaivvilda ain ahte importasuodjaleapmi maid duollu buktá, rámmaid siskkabealde maid Norgga geatnegasvuođat GATT/WTO-šiehtadusa mielde bidjet, galget čađahuvvot dakkár vuogi mielde mii sihkkarastá boazodollui govttolaš suodjaleami gilvaleaddji importa vuostá. ¶
movt láhčit ovttasbargorutiinnaid riikarájiid rastá ¶