Mon lean okta sápmelaš .

      Mon lean okta sápmelaš, guhte lean bargan visot sámi bargguid ja mon
dovddan visot sámi dili. Ja mon lean ipmirdan, ahte Ruoŧa hállehus háliida
min veahkehit nu olu go sáhttá, muhto sii eai oaččo riekta čielgasa, jur
got dat lea min eallin ja dilli, deinnago sápmelaš ii sáhte jur juste
čilget nu got lea. Ja dasa lea dát sivva: go sápmelaš boahtá moskkus
gámmirii, de son ii ipmir ii báljo maidege, go ii biegga beasa bossut njuni
vuostá. Su jurdagat eai golgga, go leat seainnit ja moskkus oaivvi nalde.
Ja ii leatge buorre sutnje orrut suhkkes vuvddiid siste, gos lea liegga
ilbmi. Muhto go sápmelaš lea alla váriid nalde, de sus lea oba čielggas
jierbmi. Ja jos doppe livččui čoakkánbáiki soames alla vári nalde, de
veajálii sápmelaš čilget oba bures su iežas áššiid.
      Mon lean jurddašan, ahte dat livččui buoremus, jos livččui dakkár
girji, masa lea visot čállojuvvon bajás sámi eallin ja dilli, vai ii
dárbbaš jearrat, got lea sámi dilli, ja vai eai beasa botnjat nuppe ládje,
dakkárat guđet háliidit sámiid nala gielistit, ja botnjat viso beare sámiid
sivalažžan, go leat riiddut dálolaččaid ja sámiid gaskkas Norggas ja
Ruoŧas. Ja dasa ferte čállit visot dáhpáhusaid ja čilgehusaid, vai boađálii
čielggas nu ahte ipmirda juohke olmmoš. Ja lea dat nuppiide sámiidenai
hávski gullat sámi dili birra.
Dás gullá eanemus Juhkásjávrri suohkana sámiid birra.

Boarráseamos muitalusat sámiid birra, dat maid nubbi sápmi lea muitalan
nuppi sápmái .

Dás leat juohkelágáš muitalusat, muhto ii leat vissis leatgo jur njuolga,
go eai leat čállojuvvon.

Muitalus sápmelaččaid birra, gos sii leat vuohččan orron, ja got sin dilli
lea leamaš, ja mainna sii leat eallán ja gos sii leat boahtán.

      Sámiid boahtimušas ii leat gullon, ahte livččo boahtán gosge.
Sápmelaš lea leamaš dáppeorru miehtá Sámi eatnama. Ja go sápmelaš lea
leamaš dáppe mearragáttiin orrume, dalle eai leat leamaš orrut eai oktage
mearragáttiin, ja dalle leai buorre orrut sámiide. Ja sámit leat orron
Ruota bealde maiddá juohke báikkis. Ja eai dalle lean dálolaččat eai gosge;
eai sámit diehtán, ahte leat iežá olbmot go sii.
      Mon jurddašan ahte sii leat eallán bivdduin vuohččan, guliid ja
lottiid ja gotti bivdduin, guovžžaiguin ja visot meahcielliiguin. Man
dihte mon doaivvun dan: go gávdnojit sámegielat namat várppiin dain
jávrriin, gos eai dáláš sámit bivdde šahten. Ja dat lea velá stuorit
mearka, ahte sámit leat orron guhká ovttat sajiin. Dat leat dat rokkit mat
leat eatnama siste juohke sajis, gos dološ sápmelaččat leat orron. Dat
rokkit leat leamaš sin goađit. Ja dahke sii rokkiid dego iežánai
meahcieallit. Ja eanemus oassi dain rokkiin gávdno mearragáttiin ja jávre-
ja johkagáttiin, ja dakkár báikkiin gos lea meahcielliid golgangeaidnu,
dakkár gos gorsagierragat bohtet oktii, ja jávregaskkat.
      Soamis dein rokkiin lea leamaš biergosuodjin ja soamis lea leamaš
bivdoroggin. Dat leai čietnjal ja lohkki nalde, ja go ealit bođii nala, de
jorggihii birralis ja son gahčai roggái. Ja dan rokki vuođus ledje sákkit
muoras ja čoarvvis, ja dan nala sorbmahuvai ealit, vaikko man sorttat
ealit. Eai olbmot gale jáhke daid rokkiid, ahte dat leat leamaš olbmuid
dahkan rokkit daihe goađit; muhto dat leat gávdnojuvvon mánga mearkka dasa
- dollasajit, suovvamuorra ja okta njiskun. Ja leat gale boares sámit ožžon
mearkka, ahte dat leat hávdditnai dat rokkit, ja danne eai sámit duostta
geahččat daihe roggat vai geahččale; sii ballet dain rokkiin. Dat lea nu
dáhpáhuvvan mangga háve, ahte sápmelaš lea nohkkan dan rokki siste, ja de
lea boahtán dakkár olbmo hámot ja dat lea hupman ja gohčui su eret vuolgit.
Ja su muođut ledje dego jeagil. Ja lea dadjan: "Ale nohka mu nalde!" Ja jos
ii velá vuosttaš geardde jeagat, de son gohčču nuppádis ja velá
garraseappot. Ja dat leat oaidnán dáid mearkkaid dáláš olbmotnai.
      Okta báiki lea Vuoskkonjárgga máddagis, gos gávdnojit olu rokkit, ja
das lea maiddá soames olmmoš gohčohallan eret. Ja dat gale lea muitalan,
ahte son lea gottihuvvon ja biddjon dohko dan roggái. Ja sámit dainna
ballet dain rokkiin, eai duostta roggat eaige nohkkat dain rokkiin. Sámi
johtingeainnuid nalde leat rokkit, maid ii oktage dáláš olmmoš dieđe
vissásii mat rokkit dat leat. Muhto de lea árvalus, ahte dat leat sámit
orron dalle go lea leamaš váinnuid áigi, dalle go leat ruoššačuđit golgan
ja goddán sámiid visot maid leat gávdnan, ja dan dihte leat ferten dahkat
eatnanvuoles gođiid ja orrut doppe. Dušše moadde leat gehččojuvvon, ja jos
livččo olu gehččojuvvon, de veajále olu dávvirat gávdnot.
      Sápmelaččas leai dakkár luondu, ahte son háliidišgođii gottiid. Sii
oidne olu gottiid ja sii álge bivdit ja reainnidit. Dálvet vuvddiin, gos
leai gassat muohta, de sii álge, doarridedje ja čuoiggahedje dasságo gottit
váibe, ja de sii válde lojimusa. Muhto gal dat lea goit leamaš bahá doallat
sin. Ja go sii leat ožžon muhtumiid dápmahuvvat daihe oadjut, de daiguin
lea leamaš álkit eanet oažžut. Báhkaid áigge, go boazu ruohttá čoahkkái, de
sii lávejit muhtumin mannat alla báktegaskii ja dasa cakkadit dasságo
nelgot ja oahpástuvvet olbmo oaidnit ja haksit.
      Ja dalle leat juo vuohččan sápmelaččat álgán uvhret siiddiide, vai
ožžot eanet gottiid alcceset daihe vai lassána eallu. Dološ olbmot leat
bálvalan siiddiid dan ládjenai, ahte eallu šaddá stuoris, ja dat lea šaddan
eallu deidda goase duššis. Ja dein leat maiddá čábbábut bohccot go iežáin.
Muhto eai deid ealut bistte go iežaset áiggi — mánát báhcet geafin. Ja
sámit lávejit ballat deid olbmuid mánáin, ahte dat šaddet geafit, geain
leat bálvvosealut. Ja daid lea dát čálli gullan hupmame, ahte dan olbmos
lea bálvvoseallu, ja dat lea hohpi.
      Dál eai šahten guliid bivdit olu astan, muhto juohkehaš álgá gottiid
bivdit ja sii ožžo nu ollu ahte álge doallat siidda, ja geahččaledje gos
lea buoremus orrut ealuin juohke áiggi jagis. Ja sii leat gávnnahan''
johtit seammá ládje go sámit ein dál johtet. Dalle leai buorre eallit daihe
birget, dalle eai lean dálolaččat, eai dárrolaččat eaige ruoŧŧelaččat. Ja
dalle geahččaledje orrut guhkkin lulde dálvet, dassážiigo dálolaččat bohte
ja balde sin nu, ahte ferteje heaitit luksa johtimis. Geasset Norggas
sápmelaččat orro mearragáttiin ja atne ealu vuvddiin ja váriin, gos sii
háliide. Dalle eai diehtán sápmelaččat, ahte leat iežát go sii. Ja dat
sápmelaččat, mat orro lulde, de dat álge johtit davás duoddarii, ja dat,
mat orro mearragáttiin, dat maid johte bajás duoddarii, ja de gávnnadedje
duoddara nalde. Ja de nuppit balle nuppiin ja de čiehkádalle, doivo stállun
ja uldan.
      Ja dalle eai sámit diehtán, ahte Ipmil lea, muhto sis leai goit
dakkár jáhkku, ahte galgá juoidá bálvalit. Ja go sii bálvalit juoidá, de
dat veahkeha sin. Ja danin sii uvhreje siiddiide.

Sámiid vuosttaš ballán .

Muitalus das, got lea Sámis geavvan, go olbmot lassánedje ja álge ohcat
eatnamiid.

      De bohte meara mielde deike dán nuortadavvečihkii ja de balde sámiid
eret mearragáttiin. Ja de sámit báhtare vuovdegierragiidda, ja doppe orro
ráfis olu jagiid ja guođohedje ealuideaset dain vuvddiin ja váriin, mat
ledje ávdimin daihe orruid haga.
      Ja dalle sámit bohče olu mielkki áldduin ja dahke vuosttáid, ja eai
sii dalle atnán gáfiid eaige jáfuid. Sámit borre bierggu, vara ja mielkki.
Dalle leai iđedisgáfe sajis bohccovarrajukca, ja dan sisa mielki biddjui,
mii leai geasset válmmastuvvon. Ja dološ sámit ledje stuorrát ja dearvašat.
      Muhto go lassánedje olbmot, de bohte čáhppesbivttasolbmot fas dohko,
gosa ledje sámit vuohččan ballán, ja dahke orohagaid jur dasa gos sámit
ledje orrume, dan dihte go sii oidne, ahte das leai čáppa gieddi, maid
ledje bohccot dutken, gožžan ja baikán — gos ledje sámit orron mánga
olmmošbuolvva. Ja de vuojehedje fas sámiid eret sin orohagaineaset.
      Ja de fas sámit šadde vuolgit eret, muhto ii lean šahten muorrarádji
badjelis, de eai sámit sáhttán báhtarit šahten, de ferteje náđđut. Ja go
eai dárrolaččat šahten ožžon sin ballát guhkibui, de álge rievvut visot
maid gávdne, vuosttáid, milkkiid ja duljiid ja gusaid. Ja soames sámi godde
maiddá.
      Okta lea dáhpáhus, go bođii dárrolaš Njuorjovuopmegierragii gos ledje
sámit orrume. Ja de dagai dola dasa son vuohččan go bođii dan báikki
geahččat, ja de rokkastalai eatnama ja bijai njálbmái ja máisttašii. Ja
sámit doivo, ahte dáža máisttašii dan dihte, leago šattolaš eatnan. Ja dan
dáža namma leai Jubonaš. Ja son ii dahkan maidege dan jagi, muhto bođii fas
nuppi jagi, ja de ledje sus guoimmit mielde, ja sii dahke darfegoađi
vuohččan ja vuojehedje sámiid eret dasnai. Ja sámit ferteje sirdit gođiid
veháš mátkki duohkái.
      Muhto go bohccot guhto boares vieru mielde birra dan báikki, gosa
leai dáža dahkan goađi, de suhtai son, ja go gulai sámiid reainnideame
bohccuid, de vulge sii doarridit sámiid ja gávdne ovtta, guhte viegai
stuora geađggi nala. Ja son viegai dohko ja časkkii dan sámi jámas. Ja go
son oinnii ahte dat jámii, de son vulggii ruoktot. Ja go sámit oidne, ahte
dáža vulggii eret, de vihke sii dan jápma olbmo lusa ja guoddile hoahpus
eret rásiid sisa. Ja Jubonaš vulggii mannjelaš geahččat dan jápma olbmo, ja
go son ii oaidnán, de doaivvui son ahte dat lea eallán. Ja son dovddai,
ahte dat lea stuorimus elolaš, ja namma lea dan sámis Huika. Ja son manai
fas gođiid lusa ohcat dan olbmo maid leai goddán, dan dihte ahte gáibidit
mávssu, go leai su eallu guhton su gietti. Son logai jo iežas isidin oba
dan vuopmegierragii. Muhto eai sámiin lean šat eatnamat dan mađe, ahte
livččo beassan báhtarit guhkibui, ja deinna ferteje sámit orrut dein
báikkiin, ja ealut guohtut. Ja sii árvale álgit soahtat, muhto eai dat
duostan. Muhto dan gottáhallan olbmo bárdni, go son gulai ahte su áhčči lea
goddojuvvon, de son dajai vašiidisguin ahte: "Mon vuolggán ja bážán visot
vaikko livččo man olu dážat". Ja go bártni eadni gulai dan, de son čiegai
ruktačorvviid, ja bárdni ii beassan vuolgit dakkaviđe. Ja ii šat boahtán
mannjil dakkár vašši — ja de beasai Jubonaš eallit.
      Ja gal velá leat dážat goddán ovtta sámi, Gárasavvona vuloš sámi. Ja dat rievvun lea dáhpáhuvvan olu gerddiid. Ja dát lea dušše ovdamearkan, got
lea Sámis geavvan. Olu leat dakkár dáhpáhusat, maid miinai leat gullan, ja
dat leat olu dakkárat, maid eat mii leat gullange. Muhto in mon gille
muitalit eanet, go dat gale lea fasti dakkáriid muitalit — muhto go galgá
visot čállit, de ferte čállit visot, fasttiid ja čábbáid.
      Ja dain seammá sámiid orohagain leat mii sámit šaddan máksit stuora
ruđaid ja šaddat ein máksit. Ja dan dihte leat šaddan sámit vealggi vuollái
dan áigge go norgalaš dagai dakkár lága, ahte lea hui álki oažžut ruđa
sámis, vaikko ii livččo velá jur nuge olu sivva go sii lohket. Vaikko gal
dat boazunai ferte dohko viggat, gos lea biebmu ja suodji, go geassetnai
boahtá muhtumin nu čoaskkis, ahte galbmojit jámas soames boazu ja velá
soames reainnárnai, go lea vuohččan báhkka ja de fáhkkestaga boahtá
davádatbiegga ja arvi ja boahtá muohtanai. Ja dan gale ipmirda, ahte dalle
lea čoaskkis, go muohttá váriide ja ordarájiidenai.
      Ja dát áiggit leat jur dat stuorimus ruhtaráiggit, vaikko sámit dalle
vihket ja gilljot beatnagiin. Muhto go ii leat gokkoge dakkár vuovdi, gos
ii dáža váldde dávstta, de bistet goitge soames saji mannat muoraid sisa,
ja de dáksta šaddá dakkaviđe. Ja dat lea ipmirduvvon, ahte dat lea dážaide
dinesin, go bohccot bohtet dan muddui, ahte besset oažžut dávstta, ja das
sii ožžot ruđa. Ja dainna lágiin ii leat vahágin sidjiide, vaikko sii ieža
dan ludjot dego rieban dalle go ii leat heahti. Dasa lea dat mearkan, go
norgalaš ii suova dahkat áiddiid dakkár geainnuid ovdii, gokko boazu manná
lájuid nala, vaikko sámit ieža áigot áiddiid dahkat.
      Ja dán áigge sámit fertejit cakkadit bohccuid dohko bajás alla váriid
daihe gáissáid nala, gos lea olu sorbmi bohccuide. Ja lea velá olbmuidenai
seammá heakkavárra, dainna lágiin go leat nu allagat riiddit ja gáissát ja
máilmmiálgosaš jieŋat main leat luoddaneamit. Ja dat leat muhtumat nu
čiekŋalat, ahte ii dihtto bodni. Ja muhtumat eai leat jur nu čiekŋalat,
dein gale oažžu soames háve eret bohcco, go fal fuomáša gokko dat lea. Dan
ii goitge oaččo iežá ládje go báttiiguin luitojuvvo olmmoš dohko, ja son
bidjá bátti bohccui gitta, ja de gessojuvvo olmmoš vuohččan, ja de mannjil
gesso boazu fas bajás. Muhto olu duššet, maid eai gávnna, ja mánga maid sii
eai oaččo bajás, go leat nu čiekŋalat ahte eai báttit ole. Ja dat leat
hui váralaččat, deinnago juohke dálvvi boahtá ođđa muohta deid
luoddanemiid nala, ja de ii oainne ii olmmoš iige boazu. Ja go boahtá ealli
nala, de gahččá oktanaga luoddaneami sisa.
      Ja mearraváriid váralašvuođas álggán muitalit, gos sámit orrot
bohccuideasetguin. Go šaddá báhkka, de bohccot ruhttet dakkár alla jieŋaid
nala, gosa ii olmmoš beasa, ja ruhttet čuoikkaid ja báhka sivas alla
várreluohkáide, ja bajit bohccot lihkastahttet geđggiid. Ja de go okta
geađgi lihkkasa, de álget fierrat olu geađggit, ja de sorbmanit olu bohccot
deinna lágiinnai. Ja jos olmmoš lea vuollelis, de lea seammá várra
sutnjenai. Riidin gohččojuvvo dat, mii lea allat ja olu rássi. Báhkkan
boazu ruohttá bajás gáissáide, dakkár báktegaskkaide, gos ii beasa bajás
iige vulos, jos ii muitte jur dakko boahtit gokko lea mannan. Bohccos lea
ein seammá luondu go dološ áiggis gottiin; ja gal bohccot sorbmahuvvet
muhtumin olles čorragat. Ja livččo olu dáhpáhusat, maid lean ieš oaidnán,
muhto in olle visot čállit.

Čakča- ja dálvejohtin.

Čakčageasi birra .

Sápmelaččaid luksa johttáma birra Norggas, go boazu álgá luksa háliidit su
vierus mielde .

      Go álgá rássi goldnagoahtit, de boazu háliidišgoahtá jeahkála borrat.
Ja Mearariikkas lea vánis jeagil, Mearariikkas lea eanas sajiin beare
rásseeatnan.
      De sámit álget rátkkašit dakkár biirriin, gos ii soaba johtit ovttas,
dakkár biirriin, gos lea viđa daihe gávcci duháha árvosaš eallu. Ja boares
áiggis eai leat atnán gárddiid, muhto dušše jalges dievás leat sii rátkán,
ja jos lea lahka jávrenjárga, dat lea hui buorre. Ja de das álget nuppi
oasi bohccuin baldalit, čuggejit soppiin bohcco bahtii, ja dat manná eret.
Ja dan nuppi oasi bohccuid guđđet livvadit, ja nu mannet nuppi ravdii ealu,
ja de botkejit gaskat. Ja dat lahkki, mii lea báhcán go nuppit leat
baldalan bohccuideaset čađa, dat báhcán lahkki lea dál jur čielggas. Ja de
dat vuojehuvvo eret dan meare guhkás ahte ii oidno, vai eai mastta.
      Ja dat nubbi lahkki lea ain searveeallu. Dat livvadahttet das ja
álget dan nuppi lahki bohccuid baldalit seammálági, čuggejit bohcco bahtii.
Ja muhtun boazu manná oktanaga nuppe ravdii, ja muhtun boazu lea nu jállu,
ahte viggá manjás, iige baldo vaikko časkkálii, ja dan ferte viegahallat
dasságo oažžu eret doppe. Ja dat dahká olu bahás — dat ballájit dat
bohccot, mat ledje guđđojuvvon, ja jos velá lea hilbes olmmoš viegahallame,
dat baldá olu bahábut. Ja dat rátkkagoansta lea dakkár, ahte dat ii ábut
ahte lea gievra daihe falli viehkat, muhto guhte lea čeahppi rátkit - ja
dan čehppodahkii gullá eanemus, guhte lea siivui ja ii vikka hoahpus
lihkadit. Dat guđet suhttet ja álget viegahallat ja velá gilljot
beatnagiiguin -ja de bohccot ruhttet ja seahkanit ja de šaddá ođđa bargu, ja
dan sivas dávjá suhtadit. Ja gos leat hilbessorttat olbmot, das lea váivves
rátkka ja olu eanet bargu, muhto go leat čeahpes rátkit, dalle lea beali ja
velá eanet álkit rátkka.
      Ja go dál dat nuppitnai leat čuoldán seammáládje iežaset bohccuid,
dál šaddá fas botkenáigi, ja de dál fas botkejit ja dolvot dan báhcán binná
fas nuppi guvlui jávkkohahkii. Ja jos beaivi velá lea, de guođostahttet
veháš ja de livvadahttet ja álget fas seammáládje čuoldit nuppi oasi
bohccuideaset. Ja go leat fas ožžon veháš čorraga, de fas vuojehit dohko,
gosa leat vuosttaš čorraga dolvon.
      Ja de dál nohká beaivi, ja de čoagganit isidat čoahkkái árvalit, gosa
soahpá bidjat guđege lahki ealus. Ja go leat soahpan, gosa galget guđege
lahki bidjat, de vulget reainnárat juohke lahkkái. Dat leat dál golbma
lahki, okta lahkki lea searvelahkki, ja searvelahkkái galget maiddá
ráđiiduvvot reainnárat goappašiid lahki olbmuin. Ja dat dahkko maid nu.
      Ja go lea buorre dálki, de dalle gal reainnárat dollet ealu. Ja go
iđit šaddá, de fas reainnárat bohtet ealuin ja de álget fas rátkit
seammáládje go vuosttaš beaivve: čuldet nuppit vuohččan, ja go lea unnon
eallu, dat bihttá mii lea searvelahkki, de álgojuvvo guovtte guovllus
čuoldit. Ja de šaddá gaskii dat searvebinná ealus, ja dat lea bahámus áigi.
Jos dalle leat siivvut ja čeahpit, de dalle manná bures ja hoahpus. Muhto
jos leat hilbadat ja čuorbbit, jos álget viegahallat nuppit, de fertejit
viegahallat nuppitnai, ja de ruhttet summal daihe seahki bohccot. Ja dalle
lávejit gilljugoahtit beatnagiiguin, ja de ruhttet muhtumin oktiinai. Ja
jos soitet velá soames merkkohagat, daihe dakkár bohccot, mat leat geasset
merkejuvvon nuppiid bohccot nuppiid merkii, ja go nuppit dovdet
bohccuideaset, de šaddá riidu. Ja de viegahallet nu olu go nahket ja
billistit rátkama — ja šaddet dat velá doarutnai daid nalde. De šaddet olu
eanet bargat. Dat seahkanedje nu ahte fas leai ođđa bargu nuppi beaivve, ja
suhtadedje nu ahte álge njuovadit nuppiid bohccuid. Muhto dološ olbmot
dolle nu čorga siiddaid ahte ii lean boazu nuppi siiddas. Jos manai nuppi
siidii, de vižže sii dakkaviđe fas eret.
      Ja suolavuođa álgu leai ná: hánes riggát eai atnán bálvváid, ja de
ealut besse mannat gosa háliide. Ja geafibuin ii lean dorvu ii mihkkege.
Sii manne bohccuid manjis ja eai gávdnan alddiset borranbohcco. De
fertejedje váldit riggáin, ja de riggát válde olu mávssu, ja geafi ii
nagadan máksit — ja muhtun bijai fáŋgan maiddá. Ja de ferteje geafit
čiehkat maid borre, ja go álggos ohppe veháš, de lassánii veháš geardde.
Muhto eai lean visot riggát dakkárat, eai lean go hánes riggát dakkárat.
      Ja go dál leat geargan rátkimis, dalle sii johttájit eret ovttaid
geainnuid luksa. Ja jos leat buorit dálkkit, de sii johtet siivvut luksa
badjel alimus duoddariid. Muhto go lea heajos jahki, de álget čakčagease
juo garra dálkkit Mearariikkas. Ja go álget johttágoahtit, de eai oaččo
ealuid čoahkkái, ja go ožžot, de lea nu arvi ja muohtti, ahte leat visot nu
njuoskasat. Ja go lea čoaskkis, de galbmojit loavdagat nu ahte eai sojatge.
Ja de fertejit vuohččan goikadit dakko gođiid nalde ja dahkat hui stuora
dola ja das goikadit. Ja deid biktasiid, mat leat nalde dein olbmuin geat
leat meahcis leamaš! Dein leat njuoskan biktasat nu visot jura liikki
rádjái, ja sii leat dalle galbmonnai nu sakka ahte leat juolggit bohtanan
ja eai báljo sojatge. Ja jos meahccái šaddá ja jos iige oaččo dola, de
gale galbmo jámas. Gal dat lea dáhpáhuvvan nunai, ahte galbmon lea jámas
boazoreainnár čakčageasis, go leai hui arvi vuohččan ja de njuoskkai jur
čađa, ja eai sus lean nu buorit biktasatge. Ja de álggii muohttit ja šattai
nu čoaskkis ahte galbmoje su biktasat, mat ledje njuoskan. Ja go su
biktasat ledje galbmon nu ahte eai sojadange, de son náđui muhtun
geađgegurrii. Ja eai sus lean dolat, ja de son galbmui jámas.
      Ja go johttámuš dál lea nu áddjái, ahte eai beasa mátkái, de šaddá
ein čoaskáseabbu ilbmi ja seavdnjadeapput šaddet ijat. Ja de lea ihkku hui
seavdnjat, nu seavdnjat ahte ii oainne ii oktage geađggi iige bohccuid,
muhto dušše gullá bielluid ja misiid ruovgama. Ja de dalle lávejit láhppit
soames oasi ealus, ja go dat láhppon bohccot besset vuvddiide, de lea bahá
gávdnat. Ja jos leat davvebiekkat, de leat Mearariikkas hui garra dálkkit,
ja lulde leat fas fierttut dalle.
      Dakkár garra dálkin, go arvá ja šlahttá, de gođiid nalde njusket
loavdagat, ja dakkár dálkki eai jeage loavdagatge, ja de njusket visot
gávnnit sistenai goađis. Ja go firtesta, de álget goikadallat loavdagiid ja
muhtumat vulget ohcat daid láhppon bohccuid. Ja go lea firten, de lea boazu
olu lojit go garra dálkin, ja go dat buorre dálki bistá dan moadde deihe
mánga beaivvi, de sámit besset johttát. Ja go dál leat viimmat beassan
johttát, de lea sin johttán dakkár, ahte herggiid nala biddjojuvvojit visot
mii lea, ja mánátnai, unnibut ja stuoribut, ja de sii johtet ráidduiguin,
ja eallu lea maiddá lahka. Ja go leat mannjit geargan johttát, de šaddá
seavdnjat ovdalgo ollejit luoitalanbáikái, ja de lea hui váralaš. Dalle
šaddet hearggit nu árggit ja álget ruohtadit ja noađit ravggadit eret
herggiid nalde ja boatkanaddet lávžžit gaskat. Ja ruhttet meahccái, ja
seavdnjadin ii oainne gosa hearggit mannet — ja de dat hearggit fertejit
mannat. Ja mánát ravggadit maiddá eret herggiid nalde, ja hearggit
ruohtadit badjel máná ja duolmmastitnai, muhtumin nu ahte goase mánná
sorbmana. Ja de fertejit mannat deinna, mii lea velá sin gieđas. Ja de lea
bahá deaivat geinnodaga.
      Ja go dál ollejedje dan báikái, gosa lávejit vuosttaš beaivvi johtit,
de sii luoitale. Ja dalle leat sii váiban, ja beaivi lea jo nohkan. Dál lea
hoahppu dahkat gođiid ovdalgo sevnnjoda, dalle álget jo ijat gemodit. Ja
sii dál dahket gođiid nu hoahpus go vehášge háhppehit. Muhtumat dahket
gođiid ja muhtumat čuhppet muoraid; das lea velá soahkemuorra. Ja go leat
ožžon dolaid, de álget borrat bohccomielkki ja vuosttáid, ja gáhkku lea
maiddá leamaš manjit áiggiin muhto ii dalle. Ja de sii bidje čázi duoldat
ja juopmomielkki dasa, ja de dan juhke. Ja nissoniin leai hoahppu mánáid
nuollat ja dikšut deid, liekkadallat stuorit mánáidnai. Deidda lea velá
bahát go gietkkamánnái; sus ii leat suodji nugo gietkkamánás lea gietkka
suodjin.
      Ja go leat borran dat geat leat ráidduid mielde leamaš, de bohtet
boazovuojeheaddjit ja buktet ealu gođiid lusa, ja de nuppit vulget
reainnidit ihkku. Ja go dál lea seavdnjat ja arvi, de lea nu seavdnjat,
ahte ii oainne ii julggiid ovdiige! Muhtumin vázzá geađggi vuostá ja
muhtumin jávrái ja jeaggái ja muoraid vuostá, ja bohccuid ii maiddá oainne
muhto beare gullá. Ja dat galgá vázzit beare olggumus bohccuid olggobeale.
Ja dat galgá vázzit álohe olles ija ja ii luoitit beatnaga ogohallat. Beana
botke ealu mángga binnái, ja de álgá boazu mannat bahábut, go beana
ogohallá garrasit.
      Ja go lea iđit šaddan, de vuojeha son gođiid lusa. Muhto ii dalle
leat velá guhkki idja. Ja go lea iđit šaddan, de lea vuosttaš bargu vuolgit
ohcat deid herggiid, mat leat mannan nođiiguin — ja go ii lean muohta, de
ii lean gávdnanášši buorre. Ja go sii manne dan báikái gos herggiid biste,
de sii vulge dohko, goppos sii dihte mannan, ja go sii vulge de sii gávdne
ovttaid nođiid, muhto nuppit noađit velá ledje váili. Ja go sii beaivvi
ohce ja eai gávdnan, de ii lean sis dilli ohcat nuppi beaivvi. Ja dál
láhppoje guokte hearggi ja ovttat noađit, muhto deid sii ferteje guođđit.
Ja go dál fas šattai eahket, de vulggii fas reainnár ihkku ealu mielde ja
manai nu got ovdalnai.
      Ja go buvttii ealu, de johttájit fas dakkaviđe. Ja johtet dakkár
váriide, gos ii leat šatain soahkil. Dál fertejit bisánit dakkár báikái,
gos ii leat muorra. Deid alla duoddariid nalde lea gale váivi, vaikko velá
livččui buorre dálkinai, go lea headju muorra — dušše skierri, ja soames
báikkis lea gaskkas ja dat lea hui buorre buollit, vaikko lea arvinai. Ja
soames báikkiin lea smávva sieđga, muhto jos eai leat goike sieđggat, de
lea headju buollit, muhto go leat goikan sieđggat seahká, de lea buorre
buollit. Ja lea velá okta soarttat rássi, mii gohččojuvvo ruvderássin, maid
boldet maiddá go ii leat šat skierri. Dát rássi šaddá velá alit eatnamiidda
go skierri. Ja go lea seavdnjat, de ii oainne; de galgá njávkat, geas leat
heajos čalmmit. Muhto go lea buorre dálki, de gale birgejit sámit, vaikko
leat duoddariid nalde.
      Go sii dál fas johtet, de sii válljejedje lojimus herggiid, go dihte,
ahte dál lea váralaš johtingeaidnu, dakkár ahte jos ballá heargi ja álgá
ruohtadit, de gale fierrala vulos.
      Ja doppe lea stuora johkagorsa, gosa manná oktanaga vaikko man olu ja
oktanaga cuovkkas. Dát báikkit leat nu fasttit, ahte ii heajosoaivvat sáhte
geahčastit vulos. Ja go sii dál ledje ožžon válmmasin nođiid herggiid nala,
de sii fas johttájedje ja manne dearvan bahás báikki, dát siida, muhto ii
leat diehtu, bessetgo visot siiddat dearvan dán báikki.
      Sámiin lea okta dáigá, jos vuohččan, go johttá orrunsajis, de lea
mearka, got manná vuosttaš sirddagaska, de manná olles mátki nu. Jos válbi
boahtá vuosttaš beaivásis, de lea olles mátki beare válbi. Ja dát siida lea
válbbáskan vuosttaš beaivásis, ja sii dál árvalit, ahte sin dál čuovvu
válbi olles mátkki. Muhto dat šaddá, mii galgá šaddat.
      Muhto go leai nu bahás johtolat, de galge gievrramus olbmot ráiddus.
Ja de okta gassa nisu leai, ja son ii duostan ráidui, de son vulggii ealu
vuojehit johtolaga. Ja de son riegádahtii máná jođidettiin, ja de ii lean
iežá dorvu go coggat ohcii máná ja vuojehit ein bohccuid dassážii go
ollejit dohko gosa gođiid leat dahkame. Ja go jokse gođiid, de easka son
beasai sengii, dakkárii go sámiin leage. Ja muorra leai heittot dasnai, ja
de dikšo dan nu got lávejitge sámit dikšut. Ja de eai sii sáhttán orrut
olles siiddain, ja de siida johttái, ja okta goahti bázii dasa ja guokte
olbmo, ja sii válde herggiid veaddit.
      Sápmelaččaid golgan- ja bohcco guođohanáigge ja jođidettiin geavvá
dávjá nunai, ahte nisu riegádahttá máná, ja de ii leat iežá goansta go máná
coggat ohcii ja mátkkoštit ein goađi lusa. Lea gal surgat muhtun áigge, go
leat duoddariin orrume čoaskima áigge. Muhto go nisu lea siiddas, de son
beassá sengii go máná lea riegádahttán. Ii goitge leat dološ áigge Sámis
leamaš bolstarat muhto duoljit ja beaskkat ja gálvoseahkat ja soahkerissit
— mat leat álo sámigoađis láhtti sajis. Ja suoinnit biddjojuvvojit duolji
nala bađa vuollái dassážii go nisu lea čorgehan. Ja sadji divvojuvvo okte
juohke beaivvi. Ja jos eai biestte galbmot seanganissonis, de dat
dearvvasnuvvá vahku geažes. — — —

Máná dikšuma birra .

      Go mánná lea dearvan riegádan, de giessaluvvo ruksesmiesenáhki sisa
dassážii go ožžot čázi liegganit. Ja go čáhci lea liegganan, de bassojuvvo,
golbma geardde beaivvis golbma beaivvi, ja golmma beaivvi geažes álget
bassat guokte geardde beaivvis. Ja vuohččan addojuvvo mánnái bohcco vuššon
buoidi njammat. Dalle eai leat leamaš sohkkarat dáppe Sámi riikkas. Dat
ferte addojuvvot dan dihte mánnái buoidi njammat, go ii eatnis leat mielki.
Ja dat lea váralaš bávččagit, go eadni álgá vuosttaš jándoris mánáin bargat
ja njamahit. Muhtun nissonat leat nu roahkkadat, ahte álget bargat guovtti
jándora geažes, go dovdet ahte sii leat dearvašat — ja de leat šaddan nu
skihpasat, ahte leat šaddan veallahit mánggaid mánuid, ja leat muhtumat
jápmánnai dakkár roahkkatvuodain. Ja jos eadni jápmá daihe jos nissonat
bistet čiččiid galbmot nu ahte bohtanit ja sidjot ja nohká mielki, de máná
šaddá bahá biebmat.
      Muhtumin lea mánná hávkan eatni goaŧu sisa, ja de lea goansta ahte ii
čuohppat nábi galgga, geahččaluvvo bivdit heakka ja njammojuvvo
njunneráiggiid ja njálbmeráiggiid, ja deinna goansttain lávejit oažžut
heakka mánnái. Ja jos lea botnjasan juolgi dahe giehta dahe soames iežá
báiki, de njulgejuvvo dakkaviđe ovdalgo stirdot dávttit, ja jos ii biso
muđui, de galgá gurpat dakkár muorain mii soahpá juste. Ja jos mánná lea
váillat dahe miige sivaid mánás, de ii galgga muitalit eadnái. Muhtun lea
nu heaigu, jos gullá mánás mangelágáš siva, de seahkana jierbmi.
      Muhto mánná dál bassojuvvo, dego ovdalis lea jo muitaluvvon, ja de
gissojuvvo liinniid ja bohcconáhkiid sisa ja biddjojuvvo gietkama sisa. Ja
dan siste lea mánná ihkku ja beaivet, orodettiin ja jođidettiin dahe
mátkkoštettiin, geasset ja dálvet.
      Ja gietkka lea dahkkojuvvon: murrii gohppojuvvon roggi nu stuoris go
mánná lea, ja oaivegeaži nala lea dahkkojuvvon alit, man vuolde lea máná
oaivi. Dat lea sojahuvvon iežá muoras, vai doallá loktasis sujiid vai ii
mánná hávkka. Goahki lea dahkkojuvvon soagis, mii sojahuvvo, muhto iežá
oassi lea dahkkojuvvon beazis, roggojuvvon roggi. Darffit biddjojit
gietkama vuđđui ja de liinnit ja iežá suojit, bohccomiesenáhkki ja
oaivvevuollái dolgebolstarat ja njoammila daihe njála náhkki. Ja muora
birra lea bohcconáhkki sisttis, ja bajil 7 gárrojuvvui boares áiggis
sistebáttiin muhto dál gárret láigebáttiiguin. Dálvet golggadettiin lea
guovttegeardán skoađas birra gietkama, vuohččan lea sisti birra, mii gal
adnojuvvo geasset ja dálvet, muhto dálvet adnojuvvo nubbi skoađas nalde,
mii lea dahkkojuvvon gápmasiin.
      Máná oaivvi badjel manná golmmasuorat báddi maiddá, ja dasa leat
biddjojuvvon máŋggafearggat helmmot ja silbaboalut, vai mánná daidda
geahččá ja ádjána ja vai eai ulddat beasa lonuhit. Dat leat boares áiggis
sámit ožžon diehtit, ahte ulddat leat lonuhan máná hui hoahpus, go mánná
šaddá báhcilit akto goahtái. Ja go dan dakkaviđe fuomáša ja álgá risset
máná buolli gaskasiiguin, dalle váldet ulddat mánáset ruoktot ja addet
nuppi ruoktot. Muhto jos ii daga nu, de massá dearvvaš mánás ja oažžu
dakkár máná, mii ii šatta ja lea váillat.
      Go lea čoaskkis, de galbmo gietkka dan botta go mánná bassojuvvo, ja
de adnojuvvo báhkka geađgi gietkama siste vai bissu liekkasin. Ja dat
geavvan lea mángga geardde nu, ahte ii muitte eadni váldit geađggi eret
gietkama siste ja de šaddá mánná biddjojuvvot báhkka geađggi nala, ja de
gal buollá čielgi. Mánná bárgu, muhto ii eadni dieđe, mii lea mánás go
bárgu, muhto ferte goitge nuollat. Ja de easka oaidná got mánás lea
geavvan, ja de eadni rávki dál šaddá moraštit ja čierrut nu garrasit ahte
goase jierbmi seahkana. Ja das šaddá mánnái garra gihpu, ja go dal viimmat
buorrána, de ii goitge šatta jur dearvvaš olmmoš. Muhtumin šaddá
roaŋkečielgi.
      Go mánát leat šaddan dan muddui ahte vihket olgun, de šuvččagit
muhtumin suorpmat, ja bárdnemánáin šuvččaga gurbmá dahe cibe, ja jos eai
ipmir dakkaviđe čárvut muohttagiinna, de gahččá eret dan ráje go lea
suvččagan dahe galbmon.
      Sámis leat maid virgeolbmot visot. Vuosttaš lea isit ja de eamit ja
de reaŋga ja de biigá ja de mánát. Boarráseamus lea muorranorki, nubbi lea
dollacoggi ja goalmmát lea guonnamugga, njealját lea eatni jiellat, viđat
lea áhči jiellat.

Sámemánáid skuvllagurssiid birra .

      Viđa jagi skuvllat leat buorit geafes sámiide, go skuvllas leat dan
áiggi go eai velá leat dan mađe ahte barget biepmuset ovdii. Ja lea datnai,
ahte ohppet lohkat ja čállit ja rehkenastit, vai eai beasa beahttit juohke
sajis gávpeolbmot ja láddelaččat, mat leat olu ovdal beahttán rehkegiiguin
ja jugahemiin. Muhto billista dat fal sámemánaid. Dat ohppet gale buori
oahpa, muhto ohppet dat olu joavdelasaid. Ja dat, ahte sis šaddá olu
láddelaš luondu, ja sii šaddet buoremus oahppanáiggi eret sámiid siste, ja
de sii ohppet beare látteeallimii ja eai sámieallimii oahpa eai ollenge. Ja
luondu rievdá maid, sámiluondu láhppo ja láttiluondu šaddá sadjái. Ja olu
dan ruvnnaskuvlla mánáin leat raddevigagat. Muhto go eai leat skuvllat
sámiid oami gođiin, de fertejit bidjat dohko, gos skuvllat gávdnojit,
vaikko ii leat vuogas.

Muitaluvvo mánáid golggaheami birra jođidettiin .

      Go mánná lea ein unni ja geahpas, dalle lea álki guottehit
gietkamiinna hearggi siiddus, nu got sámit guottehit iežánai gálvvuid 20
gilo deattu goappat bealde. Muhto go mánná čierru garrasit, de lea gale
váivi čadnái njamahit hearggi nalde, muhto ferte goitto — ja gierdá dat
gale! Jos mánná lea ila čirrolas, de ferte eadni guoddit máná ieš ja
huiskkuhit gieđaid nalde ja dávjá njamahit.
      Stuorit mánáid birra. Go mánná lea stuorit ja losit, de ii šat naga
heargi. Go lea mánná 4-jahkásaš, de ferte riidet hearggi čielggi nalde,
juogo lea fiertu dahe arvi dahe čoaskkis. Ja dál gale mánát gollot ja
váibet nu ahte eai maŋážassii biso hearggi nalde, deinnago leat galbmon.
Hearggi nalde lea nu čoaskkis, gos bossu biegga vuolil ja juohke guovllus.
Dat mánát, maid heargi nagada guoddit beallin, daid sáhtte suddjet olu
buorebut. Dat mánát, mat leat gietkamis, dat bivvet olu buorebut. Ja go
mánná lea šaddan nu stuorisin, ahte ii heargi nagat guoddit, de ferte mánná
viehkat ieš, vaikko lea gale garra ráŋggáštus, jos velá leat garra ilmmit,
arvvit ja muhtumin muohtaguoldu. Ja dat váibet nu ahte eai veaje manjemustá
eai ollenge. De ferte olmmoš guoddit — dakkár johtolagaid: johttojit guokte
beanatgullama ja muhtumin guhkit.
      Ja seammálágáš váivi lea badjelmeari boares olbmuinai: guhkes
johtolagain váibet ja de šaddet idjaduvvat meahccái, ja gal dat šaddet
goallut nu sakka. Ja gal muhtumat leat jápmán johtolagaid nalanai, eaige
dat leat astan deid ohcat — leat mánggaid jagiid mannjil oaidnán dávttiid,
muhto eai dat dein atnán vára eambbo go bohccodávttiin.

Dás muitaluvvo veháš garra dálkkiid johtima birra badjel duoddara .

      Dat gale lea bahá johtit, go lea muohtaguoldu duoddara badjel
jođidettiin. — Ja siida johttái ja de álgá guhkes johtolagaid johtit. Ja
doppe lea goitge čoaskkis, vaikko leage buorre dálki. Ja de šattai nu
čoaskkis ja guoldu ja nu garas biegga, ahte bálkkui herggiid veallut ja
nođiid eret herggiid nalde. Ja riidejeaddji mánát bahámusat galbmoje, ja
váibe nu ahte eai šat bisson hearggi nalde. Ja gieđat leat galbmon nu ahte
eai nagat doallat spahkáoivviin gitta. Ja dat boares olbmot, mat leat 80-
jagi boarrásat, sii leat vuoimmehuvvan ja sis leat heajut čalmmit, ja sii
eai nagat vázzit nu ahte jođále johtti siiddas, ja sii váibetnai nu ahte
eai veaje guhkes beaivásiid vázzit ovttatmanus. Ja de sii fertejit orrut
ija meahcis ja eai sii oaččo dolage muhtumin, ja vaikko velá oččolege ovtta
dola, eai sii veaje goit skirriid gaikut nu olu, ahte bistá olles ija
dolla, ja sii dalle galbmojit nu ahte goase heagga manná. Ja go lea velá
garra dálki, de lea velá bahát, ja dasa ii leat goansta ii miige, ii nagat
heargi guoddit iige olmmoš. — — —
      Ja go siida luoitala dasa, gos lea veháš skierri ja boazoealát, de
nissonat njamahit mánáid ja stuorit váiban mánáid govččadit vai eai galbmo.
Go leat olu ja njuorahat mánát, de sii čirrot nu olu go nagadit, muhto ii
ávtte, sii fertejit orrut gietkamis. Ja stuoribut maid čirrot, go lea
čoaskkis. Ja beaivvis lea áigi ja mannjit, sevnnjodeame, ja das lea
váibbasvuohta ja hoahppu; gaikut skirriid muhtumat ja nuppit goađi dahkat
ja gálvvuid bidjat čoahkkái. Ja dat muorra lea nu heittot, ahte ii oaččo
dola muđui go ráhpot dakŋasiid siste — ja vánis velá datge. Ja go dola
ožžot, dalle lea hoahppu nissoniin nuollat gietkkamánáid ja dikšut deid. Ja
iežát ráhkadit biepmuid, ja go leat biepmut ráhkadun, de borret. Ja de dat,
mat leat ealu vuojeheaddjit, buktet ealu goađi lusa livvii, ja de vulget
fas iežát ealu reainnidit, ja lea jo seavdnjat idja. Ja sii guođohit
dasságo šaddá nubbi beaivi ja de vuojehit goađi lusa ja de johttájit fas
dakkaviđe. Muhto johtet sii fal nu hoahpus, go ollejit daid bahámus
duoddariid badjel, vai ii jovssa garra dálki.
      Ja dološ áiggiid leai buorre orrut juohke báikkis, go leai buorre
jeagil. Ja sii orro duoddariid naldenai, gos leai vehášge skierri, dainnago
duoddara nalde lea lodji boazu. Doppe leai álki bohčit áldduid, ja sii
dološ áiggiid olu bohče. Muhtun oassi sámiin, dat geain leai unnán eallu,
sii ferteje bohčit mielkki biebmun, go ii lean iežá biebmu go mielki ja
biergu. Ja sii bohče gale nu garrasit geasset, ahte šattai boazovihki
juohkelágáš. Dat garra boazodávda gal gottii olu bohccuid, ja dat leai velá
dakkárnai, ahte darvánii dego iežánai darváneaddji dávda; jos mastaledje
dakkár siiddain gos ii lean dávda, de darvánii dakkaviđe. Ja go leai alimus
vuoimmis dávda, de darvánii luottainnai. Ja dat siiddat, main ii lean
vihki, dat balle dan siiddas geas leai vihki, ja garve guhkkin doaresbeali.
Ja báhkka gesiid dat leai bahát vihki, dalle jámii nu olu ahte eai ollen
náhkiidge njuovvat visot, vaikko njuvve čuohteviisan, ja biergu ii borahan
go jur soames bohccos. Ja deinna sii bisso geafin, dat geat ledje nu
garrasat bohčit. Ja dat dávda lea dakkár, ahte bohccuid gaccat šluppagit ja
sidjot, ja sarváin bohtanit guoccagat daihe čahkarat ja áldduin rubbot
čiččit ja misiin rubbot njunit.

Bohčima birra .

      Sii dalle atne dakkár goanstta, ahte vuide álddu čiččiid bohcco
baikkain, vai ii miessi njamat álddu. Ja okta iežá goansta lea velá dát:
čatne álddu čiččiid ulloláiggiin, vai ii oaččo miessi njammat — ja go álddu
láhpii, de boatkane čiččit. Ja dát dahkko dan dihte, go miessi beassá
njammat, de son njammá álo nu, ahte ii leat mielki ii miige áldduin
bohčimuššan.
      Dat áigi leai ovdalgo nuortan bohte sámit, de dat oahpahedje got
galgá reainnidit bohccuid, ja go ohppe visot reainnidit de álge ealut
šaddat. Eaige leat Čohkkiras sámitge máhttán reainnidit jur riekta, ja
deinna ii leat beassan lassánit boazu nu ahte livččui dievvan eatnan
boazoeatnatvuođain, nugo lea dál dievvan, ahte ii leat sadji, go šaddá
vehášge heajut dálvi, de fertejit jápmit, soames oassi bohccuin. Muhto ii
dán áigge šat leat geasset boazodávda nugo lea leamaš dáppe Čohkkiras
suohkanis ovdalgo bohte nuortasámit, jur dat sámit, guđiid nala guddet
Juhkásjávrri sámit ahte dat leat buktán suolavuođa deike. Muhto eai leat
ilmmuhan dan, ahte dat leat buktán buori oahpanai mielde. Ja dat lea ášši
ieš vihtanin, ahte eai leat máhttán bohccuid riekta reainnidit, go lea
leamaš sadji nuortasámiide. Eaige dat leat boahtán guoros, dein leat leamaš
bohccot mielde. Ja dat lea maiddá duohta, ahte gal doppe čuvvo soapmásat
suollagatnai. Muhto váldoisidat ledje siivo olbmot: Jonne Lásse ja Dommos
Jovnna ja Beahkká-fáre, ja dein leai olu boazu. Ja gal deidda šattai eallu
nu hoahpus geat máhtte reainnidit bohccuid. Ja de doivo dat orru sámit,
ahte dat suoládedje sin bohccuid — ja gal dat soames reaŋggat suoládedjege,
muhto ii leat diehtu leago jur nu stuoris go lea guottehuvvon. Gal dat lea
oidnojuvvon, ahte vierrobeatnaga nala ruhttet visot ja gásket nu garrasit
ahte jos eai beasa olbmot áhpun, de gásket jámas. Ja dáiddá olmmošnai
seammálágáš. Dás lea goit veháš mearka, ahte lea olmmošnai, dákkár sápmi-olmmoš.
      Das lea ovdalis máinnašuvvon dan birra, ahte nuortasápmi lea buktán
suolavuođa deike — muhto dáppe leat leamas Juhkásjávrri riegádan sámit
suollagat ovdalgo nuortasámit leat buktán oahpa deike. Okta lea, man namma
lea Nirpi, guhte leai suola. Ja son okte bođii muhtun siidda lusa go siida
leai johtime Beardojohkagátti bajás, ja sis ledje olu bohccovuosttát
herggiid nalde. Ja go son leai hui gievra ja háhppil, son diđii ovtta`
báikki gokko son njuike rasta Beardoeanu. Ja go ráiddut bohte jur buohta,
de son čuohpastii niibbiin vuostánoađi hearggi nalde ja bálkestii sealggi
nala ja viegai eatnogáddái ja bálkestii dan noađi rastá ja ieš njuikii
maiddá rastá stuora joga. Ja dat sápmeriehpu viegahii manjis, muhto ii son
beassan rastá. Ja dat háiki lea ožžon nama dan rájis Nirppihaskkahat,
deinnago leai dan sámi namma Nirpi. Ja ii leat gávdnon nubbi sápmi guhte
lea dakko njuiken rastá Beardoeanu, mii lea nu stuoris ahte sorbme olu
bohccuid — ja son leage nu fasti ja alla goržžit ja bákti guovtte bealde.
Dat johka lea dego duoldi báhti, ja goržžit borššodit nu ahte suovvan
čuožžu, dego livččui stuora dolla daihe muohtaguolddut.
      Ja jos muitaluvvo velá okta olmmoš, nama ii soaba bidjat. Son lea
maiddá leamaš hui suola, ja su mánát leat maiddá leamaš seammálágážat ja
leat leamaš stráffas mánga gearddi ja leai okta, guhte suoládii Njoalpá 
Jovnna-váinnis biepmuid meahcceáittis, mii leai duoddara nalde. Ja go
Njoalpá árvidii, go dat láhppui, ahte de son lea dál mannan suoládit su
áitti, ja de vulggii ohcat ja gávnnai gosa leai dolvon. Ja de njágai su
lávvui ja de suotnjalii lávvui, ja suola ii háhppehan ii maidege — gal sus
leai bissunai dan suollagis, muhto ii son háhppehan báhčit. De Njoalpá
njuikii nala ja de gesii olggos ja rissii nu garrasit, ahte son álggii
rohkadallat ja lohpidii, ahte ii son suolát šahten eambbo. Ja de Njoalpá
válddii mielddis ja doalvvui olbmuid lusa. Ja gal dat leat ein mánga dakkár
suolasámi leamaš, guđet eai leat Guovddagat eaige Guovddagiid sogat. Ja gii
sihtá dadjat duođa, de ferte duođaštit duohtan. Ja dás lea goit duođaštus,
ahte ii leat visot boahtán Guovddagiid mielde suolavuohta.

Bohcco dávddaid birra .

      Vuosttaš lea šlubbu ja 2) geardni, 3) njunnevihki, 4) ruodnu, 5)
čagarvihki ja dakkár vihki, mii dahká bohtanit sahte saji, oaivvis ja
čielggis ja čoarbbealis. Ja livzávihki ja oaivevuorra — ja dasa lea goansta čuohppat beljiid eret. Ja okta vihki lea dakkár, ii leat nu vuoimmeheapmige, muhto jorrá birratbirra álo, muhto ii ruohta, muhto vázzá birra jorbadassii. —

Čilgehus veháš daid ovdalis muitaluvvon bohccuid vihkesorttaid birra .

      Šlubbu lea dakkár, dat bohtana gazzagaska ja de álgá siedjut. Ja
njunnevihki lea dakkár, dat ruobbu njunni, ja dat álgá njuokčamii ja
njálbmái ja manná čoddagii ja de geahppáide ja de goddá. Ja geardni lea
dakkár, ahte dat ruobbuda ruovssi ja bohtteha ja de siedjuda nu ahte
gahččet eret, olles ruoksi, ja de áldu njoallu, ja de darvána njálbmái ja
manná geahppáide ja goddá. Ja čagarvihki lea dakkár, ahte dat bohtteha
čahkara nu ahte lea nu stuoris ja fasti. Ja ruodnovihki lea dakkár, ahte
dat boazu čeagŋu álo dego livččui gožžame, muhto ii boađe ii miige. Ja dat
vihki álgá gožžaoaris ja manná sisa gožžaráhkkui ja álgá siedjudit visot
siskilušaid ja de goddá. Livzavihki lea dakkar, ahte boazu lea muhtumin hui
dearvvas oaidnit muhto guoirrada ja muhtumin boahtá dakkár, ii
biso čuožžut bađageahči bohccos, dušše oaivegežiin geassá bađageaži. Ja dat
vihki lea dálvetnai muhto iežá vigit nohket dálvái. Muhto šlubbu bistá
muhtumin olles dálvvi, muhto ii nu bahá leat goit go geasset, deinnago ii
leat go muhtun bohccos.
      Báhkka gesiid lávejit olu bohccot čalmmehuvvat — dat leat dakkar
lottit mat bostet čalmmiid bohccos. Ja šaddá dat dainnanai čalmmeheapmin,
go váibá giđđat nu ahte nohká čalbmebuoidi visot čalmmis eret, ja de
rokkaga čalbmi dego jápma bohccos. Ja jos časká niskesuona nala de maiddái
diiget čalmmit. Ja lea akta vihki bohcco čalmmiin, mii šaddá dávjá mii
gohčoduvvo, dieigečalbmi. Ja de dasa lea dálkkas: dihkki biddjojuvvo
čalbmái, ja muhtumin rišša. Ja báhkka geasi leat dakkár divrrit, mat
njuikot, ja go dat leat olu de lávejit boares olbmot lohkat, ahte dalle
šaddá šlubbovihki.

Veháš dálkasat dáidda ovdalis muitaluvvon bohcco dávddaide .

      Šlubbui lea dálkkas, go vuolat visot dan ráji, go lea vihki, ja de
vuoiddat dakkáriinna, mii lea vuššojuvvon muoraid bárkkuin dassážii go
lea suohkat dego bihkka, ja sálttiin seahkálaga. Ja dat seammá lea
dálkkasin njunnevihkáinai, ja čagarvihkái ja laskkiidanvihkái. Ja
ruodnovihkái galgá mearavuoiddas ja vuodja ja bihkka ja ruvttat, ja dat
vuššot ovttas ja de njoarrat sisa. Geardnái galgá dahkat gazzavuojaš ja
beahce- daihe guossagáhčiin vuoššat seahkálaga ja de vuoidat deinna. Ja
misiid njunnevihkái lea maiddá dát dálkkas.
      Jieska lea bahá, dasa ii leat dálkkas iežágo dat go juomitbealli
gáská. Livzávihkái ii leat gávdnon dálkkas, muhto lea okte dahkkon
dálkkas: go njoarrá garra romma dahje konjáhte, ja de gálgá čatnat gitta
bohcco, vai ii oaččo biepmu jándorii — de dearvvasnuvvá. Muhto go olles
ealut álget, de ii dat ábot, iige daidda olle iige duostta, dein lea nu
bahá hádjanai, ahte dahká bahá olbmuinai, mat šaddet oktanaga čuohtin
skibasin ja skihpet veháš áiggi — ja de jápmet čuohtin oktanaga, go lea
alimus.

Dás vuollái čallojuvvo bohcco vašolaččain, mii ii leat čállojuvvon ovdal .

      Bierdna lea maiddá bahá. Jos gávdná áldoealu, son goddá misiid
olunai, jos fuomáša ahte deid son joksá — muhto stuora bohccuid son ii olu
oaččo: jos ovtta oažžu, de son dan borrá visot. Muhto jos olmmoš boahtá
nala go lea borrame, de son lea dalle vašis, son dalle ruohttá nala ja
gaikkoda olbmo.
      Ja jos olmmoš álgá doarrádallat giđđat, de son dallenai suhttá ja
manná doaresbeallái luotta jur luoddagurrii, ja go olmmoš boahtá, de son
rohkkáha ja spežže oaivvi cuovkkas. Bierdna lea mánga geardde goddán
sámiid.
      Návdi lea stuorimus vašolaš bohccui. Son goddá bohccuid olles jagi
birra juohke áigge. Ja son lea muhtun soarta nu speadjár, ahte goddá go
boahtá čoahkeellui, son goddá nu olu go háhppeha, muhtumin ovtta ijas 10 ja
20 ja 30. Ja dálvet go lea muohta gasson, de goddá ovtta ijas 40 ja velá 70-
nai.
      Geatkki birra. Geatki lea maiddá bahá dálvet. Go gassu muohta, de son
joksá bohccuid, ja son maiddá goddá ijas loginai. Ja giđđat, go cuoŋuda,
dalle maiddá son goddá bohccuid ja giđđat misiid — son goddá olu misiid —
ja jos lea nealgegiđđa ja leat váibbahat bohccot, dalle geatki goddá olu
bohccuid. Ja njálla ja rieban maidda goddiba misiid olu giđđat, ovdal go
čálget. Ja goaskin maiddá goddá misiid. Dat lea velá bahát go njálla —
goaskin goddá čearpmahiidnai. Ja dálolaččaid beatnagat ja meara beatnagat
borret soames misiid — ja borret sámiidnai iežasetnai beatnagat soames
báikkiin.
      Muhtun vašolaččat leat čuoikkatnai bohcco nala. Go báhkka šaddá, de
eallájit nu olu dakkár lottit, mat bohtet ja doarrádallet bohcco ja go
besset nala, de darvánit dakkaviđe. Okta lea dakkár, mii manná njunneráigái
ja baiká dohko, ja dat dahká sávlagiid, mat goddet giđđat bohccuid, jos
leat váibbahat. Ja nubbi loddi lea, mii darvána bohcco čielggi nala ja dat
dahká gurpmáid, mat giđđat goddet váibbat bohccuid — dat laskkiidahttá
bohcco čielggi. Ja dein lottiin boazu ballá nu ahte ruohttá duohku diehke
ja ruohttá alimus váriid nala ja gáissáid nala, gos lea gálloseabbu, gos
leat olu muohttagat ja jiehkit. Muhto doppe ii leat rássi iige jeagil.
(Boazu ii šatta iežá áiggi go geasset, ja go lea báhkka geassi, de šaddá
heajut boazu.) — Ja daid lea addán norgalaš sámiide. muhto ii iežá muđui go
máksá nu olu go sihtá, vaikko ii livččo vahátge
šaddan.

Bohcco borran- ja livvadanáiggi birra .

      Boazu livvada iđedisgukso šattadin, ja dat gohččojuvvojit
guovssolivat. Ja de guohtu gaskabeaivvi rádjái ja de livoda
gaskabeailivvii, ja de guohtu eahkeda rádjái ja de livoda
guovssovuodjunlivvii. Ja de vuolgá ja guohtu gaskaija rádjái ja de livoda
gaskaidjalivvii. Dat ii leat goit iežá go buori guohtun áigge nu vissis
livat oktanaga, dáid ovdalis muitaluvvon áiggiid, dan sivas go nealgejagiid
eai bohccot oaččo biepmu oktanaga, ja deinna sivain šaddet livvut dalle go
guhtege oažžu biepmu. Ja ii boazu astta daihe eale guhká livodit
nealgejagiin, ja vaikko leage guohtun, muhto go lea heajos jeagil, de ii
boazu eale guhká livodit. Muhto go lea buorre jeagil, de livoda nu guhká
ahte reainnár oažžu oađđit nu olu ahte vuoiŋŋasta bures — ja go lea
geahpas nohkkat, de gullá dakkaviđe go vuosttaš boazu lihkká. Go álget
lihkkat livain, de miesit álget ruovgat, ja dalle ii váibba dakkár olmmoš.
Ja leat dat olu lojitnai bohccot, go lea buorre jeagil ja lea fiertu.
      Muhto dakkár olmmoš, gii lea lossat nohkkat, son gale báhcá nohkkat
livvasadjái. Ja go viimmat moriida, de ii dieđe, gosa lea eallu mannan, jos
lea bievla. Muhto go son manná vuostebiggii, daihe go son diehtá, gosa dan
báikkis háliida boazu, de son manná ja guldala ja deinna goansttain gávdná
ealu. Ja jos eallu lea mannan visot ovtta guvlui, de gal oažžu fas ealu
čoahkkái, go leat guokte olbmo nugo lávejit. Ja go soai leaba gávdnan ealu,
de soai vuolgiba guovtte beale vázzit birra ealu olggumuš bohccuid
olggobeale — iige fal luoitit beatnaga rohkkáhit. Muhto jos lea soames
oassi mannan iežá guvlui, de gale son láhppo. Muhto gal dat soames háve
láhppojit dakkár reainnárat, go lea arvi ja garra biegga. Dalle ii gula
iige oainne, dalle lea nu seavdnjat ahte ii oainne ii maidege, iige dalle
livvat boazu go jur veháš, ja lea hui manni. Muhto go leat buorit
reainnárat, gal dat dollet čoahkis ealu ja vuojehit goađi lusa
guovssolivvii. Muhto dat galgá vuojehit seavdnjadin, vai olle goađi lusa go
jur álgá guovssu, dalle lea dat livvaáigi. Ja go čuvggoda vehášge, de álget
bohčit áldduid, ja go leat geargan bohčimis, de vulget fas nuppit
reainnárat ja guođohit beaivvi ja eahkedis fas buktet goađi lusa, ja de fas
bohccot. Ja dat seamma reainnárat leat nohkkan beaivet, ja sii dal vulget
fas reainnidit. Ja go nu lea dahkkojuvvon de dat gohččojuvvo beallevuorrun.
      Muhto go lea muohttaga áigge reainnideame, de lea olu čuovgadeabbu
idja reainnidit, ja jos nohkká livvabotta ja biestá mannat ealu, de lea
álki guorrat muohtan luottaid. Jos ii leat garra guoldu, gal dalle joksá.
Muhto go ii gávnna ealu, de lea nu ahkit reainnárii, jos velá lea mánnálaš:
son viehká ja čierru ja ii dieđe gosa galgá mannat, ja dakkar ii gale
gávnna ealu, son láhppo iešnai dávjá.
      Ja go sámit ollejit lullebeallá duoddariid, de álget orodit dakkár
báikkiin gos lea bohcco biebmu, vaikko lea headju muorra. Muhto eai sii oro
ovtta ládje juohke jagi. Ja go sii ollejit dan rádjái, gos sii lávejit
giđđat orrut ja guođđit dálvesujiid ja iežá dálvebiergasiid, biepmuid,
gierresiid, de sii bisanit daidda lahka vai besset lonuhit sujiid, dálvvi
váldet ja geasi guđđet. Ja de dan lahkosiin sii orrot ragatáiggi.
      Ja ragat álgá Mihkkala áigge, ja váldoragat ii leat eanet go guokte
vahku. Váldoragat áigge eai rikkis sámit vuojet olu eaige háliid vuojehit
gárdái, deinnago dalle sarvát leat hilbadat. Jos eallu čoahkkana ila
čoahkkái, de álget sarvát ruohttat ja háskat ja doarrut;, juohke unna
sarvás, ja dalle lávejit sorbmet bohccuid jos lea unni gardi ja olu
bohccot.
      Ja dan áigge sámit lávejit sarváid gáskit ovdalgo rahkkájit. Dat
gaskimuš lea na: Dat sarvát, maid eai háliid guoirat rahkamiin, daid
gasket. Vuohččan njoarostit gitta ja de botnjet vuollái, muhto dat leat
dalle nu gievrrat ja hilbadat, dat lea heakkavárra — dat galgá hahppil ja
čavgesgieđat. Ja go leat vuollái ožžon, de nubbi doallá oaivvi ja nubbi
manná bađabeallái ja coggala oaivvi guovtti mannjejuolggi gaskii bálluid
rádjai ja gieđaiguin doallá birra bađa ja de gáskkista bániiguin bállu
vuohččan gaskat. Muhto galgá váruhit, ahte ii fatnal bállosuotna. Ja go lea
bállu ožžon gaskat, de galgá čarvut suorpmaiguin dassážii go šaddá nu
liđbmat dego jukca. Ja de čállet gulgii mearkka, ahte dat lea gáskojuvvon.
Muhtumat čallet iežaset nama ja muhtumat čálistit dušše golbma sázu
čeabehii mearkan daihe dakkára go iešguhtege anii, muhto eai dat lean
bustávatge.
      Ragatáigge leat sarvát hui hilbadat. Muhtun sarvát bohtet olbmo nala
— ja meahccečorragiin lea buot bahámus boahtit olbmo nala. Jos ii beasa
muora daihe geađggi duohkái, de lea heakkavárra: dat galle skuollju olbmo
cuovkkas, jos velá lea geahnohis olmmoš.

Varis bohccuid namat .

      Dat lea nammamolsumuš varis bohccuin juohke jagi. Vuosttaš lea varis
čearpmat ovttajahkásaš, ja guovttejahkásačča namma lea varit ja dat maiddá
rahká veháš. Ja golmmajahkásačča namma lea vuobis, ja njealjejahkásačča
namma lea gottodas, ja viđajahkásačča namma lea goasohas' ja guđajahkásačča
namma lea máhkan, ja čiežajahkásačča namma lea nammaláhppu. Gáskit álget jo
njealjejahkásačča geafes olbmot, muhto riggát eai gáskke ovdalgo šaddá
olles šaddui, viđajahkásaš ja guđa- ja čiežajahkásaš.
      Ja dápmanahki lea buoremus njealje- ja viđajahkásaččas. Dat šaddet
sávrres hearggit, mat dábmojit njealjejahkásažžan, muhto unnibut dat
šaddet, jos vuosttaš jagi barggaha dasa ahte váibá. Muhto dat galgá dápmat,
dušše dápmat iige barggahit dakkára mii lea dušše njeallje jagi boaris.
Muhto dat mii lea boarrásit, vihtta ja guhtta jagi, dan gale oažžu
barggahit dan mađe go lávejit barggahit. Muhto gal geafes olbmot fertejit
barggahit nu olu go veadjá heargi, ja dat gale šaddet unnibut — muhto
sávrribut dat gale leat geafes olbmuid hearggit.
      Ja go čakčat gáskojit sarvát ja eai dáma dan jagi ja ellet nuppi
jahkái, de šaddá ođđa namma spáillit. Ja jos eallá guokte daihe golbma
jagi, de dat gohččojuvvo golmmajahkásaš spáillit — daihe viđajahkásaš
spáillit muhto dat eai leat šahten dápmanagis.

Dás álgá dal johttánáigi šaddat ragatgoahtesajis eret .

      Ja dál lea ragat nohkan, ja álddut leat heaitán njamaheamis misiid,
ja dál lea buoremus bohčináigi, go álddut leat mielkasat. Ja jos ii bože
juohke beaivve, de sadjanit álddut daihe mielki nohká dan jahkái. Ja dán
áigge lea maid olu bargu sámiin, go galget johtit ja bohčit ja reainnidit
bohccuid. Ja dán áigge lea boazu hui ruvgaleaddji go sarvát leat váiban
cakkadeamis bohccuid. Ragatáigge sarvát cakkadit olles ealuid, nu ahte eai
beasa mannat guhkás ovtta ijas.
      Ja dat lávejit ragat loahpas njázut, ja dalle lea gale jo muohttán
eatnamii. Ja deid áiggiid, go sarvát leat golggohuvvan, deid áigge láve álo
njáhcu, ja dat njáhcu gohčoduvvo golggu njáhcun. Ja dalle lávejit biestit
ealuid, deinnago dalle leat hui heajos dálkkit, mierkkát ja arvvit. Ja go
olu njázuda, de bievlá soames sajiid ja muhtun báikkiide báhcá muohta — ja
go galbmo, de šaddá dat muohta jiekŋan, daihe gohčoduvvo bodneskártan. Ja
dat bissu olles dálvvi dakkárin go dalle lea, go manjemus njáhcu nohká ja
galbma ilbmi boahtá.
      Muhto jos dalle daid ovdalis namahuvvon njázuid ii billis muohttaga,
de gale boahtá buorre dálvi, jos ii šatta gassat muohta. Muhto gal dat
guohtu boazu oba gassada, go lea buhtis bodni, go ii leat jiekŋa botnis.
Ja dat áigi lea, goas sámiin lea ballu, makkár dálvi boahtá.
      Čavčča mearkkat leat. Go ovdal Mihkkaliid lea čoaskkis, de lea guhkes
čakča. Ja jos lea čáhcedávgi, de lea mearka maiddá: guhkes čakča. Muhto dat
lea buorre, go lea guhkes čakča, go lea guhká bievla — ja go de boahtá
muohta ja ii dan šahten ligge daihe njázut. Muhto árra muohta lea čakčat
hui váralaš. Dát goitge lea dálkkiid riidoáigi, láve doarrut galmmas ja
liekkas, ja dat vuoitá nubbi nuppe vuoro, ja deinna lágiin boahtá njáhcu
maiddá. Ja dalle láve šaddat heajos guohtun, bodnejiekŋa, mii lea hui
bahá. Go lea bodnevihki, de lea headju, vaikko livččui seagginai muohta.
Muhto go livččui buorre jeagil, de gale oažžu boazu biepmu, vaikko leage
velá bodnevihki daihe jiekŋa.
      Ja boazu gal dovdá jo čakčat, gosa boahtá guohtun. Son viggá čakčat
dohko, goappil diehtá buori botni, ja jos olbmot bistet bohccuid čakčat,
gal dat mannet dohko gos lea ealát — ja dat ellet. Ja dat, maid reainnidit,
dat nelgot ja váibet ja álget jo čakčat váibat. Ja jos eai oaččo sealvvi,
gos lea buhtis bodni, sámit, de nealgudit dan ealu maid leat reainnideame.
Ja dat siiddat mat ipmirdit gos lea guohtun, dat ealihit ealuset, muhto dat
siiddat mat eai oaččo sealvvi gos lea guohtun, de dat váibbahallet ja
jámáhallet.
      Ragatbáikkit eai soaba juohke jagi jur seammá sajis. Muhtumin sii
šadde johtit noađđeráidduin lullelii dan báikki, gos leat sin gierresat. Ja
go dál leat meaddil mannan golggu njázut ja lea muohta boahtán ja lea
čoaskkidan, de vulget gierresiid viežžat. Muhtumin geavvá nunai, ahte eai
astta vuolgit viežžat gierresiid go eallu bieđgana, ja dalle šaddá maiddá
váralaš, go čoaskkida ja geassebiktasat leat beare. Dalle šaddet galbmot,
go galget mehciin orrut, ijaid reainnidit, deinnago lea bieđganeaddji
boazu. Dalle šaddet boazoreainnárat mannat bohccuid doarridit, ja de boahtá
dálvi ja čoaskkis.
      Ja go dál viimmat leat astan vuolgit viežžat gierresiid, de sii
váldet herggiid lávžžiide ja vulget láidet dan árvvu go doivot dárbbašit.
Ja go leat guhkkin gierresat, de lea lossat láidet ja guoddit nisttiid,
muhto dasa maiddá lea sápmi oahppan. Ja go lea nu guhkkin ahte ii olle
ovtta beaivvis, de fertejit bisánit veháš, guođohit lávžegeahčen herggiid
ja iežanai boradit. Ja go leat boradan, de váldet fas herggiid ja
goalostallet ja vulget mátkái ja mannet olles ija. Ja go leat ollen
gierresiid rádjái, de dalle lea jo iđit, ja de sii čanadit fas herggiid
gitta ja dál borralit hoahpus ja álget bordit gálvvuid čoahkkái gierresiid
sisa. Ja go leat ollen gárramis, de sii váldet herggiid gitta ja bidjet
gierresiid herggiid čeabehii ja vulget ruoktot guvlui ja mannet dassážii go
gávdnet buori heargebiepmu. Ja de luitet herggiid geassáin eret ja de
čanadit fas gitta, ja de fertejit veháš nohkkat go leat váiban, go leat
gohcán guokte jándora.
      Ja dat lávži ii leat guhkit go guovtti ja golmma sala guhko. Ja jos
ii leat buorre jeagil, de šaddá heargi nealgut, ja jos leat velá olu
muorat, de darvána lávži deidda muoraide, ja deinna lágiin šaddá maiddá
heargi nealgut — muhto dat fertejit nealgut álo go leat reaissus. Hearggi
ii sáhte luoitit luovos, go eai leat olu. Dat vulget gárgidit ruoktot
siidii, ja lea bahá, návdditnai gávdnet hearggi ja rohkkáhit ja dolvot
vaikko man guhkás ja muhtumiid goddet. Ja deinna baluin eai duostta luoitit
luovos.
      Muhto go lea buorre jahki, de lea olu álkit, visot barggut ja
reaissut. Ja go sii leat ollen ruoktot siidii gierresiiguin, de siiddas dál
álget visot olbmot lonuhit geassebiktasiid eret ja bidjet dálvebiktasiid
nala. Ja geassebiergasat leat dál guođđit: visot dál heaŋggastuvvojit
bajás soahkái, daihe dahkko dakkár suonjir hui allat ja heaŋggastuvvojit
dasa dálvebotta dasságo fas johtet giđđat dan rádjái. Ja go leat lonuhan
visot biktasiid ja ožžon ortnegii, de šaddá johttánáigi. Ja muohta lea ein
unnán, juohke geađgi ja bovdna lea rabas. Muhto johttát fertejit goitge, go
lea nohkan bohcco biebmu.

Ja de dál johttájit gieresráidduiguin .

      Ja gierresiin lea virgi iešguđesge. Vuosttaš lea vuodjingieres ja
nubbi lea mánná- ja vielppesgieres, goalmmát lea lihttegieres, njealját lea
gávnniidgieres, viđát lea goahtegieres. Ja dan ráiddu lea eamit láidesteame
ja dat gohččojuvvo goahteráidun. Ja nubbi ráidu lea dat, mas leat guolit ja
jáfut ja girku fiinna biktasat ja fiidnámus biepmut: gáfet ja vuojat ja
goikebierggut — ja lohkkegierresat ja lohkkegiissát. Ja jos giđaniesti lea
mielde, de das lea okta ráidu ja lossat.
      Ja go dál vulge johtit, de leai nu bovdnái, ahte gierresat ravggadit
bovnnas bovdnii ja geađggis geađgái. Ja árggimus hearggit ruhttet
buohtalaga ja mannet muoraid duohkái ja darvánaddet geđggiid ja bovnnaid
duohkái. Ja mánát čirrot, go gierresat boŋket nu garrasit, ahte ii máná
oaivi gierdda, muhto dat ferte goit gierdat. Muhto gal muhtun mánáid
fertejit bidjat hearggi nala ja guottehit dego geasset. Muhto ii leat šat
nu bahá, go šaddá eanet muohta, gal dalle mánát girdet gierresa buorebut:
eai šat leat bovnnat ja geađggit nu rabas. Muhto soagit ja beazit gale leat
seammá bahát,vaikko muohta gassuge. Dat lea jur dat bahámus johtolat, go
lea vuohččan váldán gierresiid. Muhto gal mánát bivvet olu buorebut, go
álget gierresiiguin johtit. Muhto goit gullo guhkás mánáid čierrun ja
beatnagiid ciellan.
      Ja dál lea siida ollen luoitalansadjái, ja de álget gođiid dahkat.
Muhtumat álget dahkat goađi ja muhtumat čuhppet muoraid, nieiddat daihe
nissonat fas čuhppet duorggaid. Muhto jos lea nissonis unnamánná ja jos lea
čirrolas, de son ii astta bargat ii maidege, son ferte njamahit máná ja
vuohttut. Ja jos mánná nohkká daihe heaitá čierrumis, de vuolgá dat nisunai
čuohppat duorggaid. Ja go goahti lea válmmas, de bidjat duorggaid vuohččan
loidui ja de gávnniid ja lihtiid boaššogeahčái, ja de dahkat dola, ja de
lea hávski go lea dolla goađis. Ja jos ii leat čáhcebáiki, de fertejuvvo
suddaduvvot muohta, ja de álget ohcat lávkkaid siste biepmu ja álget
borrat, ja de lea hávski. Ja dánáigásaš olbmot atnet gáfiid, ja
gáffevuoššamuš lea dál dakkaviđe go čáhci lieggana daihe suddá muohta. Ja
go lea buorre guohtun, dalle ii dárbbaš bohccuid reainnidit, jos eai leat
návddit lahka. De lea hávski sámiid mielas, go lea buorre guohtun ja leat
beassan sirdit varas báikái.
      Dat orohat lea, gosa dál leat bisánan, lullegeažis duoddariid dein
soahkevuvddiin, mat leat badjelaččas beahceráji. Ja dein sii orrot dasságo
veháš gassu muohta, ja go das šaddá johttánáigi, de lea jo juovllaid áigi
ja dalle lea jo seavdnjat ja čoaskkis. Gal dalle lea váivi johtit, go
beaivi nohká. Go gerget johttát goahtesajis ja de šaddet sevnnjodettiin
johtit ja hearggit ballet ja ruhttet muhtumin buohtalaga ja darvánaddet
muoraid duohkái — ja dalle lea gálggadeamoš. Ja dalle lávejit deinna
biestit buvvánit jámas, go lea darvánan gieres muora duohkái ja nubbi
geahči ráiddus gaiku ja jos eai háhppet viehkat ja čuohpastit lávžži
gaskat. Dan dat ferte dahkat, jos háhppeha, vai oažžu heakka heargái.
      Ja dan áigge láve soavli jávrriin ja eanuin, ja daidda lea hui bahá
darvánit ráidu. Go lea čoaskkis, de darvána gieres soavlái, go lea jikŋon,
ja de ii nagat heargi geassit. Ja go lea visot ráidu jikŋon, de dalle lea
vuorrádus — de ferte gállit soavlečázi čippi rádjái, vaikko lea 30 ja 40
gráda čoaskkisnai. Ja das gale leat mánggas ožžon vigi, go šaddet galbmot
juolggit. Daid lea dát čálli ieš bargan visot, mat leat ovdalis muitaluvvon
— daid maid" leat dan áiggi olbmot dahkan ja bargan.

Sámiid stuorimus basit leat juovllat .

      Ja dat beaivi, mii lea ovdalis juovlabasiid, dat lea ruohttabeaivi,
ja dan beaivvi eahket gohččojuvvo ruohttaeahkedin, ja dat lea váralaččamus
eahket. Jos dalle mánát illudit ila fasttit, de dalle ihttohallet, ja jos
dalle atná ila stuora ipmilmeahttunvuođa, de dat ihttohallet, vaikko leat
stuora boares olbmotnai, go leat ila suruheamit ja ila unnán dihtet Ipmila
sániid. Muhto dat, geat dihtet ja muitet bajil lohkat Ipmila sániid, de
daidda ii bastte Beargalat daihe Riehtis.
      Ihttohallamii leat duođaštusat, ahte dat lea duohta. Dasa lea
duođaštusat okta várri, mii lea ožžon nama ihttohallamis Ja dan vári namma
lea Durkkihanvárri ja dat lea lahka Guovdageainnu. Ja dan seamma vári nama
oažžumis lea stuora dahpahus šaddan
ihttohallama sivas.
      Okte ledje mánát illudan juovlabasiid gierresiiguin ja bielluiguin ja
beatnagiiguin — ja de ledje ovtta máná njuovvan ja de ledje mannan goahtái
málistit. Ja de leai boahtán stállu loddehápmin suovvamuora nala, ja de
ledje mánát álgán girjjiid lohkat ja muhtumiid ledje čiehkan duorggaid
vuollái ja ovtta giisái sisa. Ja de leai stállu borran dan máná oaivvi, mii
leai báđis, ja de leai okta mánná duorggaid vuolin dadjan: "Vielja
guomooaivi smiergá." Ja de leai stállu váldán ja borran dannai máná. Ja de
leai mannan stallu ja bosson dan giisái čoavddaráiggis gunaid sisa, ja de
leai dat mánná jápmán.
      Muhto denne leai nubbi goahti maid ja denne leai okta boares geret,
ja sus leai unna nieiddas. Ja dat čanai dan nieiddas báddái ja dat logai
girjji. Muhto biiggás son leai nevvon. Ja de leai dat biigá váldán guokte
dákteseahka ja de leai bidjan luhka oaivái ja de leai vuoddján dállui, vai
gohččojit isit ja eamit ruoktot. Ja de leai stállu bidjan su beatnaga dasa
mannjái, muhto biigá leai dávttiid hoigadan. Ja go stállu jovssai, de son
válddii dávtti eret ja logai: "Jogo don leat das ein?" Ja de son válddii
dávtti eret beatnagis, ja de ein hohccala biiggá mannjái. Biigá manai
girkogillái, dohko stállu ii duostta — de son jorggihii ruoktot.
      Ja go biigá leai boahtán dállui, de leai heargi luoddanan. Ja de leai
isit njuovvan, ja de ledje málistan, ja go ledje roggan mállása, de ledje
leamaš geađggit báđis. De ledje vuoddján isit ja eamit ruoktot. Ja go
bođiiga lahka goađi, de leai stállu čuohppan isidis guola eret ja dadjan:
"Manne leat dahkan dakkár bahás mánáid." Ja de leai čuohppan eamidis
čiččiid eret ja leai dadjan: "Manin leat njamahan dakkár mánáid.'' Ja de
goahti šattai geađgin, ja eamit ja isit šattaiga geađgin, ja visot eallu
šattai geađgin.
      Sámiin lea olu skihkka dan ruohttabeaivve: sii válmmastit visot maid
sii dárbbašit basiid siste atnit. Sii njuvvet bohccuid ja gorrot visot maid
dárbbašit dalle bassin, ja čuhppet hui olu muoraid. Ja go leat ožžon dan
mađe, ahte bistet basiid badjel, de čorgejit birra smáhkkomuora visot
rissiid, ja muorrafiinnuid bidjet hui fiidnát: eai galgga skihčit eai
gosage, vai ii stálu raidu darván. Ja dat galgá ceggejuvvot okta rissi
smáhkkomuora duohkái, masa stállu čatná ráiddus dan botta go manna goađis
čázi juhkame. Ja jos ii gávnna čázi, de son njamista soapmásis vuoidnjamiid
eret. Ja dan dihte maid sámit lávejit válmmastit čazi jur dievva gievnni,
vai ii leat stálus vuoibmi dahkat maidege.
      Ja go lea bassebeavi šaddan de eai sii bargga iežá barggu go bohccuid
reainnidit ja goađis boldet dola ja borret ja juhket maid darbbašit — ja
mánaid atnet vara ahte eai beasa illudit. Ja daid seamma juovllaid áigge
sii atnet čábbámus eallima, eaige bargga eai maidege, jos ii šatta soames
bargu, maid fertejit bargat. Jos návdi boahta ja goddala bohccuid, de gale
fertejit njuovvat deid, ja deinna ii ihttohala, go lea fertemuš dahkat dan
— daihe vaikko man fertema sivas dagalii, de ii leat goit dat su sivva, go
šaddá dahkat, vaikko ii háliidivččoge dahkat. Gal sámit fertejit johtitnai
olles siiddain juovlabasiid siste, go lea nu heajos ealat bohccuin, ahte
eai sáhte birget muđui go johtet — ja dat ii šatta maid sin sivvan, go lea
fertemuš johtit. Dat leat goit dátnai áššit dego láhka, ahte ii galgga
siva haga ránggáštuvvot giige.

Sápmi ja boazu .

      Dál álget johttát fas ja johtet daidda báikkiide gos galget dálvet
orrut, muhtumat lagabuidda ja muhtumat guhkibuidda. Ja dat mat johtet
guhkas luksa, daidda lea vaivvit. Ja jos johtet sarggaide sisa, de šaddet
oastit ja maksit stuora ruđaid — ja jos eai mavsse, nugo hearrát gildet
sárggain máksimis, de gal baha geavva sámiide. Muhto das lea sin lohpi
atnit suinniid rabas olles dálvvi juohke jagis, ja go daid borret bohccot,
deid šaddá máksit. Ja jos ii mávsse visot, de sii bohtet logenariid goađi
lusa ja cabmet gođiid ja cabmet bohccuid, ja dievdoveahka ballet ja mannet
meahccái, go sii uhkidit cábmit ja vaikko maid dahkat. Ja dainna sivain lea
buoremus máksit maid sii sihtet. Ja go sii mákset ja sohpet, de lea gal
álki, go boazu guohtu hui bures, gos lea huorre jeagil — de dalle ii
dárbbaš olu čuoigat, ja eallu buoidu. Ja go johttájit, de lea nu havski
johtit dain siiddain, guđet leat leamaš sárggain jeagelrajis.
      Sápmelaš lea goit seammalagaš, luondu dego bohccos: soai háliideaba
golgat lulas ja davas dan mielde go soai lávebage golgat. Ja soai leaba
árggit goappašagat. Ja soai leaba šaddan árgivuođa dihte ballát juohke
guovllus Ja dan dihte dal sápmi ferte orrut doppe, gos ii oro oktage ieža
olmmoš go sápmi, beare alla duoddariid nalde son orolii vaikko alo, jos
bivalii ja ealalii su gárji, bohccot.
      Ja sápmi dovdá dálkkiid ja son lea juoidá oahppan bohccosnai dovdat
dálkkiid, ja sápmi lea bivvil ja deaivil, son deaivá seavdnjadinnai ja
mierkán ja guoldun — goit soames oassi sámiin. Ja mii gullá čuoigamii ja
viehkamii, dat lea su luonddu mielde.
      Boares áiggi sámit orro dálvet beahcevuvddiin, ja orro ráfis okta
guđege váris. Ja go nohka oppas nu, ahte visot saddá čiegarin, de sii
johttájit fas nuppi várrái daihe nuppi báikái gos ii leat velá guhton. Dat
lea: gos boazu guohtu, de das galbmo muohta nu garasin, ahte ii šat nuppi
geardde naga guohtut. Ja go lea buorre guohtun, de leai hávski, ja ii lean
olu bargu bohcco čuoigamis, jos eai lean návddit dahe ruopmasat.
      Heajos jagiid bohccot gárgide vulos, ja sámit čuvvo vulos Vuollemeara
duohkái ja orro doppenai soames oassi, dassago dálolaš bođii ja balddii
bajás duoddariid guvlui — ja vuojehedje sámiid dasságo dusto duoddarat. Ja
sámit manne badjel duoddariid ja guhkkodahkii' duoddariid mielde.
      Ja leat iežánai olbmot álgán bargat bohccuiguin. Muhto eai sii
háliidan čuvodit bohccuid, go leai nu váivi mannat dego boazu. Ja dan sivas
álge orrut ovttat sajis ja dahke dáluid ja bivde fal gottiid ja guliid.

Dálve- ja giđđabarggut.

Muitalus goahtebargguid birra .

      Go sámit leat ollen dálveorohagaide, de sii álget bargat iešguhtege
su bargosoarttas. Dievddut gehččet bohccuid ja visot mii gullá dasa. Ja jos
astet, de divvot gierresiid mat leat cuovkanan jođidettiin, jos máhttet,
muhto jos lea dakkár ahte ii mahte, de ferte bálkáhit soames geafes sámi,
mas ii leat bargu iige biebmu. Ja das šaddaba áhpun nubbi nubbái, ja nu
birgeba. Ja jos čeahpes dievddut astet, ja leat viššalis soarttat, de dat
dahket ođđasis gierresiid ja sabehiid ja visot maid sápmi dárbbaša. Vuodjin-
 ja lohkkegierresat leat hui divrasat ja lohkkegiissát — gii daid máhtálii
ja asttalii dahkat — dat mákset olu ruđa, ja visot sámi geasse- ja
dálvebiergasat mákset olu ruđa. Muhtumat máhttet gale visot, muhto muhtumat
eai máhte eai maidege duddjot dievdduin. Ja dat lea stuora vahát, go lea
dakkar dievdu mii ii máhte duddjot. Muhto dat lea velá bahát go nisu lea
čuorbi. mii galgá biktásiid goarrut visot, mii gullá sámi nissoniid bargui.
Ja biebmoráhkadeapmi gullá maiddá sámi nissona bargui.
      Go dálveorohahkii leat ollen, de lea goit veháš dilli, go sii orrot
guhkit ovtta sajis. Ja de dat nissonat álget sin bargguideaset bargat, go
besset nuollat gierresiid ja besset oažžut gálvvuid rabas, deinnago
jođidettiin eai oaččo gálvvuid rabas. Dat lea stuora bargu jođidettiin
nuollat gálvvuid eanet go jur sujiid ja biepmuid. Ja de sii álget dikšut
deid biktasiid mat leat jođidettiin njuoskan ja mieskan ja gaikodan. Ja go
leat daid ožžon válmmasin, de álget goarrut ođđa sujiid, gápmagiid ja visot
deid mat dahkkojit gápmasiin, dalle go lea bivvalis dálki. Ii dalle biva
duddjot, go lea nu garra buolaš ahte bihcu loavdda siskkobeale, vaikko
buollá dolla goađi siste alo nu stuoris ahte reahpenis oidno olggos. Dalle
lea stuora bargu muoraid háhkat ja dola boaldit ja dikšut mánáid, vai eai
beasa galbmot daihe šuvččagit. Ja go lea dakkár buolaš, mii lea 4o gráda
dearmomehtar, de lea dalle goađi siste nu rusta ahte ii oainne nuppi
beallái dola ii maidege. Ja go dakkárin galgá gáhkket, de dáigi galbmo dan
botta go nuppi lea dahkame ja goikadeame, ja de ferte atnit jur dollagáttis
dáiggi. Ja dat goikaduvvo ruovdebáisttu siste, ja muhtun olhmot goikadit
hilaid nalde dasságo stirdu, ja de ceggejuvvo čoskka vuosta ceaggut báitot
dollii. Ja dat goiká hui bures ja fargga, ja daid dahká vaikko man olu. Ja
nubbi goansta lea, go ceggejuvvo duolba geađggi nala njuoska gáhkku ja das
jorggáhallá dasságo goiká. Boares áiggis leat goikadan rissiid nade ja dola
vuolde, dalle go lea headju muorra ja hoahppu duoddariid nalde.
      Ja gáfiid boldet báisttu siste. Ja millengoansta lea mánggalágáš:
jorba geđggiin ruvvejit duolba geađggi nalde. Ja nubbi goansta lea: dat
dahkko murrii ráigi ja de muorranávli, mainna ruvvejit gáfiid dassago
cuovkanit. Goalmmát goansta: gáfet biddjojit nahkkeseahka sisa, ja de
cábmit muorain čoskka nalde dasságo cuovkanit smavisin. Boares áiggi sámit
atne gáffen duvlliid ja gortniid ja soahkemáihlli.
      Ja gáhku leat dahkan lahpuin ja jeahkaliin ja guolbmasiin, dušše
vehaš jáfuid seahká, dalle go leai unnán jáffu dáppe davvieatnamis. Dat
guolmmas dahkko dainna lágiin, ahte vuohččan váldo beazis bárku eret, ja de
njuvvo dego náhkki eret, ja de goikaduvvo jur goikkisin ja de cábmojuvvo
jur jáffun. Dat lea dahkkon soahkai raigi. ja de fas soagis avjodinga
mainna čuggojuvvo dasságo šaddet smavisin dego jáffu. Ja iežá biebmoabu
ráhkadedje rásiin. Fatnuid vušše mánggain čáziin ja de bidje bohccočoavjji
sisa, ja de seaguhe milkkiin, ja de dan seaguhedje varramáliin, ja de dat
leai hui buorre dálvet. Ja boskkaid čohkkeje olu ja sálteje ja borre
deidnai. Ja juomut leat velá dálnai hui olu anus.

Boazonjuovvama birra .

      Boazonjuovvamuš gullá dievdoolbmuide. Go bohcco sápmi váldá ealus, de
son láide boaššobeallái goađi ja de čatná murrii. Ja de manná goađis
heidneme niibbi, vai lea hui bastil ja ráinnas, vai goddá hoahpus bohcco.
Jos lea niibi duolvvas, de ii gotte bohcco fargga, de šaddá boazu
biidnahuvvat guhká ovdalgo jápmá. Ja lea dat muhtun niibinai heajut goddit;
jos lea garra stálli, dat lea buorre goddit, muhto dipma stálli lea hui
headju. Ja go sápmi lea mannan válmmasteame visot, de son boahtá olggos ja
váldá guoimmi, jos lea olmmoš. Ja de botnjaba vuollái, ja de čuggeba milgii
bohcco ja de luoitiba luovos báddegeažis. Ja go lea buorre niibi, de dat ii
beasa čuožžutge, muhto jos lea gaskageardán, de dat čuoččaha, muhto de
gahččá fas dakkaviđe. Ja jos lea heajos duolva niibi, de eallá guhká, ja
jos beassá luovos, de manná velá guhkás ovdalgo virrá.
      Ja go boazu lea njuvvon, de varra váldo bohcco iežas čoavjái. Čoavji
basso ráinnasin čáziin daihe seanjásmuohttagiinna. Ja de váldó veháš sierra
lihttái varra, mas márfi dahkko, jos lea boazu nu buoidi ahte leat
márfebuoieldit. Ja čoliid radjet goađis nisoolbmot. Ja vuosttaš mális lea
čielgi ja vuoivvas ja márffit. Jos lea stuora veahka, de eanet dárbbaša,
muhto jos lea unnán veahka, de ii dárbbaš nu olu. (Vuosttaš biebmu lea — go
lea boazu njuvvon ja go báhti dulde — bidjat vuoidnjamiid duoldat. Ja go
vehaš duldet, de váldet eret ja de seaguhit guolmmasjáfuiguin ja vuojain
mii lea báđi nalde, ja de borret. Ja dat lea hui buorre ja dat lea dálkkas
olbmo čoavjái. Ja dan lea dát čállinai máistán.)
      Ja nubbi mális bohccos leat fáhkát, ađđamat ja oaivi, ja de dasto
iežá bierggut málistuvvojit, mii soaitá. Ja sámi dahpi lea, ahte juohke
nuppi eahkedis galgá jukca ja nuppi biergu. Ja malistuvvo beare eahkedis,
ja heaivet borrá son guoli ja gáhku ja jos lea vuodja, de vuoja vela, muhto
ii leat vuodja go jur soapmásis, ja de gáfe nala juhká.
      Čoarbealit ja njuovčča vuvdojit dalveborranbohccuin muhto dat bohccot
mat njuvvojit giđa- ja geasseniestin, dat gohččojit giđaniestin ja
gieresboazun, ja dein ii vuvdo ii oktage binná. Ja dat njuvvojit
čakčadálvet, ja bidjet gierresii ja de easka giđđat guottetgoahtesajis
álget borrat deid ja goikadit. Ja dasa leat válljejuvvon buoiddimus
bohccot, deinna go giđđat leat visot bohccot guoirasat dain eatnamiin gos
lea headju jeagil, ja duoljis leat gurpmát. Deinna leat dálvet njuovvan
giđa bierggu.
      Sápmi láve njuovvat bohcco goađi bálddas ja duljiin guođđit biergguid
sisa maid áigu málistit, daihe čoliid — dat olbmot mat njuvvet iežaset
bohccuid.

Muitalus suolaboazonjuovvamuša birra .

      Suola ii duostta váldit bohcco goađi báldii, iige beaivet, go jur
dalle go diehtá ahte eai boađe vierroolbmot. Ja go son lea ožžon bohcco
doaresbeallái gitta, de son njuovvá doppe seavdnjadin, ja de buktá son
biergguid goađi lusa. Muhto duolji son ii buvtte goahtái. Dan son čiehká
dohkonaga muohttaga sisa daihe suddái bidjá, son dan váldde ii goasge eret.
Ja go bierggut leat galbmon ja duollji lea čihkkon, de leat sus dat
suolabierggut dego iežas oapmi. Ja dat gale dahkkojuvvo nunai dávjá, gos
leat olu suollagat ovtta siiddas, ja lea olu vierroboazu. Dat njuvvet
juohke eahkedis bohcco juohkehaš dalle, go eai leat nuppiid siiddaid
olbmot. Ja dat lávejit čakčat eanemus masttadit siiddat, ja dalle lea
vallji suollagii. Ja muhtun suollagat suoládit ja njuvvet nu olu, ahte
šaddá biergu nu olu ahte eai nagat geasehit, jos eai beasa gavpebáikái gos
besset vuovdit biergguid. Ja dát dáhpi lea miehtá Sámieatnama nuortageažis.
      Muhto boazomerken lea velá bahát suolagoansta, go dat dahkkojuvvo nu
ahte merkot giđđat nuppiid olbmuid bohccuid 1 ja 2 ja 10 ja 20 ja 50 ja
100. Ja go leat olu suolabártnit ovtta olbmos,de dat merkejit vel eanet
ovtta jagi.
      Ja go leat nealgegiđat, de dalle muhtumat riggot deinna lágiin, go
olbmot bistet ealuid bieđganit, ja de mannet dakkár biirriide gos merkejit
visot nuorra bohccuid. Ja dainna leat muhtun olbmot riggon' ja muhtumat
gefon. Ja dakkár olbmot mat nu merkejit, dat eai čohkke bohccuideaset ovdal
dálvvi. Ja eai vel dallege, jos besset atnit veaiddalis. Ja go viimmat
olbmot besset oaidnit, ja de dovdet oamiset, de sii vel dorrot deid nalde.
Ja dat leat leamaš boares áiggiin olu doarrunfáddá, go ii lean velá láhka
deid nalde. Muhto ii dál leat nu álki dakkáriid nalde doarrut. Jos dál
álget doarrut bohcco nalde, de sámepoliisa váldá bišlágii dan bohcco.
      Lullisámit gohččojit muhtumat ceavvin. Ja dat mat ceavvin gohččojit,
dat leat ožžon dan nama ceavvi das, go sii leat álgán ceavvedálvvi čoaggit
deid bohccuid mat leat bieđganan miehtá vuvddiid, nu go ceavvejagiid ferte
boazu bieđganit nelggiiguin miehtá vuvddiid. Ja go "ceavit'' alge veaddit
bielloherggiid, de dat bohte váibbatbohccot biellu lusa, ja de sii álge
biebmat deid ja reainnidit. Ja go šattai geassi ja čuoika, de dat álge
suovastit, ja de bohccot liikoje go besse suova sisa ráfái. Ja sii álge
reainnidit deid bohccuid, ja dáide muhtumiid dárbbašan biebmun, mat ledje
vuoimmi nalde.
      Ja soames áldu maiddá leai ihtán, ja deid sii bohče, ja dat leai
buorre biebmoáhpu sidjiide. Ja go dat bohccot borgáde, de sii álge njuovvat
dan mađe ahte elle. Ja sii gehčče dálvái, ja go sámit bohte luksa
vuvddiide, de sii oidne ahte ođđa siida lea. Ja sii ledje dahkan
soameslágáš mearkka, čuohpadan bohccuin beljiid. Ja dan áigásaš sámit ledje
oahppameahttumat, got galgá suollagiin dahkat. Go sii ledje billistan
vehášge mearkka, de eai sii ribadan eai vehášge. Muhto dat mat ledje čielga
mearkkain, daid sii válde, muhto ceavit sihte geahččanbálkká, ja sámit
mákse. Ja dáinna lágiin ceavit reat ožžon álggu.
      Ja go bođii buorre dálvi, de ceavit eai riggon eai vehášge. Muhto jos
bođii vierroboazu, de dan sii njuvve dego oamiset. Muhto gefoje sii buriid
jagiid, go eai lean velá ožžon eanet, muhto go bohte fas ceavvedálvvit, ja
sii ledje eanet oahppannai, de sii álge riekta čoaggit váibbatbohccuid. Ja
sii oste olu stuora bielluid ja unna billožiid, ja čatne bohccuide, vai
váibbatbohccot gullet ja bohtet dohko. Ja čatne ceavit soahkáinai, ja das
báttiin šluvggaše, vai bohccot bohtet guhkibuinnai.
      Biellut adnojit álo bohccuid čeabehiin. Ja boazu lea oahppan biello
jitnii, ja go son dan gullá, de boahta guhkkin dohko. Ja deinna goansttain
ceavit leat ožžon ealuid. Ja de sii álge atnit siiddaid dego sámitnai, ja
bohče olu mielkki. Ja go čakča šattai, de sii ledje ovdalis ealuid. Go
sámiin besse ealut luksa, de ceavit iđihe deid beassan bohccuid, ja dalle
álge geahččat man assát dein leat mielggat, ja rehkenaste loahpa rádjái man
olu dat leat. Ja gal dat olleje, vaikko ledje stuoritnai doahkki,
loddemoahti, main leat guhkes garra dolggit oaivvis, nu ahte dárbbaša ákšu,
ovdal go oažžu deid dolggiid gaskat. Ja dakkár loddebivddu sii atnet velá
dálnai.

Muitalus dálolaš bivddu birra .

      Dálolaččat leat maiddá oahppan hui buorrin bivdoolmmájin daidda
ealibiidda, mat leat sin mielas stuorimus bahádahkkit. Sii máhttet bivdit
deid ealibiid mángga ládje. Suohpan lea okta sámi buoremus instrumeanta,
muhto ii instrumeanttain daga maidege jos ii máhte geavahit daihe geavtit.
Muhto láddelaččat leat oahppan hui bures dan sámi instrumeantta geavtit, ja
dat lea hui buorre daid bahás ealibiid bivdui. Dat ealibat leat buorit
maiddá, deinna go dein ealibiin lea buorre biergu. Ja dat dáhpáhuvvá
maiddá, ahte sáhttá borrat dakkár ealiba bierggu maid vašuha, dego dološ
stálut: sii vašuhe sámiid ja borre bierggu.
      Ja gal Kainna varra lea vel dálnai veháš soames báikkiin, veháš
dakkár bivdoolbmuin, mat sáhttet oktanaga ráhkistit ja vašuhit, ligo dat
leat vašši go bidjet firpmiid váriide ja beahceeatnamiidda? Muhto dat
fierbmi lea muhtumin dakkár, ahte vaikko lea fierbmái darvánan, ii dan
oaččo velge gitta, muđui go váldá atnui sámi buoremus instrumeantta ja álgá
dan atnit. Ja geat dan leat oahppan riekta, de dat ožžot olu ja buoremus
guliid, mat leat darvánan deidda firpmiide, mat leat goikeeatnamiidda
biddjon. Ja go leat ožžon maid leat háliidan, de álgá čoallunbargu. Čuomat
gal leat buorit dein guliin, muhto gal dat šaddet báhcit dávjá
čoallunbáikkiide. Dat leat imaš čuomat, mat leat váralaččat. Dat vigget
bostit su gii deid álgá golggahit mielde, daid geat vašuhit ja ráhkistit.
      Ja dakkár bivdooahppa lea šaddame stuora vuoibmái dain báikkiin, gos
ii leat boaldán álddagasdolla. Muhto dain báikkiin gos lea dat dolla
boaldán, doppe leat basttohuvvon guollečoallunniibbit, jos ii ilbmečeahppi
beasa sadjit sin niibbiid fas.
      Ja láddelaččat leat ožžon bohccuid sámiin, go leat buktán viinni,
maid sii ledje ieža vuoššan gortniin, ja leat jugahan sámiid, ja leat
váldán bohccuid ja bidjan deid seammá sámiid lusa gehččui. Ja muhtun sámit
leat leamaš nu juhkkit ahte leat loaktán bohccuideaset, ja de ii leat sis
báhcán ealáhus iežá go leat ferten álgit láddelaš ealuid geahččat. Ja dat
lea sin ealáhus leamaš! Ja gottit ja bierdna ja iežá meahcieallit ledjege
ealáhussan. Boares áiggis leat leamaš gottit olu juohke báikkis
Sámieatnamis. Ja sámit leat olu goddán; geafes sámit elle eanas beare
gottiiguin ja láddelaš ealuiguin. Ja Mearariikkas leat maiddá dahkan
seammáládje sámiin. Dat leat maid jugahan sámiid ja leat bohccuid váldán
viinni ovddas seammáládje, ja de leat sámiid bidjan geahččat. Ja sámit leat
sihtan geahččoealuid; dat buoremus, guhte eanemus oažžu geahččoealuid! Ja
dan rájes go mii leat ožžon gullat daid sin gaskavuođaid birra, dat lea 50
evrre bohccos bálká jagis. Ja de galggai sápmi addit stuora vuosttá álddus,
nu olu go leatge álddut. Ja geain leatge olu álddut, dat ožžo olu
vuosttáid. Ja vuosttát galge návlásaččat, dáláš rehket mielde lea dat
gilobealli. Ja go álge láttit gáfiid ja jáfuid buktit vuollin, de dahke
seammáládje go ovdalis lea muitaluvvon.
      Eai láddeláččat leat ožžon bohccuid iežá go sámiin, ja seammá
norgalaččat. Muhto sámit leat ožžon bohccuid gottiin. Ja ii dasa leat
guhkki, go dat leat dahkkojuvvon, mat leat ovdalis čállojuvvon.

Gottiid birra .

      Dološ áiggiin leat leamaš olu gottit ja dalle ii gale gillen oktage
gottiid daihe bohccuid reainnidit. Ja sámit leat gottiid oahppan seatnadit
nu ahte leat bisánan ellui. Dat galgá, go lea goddi boahtán ellui, de galgá
hui siivvut birastallat ealu ja diktit viidát ealu, vai ii goddi dieđege
ahte olbmot leat lahka. Ja go lea goddi orron ealu siste, de son lea
oahpásnuvvan ellui nu ahte ii šat vuolgge eret, vaikko oaidná olbmuid.
Muhto ii juohke goddi leat ovtta jállu; muhtun goddi ii seana ii goasge,
vaikko livččui man guhká ealu siste. Muhto soames goddi ii dárbbaš go
veháš, de dat seatná bohccuide ja olbmuide, iige vuolgge šat eret jos ii
šatta goddečorragiid sisa; jos daid gávdná, de gal čuovvu goddi. Muhto dat
árgges sorta ii seana ii goasge, ja deinna dat eai leat ožžon visot gottiid
ealus, go leat nu árggit. Ja dat leat olu stuoribut ja šealgadat, dego
silbaguolga. Muhto leat veháš ožžon dan náli mii lea seatnatmeahttun dainna
lágiin, go leat ožžon goddesarvá rahkat ragatáigge. Ja go goddi lea
rahkame, de dalle ii galgga reainnidit ealu.
      Okta sápmelaš orui Guovdageainnu lahkasiin, ja son lávii ragahit
ovtta eatnonjárggas juohke čavčča. Ja goddi bođii rahkat ein ragatáigge ja
dat ragai olu čavččaid, ja ii son dan goddán. Muhto de soamis gottii, ja
son anii dan olu bahábun go livččui sus iežas sarvvis goddojuvvon. Muhto
son oaččui goit goddenáli, sus šadde bohccot dego gottit, nu šealgadat ja
beavrrihat, ja dan olbmui šadde rievddalmas bohccot. Ja juohkehaš gáđaštii
su bohccuid, go dat ledje olu čábbábut go iežáin.

Gotti luohti .

Goddi, goddi, nana, nana, goddi, goddi, manat dego suoivvanas, goddi,
goddi, nana, nana, voja, voja, čuovggadii dego silba, goddi, goddi, voja,
voja, nana, nana, voja, dego čuovžaguolli.

Ja dál sámiin álgá johttánáigi davás eret dálveorohagain.

      Ja sámiin ii lean hoahppu johttát go vahku ovdal Válbora, jos ii
ovdal njázudan ja fas galbmon, ja de boahtá cuonju. Dan dihte leai hoahppu
ovdal Válbora, go Válbora-áigge álget vuosttaš álddut guoddit (guoddin
gohččojuvvo dat, go áldu riegádahttá miesi), ja dalle galggalii beassat
guottetbáikái, go álddut álget guoddit. Ja deinna lea hoahppu johtit ovdal
Válbora guottetbáikái.
      Ja go lea cuonju, de ii leatge beahcevuvddiin boazoealát. Ja de
fertejit johtit ija ja beaivvi ja gitta dassážii go ollejit duoddarii, ja
duoddaris lea goike guohtun dahege bievla. Dat lea maiddá garra áigi
sápmelaččaide, go šaddet gohcit golmmaid jándoriid. Ja muhtun garra giđaid
šaddet gohcit vahkuid ja muhtumin — go velá leat dávjá — go ollejit
duoddarii, de lea fákteme návdi maiddá.

Dás muitaluvvo návddi ráfehisvuođa birra .

      Ja dat gale lea hui bahá sámiide go leat návddit. Dalle ferte
reainnidit vaikko livččui man garra dálki ja vaikko man čoaskkis. Dat
reaidnu láve dainna lágiin, ahte beaivet galgá eallu čohkkejuvvot čoahkkái,
ja go sevnnjodišgoahtá, de vulget idjareainnárat ja sii reainnidit gaskaija
rádjái, ja de nuppit reainnárat bohtet fas, ja nuppit mannet ruoktot. Muhto
gal dat lea bahá deaivat seavdnjadin, ja jos velá lea murkodálki daihe
muđui neavrri dálki. Muhto gal dat muhtumat deivet vaikko makkár dálkin,
muhto eai leat juohkehaš ovtta deaivilat, gal muhtumat lávejit láhppotnai
ja šaddet ija meahccái.
      Ja dat reaidnu lea garas, jos galgá návddiin doallat. Dat galgá
čuoigat álo, ii bisánit, ja huikit nu olu go nagada. Jos heaitá huikimis,
de návdi boahtá ja rohkkáha dakkaviđe. Ja jos návdi lea beassan rohkkáhit
ja oaguha olbmo lahka nu ahte olmmoš oaidná ja lea lahka, de dalle galgá
váruhit ahte ii huikke dohko guvlui njálmmiid gos lea návdi, muhto galgá
jorgalit njálmmi nuppos go huikkiha. Ja jos ii nu daga, de návdi doalvu
jiena eret, de son jienahuvvá.
      Ja go návdi lea boahtime, de lea návdi dakkár noaidi, ahte nohkkada
olbmo, ja go olmmoš lea nohkkan, de beassá baldit ealu ja botket soames
binná. Ja go son oažžu boatkanit, de son doalvu eret ja ogohallá ja goddá
nu olu go vehášge háhppeha. Ja alimus ovtta ijas lea 70, maid mon lean
gullan. Muhto ii dat oaččo galládis reaidnoealus ila olu, ja jos lea buorre
dálki. Muhto go návdi boahtá veaiddalisellui, de gale goddá ovtta ijas
čoranáriid, ja dat lávejit sámit dadjat dan, go nu návdi lea olu goddán:
"De bolddii dego dolla!" (Sámit gohčodit návddi dollan.) Ja nuppit jerret:
"Dagaigo bahás?" Vástádus: "Goas dolla ii boaldde go boahtá!"
      Ja go leat garra reainnárat, de ii návdi oaččo bohcco goddit. Ja go
lea buorre guohtun, go ellet čoahkis guohtut, de návdi iđedis álgá
guovssogeažis viggat hui garrasit, go ii leat ožžon bohcco. Ja de ruohttá
vuosttabeallái ealu ja luoitá dakkár hája, ahte bohccot hakset ja ballájit
dušše hájas, ja de álget ruohtadit juohke guvlui. Ja de beassá návdi botket
soames čiega ealus ja doalvu ja goddá nu olu go fal háhppeha. Muhto jos
sámis lea rievttes beana, dat, go eallu ruohtasta, de dat ruohtasta ja
manná ealu birra ja čađa ealu ja baldá návddiid eret. Dakkár beana
gohččojuvvo várrugas, muhto gal dat borahallá dávjá dakkár beana.
      Muhto go lea nealgejahki, de ii ábut reaidnu, go ii sáhte reainnidit
bohccuid čoahkis. De dalle ferte luoitit ealuid veaiddalis, ja de návdi
beassá dahkat maid sihtá. Ja dat goddá dalle go háliida. Muhto eai leat
visot návddit ovtta bahát deihe ovtta speadjárat. Muhtun návddit leat
dakkárat ahte eai gotte eanet go borret valjit, muhto muhtin návddit goddet
nu olu go háhppehit. Ja lea velá muhtun dakkárnai, ahte háliida beare
herggiid, ja dakkár gohčoduvvo herggonin. Ja dat lea bahámus, mii dahká
jođahaga; hearggit gohčoduvvojit johtan, maiguin johtet.
      Muhto go návdi boahtá čoahkkeáldoellui, de dat lea buot bahámus, dat
goddá vuohččan misiid ja de mannjel áldduid. De ii dárbbaš iežá go fáktet
áldduid dan báikkis gosa lea goddán misiid. Aldu lea dieđus dakkár, ahte
son ohcá miesis das go lea manjemuš diehtán. Ja de návdi goddá visot deid
áldduid, main lea misiid vuohččan goddán. Ja deid ii sáhte reainnidit, mat
ruhttet ahkitvuođain, go leat láhppán mánáideaset.
      Muhto go ii leat návdi ja lea guohtun duoddaris, de lea hávski
sámiide ja álki, ja besset vuoinnjastit, ja johtit siivvut dan báikái gos
guđetge lávejit guottehit. Ja go johttájit dain siiddain, guđet leat leamaš
sárggáin jeagelrájis, de eallu lea nu vuoimmis, dál háliida duoddarii su
ovdalaš vieru mielde. Ja go dál leat beassan mátkái, hearggit gitta ja
visot válmmasin, de sii vulget. Ja eallu ja hearggit leat dego girdi
lottit, dego livččo ballame, sii ruhttet, ja go besset vuohččan eret
muoraid siste ja de boahtá jalgat ja máđijat, de sii vudjet garra
njolggiid. Ja ealu ovddas maiddá vuddjojuvvo, ja dat galgá buorre heargi,
mii manná ealu ovddas, muhto gal dat lea dakkarnai. Ja de vudjet ovtta ijas
mánga miilla. Ja go lea cuonju, de sii fertejit ovttatmanus johtit
duoddarii, soames ábis veháš guođostahttet, ja iežanai dárbbašit borralit.
Ja go leat borralan, de sii fas johttájit ja vudjet seammálági go vuosttaš
geardde gitta dasságo ollejit duoddarii. Ja buoiddes eallu lea olu gievrrat
cuvket muohttaga, vaikko lea garasnai muohta. Muhto dat lea duoddaris goit
seakkit muohta čoruin, gos biegga bossu eret. Ja buoiddes eallu bivvá
duoddariin, vaikko boahtá garra guoldunai. Muhto olbmuide lea bahát, go
leat unnán muorat, ja jos leat návddit. Muhto jos eai leat návddit ja lea
guohtun duoddariin, de lea nu álki, ahte ii leat iežá go nohkkat ja borrat
ja sirdilit ein veháš nuppi sadjái.
      Muhto go lea heajos giđđa, de vuosttaš váivi álgá jur dalle go
giđđadálvve njázuda. De šaddá dakkár, ahte ii jođe sabet iige guotte
sabeha, go lea dipman muohta nu ahte mannet sabehat jur muohttaga vuollái.
Ja de lea nu lossat, ahte jur suonat boatkanit ja šaddet nu bakčasat, muhto
ii leat dilli vuoiŋŋastahttit julggiid. Dalle lea boazu hui manni, go lea
muohta soavlin. Dat lea nu váivi bohccui dalle guohtut, ja deinna dat lea
nu manni. Ja go lea muđui dimis muohta dego čáhci — ja dalle juo lávejit
biestit vuosttaš bohccuid. Ja go galbmo, de easka šaddet bohccot dego
soajagat, dat ruhttet juohke guvlui, deinna go lea galbmon muohta dego
jiekŋa. Ii leat biebmu ii mihkkege iežágo jekkiin bovdnaoaivvit, ja go
galget dein oažžut biepmu, de lea hoahppu, guhte ollelii ovddimuš oažžut
biepmu. Ja go dalle galgá doallat čoahkis, de ii leat dilli ii nohkkat iige
borrat, dalle galgá čuožžut ja borrat, ja ii leat dilli nohkkat iežá go
soappi vuostá čuožžut. Ja de šaddá viimmat dego livččui jierbmi seahkanan,
iige sáhte borrat iige šat sáhte nohkkatge, ja muhtumin seahkana jierbmi,
jos eai oaččo nohkkandili.

Čilgehus dasa, manne lea nu dilihisvuohta dalle sámiin, jos eai olbmot velá
dovdda dainna čilgehusain, mii lea ovdalis muitaluvvon .

      Dalle álgá ná, ahte okta reainnida bohccuid, ja jos lea olu eallu, de
galget olu reainnárat ja nuppit galget čuoigat birra. Muhto go lea heajos
ealát, de eai jovssa muhtun bohccuid, ja muhtun bohccot mannet nuppi
siidii. Dat doppe galget rátkit eret muhtumat, ja muhtumat ohcat ein deid
bohccuid mat leat váili. Ja go ožžot čoahkkái eanas oasi, de fertejit
johttát, vaikko eai veláge leat ožžon čoahkkái visot. De vuojehuvvo eallu
goađi lusa, ja de álget váldit herggiid gitta eahkedis, ja de lea hui váivi
oččodit herggiid daihe njorostallat. Go lea stuora eallu, de lea velá
bahát; dat ruhttet hearggit nu ahte ii beasas njoarostanmearrái. Ja dalle
vihket nu olu go nagadit, ja nu bivastuvvet ahte fertejit rahpat ratti, vai
biegga beassá čoaskudit rupmaša.
      Ja muhtun olbmot leat olu heajubut njoarostit, ja deidda lea olu
váivvit. Sii dávjá njoarostit nuppi bohcco, go ledje bivdime. Ja go lea
dakkár ahte lea garas ja gievra, de lea hui olu váivi ja ádji. Ja muhtumat
ruhttet ja belket ja garrudit ja gilljot beatnagiinna nu ahte bohccot
ruhttet dego livččui návdi oaguheame, ja dalle lávejit maiddá sorbmanit
álddut ja reitot. Ja muhtun árgges hearggit ruhttet meahccái, ja dein lea
stuora váivi oažžut fas ellui ruoktot, šaddá doarrádallat mángga vári
badjel. Ja ii oaččo muhtumin ruoktot, vaikko lea doarrádallan mángga vári
birra, ja lea ferten guođđit dohko. Ja go doppe lea boahtán ruoktot, de lea
nu váiban ja goiku, ja de gale leat iežát njorostallan sutnjenai herggiid
gitta, vai besset johttát. Ja nissoniidda lea leamaš dievas bargu gođiid
gaikut ja gierresiid válmmasin dahkat. Ja de dál leat viimmat geargan
johttát eret dan báikkis.
      Ja go leat johtime, de lea okta váivi, go johttámuš dáhpáhuvvá ihkku;
dalle lea galmmas, dalle goastá johtit. Beaivet ii goastta johtit, go lea
juo giđđailbmi dakkár ahte ii goastta go muohta dipmá, ja deinna fertejit
johtit ihkku. Ja nissoniidda lea váivi mánáiguin johtit, ii beasa dikšut
mánáid nugo galggalii. Gal mánnáriebut gale šaddet bárgut, go šaddet
veallahit goččaid nalde dassážiigo besset luoitalansadjái. De besset dikšut
mánáid, ja álget goikadit biergasiid mat leat njuoskan jođidettiin, jos
gávdno guohtunbáiki bohccuide.
      Ja johtingeaidnu lea dakkár báikkiid, gos eai lean luottat, ja de
leai muohta dakkár ahte guttii luovos bohccuid, muhto ii guoddán ráidduid
daihe ráidoherggiid. Ja de leai hui bahá johtit, go hearggit álget geassit
gierresiid, de čalget juolggit vulos. Ja gieres lea maiddá: goase guoddá,
muhto ii riekta guotte. Vuosttaš gierresa guoddá ja nuppi, muhto de álget
mánjit gierresat vuodjut muohttaga sisa, ja de eai hearggit nagat geassit.
Go ovddimuš heargi gaikkiha, de nuppit daihe manjit hearggit dollejit, ja
de ii naga vuosttašge heargi šat gaikut go nuppit dollet, deinna go eai
nagat geassit, go muohta lea gassat ja bajildus dan muttot garas ahte
bávččagahttá herggiid julggiid. Ja de lea goansta geassit ieš olmmoš
veahkkin.
      Ja deinna lágiin fertejuvvo johttojuvvot, vaikko lea lossat ja
hearggit váibet ja heitet geassimis. Ja de fertejit guođđit muhtun
gierresiid ja muhtumiid geassit ieža.
      Ja go leat ollen veháš mátkái, gos leat veháš bievlabovnnat, de
luoitalit herggiid vuoinnjastit, ja veháš oažžuma dihte biepmu. Muhto eai
dat gale leat, dat biebmu, iežá go čáhppes bovnnat, main ii leat jeagil ii
vehášge. Ii leat iežá go muorjedatnjasat ja das ii leat olu biebmoáhpu,
muhto go lea nealgi bohccos, de borrá soahkerissiidnai, vaikko ii deinge
leat biebmoáhpu. Ja go leat borran olbmot, de vulget viežžat deid
gierresiid mat leat báhcán jođidettiin. Ja go deiguin leat boahtán, de
vuojehuvvo fas eallu goađi lusa ja álget fas váldojuvvot hearggit. Ja dal
leat hearggit velá árggibut, go leat oaidnán got lea bávččas ja lossat. Ja
muhtun olbmot cábmet herggiid, dakkár hilbes olbmot, ja de easka
heargeriebut ballet ja ruhttet dego heakkaheahtáhaš. Muhto dat hearggit,
mat leat váiban, dat eai bala šahten, deinna go eai nagat ruohttat. Dat
leat juo dan muttus, ahte jos lossa gierresa biddjojuvvo geassit, de
jámesta nu fáhkkestaga, ahte ii háhppet čoavdit lávžži herggiid oaivvis.
      Ja go lea dakkár nealgejahki, de dalle jápmet olu hearggit ja dalle
ii leat dilli nohkkat, muhto johtit ovddosguvlui; nuppe vuoro viežžat deid
gierresiid mat leat báhcán, ja geassit iežanai muhtun gierresiid. Ja gal
dan oažžu árvidit, ahte dat lea nu ahkit ahte čirrot nisoveahka. Ja dál
leat juo gohcán dan rájes go leat johttán dálveorohagain. Nohkkamuš ii leat
stuorit go soappi vuostá čuožžut.
      Ja go ollejit duoddarii, de lea gale veháš buoret guohtun. De
duoddaris boahtá návdi, ja de ii lean duoddarisge velá vuoiŋŋastandilli.
Ja dál lea juo vahkku gollan dakkár váivviin, ja gal muhtumin gollet mánga
vahkunai. Ja de muhtumat čalmmehuvvet, dat lávejit suddot čalmmit, álget
golgat, ja lea dakkár váivi čalmmiin, ahte ii sáhte borrat iige nohkkat, ja
muhtumat šaddet čalbmebealit ja olu čalbmevigagat. Sámiin leat olu
dakkáraš, čalmmit, dat leat ruoksadat ja ruddot nu ahte eai oaččo rabas
iđedis muđui go luvvadit čáziin dan meare ahte rahpasit.
      Muhto eai muhtun sámit basa čalmmiid eai goasge. Ja dan dihte leat
sámit nu čáhppadat, ja leat gal dan dihtenai čáhppadat go sii leat álo
ilmmi ovddas. Alo galbma biegga boaldá ja beaivi ja suovvagoađi ja meahci
dolat suovastuhttet, ja deid sivaid dihte leat sámit nu čáhppadat. Gal
sámit leat vielgadat, dakkár sámit, guđet orrot dálvet beahcevuvddiin, ja
leat viššalat bassat čalmmiid ja gieđaid. Rupmaša sámit eai basa goasge,
eaige biktasiid mat leat bohcconáhkis, ja dat adnojit vuosttaš liikkis
guolggat sisaguvlui ja nubbi nalde, ja das leat fas olggos guolggat. Ja
juolgesuojit leat maiddá leamaš bohcconáhkis: navilduvvon sisttis leat
gorrojuvvon buvssat, maid atne geasset. Ja dálvet atne bohcconáhkis,
guolggat siskkobealde. Muhto dat ii dohkke iežá náhkki go dat mii lea
njuvvojuvvon geasset, goas lea borgenáhkki. Das lea aseheabbu guolga.
      Ja leat atnán gahpiriidnai bohcconáhkis. Muhto dan dihte eanemus, go
golganreaissuin bistet gahpira — biekkat dolvot ja muhtumin fierrala dollii
oađidettiin, ja jos lea muđui geassegahpir šaddan, go vulget bohccuid
doarridit, ja de boahtá dálvi ja čoaskkis — de fertejit dahkat gahpira
bohcconáhkis. Ja iežánai suojit dahkkojit meahcis: boazu njuvvojuvvo
ollisin luddehaga, ja dan cogget nala dorkan, dalle go bohcco
doarridanreaissus misket náhkkebiktasat. Gal dan diehtá, gal bohcconáhkki
navvala go njuoská ja ii beasa goikat. Ja dat šaddet nu guohccagatnai, go
eai beasa goikat. Vaikko sámit leat goahtebáikkisnai, nu bivastathádja,
ahte ii dat olmmoš geas ii leat iežastis dakkár hádja, ii son sáhte orrut
su lahka. Ja go sámit velá bohtet stohpui lieggasii, de easka báidnet olles
stobu, nu ahte das boahtá dávda. Ja dat leat velá muhtumat nu nuoskkit,
ahte eai molsso duolva biktasiid eret go bohtet dáluide dahe
čoakkánbáikkiide.
      Muhto eai dat dahkko dat biktasat meahcis iežá go čakčat, go boazu
luksa manná, ja dalle šaddet vuolgit doarridit bievlan ja ádjánit mánuid.
Ja de boahtá dálvi ja muohta ja čoaskkis, de dalle dahkkojit dat biktasat
mat leat ovdalis muitaluvvon. Muhto gápmagat leat adnon seammáládje go
dálnai. Ja go áigi golai, de sámitnai álge oastit gággásiid ja láđđiid, ja
álge dahkat dein buvssaid ja gávttiid ja gahpiriid ja liinniid. Dološ
olbmot atne bohcconáhkiid liinni sajisnai. Ja atnet luhkaidnai dál
gággásis, ja ovdal leat atnán dannai bohcconáhkis, ja dat lea bivval. Ja
dološ olbmot leat atnán arvesuodjin sistemuottáid.

Duoddariid olmmoš.

Goađit duoddara nalde .

      Ja goađit dat adnojit maiddá duoddariin dakkár báikkiin, gos ii leat
muorra dan meari ahte boalddálii ja livččui suodji. Ja boaldinmuorat
geasehuvvojit guhkkin beanagullamiid duohkennai. Ja go lea garra dálki, de
ii leat maiddá hávski, go biegga lea nu garas ahte ii biso goahti iežá
ládje go čadnojuvvo birra juohke guovllus, ja gierresiid geasašit birra
goađi ja deaddalit, vai ii biegga oaččo gaikkodit. Muhto gal dat gaikkoda
mángga geardde goađi, ja de šaddet rabasin visot mánát ja mánáid eatnit. Ja
de ii leat iežá dorvu go gokčat čoahkkái, jos eai leat iežá goađit lahka,
muhto go leat iežá goađit lahka, de mannet dohko.
      Muhto gal dat beassá muohta goahtái, vaikko goahti bissu ceaggut. Gal
dat lea iđedis muohta gokčan visot siskkobeale goađi, nu ahte lea muohta
állana olbmuid nalde. Ja go álget iđedis bivdit dola, de lea stuora bargu
goaivut muohttaga eret goađi siste, ja de bivdit dola. Ja dein olbmuin,
geat orrot guhkkin eret beahcevuvddiin, eai sis leat soarvvit, masa
cahkkehit dola. Sii cahkkehit dola beassái, ja deinna sii ožžot dola,
vaikko ii leat nu álki. Ja de álget ráhkadit biepmu ja dikšut mánáid. Ja
dakkárin láve goahti nu suovvái ahte jura čalmmiid billista. Ja deinna leat
olu sámit čalbmetbealit, go giđđailbmi billista čalmmiid ja suovvagoahti.
Giđđa lea sámiide hui váivi.

Muitalus jámehiid dikšuma birra .

      Go duoddariid nalde jápmá olmmoš mannjit giđa, go ii olle šat doalvut
luksa girkoeatnamii, de šaddá bidjat gierresii, jos eai leat olamearis
fiellut. Ja de biddjojuvvo sullui gos eai beasa borrit borrat, ja eaige
leat olbmuid bálgáid nalde. Ja dat biddjojuvvo roggi dohko vuohččan, ja de
biddjojuvvo dan roggái ja oktan deinna gierresiinna, ja de bessiid nala ja
darffiid bessiid nala. Ja dat orru das dasságo galbmo jávri ja muohttá, de
easka vižžet seammá áigge go iežánai gierresiid. (Muhto jos eai leat
gierresat olamearis, go lea noađđeráidduiguin johtime, de ferte roggat
rokki eatnamii ja bidjat dan roggái. Jos leat beassit oažžunmearis, de
bidjet bessiid nala ja darffiid fastten nala, ja das ii leat vissis diehtu
leago šahten váldojuvvon.) Ja dan sii fal dahket, go jámeha váldet eret das
gos lea orron, ahte sii lávlot sálbmagirjjis muhtun vearssa, ovdal go
vuolggahit. Jápminsaji mearka lea rista — dahkko soagis.
      Ja dálvet sámit lávejit geasehit mielde go siida johtá, ja deinna
lávejit sierra doalvut, ja das lea mearka hearggis vilges liidni čoarvvis.
Muhto jos leat ila unnán olbmot dan siiddas, de gale lea jámetnai seammá
ráiddus, muhto go luoitalit, de doalvu veháš doaresbeallái. Ja dat jámet
orru das dasságo siida fas johttá, de váldet fas mátkái seammá ládje, ja nu
geasehuvvo dasságo bohtet lagabui girkobáikki. De vuolggahit ja doalvu okta
daihe guovttis.
      Ja rávvejaččaid sii maid atnet soapmásat, dat geat eai leat ila
hátnásat. Ja dat geat eai doala rávvejaččaid, dat lihkohuvvet ja gefojit.
      Ja dalle go vuohččan jápmá olmmoš, de maiddá lávlot earrosálmma. Ja
dalle go lea jur heakkas addime jámidettiin, dalle ii galgga jietnadit ii
oktage, vai ii suorgan. Jos dalle suorgana, de dalle šaddá guovtti ilmmi
gaskii ja eallá vahku dakkárin. Ii leat ii ealli iige jábmi, ovdalgo de fas
beassá jápmit. Ja jos šaddá bealleheggii iige sáhte jápmit, de galgá
gomuhit gievnni oaivvi nala, de gal jápmá fargga.
      Ja go jámet lea heakkariiddus, de dalle lea váralaš. De dalle galgá
váruhit ahte dat viežžit eai surget olbmo. Dakkár jábmi lea velá bahát, mii
lea hui suroheapmi. Ja hája galgá maiddá váruhit. Jos jámet váigahája
biestá njunnái, de das boahtá jápmindávda. Ja go lea jápmán olmmoš, de dan
goađis mannet olbmot eret, ja uvssa jorgalit ja deddet muoraiguin ja diktet
jándora. Ja de gárvvuhit, jos leat vilges liinnit, ja basset. Ja jos ii
leat vilges liidni, mas oččolii biktasiid, de fertejit bidjat
atnobiktasiid, ja de deiguin biddjojuvvo gierresii daihe — jos lea
oaččuhuvvon — gistui.
      Jámet ii váldo olggos uksaráiggis, muhto čađa goađi jur dakko gokko
lea jápmán. Dat lea mearkan ahte eai eallit ja jábmit galgga ovtta luotta.
Ja nubbi diida: Jos uvssas dolvojuvvo olggos, de jápmet ein dan goađis
fargga.
      Muhtun rupmašat leat hui bahá gummehallat daihe baldalit, ja ii dušše
dat: rupmaša jápminsadji baldala nu ahte jur olbmo oaidná, ja gullo ja
áđđestallá dan, maid son lea ealidettiinis bargan. Son juoigá ja gillju
beatnagiid ja láhtte vaikko man ládje. Go lea sullos dakkár olbmorumaš, de
boahtá javrris gáddái dego stuora loddi čáhceborgan, vaikko lea jur
gaskabeaivi ja olu olbmot. Ja go bođii gáddái, de šattai hearrá hápmi, ja
de balddii ealu eret livvasajis. Ja dat leai jápmán okta nuorra nieida 15
jagi boaris. Ja dát lea dáhpáhuvvan 1907. Ja dat leat olu dain seammá
báikkiin leamaš seammá jagiid siste dakkárat mat leat vádjolan mannjil
jápmima ja baldalan olbmuid mángga ládje.
      Ja go olmmoš lea jápmán, de sus leat biktasat, ja deid sii lávejit
guođđit dasanaga, daid biktasiid mat leat nalde dal go lea jápmán. Muhto
deid biktasiid, mat leat ovdal eret nullon, deid sii gale goarjidit, ja
atnet ieža ja vuvdet maiddá soapmása, ja addet geafes olbmuide.

Muitalit visot mii gullá sámi bargui giđđat .

      Go sápmelaš lea boahtán duoddarii olles su ealuinis ja visot
ráidduiguin, de lea olu bargu, go galget goikadit biergguid ja divodit
gierresiid ja reainnidit ealuid, mat leat guovtti oassái rátkkihuvvon,
nuppi oassái álddut ja nuppi oassái hearggit ja iežá luovos bohccot.

Čilgehus dasa manin galgá okta siida atnit guovtte sajis bohccuid .

      Dat lea danin go luovvasat leat nu hilbadat, ahte sin galgá višahit
nu garrasit, dan sivas go luovvasat mannet beare njolggi ja čuoskku juohke
guvlui, go lea velá čoaskkis ja unnán biebmu, headju jeagil ja bievllat
unnán. Ja áldoeallu lea váralaš; dan galggalii sáhttit nu siivvut
reainnidit go lea máŧolaš. Jos áldduid šaddá višahit garrasit, de šaddet
hilbadat, ja nubbi dat, ahte go áldduid šaddá višahit sakka, de reitojit,
ja lea bahá beatnagat borret misiid. Ja dat álddut, mat leat easka miesi
njoallume, de dat ballájit eret miesi nalde, go beana oaguha garrasit dohko
bohccuid. Ja jur dan sivas fertejit rátkit guovtte oassái áldduid ja
herggiid.
      Ja go guottet álgá, de gale álddut háliidit dasa gos sii leat láven
ovdalnai guoddit. Ja eai lullebealde duoddariid leat dakkár eatnamat gos
birgejit guottehit, go jur soames siida. Ja dan dihte fertejit johtit
áldobohccuiguin badjel duoddariid Norgga beallái ráji, dan siva dihte go
leat guoirasat bohccot álo dan rájes go lea gieldu šaddan Suoma eatnamii,
gos leat ovdalaš áigge olu siiddat orron dálvviid, gos lea buorre jeagil ja
buorit guohtuneatnamat. Ja gal sámit leat orron guottetáigge duoddariid
naldenai. Ja sidjiide lea geavvan hui bahát, go leat biestán galbmot dušše
okta siida nu olu misiid, ahte eai ollen njuovvat náhkiidge.

Muitalus dan birra go leat álddut dein báikkiin guoddime, gos sii leat
ovdalnai láven guoddit, ja gos lea dakkár eatnan gos birge áldu oktan su
misiinis, gos lea ealát ja suodji.

      Alddut leat nu lojit ahte sii guhtot siivvut ja dikšot misiideaset.
Olbmot eai dárbbaš iežá go čuoigat birra ja geahččat ahte eai borrit boađe
ealu lusa ja álgge speadjat, ja atnit vára ahte eai mana sorbmebáikkiide.
Ja go leat álddut guoddán, de ii leat johtimuš, de besset miesit šaddat
siivvut. Ja meara bealde šaddá rássi árrat, ja dan boazu diehtá, dat boazu
mii lea lahka, ja dat mii lea guhkkin. Ja dain ii leat olu šat muitaleamuš.

Muitalus guottetbáikkiid birra .

      Muhtumat guottehit duoddariin lahka riikkaráji, ja dein lea stuora
váivi johtit badjel duoddariid, go sii galget guottihit visot gálvvuid ja
gođiid ja mánáid. Ja miesseálddut leat hui váralaččat golggahit. Ja dan
johtinmátkkis leat olu stuora jogat, mat leat váralaččat beassat rastá, go
eai leat rovit eaige gávdno fatnasat.

Dás álgá muitalus daid birra, guđet guottehit lullebealde raji ja ráji
báikkiin .

      Doppe lea unnán bievla, ja álddut leat nu mannit daihe hilbadat. Dat
galgá reainnidit nu garrasit ahte ii astta reainnár bisánit ii vehášge, ja
jos leat čuorbbit reainnárat, de sorbmejit olu bohccuid dan sivas go galget
ogohahttalit daihe višahit beatnagiinna nu olu go beana veadjá. Ja beana
láve váibat, ja de reainnár biestá ealu mannat. Ja návdi lea maiddá bahát
lulde. Ja go dal leat guoddán álddut ja miesit veháš čálgan, de álddut
álget maiddá viggat mannat. Sii álget háliidit rási go šaddagoahtá rássi
mearravuvddiide.
      Ja dalle álget visot bohccot viggat davás, nu ahte lea goase
máŧoheapmi doallat. De sii fertejit álgit ráhkkanit johttát Mearariikii,
gos lea rássi ja gálus báhkaid; ja lea dearvvaš ilbmesoarta Mearariikkas,
gos leat olu muohtavárit. Ja mearas maid boahta riska ilhmi, mii lea
dearvvaslaš bohccui. Ja mearragát-váriin gale gierdá bohčit dálášnai bohcco
muđui, muhto go leat nu gáržžit čatnamat: dálolaš ii atte sámiide šat
dakkár eatnama, gos sáhttá reainnidit nu ahte sáhttá bohčit. Ja lea datnai
go bohčit álgá dán áigge, de šaddet miesit nu unnit ahte eai eale garra
dálvvi badjel. Ja daid sivaid dihte fertejit orrut božihaga goase dan sukte
go boares áiggiin leat bohčán.

Lasi guottetáiggis .

      Dál álget álddut guoddit, ja de lea guottetáigi váralaš áigi sámiide,
ja olu bargu go galget bohccuid reainnidit ja goikadit biergguid ja divodit
gierresiid ja bihkkadit. Ja boazoreaidnu lea garas, ja dárbbaša
guottetáigge reainnidit álo. Boares áiggi sámit reainnide nu garrasit, ahte
vuojehedje juohke jándoris guovtte geardde, ja de bohče áldduid. Ja dalle
go áldu lea njoallume miesi, de nuorra álddut ballájedje eret miesi luhtte,
ja go áldu ballá miesi luhtte eret, de ii duostta muhtun boahtit miesis
lusa fas. Ja go leat čuorbbit reainnidit bohccuid, de baldet olu áldduid
eret misiid luhtte, ja deinna lágiin šaddá stuora vahát, go dat miesit
jápmet visot, maid álddut guddet.
      Soames sámit váldet gitta daid áldduid, mat leat guođđán misiid ja
veddet vahkuid, ja muhtumat váldet misiid ja muhtumat eai váldde misiid,
vaikko veattálii man guhká, ja ii dat leat dillige veaddit. Ja lea velá
iežá váralašvuohta, go leat čuorbbit bohccuid reainnidit: go luitet
beatnagiid garrasit ogohallat nu ahte čoavjjet boazu šaddá ruohttat nu
garrasit ahte reito (reiton lea dat, go áldu cuovkana dego olmmošnai), ja
dainna sivain olu jápmet álddut, mat gohččojit čoavjjehin. Ja de sámit
rertejit veahkehit, vai áldu nagada riegádahttit miesi, ja dat gohččojuvvo
reitomin, ja de daddjojuvvo: de galgá gálgat sorreálddu. Muhtun sámit leat
hui buorit jorddamorat, muhto gal bistet jápmit maiddá, go lea liiggás
bahui sorron. Muhtumin čuohpaduvvo álddu sisa miessi, ja de váldá olggos
binnáid, ja dat lea buorre goansta. Dainna lágiin ožžot eallit olu
bohccuid. Ja dat lea buorre.
      Go lea guhká — ovtta vahku — áldu soris leamaš, dalle lea jápmán
miessi ja veháš mieskan, ja de lea dimis ja boahtá olggos geahppaseappot.
Ja go lea miessi olggos ožžojuvvon, de galgá geahččalit jos áldu álggálii
njoallut dan miesi, de boađále olggos vábit. Ja jos ii áldu njoalo vehášge,
de eai boađe olggos vábit, ja de jápmá gale. Muhto jos addojuvvo vuodja
áldui, de gale bohtet olggos vábit, ja de eallá gale áldu, muhto miessi
gale duššá. Muhto dat lea buorre go eallá áldu.
      Ja lea velá okta baháášši go liiggás garrasit beana ogohallá dalle go
álddut leat guoddime. Dalle láve ballát hui bahá, go leat álddut njoallume
miesi — dat lea dat, go áldu njuokčamiin bassá miesis — de ruohtastit eret
ja guđđet miesi dasa. Ja muhtun gale boahtá ja váldá miesis, muhto muhtun
ii váldde go lea okte guođđán, muhto son váldá ovddit jagás miesi ja álgá
dan njamahit. Ja dainna lágiinnai duššet olu miesit.
      Go čoavjjet lea guoddime, de son bahtá. Čilgehus bahtima birra: Aldu
ruohttá dalle go lea miesi riegádahttime, ja son ruohttá nu olu go nagada,
dalle velá bahábut go áldu lea buoidi, go lea bievlagiđđa. De láve velá
bahát, go lea unna eloš, de leat čoavjjehat velá bahábut ruohttat. Ja
vuovddis leat velá bahábut, leat nu bahát ahte fertejit veaddit dassážii go
guoddá áldu. Ja áldu lea dalle dakkár, ahte jos beassá de ruohttá vaikko
man alla vári nala. Ja dat háliida beare alla vári nala, vaikko galbmolii
miessi dakkaviđe. Ja dan su ruohttama sivva lea dat, go miessi čiekčá nu
garrasit, go lea eadni vuoimmis daihe buoidi; ii leat goit guoira áldu nu
bahá bahtit, ja go lea galbma giđđa, de ii leat nu garas bahtit buoiddes
álduge. Muhto dat lea olu buoret go lea stuora eallu, ja dat lea viidát, ja
lea várri, ja go dan vári miehtá leat bohccot dahe eallu, de das doallá
bahtti áldduid, go álddut besset ruohttat dan vári nuppi ravddas nuppi
ravdii.
      Ja go leat olbmot juohke ravddas caggame go ein bohtet ravdii ja
vulget meahccái, de reainnár lea válmmas vásttoštit. Ja go leat ruohttan
duohko deike mángga, mángga geardái dan vári birra, de ein guddet dat, mat
leat ruohttan 2 ja 3 jándora ovdal go guddet. Ja go dat guddet, de nuppit
álget seammá ládje, ja dat bistá nu guhká go leat ollen guoddit visot.
      Ja go leat guoddán visot, de álddut eai dárbbaš reainnideami. Jos eai
leat borrit, de ii dárbbaš reainnidit iežáid go luovvasiid, muhto gal
lávejit atnit olbmo áldduinnai, vai fuomášit jos soames divri boahtá
áldduid lusa ja álgá misiid borrat. Dat leat olu miesi vašolaččat: návdi ja
bierdna ja geatki ja rieban ja njálla ja goaskin, dat leat visot miesi
vašolaččat. Ja miesi sorbmešlájat leat maiddá olu, okta lea čáhceláddot
ja geađgegaskkat ja jogat, unnibut ja stuorábut.

Dás álgá muitalus, got galggalii bohccuid reainnidit, nu ahte ealále
dearvan álddut ja miesit.

      Dat galggalii sáhttit nu siivvut jorggohallat beare olggumuš bohccuid
iige luoitit beatnagiid ogohallat. Dalle galggalii hui viissis beana, mii
ruohttá beare olggumuš bohccuid olggobeale. Ja iige galggage vikkahit
čoahkkái, dat lea buoret go lea eallu viidásit, ja dušše mannat olggumuš
bohccuid olggobeale.
      Ja go lea galbma giđđa, dalle lea hui bahá, go boazu ferte mannat
nelggiidisguin nu viidásit, ahte fertejuvvo gale ogohallat garrasit, go
bohccot ruhttet ohcama dihte biepmu, go lea nealgi, go lea cuonju, ja ii
leat velá bievlan nu olu ahte ealále nu viidát manahaga. Ja jos guhká leat
čoaskimat, de nohká bohcco biebmu go dat veháš bievllat leat juo ovdal
nohkan, nu ahte ii leat jeagil šahten. Eai leat iežá go muorjedatnjasat
šahten dán áigge dáppe, gosa lea šaddan olu bohccot, ja dan dihte
fertejuvvo nu dárkilit siidda doallat daihe reainnidit bohccuid.
      Ja go lea hui čeahppi reainnidit, de gale ealiha bohccuidis olu
buorebut go dat, guhte ii máhte riekta stivret daihe komendit dego
soahtehearrát soahteveagaid. Dat manná juohke sorttat áššiin jur seammá
ládje, go heajut komenduvvo. Muhto gal muhtun bálvvát leat behtolaččat ja
čuorbbitnai. Ja dat dahket olu vahága isidii, go eai gille mannat ieža
birra bohccuid, dušše bidjet beatnaga ogohallat, vaikko sorbmelii man olu.
Dakkár bálvvát lávejit sorbmet olu áldduid daihe čoavjjehiid ja misiid nu
go lea ovdalis muitaluvvon juo daid birra.
      Muhto nu go leat návddit, de lea dalle olu eanet velá bargu ja vahát,
go návdi fákte. Jos reainnár luoitá viidábut mannat, de návdi rohkkáha
dakkaviđe ja goddá dego soađis jos ii olmmoš olle dakkaviđe baldit eret.
Muhtun návdi lea nu snielut dahege roahkkat, ahte ii ballá ovdalgo lea
olmmoš jur lahka. Muhto beana láve stuora áhpu, beana lea falit go olmmoš,
son ruohttá hoahpus návddi lusa ja ciellá nu garrasit ja dohppestallá
bahtii návddi, ja de návdi ferte ballát, muhto gal návdi goddá maiddá dávjá
beatnaga. Ja go giđđat leat návddit olu, de fertejit reainnidit nu
čoahkkái, ahte nelgot bohccot ja reitojit álddut. Ja miesit jápmet, go
eatnit leat nelgon, de ii leat mielki áldduin.
      Ja lea velá okta váralaš ášši giđđat guottetáiggi. Go dál ii leat
bohccobiebmu muoraid siste, de fertejit orrut duoddariin, gos lea biegga
bosson muohttaga eret ja leat veháš bievlan bieggagaikkohagat, ja deinna
lágiin lea veháš buoret duoddariin. Ja láve muohta maiddá dimisin bissut
duoddariin, vaikko vuvddiin gale cuoŋuda, ja deinna lágiin lea goitge
duottar buoret, vaikko lea čoaskkis ja borga ja guoldu nunai ahte ii oainne
sabehiid njuniidge ovdii. Ja dalle ii oainne reainnidit bohccuid, vaikko
návdi boralii man olu.
      Ja go leat bohccot guoirasat, de dalle galbmojit jámas miesit ja
čearpmahat ja juohke sorttas dakkárat mat leat guoirasat, ja dat jápmet
čuohteviisan, muhtumin mánggat čuođit. Ja muhtumin eai nu olu jáme, dalle
go leat bohccot vuoimmi nalde daihe buoiddit. Ja jos lea dakkár báiki, gos
leat geađggit olu, de lea stuora suodji; eai galbmo nu olu bohccot, muhto
go lea hui jalgat, de galbmojit dan ládje go lea ovdalis muitaluvvon. Ja
dat reainnáratnai galbmojit nu ahte ii báljo heagga biso; juolggit
galbmojit nu ahte eai sojatge, eai biso čuožžut, ovdalgo lea veháš ruvvedan
ja lihkahallan juohke guvlui. De álget sojadit ja viimmat liegganit
seammálágážin go leat ovdal leamaš, muhto eai dat seammá njuolgadat leat
juolgeladdasat go iežá olbmuin.

Dás álgá muitalus dan birra, go álgá johttánáigi guottetbáikkis dein
siiddain guđet leat lulde ráji báikkiin guottehan .

      Dalle guddojit dálvegálvvut, gierresat ja visot mat gullet
dálvegálvui, ja geassegálvvut váldojit mielde. Ja de álge dálvegálvvuid
ráhkadit guoddin ládje. Vuohččan biddjojuvvojit gierresa sisa ja de gieres
muoraid nala ja gierresa sisa gálvu ja dan nala duoljit, ja de beassit fas
duljiid nala ja darffit fas bessiid nala ja geađggit fastten nala ja soagit
bajimussii. Dat guddojit maiddá bukkiide. Buoggi lea guovtti muora gaskii
holga biddjon, ja dan holgii de hengojit gálvvut ja dasto gokčojit
loavdagiiguin. Ja dat guddojit mángga sadjái, vai leat lagabus muhtun
biergasat go leat fas luksa johtime. Vaikko gal šaddet johtit veháš nuppi
geainnu, muhto lagat dat goit lea go galggale viežžat lullegeažis
duoddariid.
      Ja de álgojit rahkaduvvot noađit, mat váldojit mielde
geassebierggasin ja biehmun. Dat leat heargenoađit 20 gilo 4 goappat
bealde, go leat hearggit vuoimmis daihe buoiddit, muhto go leat guoirasat,
de eai guotte eanet go 15 gilo 4 bealis.
      Ja dál šaddá johttámuš válmmasin. Dál vuolgá dat siida johtit, guhte
lea orron lulde sárggáin; sus leat vuoimmi nalde bohccot. Ja dál galget
herggiiguin guottihuvvot visot biepmut, suojit, goađit ja mánát mángga
stuora joga rastá. Dál vuolgá dat siida mátkái dáinna lágiin: áldoeallu
sierra, ja ráiddut ja heargeeallu ovddas, muhto ii áldoealluge leat
guhkkin. Ja go dal leat johtán ovtta beaivása, de sii fas guđđet ovtta
buokki gálvvuiguin, ja de sii fas johttájit.
      Ja dalle leat dan áigge duottarjogat, juohke unna jogas, nu stuorrát
ahte ii nagat gállit rastá, ja juohke leahki lea soavlin, ja muohta lea ein
gassat duoddariin, mat leat alladat ja galbmasat. Muhto dalle lea liegganan
dan meare, ahte ii guotte herggiid maid nalde leat noađit, ja de lea
buoremus vuordit dassážii go cuoŋuda daihe čoaskkida. Ja ii láve muhtumin
čoaskkidit ovdal go Eretbeaivvi áigge, ja jos ii ođđa Eretbeaivvi áigge
čoaskkit, de boares Eretbeaivvi áigge goitge cuoŋuda. Ja de johttájit,
dalle leat galbmon visot soavllit ja unna jogažat, ja de leat čohkon stuora
jogatnai olu. Muhto de láve muhtumin borggiidit, nu ahte eai beasa johtit,
de fertejit orrut duoddariid nalde vahkuid, ja doppe ii leat boaldinmuorra
ii iežá go skierri, ja datnai unnit. Ja go velá borgá nala !
      Ja soahkemuorat eai leat olamearis, ja dál eai leat gierresat šahten,
mainna vieččale muoraid. Ja eai dat háliidge orrut, muhto go leat nu garra
dálkkit, de fertejit. Ja áldoeallu lea bahá maiddá, dainna go miesit
lávejit galbmot dakkár dálkin: jos dálki joksá alla váriid nala, de
gálbmojit mánga čuođi jámas, ja de lea velá bahát jos álgá vuojehit iežá
báikái. Dat lea buoremus go diktá das gos lea. Muhto go livččui lahka
suodjebáiki daihe vuovdi, ja go dovdagoahtá garra dálkki boahtime, de
vuolggahivččui dohko. Muhto go lea guhkkin vuovdi, de ii olle dohkoge.
      Ja go firte, de lea vuosttaš bargu ohcat deid misiid mat leat galbmon
ja njuovvat dein náhkiid. Ja biergu dein lea heittot, mat galbmojit, ii
buoiddes miessi galbmo, vaikko livččui man čoaskkis. Ja go leat dein
geargan, de johttájit fas go lea firten. Ja de boahtá hui stuora johka, man
sii galget rastá. Ja dan rastá lea hui bahá beassat go lea nu čietnjal
johka ahte eai nagat gállit iežá go dievddut, ja dat fertejit guottašit
visot mánáid ja nisoolbmuid ja boares olbmuid.

Muitalus mot geavvá joga rastá gálidettiin ráidduiguin .

      Jos hearggit jorahallet daihe bálkestit nođiid, go čáhci lea nu
čietnjal ahte vástida nođiide čáhci, ja de fierralit eret noađit hearggi
nalde, de johka álgá doalvut mielddis, ja de olles ráidu sorrasa, ja de
golget visot johkaráigge, velá olmmošnai jos sorro ráidui gitta. Muhto
muhtun dievddut leat nu háhppilat, ahte go oidnet ahte johka álgá doalvut
ráiddu, de čuohpastit lávžžiid gaskat, ja háhppehit oažžut soames
divraseamos nođiid, ja eanas ráidduin vudjet ja besset gáddái. Muhto go
leat doangasat, de mannet johkaráigge visot, ráidu ja olmmoš. Muhto ii dat
dáhpáhuva go jur soames áigge. Dat lea goitge eanas áigge nu ahte dearvan
besset rastá joga. Ja go leat beassan joga rastá dearvan, de mannet dasa
gosa lávejit ja soahpá, ja de luoitalit herggiid ja dahket gođiid nu got
lávejit. Ja dál gale leat njuoskan noađit jogas, ja deid dárbbaša goikadit.
      Ja go leat boradan, de sii vulget áldoealu viežžat rastá dan stuora
joga. Dál galget hui dárkilit vuojeheaddjit vuojehit, ii galgga luoitit
beatnaga rohkkáhit dalle go áldoeallu vuodjala, vai eai suorgan álddut ja
miesit. Jos suorganit, de jorggihit ruoktot ja álget jorrat jogas, ja de
galbmojit miesit deihe ganttestuvvet. Ja de álget golgat miesit johkaráigge
ja álddut čuvvot manjis, ja muhtun oassi jorggiida ruoktot gáddái. Ja go
gáddái bohtet, de dat báltot jogas nu ahte eai vuolgge šat johkii, vaikko
oidnet muhtun oasi nuppe bealde joga. Ja go nu geavvá, de dat bargu bistá
muhtumin vahku, ja eai oaččo viso velge.
      Dat lea okta goansta go lea nu geavvan, got lea ovdalis muitaluvvon:
de váldet luovasealu ja mastadit oktii áldduiguin ja de vuojaldahttet. Ja
dalle gal leat álddut olu roahkkadeappot go leat luovvasiiguin ovttas,
deinna go luovaseallu lea roahkkat. Dat manná johkii, vaikko livččui man
stuora borsu guoika. Muhto mat dalle báhcet, de deid ii oaččo šat johkii
visot. Dat lea muhtumin barggahuvvon olles vahkuid nu ahte ii leat astan
nohkkat.
      Lea geahččaluvvon datnai goansta, ahte dahkat gárddi joga vuostá, ja
de árrit johkii, ja muhtun misiid guoddit rastá joga, mat eai šat vuolgge
iežá johkii. Ja dalle lea giđđajiekŋačáhci nu galmmas ahte dain olbmuin
geat gállet joga rastá álo, de dein galbmojit juolggit nu ahte ožžot
čoaskinvigi agibeaivái.

Muitalus dan birra, go lea vuoibmeeallu ja leat čeahpes vuojeheaddjit .

      Dál go láidesteaddji ieš vuolgá johkii, de čuovvuálddut vulget
mannjái dakkaviđe, ja oba eallu manná nu dego lottit, ja vuoibmemiesit
vudjet velá hoahpubut go eatnit. Ja dat manná nu johtilit ahte ii gola
eanet go okta diibmu rastá mannamis, ja eai dárbbaš gállit mángga geardde.
Ja go leat beassan rastá dearvan, de sii vuoinnjastit. Muhto reainnárat eai
beasa vuoinnjastit, muhto iežá veahka.
      Go leat vuoiŋŋastan, de sii fas johttájit, ja de dal boahtá dakkár
johka mii lea rožus ja goržžit dakkárat, ahte jos gahččá johkii, de lea
gorži vuolde dakkaviđe njielasteame, ja dakkár gorži, go dasa gahččá, de
manná cuovkkasin dakkaviđe. Ja ii dakkár jogaid beasa rastá muđui go
jassaroviid mielde, mat leat rastá joga. Muhto johka manná muohttaga vuole,
ja jos dat gahččá, de gale lea sorbmi vissásit. Muhto gal dat geahččaladdet
bálkut geđggiid dan geainnu bakte, leago dakkár, ahte guoddá olbmuid ja
ráidduid ja ealuid. Ja leat sámit dahkan roviid dakkár jogaide, mat leat nu
váralaččat, muhto eai sii leat ollen juohke johkii dahkat, gosa livččui
dárbbašan olbmuid ja bohccuid golgama dihte.
      Okta johka lea, man namma lea Giepmejohka. Ja dat johka lea
oktanaganai sorbmen olles siidda ealu deinna lágiin, go leai biigá
reainnideame bohccuid dan johkagáttis, ja de vuodjaledje rastá joga, ja
johka leai nu dulvi ahte son doalvvui vulos. Ja ii das leatge go moaddelogi
sala, ovdalgo gahččá badjel bávtti, ja dat lea árvalus, ahte gahččá ovtta
gilomehtera badjel bávtti. Ja das manná boazu cuovkkasin oktanaga. Muhto
dasa bázii velá unnit bealli daihe goalmmátoassi. Ja dat olmmoš šattai
geafi dakkaviđe, muhto ii son lean guhká, ovdalgo son leai seammá rikkis.
Ja sus šattai bárdni maiddá rikkis, ja lávejit olbmot lohkat, ahte dakkár
olmmoš guhte lea eallán riekta daihe rehelaččat, das lea sivdnádus
mánáidenai. Muhto suolaolbmuin ii leat sin riggodat eanet go iežaset áiggi,
ja ii muhtumin bistte ii iežasetge agi. Muhtumin gale bistá velá goalmmát
buolvva rádjái, dakkáriin guđet leat buorit addit gefiide ja Ipmila
bálvaleddjiide daihe deidda mat gohččojit risttahassan.
      Ja dainna lágiin sii johtet rastá olu jogaid ja bohtet datnai Norgii.
Muhto olu váivviid ja váraid čađa šaddet dat mannat, mat guottehit ráji
báikkiin. Muhto eai leat jur ovttalágážat johtingeainnut juohke báikkis. Ja
go sii ollen leat mearraorddaide, de lea skierrenjaskkas, ja de eallu
háliida vuvddiide, gos lea rássi ja bivval. Gal boazu dovdá juo guhkkin
ahte rássi lea vuovddis, ja dalle ii son bala beatnagiin iige olbmuin
vaikko časkkálii oaivái. Ja dainna sivain lávejit fertet doadjit čorvviid
bahámus herggiin belohahkii, vai eai sáhte ruohttat go lea bávččas nuorra
čoarvi, mii lea belohahkii šaddame. Das golgá varra, go dodjet gaskat. Ja
deinna lágiin dollet čoahkis dassá go ollejit dohko gos lávejit orrut álo.
Muhto go bohtet vuovddi rádjái, de gale mannet ruohta vuovdái oažžuma dihte
rási.
      Go sámit giđđat bohtet badjel duoddariid, gos lea leamaš čoaskkis ja
olu muohta, ii báljo leat bievlaráigi, muhto lea goit dan meare ahte jur
eallá boazu. Ja go sii bohtet Norgii nu ahte álget mearravuovddit oidnot,
ja dein lea rássi ja lasta, ja dat leat nu čábbát ja hávskkit sámi mielas,
ja go bohtet lagabui, de álgá gullot giehka ja visot lottit, mat leat sámi
mielas hávskkit, ja de sii juoiggadišgohtet:

eatnehiid ja čáppa rássevákkážiid, miesi eatni, voja voja nana nana bures,
bures, dál eatnehat, nana nana voja voja, váldet dal vuostá mu eloža ja
dikšot nu go ovdalnai lávebet, voja voja voja voja nana nana lehket dál
eatnehat fas mu ustibat, voja voja nana nana, eatnehat, guohttehehket dál
dearvan mu bohccuid, nana nana voja voja.

      Ja de dal:

čáppa duovdagaččat, voja voja nana nana leat nu čabbát ahte čuovggade .

      Ja de lea nu hávski, ahte ii lean bártniin iežá jurdagis go nieiddat,
ja nieiddain leai fas jurdagis bártnit, ja ahte singuin galggale ovttas
beassat. Ja de jugistit viinni ja njorrestit veháš eatnamii, ja addet
juohkehažžii geat leat das, ja sii juiget, muhto ii garrudit galgga. Ja
sámiin leat ein veháš boares goansttat: Go sii bohtet giđđat
geasseorohahkii, de sii buorástahttet dáinna lágiin. "Bures, bures, dál
eatnehat ja duovdagat." Ja dalle sii maiddá addet juoidá. Dat lea soames
báiki gosa sii addet, ja de bivdet háldiid ahte dikšot sin ealu, vai eai
sorbmahuva sin bohccot, ja šaddet stuorrát miesit.
      Sámit gohčodit eatnamiid daihe orohagaid namain duovdagat. Sii
dadjet: "dát leat čáppa duovdagat, ja buorit boazoduovdagat," ja ná: "dát
leat nu čáppa duovdagat ahte boagustit." Ja go olbmos lea hávski ja bures
mannet áššit, de su mielas illudit visot duovdagat. Ja go lea olbmui ahkit
daihe moraš, de dalle su mielas čirrot visot duovdagat ja visot geađggit,
muorat ja visot olles máilbmi. Iige sutnje leat hávski ii miige, mii lea
ovdal leamaš hávski. Ja dalle leat beaivvit nu guhkit, ahte eai noga eai
báljo goassege. Ja go soames báikkis leat heajos eatnamat, dat leat heajos
duovdagat.
      Ja dološ áiggiin leat beassan guohtut ráfis juohke báikkis bohccot,
ja dološ áiggiin ledje bohccot olu stuoribut go dál, dan sivas go dalle
leat beassan guohtut juohke báikkis gos leat háliidan. Muhto go olbmot
lassánedje Norgii, de álge vašuhit sámiid, soames báikkiin nu garrasit ahte
rivvo ja cábme ja soapmása goddenai, dan sivas go sámiid ealut guhto dein
báikkiin gos sii láveje ovdalnai guohtut. Ja gal sápmelaš livččui báhtaran
ein guhkibui, muhto ii lean šat rásseeatnan olgolii, ja de dal ferte
sápmelaš orrut dakkár dilis, man ii sáhte olggos čilget jur nu got dat lea.
      Dál lea láhka Norggas sámiid vuostá dakkár, ahte dat lea dego okta
luvra, man čađa ii leat oaidnit ii bastileamosge čalmmit, mii dan luvrra
duohken lea. Dat seammá luvra lea juo dahkan olu állut áššiid sámiid
vuostá. Dál ii leat hávski šahten sápmelažžii Norggas, go lea šaddan dego
vierrobeana, dan rájis velá bahábut go Norga šattai sierra Ruoŧas.

Dás vuollelis muitaluvvo sámiid birra lassi, ja goase oaiveášši birra .

      Dál sámit leat álgán jurddašit guhkibui sin eallima birra, ja sámit
dál oidnet ahte ii boazu šat eale dáin Juhkásjávrri eatnamiin ja seammá
Gárasavvona eatnamiin, go lea nohkan jeagil, ja de dál álget sámiid nuorra
bártnit ohcat iežá ealáhusgeainnuid. Gal sápmi dál dovdá dan su ealáhusas,
iige son háliidivččo iežá ealáhusaid, muhto go ruvdna lea váldán sámiin
eatnama ja lea addán láddelaččaide, ja dat ii leat šat ruvnnas váldi daid
eatnamiid nala ii miige. Ja dan sivas lea sápmi dál oaidnán, ahte ii dain
čatnamiin eale boazu šat dain báikkiin, gos lea sámi lohpi orrut ja
guođohit; de dain lea nohkan jeagil jur visot.
      40 jagi dás manjás lea leamaš velá dáppe Skáhttovuomi báikkiin čáppa
vilges jeagil, nu ahte ledje vielgadat čatnamat. Ja dan áigge eai lean olu
siiddat Dálmmás eaige oba Čohkkirasa suohkanisge. Muhto go álge boahtit
lasi sámit doppe Gárasavvonis ja Guovdageainnus, de álggii nohkat jeagil
veháš juohke jagi. Ja go lea olu goddesáhpán, de dat maiddá borai olu
jeahkála, ja deinna lágiin lea jeagil nohkan ja nohkan juohke jagis, ja dat
nohká ein, jos velá livččui veháš soames báikkis. Dat lea mearka dasa: go
rehkenastojuvvo 25 jagi manjás guvlui, masa álkit muitá, dalle leai velá
buorre jeagil Dálmmás ja olles Juhkásjávrri suohkanis. Ja dál lea visot
dego boalddihuvvon, nu ahte eai dat eatnamat ealit daidge bohccuid, mat
leat juo. Got galget dat jáhkkit eallit, mat galget álgit bargat bohccuid
alcceseaset? Go sii álget jurddašit dan birra, de boahtá jur máŧoheapmin,
ahte dáppe eallu sáhttá lasi šaddat, go eai eale datge, mat leat dál, datge
bohccot, daid ovdalis muitaluvvon sivaid dihte, go ruvdna lea váldán sámiin
eatnama ja láddelaččaide addán visot, jekkiid ja goikeeatnamiid.
      Ja de lea velá bahábut dat eatnamat, mat leat juhkkojuvvon, sárggát
dálolaččaid gaskkas suomagillii. Gos lea sarkajako, das lea stuorimus váldi
dálolaččain sin sárggáideaset nalde. Daid sámit fertejit oastit, vaikko man
olu siđale dálolaččat. Ja dat šaddá ein dáppenai seammá lági Juhkásjávrri
suohkanis sárggáiguin, vaikko dat lea Sámieatnan dát, seammá lági go lea
leamaš vuollin Sámieatnama miehtá gitta Háhpáránddi rájis deike.
      Muhto go lea ruvdna váldán ein sámiin eret ja addan dálolaččaide ja
lea sirdon rádji veháš ein, dasságo lea juo šaddan nu unnin, ahte sámit"
eai sáhte šat birget. Dál galgá ruvdna rahpat sámiide rabasin, maid lea
bidjan gitta, jos áigu sámiid čalihit sin ealáhusgeainnuin, daihe addit
sámiide soameslágáš čaláhusgeainnu, vai eai šatta sámit biidnahuvvat
liiggás sakka. Ja daid mon, gii eálán, dovddan visot, in mon dárbbaš
jearrat geasge daid, ja dáid sáhtán čájehit duohtan, jos dárbbašan.
      Dál gal jáhkán, sahte dat ruvdna oaidná, ahte sápmi lea dego
luovosmánná šaddan govssáhallat. Muhto ii songe šat sáhte váldit, maid lea
addán dálolaččaide. Dat lea dál lossat sámiid veahkehit, nu ahte visot
sámit ealále bohccuiguin, mat leat dál ja mat šaddet lasi.
Ja jos sámit oainnále, ahte sii ellet lasi, de sii náitalivččo nuorabun ja
dagale lasi sámiid. Muhto go sii oidnet ahte eai eale lasi sámit, go eai
oaččo iežá guovllus ealáhusa, de fertejit orrut lasitkeahttá sámiid daihe
náitalkeahttá ja mánáid dagahaga.
      Ja gal das lea biidnu dasnai, go lea hipmu ja ráhkisvuohta eaige
beasa dahkat maid rumaš dárbbaša ja maid váimmu ráhkisvuohta váikkuha — dan
visot sii fertejit duššadit. Ja dan juohkehaš ipmirda, gii jurddaša dan
ášši birra. Ja go mii geahččat iežá olmmošsogaid, got dat šaddet ja devdet
dáppe Ruoŧasnai, nu ahte mannet Ameriikii jagis 1000-rehkegin, ja doaivvun
ahte mannet 10 000 Ruoŧas ja Norggas. Ja sápmi lea dáppe leamaš vuosttaš
olmmoš, ja ii leat lassánan eambbo. Ii gullo ahte sápmi livččui mannan
Ameriikii daihe šaddan láddelažžange, ja eai leat veláge nu olu ahte
livččo nealgái jápmán, vaikko leat áŧestuvvon Ruoŧas ja Norggas ja Suoma
eatnamis.

Bivdooahpa birra .

Návdebivddu birra — Návddiid goddit čuoiggahemiin .

      Čuoiggahemiin goddet nu ahte čuoiggahit go lea gassat muohta ja
sabeha guoddá, go lea gehppes falis sápmelaš. Ja go joksá, de časká soppiin
oaivái daihe niskái, bealji vuollái ja seaibemáddagii daihe njunnái jur dan
čáhppadassii — mii gohččojuvvo ditnjan — das lea hui rássi. Iežá sadjái
ii dovdda, vaikko man garrasit časkkálii. Muhto háhppil dat galgá, guhte
ii biestte soappis ja sabehiiddes. Návdi lea hui bahá duostut njálmmiin
soappi, ja dohppe son sabehanai ja šlivge nu ahte olmmoš ravgá sabehiid
nalde eret. Ja go olmmoš gahččá eret sabehiid nalde, de návdi njuike nala
ja gáská gokko oažžu, muhto sámis lea niibi dorvun. Son dohppe niibbi ja
čugge dakkaviđe, muhto gal dat biestá gáskit soames saji, muhtumin bahábut
ja muhtumin ii nu bahui.
      Lea okta goansta: go návdi dohppe gihtii, de galgá coggalit gieđa
návddi njálbmái gitta njielu rádjái ja de čárvet njielu máddagii, de ii
návdi sáhte gáskit. Ja nuppiin gieđain galgá čugget niibbiin, ja dál ii
leat heahti. Muhto jos návdi háhppeha dohppet bániiguin juolgái daihe gasku
gieđa — giehtaruohttasii lea váralaš, jos dasa oažžu návdi — ,de gáskkista,
čađa gieđa mannet bánit. Ja jos juolgái oažžu, de lea maiddá hui váralaš,
go son beassá gáskit — návddis, mas leat nu guhkes bánit, dat ollet čađa
juolggi — ja de gáldná juolgi nu ahte ii sojat.
      Dat lea dávjá dáhpáhuvvan nu, ahte leat gáskkáhallan nu bahui ahte
goase leat jápmán, skihpan leat goit hui bahui ja guhká, muhtumin ovtta
mánu ja muhtumin olles dálvvi, ja mearkkat šaddet nu ahte bistet nu guhká
go eallá. Leat dat atnán sáitesoappinai, muhto gal návdi lea beassan
gáskkašit dan dihtenai, vaikko gal das lea stuora áhpu go lea sáitesoabbi.
      Ja návddi čuoiggahallan lea buot bahámus olbmo dearvvašvuođa doalvut.
Dat galgá čuoigat nu ahte varra njálmmis boahtá, ja báhkkana nu ahte ferte
ratti rahpat jur rabas. Ja go lea čuoiggahan guhkás olles beaivvi, de lea
bivastuvvan nu ahte leat njuoskan visot liikebiktasat, ja de lea váiban nu
ahte ii leat buorre veadjit ruoktot. Muhto go soaitá boahtit guhkás
vuovdái, ja de lea gassat muohta ja muttát, ii ila garas iige ila dimis, ja
eai leat luottat duoddara guvlui, de lea muhtumin nu álki joksat. Sahte fal
ii borahala, joksá dakkaviđe.
      Ja go návdi jovssahallá, de son holve ja njálmmi cakkasta nu galljin
ahte čáhká vaikko olbmo oaivi, go velá lea stuora soarta. Ja go lea árgges
olmmoš, de son ballá ja jorggiha ruoktot. Muhto lea okta goansta geahnohis
olbmui, go lea muorrabáikkiin: Son njoarosta návddi gitta suohpaniinna ja
de rohtte murrii bajás, ja de ii háhppet návdi gáskit suohpana gaskat.
Muhto dat galgá háhppil, ja dainna goansttain gal geahnohis olmmošnai goddá
návddi.
      Muhto go lea rohkkes olmmoš, de dat, go boahtá lahka, de son čurve:
''Návdi, ale mana šat, it don beasa šat!" Ja de návdi jorggiha dakkaviđe ja
vuolgá ovddal ja holve ja ciellá ja caggá njálmmi nu galljin go sáhttá.
Muhto go lea rohkkes olmmoš, de son ii ballá, vaikko láhttelii man ládje.
      Muhto dat lea buot bahámus mii beljiid njavve manjás ja seaibbi
vuohttu, muhto go lea roahkkat ja háhppil, de son lea juo válmmastan guokte
soappi, ja nuppi son coggala návddi njálbmái ja nuppiin caská.
      Ja go lea ožžon bealleheggii, de son álgá mánidit ja garrudit ja
dadjá: ''Don leat mu herggiid borran ja áldduid, ja borahal velá,
garruduvvon siepman. Duos don dal njeaccut, muhto it don leatge šat,
garruduvvon siepman, eambbo mu áldduid ja herggiid borrame! Mannan ija don
leat mu buoremus vuojána gaikkodan, biro, beargalat, helveha sáhtánas,
galjes gorka, guhkes bátni! Muhto it don leatge šat mu ealu širaidahttime,
garruduvvon siepman! Jos it don leat visot goddán mu bohccuid ieš, de du
garruduvvon sogat goit leat dahkan!" Ja de son fas časkkii dego
álddagasdolla ja čuggii maiddá seammá áigge.
      Muhto dat návdebivdi, mii eanet goddá návddiid, son ii bealkke návddi
iige garrut. Son diehtá, ahte návdi dahká dan mii lea su virgi. Iige son
oaččo goddit eambbo go addo lohpi sutnje, dego meara báruidenai lea mearri,
man allagassii sii ožžot loktanit.
      Muhto dál lea bahá oažžut čuoiggahemiin ja bahá juohke lági, go leat
lassánan bohccot nu ahte leat juohke báikkis duoddariin olles dálvviid ja
ordavumiin, nu ahte návdi oažžu bohcco nu olu go háliida. Ja dan sivas ii
son dárbbaš ohcat biepmu vuvddiin. Ja jos velá manalii vuovdáinai, de ii
sus leat heahti doppege, go leat luottat juohke báikkis. Jos vuolgá
čuoiggahit, de leat čiehkarat juohke saji nu ahte ii gávdno oppas dan meare
ahte jovssalii čuoiggahemiin.
      Ja nu lea seammá bahá iežánai bivdogoansttain bivdit, go leat olbmot
ja bohccot nu olu dáppe Juhkásjávrri suohkanis. Jagi 1908 manne návddit
lullevuvddiide, ja olbmot čuoiggahalle juohke sajis gosa ein bohte, muhto
eai ožžon, go ledje čiegarin olles eatnamat. Iige ealuid ja olbmuid siste
sáhte bivdit. Muhto doaresbealde lea buoremus; jos livččui dušše okta siida
doaresbealde iežá siiddain, ja de lea buorre guohtun, de gal oažžu, jos eai
leat duoddariin meahccebohccot, de dalle ferte jorahit dušše ovttat siidda.
Ja go lea dakkár bivdi, gii máhttá bivdit ruvddiiguin ja mirkkuiguin, de
gal oažžu návddiid ja iežánai elliid, getkkiid ja njálaid ja riebaniid.
      Návddi galgá bivdit ruvddiiguin luotta nalde. Návddi iežas luodda lea
buorre, muhto galgá válljet dakkár báikki gokko lea njuolga mannan ja
njolggi, vai ii hávsse go lea johtilit manname. Ruovddit caggojit ná:
vuohččan dahkat rokki, dan sturrosaš go leat ruovddit, ja de galgá bidjat
jur dakko gokko duolmmasta, ja de gokčo bearragiiguin ja muohttagiinna fas
bearragat. Ja dat galgá gokčat nu fiidnát, ahte ii dovdda leago
lihkastahttojuvvon muohta, ja iežas luotta čiehkat nu ahte ii oidno ii
gosge. Galgá bálkestit goaivvuin fiinna vaza bajás, ja go dat gahččá vulos,
de dat lea dego livččui varrasii muohttán. Ja de dat goansta easka gokčá
visot olbmo luottaid ja ruvddiid, ja de gal ii dovdda meahciealli, de manná
ruvddiide álkit. Ja gieresluotta nala lea maiddá buorre, go leat bohccot
mannan ja gierresiinna fas manjis. Ja dat caggo seammá ládje dasanai, go
ovdalis lea muitaluvvon.

Dás muitaluvvo mirkobivddu birra .

      Mirkobivdu fas galgá ná: go návdi lea goddán bohcco, ja jos dat velá
livččui čiehkan, de son áigu boahtit ja borrat mannjil. Ja go álgá bivdit,
de galgá dan bohccos ráppi sadjái ráhkadit, man lea čiehkan. Ja dat dahkko
nunai, ahte váldojuvvo ráiski eret visot, ja de sadjái biddjojit
biergobinnát juohke guvlui ráiskki sajis, ja dat galget nu olu go doaivu
leamaš návddit das, go leat goddán dan bohcco. Ja daid biergobinnáid sisa
galget mirkkot. Ja nubbi láhki lea dat, go biddjojit mirkkot olles bohcco
goruda sisa. Ja jos dat návddit bohtet ja borret, de jápmet visot. Muhto
ruvddiide ii mana oktanaga eambbo go okta, ja dat leat bahát báltut iežát,
mat oidnet got geavai oktii.
      Dat mirkkot galget dat, maid namma lea strigningift. Dat guhte
mirkkuid álgá atnit daihe ráhkadit, dat galgá váruhit ahte eai leat hávit
daihe árbbat gieđain. Dat lea váralaš, jos mirko beassá hávvái. Ja
njuovadettiin lea maiddá váralaš jos leat hávit, ja galgá váruhit ahte ii
hádja beasa njunnái. Ja ráhkadettiin galgá váruhit, ahte eai gahča mirkkot
biktasiid nala daihe gosage, dakkár dingga nala, gos oččolii soames ealli
borrat.
      Ja dat ráhkadeapmi: galgá mángga ládje ráhkaduvvot. Jos bierggu sisa
bidjá, de galgá biergu beallegalmmas, ja de dahkat niibbiin veháš ráiggi,
ja de bidjat mirkkuid dasa, lehkos olles bohccogorut daihe biergobinnát. Ja
dat biddjojuvvojit alasbuoiddi sisa maiddá. Dat lea váibmileabbu návdi
dasa, muhto lea veháš bahát vuoksit. Muhto dasa galgá laju bidjat hui
fiidnát sisa, vai ii leat geahpas vuovssadit. Ja biddjo dat dálgga sisanai,
dakkár ginttaldálgga sisa lea álki dahkat. Ja dat galgá dahkat vuohččan
skohpoša, man sisa lea buorre gurgalit mirkkuid ein ovtta poršuvnna guđege
sievtti sisa. Dat galgá ráma dohko ná, ahte dat galgá dahkat muorrageaži
dakkára, maid coggala suddaduvvon vuoja sisa ja rohttet fas olggos, ja go
galbmo, de fas coggalit vuoja sisa dassá go lea šaddan dan mađe nanus ahte
gierdá váldit eret ja bidjat mirkko sisa.
      Ja go lea bidjan, de galgá deavččastit dakkár vuodjabinnáid ráiggi
ovdii, ja de bidjat láiggi gitta seaktái, ja de luoitit fas vuoja sisa, ja
dahkat dan dassá go šaddá dan mađe nanus ahte gierdá golggahit. Muhto dat
láigi galgá fiinna rulláláigi. Ja dat dohkkejit juohke eallái. Muhto
riebanii galgá unnibuččai, ii son duostta stuorrá borrat, muhto návdi ja
geatki liiko go gávdná stuorit binná son njieláda fargga.
      Rieban ii mana seakteruvddiide iige návdi, muhto geatki ja njálla ja
neahti, dat mannet seakteruvddiidenai. Seakteruovddit caggojit ja
ráđasárpui čadno biergu, ja de biddj geađggi vuostá ja muoraid vuostá ja
gokčojuvvo muohttagiinnanai, dušše siekti biddjo rabas. Siektin galggalii
buoidi daihe biergu.
      Njála lea buorre bivdit biejus, dat atná bieju olles dálvvi
duoddariin. Ja go lea sáhpánjahki, de eallá orrut ovttat sajis. Ja go dat
orru biejus, de son manná ijaid mehciin ja beaivet boahtá fas bidjui. Ja go
bieju uvssa ovddas leat ruovddit čeahpit caggon, de dat lea vissáseamos
bivdu, jos eai leat bálton. Muhto jos leat bálton, de galgá caggat
ráddasiin bieju njálmmi ovdii, de gal manná.
      Muhto de ii galgga guhká diktit iskkahaga. Dat láve botket juolggi
gaskat, go šaddá guhká geahčahaga. Muhto go ruovddit čeabehii báhccet, de
buvvo fargga. Muhto jos olgešbeale juolgi boatkana badjelis buolvva, de gal
jápmá, muhto jos gurot juolgi boatkana, de eallá ja manná duoddarii, nu
ahte ii gávdno goasge.
      Ja dat lea juohke iežánai eallis; dat jápmá olgešbeale juolggis, go
dat manná badjigit gaskat. Dat boatkanit gaskat váibmosuonat, ja golgá
várra nu ahte jápmá.
      Ja neahti maid manná seakteruvddiide, ja biddjojit dat dasanai ráiggi
ovdii ruovddit; dat manná juova sisa. Ja ceavrá bivdet maiddá
seakteruvddiiguin, muhto galgá varas guolli seaktin, ja dasa galget garra
ruovddit, seammá go geatkái ja návdái. Ja bivdet dat luottas naldenai
ráddasiinna.

Návddi čivgama birra .

      Návdi guoddá seammá áiggiid go boazu, dušše vahku mannjil. Ja son
čivgá rohtui, ja dahká dat sáddui rokki dego rieban ja čivgá dasa. Ja son
vállje ráhppáseamos eatnama masa čivgá. Ja bávtti vuollái son maiddá čivgá.
Ja go álgá ohcat, de galgá atnit vára gosa luottat mannet ja gos bohtet, ja
jos velá livččui dakkár beana mii guorrá, de gale gávdná álkibut. Ja návddi
čivggat eai falo ila hoahpus, deid joksá suoidnemánu loahpasnai, muhto go
lea buorre beana, dat gale joksá vaikko leat stuoributnai.

Geatkebivddu birra .

      Geatki guoddá Márjjábeaivvi áigge. Ja son guoddá juova sisa, jos
gávdno juovva dan báikkis, gosa geatkki čivganbáiki daihe áigi šaddá. Ja go
eai leat juovat, de son dahká ráiggi eatnama sisa ja muohttaga sisa ja
guddo vuollái. Iige son čivgga galládis bievllos juvvii, muhto gokko lea
gassat muohta. Geatki ii čivgga beaivvebeallái vári, muhto ijabeallái gos
lea gassa muohta. Ja go álget su čivggat ruohttat, de son vuolgá golgat
báikkis báikái viđát mánus. Ja rieban álgá maid golggahit čivggaidis
15/5. Ja geatkkis leat čivggat guokte ja golbma.

Muitalus got galgá oažžut geatkki čivggaid, go álgá golggahallat .

      Go geatki vuolggaha, son doalvu bajás várrái, ja dan lea buorre
vuohttit gosa son doalvu. Muhto jos ii leat beana, de lea bahá joksat,
muhto go lea beana, dat joksá dakkaviđe, ja olmmoš joksá maid, go beana
ájiha. Ja beana lea dakko maiddá veahkkin, go son guorrá luotta, vaikko lea
bievla daihe cuonju. Ja dat guorramiinna gávdná návdečivggaidnai. (Jos
návdi huomáha ahte olmmoš lea lahka, de dat doalvu eret čivggaidis.) Ja go
gávdná, de álgá ciellat, ja jos návddi iežas gávdná, de návdi álgá
ogohallat beatnaga ja manná ieš dohko goabbil eai leat čivggat. Ja de oažžu
árvidit ahte doppe leat čivggat gos son boahtá. Ja de ii leat iežá go
váldit čivggaid. Muhto jos lea juova siste, de lea gal bahá gávdnat;
čivggat ruhttet geađgegaskkaid, ja muhtun geađggit nu stuorrát dego stobut.

Lasi geatkebivddu birra ja riebanbivddu birra .

      Go geatki lea borrame bohcco goruda, mii lea jápmán daihe návdi
goddán daihe geatki ieš, de galgá caggat ruvddiid geatkki iežas luotta
nala. Ja go lea caggan seammá ládje go návdái ja lea válmmas, de galgá
bálkestit goaivvuin muohttaga bajás, ja go dat muohta gahččá eatnamii, de
lea dego livččui almmis muohttime. Ja de ii dovdda ii oktage meahciealli,
ahte das leat varas luottat. Ja dan galgá dahkat juohke meahcieallái, go
lea caggan ja gokčan ruvddiid.
      Dat galgá seammá ládje riebaniinai caggat ja gokčat ruvddiid; muhto
ii galgga mannat rastá riebana luotta ii gokkoge go áigu caggat ruvddiid.
Ja ruovddit galget faskojuvvot, ruosta visot eret, ja de ruvvejuvvot
gaskasiiguin ja dan soarttat eatnamiinna gosa áigu caggat ruvddiid. Ja ii
galgga rabas gieđain guoskkahit ruvddiid. Dat galget ráinnas fáhcat, eaige
galgga sáibbuin basson. Eaige galgga giissás adnot, gos leat mánga dálkasa
mat šaddet báidnit fáhcaid. Ja ođđa gistát — lea velá buoret, go leat
ođđasat.

Guoddima ja čivgama birra .

      Boazu guoddá Válboraáigge vuosttaš, go lea čakčat leamaš vuoimmi
nalde. Ja návdi guoddá maiddá áraheamus seammá áigge. Ja návddis leat
čivggat, 10 ja 9 ja 8 ja 7 ja 6 ja 5 ja 3. Ja njálla guoddá ovdal
Eretbeaivvi. Ja njálas leat maiddá olu, 12 ja 10 ja 7 ja 5. Ja geatki
guoddá Márjjábeaivvi áigge. Ja rieban veháš mannjelaš. Ja riebanis leat 9
ja 5 ja got soitet. Ja guovžžas 2 ja 3. Ja sarvva guoddá maid árrat dego
áraheamos boazu. Ja neahti guoddá seammá áigge go njálla. Ja goaskin ja
fálli maiddá guddet veháš mannjelaš Marjjábeaivvi. Ja rievssat guoddá
Eretbeai-gaskka áigge ja mannjil, ja giron ein mannjil. Ja čáhcelottit leat
maiddá manjihat muhtumat.

Sarvvabivddu birra .

      Sarvvabivddus galgá maiddá váruhit ahte ii huma, iige galgga vázzit
fásttit nu ahte doadjala muoraid daihe manná muoraid njeaiga. Dat lea
belljes ja njunnes, son gullá ja haksá, ja de ballá. Muhto son lea nu
viissis ealli, ahte orru beare suohkadasain, ja dan lea bahá oaidnit. Dat
dáiddálii buoremus ahte fáktelii dakkár báikkiin gos dat orrot. Muhto dat
livččui buoremus, jos livččui sarvvabeana, deinna gale oččolii fargga.

Biertnabivddu birra .

      Go biertna oidnet gos lea, de vulget njáhkat, ja nu siivvut galgá
njáhkat, ahte ii galgga rissige doddjot. Ja galgá mieđábeale njáhkat, vai
ii oaččo hája. Ja go lea roahkkat, ii bala, de dat báhčá dego rievssaha.
Muhto jos ii deaivva jámas, de lea váralaš, de gale suhttá ja boahtá nala,
muhto de galgá viehkat doarrásii dan báikkis gos bážii.
      Bierdna ruohtasta dohko, goappil bissu gulai bávkkiheame, ja go
boahtá dan báikái gos bissu gulai bávkkiheame, de son čuoččui ja geahčai
gos dat lea. Ja jos dalle oaidná, de son gaikkoda dakkaviđe, muhto go ii
oainne, de son vuolgá ja manná eret, jos ii leat jápminhávi ožžon.
      Ja lea datnai gullon, ahte go bierdna lea bážas, deinna de dat ii
jáme šat. Dat lea dego livččui luođđadiehtti; go luođđa boahtá, de dušše
snelke njálmmiin dohko gokko luođđa boahtá. Ja vaikko olggos varra cirge
dakko gokko luođđa boahtá, muhto go son snelke njálmmiin, de son bisseha
vara ja váldá várkka eret. Dan leat oaidnán biertnabivdit jur čielgasit.
Muhto ii leat dánáigásaš bissuiguin nu várra go boaresáigásaš bissuiguin,
maid ii ožžon luođđagii nu hoahpus go dáláš bissuid, mat luđejuvvojit
bađas, mat gohčoduvvojit givvirin.
      Okta bivdogoansta biertnabivdui: dat galgá sáiti, mainna čuggejuvvo
bierdna. Ja dat galgá čuggejuvvot dainna lágiin, ahte sáiti galgá čihkosis
gieđa vuolde, ja sáitenađđa dohko guhkkin sealggebealde. Ja go bierdna
boahtá olbmo nala, de olmmoš galgá luoitilit sealggális, ja de bierdna
bastá sáitái, ja de galgá olmmoš jorggihit birralis ja hoigadit sáitti ein
biertna sisa ja deaddit eatnama vuostá.
      Muhtumin gávdnet biertna, go lea mannan nohkkat goahtái. Dat
ohccojuvvo ná. Go čakčat vuosttaš muohtan vuhttet biertna luotta, ja de
manná manjis dassá go álgá mohkkeluottaid dahkat, de galgá vuolgit garvit
birra. Ja go lea beassan birra, de galgá diktit dan beaivvi nu, ja nuppi
beaivve vuolgit ja mannat fas birra. (Go lea beassan birra dan ealli maid
lea bivdime, de lea dat ealli olu roahkkadeabbu daihe jálut, dan beassá
báhčit olu buorebut.)
      Ja jos ii leat vuolgán eret, de lea nohkkan deidda, ja de galgá
mannat birra siskelaš juohke geardde, dassážii go oaidná gos lea ráigi
gokko lea mannan sisa. Ja de galgá diktit dalle ja mannat fas vahku geažes
geahččame. Ja de galgá bidjat mearkka ráiggi ovdii, vai oaidná velgo lea
siste, go boahtá manjit goddit.
      Ja go lea muohta gasson, de galgá mannat goddit. Ja de galget
golmmas, guovttis coggalit gánggaid ruossut daihe ristii biertna
goahteuksaráigái, ja goalmmát galgá válmmas čuolastit oaivái, go bierdna
boahtá geahččat olggos, go sii čurvejit olggos. Ja go son coggala oaivvi
olggos de son geahččá man olus dat leat, ja jos ii háhppet dalle de
čuolastit, ja de bierdna, go nuppádis boahtá olggos, de lea dego dolla. Ii
háhppet šat čuolastit, muhto dalle go vuohččan boahtá geahččat, dalle lea
álki háhppehit, jos ii leat ila árgi. Ja dat olbmot leat gánggáiguin dan
dihte ahte dollet, vai ii bierdna beasa olggos nu hoahpus, ovdalgo lea
čuolastuvvon oaivái. De gal luitet olggos, ja go jur beassá olggos, de son
jápmá.
      Ja de sii njuvvet ja váldet olu dálkasa biertna gorudis. Sáhppi lea
buorre váibmovihkái ja hávvái ja ein iežá sisvihkái. Ja giegir lea buorre
dasa go šaddá sámpá. De galgá mielkki njoarrat čađa golmma geardde, ja de
juhkat dan. Ja biertna vuodja lea hui buorre suotnavuoiddas jiktevihkái ja
vuhččohagaide ja skohpalastimii.
      Bierdna bivdojuvvo gielain maiddá, ja son dárvana, gii máhttá
giellat. Giela galgá goartila eatnamis bajás, ja son darvána gal dasa. Ja
sus leat bánit, muhto ii son bora bátti, muhto gožžá bátti nala ja de ein
geahččala gaikkihit, goas lea gožža boaldán bátti. Ja ii dat dárbbaš guhká,
ovdalgo lea levvon nu ahte dat boatkana. Muhto gii bivdá, dat galgá iskat
dávjá. Ja dainna lágiin lea olu goddán biertnaid. Ja báddi galgá
bárkejuvvon, vai ii hávsse bátti bierdna. Ja dasa galgá dahkat áiddi
doarrásii dakko gokko láve golgat bierdna, ja de dasa uvssa, ja dasa giela.

Ja dat goansta go jugahuvvo bierdna .

      Dat galgá diehtit biertna golgangeainnu. De galgá alit láirelihti
sisa bidjat viinni gaskasiid sisa daihe skirriid sisa. Ja go bierdna boahtá
deidda báikkiide, de son haksá guhkás juo, ja vuolgá dakkaviđe ohcat. Ja go
gávdná, de juhká visot, vaikko livččui man olu. Ja de šaddá nu gárremiidda
ahte ii ipmir ii maidege, ja son bišku ja láhttat juohke lági. Ja dalle
gullá olmmoš guhkás juo. Ja dat mannet eahkedis- ja iđedisveiggiid
guldalit, ja go gullájit, de mannet ja báhčet; dalle ii son gula iige
havsse.
      Ja gal son juhká nunai ahte jápmánai. Ja lea datnai, go oktii gávdná
viinni ja juhká ja beassá dearvan, de son álgá iskat hui dávjá. Ja dat leai
hui álki, go oažžu oktii juhkat, de bidjá fas ja álgá fáktet. Gal dat
boahtá iskat dávjá, iige dat manage guhkás dein báikkiin, gos lea okte
viinni gávdnan.
      Bohccot maiddá baldet biertna dálvet su nohkkanbáikkis. Ja dalle gale
ožžot geain leat bissut, muhto eai bissu haga oaččo velá dálvetge. Muhto gal
nunai geavvá ahte bivdet ja báhčet heajos bissuiguin, muhto go lea ila unna
bissos, gal dat bistet eallit ja gárgidit, ja de manná duoddariidda, ja de
láhppo luodda.
      Duottar lea maid ladni ollosii leamaš dolin, ja lea velá dálnai
soapmásii. Go sápmi ballá, de manná son duoddarii, ja de ii gávnna doppe ii
miige. Das leat dakkár goansttat, ahte dahkat muohttagii ráiggi, ja manná
dohko ja gokčá ráiggi, ja doppe lea hui bivval. Ja son dahká dan dávjá go
lea duoddaris, ja ii olle gođiid lusa, ja šaddá borga. Ja go sii leat
reainnideame, de dalle maiddá mannet muohttaga sisa go lea čoaskkis. Muhto
eai visot, muhto dušše julggiid cogget muohttaga sisa, ja doppe lea hui
liekkas.

Biertna birra .

      Bierdna lea imaš ealli, mii eallá borahaga olles dálvvi. Ja son ii
vašut dan olbmo gii boahtá su lusa ja ii daga maidege sutnje. Son lea
lohpidan, ahte ii son daga maidege dasa guhte boahtá su lusa bidjui, vaikko
son sávolaččas válddii oaivvi eret, go álggii su bidjat báddái ja
roankesuorpmaiguin gaccui su čalmmiid, deinna son suhtai ja válddii oaivvi
eret sávolaččas. Ja sávolaš leaige soames iežá soarttat olmmoš. Muhto iežát
guđet bohtet biertna goahtái, daidda ii son daga maidege. Muhtumin báhtarit
ruoššaid ovddas; daid ii bierdna vašut, vaikko orole olles dálvvi.
      Ja lea gullon ahte okta nieida lea orron olles dálvvi biertna goađis,
ja ulddat bibme nieiddanai. (Bierdna orru dálvet ovttas ulddain; ulda buktá
biepmu guvžii, ja ii guovža ealege muđui, go ulda biebmá guovžža.) Ja son
maiddá nohkai hui bures dálvvi dego bierdna. Ja bierdna leai varis, ja dat
dagai máná dan niidii. Ja dat mánná leai bárdni, ja šattai nubbi giehta
biertna ja nubbi olbmo. Ja son ii atnán rabas ii goasge dan gieđa. Ja okta
olmmoš siđai čájehit, vaikko son dajai, ii son sáhte čájehit, dat lea
váralaš. Muhto ii dat olmmoš jáhkkán, muhto siđai čájehit, ja de son
viimmat čájehii. Ja go rabai dan olbmui, de ii son sáhttán doallat, de son
spežžii dan olbmos ámadaju cuovkkas. Ja de oidne olbmot, ahte duohta dat
lea, maid son muitalii gieđa birra.

Váralaččamuš bivdu .

      Go álgá biertnaid doarrádallat ja guoradit luoddaráigge, dat lea
dainna lágiin váralaš, ahte go bierdna fuomáša ahte olmmoš lea manjis, de
son manná ja dahká mohkkeluotta, ja de manná luotta gurrii veallahit. Ja go
olmmoš boahtá luoddaráigge, de son lea fákteme luotta guoras, ja de
rohkkáha — ja speaččui jámas olbmo. Ja dat lea dáhpáhuvvan dávjá, go olbmot
leat vuolgán guorrat luoddaráigge.
      Muitalus ovtta olbmo birra, guhte vulggii biertna doarrádallat
giđđat, ja jovssai ein mángga geardde, ja ii ein oaidnán ja de balddii. Ja
bierdna suhtai ja manai ovtta jogašskálvvi vuollái fáktet. Ja go olmmoš
čierastii dan skálvvi badjel, de bierdna rohkkáhii ja gaikkodii dasanaga;
ii háhppehan ii maidege, ja gaikkui ámadajus náhki visot badjel oaivvi, ja
julggiid gaikkui jur guovtte guvlui. Ja dan olbmo namma leai Mávnos. Ja dan
jogážis lea velá dálnai dat namma Mávnos-rohki gurra daihe jogaš. Ja dat
báiki lea Norggas, Nuortaráissas, nuorttabealde Mollesjohka, lullebealde
fas dat unna jogaš, man namma lea dat mii lea ovdalis muitaluvvon. Ja
dasa ii leat eambbo go 80 jagi árvvu dan rájis 1908.
      Biertna láhka lea dakkár, ahte jos bierdna goddá olbmo, de ii son
oaččo leabu nohkkat dálvet. Ja dat leat boares áiggi sámit ipmirdan, ahte
biertnas lea oamedovdu. Ja nubbi: jos ulddat leat su biebmit dálvet, de eai
sii fuola šahten go lea sásttuhan olbmo varra iežas.
      Ja nubbi dáhpáhus leai seammá áiggiid; ja seammálágáš dáhpáhus lea
dáhpáhuvvan Gárasavvonis. Gárasavvonis badjelis girkogili, go sámit gávdne
biertna varas luotta, de sii vulge guorrat. Ja sii ledje 7 sámi, ja sin
oaivvi namma lea Gievra-Mortu. Ja sis ii lean bissu iige sáitige, muhto
ákšu leai sis, mainna sii jurddaše goddit, go leai cuonju, nu ahte ii
guoddán muohta biertna, ja olbmo guttii dego rievssaha.
      Ja go sii gávdne biertna, de son rohkkáhii go son diđii, ahte eai
leat vieljažagat, mas ballá bierdna bahámusat; son diehtán lea, ahte dat
veahkeheaba nubbi nuppi, muhto go eai leat vieljažagat, de diehtá bierdna,
ahte dat ballájit eanas, ja guđđet ovtta borahallat. Ja dan dihte son
rohkkáhii deid, vaikko oinnii ahte dat leat olus, ja go velá oinnii ahte
juo balláje. Muhto Gievra-Mortu ii ballán, ja akta iežá velá, guhte galggai
álgit veahkkin Mortui. Muhto ii son duostan, muhto ii son jur ballánge,
muhto geahčai got geavvá.
      Ja bierdna bođii Morttu nala, ja Mortu dajai: "Algu fággádit!'' Ja de
bierdna álggii fággádallat, ja bierdna viggagođii suhttat, go Mortu leai nu
gievra, ja de álggii bierdna gáskkasit. Mortu dajai birdnii: "Ale ane
beatnaga goansttaid!" Ja de soai fággádalaiga ja Mortu čuorvvui guoimmis
boahtit veahkkin. Ja go bierdna dan gulai, de son vulggii bártni lusa ja
dohppii gitta, ja duolmmui stuora rokki muohttagii ja de bijai bártni dan
roggái ja govččai muohttagiiguin. Ja ii son dasa dahkan ii maidege iežá,
muhto guoskkai gazzageahči muhtui veháš.
      Ja Mortu ii duostta vuolgit eret, vaikko oinnii ahte gal dál bierdna
dahká maid háliida. Ja go leai bártnis geargan bierdna, de son bođii fas
Morttu nala, ja de fággádalaiga fas. Ja de bierdna oaččui vuollái Morttu,
ja de Mortu dagai jábmin. Ja de bierdna luittii ja son manai veháš mátkki,
ja bođii fas guldalit vissásii leago jápmán. Ja son guldalii njunneráiggiid
njuniin ja guldalii gieđavuliid. Ja olmmoš dagai nu jápmin, ii son
vuoidnjan ii vehášge dalle go leai bierdna guldaleame. Ja bierdna guldalii
njuniin bahtaráigginai, muhto go ii olmmoš lihkkan, de son jáhkii ahte
jápmán dat lea, ja de vulggii eret. Ja go manná, de geahččá ein, lihkká go,
ja go ii oaidnán lihkkame, de manai eret. Ja Mortu veallahii dasságo oinnii
ahte bierdna manai. Ja de rokkai bártni muohttaga siste eret, ja de
vulggiiga ruoktot. Muhto bierdna leai gáskkedan njuni ja baksama Morttus nu
ahte bánit báhče rabas. Muhto elii son gale guhká ein mannjil.
      Ja go gulai okta boares bierdnabivdi, ahte bierdna lea leamaš lahka —
son leai goddán olu biertnaid, ja son leai ožžon nama Bierdna-Mihkkal — ja
go son vuolgigođii, de su iežas áhkká gilddii: "Ale vuolgge suhttan biertna
lusa, dat lea váralaš!" Muhto boares guovžagoddi ii ipmirdan ballat. Son
vulggii ja manai luoddaráigge. Ja guovža leai mannan luotta gurrii fáktet,
nugo suhttan guovžža dáhpi leage. Ja go olmmoš lea guorrame luoddaráigge,
de son, go oinnii olbmo, de rohkkáhii ja gaikkodii dakkaviđe jamas.

Muitalus go ledje guokte olbmo vuolgán "muoddá-ádjáid" ohcat .

      Ja dat leigga gievrrat goappašagat. Ja nubbi leai olu guovžžaid
goddán, muhto nubbi ii lean bivdán ovdal guovžžaid. Son leai árgi ja
oahppameahttun. Ja go soai gávnnaiga biertna, de son leai nu hilbat ahte
rohkkáhii dakkaviđe. Ja dat viegaiga stuora beazi duohkái, ja guovža
ruohtai beazi duohkái ja spežžii birra beazi su rápmáiguin daihe
ovdajulggiiguin.
      Ja dat boares guovžabivdi dollii gitta guovžža rápmáid ja čuorvvui
guoimmis boahtit goddit. Muhto ii son boahtán, son manai ruoktot, ja
jándora geažes vulggii geahččat. Ja son oinnii ahte su rádná lea ein
eallime; son doaivu, ahte dat gottáhalai. Ja go son bođii lagabuidda, dadjá
dat guhte lea doallame: "Boađe don dál dollet, ii dás leat várra, guovža
lea juo váiban ja su gaccat leat nu čietnjalasas beazi siste, ahte ii
dárbbaš go veháš deaddit beazi vuostá." Ja de nubbi bođii ja álggii
doallat, ja nubbi dajai: "Doala dal donnai jándora, jos it doala, de
borahalat!"
      Ja son ii duostan luoitit, go dat nubbi guđii sugis doallat seammá
guhká go leai ieš doallan. Ja go leai jándor gollan, de son bođii ja
gottii. Ja de jearai: "Leago buorre, go nubbi guoddá akto nuppi
heakkavárrii?"

Muitalus go rohkkáhii guovža olbmo .

      Dat leai akto, ja son viegai beazi duohkái, ja guovža spežžii birra
beazi ja de darváne gaccat beahcái gitta, ja dat olmmoš čuolastii guovžža
rápmáid gaskat goappašagaid. Ja bierdna gaikkihii luovos iežas ja vulggii
vázzit guvttiin julggiin. Ja dat olmmoš viegahii ja čuolastii oaivái, ja
guovža gahčai eatnamii ja jámii. Ja son oaččui ákšuin, ja dat ii leat
gullon ahte ákšuin lea iežá goddán "muoddáádjá".
      Fávrrosorddas leai hui rássái ja čáppat olbmuid mielas. Ja dan dihte
gohčoduvvui "Favrrumus ordan". Ja das leai olu juohkelágáš rássi ja juopmu.
Ja das orro olu guovžžat. Ja das leai váralaš juopmočoggiide, muhto go
beatnagat ledje mielde, de dat balde ein guovžžaid. Go guovža rohkkáha, de
beatnagat álget snealkut guovžža bahtii, ja de son ferte ballát.
      Okte leai okta vuolgán bajás juopmonođiin, ja de bođii guovža
bálggesráigge ovddal, ja olmmoš ii nagadan viehkalit lossa nođiin. Son
velledii gopmut bálgá nala. Ja guovža ii oaidnán ahte dat leai ealli
olmmoš, son váccii birra ja susttašii juohke saji, ja susttasii
bahtaráiggi, ja olmmoš bisttii buoskasa ja guovža suorganii ja ruohtastii
eret.
      Ja go son manai veháš mátkki, de bođii nubbi guovža, ja son maiddá
susttašii ja váccašii birra. Ja son rabastii dan olbmo noađi, mii leai
garra sistemuottá sisa biddjojuvvon juomut. Ja go guovža rábastii gaccain,
de dat rabihii, ja de bierdna suorganii ja ruohtastii ja manai vuovdái dego
geađgi vulos: okta ruoškkaš ja spoahkas leai. Ja go olmmoš gulai ahte dat
manai, de son vulggii ja manai ruoktot. Muhto sus leai ballu velánai go
bođii ruoktot, son leai suorganan nu sakka.
      Guovžžas leat ovtta olbmo mielat ja ovcci olbmo fámut, ja danin son
ii bala olbmuin, muhto guovtte vieljažis son ballá, deinna go guokte
vieljaža eaba ráhkis iežaska heakka eanet go vielja heakka.

Muitalus návddi birra .

      Návddi luohti álgá ná:

Ovcci vuomi njolggiida ovtta veaiggis.
voja voja nana nana. ovcci vuomi manai ovtta veaiggis.
voja voja nana nana.

      Návddi lea Beargalat dahkan — Ipmil bosádii heakka njunneráiggiin —
ja deinna návdi háliida beare bahás dahkat dego Beargalat. Muhto ii lean
váldi' boares Beargalagas dahkat ii maidege válmmasin, muhto válmmas
dinggaid billistit leai sus vuoibmi. Muhto dat engel, mii leai Ipmila
buoremus engel, ja Ipmil suhtai, go álggii dahkat mánga, maid ii soahpan,
ja dalle son dagai návddinai. Ja deinna lea dálnai vuoibmi noiddiin dahkat
olbmuid návdin.
      Dološ áiggiin leat diehttit leamaš, máŋggalágáš goansttaid diehtán.
Návdái maiddá lea leamaš dakkár goansta, ahte sii, go gávdne varas
návdeluotta, de sii čuohpaste niibbiin dan luotta njealji čihkii jur
luoddavuođu, ja de jorgalit luotta golmma geardde dohko gosa návdi lea
mannan, ja dadjet ahte "Jesos Kristos sivdnit, juoksat ovdan at ovdan
čážehiid ja goikáid ovdan at ovdan!" Muhto ii galgga mannat rastá luotta
ovdal go lea daid lohkan. Ja dasa galgá nu olu lohkat go leat návddit.
      Návdi lea dakkár ahte lapmu luođa nu ahte ii deaivva iige buollá
bissu sisa. Muhto dasa lea dákkár goansta: siktestit vuohččen beahceha
gežiin, de easka njunnegežiin, ja de gal deaivá.
      Ja návdi lea maid dakkár, ahte buktá olbmui nahkáriid, go lea fákteme
návddi, go lea beasi nalde daihe ráiskki nalde. Ja go boazoreainnár lea
ealu reainnideame návddi dihte, de maid návdi nohkkada su. Ja gumppes leat
ovtta olbmo fámut ja ovcci olbmo mielat. Ja dat guhte ruopmasa galgá riekta
bivdit, dat galgá diehtit visot namaid sámegillii stálppis dein báikkiin
gos návdi golgá, ja vel dat galgá jurddašit 9-1ágaš bivdogoanstta dalle go
álgá bivdit návddi, ja dan galgá guođđit manjimussii maid áigu bidjat.
      Boares áiggis leat noaiddit noidon suolaolbmuid návdin. Ja dakkáriid
mat eai máhttán olggul lohkat Áhčemiinna dahe Hearrá rohkadusa golmma
gillii, de deid sáhtte noaidut, ja deid mat háliidedje olbmuid goddit
dárbbu haga ja vigihis olbmuid, de dakkáriid sáhtte noaiddit lonuhit návdin.
Ja go jur leat ožžon válmmasin, de leat gohččon: "Rohkkát dal bohcco,
váldde varas bierggu!" Ja de dat rohkkáha dakkaviđe. Ja jos oažžu bohccos
vara, de šaddá návdin. Ja dat leat dahkkon olu olbmot návdin, ja dasa leat
gávdnon olu mearkkat dan birra, dakkár mearkkat, ahte go leat muhtun návddi
náhkkelanjas gávdnon dološ olbmuid dollabiergasat, gaskamat ja nivssahat ja
rissagárit ja didnu. Ja dakkáriid sáhtte noaiddit lonuhit návdin velá
álkibut, guđet leat goddán vigihis olbmuid, nugo dolin golge dáppe olu
ruoššačuđit ja godde sámiid ja válde sámiid opmodagaid, ruđaid ja bohccuid,
ja borre deid nu olu go dárbbaše.
      Ja sámit dalle fertejedje čiehkádallat báktehoaluidenai. Ja dalle sii
manne dávjá ulddaid stohpui. Ja go ulddat dihte ahte sámit leat báhtareame,
de ledje sii hui buorit, ja adde ráđi ahte "dahket eatnama vuollái goađi,
vai eai ruoššat gávnna, ja mii sáhttit ábuhit din ja beassat boahtit
ságaide", dadje ulddat. Ja nuppi ráđi sii velá adde: "Dii dál sáhttibehtet
ruoššaid bidjat návdin, go dat leat borran din bohccuid dego návddit
njuoskkasin." Ja ulddat lohpidedje veahkkin.
      Ja de Gieddegeašgálgu, go dal gulai dan ášši', de son dajai
bártniide, guđet mannet mehciin ohcame bohccuid biebmun: "Go dál
fuomášehpet, ahte ruoššat leat lahka, de galgabehtet boahtit munnje
muitalit, ja jos velá livččo bohccot lahka, de vuojehit bohccuid dohko
guvlui!" Ja go dat bártnit ledje fuomášan, ahte ruoššat leat lahka ja
bohccot leat maiddá lahka, de sii vulge dakkaviđe Gieddegeašgálgu lusa. Ja
go sii bohte Gieddegeašgálgu lusa, de son manai ulddaid lusa. Son leai dal
oahpis ulddaide ja diđii gos sii orrot, ja goas galgá sin lusa mannat.
Ulddat nohkket beaivet ja ihkku gohcet; dalle lea čuovgat sidjiide. Ja go
Gieddegeašgálgu leai boahtán ulddaid lusa, de ulddat lohpidedje veahkkin
dakkaviđe.
      Ja de ulddat sihte mannat vuosttabeallái ruoššaid, ja de gohččut:
"Ruohtastehket' dál návdin, gea dole, boazu, váldet dan gitta, das lea
njálgga biergu, ehpet de oaččo bohccuid muđui!" Ja de son dagai nu. Ja de
ruoššat ruohtastedje, ja go ledje bohccot lahka, de rohkkáhedje deid
bohccuid ja ožžo bohcco vara, ja de šadde návdin. Ja de álge borrat
olbmuid, ja sii ledje olu.
      Ja de Gieddegeašgeret gulai got leai ášši, de manai son fas ulddaid
lusa, ja de jearai ulddain ráđi ja muitalii, ahte dat gal lea geavvan nu
got galggalii, muhto návdevalvi lea álgán borrat olbmuid: got lea ráđđi?
Ulddat dadje: "Gal dat lea ráđđi dasanai." Dál attii ulda ovtta unna láseža
ja gohčui njorret návddi luotta nala ja "gohčo mannat ruoktot Ruoššariikii
gos lehpet boahtan". Ja de son dagai nu got ulddat ledje gohččon, ja go son
leai dahkan daid, de návdevalvi ruohtaste ja manne nu ahte suovva čuoččui.
Ja sii manne ruoktot Ruoššariikii, ja deinna leat Ruoššariikkas nu olu
návddit ja nu bahát ahte borret olbmuid.
      Ja dan rájes álge olbmot dahkat gođiid eatnama vuollái, dat olbmot
guđiid ulddat nevvo. Ja ulddat gohččo dahkat dakkár rokkiid, mainna bivdet
olu gottiid ja biertnaid ja návddiid ja visot meahcielliid. Ja sii dahke
daid, ja dat ledje buorit goansttat. Ja ulddat manne dávjá sin luhtte
guossin, ja ledje buorit deidda guđet eai garrudan. Muhto juoigamii ulddat
liikojedje, ja ulddat iežanai juiget dávjá, ja sámit leat oahppan ulddain
juoigama.
      Ja dat, guhte dálnai beassá ustibin ulddaide, gal ulddat leat seammá
buorit dálnai. Muhto eai dáláš olbmot máhte eambbo dahkat ulddaid ustibin,
deinna go leat álgán nu garrudit. Ja de leat ulddat suhttan dánáigásaš
olbmuide. Dán áigge ii gávdno eambbo go jur soamis, guhte lea ustit
ulddaiguin.
      Ja dat rokkit gávdnojit velá dálnai vihtanin, ahte dat lea duohta. Ja
dan rájes ohppe sámit olu noaidegoansttaide, ja sii bidje dalle ein bahás
suollagiid návdin. Ja dan dihte eai lean dolin olu suollagat sámit, muhto
go nohke noaiddit, de álge suollagat šaddat.

Goavka-Vulle ja návddi birra, 70 jagi áigi manjás .

      Davánjunis lea allat nuorttabeale. Ja go ledje golbma — sonnai —
čuoiggaheame návddiid, de sii čuoiggahe Davánjunnása nala. Ja de ledje
návddit gorjon, dat lávii sin goarjunbáiki, ja lea ein dálnai. Ja de sii
áice návddiid, ja návddit ruohtastedje nuorttas dan aládasas vulos, ja
manne návddit fiera ja čierastemiin vulos. Ja Goavka-Vulle čierastii
manjis, ja de dohppii návddi seaibái ja čierastii vulos, ja návdi gessui
seaibbis. Ja go bođii vári vuollái, de son gottii dego beatnaga. Ja dat su
rátnát eai duostan dakko, sii doivo, ahte dat sorbmahuvai, ja sii garve
birra dan skálveluohká. Ja go soai leigga boahtán, de leai Goavka juo
njuovvan náhki eret. Ja dakko ii leat nubbi olmmoš mannan dálvet, nu go
livččo olbmot gullan. Ja son leaige dego oarri, nu háhppil ja falli.
      Čállojuvvon jagi 1908.

O.N. Svonni .

      Svonni leai čuoigame meahcis, ja sus leai sáitesoabbi mielde. Ja de
son oaidná, go návddit bohtet rastá jávrri, ja de son bisánii vuordit
dasságo návddit mannet gáddái. Ja go návddit manne gáddái, de vulggii son
mannjái. Ja go son bodii oidnosii,de vulggii stuorimus ovddal ja manai
stuora guosa vuollái, ja son galggai čugget sáitesoppiin; muhto ii vuordán,
návdi ruohtastii fas. Ja son suhtai. Ja go dat stuorimus ruohtai čađa
nuppiid, de son manai maid manjis, ja nuppit manne okta gosage. Ja go son
jovssai, de son čuggii dan stuoraha sáitesoppiin, ja nubbi leai jur buohta
dan stuoraha bađa. Ja dat nubbi rohkkáhii ja gáskkistii bulvii Svonni, ja
gáskkii nu garrasit ahte manne bánit čađa juolggi. Ja de son čuggii čađa
čalbmái, nu ahte niibi manai visot čalmmi sisa, ja de dat luittii ja
ruohtastii eret ja manai ja skieivvustisgoahtá.
      Ja nubbi návdi lea ein soabbegeažis, son ii duostan luoitit, son
balai ahte dat boahtiba goappašat nala, ja de gale goddiba. Muhto son
dettii sáitesoppiin miestaga vuostá, ja dat gišvvarda ja čiekčá das
heakkariiddus. Ja dalle lea juohke ealli bahá borrat daihe gáskit, ja návdi
erenoamážit, guhte lea vašáneamos ealli mii lea dáppe. Iige son luoitán,
ovdal go oinnii ahte návdi vuoimmehuvai, de son luittii.
      Ja de son čohkkedii dasa báldii, ja de su juolgi gálnnai nu ahte ii
sojadan ii vehášge, iige dat gierdange, dat šaddá nu bávččasnai. Ja de son
jurddašii, ahte de dál son jápmá dasanaga. Muhto de bohte guokte
láddelačča, mat ledje čuoiggaheame seammá deid návddiid, muhto ledje báhčán
nu guhkás manjás. Ja eai sii diehtán nuppit nuppiin maidege, muhto sii
gávnnade das. Ja go sii gulle, ahte dat leai biestán ovtta bealleheakkas,
de soai áigguiga vuolgit dan doarridit, muhto Svonni ii luoitán. Son dajai:
"Jos mon okto bážán, de mon jámán dásanaga."
      De soai lohpideigga ábuhit, maid sáhttiba. Ja son gohčui njuovvat
návddi. Ja go soai njuovaiga náhki eret, de gohčui rahpat čoavjji návddis.
Ja soai dagaiga dan. Ja de gohčui váldit sáhpi ja leksosiid. Ja de son
njoarai sáhpi vuohččan háviide, ja de giesai leksosiid birra juolggi deid
háviid nala, ja dat válde várkka dakkaviđe eret. Ja go son leai veháš
áiggi, de nogai gihpu, ja son geahččalii veháš sojaldahttit, ja ii gierdan
vuohččan eanet go ovtta millimehtara árvvu. Ja de son geahččalii ein veháš,
dassá go oaččui njuolgat juolggi. Ja go oaččui njuolgat juolggi, de son
geahččalii dakkaviđe mannat sabehiid nala. Ja de son geahččalii jođihit
juolggi, ja de sodjagođii ja gierdagođii. Ja de son dajai rátnáidasas: "Gal
doai oažžubeahtti mannat návddi mannjái, mon oainnán ahte mon beasan
ruoktot." Ja Svonni manai ruoktot. Ja go son čohkkedii bearpmeha nala, ja
de álge gáfe vuoššat, ja ovdal go leai gáffe válmmas, de leai sus juolgi
dego muorra, ii sodjalan ii vehášge. Ja das ferteje olbmot veahkehit loidui
vealladansadjái. Ja das son vealladii3 golbma vahku, ovdal go beasai olggos
goađis. Ja dat hávit dovdojit velá jápmima rádjái. Ja son eallá ein ja lea
sámipoliisa.
      Okta sápmelaš leai čuoiggaheame návddi, ja go son jovssai, de son
gale časkit galggai, muhto návdi snelkii sabehii ja ravgii olbmo eret
sabeha nalde ja gáskkestii sabeha cuovkkas. Ja de snelkii olbmo gihtii ja
gáskkii nu ahte nogai vuoibmi gieđas. Ja son šattai vuollái návddi ja ii
ožžon niibbige. Ja návdi oaččui vel nuppinai gieđa ja gáskkii dannai. Ja de
son viimmat oaččui niibbi, ja de divui niibenjuni návddi gilgga vuostá ja
de rattiinis deaddilii, ja de niibi basttii návddi sisa. Ja de návdi
luittii ja jámii son gale.
      Muhto sus ii lean vuoibmi gieđain, ii maidege. Ii sus lean vuoibmi
gieđain dan meari ahte leai nagadit čugget návddi, son fertii rattiin
deaddilit niibbi. Ja de son beasai goit bealleheakkas ruoktot, muhto skibai
olles dálvvi, ja goase jápmá.

Lihkolaš reaisu .

      Okta sápmi vulggii čuoiggahit návddi (1898), namalassii Ruvdos-Lásse,
son eallá ein. Son vulggii návdevalvvi čuoiggahit, ja jovssai guhtta návddi
ja gottii beare cábmimiinna. Ja dat gale leai dávjá goddán čuoiggahemiin.
Ja leai gale sonnai biestán nala návddi, ja lea dohppen návdi gihtii, muhto
son leai coggalan gieđa návddi njálbmái gitta njillui, ja de čárvon njielu
ja nuppiin gieđain čuggen návdái — ja gottii dego beatnaga.

Beatnaga máinnas .

      Beana lea leamaš maiddá meahciealli. Ja son álggii atnit váivin ohcat
biepmu mehciin, go dat leai muhtumin hui nealgi, go ii gávdnon biebmu, go
ii lean návdi bohccuiguin ovttain báikkiin. Go návdi ja bohccot leat
ovttain báikkiin, de lea gale biebmu visot meahcielliide, ja dalle leat
čoahkis visot meahcieallit, geatkkit, riebanat, garjját, goaskimat ja
beatnagat. Ja dalle gal leai biebmu. Muhto dallenai leai hoahppu ja ballu,
ja boahtá návdi daihe geatki, mat leaba gievrrabut, soai rihpaba. Ja jos ii
ballá geahnoheabbu eret, de son gottáhallá. Návdi goddá dávjá geahnohet
elliid, riebaniid, njálaid, njoammiliid ja beatnagiid.
      Ja beana jurddašišgođii: "Mon vuolggán sápmelažžii bálván." Son
muittii, go son leai okte mannan sápmelačča siiddas. Vuohččan sápmelaš leai
ealu čohkkeme, ja beana geahčai ja guldalii go sápmelaš leai ealu čohkken.
Ja go sápmelaš leai vuorrádusas, go ii oaččo ealus čoahkkái, de son rágui,
ja riehčut šattai, ja biškkui, ja de máhtii ciellat dego beana. Ja go beana
dan gulai, de son álggii ciellat ja vulggii ruohttat dohko sámi guvlui, ja
de bohccot balláje ja ruhtte čoahkkái. Ja de sápmi liikui beatnagii ja
siđai álgit alccesis reaŋgan. Ja son dalle siđai boahtit guossái, ja son
attii sutnje liema čuohkat ja beana liikui čuhkosii. Ja son oinnii, ahte
loaiddus ledje olu dávttit ja biergobinnát ja háliidii deid oažžut borrat,
muhto ii son duostan. Son balai veháš, jos dat goddá su.
      Son vulggii ein meahccái ja mátkkoštii doppe ja ozai biepmu doppe ja
gávnnai návddi luotta, ja guorai dasságo gávnnai, go leai návdi goddán
njoammila. Ja ozai son das, muhto ii gávdnan eambbo go ovdajuolggi, ja dan
son gáskkii, ja go leai geargan, de vulggii fas guorrat. Ja de son gávnnai
bohccoráppi, ja das ledje olu iežá elliid luottat, ja leai dasnai okta
juolgi ja dávttit, ja de son válddii ja borai ja guttii mielddis ja manai
dakko gokko ledje olu iežá luottat. Ja son gávnnai doppe, go leai rieban
goddojuvvon ja borron nu ahte ii lean iežá go seaibi. Ja son gal liikui, go
návdi dan gottii eret, mii láve álo borrame juohke sajis gos lea biebmu.
      Ja go son ein guoradii, de son gávnnai, go leai goddán su guoimmi ja
borran, dušše leai oaivi ja seaibi, muhto son dovddai vissásii, ahte dat
lea su rádná. Ja de son ballagođii, "got dat goddá munai". Ja go son gulai
návddiid boahtime, de son ballái ja ruohtai ovttatmanos sápmelačča lusa.
      Ja go bođii, de son dajai: "Váldde dal mu reaŋgan, in mon háliid šat
meahcieallin orrut." Sápmelaš jearai: "Maid don siđat bálkán?" Beana
vástidii: "In mon sida iežágo liema ja snuggamuša, ja ii cábmit dan sivas
go in veaje eanet bargat." Ja de soai soabaiga, ja beana álggii reaŋgan. Ja
dat leai sápmái hui buorre.
      Ja de dat sápmi bijai dan beatnagis viežžat lasi beatnagiid, ja dat
vieččai lasi. Ja okta leai dakkár beana, mii diđii ovdal juo goas návddit
bohtet, ja son muitalii isidasas, ahte návddit leat lahka, ja isit álggii
čohkket ealus ja reainnidit garrasit. Ja leat velá dálnai soames beatnagat
dakkárat, mat leat várrugasat ja dihtet goas návdi boahtá. Muhto eai dál
šat sáhte hupmat beatnatgiela oktage, ja deinna eai ipmir maid beana
muitala. Muhto muhtun beana gal ipmirda, maid olmmoš hupmá. (Ja boares
áiggis leat hupman visot eallit ja muorat ja geađggit ja visot mii gávdno
eatnama nalde, ja nu galget hupmat manjimus duomu áigginai.)
      Muhto beana lea sihtan velá ovtta ášši, ahte go son boarásnuvvá, de
su galgá harccastit, ii galgga iežá ládje goddit su, ja galgá harcet seakka
báttiin mii fargga čavgá, vai ii son šatta biidnahuvvat. Ja gii beatnaga
siivvut harce, ja lea siivui leamaš dalle go beana leai garra barggus ja
leai váiban, de dat oažžu buori beanalihku. Ja guhte ii leat nu dahkan, go
lea soabat, de sus lea heajos beanalihkku.
      Ja manjimus beaivvi lea beana vuosttaš nalaguoddi — ja de mannjil
iežá luonddogáhppálagat, mat leat olbmo hálddahusa vuolde — daid nala, geat
leat barggahan liiggás garrasit daihe lossa gurpmjid bidjan ja de cábmán
velá. Ja ealitriehpu, geas ii leat njálbmi dadjat, ahte ii son nagat
geassit! Ja deinna son ferte geassit ja guoddit nu lossadanai, ahte goase
heagga manná, ja nu ahte olmmošnai gulai dan surges jiena, mii lea muhtumin
dego šuohkkinjietna, ja goit ein dakkár surges jietna, mii manná goase čađa
dávttiid olbmos, go ii leat juo ila rágalunddot olmmoš. Dan gal galggalii
muitit juohkehaš, ahte ii leat ila garas su vuložiiddásis, leatgo olbmot
daihe luonddogáhppálagat.

Veháš lottiid birra ja riebaniid ja sáhpániid birra, mat golget badjel eatnamiid .

      Visot leat golgit, mat dása vuollái namahuvvojit. Ja goddesáhpán lea
ovdamanni iežá golgi elliin. Go sáhpán boahtá deike dán davveeatnamii, de
mannjil boahtá rieban ja njálla ja rievssat ja skuolfi ja fállit ja
boaimmáš, buoidagat ja mánga iežá smávva rievssatborri. Ja go sáhpán jápmá
daihe vuolgá golgat, de dalle vulget iežátnai, mat leat dás ovdalis
muitaluvvon.
      Ja dain ii leat vissis goppos dat golget. Muhto boazu manná dohko
gosa dovdá guohtuma dálvái šaddame. Muhto návddis lea vissis, dat golgá,
nuortan boahtá ja oarjjás manná, jos ii boađe ruovderaŧŧi doarrásii ovdii.
Dan dat ii duostta badjel mannat, ii báljo goasge; muhto manná jur, go lea
hui rohkkes návdi, ja lea hui muohtadálki ja guoldu, ja lea ruovderaŧŧi
bisánan daihe streiken, nu ahte ii duohko deike vávdno golgga álo.

Rievssaha birra .

      Viššalis rievssatbivdi gal birge. Rievssat lea čakčadálvvi
duottarjogaid nalde eanemus ja dein rođuin, mat bohtet duoddariin vulos.
Muhto go čoasku dálvi, de boahtá dakkár vuovdái mii lea lagamušas
duoddariid, de dein orru garraseamos dálvvi. Ja giđđadálvve, go álgá ilbmi
liegganit, de fas johtá bajás duoddariid vuollái bajimus muoraid sisa.
Várrerievssat daihe giron, dat lea olu unnit go vuovderievssat — dego
sápmelaččat leat maiddá unnibut go visot dáluorrut. Ja sápmelaččat leat
guoggasat ja juolggit roankasat, deinnago sámit šaddet gálbmot juo mánnán.
Boares áiggi sámit leat jálubut leamaš go dáláš sámit. Ja leat dat dáláš
sámit láikkibutnai. Dološ sámit leat olu bivdán rievssahiid ja guliid ja
gottiid ja guovžžaid ja visot meahcielliid.

Guollebivddu birra .

      Sámit, mat johtet geasset Norgii, eai astta guliid bivdit iežá go
giđđat. Dalle go vuosttaš ráiggit šaddet jávrriide, de sii oggot vuokkain,
masa sii leat ieža dani leiken. Ja dasa bidjet seaktin rukses ja fiskes
láđđebinnáža, dasságo ožžot guoli, de bidjet guoli čoavjevuolis binná, ja
dat lea olu buoret. Ja čakčat bivdet velá njohcumiin unna jogažiin — dat
lea čakčat hui olu unna guolás unna jogažiin — ja firpmiiguin ja
nuhtiiguin, muhto ii dávjá. Muhto báhčán leat maiddá hávggaid giđđat
suonjuin suinniid siste. Hávga gođđá giđđat ja hárri ja vuskonat, ja
rávddut gođđet čakčat ja čuovžžat ja dápmohat.
      Jos baján čeargu giđđat, ovdalgo lea jávri suddan, de šaddá guolehis
geassi goit muhtun jávrriide; guolli ballá ja manná čietnjalassii olles
geassái dan geasi, go lea baján čergon jiekŋajávrri nala.
      Muhto ii leat bivdu dušše dat ahte máhttá, muhto dat galgá lihkku
maiddá. Ja leat dološ olbmot atnán olu oaffarušgoansttaid bivddu dihte. Dat
leat juste siiddiid bálvalan eanemus bivdolihku dihte, ja boazolihku maiddá
dihte. Ja olbmo skibasvuođa dihte leat eanemus girkuide oaffaruššan, ja gal
dat dálnai soamis oaffaruššá girkui olbmo dihte. Ja bivdolihku dihte fas
soamis geafes olbmui ja dakkárii, mii ii leat ila báhkin daihe bahádahkki.
Ja dakkáriidda maiddá oaffaruššet, mat leat váillagat, hui skierbmát nu
ahte heajut birgejit, ja ein dakkár boares geafes olbmot daihe dakkár
miellaváillagat, ja ein dakkárat mat heajut birgejit; dein lea lihkku,
guhte deidda lohpida. Ja lea muhtun sárdneolbmuinnai lihkku, muhto dan
ferte geahččalit guđiin lea lihkku. Muhto dat lea gale muhtumiin hui buorre
lihkku.

Dás vehá čilgehus deidda oaffarušgoansttaide .

      Girkui lohpiduvvo jos nu geavvá, go dat háliida guhte lea
oaffaruššame. Ja dat lea seammá ládje, jos olbmuide lohpida. Muhto dan maid
lea lohpidan, dan galgá fal addit. Ja dan lági leat dološ olbmotnai
bálvalan, ahte sii leat lohpidan, go leat vuolgán bivdit. Soames sieidi
duđai, go oaččui čorvviid, ja muhtun siđai visot dávttiid, ja nu visot,
ahte ii báze ii unnimusge dáktebinnás. Guollesieidi ii sihtan iežá go
vuojas beali, de dat vuojehii guliid nuohti sisa nu olu go olleje
goarjidit. Ja muhtun sieidi siđai olles ealli bohcco ja hervejuvvot galggai
juohkelágáš hearvvain, láđđiin ja láiggiin ja silbbain ja golliin. Ja
muhtumat oaffarušše mánáidnai. Iige dasa leat guhkes áigi, go leat manjimus
oaffarušnoaiddit leamaš. Manjimus lea leamaš Gummen oktan áhkáinis ja su
áhčči Dobár, guhte oaffarušai logijahkásas bártni oktan herggiin.

Veháš dálkemearkkat. Váiggaslottiid birra. Rievssaha birra. Giega birra.
Guovssaha birra .

      Rievssat lea diehtti. Go rievssat eahkedisveaigin skeaiká, de boahtá
muohtaborga, ja go rievssat njávgá, de boahtá dušše muohtti iige biegga.
Dat leat dálvet eanemus dát mearkkat. Ja boazu maiddá dovdá: go son álgá
čuskkodit daihe ruohttá nu olu go nagada, ja dat lea garra guolddu
mearka. Nubbi mearka: go boazu čallá muoraid, de boahtá njáhcu. Ja go
geasset áldu miesis njoallu, de boahtá arvi.
      Go állahat bohtet olu olbmuid lahka, de dat šaddá hui garra borga.
Dat leat giđđadálvve. Ja go bohtet olu cizážat, de boahtá stuora muohtti.
Dat leat dat, guđet gohččojit goartacizážin. Ja go dat seaivu máná
gietkkagoagi nala, de dat mánná jápmá. Ja jos dat seaivu olbmo
boahkániidda, de dat olmmoš jápmá. Ja dat cizáš orru dáppe olles dálvviid,
dat lea čáhppeslágáš ja oaivi lea vielgat birra čalmmiid. Ja állat lea
veháš stuoribus ja vielgat.
      Ja go giđđat álget boahtit bárbmolottit, de leat olu diidalottit,
bižus lea okta. Go bihčosa gullá iđedis ovdal go lea borran juoidá, de son
baikkáhalla, ja dat olmmoš lea dan jagi hui lihkoheapmi. Muhto dat gii
lea háhppehan borrat, de ii baikkáhala iđedis, ovdal go gullá dan lotti.
Ja dat leat dakkárat ein iežá lottitnai, giehka ja gáhkkor. Giehka lea dat
loddi, mii ii astta dikšut moniidis. Son doalvu iežá lottiid beassái
moniidis. Ja dat dikšot su moniidnai, ja son ieš manná ja guhkká juohke
báikkis. Ja go son lea ollen deike, de easka billahuvvet muorjjit. Sámit
lávejit dadjat: "dál lea giehka baikán murjjiid, dat eai borat šahten."
      Giehka lea noaideloddi. Okta mearkkalaš dáhpáhus, go giehka bođii
ovtta sámi goađi lusa ja álggii borrat bierggu suonjiris — ja dan eai lean
oaidnán boares olbmot — ja dan goađis jápme ovtta geasis golbma olbmo. Ja
vuoražas lea maiddá seammálágáš noaideloddi, dat maiddá čuvoda sámiid ja
borrá bierggu suonjiris dan olbmos, gean dovdá jápmit, daihe guđe goađi
álgá čuvodit, de dan goađis jápmá soames olmmoš.
      Ja bižus lea maid dakkár, mas dovdá dálkki jienas. Go son dovdá bahás
čoaska dálkki, de son dadjá "bi-bi-i, direl-direl" — de boahtá čoaskkis.
Muhto go son dadjá "bibel-direl-direl", de šaddá bivval.
      Ja gáhkkor lea maiddá dakkár noaiddes loddi, son maid baiká, ja son
atná maid uvhrriid, son addá jávrái golbma moni. Gáhkkor maiddá atná
earálágáš jiena, go dálkki rievdama dovdá. Go son dadjá "ga-go-ga-go", dat
merke gáhkkora giittu namas, dallego boahtá buorre dálki. Ja go son dovdá
heajos dálkki, de son čuorvu "vare livččui luhkka, vare livččui luhkka (var-luk, var-luk)!"
      Ja gáhkkora julggiid birra lea veháš muitalus ná: Go Ipmil leai
sivdnidan visot lottiid, ja julggiid ii lean muitán addit gáhkkorii, ja de
son dajai: "Dá leat dat ránes juolggit." Muhto gáhkkor ii fuollan ránes
julggiid, son siđai maiddá rukses julggiid dego čuotnjágis, ja go ii ožžon
deid, de son girdilii ja dajai: "Gal iežá lágii lean čáppat, muhto julggiid
in ožžon." Ja de girdilii, ja de Ipmil bálkestii julgiid mannjái bahtii. Ja
deinna leat gáhkkora juolgit manjásbahtii, ja deinna gáhkkor ja dovtta eaba
sáhte vázzit, muhto vuodjat ja buokčat lea son buot gievrramus.
      Ja gáhkkoris lea guhkes njunni ja sákkas, ja dat lea leamaš dološ
áiggiin buorre soahtebierggas dávgenjuollan, dan eai leat sáhttán lapmut
dološ luođđa- daihe njuollalabmut. Dat lea adnon dávgenjuollan, ja lea dat
adnon sáitinnai, ja dan ii leat sáhttán lapmut ii oktage.
      Okte leai okta ruošša, maid eai sáhttán goddit, son lamui visot
ruovddi, muhto ii son lean gievra, ja son leai juo boaris. Ja de okta
noaiddes sápmi diđii, ahte gáhkkora njuni ii sáhte lapmut ii oktage. Ja de
geahčai ovtta gievrramus sámi vuolgit ja njáhkat dohko gos son orui, vai
son beasalii boahtit su lusa oađidettiin, nu ahte ii gula, ovdalgo son
oaidná su; de gal oažžu lihkkat mannjil go son lea beassan oaidnit. Ja dat
lea juohke sajis: goabbá gávdná nuppi oađđime, de dat vuoitá.
      Ja dat sápmi bođii ja gávnnai oađđime ruošša, ja de ruošša gulai, ja
de šattaiga doarrut. Muhto ruošša dovddai, ahte ii son dál biđe — son leai
diehtti maiddá — ja son vulggii juo eret ja dajai: "Ale daga munnje
maidege." Ja son lohpidii ahte ii son daga maidege. Ja go son vulggii
viehkat, de sápmi ii máltán, son vulggii viegahit, ja go jovssai, de son
geahččalii čugget gáhkkora njuniin. Ja ruošša dovddai, ahte dat basttii su
sealgái ja de gilddii: "Ale mu čuokko." Ja sápmi dajai: "In dat mon leat,
dat lea gáhkkora njunni." Ja de son gottii dan stuora noaiddes ruošša, masa
ii lean bastán ii oktage njuolla iežá go gáhkkora njunni.
      Guovssat lea álo vuvddiin sámiid luhtte, ja son borrá biergguid,
muhto ii dat leat goit bahás loddi. Son lea Ipmila engelat, ja goartocizáš
lea fas Biro engelat. Ja okta unna čáppa cizáš lea, mii boahtá bárpmus, ja
dan namma lea biellocizáš. Ja dat lea máŋggafearggat, das lea gáibbi vuolde
fiskat ja ruoksat ja ruoná ja alit. Ja son sáhttá jietnadit 100 gillii. Ja
dan namma lea giellavealgu maiddá. Ja go dat dovdá beaivvadaga, de dat
spelle juohke lági ja muhtumin čuojaha divgga. Ja go dovdá čoaska dálkki,
de sus lea hui doanggas njuovčča, son ii oaččo čáppa jiena.
      Ja dat leat njeallje lotti, mat čuvvot sámiid: garjá ja rievssat ja
guovssat ja cizáš. Ja dat čuvvot dálvviid, dat atnet guoibmin sámi siidda.
Ja ožžot dat biepmunai, dat bierggu, mat borret bierggu. Ja rievssat gávdná
soahkeovssiid, maid sámit čuhppet muorračuohpahahkii. Ja atná rievssat
olbmuid dorvun maiddá: go fálli boahtá ja álgá bivdit, de rievssat boahtá
olbmo lusa, jur olbmo juolgegaskii, ja de fálli ferte ballát. Ja boahtá dat
goahtáinai, go ii gávnna olbmo olgun. Ja olbmot eai daga daggár rievssahii
eai maidege, eaige suova beatnagiidge guoskat.
      Jos skire daihe vuoražas álgá sámi siidda čuvodit, de son dovdá ahte
dan siiddas jápmá olmmoš. Ja jos dat álgá ovtta goađi čuovvut ja čohkahit
ovtta goađi bálddas, de son dovdá dan goađis jápmime olbmo.

Muitalus gearbmaša geađggi birra .

      Dat gii dan oažžu, son ii vuoittáhala lágas ii goasge — muhto gii fal
dan oažžu! Dat galgá gávdnat gearbmašiid ragatbáikki. Gearbmašat dalle go
leat gieimmis daihe ragadis, de sii dalle bálkkodit dan vilges geađggi. Ja
gii manná dalle suoli fáktet, go dat bálkkodit, ja de galgá dohppet geađggi
ja viehkat čáhcái. Ja jos beassá čáhcái ovdalgo gearpmaš, de son oažžu dan
geađggi, muhto jos gearbmašat besset ovdal čáhcái, de gale lea váralaš.
Muhto gii lea ovdal geahččan gokko lea lagamusas čáhci, de son beassá
ovdal. Gal sii veháš ádjánit ohcat geađggi, ja dan botta lea olmmoš viehkan
guhkás čáhcái. Ja go lea ožžon, de lea gal láhkaolmmái agis.

Doavttirgoansttat .


Álgá muitalit sápmelaččaid doavttirgoansttaid .

      Sámit leat boares áiggis juo ferten dutkat goansttaid go olbmot
šaddet skibasin, ja doaktárat eai leat leamaš sámiid oažžunsajis, eai sii
leat diehtánge, ahte doaktárat gávdnojit, soames oassi. Ja deinna lágiin
leat ferten dutkat nu olu, ahte leat ožžon sealvvi, got lea vihkešlájat,
ja got galgá daidda ábu oažžut. Ja leat gale ožžon sealvvi nu olu, ahte olu
vigiid sáhttet buoridit, deidnai maid eai soames doaktárat ipmir buoridit.
Muhto ii juohke doaktárii dat gula.
      Dás vuolde gávdnojit čilgehusat, got galgá guđege vigi geahpidit ja
velá buoriditnai muhtumin, ja hoahpusnai, ii sáhte doavttirge nu hoahpus
buoridit. Muhto ii soaba jur visot goansttaid čállit dán girjái, dan dihte
go dát girji šaddá lohkkojuvvot oba máilmmi mielde, ja olu oahppan hearrát
eai soaba goasge gullat visot goansttaid. Eai sii jáhke daid, dušše
bilkidit sámi jallodaga, vaikko jos oainnále visot maid sápmi dahká, de
imaštivččo dan vuoimmi, ja gos dat boahtá.

Raddevihkái .

      Sápmelaččain lea dávjá ratti vuolde vihki, ja dat loktana oaivái ja
luoitá julggiide, ja dan vigi dálkkas lea: luito varra rumašvarrasuonas.
Dat suotna lea juolggi siskkobealde giesahagas, ja das vuollelis juolgelábi
siskkobealde. Ja olggobealde luite juolggis fas čielgevigis ja spiralvigis.
Ja go nohká borranlustu ja gullo ratti vuolde, de luito lábis bajil.
      Ja go lea rattis vihki, iige jođe oaivái iige julggiide, de
luitojuvvo gieđas siskkobealde giehtagávas, dan suoris mii boahtá
vuollebeale gieđa. Ja nubbi suorri boahtá bajil, ja das luitojuvvo
oaivebávččasvarra, go lea oaivebávččas, iige leat iežá báikkis go oaivvis.
Ja go lea hárdus vihki, de luitojuvvo gieđas suorbmagaskkas. Ja go lea
vuoissahat, de rahppo olggobeale gieđas.

Suorganeapmi

      ii leat nu bahá boahtit iežáide go seanganissoniidda daihe dan
nissonii guhte lea easka máná ožžon, ja ii leat velá dearvvasnuvvan. Ja lea
gal nisu bahá suorganit ovdalnai go lea máná riegádahttán. Go lea gassat,
lávejit suorganit nunai ahte cuovkanit. Ja dat suorganeapmi boahtá muhtumin
go oaidná fasttes niegu. Ja mánát maiddá suorganit dávjá, ja dat bistá
guhká, dassážii go šaddet olles šaddui.
      Suorgananvihkái: ii galgga váibmovarrasuonas luoitit iežá vigiin. Go
suorganansivas šaddá vihki, de fertejuvvo rahppot váibmosuotna, muhto ii
galgga golgat eambbo go golmma geardde cirge, de biddjojuvvo gitta. Ja dat
lea bahá bissut gitta, muhto lea okta goansta: deaddilit ođđa silba-
logievrre.

Jámálgaddanvihkái  .

      Ja go jámálgaddanvihki šaddá, de lea okta goansta: boaldit
liikebiktasiid jur dakkaviđe. Ja jos eai dakkaviđe leat boldojuvvon, de lea
bahát oažžut eret, muhto gal dat ožžot go ii leat rihkkon liiggás bahui
varragolgamuša.
      Jámálgaddanvihkái maiddá rahppojit varrasuonat — mánga, (9) ovcci
suona — ja das maid galgá rahppot oaivvis dakkár suonas, mii lea
váibmosuotna. Dan suonas, mii manná bealji ja čalmmi gaskal, manná bajás
mángga suorrái. Ja lea das muhtun bátnevihkáinai áhpu, jos vihki lea beare
badjebeales, muhto go lea vuollebeale bániin, de lea okta suotna mii manná
badjel ollola — rahpat dan, lea dasnai veháš áhpu.

Jiektavihkái

      maiddá luito varra. Dat galgá luitot olggobealde gieđas ja olggobeale
juolggis giesahaga báikkiin, gokko oidno suotna buoremusat. Ja
varraluitosii ii gula eambbo go lea dás badjelis jo selehuvvon.

Guhppemuš

      lea maiddá okta goansta, mainna buoriduvvojit mánggalágáš vigit. Go
lea oaivi bávččas, de galgá guhppejuvvot niskegobis ja niskki guovtte
beale. Ja go lea sealggis bávččas, de galgá guhppejuvvot sealgi. Ja go lea
rattis vihki, dasa maiddá guhppejuvvo sealgi golmma geardde mannjálaga; go
hávit buorránit, de galgá fas guhppejuvvot. Bátnevihkái maiddá guhppejuvvo
dakko gokko garraseamos vihki lea.
      Julggiin maiddá guhppejuvvo: jos juolggit gollot, de galgá
guhppejuvvot olggobeale julggiid. Ja go gieđat luddot, de guhppejuvvojit
olggobeale gieđa. Muhto ruvvejuvvot galgá olu vuohččan, ovdalgo
guhppejuvvo.

Oaivevihkái

      lea okta goansta dakkár, ahte ravgguhuvvo vuovttain. Muhto váldojuvvo
beare moadde vuovtta bajil oaivvis, ja de ravget fáhkkestaga, vai náhkki
luovvana luovos, mii lea darvánan gitta, vai beassá varra golgat su dábálaš
lági mielde. Ja ruvvejuvvot galgá dassážii go oaivi báhkkana. Ja manjimus
goansta lea, ahte garrasit daihe čavga božistuvvo bajás njealji guovllus,
guovtte nieras. Ja niske- ja gállobeale galgá beare bajás ruvven ládje
jođihit gieđaid golmma geardde, ja de manjimus galgá gaikkihit visot olles
oaivevuovttaid bajás. Ja de bassat báhkka, garra gáfiin oaivvi. Muhto
niskki galgá eanemus ruvvet.

Ruvvemuš

      lea mángga vihkái áhpu, sealgevihkái ja oaiveluttohahkii ja
čoavjebonjahahkii ja bátnevárkii.

Čoavjebonjahahkii

      daihe čoavjeborahatvihkái ruvvejuvvo beare doarrásii ja bodnjojuvvo
vuostebeaivái náhpečoalli.

Bátnevárkii

      leat olu goansttat, dainna go bátnevárka lea ovcci sorttat. Ja leat
gal iežánai vigit ovcci sorttagat, deinna go olmmoš lea ovcci mánu leamaš
eatni goaŧus, ovdal go lea beassan oaidnit máilmmi čuovgasa.

Bátnevihkái

      lea velá okta goansta. Go lea garra bátnevihki, de gávdno ráksá
ollola vuolde, mii lea bávččas, ja dan galgá dalle čugget áimmiin. Áimmi
birra gissojuvvo suotna jur dan muddui go galgá rávssá sisa čuggejuvvot. Ja
dat galgá jorgalit velá guovtte guvlui, vai cuvke eambbo, ja vai boađále
juobe golbma goaikkanasage varra.

Čottavihkái

      lea okta dálkkas oami iežas: olbmo gožža — dan juhkat, vaikko ii
eambbo go ovtta bastte dievva, ja fanahallat juohke guvlui ja ruvvedit. Ja
gal dearppátnai adnojuvvo čottavihkái, gazzastuvvo bastte dievva ja
vuidojuvvo olggobeale, ja de gissojuvvo ullogákkis birra čeabeha eahkedis.
      Ja lea velá iežá goansta čottavihkái. De lea váldojuvvon geasset
cuoppu, mii gohččojuvvo rihccecuoppun. Ja dat váldojuvvo geasset
rihccecubbo čivga ja biddjojuvvo eallinaga sáltti sisa vilges liinni sisa,
ja de son jápmá fargga. Ja dat galgá vielgat, juobe eanas oassi vilges
girjjit. Jos lea čáhppat ja fasti, de billista ja bostá. Ja go dal lea
váldán dan čáppa sortta, nugo lea ovdalis juo muitaluvvon, de galgá
čáhppojuvvot veháš ja vuššojuvvot milkkiin ja juhkkojuvvot dat. Ja dat
adnojuvvo čottavihkái dálkkasin.
      Ja go ruoppit šaddet, de lea dálkkas dasanai vuoidat dainna cubbuin.
Muhto sámit lohket soames lohkosiid, muhto gal dat ábuha veháš vaikko ii
logage, go ii fal daga bilkideame dihte. Jos cubbuid bilkida, de dat gal
bostá nunai, ahte váldá heakka olbmos.

Dás vuolde muitalus ovtta nieidda birra .

      Dan nieiddas bohtanii čeabet veháš, ja de válddii dan seammá cubbo ja
dettii deinna dan vihkebáikki. Ja de go gearggai deaddimis, de bálkestii
eatnamii nu ahte cuoppu bávččagii, ja de suhtai nu ahte bosttii velá
bahábut. Ja dat leai muđuinai dat sorta mii bostá, dat leai čáhppesgirjjat,
mas galgá váruhit.
      Ja dat nieida skibai bahui ja manai Luleju doaktáriid luhtte, muhto
ii dat ábuhan, son jámii. Okta sámi doavttir geahčai dan su vigi ja
muitalii, ahte "don leat deaddán cubbuin, ja leat bálkestan eatnamii nu
ahte cuoppu suhtai, ja de bosttii bahábut, ja dan ii nagat jorgalit, dat
lea vara billistan juo nu ahte ii buorrán."

Muitalus cubbo birra .

      Cuoppu orru čázis, ja orru goikeeatnamis. Giđđat lea gođđu seammá
áigge go hávggas. Su gođđu lea jeakkis. Ja dat atnet dakkár jiena, ruvget
dego bohccomiesit. Muhto lea fuomášuvvon, ahte cuoppu gahččá badjin vulos,
nu go iežánai divrrit, mat gahččet muohttaga nala. Dat lea vissis, ahte
cuoppu gahččá eatnamii balvvas deinnago gávdno duoddaris muohttaga nalde,
gos ii leat suddi olamearis.
      Cuoppu lea danlágáš divri, ahte guhte duostá váldit gihtii, ja go
cuoppu gožžá gieđa nala, de šaddá dan olbmo giehta dálkkasgiehta. Go dakkár
gieđain dušše deaddilage vihkebáikki nala, de geahppu várka dakkaviđe. Ja
go ruobbu njálbmi, dasa lea maiddá dálkkas cuoppu, go suinna deattaša ja
vuoiddada.

Mánáid sámpá .

      Ja jos mánnái šaddá sámpá — sámpá lea dakkár, ahte mánás vilggoda
njuovčča — ja de lea dasa maiddá cubbos dálkkas. Deinna deaddá njuokčama
nala, ja de lea gait buoremus dálkkas dasa. Ja lea dat buorre
čoavjedálkkasnai; de galgá varas milkkiin vuššojuvvot, ja de váldit sisa ja
njiellat.

Cubbos nubbi muitalus .

      Go leai okta nisu vázzime jeakki, ja de oaidná ovtta geađggi jeakkis,
ja de duolmmastii dan nala. Ja dat ii leange geađgi, muhto leai cubbuid
eadni, mii leai nu stuorat dego olbmo oaivi. Ja de cuoppu roahkuhii iežas
gitta juolgái, nu ahte ii ožžon luovos muđui go gákkai soppiin. Ja de
álggii bávččastit dat juolgi, masa darvánii cuoppu. Ja son manai Luleju
doaktárii, muhto son maiddá jámii. Ja dat leai mánnán bilkidan cubbuid, ja
de easka bosttii go soittii máttu nala boahtit. Lunta-Andarasa áhkkái lea
nu geavvan Vuoskkojávregáttis.

Váralaš čahci .

      Muitalus, go cubbo meađđimiid juhká olmmoš, de dat šaddet stuora
cuoppun, ja álgá addit jiena dego su jietna leage. Ja jos ii oaččo olggos,
de váldá heakka. Dasa eai leat olu goansttat. Sámit addet vara juhkat, vai
vuovssada, ja mieskan guollečoliid. Ja jos ii velá boađe olggos, de
coggojuvvo bohcco stuorimus juolgesuotna njálmmi sisa gitta čoavjái, ja de
ferte gákkastahttit. Ja jos ii boađe olggos, de gale jápmá olmmoš. Ja go
dat olggos boahtá, de lea nu ruoksat dego varra.

Váralaš divri .

      Okta divri, man namma lea ruovdegobbá, dat orru čázis. Ja dat lea
maiddá dakkár ahte eallá olbmo siste, ja dainna maiddá dahkkojuvvo seammá
lágiin go cubbuinnai. Ja jos ii oaččo sunai olggos, de son maiddá goddá
olbmo. Dan maiddá juhká čázis mángga geardde olmmoš.

Bohcciid atnet divrriid dihte .

      Dakkár divrriid dihte atnet bohčči sámit. Dat bohčči dahkkojuvvo
bohccočoarvvis. Ja dat lea dan dihte maiddá, vai ii njálbmi billahuva
giđđat. Ja nubbi bohčči dahkkojuvvo lotti čoarbbelnorasdávttis, das lea
dego fierbmi siste, nu ahte eai beasa čađa divrrit njálbmái. Dat adno
meahcis.

Suvččageapmái .

      Suvččageapmái lea okta buorre goansta, go dakkaviđe go fuomáša ahte
lea suvččagan, de galgá deaddit ja ruvvet muohttagiinna nu guhká go máhccá
ruoktot, ja eallá fas dat. Muhto ii ábut bajildusmuohta, muhto dat galgá
dat muohta mii gohččojuvvo seanjážin, ja dat lea jur eatnama vuostá
dansoarttat muohta.
      Dás muitalus ovtta mánás 40 jagi manjásguvlui. Mánná leai 10 jahkásaš
ja leai olgun viehkame garra čoaskimin, ja de gahčai muohtaroggái rabas
gieđaiguin. Ja ii eadni fuomášan, ja de šuvččage suorpmat, ja eai ipmirdan
deaddit ja ruvvet muohttagiin, ja de gahčče suorpmat gaskkaráji eret. Ja
dat eallá ein dálnai ja su namma lea Máret Mikkelsdotter Utsi, ja son orru
dál Sávžžus, ja su boatnji namma lea Heanttut Bihto.

Oppohatvihkái

      atnet dákkár goanstta: gáicca juolgedákti, ja dat dahkkojuvvo hui
fiidnát, ja nubbi dahkkojuvvo gálbbi gožžaráhkus ja goikaduvvo siivvut ja
čábbát, ja de galget hávvarrievnnat. Ja de galgá báhkka čáhci ja rievnnat
bealle gohpu-, ja dat biddjojuvvojit dan gožžaráhku sisa dievva. Ja dan
gáiccadávtti galgá bidjat dan gožžaráhku sisa nuppi geahčái, ja nubbi
geahči olbmo bahtaráigái coggojuvvo. Ja datl gožžaráhkku, mii lea dan
ráigedávtti nuppi geažis, de dat božistuvvo, ja de dat manná sisa
bahtačoallái, ja de beassá olggos.
      Ja nisoolbmui sáhttá dahkat seammá ládje, go lea gožžaoarri
buđđošuvvame, muhto dievdoolbmo ii sáhte seammá ládje, muhto dasa
dahkkojuvvo iežá ládje: faskojuvvo báđi dahe gievdnevuođus giehpa, ja
ruvvejuvvo deinna buoza olggobeale, ja dat ábuha, dat lea geahččaluvvon.
      Boares áiggis eai leat leamaš rievnnat dasage, go olmmoš leai
obbon, maid dáláš olbmot atnet dan vihkái áhpun. Muhto dološ áiggis dahke
seammá lági, muhto dat čáhci, mii biddjui dan gožžaráhku sisa, leai
iežásorttat liegga čáhci, ja bohcco dáktevuodja, mii lea gait fiidnámus
vuodja.

Bohtanemiide .

      Go bohtana, de dasa galgá buoidi biddjojuvvot nala, ja jos ii velá
buorrán, de galgá faskut veaikki dasa ja bidjat seahká. Gal sámit gávdnojit
dakkáratnai, ahte go gehččet ja deattašit gieđain, de buorrána bohtaneapmi,
vaikko livččui mannai bahá. Hui fiinna beassenárvi lea buorre geassit sieja
olggos, go lea buogu daihe iežá sidjon bohtaneapmi.
      Ja go hávvái manná liekkas daihe galmmas dahe iežá, mii váikkuha hávi
bohtanit ja siedjut, de dasa maiddá dahkkojuvvo seammá ládje: boares buoidi
biddjojuvvo nala, go eai leat dakkárat, mat máhttet jorgalit muđui ilmmá
dálkasiid haga.

Varragolgamii .

      Varragolgan lea váralaš go eai leat doaktárat olamearis. Muhto
gávdnojit gal dakkárat, ahte go ožžot gullat, de juo bisána varra golgamis,
muhto eai dakkárat leat olu. Muhto go besset oaidnit, de lea vissáseabbu
vara bisáneapmái. Ja sámiin lea váralaš dalle maiddá golgat badjel meari,
go nisu lea mánnáseanggas, ja golgá nunai ahte jápmá ja hoahpus. Ja dan
maiddá varradollejeaddjit sáhttet dollet daihe bisánahttit.
      Okta goansta lea seanganissona varragolgamuššii. Lea unna lottáš, man
namma lea beskkoš, mii dahká beasi dáluid seaidnái, ja de galgá váldit dan
beasi vuođus roskkiid ja vuoššat varas milkkiin, ja dan addit juhkat
seanganissonii. Ja dat ábuha, vaikko ii dieđe maidege sániid, muhto gal dat
lea buoret, go dieđálii sániid.
      Ja sáni vuoimmis buoridit olusorttat vigiid. Muhto eai leat olu
dakkárat, mat máhttet dahkat daid goansttaid, mat leat ovdalis muitaluvvon.

Goansta čoaskinvihkái .

      Ja okta dálkkas čoaskinvihkái lea bohcco ealli varra, juhkkojuvvo. Ja
jos ii gávdno ealli varra, de váldo galbma varra ja seaguhuvvo dassážii go
šaddá liđbmat dahe fiinnis, ja de juhkkojuvvo jur njuoskkasin. Máná
oččodettiin nisu dávjá biestá galbmot julggiid, ja lea dasanai adnojuvvon
bohccovarra dálkkasin nu got lea ovdalis muitaluvvon.
      Ealli varra ii boađe iežá ládje go čuggejuvvo boazu, ja de dakkaviđe
valdá lihttái vara ja juhká, jos ii leat skihpa olmmoš dan meare vuoimmis,
ahte veadjá mannat ieš bohcco lusa ja juhkat dakkaviđe go varra golggiida.
Čuggejuvvot galgá manjil čoamohasa.

Muitalus suotnafatnaleami birra .

      Suotnafatnaleapmái maiddá lohkkojit sánit, ja dat ábuha. Dat
dahkkojuvvo dan várás basatkeahtes ulloláigi, ránes golmmageardán
sávzzaulloláigi. Sávzzaullus lea olu vuoibmi, deinnago Jesos lea olu
sávzzain hupman ja váldán veardádusaid sávzzas, ja dat, maid dihte lea
Jesos jápmán, gohččojit sávzan, ja dat sin orrunsaji namma lea
sávzzaviessu. Ja deinna lea sávzzaullus nu olu vuoibmi. Ja lea dat buorre
suodjinai olbmui.
      Ja go lea dakkár vihki, ahte satnjida liiki, dasa lea dálkkas ruvvet
soahkegunaiguin, ja jos ii velá vuolgge, de galgá váldit áhčeseani
lávžegihpu ja dan vuoššat ja de deinna vuoidat dakko gokko satnjida. Ja lea
velá nubbi goansta: váldit ovccisorttat muoras veháš ja dan vuoššat, ja dat
lea mángga vihkái áhpu.

Guollavihkái .

      Ja go guollasuonat fatnalit, de galgá ruvvet siivvut ja hávdut. Visot
suonat galget ruvvejuvvot beare bajás rupmaha guvlui.

Fiskesdávdda birra .

      Fiskesdávda lea maiddá okta fasttes dávda. Dat dahká olbmo fiskadin.
Vuohččan álgá dovdot čalmmiin, ja gaccain vielgadasat álget fiskkodit, ja
gožža lea maiddá fiskat. Ja dasa lea dálkkas: ráhkaduvvo biebmu dan meare
go oktanaga nagada borrat, ja dat biepmut galget ráhkaduvvot ovcci sorttas.
      Ja nubbi goansta lea: de galgá váldit ovcci dihki eallinaga ja
addit borrat biepmu siste, vuodjagáhkuin daihe juvccain, mii ii leat ila
báhkas, vai eai buole dihkit jámas. Muhto ii leat vuogas, ahte diehtá
skihpa olmmoš dan, ahte dihkit leat maid son borrá. Ii son gal sáhte borrat
jos son diehtá, ahte dihkit leat maid son borrá.

Čielgevihkái .

      Ja vuhččohagat leat davja sealggisnai. Ja dat lea nu, ahte go lea
vuhččodan sealgi, de lea nu bávččas, ja lea dego livččui doallame, ja lea
dego livččui noađđi sealggis. Ja dat boahtá garra barggus, ja boahtá dasnai
go nohkká garra nohkkansajis, ja mángga iežásorttat áššis, olu nohkkamis
maiddái. Dat bisána varra daihe dadjet: varra lohppe. Ja go ii leat ila
bahui, de gal buorrána ruvvedemiin, ja go gaiku náhki ja fanahallá náhki
vai luovvana. Ja jos ii deinna buorrán, de geahča 115 siiddus ja nubbi
dálkkas 116 siiddus.

Garra gosahaga birra .

De galgá vuoidat jienjain juolgevuođuid ja liekkadit nu garrasit go gierda.

Goansta bátnevárkii .

Buot buoremus: dat galgá ruvvet guovtte beale čeabeha ja visot birra
njálmmi ja ein niskesuonaid, ja ein čielgesuonaid jur miehtá čielggi, ja
dassá go lea heaitán várka. Dat lea vissis, ahte dat heaitá, muhto dat
galgá viššalis čeahpes ruvvejeaddji. Guovžžabátni lea maiddá dálkkas, go
deinna deaddá rávssá, muhto galgá veháš ligget ovdal ja de giessalit asehis
liinni birra, ja de deattašit deinna bániin. Ja jos gávdná bohcco
oaluldávtti, dakkára mii lea leamaš nu guhká eatnamis, ahte lea eatnan
báidnán su feargasis daihe ruonán, ja de dan maiddá ligget, ja de deaddit
deinnanai seammá ládje go biertnabániin.

Goaŧáhusvihki

      lea dakkár ahte olmmoš vuovssada hui dávjá ja hui garrasit. Ja dasa
lea dálkkas vuoksámuš, daihe goartálastit skihpa olbmo boahkána
vuosterehkegii, álgit ovccis ja lohkat ovtta rádjái. Ja dat galgá golmma
geardde lohkkojuvvot ja goartálastot dat boagán. Ja jos lea dat vihki, de
dat gale buorrána.

Eallisilbba birra .

      Dat lea dálkkas mángga báikái. Jos olbmos doddjo dákti daihe jos
son nordahuvvá hui bahát, daidda adno eallisilba dálkkasin. Dat
váldojuvvo veháš bastii ja gaccastuvvo, ja njiellat ja sivdnidit galgá. Ja
dat lea buorre vuoissahagaidenai, ja garra luhčadávdii lea maiddá dálkkas.
Ja gii atná ealli nalddis, su nala eai darván jámehat. Ja lea eallis
dálkkasin čalbmáinai, go čalbmái šaddá smáiti daihe dat ruobbu.

Go beana gáská olbmo,

      de galgá váldit dan seammá beatnagis vara ja vuoidat deinna hávi, de
dat váldá várkka eret dakkaviđe.
      Galbma čáhci lea maiddá dálkkas varas hávvái. Ja jos doddjo juolgi,
de maiddá galgá bidjat galbma čáhcái. Ja jos laddasis manná eret, de galgá
seammá ládje čáhcái bidjat. Ja dan galgá gaikut, mii laddasis lihkkasa, ja
dan mii doddjo, dan galgá gurpat, muoraid birra vai savvo gitta njuolga.
Bohccovuostá lea buorre hávvedálkkas.

Go olmmoš jámálga,

      de lea heaggabivdingoansta dakkár, ahte dat galgá váldit gieđaid ja
gaikkihit bajás ja vulos dassá go heagga boahtá.

Čáhcái hávkan olbmo heaggabivdima birra .

      Go olmmoš lea hávkan čáhcái, ja lea vel veháš heagga, de galgá čatnat
liinni čalmmiid nala ovdalgo váldá bajás čázis. Ja de galgá guoddit
goikásii ja bidjat nu ahte golgá čáhci olggos. Ja de galgá ruvvet, ja eai
galgga olbmot das eanet go okta daihe guokte, ja eai jietnadit eai ovttage
sáni, vai ii ballá heagga eret go lea boahtime. Dat ii gierdda dalle gullat
ii maidege. Ja dainna lágiin gal heagga boahtá.

Suotnafatnaleapmái

      lea maiddá ruvvemuš buorre, muhto galgá fal ruvvejuvvot beare
bajásguvlui gieđa, daihe jos lea juolggis fatnan suotna, bajás dasnai,
deinnago ii suotna beasa dávttis luovos, muhto bierggus dat beassá luovos.
Ja deinna galgá jođihit suona fas seammá guvlui gos lea rahtasan eret.
      Geađggis gávdnojit dakkárat mat leat dego láset, ja dat latnjet nu
asehažžan dego bábir, ja deid namma lea riebangolli. Ja dat leat
lađasvihkái buorit. Muhto dat galgá oažžut nu fiinnisin dego jáfuid, ja de
váldit njálbmái čáziin ja njiellat čoavjái.

Eatnanbostaga birra .

      Eatnanbostta lea maiddá váralaš vihki ja garra vihki. Ja dat lea
maiddá ovccisorttat. Dat lea dakkár, ahte šaddet ruoppit oba goruda miehtá,
ja dat satnjidit, ja lea dein várkanai nu ahte ii oaččo ráfi ii nohkkat
iige borrat. Ja dat maiddá jorgaluvvo sániiguin nugo lea ovdalis juo
čállojuvvon. Ja okta, man namma lea buogu ja nubbi lea vámmá. Ja dat visot
jorgaluvvojit sániiguin.

Sápmelaččaid nissoniid birra .

      Dás muitaluvvo dakkáriid birra, geaidda vásttošta, go leat
mánnáseanggas nissonat ja nieiddat.
      Muhtun nissonat leat nu váivát, ahte bávččastit golbma beaivvi, ja
olbmot dollet ja deddet čielggi beale, ja go ii riegát veláge, de lea velá
okta goansta. Go leat olu dievddut, de loktejit julggiin bajás ja oaivi
vulos ja sildnalit, vai mánná johtá ruoktot, go lea bahkkahuvvan nubbi
oassil ovdii.    Ja go de njulgejuvvo, de láve riegádahttit dakkaviđe.
Ja lea velá okta goansta: de ferte muitalit, gii lea máná sahkkehan. Ja de
lea juo áhpu go muitala, muhto velá buoret go addojuvvo dahkki čáhci dahe
gožža juhkat.
      Ja go viimmat lea riegádahttán máná, de náhpi čuhppojuvvo, ja dat
geahči mii manná eatni sisa, dat čadnojuvvo gitta nissona vuoddagiin, vai
ii rohttas sisa, vai manjibut bohtet olggos. Ja nissonii addojuvvo
gusavuodja, dál go ii leat bohccovuodja. Muhto boares áiggi sámit bohče ja
dahke vuoja bohccomielkkis, maid láveje dalle addit nissonii. Ja go ii
beasa čoaskkis, de bohtet fargga olggos manjibut. Ja go dat leat boahtán
olggos, de dahkkojuvvo velledansadji.
      Dál álgá muitalit dan eatneriebu birra, mii lea dakkár váivvi ja
bákčasa čađa riegádahttán máná, ja dat lea ferten galbmot. Ja go nisu
galbmo, de eai boađe manjibut olggos, de čoahkkanit manjibut ratti vuollái
dego máná oaivi. Ja de álgá buođđut heakka, ja jos dalle eai ipmir, dat
jápmá hui hoahpus. Muhto go dahkkojuvvo gaccastat: dat váldojuvvojit
soahkegierragis dutkkomat, dat maid rievssat borrá, ja njuvdojuvvojit
smávisin, ja de addojuvvo dat duoldi juopmomielkečázis. Ja jos eai velá
laigan dahe boađe olggos, de biddjojuvvo hávdda, liegga šáttu ja gutna
ullodingga sisa, ja dat biddjojuvvo ratti vuollái. Dat váldojuvvo šáttu ja
gutna árranvuođus, deinnago dálvet ii oaččo iežá sajis, go lea galmmas
eatnan. Muhto váruhit, ahte ii hávddot julggiid geaži. (Dan dihte ii galgga
bidjat liegga hávdaga julggiid geahčái, dat lea váralaš, vuojeha galbmasa
bajás rupmaha sisa, ja de váldá heakka nu hoahpus, ahte ii háhppet ii
maidege ábuid ohcat.) Muhto go ii velá lieggan, de galgá lonuhit dassážii
go lieggana, de bohtet olggos easka manjibut. Ja de das álgá golgat ruoddi
dahe varra eanet go gierdá olmmoš, ja de lea das váralaš, deinna lágiin
leat olu jápmán Sámis nissonat, go leat nu hárve dakkárat, geat dihtet dasa
ráđi. Muhtun sámit leat dakkárat, go gulletge, de juo bisána varra
golgamis. Muhto dat leat veháš dakkárat, muhto go oidnet, de gal sáhttet
buorebut dollet vara.

Muitalus dan birra, go dán girjjis leat visot sámiid doavttirgoansttat,
muhto eai noaidegoansttat .

      Ja go dat, guhte diehtá visot dan, mii lea dán girjji siste — muhto
eai leat olu, guđet dihtet dáid goansttaid — ja go ii dovdda olbmo vigi,
dat guhte diehtá dáid goansttaid, de álget sii doaivut, ahte lea
jápmindávda dahe lea biddjojuvvon mánnelaččat dahe jámehat mat leat
noaiddes olbmuid bargu.

Mánnelašveaga golgamuša birra .

      Go mánnelaččat leat golgame, de sii girdet ilmmis dego lottit,
muhtumin badjegeappot ja muhtumin vuollegeappot. Ja go dat leat golgame, de
dat go leat boahtime, de dat šuvvet nu stuora vuimmiin ahte japmá dego buot
garraseamos biegga, ja velá garraset šuvva lea mánnelaččain. Ja go dat leat
manname, de sii eai mana govdadit muhto gokko mannet, de dakko sojahit
muoraid jur eatnamii ja dodjet muhtun muoraid. Ja go dat gullo, de dat leat
mánnelaččat, muhto eai oidno datge go jur soames olbmo čalbmái. Ja vigihis
luonddogáhppálagat gal oidnet ja gullet dallenai, go eai jama nu ahte
olbmot gullet. Ja Mánnelaš lea oaivveheapmi, ja dat go leat golgame, de dat
girdet ja nuppit leat nuppiid nalde, eanas leat oalggi ráje, ja muhtumat
leat beare gaskka rájes vulos juolggit.
      Mánnelaččat šaddet dein sieluin, mat leat beallesuroheamit ja
bealleristtahasat. Ja dat eai beasa eai helvehii eaige dáivahii. Ja sii
šaddet orrut beare áimmu siste. Ja dat leat hálus oažžut barggu. Ja sin
noaiddit ožžot álkimusat veahkkin, go álget noaiddástallat.
      Mearka dasa, go leat olbmo nalde mánnelaččat: de dat olmmoš álgá
oaidnit ja gullat olu maid eai oainne iežát. Ja dat hupmá dan ášši birra,
manne leat jámehat su nalde ja dan, maid dat galget dahkat, ja gii lea
bidjan daid su nala. Ja hupmet dat iežá olbmotnai áššiid birra veháš. Ja
maid dat hupmet, dat lea eanas duohta.
      Dat olmmoš, mii lea gálgame jámehiid soapmásis gean nalde leat
jámehat, de son hupmá amas giela, ja son dalle logaha dan olbmui soames
lohkosiid, mat leat amas gillii. Ja dat olmmoš, mii hupmá amas giela, go
lea gálgame daihe jorgaleame jámehiid daihe biruid, dat lea dalle nu imaš,
ahte ii sáhte riekta muitalit. Dat šaddá lihkahussii go oaidná jámehiid
daihe biruid olbmo nalde, ja dat gal oaidná visot dakkáriid. Ja dat gal
nagada jorgalit. Ja gal dat suige sáhttá dahkat bahásnai jos sihtá, muhto
ii dakkár daga bahás, jos eai álgge heađi dahkat bahás olbmot, muhto go jur
heađi álget dahkat de gal lea lohpi susnai čájehit vuoimmis.
      Manjimus sámi stuora noaidi leai Dobár, guhte maid attii oaffarušaid
siiddiide, muhtumin bohccuid, ja go ii velá birgen nuppiin noiddiin, de son
oaffarušai logijahkásaš máná, dakkára mii riide hearggi nalde.
      Okte leai son giistaleame nuppiin noiddiin, ja ii son báljo birgen
muđui go son uvhrii hearggi ja máná. Ja son válljii čábbámus
girjjathearggi, ja bijai hearvvaid dan heargái, juohkelágáš hearvva,
silbbaid ja lađđiid ja láiggiid, ruoksadiid ja fiskadiid, ja juohke soartta
maid son diđii ja sámit atne hearvan. Ja son čanai juohke báikái gosa
sáhtii. Ja de čanai dovgosiid nala, ja de bijai máná nala, ja de čájehii
suorpmain goppos galgá heargi vuolgit. Ja de heargi vulggii dakkaviđe. Ja
doppe lea vel dálnai. Ja de gal vuittii nuppi noaiddi nu ahte nubhi noaidi
fertii bivdit soabada. Ja soai soabadeigga, nu ahte eaba šat mannjil
giistalan gaskaneaskka. Ja dat gale leai nu noaidi, ahte oinnii
viidneguhpes vaikko man. Son oinnii dannai, go su verdde jámii mearas,
guhte leai maid stuora noaidi. Son leai dan boazogeahčči. Ja Dobár anii
meavrresgárinai, ja dat anii muorragárinai. Ja su bárdni Gummen anii maid
meavrresgári soahkebáhkis. Dakkár báhkis galggai, mii lea soahkegierragis,
maid sámit gohčodit bieggavissirin. Ja gii dakkára gávnnai, de dat leai
gávdnan olu dávvira sin mielas.

Meavrresgári birra .

      Dat leai okta noaidebierggas, dat meavrresgárri, ja dat dahkkui ná:
dan sisa bidje rikkiid ja áhčeseani lávžegihpuid ovcci binná, ja de álge
cábmit veaike- daihe čoarveveahčiriinna, ja njurgo, ja muhtumin bániid
gáske. Ja de sii dalle ledje noaiddástallame. Go noaiddit leat
noaiddástallame, de sii boldet rikkiid jur ruoksadin, ja de sii spiddot
birra iežaset nu olu go nagadit, ja bániid gásket maid nu olu go nagadit.
Muhto eai garrudan eaige suoládan dat noaiddit.
      Dakkár noaidi, mii lea oahppan noaidi ja mas leat ein bánit, de das
lea ein dievas vuoibmi. Ja dološ noaiddit leat leamaš dakkárat, ahte dat
leat girdán, ja muhtumat vuodján návddiin girkoreaissus. Ja go lea ollen
girkobáikái, de lea luoitán ja dat lea láhppon. Ja go lea fas vuolgán
ruoktot, de lea fas boahtán seammá návdi, ja son lea vuodján meaddel visot
iežá vuddjiid.
      Ja dakkár noaiddit leat leamaš dakkárat, go sii leat noaiddástallame,
de sii leat guoddán rupmaša jábmin, ja heagga lea mannan biro engeliiguin
bargui, dahkat bahás soames olbmui. Ja jos dalle lihkastahttet su rupmaša,
de dat vuolgá, ja de eaba šat boađe goasge oktii heagga ja rumaš. Ja
dakkárat gohčoduvvojit muorramieskadeaddji noaidin.
      Ja noaiddit gehččet viinnis maiddá, ja oidnet visot áššiid ja dan gii
lea suoládan. Ja jos lea soapmása nala biddjojuvvon mánnelaččat, ja son
boahtá ovtta noaiddi lusa ja sihtá ábu sus, de son jearrá: "Leago dus
buollánviidni?" Ja jos sus lea, de son addá. Ja de son geahččá, got dat lea
biddjojuvvon, ja de dat álgá. Ja jos dat oaidná, got dat lea biddjojuvvon,
de son gale jorgala okte. Muhto jos lea olu gievrrat, de dat bidjá fas,
muhto de mannet dávjá dan noiddohallan olbmo sogaid nala. Ja jos jorgaluvvo
fas das, de mannet fas soamis seammá sogas soapmása nala. Muhto jos lea olu
gievrrat, de mannet dan nala gii lea bidjan daihe bijahan seammá olbmo
nala. Ja jos dat lea velá gievrrat, de dat bidjá ruoktot girkoeatnamii.
Muhto dat galgá dakkár, mii lea Ipmilis noaidi daihe dahká Ipmila vuimmiin.
Ja dat hupmá dalle amas gielain, ja son lea maid dalle dego juhkan, son lea
lihkahusain, ja son oaidná dalle visot noaidebijagiid. Ja son gale bihtá,
vaikko livččo man gievrras noaiddit bidjan, dat mat leat biro vuimmiin
bidjan.
      Ja dat birot biddjojit ealli lotti mielde, ja dat loddi boahtá jur
dan olbmo lusa, gosa lea sáddejuvvon. Garjá lea dat mii leage biro loddi,
dat buktá dakkár boastta, maid leat sádden biro engelat; eai dakkár olbmot
leat iežá go biro engelat. Ja go ii leat loddi oahpisin, de sii gurret
luotta, muhto badjel másealggi lea bahá beassat daihe čáhcejuohkama badjel.
Ja jos dat besset dan badjel, de gal mannet dohko gos lea dat olmmoš. Ja go
bohtet, de dat surgehit, ja go ožžot suorganit, de dat besset darvánit
dakkaviđe. Muhto jos lea nu roahkkat ahte ii suorgan, de dat eai bastte
darvánit, de darvánit vigihis olbmui ja álget dan givssidit. Muhto eai dat
gotte, muhto dušše givssidit. Muhto daid lea geahpas jorgalit eret.

Veháš goansttat daidda biruide daihe mánnelaččaide, main lea ovdalis
muitaluvvon .

      Dat galgá, go doaivu daihe diehtá, ahte dál bohtet mánnelaččat, de
galgá dahkat golbma dola ja mannat deid čađa, de eai sáhte guorrat. Ja
nubbi goansta: gii atná eallisilbba dolggi siste, dan stuora soadjedolggi
máddaga siste eallisilbba, ja de dan galgá atnit álo nalde. Ja go dat lea
nalde, de dat eai boađe nala dan olbmo. Ja jos álgá dovdat, ahte su nalde
leat mánnelaččat, de dat galgá lohkat golmma gillii áhčemiinna, daihe
fádarrforra, de eai bastte darvánit jámehat. Ja jos livččo majáva (mádjiga)
bállut, de eai dan olbmo nala bastte, geas leat dat.
      Okta noaidi leai, maid lean monnai oaidnán (J. Thuri), man namma leai
Johan Koven. Ja son orui Kistránddas Porsánggus Norggas. Ja son leai gal
gievrras noaidi. Ja son golggai viidát Norgga mearragáttiid ja leai Ivgus
juohke márkanáiggi. Ja son leai dakkár, ahte dat buorádalai skihpa olbmuid.
Ja márkanáiggiid bohtet olu olbmot čoahkkái. Ja dat lea diehttelas, ahte
gos leat olu olbmot ja olu sorttagat, de leat dan sorttagat nai, ahte
suoládit nuppiid opmodaga. Ja de bohtet olbmot diehtit, ahte J. Koven leai
dakkár, ahte sáhtii suollaga juovssahit, daihe nu, ahte suola ferte ein
buktit suolagálvvu ruoktot. Ja de dat dađe mielde go suollagat suoláde, de
manne ein Kovena lusa ja muitale mii lea suoláduvvon, ja de son bijai
suollaga buktit ruoktot; vaikko livččui man guhkás háhppehan mannat, de son
goit fertii vuolggahit ruoktot, leaigo sápmi daihe mearraolmmoš. Ja de
viimmat bálto suollagat nu, ahte eai duostan šat suoládit go dihte ahte
Koven leai boahtán.
      Ja skihpasat čoahkkane márkaniidda, vai besse oaidnit Kovena, vai son
buoridit beasalii. Ja son buorádalai olu skihpasiid dálkasiid haga. Ja anii
son gal dálkasiidnai veháš, muhto son buoridii eanasa dálkasiid haga. Ja
gálggai jámehiid olbmuin. Iige dat gullon, ahte son livččui bahás dahkan
geasage daihe bidjan jámehiid geange nala, vaikko son gale sáhtii, jos
sidai.
      Okte suoládii mearraolmmái sámis biergasiid, biergguid ja duljiid. Ja
de sii ledje olus ovtta fatnasis, ja de vulge. Ja de sápmi fuomášii, ahte
de dál lea suola dolvon sus dávviriid. Ja de son manai Kovena lusa ja siđai
álgit veahkkin, ja de dat álggii. Ja de dat fanas leai mannan mánga miilla,
ovdalgo jokse bearrat. Ja de gal ii šat mannan fanas ovddos ii vehášge. Ja
de sii ferteje jorggihit ruoktot, vaikko ledje mánga vigihis olbmo. Ja dat
suola fertii doaimmahit suolagálvvuid ruoktot. Ja de gal besse fas vuolgit
ruoktot. — Ja son dagai olu dakkár goansttaid suollagiidda.
      Ja okta noaidegoansta lea dakkár, ahte váldojuvvo jápma olbmo
njálmmis váigačáhci ja de biddjojuvvo láse sisa. Ja de addet dan olbmui. Ja
de dat olmmoš jápmá. Ja dat leat dakkárat, ahte gii lea dan goanstta álgán
atnit, dat ferte álo addit ein soames olbmui ovdalgo leat guokte jagi
gollan. Ja jos ii beasa juohke guovtte jagi geažes addit soames olbmui, de
álget iežas givssidit ja viimmat goddet. Ja deinna dat ferteje heakkas
beastit nu ahte adde sahteolbmui. Ja dan sáhtte dahkat, vaikko man vigihis
olbmui addit.
      Ja adnojit dat jámeha bánitnai ja girkomuoldu daihe šáttu. Ja dat
leat maiddá seammálágážat ja seammá ládje adnojit, go dat ovddit goansta.
Ja deinna lágiin dát goansttat leat bahát ja váralaččat, go dat šaddá
goddit dannai, maid ii háliidivččoge, ja deinna dat lea váralaš goansta.
Muhto dat adnojit velá datnai dáppe sámiin dan sivas ahte lea álki, iige
sáhte máhcahit oktage noaidi. Muhto jos dat beassá dakkaviđe vuovssadit
visot olggos, de gale beassá eallit dat olmmoš, mii lea juhkan daid ovdalis
muitaluvvon goansttaid.
      Nubbi fasttes goansta lea: vai bures geavvá juohke ládje, olu eallu
šaddá ja olu ruhta čoggo, dan dihte sii lohpidit riehttásii iežaset ja
muhtumin mánáideaset. Ja dat ii leat boares áigi, go lea velá manjimus dat
gullon, ahte leat riehttásii lohpidan iežaset. Ja go áigi lea dievvan, de
biro lea boahtán ja dolvon. Muhto lea soamis goit beassan eret biros, go
lea muitalan olbmuide ja olbmot leat addán dieđu báhppii. Ja báhppa lea
álgán áhpun ja velá nubbi risttahas olmmoš, gii lea rámmátlohkki. Ja go
biro boahtime gulle, de manne ovddal rámmáhiin ja lohke muhtun binnáid. Ja
de biro ii ožžon vuoimmi, de son manai eret das. Muhto golmma geardde son
bođii, ja dat guovttis dagaiga seammá ládje ein go biro bođii, ja de
viimmat fertii guoddit dan olbmo. Muhto jos eai livččo lean dakkárat, de
leai doalvut biro.
      Okte lea oaidnán okta olmmoš go biro doalvvui olbmo. Ja dat doalvvui
loktasii dan mađe ahte jur muorragierragiidda guoskkadii soames saji. Ja ii
lean gitta go nuppi gieđas gaccain roahkuhan giehtaváibmosii. Ja leai
dadjan biro dan olbmui man lahka manai, ahte dat olmmoš šaddá dan dilis
leahkit máilmmi loahpa rádjái, ja de easka gullat oktasaš duomu, mii dalle
boahtá.

Máidnasat .

Stálu birra .

      Ja stálut leat dat olbmot, geat leat goase olmmoš ja goase mánnelaš
dahe beargalat. Son leai gievra ja son leai diehtti. Ja jiehtanas leai
maiddá seammálágáš goase, muhto son ii lean vašis olbmuide nugo stállu.
Stállu gottii olbmuid ja borai. Jiehtanas leai gievra ja son leaige
stuoris, ja leai sonnai noaidi. Ja soai leigga dávjá doarrume, ja soai
golggaiga maiddá ovttas.
      Okte soai vulggiiga gollemuora lusa váldit gollelasttaid, ja sudnos
ii lean eanet go okta čalbmi, iige datge lean go jiehtanasas. Ja stálus eai
lean šahten čalmmit dan rájes go su reaŋga bolddii su čalmmiid. (Stálu
reaŋga lea boaldán stálus čalmmiid, son lea leiken báhkka dani
suddočalmmiide, dalle go leai reaŋgan, ja dan rájes son leai čalmmeheapmi.)
Ja son ii oaidnán ii maidege, muhto go leai jiehtanasas okta čalbmi, de
soai birgiiga dainna. Ja okta bártnáš čuovui sudno mielde dan dihte vái
oaidná, gos leat gollemuorat. Ja de stállu goarpmui gollemurrii, ja álggii
čoaggit gollelasttaid. Ja de ii son oaidnán go ii lean čalbmi, ja de son
sihtá jiehtanasas: "Atte munnje čalmmi", vái son oaidná váldit lasttaid. Ja
de jiehtanas lagadii dan čalmmi, ja bárdni dohppii dan čalmmi. Ja jiehtanas
doaivvui ahte stállu dat válddii. Ja de stállu átnu: atte fargga sutnje
čalmmi. Ja jiehtanas dadjá: "Mon lean juo addán čalmmi." Ja de šattai garra
diggi sudno gaskii, ja de suhtadeigga fas, ja de doarráiga, ja doaruiga
dassážii go luoddaneigga goappašat.
      Ja bárdni válddii gollelasttaid nu olu go nagadii guoddit, muhto ii
bárdni leat gávdnan mannjil dan báikki. Stálut ja jiehtanas čihke dan
báikki.
      Go vižže deid jápma stáluid, sii fas ealláje go bohte dálloseaset.
Sin heagga orui ovtta unna visoža siste, ja dan siste leai fárppal, ja
fárpala siste leai sávza, ja dan siste leai vuonccis, ja dan siste monni,
ja moni siste heagga.
      Stálut dahke soabada gaskaneaset, ahte ii galgga guhtege mannat nuppi
biirres, iige galgga mannatge nuppiid lusa. Stálojávregáttis sii ledje
dalle go dahke dán lága gaskaneaset. Ja sii dolle dán lága juohkehaš.

Muitalus dan stálu birra, guhte lea orron Stálojávregáttis .

      Ja dán stálu orrumušas lea ožžon Stálojávri nama. Ja das gávdnojit
mearkkat velá dálnai.
      Stállu orui dan seammá Stálojávregáttis. Ja sus leai áhkká ja bárdni
ja nieida. Ja sii bivde guliid ja gottiid ja sápmelaččaid bohccuid. Ja
stállu leai diehtti daihe noaidi, ja su áhkká leai seammálágáš. Ja sus leai
ruovdebohcci, mainna son njamistii olbmos vuoimmi eret go heahti šattai. Ja
go ii velá birgen, de njamistii heakka maiddá eret, go eai lean dakkár
sámit, guđet máhtte lapmut. Gal sámit leat leamaš olu dakkárat, guđet leat
leamaš luođđa- ja ruovdelabmut daihe -diehttit.
      Ja stálut godde olbmuid ja borre olbmuid, ja olbmot balle stáluin, ja
garve dan báikki, gos stálut orro. Ja dát stállu orui Stálojávrri čoalmmis,
ja dakko leai okta várri oarjjábealde jávrri, ja dat várri leai váldoorohat
stálus. Ja go sámit bohte dan várrái, de stálut dahke ein soames bahá
sámiide, muhtumin godde bohccuid, ja muhtumin skihppáhalle sámit dan váris.
Ja de álge sámit dan vári gohčodit Goartovárrin, deinna go gorttohallet
mángga ládje. Muhtumin darváne bohccot geađgegaskkaide, ja muhtumin šadde
skierbmán bohccot, ja olbmot seammá ládje. Ja muhtumin láhppoje olbmot ja
bohccot. Ja de álge sámit dan vári gohčodit Goartovárrin, ja su namma lea
ein dálnai Goartovárri.
      Ja dat vuosttaš guoika, go johka vuolgá Stálojávrris, das lea unna
luobbalaš, gos stállu álo bivddii guliid. Ja dan guikii stállu rokkai
fanasgeainnu, ja fierahii nu stuora geđggiid, ahte eai nagat dáláš olbmot
lihkastahttit, vaikko livččui 20 olmmái. Iige dan jáhkále, jos ii livččo
mearka gos oaidná ahte dat lea duohta. Ja dan guoikka namma lea maiddá
Stáloguoikan dan dihte biddjojuvvon, ja dat lea velá dálnai seammá namma.
      Ja nuorttabealde Stálojávrri, dan várrái lea stállu bidjan nama.
Stállu leai gullan ulddain, ahte dan váris galget olu boriid atnit, ja
deinna álggii stállu gohčodit Borrevárrin. Ja dat namma lea ein dálnai.
      Ja Borrevári nalde lea okta jávri, man namma lea Vatnimajávri. Ja
Vatnimajávri oaččui nama das, go sámit johte dakko ja dan johkagátti bajás.
Ja dat lea nu allat, ahte hearggit eai nagadan geassit gierresiid. Ja go
hearggit eai nagat geassit gierresiid, de fatnet hearggit. Ja deinna lea
ožžon Vatnatjávri dan nama Vatnimjávri.
      Ja Stálojávrri lullegeaži oarjjábealde lea okta várri man namma lea
Báhcajeagil. Ja dat lea ožžon nama deinna go das lea leamaš buoremus
jeagil, ja de daddjojuvvui: dan várrái lea báhcán velá jeagil. Ja de oaččui
nama Báhcánjeagil, ja dat namma lea ain dálnai su namma — Báhcajeagil.
      Ja daid ulddaid orohat lea Goartováris luohkás buohta Čoalmmi, ja das
lea ein dálnai báktegaska daihe ráigi. Ja dan ráigái leat dáláš olbmotnai
láhppán gáiccaid logi ja leat gávdnan áiggiid mannjil dušše dávttiid. Ja
dat seammá báiki lea ipmirduvvon, ahte dat sáhttá veahkehitnai, guhte
bálvala ja humahallá ja addá juoidá.

Muitalus dan birra, got geavai dan stállui, guhte orui Stálojávregáttis .

      Go leai okta risttagas sámi boadnji mátkkošteame, ja de bođii dán
stálu goahtái. Ja dan sámis leai čáppa nieida ja bárdni. Ja go sápmi leai
váiban ja sus leai nealgi maiddá, ja stállu attii borrat su biepmu. Ja son
borai, vaikko ii son riekta sáhttán, go stállu leai olu vuoššan olbmuid
seammá báđiin, muhto son fertii borrat. Ja go son leai borran, de stállu
gohčui: "Attátgo don nieiddat mu bárdnái?" Ja son ii duostan gieldit, son
lohpidii nieiddas, ja sii dahke lihtu, goas sii álget heajaid doallat. Eai
dalle lean gulahusdoaimmat, eai sii dahkan eambbo go sohpe ja adde gieđaid
oktii, dalle leai válmmas.
      Ja go sápmi diđii, gos leai ulddaid orohat, ja son leai oahpásnuvvan
ulddaide, ja son manai dohko ulddaid lusa ja jearai ráđi, go sus leai nu
vuostemiella addit nieiddas stálu bárdnái. Ja go son bođii uldda vissui,
uldaáhkku dajai dakkaviđe: "Vuoi, vuoi, go don leat nieiddat lohpidan
stállui mannjin!" Sápmelaš goit dadjá: "Itgo dieđe ráđi maidege!" Ulda
vástidii, ahte "in dieđe vissása. Jos boađát dakko, go boađát stálu
goahtái, de mon galggan neavvut du." Sápmelaš vulggii ruoktot. Ja de
muitalii veahkasis got lea ášši dál.
      Ja de vulge dal heajaid doallat. Ja go sii vulge, de bohte ulddaid
lusa. Ja go ulddat nevvo, ahte "dii galgabehtet mannat ijabeale Goartovári.
Gal stállu lea niegadan dan birra, jos dii boahtibehtet ijabeale, de lea
váralaš, ja son jearrá dis dakkaviđe: goappá beale vári dii boahtibehtet,
vári ijabeale vai beaivvibeale?" — —
      Sii vástidedje: "Mii boahtit beaivvibeale." Ja de son ii ballan. Ja
de sii álget doallat heajaid, ja bidje guokte stuora báđi duoldat. Ja go
gikse báđit, de luittii sámebárdni báđi čippiid nalde. Ja stállu dadjá
bárdnásis: "Luoitte donnai čippiid nalde, go nubbi bárdni luittii čippiid
nalde." Ja go son álggii luoitit, de dadjá moarsi: "Gal mon luoittán
veahkkin." Stállu dadjá: "Gal dat lea gievra, gal son akto luoitá." Ja go
son álggii luoitit, de moarsi dohppii gievdnevuossái, ja álggii loktet
veahkkin, ja loktii nu bajás, ahte leaikásii irggi ohcii duoldi liepma, ja
bulii čoavji ja visot bállut. Ja ii son muitalan, ahte sus bulii nu bahui.
      Ja de sii álge borrat. Ja sámit ledje olu boahtán heajaide, ja dat
borre ja juhke, muhto irgi ii borran, guhte leai jápmime, ja son manai
olggos veallahit. Ja moarsi čohkaha bálddas, gal son oaidná, ahte ii dat
eale.
      Ja dalle vulge jávrri nala illudit, nu go leai dolin dáhpi sámiin
illudit, go leat heajaid borran. Ja sii ledje sámit čuollan mánga rutni ja
gokčan muohttagiinna — ja stuora soppiid báldii. Ja de nissonat das dahke
olu leaikkaid gaskaneaset, ja vuššet juhkosa, dassážii go bohtet dievddut
ruoktot. Muhto gal sáminissonat dihte, mii goansttaid galgá šaddat, ja sii
dihte, ahte stálu áhkás lea ruovdebohcci, mii lea váralaš; jos deinna
beassá njamistit, de lea heahti. Ja deinna sii suoládedje su ruovdebohcci,
ja bidje njálmmigeaži hilaid sisa, ja ieža dihkkejit guhtet guoimmiset
oivviid. Ja dievdoveahka illudit jávrri nalde. Stállu lea gokčan
čalmmiidis, ja nuppit vihket birra ja guoskkahit muoddái ja stállu
háhpardahttá gitta, ja go oažžu, de dadjá: "Njávkka, njávkka, juobe oaččun
varas mállása, dat galgá eahkedis málistuvvot." Ja son gáskkistii binná
biktasis, ja jos bođii biergunai bátnegaskii, gal son gáskkistii dan ráje
go oaččui. Ja sii vihke ein dađe garraseappot. Ja go dat fas oaččui gitta,
de fas dajai: "Njám, njám, buorre leai, go ožžon iđedismállásačča." Ja dás
gáskkistii nu, ahte bođii biergu bániid gaskii, ja de gal dat bávččagii
sakka; ja suhtai maiddá.
      Ja de sii vihke dassážii go ožžo stálu gahččat rudnái. De sii álge
cábmit šluppohiiguin oaivái, ja stállu čuorvugođii áhkkásis: "Na, njamis
bohcci!" Ja go son gulai boatnjis jiena, de álggii ohcat bohccis, ja ii
gávnna, ja gulai ahte stálus lea heahti, ja su dihkkejeaddji dadjá: "Mii
dat buollá dolas?" Ja go son áiccai bohcci, de dohppii ja njamistii dan
buolli bohcci, ja hilat bohte dievva čoddaga, ja bolde čoddaga ja čoavjji
nu ahte jámii dasanaga. Ja sámiboatnjás ja su guoimmit cábme stálu dassážii
go jámii. Ja bárdni leai jápmán seammá áigge go eadni. Ja stállu šattai
eallit veháš mannjelažžii. Ja go stállu jámii, de ohce geđggiid ja čatne
stálu čeabehii ja vuodjudedje dakko rudnái. Ja deinna Stálojávri lea
guoleheamos jávri.
      Ja stálu áhkká ja nieida leat hávdáduvvon nuorttabeallái jávrri. Ja
dat lea hávdebáiki dálnai. Ja dat eatnan lea garruduvvon nu ahte visot
olbmot báidnahuvvet veháš, dat šaddet nu riidásat gaskaneaset, ahte dat
leat bahábut go oktage iežá olmmoš dakko lahkasiin.

Bure Lávrra ja stálu birra .

      Go Bure Lávra-gállis leai johtime siiddain luksa Bolnnu rastá — ja
stállu leai orrume dan geainnu nalde — ja go son leai johtime, de stállu
coggalii bielloálddu murrii. Ja go Bure Lávra gulai, ahte stállu leai dan
dahkan, de son vulggii dohko, ja de álggiiga fággádallat. Ja de vuohččan
dojii stálu suorpma gaskat, ja go ii riekta stállu bihtán, de álggii
gáskkasit. Ja Lávra gilddii: "Ale ane beatnaga goansttaid!" De son heittii,
ja de son čurvestalai: "Ráhkás!" Muhto dat leai oitta. Dat gal livččui
borran olbmo, gaikkodan, jos livččui leamaš luovos. Muhto go ii datge
ábuhan, de soai ein fággádalaiga. Ja de stálus doddjui juolgi, ja de oaččui
Lávra stálu vuollái, ja de dojii gieđa gaskat stálus. Ja de álggii
ruovdádit, ja de stállu dadjá: "Čugge mu iežan silbaniibbážiin, ale gotte
iežat ruosta dákkáriinna!" Muhto ii Lávra dahkan dan, son diđii, gal stállu
lea lapmon niibbis.
      Ja go son gottii, de son álggii čuohpadit stálu iežas niibbiin, de
bierggut mannet oktii dakkaviđe. Ja de geahččalii fas iežas niibbiin
čuohpadit stálu goruda, ja de gal manne gaskat. Ja de son čanadii
bessodagaiguin stálu ruvjjiid sparrui, ja de gesii dan jávrái. Ja danin lea
ein dan jávrris ruoná čáhci. Ja muhtun oasi málistii stálu iežas goađis, ja
njuovai stálu skávzzáid ja olles su háma, ja bijai iežas háma nala. Ja go
stálu geret, guhte leai reaissus, bođii, de son attii geregii borrat, ja
geret dadjá: "Manne dat smáhkiida nu munnje?" Ja son leai bidjan ruovdelođi
buollit. Ja go son čohkahii bálddas stálu gerega — geret doaivvui beare
stállun ja ii ipmirdan ballat, geret leai velá gievrrat go ieš stállu — de
fáhkkestaga son Lávra dohppii dan báhkka ruovddi ja coggalii gerega
njálbmái, ja de šattaiga fas fággái. Ja illá Lávra nagadii geregiinna,
muhto biđii son goit. Ja go son gottii, de Lávra bolddii gerega ja goađi ja
válddii buoremus gálvvuid ieš, maid leai stállu rivvon sámiin. Beana leai
manjimus goddingálvu Bieskkis.

Riihmagállis .

      Riihmagállis leai stuorimus stállu. Sus leai állanbealli čalbmegaska,
ja sus leai hui guhkes skávžá. Ja son leai akto, ja son leai siivu, ii son
vašuhan sámiid, iige dahkan bahás geasage. Ja son leai maiddá noaidi, muhto
sámit eai goit jáhkkán buori, ja hupme gaskaneaset, got galggalii oažžut
das heakka eret. Ja dat sáhka manai guhkás Sámieatnama mielde, nuorttas ja
oarjjás gulaskuddama dihte, gos livččo dakkárat, mat duosttale soahtái
deinna Riihmágálláin.
      Ja Johkamohkis ledje golmmas, Falli ja Gievra ja Ruovdediehtti, mat
vulge dohko soahtái Riihmagálláin. Ja go sii ledje dolasteame eahkedis, de
sii hupme, ahte iđit galget Riihmagállá čalbmegaskka mihtidit. Ja
Riihmagállis guldalii ieš, maid dat hupme. Ja
go sii nohkke, de Riihmagállis lamui daid beatnaga, ja ieš bođii
dollagáddái ja bijai ruovdesáitti dollii buollit. Ja go dat bulii
ruoksadin, áhcagassii, de čuggii čađa guoktása, Fali ja Ruovdediehtti. Ja
Gievrra guđii eallit", dušše gieđa dojii gaskat. Ja de Gievrra gohčui dola
bosádit, vái son oaidná, "makkár dus lea čalbmegaska". Ja go son oinnii, de
dajai: "Ho-ho, it don leatge mu vearddehaš", deinna go sus leai
állanbealli čalbmegaska. Ja de gohčui dan Gievrra: "Mana ruoktot ja bohtet
de eanebut!"
      Ja de son manai ruoktot, ja de sii bohte nuppádis ovccis. Ja
Riihmagállis diđii dakkaviđe, ahte leat boahtime, son leai noaidi. Ja son
manai fáktet johkagáddái, Rávttasjávrri badjegeahčái. Ja go sii ledje
gállime joga rastá, ja go bohte visot johkii, de Riihmagállis bážii
dávggiin čađa visot, bážii dušše okta bealleheggii. Ja njuolla manai vel
guhkit nuppi beallái eanu, šuvggihii eatnama sisa. Dat ovccát manai
ruoktot.
      Dat lea Riihmagállás dakkár láhka, ahte son guđii ein ovtta, mii
galgá sáni doalvut, ja gohčui su vel eanet buktit. Muhto go son oinnii,
ahte dat bážii aktanaga nu ollosa, ja njuolla ein manai guhkit, de sii eai
duostan šat boahtit soahtái.

Lassi stáluid birra .

      Stálut ledje stuorrát, ja go bohte dat olbmot, de sii heahpane, go
sii leat nu stuorrát, ja dat iežá olbmot leat nu unnit ja čábbát. Ja stálut
ledje heajut sahkkehit, ja stáluin leage unnán nisoolbmot. Sii elle eanaš
gottiiguin ja biertnai- ja visot meahcielliiguin.
      Okta stállu leai bárdnilaš, ja son čuvodii sámiid muhtumin. Ja son
álggii orrut ovtta sámisiiddas, mii leai hui rikkis. Ja dan sámis leai
nieida, ja stállu álggii irggástallat dan sáminiidii, ja nieida álggii
maiddá liikot stálu bárdnái.
      Ja nieidda áhčči leai hui vuostá, ii son ipmirdan, got son galgá
nieiddas oažžut eret stálus. De son jurddašii ovtta goanstta. De son
vurddii go stállu vulggii gottiid bivdit, dego su vierru leai. De son dagai
johttáma, ja go sii johttáje, de son dajai vivvasis, ahte "mon johttán, jos
guhká ádjánat, muhto mon guođán nieidda ja dudnuide borranbohccuid."
      Ja go son johttái, de son čanadii bohccuid vivvasis, ja nieidda
biktasiid cokkai stohkkejaldnjái, ja ráhkadii nu siivvut ja ráhkadii
muoraid muohttaga vuollái. Go stállu manai ein meaddel, de son duolmmai
deid muoraid, ja de son doaivvui ahte eallime dat lea, go dat muorat
lihkastahtte, mat ledje čihkkon muohttaga vuollái. Ja go son málistii, de
son čuorvu moarsis borrat, muhto go son ii boahtán, de son dajai: "Boađe
jos siđat, gal mon boran ieš."
      Siida go leai johttán, son leai čuollan olu rutniid ja gokčan daid
jođáhaga nala, nu got su dáhpi lea leamaš ovdalnai. Ja go stállu álggii
nohkkat, de son fas čuorvvui moarsis: "Boađe nohkkat!" Soai leigga juo
ovdal nohkkan olu ovttas bálddalaga. Ja go moarsi ii boahtán su lusa, go
son čuorvvui, de son viehkalii ja dohppii moarsis ja guttii báldasis. Ja
son álggii guldalit oza, ja guhte diehtá gokko son guldalii, go son
fuomášii ahte dat leage dušše stohkki gárvvuhuvvon.
      Ja de son suhtai nu, go stálut leatge leamaš hilbadat; go suhtte, de
eai diehtán, maid galggai vuohččan dahkat. Ja dát stállu maid ii diehtán,
ahte son leai galgat gárvodit vuohččan, ja de easka vuolgit doarridit
siidda. Muhto son leai seammálágáš go iežánai stálut, ahte son vulggii
viehkat jođáhatráigge álás. Ja go jođahaga nala ledje rutniid dahkan olu,
de son viegai seavdnjadin rudnái. Ja son beasai das bajás, ja son viegai
ein, ja gahčai fas nuppi ráigái. Ja son beasai fas bajás dasnai, ja vulggii
fas viehkat velá garraseappot, ja son gahčai fas. Ja dal leai son galbmon
bealleheggii, ja de ii son šat beassan bajás, ja de son galbmui jámas.
      Ja de sii vulge geahččat got lea geavvan. Ja nieida vulggii maiddá
geahččat. Ja de sii gávdne, go leai galbmon, ja bierggasriehpu leai galbmon
skihččát, ja dat su moarsi gal ii liikon go oinnii, ahte lea galbmon su
irgi. Ja go son oinnii dan biergasa, got dat lea galbmon, de son dajai:
"Vuoi, vuoi, got lea galbmon bierggasriehpu!" Ja son goase čierru. Son leai
álgán liikot stálu bárdnái, ja son leai náitalit, jos leai beassat, muhto
áhčči earuhii nieiddas eret stálus dainnalágiin, ahte duššadii nu got lea
ovdalis muitaluvvon.
      Stálut leat nohkan dál goase visot, muhto leat goit soames sámit velá
stállui sohka. Ja dat lea šaddan deinna lágiin, go stálut leat náitalan
sáminieiddaiguin, ja de lea šaddan soames olbmot bealli stállu ja bealli
olmmoš. Ja sii leat veháš iežálágážat go iežá olbmot, hámis ja luonddus.

Muitalus ruoššačuđiid birra .

      Sápmelačča buoremus dorvu lea, go beassá ballát ja čiehkádit eret
olbmuin. Ja dan dihte sámit leat dolin dahkan eatnanvuoles gođiidnai ja
čiehkádallan dohko. Sámiin leat leamaš olu vašolaččat, nugo ruoššačuđitnai,
mat leat golgan miehtá Sámieatnama ja goddán visot maid leat gávdnan, ja
opmodagaid váldán visot maid leat gávdnan. Ja dan dihte sii maiddá leat
čiehkan silbbaid ja ruđaid eatnamiid sisa. Ja dat leat velá dálnai olu
dáppe eatnama siste. Ja leat dat ruoššatnai čiehkan ruđaid eatnama sisa,
sámiid eatnama sisa. Ja viimmat sámit álge jurddašit, got sii galggale
sorbmet ruoššaid. Ja sii viimmat gávdne goansttaid, nu ahte sorbmeje olu
ruoššačuđiid.
      Okta dáhpáhus, maid lean gullan visot, got lea sorbmejuvvon okta
ruoššačuhti Čuđibuolžžas. Dat buolža lea das ožžon nama, ja lea velá dálnai
dat namma. Dat álgá ná:
      Dat lea guhkes buolža, ja ruoššat bohte dan buolžža mielde. Ja dan
buolžžas manná geahči stuora jávrenjárgii, ja das leat sullot olu dakkárat,
mat behttet olbmo, dat leat seammá alladat go buolžanai, ja nu bálddalaga
mánga sullo. Ja go ruoššat bohte dan buolžža geahčái, de gávdne boares
áhku, ja de dadje: Oahpis sin olbmuide, "eat mii daga maidege dutnje."
Boares áhkku dajai: "Dat ballájit, go din oidnet boahtime. Muhto jos dii
lohpidehpet váldit mu alcceseattet čáhceviežžin daihe biigán, vái mon
ealán, de mon neavvun din." Go ruoššat dan gulle, de sii liikoje, ja
lohpide váldit su. Ja sii dadje: "Dát lea oahpisin midjiide." De jerre:
"Got don doaivvut buoremus ráđi?" — "Mon doaivvun vuordit, dasságo sii
nohkket, dat sámit leat nu falit viehkat ja vuodjat, ahte ehpet dii jovssa,
jos sii fuomášit." Ruoššat dadje: "Gal dat lea nu, mii vuordit." De sii
vurde dasságo sevnnjodii.
      Ja de áhkos bidjalii su beassemuottás nala, mii lea dahkkojuvvon nu:
das ledje dakkár duodnjasat, maid sisa leai ilbmi goaruhuvvon sisttis, ja
dat leai buorre govddohit. Dan ledje sámit dutkan juo dolin. Ja ruoššat eai
das ipmirdan eai maidege. De son muitalii, ahte dat orrot sullos muhtumat
ja gáttis muhtumat, ja son dajai: "Gal mii šaddat veháš gállit.
Máhttibehtetgo vuodjat?" Ruoššat dadje: "Gal mii máhttit." Ruoššat jerre:
"Máhtátgo don?" — "Máhtán mon veháš", vástidii áhkos.
      Ja de bođii davvebiegga. Ahkoš dajai: "Mon dáiddán fertet bullehit
dola beassái, vái dii oaidnibehtet čuovvut." Ruoššat liikojedje fas
dasanai, ja lohpide veahkehit áhku, jos ii veaje vuodjat. Ahkožis leai
stuora gahpir. Ja go áhkoš oinnii, ahte davvebiegga lea olu garas, gal dat
geavvá bures, de son dajai: "Vulgot mii dal, gal dat leat sii nohkkan
sámit, ja go lea garas biegga, de eai sámit gula min.'' De ruoššat fas
liikoje dasa, ja de sii vulge ja vudje vuosttaš sullui, ja besse hui álkit.
      Ja de vulge fas. Ja de son bullehii stuora beassegurppi, ja de
vulggii vuodjat. ''Muhto allet vuolgge dii jur dakkaviđe, dii geat lehpet
falit vuodjat. Mon lean njoahci, váivi didjiide lea vuordit goas mon
ollen", dajai áhkku'. Sii dahke dan, ja áhkoš vulggii.
      Ja go stuora beassedolla bulii, de sii oidne guhkás, ja go oidne
gáidame, de vulge siinai. Ja áhkoš luittii beassegurppi, ja dat bulii, ja
su iežas gahpira, ja biegga doalvvui deid guhkkodahkii jávrri mielde. Ja
áhkoš vuojai ieš lagamus gáddái. Ja ruoššat doarride dan beassedola, ja
biegga doalvvui dan beassedola nu hoahpus, ahte eai sii joksan ovdalgo leai
govddimus jávrri gasku, de sii jokse falimusat, ja gávdne áhkoža gahpira.
Ja go sii dan gávdne, de sii dadje: ''Dat lea havkan." Ja sii álge ohcat,
ja vudje dan jávrri duohko diehke dassago váibe ja galbmoje visot jámas ja
dušše dasa. — — —
      Bođii ruoššačuhti ovtta báikái, gos son dovddai ahte das leat olbmot
lahka. Ja sii álge ohcat, ja sii gávdne, ja olbmot ledje báhtaran eret.
Muhto okta rohkkes noaiddes geret ii ballán, son vurddii. Son leai
jurddašan juo válmmasin, got son galgá dahkat. Ja go sii bohte gođiide, de
sii oidne ahte eai leat olbmot, ja sii jerre: "Gos leat olbmot?" Geret
vástidii: "Sii leat mannan gávpogii, doppe lea coakkánáigi, ja leat heajat
olu." Go ruoššat gulle dan, de sii sihte oahpistit sin dohko, ja son dajai:
"Gal mon oahpistan."
      Muhto ruoššain leai hui nealgi, ja geregis leai olu biebmu, ja son
attii visot, ja sii sihtet ein lasi biepmu. Ja son dajai: "Ii mus leat,
ovdalgo mon vuolggán viežžat." — "Odnego'?", dadje ruoššat. — "Odne fal" —
"Jos don manat odne, gal miinai vuolgit", dadje ruoššat. Geret vástidii:
"Ehpet dii deaivva, dat lea nu baskkes geaidnu, ahte ehpet dii beasa
seavdnjadin." Ja ruoššain šattai stuorit hállu. Sii álge sihtat vuolgit
dakkaviđe. Muhto de geret dajai: "Go dii dal galgabehtet mu čuovvut, de dii
galgabehtet váldit báttiid dáppe mielde.'' Ja sis ledje dahkkojuvvon
bohccosuonain báttit, mat ledje fiidnát ja nannosat. Ja dajai, ahte "de dii
šaddabehtet čanadit báddái visot dán baskkes mohkkás geainnus." Ja sii
dahke nu.
      Ja go bođii dat báiki, de son gohčui čanadit dal gittalaga
čeabehiidda, ja son dajai: "Vurdet veháš, mon manan geahččame geainnuid."
Ja son leai váldán olu bessiid mielde. Ja go son manai ovdalii, de son
bullehii olu bessiid ja bálkkui vulos. Ja de čanai stuora geađgái bátti
válmmasin, ja gánga leai bálddas, mainna son lihkastahttá. Ja go son oaččui
válmmasin, de son manai ruoššaid lusa ja dajai: "De mii dal vuolgit, dolat
leat ein gávpogis, mon mannen oidnosis. "
      Ja go sii manne dan báktelatnjii, de son dajai: "Juogo dii
oaidnibehtet gávpoga"?'' Sii dadje: ''Oaidnit mii gale." Geret dajai: "Dal
galgabehtet viehkat hoahpus, dás lea alla luohkká, mon viegan dal nu olu go
nagadan." Ja go son bođii dan geađggi lusa, maid son leai válmmastan, de
son dušše garccastii geađgái gitta ja gánggain fieraldahtii geađggi. Ja de
álge njuikut nu hoahpus go leai máŧolaš, ja manjimus árvidišgođii, ahte ii
leat rievttes reaisu, muhto ii nagadan caggat, iige háhppehan čuohppat
bátti gaskat. Ja de sii manne visot dohko.
      Geret vulggii iđedis geahččat got leai geavvan. Sii ledje jápmán
eanas oassi, ja muhtun oassi leai dušše rámbin, muhto leai veháš heagga. Ja
go sii oidne gerega, de sii garrude ja sávve oažžut gitta. Ja son oinnii,
ahte eai sii beasa šat golgat gosage. Ja son fierahalai geđggiid nu ahte
manne cuovkkasin visot. Ja dat bákti lea ruoksat velá dálnai, dego varran
livččui.

Gieppošduoddara nama birra .

      Go sámit dihte ahte ruoššat leat lahka, ja sii ledje juo ovdal dahkan
ovtta gorsii dakkár luovi guosai- ja beziiguin, ja geđggiid nala bordán
olu ja stuorráid, ja dakkár báhcahaga, mii lea nu geahpas dego bissu
báhcahit. Ja sis ledje soapmásat olbmot sokcame ruoššaid, gos dat leat, ja
gosa dat mannet, ja eai sii biestán iežaset oainnáhallat. Ja de sámit
oidnet, ahte de dál bohtet dohko gos sii leat orrume. Muhto sis leai dasa
luovvi, gos leai sis ladni. Sii orro das lahka dan báikki. Ja go ruoššat
bohte deidda báikkiide, de sii guđđe ovtta gávvilis noaiddes gerega, jur
dakko gokko dihte boahtime.
      Ja de ruoššat bohte ja gávdne dan gerega ja sii jerre: "Gos leat
olbmot, go eai leat dás, vaikko leat goađitnai?" Geret ii vástidan ii
maidege gullama dihte, maid sii hupmet. De sii álge fállat bálkká, jos son
oahpista olbmuide. De son lohpidii oahpistit, ja de son vulggii oahpistit
ja váccii dassá birra váriid, dassážii go álggii sevnnjodit. De son easka
oahpistii dan gorsii, ja de dajai: "Dál galgabehtet mannat dán
gorsaráigge dassá go gávdnabehtet olbmuid, muhto dii galgabehtet atnit
čuovgga ovddimus, vái oaidnibehtet dan geainnu."
      Ja de sii vulge, ja manne gorsaráigge mohkkái, ja go bohte čoahkkái
dasa, de dat, mat ledje gorssa nalde, de báhcahe, ja de ráđai vulos dat
luovvi, daihe dat gohččojuvvo rihtán. Ja sii šadde riđá vuollái ja
sorbmahuvve visot. Okta noaidi bázii bealleheggii, mii leai luođđa - ja
njuollalabmu, mii leai ruovddis, veaikkis, lajus ja silbbas. Ja sii báhče
nu olu, eaige ožžon heakka eret, muhto de bidje gáhkkora njuni ja báhce
deinna. Ja de dat basttii, ja de dajai: "Visot dihten ja lapmon, muhto
gáhkkora njuni in diehtán inge dádjadan." Ja de son jearai: "Velgo lea
Giebbo-viellja eallime?" Muhto son leai juo jápmán. Ja dat duottar oažžui
nama das, Giebboduottar lea su namma velá dálnai. Sámit gulahalle visot,
maid ruoššat hupme. Ja dat leat leamaš manjimus ruoššat.

Muitalus Govavári birra .

      Veháš dutkamus, man dihte dat namma lea. Ja dat lea oaččuhuvvon
diehtu.
      Dáppe Duortnosgáttiin leat leamaš vuohččan beare sámit, ja sii ledje
oahppameahttumat visot, eai sii máhttán čállit eaige čállagiid lohkat.
Eaige dalle lean olu láddelaččatge, mat mahtte čállit.
      Áigi golai, ja de bođii okta veháš oahppan olmmoš, ja su namma leai
Kova. Ja son ilmmuhii, ahte son lea sáddejuvvon gonagasas deike," ja dii
galgabehtet leat gulolaččat munnje, ja máksit munnje skáhta visot olbmuin,
mat jápmet ja dein mat riegádit, ja jos didjiide šaddá dárbu, gal mon
veahkehan din."
      Ja sámit jáhkke ja dahke visot, maid Kova siđai. Ja go olbmot jápme,
dalle son jugii báikki. Ja mánáin válddii veháš oasi, ja go jámii áhkká, de
válddii viđát oasi. Ja go dievdu jámii, dalle son jugii alccesis njealját
oasi. Ja go mánát riegáde, de válddii maiddá veháš oasi.
      Ja son čuvodii sámiid geasset, ja go dálvi šattai, de manai son
vulos. Ja son šattai rikkis, son válddii olu opmodaga sámis. Lullebealde
Norgga ráji álggii son váldit daid omiid. Skáhttovuopmi leai su
váldodoaimmahanbáiki.
      Ja go leai dal fas jápmán ovtta dievddus áhkká giđđat, ja Kova gulai,
de siđai son juohkit, vái sonnai oažžu oasis. Ja dat sápmelaš dajai, ahte
"in mon velá juoge, ovdalgo mon oaččun čoahkkái visot dávviran, de mon
easka juogán." Ja go dálvi šattai, de son vulggii vulos ohcat dieđuid, iigo
gávdno buoret láhka. Ja son oaččui diehtit, ahte dat lea behtolaš dat Kova.
      Ja go son bođii ruoktot nuppiid sámiid lusa, de son muitalii, ahte
dat lea fálskolaš. Ja sii árvaledje, got sii galget dahkat. Ja sii gávdne
buoremus ráđi ahte harccastit murrii. Ja sii dan dahke, harccaste ja
hávdádedje ovtta buolžža nala. Ja dat buolža lea gohčoduvvon Govabuolžan.
Dan nama muitet velá dálášnai olbmot, mat leat dán jagi eallime j. 1908.
Muhto dasa lea biddjon dál iežá namma. Skáhttobuolža lea su dáláš namma;
deinna lea biddjojuvvon dat namma, go dat vuopmi lea Skáhttovuopmi. Ja
Skáhttovuopmi lea ožžon dan nama das, go Kova orui Skáhttovuomis ja válddii
skáhta sámiin, dan su oasi namma leai skáhtta. Ja Govavárri ja Govajávri ja
Govamuotki leat ožžon nama seammá olbmos, Kovas, guhte orui dein báikkiin,
čuvodii sámisiiddaid.

Ulddaid birra .

      Ja ulddat leat dakkár olbmot, mat orro eatnama vuolde ja bávttiid
siste. Ja dat leat dan sogas, maid vuosttaš váhnemat leat bidjan eatnama
vuollái. Ulddat leat nu imaš eallit, maid ii leat buorre diehtit, mat dat
leat, ja gos dat leat álgán šaddat, leatgo olbmot vai eai — muhto dat leat
goit datnai Attáma- mánát. Ja sii atnet bohccuid, ja sin bohccot leat olu
čábbábut go sámiid bohccot. Ja ulddaid bohccot leat girjjagat ja jievjjat
ja čuoivvagat ja gálbbenjunit ja juohkelágáš girjjagat.
      Ja dat čájehit muhtumin sámiide, dakkár sámiide maidda liikojit. Ja
addet dat maiddá, jos dahket dan, mii lea mearri. Dat galgá, go oaidná
ulddaid ealu, de galgá geahččat nu, ahte ii láhpe čalmmis eret ovdal go
beassá bálkestit stáli badjel, niibbi daihe vaikko áimmi. Ja go lea beassan
bálkestit badjel, de oažžu visot deid maid badjel lea bálkestan dan stáli.
Ja gii oažžu ulddain bohccuid, de dat šaddet ein seammá girjjagat. Ja geas
lea dakkár girjjat eallu, de lávejit sámit gohčodit ulddaid eallun.
      Ja eai ulddat liiko juohke olbmui, sii liikojit dakkárii, geas leat
čáhppes vuovttat ja leat rehalaččat, ja máhttet humahallat nu ahte sii
liikojit. Muhtun ulddat leat hui čeahpit juoigat. Sámit gullet dan dávjá.
Ja sii leat oahppan maiddá ulddain juoigama. Ja ulddat atnet sámi
biktasiid, ja dat reainnidit bohccuid ja gilljot, ja beatnagat cillet, ja
biellut skillet, muhto ii oidno ii miige. Ja jos nubbi nubbái dadjá: "gul,
mii dat gullo!", de ii gullo ii miige. Ja muhtumin sámit gullet čierrume,
ja dat maiddá lea dakkár, jos nubbái jienáda maidege, ahte son gullá
maidege, de ii gula šat maidege. Muhto dat merke dan, ahte dat olbmot
šaddet čierrut.
      Muitalus dan birra, ahte go sámit leat golgame mehciin, ja lea arvi,
de sii ohcet suoji geđggiid vuolde ja bávttiid vuolde ja bákteluoddanemiid
vuolde ja siste. Ja de bohtet muhtumin hui čáppa stohpui, ja doppe lea hui
olu golli ja silba ja biebmu, ja sii fállet dakkaviđe olbmui biepmu. Ja jos
borrá, de ii beasa olggos, muhto guhte ii bora, de sii eai sáhte dan
doallat, de sii dan hoigadit olggos. Ja beana maiddá gullá ulddaid, muhto
ii muhtun olmmoš gula iige oainne ii goasge ii maidege, muhto beana dušše
ciellá ja geahččá. Muhto ii leat goit nu vašis beana ulddaide go
mánnelaččaide daihe girkovehkii.

Muitalus dan birra, go ulddat lonuhit sámiin mánáid .

      Ulda lea váralaš maid, son háliida lonuhit čáppa čáhppesvuovttat
mánáid alccesis iežaset boares váhnemiiguin, maid eai gille biebmat. Ja
ulddaid boarrásat ellet guhká daihe boarisin. Ja dat dáhpáhuvvá, go sámit
guođđilit máná okto goahtái, daihe olggos muorraoaksái daihe geađggi
gurrii. Lea velá bahámus guođđit akto máná, go eai leat steampilsilbbat
mánás gitta. Ja dan dihte sámit atnet silbbaid mánás gietkamis, ja iežá
dakkár dinggaid. Bárdnemánás leat atnán niibbi gietkamis ja nieidamánás
leat atnán áimmi ja gaskama ja guottahaga. Muhto go ii leat juoga, ja go
mánná báhčá akto, de dat dalle lea bahá lonuhit beassat. Ja go son lea
lonuhan, de lea mánás goit seammá hápmi, muhto de ii šatta, iige huma, nu
got láve mánná šaddat, iige vácce iige leat seammá luondu mánás, go lea
oami mánásnai. Ja dat leat olu fasttibutnai, ja čalmmit leat fasttit. Muhto
eai leat goit dakkárat, go lea ovdalis muitaluvvon, iežá go dat, maid
ulddat leat lonuhan boares ulddain. Muhto dat mat leat lonuhuvvon mánát,
dat gale šaddet ja hupmet seammá ládje go iežá olbmot, muhto leat goit
veháš iežálágážat hámis ja luonddus. Ja ii ulda lonut čábbámus máná alddes,
muhto son fal váldá čábbámus máná.

Muitalus dan birra, go ulddat orrot juohkesoarttat eatnamis .

      Ja jos olbmot soitet dahkat goađi sin orohaga nala, de sii
ráfehuvvet, deinna go sii nohkket beaivet ja ihkku gohcet. Ja de sii leat
bahá mielas, muhto eai juohke olbmui, muhto gohččot dat gale eret. Ja jos
jeagada, de eai daga maidege, muhto jos ii jeagat, de sii eai atte ráfi
nohkkat. Sii ráfehuhttet ihkku, muhto nu ahte ii olmmoš ipmir ii maidege,
muhto ii oaččo ráfi nohkkat, eai boađe nahkárat, vaikko ii jur oainne
maidege. Muhto gal dat niegus bohtet ja humahallet. Muhtun olbmo sii
gohččot siivvut eret dakkár báikkis, gos lea sin orohat vuolde. Ja go sirdá
eret, de lea hui ráfi. Muhto eai ulddat leat buorit juohke olbmui, eai sii
muital eai maidege, ahte sii háliidit eret, dušše givssidit ja sorbmejit
elliid, ja viimmat álget sorbmet olbmuidnai, jos eai ipmir eret vuolgit, ja
jos velá bahui garrudit.
      Ja ulddat leat velá dálnai seammá go iežá olbmot; sámit oidnet ein
dávjá ja gullet dálnai. Ja ulddat leat hui čábbát, dat maid olbmot leat
oaidnán. Bártnit leat oaidnán soames háve ulddanieidda, ja dat lea nu
čáppat, ahte son háliidii beassat lagabui. Ja go son beasai lagabui, de son
jurddasii: vare dat munnje! Ja de dat nieida jávkkai, ja de dat bárdni
bázii akto, ja sutnje šattai ahkit. Ja son manai nuppi beaivve seammá
báikái, ja de son gulai go ulddanieida juoiggadii, ja dat lea su mielas
dego livččui seammá nieida. Ja son guldalii guhká dan čáppa juoigama, ii
son lean ovdal gullan nu čáppa juoigama. Ja dat bárdni oahpai dan
ulddanieiddaš juoigama, ja oahpahii iežá sámiide juoigama. Ja gal dat leat
iežánai sámit gullan ja oahppan juoigama. Ja soames sámit leat oahppan olu
noaidegoansttaid ulddain.
      Ja ulddat leat muhtumiidda nu buorit, ahte muitalit visot mii dal
dáhpáhuvvá: jos dihtet bahás ášši šaddame, de dat muitalit ja veahkehit ja
nevvot, got galgá dahkat. Ja dakkár olbmot de birgejit hui bures. Ja dat
leat jur dat gievrras noaiddit, geaid ulddat veahkehit.
      Ja ulddat dikšot boazogárjjinai nu ahte dat ii sorbmahuva. Muhto gal
dasanai galgá máksit vearu. Dat vearromáksimuš lea dáinna lágiin: Dat addet
soames báikái ruđa daihe juoidá, veaikki daihe messega daihe silbba, ja dat
galgá dohko bálkestuvvot stuorjuvvii daihe čáhcái, dakkár báikái, gos ii
oaččo oktage olmmoš. Ja dat galgá dadjat ulddaide: "Mon attán dán
didjiide." Ja sámit lávejit dálnai ein dávjá addit ulddaide juoidá.
Muhtumin leikestit gáfe eatnamii ja muhtumin viinni ja dadjet: "Jugis
donnai mu gáfes ja veahket mu ein."
      Gávdnojit dat háldit velá ádjagiinnai, ja dein lea maiddá vuoibmi olu
dahkat bahás ja bures, dat ádjagat, mat leat dego báhti, ja dat duldet, ja
dat leat hui čiekŋalat. Ja dein lea dálkkas maiddá.

Duoldi ádjaga birra, mii lea dego báhti .

      Son duoldá, ja das orrot rihccecubbot. Ja dakkár ádjagis leat
gievrras háldit. Ja daid bálvalit maiddá sámit. Dakkár ádjagis lea dálkkas,
gii diehtá, iige dárbbaš iežá go basadit ja máksit veháš juoidá. Muhto jos
dakkár ádjaga suhttadit, de son lea hui bahá ráibmat daihe skibahit. Ja
dakkár ádjagis ii soabale goasge juhkat čázi, iige atnit iežán go
dálkkasin; dat háldit suhttet jos iežán adnojuvvo go dálkkasin.
      Okte leai okta sápmi golgame, ja son bođii dakkár ádjaga lusa ja
álggii gáfe vuoššat, ja go duoldagođii bánno, de álggii huikkahit bánno
siste. Ja son leikii eret dan čázi ja bijai fas dola nala, ja de dat álggii
fas seammá ládje. Ja de son árvidii, ja de son jearai: "Manne don das leat,
ja go don it atte ráfi munnje?" Ja de son dajai: "Mon lean hávdáduvvon
dása, go lean goddojuvvon." Ja de dat olmmoš logai daid lohkosiid, maid
báhppa lohká jámehiidda. Ja de son oaččui ráfi, muhto dajai: "Ii galgga
dákkár ádjagiin goasge váldit čázi, dat lea váralaš."
      Muhtumin leat roggan mánát dakkár ádjagiid, ja de lea badjánan dakkár
rihccecubbohámot, ahte leai olbmo sturrosaš, ja dat olmmoš ráimmahalai hui
bahui. Muhto go leai dakkár, ahte máhcahii, de beassá gal dearvvašin fas,
muhto son ferte máksit, oaffaruššo dan ádjagii.

Sáivajávri .

      lea okta imaš jávri dainna lágiin, go das lea muhtumin hui olu
guolli, ja muhtumin ii leat ii oktage guolli, vaikko lea unna čoages
jávrráš.
      Sáivvas leat olu guolit ja stuorrát ja buoiddit, muhto gii ii dieđe
got dat galgá deid bivdit, de ii son oaččo ii ovttage, vaikko livččui ožžon
nuohti sisa. Dat galgá sáivvas váruhit, ahte ii jama iige skoalage ii
vehášge, ja jos nu lea sáhttán suohpput nuohti, de gale oažžu olu guliid.
Hupmat maiddá galgá savkosii, vái gula eai maidege. De gal čuvvot nuohti
gáddái.
      Dat sáiva lea veháš imaš jávri, dan ii leat ožžon riekta sealvvi, mii
dat lea jávrriid. Muhto dan dieđu leat ožžon belohahkii, ahte dat leat
guokte jávrri badjálaga, ja beare ráiggit gaskkas dego reahpenráiggit. Ja
guolit mannet daid ráiggiid vulos ja bajás.

Árahávddiid daihe čiegáid birra .

      Čiehká biddjojuvvo juvvii ja alla dievá nala. Ja dat biddjo muhtumin
sániiguin nu, ahte eai oaččo váldit iežát go sogat. Ja jos iežát váldet, de
ráimmahallet. Ja dan dihte eai duostta váldit čiegáid, vaikko dihtet gal
gos dat leat. Boares sámit hupmet olu daid čiegáid birra, ahte dat leat
eatnamis. Ja sin huma mielde lea gale nu, ahte sii dihte deid čiegáid sula
gos dat leat. Ja hupme olu ahte das lea okta čiehká, ja dan báikkis lea
maiddá čiehká. Ja hohke vuolgit váldit, muhto sii balle dein čiegáin,
deinnago sii ledje ožžon dieđu soapmásiin, geat ledje váldán soames čiegás
ruđaid, ahte váralaš dat lea váldit.
      Dat lea dakkár, ahte gii gávdná dakkár čiegá, mas leat jápmán dat
isidat ja árbbálaččat, de go rahpasa gievdneravda, ja álgá oažžugoahtit, de
dat álgá baldalit. De rievdá dat gievdneravda, maid lea doallame vuovssá
oaivin, ja go ii olmmoš luoitte, de rievdá stuora cuoppun, ja de fas rievdá
gearpmašin, ja de rievdá vaikko makkárin. Muhtumin álgá buollit ruoná
dollan, ja de viimmat boahtá ieš beargalat su hámiinis. Ja de galgá dadjat
ná: "Don it dárbbaš daid, don birget go oaččut olbmuid sieluid helvehii,
mana eret, sáhtán!" - nugo lea čállojuvvon rámmáhii. Ja de galgá sivdnidit
golmma persovnna nammii: "Mon dáid dál válddán." Ja de luhpet visot. Ja de
son oažžu dan čiegá váldit ráfis. Muhto roahkkat dat galgá, gii daid dahká
visot, mat leat ovdalis muitaluvvon.
      Muhto dat, mat leat biddjojuvvon sániiguin, daid ii oaččo olggos
muđui go lea stuora noaidi.
      Daid ii dáidde jáhkkit oktage duohtan, ahte dat čiegát leat ollenge.
Ja ii dát čállige riekta jáhkále, vaikko lea gullan olu váhnemiinnes ja olu
iežáin, muhto son lea oaidnán ieš, go su áddjá válddii ruđaid, gosa leai
čiehkan eatnamii bávtti vuollái, unna juovas leai, gosa leai bidjan.
      Ja okta čiehká leai sin humas daihe dieđus, ahte das galggalii olu
ruhta; das ledje gávdnan olu smávva silbaruđaid dan geađgeguoras. Ja dat
dovddai, ahte das leat olbmot orron, ja ahte dat geađgi leai biddjojuvvon.
Ja dat leai hui stuoris, dakkár ahte ii lean moatti olbmo bidjamis. Muhto
dat lohket boares sámit, ahte daid leat dološ ruoššačuđit bidjan dasa, daid
ruđaid ja silbbaid, maid leat rievidan sámiin. Ja dain báikkiin duoddariin
gávdnojit dakkár njuolat, mat leat adnon dávgenjuollan. Ovtta lea dát
čállinai gávdnan dakkár njuola.

Dan seammá geađggi birra lasi muitalus .

      Okta olmmoš vulggii dan geađggi lusa dan várás ahte son roggá dan
geađggi vuollái ráiggi ja váldá dan čiegá eret. Ja go son bođii lahka, de
šattai mierká, illá deaivvai ruoktot. Ja go firtii, de son vulggii fas
dohko dan geađggi lusa ja galggai geahččalit ohcat dan čiegá. Ja go son
bođii lahka, de son oaidná, go čohkaha dan geađggi nalde rievssat. Ja go
son boahtá lagabui, de dat loddi šaddá stuorisin, ja šattai nu stuorisin go
olmmoš. Ja de álggii sivvu ballat nu sakka, ahte fertii vuolgit ruoktot. Ja
dan rájis ii leat son mannan dan geađggi lusa dainna jurdagiinna ahte
váldit ruđaid. Eaige leat iežátge geahččalan roggat dan báikki, vaikko
vissásii jáhkket ahte das leat ruđat.
      Ja dát čálli dovdá dan olbmo, gii lea guovtte háve vuolgán dan čiegá
roggat, ja dan namma lea A.N. Eira. Ja dat báiki gávdno nuorttabealde
Nuorta-Ráissa, dat gohčoduvvo Fávrrosordan. Dan dihte eatnamiid namat leat
dakkárat go dain gávdnojit geasseorohagat ja lea hui čáppat ja rássái.
Ja johtolat lea hui alla duoddarat, maid badjel johtet giđđat ja čakčat. Ja
dan geasseorohagas maiddá gávdno okta stuora geađgi, man namma lea
Onnegeađgi. Ja das leat állit mánga. Ja daid álliid vuolde atnet sii
gálvvuid. Ja go sii giđđat vuohččán bohtet dan Onnegeađggi lusa, de sii
buorástallet ja humahallet dego nuppi olbmo, ja jugástallet viinni ja
njorrestit veháš eatnamii, ja dadjet: "Dále dutnjenai, jugis donnai veháš."

Mihcamárija birra .

      Mihcamárija leat olu goansttat. Okta goansta lea, go nieida háliida
diehtit gii lea su irgi, de galgá mannat mihcamárija dakkár čáhcegeađggi
nala, man birra lea álo cáhci ja lea álo goikkis. (Ja dat lea stuora
johkačáhcegeađgi seammá buorre dasa.) Ii galgga mannat goasge čáhci badjel.
Ja de čohkkát dan nalde dasságo boahtá bardni nieidda lusa ja nieida
bártni lusa. Ja jos dat addá maidege, de ii galgga váldit. Gal dat addá
muhtumin niibbinai, ja jos dan váldá, de dat galgá goddit niibbiin, go
náitaleaba. Muhto ii galgga váldit dalle go son fállá. Ja dat seammá ládje
čájehuvvo bárdnáinai.
      Ja mihcamárija lávejit lohkat oidnot ruoná dola árahávddiid nalde
daihe ruhtačiegáid nalde.

Sápmelaš lávlluid birra  .

      Sápmelaš lávluma dadjá juoigamin. Dat lea okta muitingoansta nuppiid
olbmuid. Muhtumat muitet vášis ja muitet ráhkisvuođain, ja muhtumat muitet
moraštemiin. Ja adnojit dat lávllut muhtun eatnamiin ja ealibiin, návddis
ja bohccos, gottis. Dat lávllu málle lea ná, got dás vuollelis álgá:
      Dál dadjá nubbi nieida nuppi niidii: "Juoiggas dan du irggát
Niillasa." Niillas lea čáppat juohke nieidda mielas, ja juohke nieida
háliidii oažžut alccesis boadnjin, ja deinna juige su olu. Ja dan lávllu
namma lea luohti. Ja de dal álgá juoigat Niillasa luođi:

Voja voja nana nana, stuora hága, stuora geamppa, stuora fávrru, stuora
leambada, voja voja nana nana, go dat juo viehkalii, de manai dego loddi,
voja voja nana nana.

      Ja de nubbi nieida gohčču: "Juoiggas dal don dan du irggát luođi." Ja
nubbi nieida dadjá: "Ii mus leat irgi." Nubbi dadja: "Lea dus gale." Nubbi
jearrá: "No guhte lea, gean don doaivvut mu irgin?" — "Mon doaivvun Máhte."
Nubbi dadjá: "Ii Máhtte huola mus, sus leat buorebut go mon." Son lea
gávvilis nieida, ii son muital nubbái, ahte sus lea irgi, vaikko su irgi
leai Niillas. Ja deinna son háliidii gullat dan jallat nieiddas, leago son
jáhkkime ahte son oažžu Niillasa.
      Muhto ii Niillas goasge jurddašan su váldit, muhto Niillas liikui dan
gávvilis niidii. Son juoiggai dávjá dan nieidda luođi dáinna lágiin:

      Voja voja nana nana, stuora leambada ja stuora geamppa ja stuora
čeahpi, voja voja nana nana, stuora ja fávrru, dat leai suohkana buoremus
nieida, voja voja nana nana.

      Ja go Niillas oinnii dan gávvilis nieidda boahtime, de ii son šat
juoigan. Muhto gávvilis nieida juoiggadii Niillasii, ahte su moarsi leai
Anne. Dat leai dan jallas nieidda namma, ja dan gávvilis nieidda namma leai
Elle. Ja de dalle juoigá Niillasii, ahte:

      Anne fillestii suohkana buoremus bárdni, voja voja nana nana suohkana
buoremus bárdni, voja voja nana nana go válddii nuppi bártni moarsi, voja
voja nana nana, ja guđii Máhte čirodit.

      Ja Niillas balai maiddá, ii son oaččo gávvilis Elle. Ja Máhtte maiddá
ráhkistii Elle, ja Elle leai lohpidan váldit Máhte, ja Máhtte jáhkii
duohtan, ja son maiddá juoiggai dávjá Elle:

      Voja voja nana nana, stuora leambada,
voja voja nana nana, stuora fávrru ja stuora čeahpi,
voja voja nana nana dat lea buoremus nieida dán čearus,,
voja voja nana nana.

      Ja go Máhtte gulai, ahte Niillas lea Ellii addán gihliid, de son
juoiggai ja čierui:

      Voja voja nana nana, stuora behtolačča.

      Ja čierui ja moraštii nu ahte goase jierbmi seahkana, ja suhtai
Niillasii ja gottii bohccuid Niillasis. Ja go jugai gárremiidda, de
juoiggai ja garrudii ná:

      Voja voja nana nana, biro, beargalat, mon gottán visot Niillasa
herggiid, voja voja nana nana, sáhtána behtolaš Elle mieska bittu, gal dat
dakkárat leat olu, voja voja nana nana.

      Ja de ein veháš čirodii ja juoiggadii. Máhtte jurddašii okto
alccesis, ahte "dat lea jallodat, ahte mon suhtadan Niillasii ja Ellii, gal
mon gávnnan velá seammá buorre nieidda ja velá buoret nieidda." Su oabbá
Ingir dajai Máhttii: "Eai bártnit oainne Andarasa Márjjá, dat lea
siivonieida, ja dat šaddá rikkis." Ingir leai nuorra nieida ja
jierbmenieida, ja Máhtte dajai Ingirii ahte: "Doaivvutgo don Márjjá váldit
mu?" Ingir vástidii: "In mon dieđe, muhto gal mon jearan Andarasa
Márjjás áigugo son váldit." Ja de Máhtte liikui oabbásis, go son áiggui
bivdit sutnje veahkkin áhká.
      Ja de Ingir vulggii muhtun sotnabeaivvi dan siidii gos Márjá leai. Ja
de gávnnai Márjjá ja de jearai: "Lohpidatgo mu vielja valdit?" Márjá
vástidii: "Ii Máhtte fuola iežá go Lodnjes-Elle." Ingá dajai: "Ii leat
aivve nuge, don oaččut jáhkkit go mon dajan, de dat lea nu, doai leahppi
juo sivdniduvvon oktii." Márjá vástida: "Mas don dan dieđát, ahte moai
letne oktii luovahun?" Ingá dajai: "Mon lean niegadan, ja dat lea ein nu
got mon niegadan. " Márjá vástidii: "Go lea nu ášši, dalle mon lohpidan,
ahte oažžu boahtit deike vahku geažes, dalle mon lean jurddašan válbmasii.
Soahpágo?" Ja de soai earránattaiga. Ja Ingir vulggii ruoktot. Dál bođii
son vieljas Máhte lusa ja muitalii maid son leai gullan. Ja go soai
muitaleigga eadnái ja áhččái, de soai liikuiga hui bures.
      Ja go leai vahkku gollan, de vulge sii fas Márjjá lusa. Ja sámiid
vierru lea juo dološ áiggis leamaš, ahte go bárdni boahtá soadnjuide, de
galgá nieida boahtit ovddal ja luoitit irggi hearggi luovos, ja de lea
mearka ahte áigu váldit. Ja jos ii nieida boađe luoitit, de bárdni vuojaša
birra goađi, ja goađi ja smáhkkomuora gaskal. Ja jos ii nieida velá boađe
luoitit irggi hearggi, de irgi diehtá ahte ii nieida leat váldime dan
bártni. Ja de muhtun bártnit eai mana sisa goahtái eai ollenge, de
vuoddjájit ruoktot.
      Ja go Márjá diđii daid visot, got galgá ja got lea ášši, ja de Márjá,
go oinnii boahtime Máhte, de son manai ovddal ja luittii Máhte hearggi, ja
de Máhtte bođii goahtái ja buorástahtii nu got lea sámiid vierru. Sámiid
vierru lea, ahte sii váldet birra čeabeha ja deddet njuni nuppi njuni
vuostá. Ja Máhtte dagai maiddá nu, ja son gale cummástalai nu guhká ahte ii
geargan goasge, ja de easka álge hupmat ja veháš jugástallat viinni, eai
dalle lean gáfet. Ja de sii náitale seammá beaivvi, ja de Máhtte vulggii
ruoktot. Ja de Márjjá áhčči Andaras siđai Márjjá viežžat Márjjá
girkovuojána ja addit Máhttii dan.
      Ja go Márjá vieččai dan hearggi, de Máhtte vuoddjái ruoktot ja Márjá
čohkkedii gierresii. Ja go hivástahtiiga, de soai válddiiga fas čeabehii ja
cummástalaiga, ja soai jáhkiiga, ahte ii dárbbaš šahten eambbo maidege.
Muhto de dadjá Andaras-vuoras: "Gal doai velá šaddabeahtti ovtta reaissu
mannat, ovdal go leahppi válbmasat, doai fertebeahtti velá mannat
girkoáhčis oažžut lobi." Máhtte dajai: ''Leago Márjjás nubbi áhčči, vai
leago Márjjás nubbi boadnji, vai got lea dat ášši?" Máhtte ii diehtán, ahte
dárbbaša velá girkoáhčis oažžut lobi daihe, nugo dál gohččojuvvo,
vihaheami.
      Ja go Máhtte vulggii dál fas nuppádis, sus leai ein ballu, jos
girkoáhčči rihpá su áhká. Son leai šaddan veháš dego jierbmi livččui
seahkanan. Ja dat láve dávjá náitalanáigge veháš seahkanit jierbmi
juohkehačča" geat leat dan varas. (Čilgehus dasa, manne lea muhtun olbmos
dakkár leaves varra, ahte viggá veháš šaddat seahkanussii. Dat lea muhtun
olmmoš nu ráhkislunddot, ahte ii son jurddaš iežá áššiid birra dan áigge
ii vehášge. Ja deinna lágiin lea dego livččui jierbmi seahkanan. Ja gal
muhtun lea ráhkis mannjilnai, muhto ii leat juohkehaš ráhkis mannjil. Ja go
náitalusášši lea valmmasin oaččuhuvvon, de lávejit čielgat fas dego
ovdalnai. )
      Ja go Máhtte vuoddjái nuppádis Márjjá lusa, de válddii son dan
lonuhusvuojána ja bođii fas deinna Márjjá siidii. Ja de buorástahtiiga
seammá ládje go ovdalnai. Ja de dat álge jugástallat viinni ja hupmat dan
bára birra, got galggalii dahkat, ja dan birra, ahte ideđis vulgojuvvo dal
girkoáhči lusa. Muhto Máhtte ballá, jos son biestá Márjjá girkoáhččái. li
son háliid vuolgit dohko, muhto go Márjjá áhčči dadjá dan dárbbaša dahkat,
ja de dál álge vuolgit.
      Ja de sii válde golbma liigehearggi ja gierresiid daidda, maid siste
ledje bierggut ja bohccomielkkit. Ja go vuoddjágohte, de Andaras-vuoras
válddii liigeherggiid, ja Márjá ja Máhtte vuoddjáiga luovosvuoji. Ja soai
vuoddjáiga lonuhusherggiin. Ja dat hearggit ledje muohtavielgadat ja olu
hearvabákkit ja avohasat, mat ledje gorrojuvvon olulágáš láđđiiguin. Avohas
lea gasku hearggi birra, ja bággi lea oaivvis gitta dat báddi mainna heargi
stivrejuvvo dego heasttas suittet.
      Ja de vuoddjájedje, ja de hearggit ruohtastedje ja ruhttet nu ahte
muohtasuovva lea nu, ahte ii oaččo čalmmiid rabas ja iige sáhte
vuoidnjatge. Ja dalle lea váralaš, jos gieres spáikkiha muora duohkái dahe
geađggi duohkái, ja dalle lea bahá sorbmahuvvat. Ja go leat hearggit veháš
mátkki ruohttan, de leat veháš váiban, ja de álget mannat siivvubut, já de
lea hávski vuodjit, ja de álget juoiggadit ná:

      Voja voja voja voja nana nana nana nana,
rievttes vuojániid dál ruohtadedje,
voja voja voja nana nana, manadedje dego biegga,
voja voja voja nana nana nana, manadedje dego bissu nu njuolga, voja voja
voja nana nana nana, ealu čoarvámus hearggit,
voja voja voja nana nana nana.

      Ja dal hearggit álge báhkkanit ja goikat, ja de ein dohppejedje
njálmmiin muohttaga njálbmái čoaskudeami dihte báhkkasa ja vái čáskkalii
goiku. Ja de Máhtte dollii hearggis, ja de čuoččahedje visot hearggit
vuoiŋŋastahttima dihte. Dat lea vissis báiki gos lávejit herggiide
muohttaga borahit ja goččahit. Dat lea váralaš jos guhká vuodjá ovttat
manus, ja ii goččat herggiid, de heargi šaddá gožžabavvagii dahe ii sáhte
gožžat. Ja go Ingir oinnii ahte hearggit gožže visot, de son álggii
juoigat:

      Nuorra bárra — juo sávvat buori lihko,
voja voja nana nana — gal dat nuorra bárra šaddet riggát,
voja voja nana nana, ja čáppa mánát,
voja voja nana nana, čáppa Márjjážá,
go leat, čuovggadii dego ginttal,
voja voja nana nana nana.
Ja de dal fastten vuoddjái,
voja voja voja voja nana nana nana,
stuora vuojánat dal fastten vulge ruohtadit,
voja voja nana nana.

      Ja de fas vuoddjájedje. Ja go hearggit oidne, ahte Márjá ja Máhtte
fas čohkkededje gierresii, de hearggit ruohtastedje, ja go leai veháš varas
muohta, de šattai fas dakkár suovva ahte ii oaidnán ii maidege. Ja Márjá ii
nagadan doallat hearggi, ja de gieres álggii ravggadit nu garrasit, ahte
Márjá ravggai eret gierresis, ja de gessui gierresa buohta ja de bođii
muora duohkái. Ja de darvánii Márjjá giehta, ja de beasai heargi luovos, ja
Márjá bávččagii nu sakka ahte ii diehtán vuohččan ii maidege, ja heargi
ruohtai gierresiinna Máhte manjis, ja Máhtte ii oaidnán, ahte Márjá leai
báhcán gierresis eret. Ja de bođii vuosteluohkká, ja de hearggit eai šahten
ruohttan nu garrasit, ja de Máhtte oinnii ahte Márjjá gieres lea guoros. Ja
de son suorganii nu sakka, ahte su čalmmit sevnnjodedje jur . Son velá
háhppehii váldit gitta Márjjá hearggi. Ja son leai dan dilis veháš áiggi,
ovdal go son čielggai.
      Ja de son vulggii ohcat Márjjá ruoktotguvlui dohko gos leai boahtán.
Muhto Ingir ja iežá vuoddjit ledje mannjelis, eai dein lean nu faleš
hearggit ruohttat go nuorra báras. Ja go sii oidne ahte Márjá veallaha
luotta nalde, de sii maiddá suorganedje. Ja sin mielde leai okta
boareslágáš dievdu, guhte leai sámiid doavttir. Ja son geahčái Márjjá
gieđa, ja giehta leai mannan lađđasis eret, ja son gohčui čohkkedit
gierresii. Ingiris leai lojes stuora heargi, ja ieš leai geahpas. Ja de
čohkkedii Ingira gierresii. Ja de vudje veháš mátkki. De boahtá Máhtte
ohcat Márjjá, ja son čierru nu olu go nagada, son balai ahte Márjá lea
jápmán.
      Ja go Máhtte oinnii Márjá lea eallime, de son heittii čierrumis ja
álggii jearadit got lea geavvan. Ja go son gulai, ahte Márjjá giehta lea
bahui billahuvvan, de dadjá ahte: "Leago Nuvtte geahččan Márjjá gieđa?"
Nuvtte vástidii: "Lean mon gale, muhto vudjet velá badjel dan buolžža,
doppe lea okta suttis ája."
      Ja go bohte dan ájagáddái, de Nuvtte válddii Márjjá veháš
doaresbeallái ájagáddái ja cokkai gieđa ádjága sisa dassážii go giehta
galbmui. Ja de guldalattai gieđa, gokko lea bahámus. Ja de son deaddilii
gieđa dakko, ja de dovddai goppos lea botnjasan, ja de gaikkihii gieđa
sadjásis. Ja de giehta leai buorre fas dakkaviđe. Ja de sii vulge vuodjit.
Ja Nuvtte gohčui Máhte: "Bija Márjjá hearggi iežat gierresa mannjái ja ale
luoitte herggiid ruohttat nu garrasit. Dál boahtá alla luohkkámiehtálat ja
das galgá bidjat soagi gierresa ja vuohtaráippi gaskii, vái gieres ii nu
čieras." Ja sii dahke nu got Nuvtte gohčui. Nuvtte leai viisáseamos olmmoš
dakko dan áigge. Ja de sii vudje dearvan dan alla vári vuollái. Ja de vudje
velá ovtta stuora jávrri rastá ja ovtta alla luohká nala. Ja de leai fas
dakkár báiki, gos lávejit sámit čuoččahit ja vuoiŋŋastahtidit ja veháš
jugástallat viinni. Ja addet veháš eatnama háldiidenai viinni ja dadjet:
''Jugistehket diinai mu headjaviinni." Ja dat njorrejuvvo eatnamii veháš
viidni. Ja guhte ii njorre viinni eatnamii, de sutnje šaddá juoga válbi.
      Ja mánnáolbmot — nissonat — njamahit mánáid, muhto eai sii nuola máná
luovos, muhto gopmulit čippiid nala gierresa gurrii. Ja de váldojuvvo čižži
ožas olggos ja de biddjojuvvo máná njálbmái. Ja das gale lávejit biestit
galbmot čiččiid, ja de bohtanit čiččit, ja de šaddá garra gihpu das. Muhto
ii dás muitaluvvo olu iežá go dan bára birra. Ja dan báikkis láveje
juoiggadit veháš eatnama háldiid ná:

      Háldi spanu čáppa nieiddaide lehkos giitu,
voja voja nana nana, go ledje nu buorit,
ahte leat várjalan min girkovuojániid, nu ahte eai leat fierran alla
riiddiin, voja, voja voja voja nana nana nana, giitu lehkos ráhkis
háldeáhkuide,
voja nana nana, ja várjal ein,
voja voja nana nana, min bohccuid,
voja voja nana nana nana.

      Ja de dat vulget vuodjit ein. Ja de Máhtte bijai Márjjá hearggi ein
mannjái. Ja de vudje dassážii go bođii nuppi siidda geaidnunai dan geidnui,
gokko leai minnai geaidnu, ja de šadde olu vuoddjit, ja deid mielde leai
Niillas ja Elle. Ja soai eaba lean velá náitalan. Ja de vudje velá vehá
mátkki, ja de šattai seavdnjat. Ja de dál bisánedje ja álge dahkat dola. Ja
herggiid sii luite geassáin ja čatne soahkái gitta, vái sii oččole biepmu.
Ja hearggit álge guohtut dainna lágiin, ahte ovdajuolggi gaccain goivot
dahe ráhpot muohttaga eret eatnama nalde, ja de lea herggiide buorre
biebmu.
      Ja nuppit álget dahkat dola. Dološ olbmuin eai lean dolladihkut nugo
dál. Dalle leai iežá goansta. Vuohččan leai didnu ja nivssat ja rišša. Ja
go didnu ja nivssat biddjojuvvo bálddalaga, de časkojuvvo gaskamiin, ja de
didnu ruošui dola, ja de cahkkái nivssat. Ja nivssat biddjojuvvo riššagári
sisa, ja de rišša buollá, ja de bullehuvvo beassái. Ja soagit leat álo sámi
buoremus muorra. Ja dálnai leat soagit maiguin lea dolla dahkkojuvvome.
Muhto soarvi ii lean dain olbmuin, muhto sii ledje váldán bessiid mielde.
Ja de sii álget dahkat dola, muhto de ledje jikŋon soahkerissit nu ahte
eai buollán, ja de eai ožžon dola. Ja de boahtá Nuvttenai, sus leai láikkes
heargi, ii son johtán deiguin, guđiin leat buoremus vuojánat. Ja ledje
Nuvttiin ovttas iežátnai. Ja go Nuvtte oinnii ahte eai sii oaččo dola, de
son gohčui: "Goivot muohttaga vuolde skierri, dat leat satnjasat. Dat eai
leat jikŋon, mat leat muohttaga vuolde." Ja de sii goivo skirriid
muohttaga vuolde. Ja de sii ožžo hui álkit dola. Ja go dolla leai
ožžojuvvon, de biddjojuvvui gievdni dola nala ja muohta dievva siste, vái
čáhci šaddá. Ja go muohta suttai, de bijai Máhtte bierggu duoldat. Eai
dalle lean gáfet, muhto viidni dalle leai gáfiid sajis. Ja viinni sii
jugástalle.
      Ja das ledje dál olu olbmot, ja go eai čáhkan visot ovtta
dollagáddái, de dahke nuppi dola. Ja dan nuppi dola olbmuin ledje mánát.
Elle oabbá leai nuorra nisu, ja sus leai njuoratmánná. Ja su namma leai
Biret. Ja go nubbi dolla leai ožžojuvvon, de Biret nuolai máná. Ja mánná
leai njuoskadan nu got mánná láve dahkat, gožžat ja baikit, ja deinna ferte
nuollat, vaikko dat leai čoaskkis ja borga. Go leai máná nuollan ja váldán
eret gietkamis, de biegga bosui muohttaga gietkama nala čalmmiide, ja bosui
muohttaga gietkama sisanai. Ja muhtumin bosádii dolas hilaid ja suova
juohke guvlui ja máná guvluinai, nu ahte ii mánnáriehpu oaččo báljo
jienaid. Ja muhtumin bosádii hilaid máná čalmmiid nala, nu ahte bolddii
nuppi muođu nu, ahte šattai čáhceskoavhli. Ja mánná bárggui garrasit, ja ii
Birehis lean iežá dorvu go bidjat gietkamii máná. Ja gietkama sisa leai
bosson muohttaga olu, muhto go rissiin huškojuvvojit ravssat, de vuolgá
muohta eret, ja de galggai hui hoahpus bidjat gietkamii máná. Muhto de
muitái, ahte Nuvtte leai sin olis, ja de čuorvvui: "Nuvtte-čeahci, boađe
deike!" Ja de Nuvtte bođii ja oinnii mii leai šaddan, ja de belkkii go ii
lean čurvon ovdal. Ja de son gohčui luddet áđđama ja váldit ja bidjat dan
liinni nala, ja dan bidjat buolláma nala. "Ii dáppe leat goit buoret
goansta", dajai Nuvtte.
      Ja de sii dahke daid hoahpus. Ja máná leai hoahppu oažžut gietkama
sisa, go leai nu garra guoldu. Ja go Biret leai máná ožžon gietkamii, de
son álggii njamahit máná, de sus galbmui nuppi beale čižži, ja de álggii
várkat nu ahte ii bállen" nohkkat. Muhto iežát nohkadedje čoahkkái nuppit
nuppiid vuostá. Ja Niillas ja Elle nohkaiga hui lahkalaga, ja soai bivaiga
hui bures.
      Ja go leai lahka guovssugeaži, de álge sii fastten dahkat dolaid. Ja
go dolaid ledje ožžon, de álge fas liekkadit mállása ja borrat. Ja muhtumat
vulge herggiid čatnat nuppi murrii, vái besset guohtut lasi. Dan báikkis
leai juo loaktán obbasa, gosa ledje eahkedis čatnan, vaikko oktii ledje juo
eahkedis lonuhan nuppi murrii. Muhto heargi guohtu olu ovtta ijas. Ja go
ledje boradan, de Biret jearrá Nuvttes galgágo son máná nuollat, go lea nu
čoaskkis. Ja Nuvtte dadjá: "Ii mánná birge nuolahaga." Ja de Biret nuolai
fas máná. Ja buollán leai juo oba buorre. Ja biegga ii lean šahten nu
garas, muhto gal čoaskkis leai velánai. Muhto go ii lean nu garas biegga,
de ii lean nu bahá mánnái. De son divššui mánás. Ja de muitalii Nuvttii,
ahte sus leai čižži nu bávččas ja nu várka, ahte "in mon leat nagadan
nohkkat." Ja de Nuvtte dadjá "Čájet mat munnje." Ja go oinnii, de dadjá: "Don
leat biestán galbmot čiččát." Ja de son válddii raddeleahpis stálonástti ja
deattašii deinna. Ja de várka geahpui jándora geažis, muhto ii ovdal.
      Ja go leai juo ollásii čuvggodan, de álge gárrat gierresiid ja
geassástallat herggiid. Ja go hearggit ledje geassáid nalde, de nieiddat
juoiggadisgohte nu got lávejitge sámit dahkat: go vuolgigohtet, de juoigat
galge nieiddat. Ja de dál álget:

Voja voja voja voja nana nana nane,
de dál suohkana vuojánat ruohtastit dego loddemoahti,
voja voja voja nana nana nana, stuora beavrrihiid.
go dat vulget ruohtadit nu ahte ii oidno iežá go suovva čuččodii,
voja voja voja nana nana nana,
ja de velá manadedje dego garra guoika,
voja voja nana nana voja nana nana nana nana.

      Ja de dat vuoddjájedje. Ja go hearggit oidne, ahte olbmot ledje
čohkkedan gierresii, de ruohtastedje, ja de manne dego loddemoahti. Muhto
go leai nu jalges geinnodat, de bisso gierresis visot. Ja de go bohte
oidnosii girku, de bisánedje ja vurde visot čoahkkái. Ja go ledje visot
čoahkkái boahtán, de vuohten daihe fas jugástallagohte viinni. Ja de šadde
veháš gárremiidda, ja de álge muhtun bártnit bealkit ja soaimmadit, ja
goase boahtá doarrunai. Muhto Andaras-vuoras álggii gielddihit, ahte eai
galgga riidalit. "Ii dat leat nu, eai leat go giellásat, gal mon muitalan
mannjil got leai dat ášši." Ja de bártnit heite. Ja de vuoddjájedje fas ja
vudje gillái. Ja dan gili namma leai Márkan, sámiid gohččun gillii. Ja de
manne unna stobožiidda, ja muhtumat manne deidda gođiide, mat ledje
girkobáikkis. Dat fertejedje dahkat gođiid dološ sámit, deinnago ledje
unnán stobut.
      Ja go iđit šattai, de Máhtte ja Márjá manaiga báhpa lusa. Ja de
ilmmuhii Andaras-vuoras, ahte dat leat boahtán náitalit. Ja dat leai
sotnabeaivvi iđit. Ja go de gerge boradeames, de álge gárvodit
vihabiktasiid. Ja go ledje geargan visot, de vulge báhpa lusa. Muhto Máhtes
lea ballu, jos báhppa rihpá su Márjjá, muhto manne dat dal goitge. Ja go
dal bohte báhpa lusa, de báhppa álgá logahit dáid lohkosiid: "Mon válddán
Márjjá ja ráhkistan vuoste- ja miehtegeavvamiid čađa." Ja de Máhtte
suorganii, ahte báhppa áiguge váldit Márjjá. Ja de Máhtte garrudii: "In
beargalat attege Márjjá dutnje, dat lea mu áhkká. Andaras lea Márjjá addán
munnje, inge mon atte!" Ja de gaikugođii Márjjá gieđas ja sihtagođii
vuolgit olggos. Muhto Márjá leai jierbmenieida, son ii vuolgán olggos, gal
son ipmirdii, ahte Máhtte lea hoavrideame. Ja go Márjá ii vuolgán olggos,
de son doaivvui ahte Márjá lea maiddá áigume beahttit su. Ja Máhtte manai
olggos, ja báhppa fertii guođđit vihatkeahttá, dušše čuorvvui: "Gal don
Márjjá oaččut, in mon fuola!" Gal báhppa gulai ahte Máhtte balai, ahte son
lea alccesis sihtame Márjjá.
      Ja Máhtte gal manai olggos, ja son balai ahte báhppa lea háliideame
Márjjá alccesis. Ja son čierui. Máhtte leai hui veháš lohkan girjji, muhto
leai son goit beassan rihpaide, ii delle dárbbašan olu lohkat
rihppaskuvllas. Muhto Márjá leai buorre lohkat, ja son gale diđii daid
lohkosiid. Ja go bođii Márjá girkus, de leai sus vuosttaš bargu oahpahit
Máhte lohkat daid vihatlohkosiid. Ja go Máhtte leai lohkan ja oahppan ja
ožžon ipmárdusa, got leai dat ášši, de soai manaiga nuppi beaivve fas báhpa
lusa, ja de báhppa maiddá oahpahii Máhte, got galgá vástidit. Ja de álggii
vihahit. Ja de Máhtte gale máhtii got galgá. Ja de báhppa gearggai
vihaheames.
      Ja go ledje geargan, de manne ruoktot eret girkus ja álge heajaid
doallat. Iige sis lean iežá go viidni ja biergu ja mielki. Ja de juhke dat,
guđet háliide ja sáhtte. Ja de šadde gárremiidda, ja de álge juoigat nu olu
go ledje dan stobus, ja válde bártnit nieiddaid birra čeabeha ja juige nu
ahte ii gullon ii miige. Ja muhtumat čirro ja juige:

      Voja voja nana nana,
stuora leambada ja geampa lea mu moarsi.

      Ja nieiddat fas juige bártniid:

      Voja voja nana nana,
stuora fávrrut ja stuora hágat,
voja voja nana nana,
manadedje dego girdi loddi, ruohtti bohccos jođii,
voja voja nana nana.

      Ja eai sii nohkkan dan ija. Ja dan sotnabeaivvi leai nu muohtti, ahte
muhtii guokte goartila. Ja de Nuvtte dajai, ahte dat šaddaba riggát, go
muhtii dan vihatbeaivvi. Dat gale leage sápmelaččaid dáiga leamaš dolin, ja
lea velá dálnai.
      Ja muhtumat, go šattai stobus liekkas, de manne olggos ja nohkadedje
dohko, ja muhtii nu ahte dat, geat olggos nohkke, šadde muohttaga vuollái,
nu ahte eai gávdnan muđui go goivo nuppit eret muohttaga vuolde.
      Niillas ii duostan ovdal náitalit go Máhtte vuostten ovdal náitala.
Ja go dál oinniiga ahte Máhtte náitalii, de soainai álggiiga náitalit.
Muhto go sotnabeaivi leai mannan, de ii šahten sáhttán dalle báhppa
vihahit, go dat dallenai galggai gulahit ovtta beaivvis, muhto attiiga soai
báhppii gulahusgirjji. Ja de eaba soai beassan dan jagi náitalit. Muhto
soai manaiga oktii ja oruiga ovttas dego iežánai bárat. Dát sámit eai láven
mannat eambbo go oktii jagis girkobáikkis.
      Niillas leai riggáseamos bárdni ja Elle maiddá. Ja olbmot ledje
buorit, ja sii háliidedje Niillasa ja Elle heajaid oažžut, muhto eai sii
dan atnán stuora sivvan, go soai leigga ovttas ovdal vihaid. Muhto soai
leigga gulahuvvon gale.
      Muhto Niillas leai hilbes olmmoš, ja Elle leai hui jierbmeolmmoš.
Elle gal jurddaša, got son Niillasiin birge, go son lea nu hilbat. Muhto
gal son oinnii, ahte gal dat lea fas buorre go manná suhttu badjel. Ja son
leai rikkis sogas, ja dološ olbmot atne olu das mearkka, makkár sogas dat
lea guhtege. Sii ledje oaidnán, ahte guhte sohka lea geafes sohka, de dan
sogas leat geafit goase visot. Ja go lea láibbálaš sohka, de dan sogas leat
láibbálaččat goase visot, jos eai álgge dahkat vearrut dahe suoládit. Dat
gale gefojit, guđet vearrut dahket. Jos eai gefo iežaset áiggi, de mánát
goitge gefojit.
      Olmmošsohka lea dego okta johka. Go lea okta johka, mii lea guhkki
dego olmmošsohkanai. Ja muhtun johka lea rássái gierragii nu guhkás go
johka manná. Ja nubbi johka lea maiddá seammá váris, ja son manná maiddá
seammá guhkás, ja sus ii leat rássi ii gierragis ii máddagis. Ja nu leat
olmmošsogat. Ja jos lea muorrasládja soames báikki hui oaksái ja fiinna
njulges oavssit, de dasa šaddet dan báikái seammálágáš muorat. Ja go leat
muhtun eatnamis fasttes muorat, dasa šaddet fasttes muorat — nuppit nohket
ja nuppit šaddet šadjái seammá fasttes muorat. Ja nu leat olmmošsogatnai.
Ja deinna sámit lávejit rehkenastit got leat guđege sogas olbmot. Ja deinna
maiddá Niillasa atne divrrasin, go son leai láibbálaš sogas.
      Ja go nubbi jahki leai šaddan, de soai vuoddjáiga Márkanii vihaide.
Dalle vulge olu sudno ustibat, vái besset heajaide. Ja go vulge, de válde
guokte goađi mielde ja olu herggiid ja gierresiid. Ja go vulge vihaide, de
gárvodedje čábbámus biktasiid, mat sámi goarratvuhtii gulle. silkeliinniid
ja silkegahpiriid ja silbaboahkániid ja fiinna láđđegávttiid ja
máŋggafearggat helmmuid ja silbaboaluid ja silbariskkuid, maiguin liidni
biddjojuvvo gitta. Ja muohtavilges borgebeaskkat ja vilges gistát ja vilges
gápmagat! Ja moarsi biiggát maiddá galge čáppa biktasiid bidjat, ja irggi
reaŋggat seammá fiinna biktasiiguin.
      Ja de sii vulge báhpa lusa. Ja golbma bára galge ovdalis bára vázzit,
ja golbma bára mannjelis bára, ja dat galge beare bártnit ja nieiddat dat
guhtta bára. Ja olu iežá sogat ja ustibat manjis čuvvot. Ja go bohtet
girkui, de galgá irggi reaŋga guoddit irggi gahpira, ja go báhppa álgá
vihahit, de dollojuvvo okta liidni bára oaivvi nalde njealječihkii, okta
guđege čiegas dollet, dassážii go báhppa lea geargan vihaheames. Ja go
vulget ruoktot, de galgá irggi reaŋga guoddit irggi gahpira, ja dat bárat
galget fas seammá ládje mannat ovddas ja manjis.
      Ja go bohtet ruoktot stohpui, gos ledje muhtumat orrume, ja muhtumat
orro gođiin, mat ledje buktojuvvon girkogoahtin, ja de álge heajastallat.
Ja dat leai garra biegga ja bohte muohtaoavttit, ja muhtumin leai hui
fiertu ja bivvalis ilbmi. Ja dan sámit atne váras, makkár lea ilbmi. Ja de
dál álge heajaid borrat ja juhkat, ja bohte nu olu olbmot. Ja Niillas leai
olu viinni oastán. Ja sus ledje olu sogat ja oahppásat dahe ustibat. Muhto
soames bártnit atne goađuha go Elle eai ožžon. Ja okta nieida, gean namma
leai Anne, son doaivvui ahte Niillas váldá su. Ja go oinnii ahte Niillas ii
sus fuollan, de álggii son gielistit Niillasa nala olu, ahte Niillas lea
suinna furrošan ja muitalii Elliinài. Ja Elle dajai: "De leat don buorre
nieida, go leat addán Niillasii go son dárbbašii, ja gal mon mávssán bálkká
dutnje." Ja de Anne ii dohkken alccesisge. Son leai muitalan juohke olbmui,
ahte Niillas leai su fuorrá. Muhto go Elle leai sutnje daid hupman, de ii
son šahten muitalan geasage. Skealmmat álo jerre Annes: "Olugo Elle mávssii
dutnje, go leat veahkehan?" Ja de álggii heahpanit ja ii háliidan hupmat ii
maidege dan birra.
      Ja de dál álge heajaid borrat ja juhkat. Ja go álge, de nuorra bárra
manai čohkkedit beavddi duohkái, ja sii galge čohkkát das nu guhká go
heajat biste. Ja dasa šadde gale olu gárremiidda ja álge juoigat ná:

      Voja voja voja voja nana nana nana nana,
dál mii leat heajaid ožžon, voja voja voja nana nana nana,
suohkana riggámus bártnis dál doddjui juolgi,
voja voja voja nana nana nana,
ja dál mii gale veháš jugástallat,
voja voja voja voja nana nana nana nana.
De dat čáppa Elle dál čuovggadii dego nástealbmi
voja voja voja nana nana nana nana,
dat rievddadii suohkanis, voja voja voja nana nana nana.
Guhte dál šaddá suohkana nástin, voja voja voja nana nana nana.
Ja mon dál sávan buori lihku, voja voja voja nana nana nana.

      Ja de dál juige ovtta jitnii nu ahte ii gullon ii miige. Ja de álge
bártnit diggodit gaskaneaset ja de doarráje nu, ahte olbmot ferteje mannat
ja earuhit ja humahallat, vái sii heaittále. Ja sii heite. Okta leai, gean
ferteje čatnat gitta ja veaddit, dassážii go čielggai.
      Ja dál álggii dat áigi, go álge addit heajain. Ja sii adde ruđaid ja
silbbaid ja bohccuid. Ja heajaid ovddasolmmái lea ain válljejuvvon dakkár,
guhte lea rehelaš ja geas lea buorre muitu. Ja sin goansta leai dakkár,
ahte eai sii váldán ila olu attáldagaid geasge, gal gárrenolmmoš addá
vaikko man olu eanet go leat nárit. Ja dan dihte galgá buorre muitu, olugo
guhtet addá ja guđet lohpidit bohccuid. Ja go ein addet headjaattáldagaid,
de irgi ja moarsi giitiba birra čeabeha ja sávvaba lihku addái, ja seammá
sávvá heajaid ovddasolmmái addái buori lihku dáppe ja mannjil jápmima. Ja
de lea fas okta dat, guhte juohká viinniid. Ja dalle addojuvvo fiidnámus
viidni, go leat addán attáldagaid.
      Ja go lea geargan headjadoallu, de ovddasolmmái doallá veháš sártni
ja lávlu sálbmagirjjis ovtta sálmma. Ja sártni sisdoallu lea ná: ahte son
sávvá lihku nuorra bárrii ja visot headjagussiide. Ja giitiba irgi ja
moarsi dan ovddas, go leat boahtán illudit "ovttas munnuin dan ođđa lihku
ovddas, maid lea Ipmil addán munnuidenai, go son lea oaidnán buorrin, ahte
attii olbmái nissona guoibmin, go son oinnii, ahte ii olmmái birge okto."
Ja go ovddasolmmái lea daid dahkan, de giitet fas ruoktot headjaguossit ja
irgi ja moarsi. Ja de dál heitet heajaid doallamis ja mannet guhtet
orronbáikáseaset.

Muitalus Máhte birra .

      Máhtte ja Márjá leigga juo boareslágánat, ja soai leigga riggát, ja
sudnos ledje njeallje mána. Ja soai eliiga soabalaččat ja heittiiga
suoládeames. Ja soai eaba lean ila viisát, Márjá gal ii lean jalla, muhto
eaba soai geassán olbmuid luonddu. Ja go soai okte leigga okto siiddas, de
šattai mánná Márjái, ja ii lean dorvu ii mihkkege. Máhtte fertii okto
birget ja birgehit áhkás ja máná, mii leai easka šaddan. Ja boarráseamus
leai čiežajahkásaš, ja son leai veháš áhpun. Ja eallu šattai veaiddalis, ja
návddit bohte ja ogohallet ealu. Ja gal son oinnii, ahte návddit bohte ja
ogohalle birra goađi, muhto ii son beassan olggos goađis, go leai áhkká
máná ožžon. Ja okta olmmoš čuoiggai jur dan áiggi lahka dan goađi, muhto ii
son dan diehtán, ahte sus leai heahti, ja son ii mannan Máhte goahtái. Son
árvalii jurdagisttis: "In mon mana Máhte goahtái, ii das gola áigi, mon
manan Niillasa goahtái, Niillasis lea hávskkes eamit, ja son lea iešnai
ustitlaš."
      Ja Niillasa áhkká leai maiddá ožžon máná, muhto Niillas leai viežžan
olbmuid. Son máhtii rehkenastit áiggi, goas áhkká máná oažžu, ja dat leai
maiddá áhpun sutnje. Muhto son leai ovttas siidaguimmiiguin. Ja
siidaguoimmit gehčče ealu. Ja son leaige ustit oktan áhkáinis juohke
olbmui, vaikko son leai hilbat ja riidalii muhtumin juohke olbmuin. Muhto
son dagai fas buorrin visot, ja leai fas nu buorre ahte ii diehtán maid
galggai dahkat buorrin. Ja Elle leai hui buorre olmmoš, son attii biepmu
gussiide ja leai ustitlaš, ja olbmot ledje sutnje hui buorit. Ja Niillas
leai maiddá buorrelunddot, olbmot ledje buorit, vaikko Niillas suhtadii
dávjá rátkamiid áigge. Muhto goitge son ii lean guhká suhtus, juohkehaš
leai gulolaš, go son dárbbášii ábu.
      Ja go okte leai Niillas vuolgán Márkanii ja ii lean su Elle mielde,
de son jugai nu ahte ii diehtán ii maidege. Ja de suoládedje sus ruđaid
visot. Ja go son lihkai ja čielggai, de son oinnii got lea šaddan, ja de ii
son diehtán got dal galggai, ja guhte leai dál su ruđaid suoládan. Ja de
son jugai fas, ja de deid suhtuiguin álggii riidalit nuppiid juhkan
olbmuiguin. Ja de šattai doarru, ja de cápmáhalai nu, ahte šattai
giehtatbealli ja oaivái stuora ráigi. Muhto eai dat lean sámit, muhto
norgalaččat. Ja son ii beassan oastit ii maidege go manai ruhta, muhto
olbmot oste sutnje visot ja geasehedje iežasnai siidii. Ja go Elle gulai,
de son dajai: "Gal dat galgá vuosteváldit vuostegieđageavadanai liikká,
dalle lea miehtegieđageavatnai lahka." Ja de Niillas šattai nu ilolaš, ahte
ii muitán ii maidege. Ja de bijai viežžat Nuvtte Sárá, son leai oahppan
áhčistis doavttirin. Ja go son bođii, de son dagai nu got lávii su áhči
áhpu, de buorránii su giehta fargga. Ja son dagai lohpádusa, ahte ii son
mana juhkat, ja nuppi, ahte ii son vuolgge okto Márkanii. Jos son Elle ii
livččo guođđán, de ii sutnje livččo nu geavvan go geavai.
      Ja nuppi jagi son leai vádjoleame okto Niillas, ja de son gávnnai
boares, áigahaš árahávddi, ja das leai olu ruhta, ja dain ii lean namma,
gean sii ledje. Ja de son oaččui ieš visot daid ruđaid.
      Go Máhtte dál leai nu vuorrádusas, de son jurddašii, ahte gal son lea
jalla go okto siidii rátká, go áhkká lea gassadin. Ja soai leigga goappašat
nu duihmmit, ahte eaba ipmirdan das maidege got áigi manná, goas áhkká máná
oaččui. Muhto de Andaras-gállá nuorat nieida vuolgá geahččat oappás. Ja de
son bođii, ja de Márjá leai juo nu, ahte ii dovdan oappásge, son lea nu
skibas. Ja de son vulggii viežžat lasi olbmuid. Muhto Márjá leai skibas
golbma mánu. Ja návdi gottii 40 heakka bohccuid. Ja nelgo eallu nu ahte
váibe bohccot. Ja das lea váruhus, ahte eai galgga okto siidii mannat go
eai leat liigeolbmot, ja áhkká lea gassadin.
      Vaikko ii son šaddan velge geafi, muhto su áhkká šattai dan rájes
skihpalaš, son šattai lihkadit, ovdal go leai dearvvasnuvvan. Ja son šattai
galbmot maiddá, ja son oaččui čoaskinvigi dan rájes iige šat lean nu
dearvvaš go ovdal.

Juoigamuš álgá — Ovtta bártni luohti .

      Stuora gávvila, nana nana nana voja voja nana nana nana,
ii oktage diehtán, leago guolli dahe loddi, voja voja voja nana nana nana,
stuora gávvila, voja voja nana,
mieđábealde stuora bielluin guđodii, voja voja nana nana,
bárdnelunttaid dorvu, go heahti bođii,
go gávnnahalle suolabarggus, voja voja nana nana.

      Ja bártnit háliide juohkehaš dan bártni iežaset mielde dan dihte go
son leai nu gávvil. Ja dakka dan áigge veháš riidale sámit gaskaneaset, ja
suoláde nuppit nuppiin, ja nuppit sokče nuppiid, go nuppit ledje
suoládeame. Ja deinna lágiin jokse dávjá suoládeames. Ja dalle dárbbaše
goansttaid, got besset luovos áššis. Ja deinna háliide sii dan gávvilis
bártni, su gohčodedje bártnit gonagassan. Ja sutnje gale ledje buorit
juohke olmmoš, ja ii son leange suola, muhto ii jur váhkige, muhto ii son
šaddan juorrovuolážin goasge. Iige son suovvan olu suoládit dalle go son
leai olis. Ja olbmot dihte, ahte eai dalle olu suolát go dat bárdni lea
olis. Muhto borranbohcco son ii gieldán váldimis, suolabohcco.
      Ja son leai headju njoarostit, muhto viehkat son leai nu falli, ahte
ruohtti bohccos jođii, ja nu sávri, ahte viegai ovttatmanus beanagullama.
Muhto ii son láven viehkat garrasit dalle go olbmot oidne. Muhto soite
oaidnit dalle go son ii diehtán, go leai viegahallame bálgi čorragiid, mat
ruhttet vuostebiggii nu olu go nagadit. Ja dasa galgá falli, guhte johtá go
lea heajos beana. Beana gal jorgala, go lea dakkár mii máhttá ja gille.
      Ja dan seammá bártni láveje nieiddatnai juoiggadit:

      Ovttain sániin gávnnai váimmu,
voja voja voja voja,
stuora gávvila, jos suoládii, de nuppiid oaivi vástidii,
voja voja voja nana nana nana.

Dál álgá bohcco luohti

      Silkenjávvi, silkenjávvi, voja voja voja voja nana nana nana nana. Go
manadedje dego beaivvi suotnjarat, voja voja voja nana nana nana, Miesážat
ruovggadedje, voja voja voja voja nana nana nana nana,
ja bohradedje, bohradedje, voja voja voja voja nana nana nana nana.

      Juigamus lea dakkár go lea rievttes čeahpes juoigi, de lea nu hávski
gullat, goase čirrosat bohtet guldaleddjiide. Muhto go dakkár juoigit leat,
guđet garrudit ja bániid gasket ja uhkidit goddit bohccuid ja velá
isidanai, ja de dat leat ahkidat gullat.

Guovdageaidnu .

Dat dáhpáhus mii gohččui Guovdageainnu villen, mii lea dáhpáhuvvan dan jagi
1852.

      L.L. Laestadius leai okta báhppa, mii leai sárdnideaddji, ja son leai
hui garas ja giivvis ja láhjálaš ja váikkuheaddji. Muhto ii sus lean Bassi
Heagga, ovdal go oaččui ovtta sáminieidda bakte. Ja ieš son logai
čállagiid, ja oaččui čielgasa gokko lea geaidnu albmái daihe agálaš eallima
árbmui. Ja son sárdnidii garrasit ja viššalit. Muhto son sárdnidii garrasit
lága ja duomu ja evangiljjoma, ja sárdnidii nu go čállagis čuožžu, ahte
soahtat guovtteávjjot mihkiin. Ja jos ii geahča dárkilit, čuhppetgo
goappašat ávjjut ovtta ládje daihe jur dan meare go galgá, de lea váralaš.
Ja Laestadius lea dego livččui atnán ovtta áiggi nuppi beale ávjju
bastileabbun, deinnago okte šattai stuora segohus su sártniid sivas,
deinnago son sárdnidii liiggás garra lága ja duomu. Ja go ledje olu olbmot
čoahkkanan mángga searvegottis, ja son sárdnidii ja váikkuhii álo
gohččamuššii.
      Ja go son leai akto sárdnideaddjin, de son ii ollen deid juohke sajis
neavvut ja oahpahit. Ja de muhtun oassi, mat ledje boahtán Guovdageainnus,
de sii manne ruoktot fas Guovdageidnui. Ja go sii ledje dal moriidan
suttunahkáris, ja sidjiide leai sárdniduvvon láhka ja evangiljjon, muhto
lea dego livččui láhka eanet sárdniduvvon, deinnago daidda olbmuide badjánii
oaivái lága giivvisvuohta. Sii ledje hui hárdásat, ja sis leai váimmu ášši
risttalašvuohta. Ja sii álge sárdnidit ieža, ja dan seammá garra lága
giivvisvuođas, mainna ledje gohččán. Muhto go Laestadius ii ollen dohko
deid oahpahit ja láidet, dego dan máná mii lea ein goase juolggeheapmin, de
sii šadde ieža álgit suhkat ja de sii gal manne jur vearrogeidnui. Dat
leage daddjon, ahte gii galgá girdit ovdalgo soajit guddet, de dat gahččá
báikaráigái. Dat lea geavvan dalle deidda nu, ja dat gale geavvá vel dálnai
seammá ládje heakkalaš áššiin, ja seammá vel lunddolašnai áššiin.

Muitalus daid birra, mat manne Guovdageidnui, go ledje šaddan risttahassan
Laestadiusa sániin .

      Sis seahkanii jierbmi, ja sii álge áđđestallat Laestadiusa. Sii
sárdnidedje ja dubmejedje deid visot, mat eai álgán čuovvut sin. Ja dat
šattai unna jovkkos juo. Ja sii álge garraseappot ein mannjil. Ja sii álge
nu hárdášit, ahte heite siiddaideaset ja álge mannat nuppiid siiddaid
mielde ja sárdnidedje deid maid ledje gullan Laestadiusa sárdnideame. Muhto
eai sii muitán iežá go dubmet helvehii visot, mat eai sin čuovvulan ja
álgán sárdnidit seammá ládje go siinai. Ja go sii ožžo ein eanet veaga, de
šadde sii ein garraseapput, ja sis seahkanii eanet ein jierbmi. Ja sii álge
vuortnuhit garrasit olbmuid sin čuovvut. Ja go eai ožžon deinna ahte
dubmeje, de sii álge cábmit ja dubmeje helvehii ja garrude ja čolge deid,
geat eai álgán.
      Ja go leai ein soames áiggi, go šadde ein dakkárin, ahte juohkehaš
rámidii ahte "mon lean alit go don". Ja nubbi dajai: "Mon lean vel alit",
ja nubbi dajai: "Mon lean nu allat dego Ipmil." Goalmmát dajai: "Mon lean
vel alit go Ipmil." Ja sii dadje ahte sii galget vuoitit olles máilmmi:
"Jos eat muđui vuoitte, de mii soahttát, ja mii vuoitit vissásii olles
máilmmi."
      Ja dat uhkidedje juo álgit soahtái, muhto eai olbmot jáhkkán. Muhto
sámit gal balle, geat oidne ahte dat risseje deid, geat eai álgán sin
čuovvut. Ja šadde dat gal maŋážassii juo dakkárat, ahte soapmásat ferteje
lohpidit vuostemiela sin jáhkkui, vái heitet rissemis. Ja de galggai álgit
dubmet ja garrudit deid surohemiid, mat eai čuovo sin dáhtu mielde.
      Ja sii ledje olu jagiid dakkár mierkká siste, ja sii ožžo eanet ja
eanet joavkku. Ja de sin oaivvit šadde ein stuorit mierkká sisa, nunai olu
ahte álge bievvalvirggi oamastit alcceseaset. Ja dat seavdnjatvuođa bargu
šattai sis doaimmahuvvot, go leai láhka badjánan oaivái. Ja sii álge
hearráid vuohččan goddit. Ja dat šattai viimmat jur duohta soahti. Muhto
dakkár sámit ledje, mat álge soahtat vuostá.
      Dat leai girkogili namma Guovdageaidnu, man álge boaldit, ja goddit
olbmuid. Boalvára ja leansmánni sii gal juo háhppehe goddit. Ja de beasai
soames sápmi vuolgit nuppi unna gilážii, man namma leai Avži. Ja dat álge
čoaggit olbmuid sámisiiddain mat ledje lahka. Ja go ožžo veháš veaga, de
vulge dakkaviđe visot, nissonat maiddá. Ja ihkku sii vudje dan mátkki. Ja
dan gal ipmirda juohkehaš, ahte ii sisge lean hávski dalle vuodjit
girkogillái. Ja sii bohte iđedis go leai jur čuvggodeame. Ja sii čatne
herggiid olggobeallái áiddi. Ja soappit sis ledje soahtebierggasin.
      Ja sii ledje unnit joavku, muhto eai sii ballan iežás go dan boalvára
bissus, jos dan leat gávdnan. Ja sii ledjege gávdnan, muhto dat ii áktán,
muhto mannat ferte juogo gottáhallá vai ii. Muhto dat leai jearramušas,
guđet dustet ovdii vuolgit. Ja de vulggiiga guokte gievrramus ja stuorimus
olbmo. Daid olbmuid namma leai nuppi O. O. Thuuri, ja nuppi namma leai
Juffu.
      Ja go sii bohte oidnosii, de áice sin fávttat, ja de čuorvugohte:
"Diele soahteveahka boahtá, vulgot ovddal, gal mii vuoitit!" Ja sii vulge
viehkat ja čurvo nu allagit go leai jietna geasge. Ja go bohte ovddal, de
álge šluppohiiguin cábmit. Ja de oidnet dat čielga olbmot, ahte buoremus
lea álgit heakkas várjalit. Ja de álge siinai šluppohiiguin soahtat. Ja de
sii cábme dego návddiid.
      Ja sii oidne ahte bures sii birgejit, muhto de báhče 0. 0. Thuuri,
muhto eai suige lean hávllat muhto dušše ruvttat. Son logai dušše čáhpodan
dorkka dakko. Mon lean gullan sus iežastis mángga geardde, mon lean su
bárdni, ja son lea daid muitalan mángga lohkameahttun gearddi, visot dáid
dáhpáhusaid. Ja dat soahti leai dievas soahti. Sii cábme dušše galmmas, ja
nuppit gurpe gitta dađe mielde.
      Ja go ledje geargan dan soađis, ja čatnan gitta, de vulge sii hoahpus
viehkat geahččat, velgo lea báhppa eallime. Ja go sii bohte báhpa gárdimii,
de oidne ahte láset leat cuvkojuvvon ja juohke láse ovddas fávttat, ja
vuolahasat čohkkejuvvon juo olu. Ja go 0. Thuuri bođii, de son čurvii alla
jienain, nugo sus leaige dakkár jietna dego unna bajánas — dat gal
surgehiige, go fáhkkestaga čurvii. Son čurvii: "Velgo lea báhppa eallime?"
Sii vástide: "Eallime lea, muhto dat lea gitta." Ja de son čergii vel
garraseappot ahte: "Luitet, ja dan hoahpuin, luovos, jos buori
sihtabehtet!" Ja de sii luite. Ja son ieš viegai juohke báikki birra
geahččame, lea go varra gokkoge. Ja go báhppa beasai luovos, de son viegai
Thuuri čeabehii ja čierui alla jienain, ja giittii go bođii su beastit
heggii.
      Ja de sii dalle ledje vuoitán. (Gal dan soađis lea okta villeheagga
časkon jámas dan soađi áiggi, muhto dan ii láhka atnán sivvan.) Ja de sii
vuolggahe Norgii deid čanaduvvon olbmuid. Ja de šadde lágat Norggas
Alaheajus daihe Bossogohpis, ja biste olles dálvvi juohke beaivvi. Ja
soapmásat dein villeheakkain vulge báhtarussii duoddarii olles siiddain go
oidne, eai sii leange nu vuoimmálaččat go sii doivo. Ja de bođii ruvnna
olbmuin mearri ahte váldit visot gitta. Ja sii vulge ja vižže visot dan
siidda ja jođihe ruoktot. Ja daid sin ealuid vuvde ruvnna olbmot
ávesuvnnas. Ja deid čáppa bohccuid leat oastán olu deikenai, Čohkkiras
sámitnai.
      Ja go ožžo visot čielggasin áššiid stuora dutkama čađa, de
dubmejuvvoje muhtumat guhkes fáŋgavuhtii, 12 jahkái ja 6 jahkái. Ja
guovttis steavliduvvoje, nugo ledje guokte iežanai sorbmen, leansmánni ja
gávpeolbmá. Heagga heakkas, bátni bánis. Ja dat šadde muhtumat stuora
oahppan olmmájin, soamis leai dakkár, ahte lea jorgalan dárogielas
sámegillii olu girjjiid, ja leai oahpa sivas dohkket báhppan. Muhto go leai
dahkan nu stuora rihkkosa, ahte ii láhka sáhttán addit. Ja dat báhppa, mii
leai leamaš heakkaheađis, son ii lohpidan ollenge. Ja son leai juo dalle
bismán beassan, ja deinna leai sus dasa stuora váldi caggat lága mielde, ja
son álkit vuittii dan ášši nu got son siđai.

Lasi muitalus, got Guovdageainnu hearrát eai nagadan vásttostit daid jallas
sámiid, mat sin cábme ja maŋážassii godde .

      Dat leai dainna lágiin, go dat leai leamaš juo mánga jagi dain
villiin dat seammá uhkádusat, ahte sii galget vuoitit olles máilmmi, ja
hearrát dihte, ahte dat ii dáhpáhuva goasge, ahte sii vuitet maidege iežá
go soames jallamus sámi nugo geavaige, goit nu ahte sii ledje váralaččat.
Muhto dan eai jáhkkán Guovdageainnu hearrát, ahte dat álget nu garrasit ja
stuora vašiin sin nala. Jos sii dan livččo jáhkkán, de livččo sii
válmmastan soahtebiergasiid ja vaikko soames soahteolbmo, mainna ledje
duššadit olles veaga, muhto go eai sii jáhkkán, eai vehášge dan nu got dat
leai. Ja go sii gulle ahte dat leat álgán dal soađi vuimmiin, ja sidjiide
daddjojuvvui, ahte álgit ohcat ráđiid, muhto sii vástide, ahte dat lea
gullon ovdalnai iige dat leat šaddan datge bahábun daihe váralaččabun. Ja
eahpejáhkku dat leage dat, mii dahká olu áššiid nuppos.
      Ja go dat villet bohte girkogillái, namalassii Guovdageidnui, de sii
álge garrasit vuortnuhit visot juohkehačča, ja hearráid velá garraseappot.
Sii deid cábme nu garrasit dego suolabeatnagiid. Ja Rude-rohki viegahe
loktii ja čuggeje niibbiin hárdui, ja godde dohko. Ja varra golggai čađa
loktaláhtti vulos. Ja de easka bullehe olles gárdima. Ja dan nuppi, maid
sii maid godde ja bolde! Ja dainna lágiin sii dahke daid ahkidis bargguid.
Ja báhpa sii biinnidedje nu surgadit, ahte ii sáhte muitalit. Dat čatne
gitta, ja cábme nu garrasit ahte heagga manai muhtumin.
      Ja go dat villeheakkat bohte fángavuođas ruoktot, de sii ledje jur
geafit, ii sis lean oktage boazu. De sii ferteje álgit bálvalit nuppiid
sámiid — vaikko sii ledje goase vajáldahttán sámi bargguid, muhto ii lean
goit iežá dorvu go álgit bargat fas seammá bargguid, masa ledje nuorran
oahppan. Daid sii goit farggamušat muitáje. Ja sin sogat ábuhe maid, adde
veháš maidnai, biktasiid ja biepmu, dassá go sii álge bargat ja dienidit
opmodaga. Ja sii náitale maid soapmásat.
      Dat báhppa šattai nu ustit Thuurii, ahte siđai bidjat su bárdnášis
ristáhččin. Ja dat bijai, ja dat lea dán čálli ristáhčči leamaš, dat báhppa
Foslet namalassii.

Muitalus Sámieatnama dovdameahttun elliid birra.

      Sámieatnan lea dat eatnan, mas gávdnojit dakkár eallit, maid eai
olbmot riekta dovdda, got dat lea deid elliid birgemuš. Muhto gal olbmot
dan dihtet, ahte dat leat ovtta eatnanoasis soames eallit, dakkár hálbbes
eallit, mat birgejit dakkár eatnamis, gos eai birge iežá eallit. Ja daid
elliid eai olbmot luoitte buoret eatnamii, vaikko eai dovdda jur vissásit
got dat birgejit dan eatnanoasis. Olbmot eai luoitte deid ealibiid eai
gosage, ja olbmot árvalit, ahte ii deid soaba luoitit nuge viidát, go dat
leat dán rádjái leamaš: gal dat ožžot birget unnit eatnamiinna.
      "Dárbbašit mii iežá eatnama. Jos mii dáppe gávdnat dakkár eatnama mas
mii birget, baldit mii eret das gos gávdno dakkár eatnan gos mii birget
orodit, dohko gos lea dakkár eatnan, mainna mii eat daga maidege. Gal dat
ealibat leat leamaš miehtá buriid eatnamiid, muhto min boarráset olbmot
leat baldán eret deid elliid. Deid lea álki baldit, dat leat hui árggit.
Iige dat leat váralaš, vaikko dat eai birgege nu bures — eai dat dárbbašge
lassánit. Iige dat leat váralaš, vaikko dat birgeledje heajut ja šattaledje
biidnahuvvat. Gal sii leat oahppan dan eallimii."
      Eaige olbmot leat mannan goasge riekta geahččame siste, vaikko leat
gal guhkkin oaidnán giikaniin ahte eallit dáppe leat, ja ellet dat, muhto
eai olbmot goit dovdda vissásii, got dat ellet. Soames oassi olbmuin
doivot, ahte dat ellet hui bures. Ja dat gal muhtun olbmot háliidivččo,
ahte dat galggale eallit bures datnai eallit, go juo leat dakkár eallit,
ahte eai daga bahás. Vaikko soames oassi olbmuin atnet bahádahkkin, ja
muitalit deidda olbmuide geat eai dieđe, ahte dat leat bahádahkkit, ja sis
lea hállu deid duššadit. Muhto soames oassi — váldegotti badjelgeahččit —
eai atte lobi duššadit velá goit. Ja soames oassi olbmuin gal — jos dieđále
deid elliid váivválaš ja heajos birgema — sii gale eai sáhtále moraškeahttá
leahkit. Sii gale čirole mángga geardde, go eallit šaddet nu stuora biinnu
gierdat, nealggi ja čoaskima.
      Muhto soames oassi olbmuin gale gottále, jos livččui lohpi, dego
sarvvaid, muhto go ii leat lohpi goddit, de fertejit diktit eallit. Muhto
sáhttet sii goit dan mađe jáhkihit váldegotti badjelgehččiid, ahte sii
addet lobi átestit eanet ja eanet dainna lágiin, ahte unnidit sis eatnama
veháš geardde. Ja jos dainna lágiin manná, go lea dán rádjái unniduvvon
eatnan unnibun ein veháš geardde, de gal duššet dát eallit, ja aivve
biidnahuvvama čađa, mii lea gal ealibiid reahkkinlága vuostá.
      Jos dein elliin livččui isit, ja dovddalii got su eallit šaddet
biidnahuvvat, de son oasttálii deidda lasi eatnama. Muhto go dein ii leat
rievttes isit, de šaddet dál biinnu vuolde leahkit jápmima rádjái — mii lea
surges ášši, gii dan jurddaša ja ipmirda.
      Muhto čálli sávvá goit, ahte galggalii árbmu čuovgat sinnai čalmmiide
dego iežá eatnan elliide, maid okta Ipmil lea sivdnidan. Loahppa lehkos
Ipmila askkis, dego mánná lea eatni askkis, gos lea sus buoremus dorvu.