10 Mearkkašumit iešguđet mearrádusaide
§ 1 Lága ulbmil
Dá lea láhkaevttohusa ulbmilparagráfa.
Láhkalávdegotti evttohusas lea lága
ulbmil árvaluvvon juhkkot guovtti paragráfii,
main boazodoallu olggobealde sámi boazodoalloguovllu
váldo ovdan sierra, gč. § 1 – 3. Láhkateknihkalaš
sivaid geažil lea departemeanta čohkken dáid
ovtta ja seamma paragráfii.
Boazodoalu hárrái siskkobealde
sámi boazodoalloguovllu: Departemeantta oainnu mielde
lea dálá lága ulbmilparagráfa
sihke viiddis ja sáhttá leat váttis
lohkat. Sisdoalu berre sáhttit ovdanbuktit oanehit teavsttas,
almmá rievdadit sisdoalu.
Paragráfas nannejuvvo ahte lága
vuođđun galgá leat
sámi kultuvra, árbevierut ja dábit.
Go boazodoallu lea čielga sámi ealáhus
ja eallinvuohki, de lea deaŧalaš
deattuhit ahte láhkavuđđosaš rámmaeavttut
galget huksejuvvot boazodoalu iežas vugiid ala.
Doahpagiin guoddevaš boazodoallu oaivvilduvvojit
bealit mat leat dárbbašlaččat
dasa ahte boazodoallu bissu eallasis ja nanu ealáhussan boahtteáiggis
maid. Dát guoská vuosttažettiin
ekologiija, ekonomiija ja kultuvrra beliide. Dán
oktavuođas sáhttet maiddái
leat eará bealit maid berre deattuhit, nugo omd.
sohkabeliid ovttadássásašvuohta, boahtteáiggedoaivva
ja rekrutterema vuođu sihkkarastin. Dán hárrái
lea boazodoalu eatnamiid suodjaleapmi áibbas dárbbašlaš,
geahča eanet dan birra maŋŋelis.
Dasto lea deaŧalaš atnit muittus
ahte bohccuin galgá leat buorre dilli.
Guoddevaš boazodoalu lágideapmi
galgá maiddái leat ávkin
servodahkii muđui. Boazodoallu lea oassin Norgga
servodagas. Guoddevaš sámi boazodoallu
lea riggodahkan servodahkii earret eará duovdagiid
buori resursageavaheami bokte ja lea mielde hukseme positiiva máŋggabealatvuođa.
Seammás lea birastahtti servodat mielde hukseme
rámmaeavttuid maiguin boazodoallu ferte eallit.
Dát mielddisbuktá ahte boazodoallu
ferte vuhtii váldit eará servodatberoštumiid
seammás go dat maiddái fertejit
doaibmat dihtomielalaččat boazodoalu
guovdu ja vuhtii váldit daid erenoamáš dárbbuid
mat doppe leat.
Nannejuvvo viidáseappot ahte láhka
galgá addit vuođu organiseremii
ja hálddašeapmái
mii ulbmillaččat veahkeha olahit
bajit mihttomeriid. Dáinna oaivvilduvvo ahte lágidit áigái
bures doaibmi hálddašeami mii bures nákce
hálddašit boazodoalu iešguđetlágán ja
máŋggabealat áššečuolmmaid.
Nuppi lađđasa sisdoallu lea boazodoalu
areálaid sihkkarastin, mat dađi
mielde leat boahtán garra deattu vuollái.
Ollislaš areálapolitihka ovddideamis
boazodoalu hárrái lea stuorámus hástalus
bisuhit guoddevaš boazodoalu boahtteáiggis.
Jus boazodoalus eai leat dohkálaš
guohtumat birra jagi, de dáidá árbevirolaš
johtti boazodoallu buori muddui nohkat.
Boazodoalu areálaid sihkkarastin lea sihke ealáhusa
iežas, eará vuoigatvuođalaččaid
ja eiseválddiid ovddasvástádus.
Departemeantta oainnu mielde lea Norgga stáhta mii dákko
lea geatnegahtton, ja oaivvilda ahte stáhta eiseválddit
lágaid, láhkaásahusaid
ja njuolggadusaid bokte sáhttet fuolahit ahte maiddái eará
bealit vuhtii váldet boazodoalu beroštumiid,
dás maiddái gielddat ja fylkkagielddat. Čujuhit oppalaš árvvoštallamiidda kapihttalis
8.5.
Boazodoalu hárrái olggobealde sámi
boazodoalloguovllu:
Maŋemus lađas lea boazodoalu birra
olggobealde sámi boazodoalloguovlluid.
Dákko lea lávdegoddi iežas árvalan §:s
1 – 3, boazodoalu birra olggobealde sámi
boazodoalloguovlluid, deattuhan ahte láhka galgá lágidit
dili ekologalaš guohtungeavaheapmái
dain guovlluin gos lea addojuvvon sierra lohpi dakkár
doibmii.
Departemeanta čuovvola lávdegotti árvalusa.
Departemeanta datte atná deaŧalažžan čujuhit
ahte maiddái dáid guovlluid boazodoallu
lea vuođđuduvvon sámi
boazodoalu guovddáš kultuvrralaš
beliid ala. Go boazodoalu doaimmaha, de dat iešalddis
eaktuda ovddasvástádusa ja sámi boazodoalu árvvuid
gudnijahttima.
§ 2 Doaibmaviidodat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go láhkalávdegotti árvalan § 2 – 1
ja dálá lága § 1 goalmmát
ja njealját lađđasiin.
Láhka galgá gustot daid gáržžádusaiguin mat čuvvot
geassemánu 9. b. 1972 nr 31 lágas
Ruoŧa boazoguohtuma birra Norggas ja Norgga boazoguohtuma
birra Ruoŧas. Fuomášuhttit
ahte dál leat šiehtadallame ođđa
boazoguohtunsoahpamuša.
Sámi boazodoallu Trollheimenis doaimmahuvvo juovlamánu
21. b. 1984 nr 101 lága olis. Muhtun muddui leat
soahpamušat dahkkon eananeaiggádiiguin,
ja muhtun muddui fas leat eatnamat bággolonistuvvon
boazodoalu váras.
Departemeanta lea gávnnahan dárbbašmeahttumin ásahit sierra
mearrádusa áššálaš
doaibmaviidodaga birra nugo láhkalávdegoddi
lei árvalan § 2 – 2.
§ 3 Boazodoalloláhka ja álbmotriekti
Láhkalávdegoddi árvala ulbmilparagráfii § 1 – 1
dajaldaga ahte boazodoalloláhka galgá
adnot vuođđolága § 110
a ja álbmotrievtti mearrádusaid
mielde álgoálbmogiid ja unnitloguid
birra. Láhkateknihkalaš sivaid geažil
lea departemeanta válljen namuhit álbmotrievtti
sierra paragráfas. Departemeantta mielas ii dárbbaš čujuhit vuođđoláhkii.
Sámediggi ja NBR leat bivdán ahte
boazodoalloláhkii váldojit seamma
dajaldagat go Finnmárkkulágas leat,
namalassii ahte boazodoalloláhka galgá
gustot daid gáržžádusaiguin
mat čuvvot ILO-soahpamuša nr 169
olis. Departemeanta lea árvvoštallan
dán, muhto lea gávnnahan ahte dakkár
cealkka ii berre váldot boazodoalloláhkii
go dat sáhttá dagahit eahpádusaid boazodoallolága
mearrádusaid vuoimmi hárrái.
Boazodoalloriekti ja dan riektesuodjalus lea bures sajáiduvvon
Finnmárkkus, ja ágga namuhit ILO-soahpamuša
nr 169 Finnmárkkulágas boahtá das
go lea dárbu čielggadit eará
riektediliid. Boazodoalu riektesuodjalus lea vuođđuduvvon
natiovnnalaš rievtti ja relevánta álbmotrievtti
ala, ja guoská olles árbevirolaš
boazodoalloguvlui miehtá Norgga. Dát
riektesuodjalus, ja erenoamážit
boazodoalu eatnamiid gáhtten, ii headjuduvvo dainna
go láhka čujuha relevánta álbmotriektái
oppalaččat. Sámediggi
cealká ahte jus boazodoalloláhkii
ii boađe seamma dajaldat álbmotrievtti
birra go Finnmárkkulágas, de headjuduvvo dat
riektesuodjalus mii boazodoalus lea riikkaidgaskasaš
lágaid bokte. Departemeanta deattuha ahte nu ii
geava. Boazodoalloláhka ii sáhte
ii ge galgga headjudit dan riektesuodjalusa mii boazodoalus lea. Natiovnnalaš
riekti galgá doaibmat dán riektesuodjalusa
mielde. Boazodoallolága dáfus mearkkaša dát
ahte láhka galgá adnot álbmotrievtti
mielde, dás maiddái ILO-soahpamuša
nr 169 mielde. Čujuhit muđui 5.
kapihttalii gos boazodoalu riektevuođđu guorahallo
dárkileappot.
§ 4 Sámi boazodoalloguovlu
Vuosttaš cealkaga vuođđun
leat lávdegotti árvalan § 1 – 2
ja § 3 – 1. Diekkár mearrádus
ii leat dálá lágas.
Lávdegotti árvalan doahpaga
dološ áiggi
rájes sadjái lea departemeantta árvalan
dološ áiggi
rájesgeavaheami,
mii lea dajaldat mii áiggi mielde lea cieggan earret
eará riektegeavada bokte. Čujuhit
oppalaš mearkkašumiide kapihttalis
8.5.
Eaktuduvvo ahte sámi boazodoallu galgá
doaimmahuvvot doppe gos lea doložis doaimmahuvvon.
Lea go vuođđu ásahit
boazodoallovuoigatvuođa dološ áiggi rájes
geavaheami vuođul, lea juoga maid duopmostuolut
fertejit mearridit, jus dan birra šattaš
nággu. Čujuhit muđui
departemeantta árvvoštallamii čuoggás
8.5.
Advokahttasearvilea čujuhan
ahte dás berre dadjat sámi boazodoalloguovllut,
ii ge sámi boazodoalloguovlu. Departemeanta oaivvilda
ahte guovlu gos sámi boazodoallu doaimmahuvvo eanas muddui
doaibmá ollisvuohtan ja ahte dan dihte lea riekta
gohčodit dán oktan guovlun. Guovlu
galgá dasto juhkkojuvvot regiovnnalaš
guovlun, gč. 5. §.
Evttohuvvon § 4 nuppi lađđasa mearrádusa
sisdoallu lea seamma go dálá lága § 2
vuosttaš lađas goalmmát čuokkis
ja dákko čujuhuvvo Od.prp. nr 28
(1994 – 95) gieđahallamii
Stuoradikkis ja Selbu-dupmui, Rt. 2001 s. 767.
Goalmmát lađas lea seamma go láhkalávdegotti árvalan § 5 – 9.
1978-lágas ii leat diekkár mearrádus.
Prinsihppa boazodoalu bággolotnunrievttálaš
suodjalusa hárrái lea juo čálekeahtes
njuolggadus. Departemeanta lea datte ovttaoaivilis lávdegottiin
das ahte dát berre čielgasit boahtit ovdan
lágas, vai dán hárrái
eai čuožžil boasttuipmárdusat.
Dán oktavuođas deattuha departemeanta
ahte álbmotrievttálaš
njuolggadusat, mat suodjalit sámiid álgoálbmogin, sáhttet
váikkuhit vejolašvuođa
bággolotnut boazodoallovuoigatvuođaid,
gč. maid miessemánu 21. b. 1999
nr. 30 olmmošvuoigatvuođalága, erenoamážit
3. §.
§ 5 Sámi regiovnnalaš boazodoalloguovllut
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 3 – 2 vuosttaš lađas
ja 1978-lága 2. § vuosttaš
lađas vuosttaš cealkka.
§ 6 Sámi orohagat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 3 – 3, ja dálá
lága 2. § nuppi lađđasis.
§ 7 Bággolotnun sihkkarastit boazodollui guohtumiid
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 3 – 4
ja dálá lága 31. §.
Sisdoallun lea oppalaš váldi bággolotnut
guohtunvuoigatvuođa boazodollui sámi
boazodoalloguovllus. Mearrádusas lea erenoamáš
mearkkašupmi dilálašvuođain
gos duomu bokte lea celkojuvvon ahte dihto guovllus ii leat boazodoallovuoigatvuohta,
ja gos boazodoallu liikká dárbbaša
eatnamiid, muhto gos eai leat lihkostuvvan áigái
oažžut soahpamušaid. Maiddái
dás čujuhit Od.prp. nr. 28 (1994 – 95)
gieđahallamii Stuoradikkis, gos boahtá
ovdan ahte mearrádus lea jurddašuvvon
adnot dušše erenoamáš váttis áššin
ja dušše dihto mearriduvvon rájiid
siskkobealde, gč. Ealáhuslávdegotti
evttohusa ja čuovvu ságastallamiid.
§ 8 Boazodoallu olggobealde sámi boazodoalloguovllu
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 3 – 5 ja lea, soames doaimmahuslaš
rievdadusaiguin, seamma go dálá
lága 5. § boazodoalu birra olggobealde
sámi boazodoalloguovllu.
Olggobealde sámi boazodoalloguovllu gáibiduvvo
nappo sierra lohpi doaimmahit boazodoalu evttohusa 8. § ja
dálá lága 5. § mielde.
Doahpaga lunddolaš ipmárdusa mielde
ii gáibiduvvo dábálaččat diekkár
lohpi bohccuid doallamii áidojuvvon láidumiin
dahje earaládje mii ii adno boazodoallun ii ge juogan
mii dábálaš ipmárdusa
mielde adno boazodoallun. Vuoigatvuođa dáfus eaiggáduššat
bohccuid sámi boazodoalloguovllu siskkobealde, čujuhuvvo
oppalaš mearkkašumiide kapihttalis
8.6 ja 9. § mearkkašumiide dás
maŋŋelis.
§ 9 Vuoigatvuohta eaiggáduššat
bohccuid sámi boazodoalloguovllus
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 4 – 1 ja eaktuduvvo boahtit
dálá lága 3. § sadjái.
Vuosttaš lađas muitala gii sáhttá
eaiggáduššat bohccuid
sámi boazodoalloguovllus. Dálá
lága 3. § vuosttaš lađđasa
prinsihpat leat jotkojuvvon muhtun rievdadusaiguin. Mearrádus
vuosttaš lađđasa
nuppi cealkagis lea váldon njuolggadusaide boazomearkka birra,
geahča evttohuvvon § 32.
Gáibádus ahte galgá leat
vuoigatvuohta boazomerkii, ja leat sámi sogas, galgá
gustot buotlágán eaiggáduššamii
sámi boazodoalloguovllus. Dál lea
ipmárdussan ahte 1978-lága 3. § vuosttaš lađas
dušše guoská bohccuide
duovdagiin (mehciin), muhto ii earret eará bohccuid
doallamii áidojuvvon láidumiin omd.
turistaulbmiliidda. Vai njuolggadusat šaddet čielgaseappot
ja sihkkarastit ahte boazodoallu bissu sámi ealáhussan,
lea lávdegoddi árvalan čavget njuolggadusaid.
Departemeanta lea seamma oaivilis. Dat liikká ii
mearkkaš ahte ii oktage eará go
sii geat leat namuhuvvon vuosttaš lađđasis sáhte
eaiggáduššat bohccuid.
Dat nappo gáibida čielga lobi eiseválddiin,
gč. goalmmát lađđasa.
Vaikko vejolašvuohta eaiggáduššat
bohccuid evttohuvvon njuolggadusaid mielde šaddá
ge váddáseabbo go dálá
lágas, de berrejit eiseválddit,
nugo lávdegoddi čujuha, leat várrogasat
biehttaleames sierralobiid olbmuide geat dál eaiggáduššat
bohccuid 1978-lága 3. § mielde, muhto geain
ii livčče ođđa mearrádusaid
mielde vuoigatvuohta eaiggáduššat
bohccuid. Evttohuvvon njuolggadusat čuhcet vuosttažettiin
olbmuide geat boahtteáiggis háhket
bohccuid vaikko eai gula sin gaskii geat leat namuhuvvon vuosttaš
ja nuppi lađđasis. Muđui čujuhuvvo
oppalaš mearkkašumiide kapihttalis
8.6.
Dálá lágas gáibiduvvo
ahte olmmoš ferte ássat Norggas
ovdal go oažžu eaiggáduššat
bohccuid. Departemeanta lea ovttaoaivilis lávdegottiin
das ahte ássangáibádus guoská
dušše doalu ovddasvástideaddjái,
namalassii siidaoasi jođiheaddjái,
gč. evttohuvvon 10. § vuosttaš lađđasa
nuppi cealkaga. Sámi servodagas lea oalle dábálaš
fárredit riikkarájiid rastá. Mánát
geat rávisolbmoagis ássagohtet nuppi
riikkas, berrejit nappo ain beassat eaiggáduššat bohccuid
váhnemiiddeset ealus.
Nuppi lađđasis nannejuvvo ahte boazu
ferte gullat siidaoassái dahje buohtalas álggahansiidaoassái,
man ovddasvástideaddji jođiheaddji doaimmaha,
geahča dán birra eanet evttohuvvon §§ 10
ja 12. Lea nappo lobiheapme eaiggáduššat
bohccuid mat eai gula siidaoassái. Gáibádus
siidaoassái gullevašvuođa
birra boahtá das go dárbbašuvvojit čielga ovddasvástádusdilálašvuođat,
diehtu das geat doaimmahit boazodoalu ja boazologu birra jna, ja gáibádus
lea maiddái dálá
lága 17. § njealját lađđasis. Mearrádus
gusto sihke dalle go doaimmaha árbevirolaš
boazodoalu dahje earáládje doallá bohccuid,
geahča komentáraid ovdalis.
Goalmmát lađđasa mielde
sáhttá boazodoallostivra, jus leat
erenoamáš ákkat, mieđihit
dasa ahte olmmoš gii ii deavdde vuosttaš
ja nuppi lađđasa eavttuid, liikká oažžu
eaiggáduššat bohccuid
sámi boazodoalloguovllus. Nugo deattuhuvvon mearkkašumiin
8. kapihttalis, de lea dát spiehkastanmearrádus
jurddašuvvon vuhtii váldit vejolaš
govttohis dilálašvuođaid
mat sáhttet čuožžilit vuosttaš
ja nuppi lađđasiid olis. Eaktuduvvo
nugo namuhuvvon vuosttaš lađđasis,
ahte lea várrogas gieldimis lobi olbmuide geat dál
eaiggáduššet bohccuid
almmá rihkkumis lága, muhto geain
ii livčče dakkár
vuoigatvuohta ođđa lága
mielde.
Njealját lađas
vástida 1978-lága
3. § njealját lađđasii,
goalmmát ja njealját cealkagiidda.
Boazodoalloláhkalávdegoddi árvalii
ahte váldi mearridit spiehkastemiid goalmmát
ja njealját lađđasiin
addo fylkkaboazodoallostivrii (guovllustivrii). Vai geavat šattašii
nu ovttalágán go vejolaš,
de lea departemeanta iežas evttohusas árvalan
ahte váldi addo boazodoallostivrii.
§ 10 Siidaoassi
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 4 – 2.
Siidaoassi lea guovddáš ovddasvástádusovttadat
ja boahtá dálá doalloovttadaga
sadjái. Siidaosiin oaivvilduvvo vuosttaš
lađđasa mielde bearaš
dahje ovttaskas olmmoš gii gullá
siidi, ja gii doaimmaha boazodoalu ovtta olbmo dahje beallelaččaid/ovttasássiid
oktasaš jođiheami vuolde. Doaba
siidaoassi lea válljejuvvon čájehan
dihte ahte dat ii leat sierra ásahus, muhto gullá
stuorát oktavuhtii, siidii.
Nuppi lađđasa olis mearrida siidaoasi
ovddasvástideaddji jođiheaddji (dás
duohko maiddái gohčoduvvon siidaoasálažžan)
gii oažžu eaiggáduššat
bohccuid siidaoasis ja galle bohcco.
Dát čuovvu dan ovddasvástádusas
mii lea dárbbašlaš
sihkkarastit buresdoaibmi boazodollui vuođu gustovaš
rámmaeavttuid olis. Dat mielddisbuktá
maiddái ahte ovddasvástideaddji
siidaoasálaš sáhttá mearridit
ahte boazoeaiggát siidaoasis ferte unnidit boazologu
dahje eret sirdit su siidaoasis. Jus boazoeaiggát
ferte sirdit, ii ge beasa eará siidaoassái,
de ferte son vuovdit dahje njuovvat bohccuidis. Dán oktavuođas
deattuha departemeanta ahte vejolašvuohta eaiggáduššat
bohccuid siidaoasis ii galgga leat vuoigatvuohta, ja nu dat ii leat
dálá boazodoallolága
mielde ge. Ii ovttasge leat vuoigatvuohta atnit bohccuid siidaoasis,
gč. datte 15. § goalmmát lađđasa.
Duohtaságas eai dáidde siidaoasálaččat
summál ja áššálaš ákkaid
haga gieldit bohccuid atnima siidaoasis. Čujuhit muđui
oppalaš mearkkašumiide ovdalis.
Goalmmát lađđasa vuosttaš
cealkaga mielde sáhttá boazoeaiggát
atnit ovddasvástádusa dušše
ovtta siidaoasis, ii ge sáhte eaiggáduššat
bohccuid eambbo go ovtta siidaoasis. Dát ii rievdat dálá
dili. Goalmmát lađđasa
nuppi cealkagis mearriduvvo datte ahte agivuloš mánát
geaid váhnemat eai eale ovttas, liikká
sáhttet eaiggáduššat
bohccuid sihke eatni ja áhči soga
ealuin. Dás lea jurddašuvvon náittosbáraid
dahje ovttasássiid sierraneami ja earráneami
birra. Dát mearrádus lea ođas
ovddeža ektui, ja ulbmilin lea, nugo lávdegoddi čujuha,
ahte agivuloš mánáid
sohkagullevašvuohta ii šatta riidoáššin.
§ 11 Siidaoasi ásaheapmi
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 4 – 3 ja guoská siidaoasi ásaheapmái.
Vuosttaš
lađas
nanne ahte dat geas lága fápmuiboahtimis
lea doalloovttadat rehkenasto dan rájes siidaoasi
eaiggádin ja ovddasvástideaddji jođiheaddjin
(siidaoasálažžan).
Nuppi lađđasa mielde sáhttet
siidda siidaoasálaččat
ovttajienalašvuođa bokte mearridit
ahte ásahuvvo ođđa
siidaoassi man dihto ja válddáláš olmmoš
jođiha ja gii deavdá 9. § eavttuid.
Galgá vuhtii váldojuvvot ahte ásaheapmi
ii leat áittan siidda ekologalaš,
ekonomalaš ja kultuvrralaš guoddevašvuhtii.
Siidaoasi ásaheami njuolggadus lea lágas
okta dain prinsihppalaš ođđasiin
maid láhkalávdegoddi árvalii. Čujuhit
departemeantta dárkilet čielggadeapmái
ja árvvoštallamii 8. kapihttalis.
Goalmmát lađas nanne ahte boazolohku
galgá bisuhuvvot siskkobealde dan alimus boazologu
mii siidii lea mearriduvvon, ja lađas sisttisdoallá mearrádusaid
boazologu unnideami birra jus ásaheapmi dagaha ahte
boazolohku boahtá badjelii mearriduvvon logu.
Lávdegoddi lea evttohusastis, gč. § 4 – 3
nuppi čuoggá goalmmát
lađđasa, árvalan
eavttuid maid galgá vuhtii váldit
go ođđa siidaoassi ásahuvvo.
Earret eará galgá vuhtii váldit
siidda bargofámuid ja su eallindilálašvuođa
gean lea áigumuš nammadit ođđa
siidaoasálažžan.
Departemeanta lea, earret eará Ráđđehusadvokáhta
cealkámuša vuođul,
leamaš eahpádusas lea go ulbmillaš váldit
diekkár árvvoštallaneavttuid
láhkatekstii. Sáhtášii
baicca leat doarvái diekkár čujuhusaid
buktit komentárain. Dan vuođul mii ráđđádallamiin
lea boahtán ovdan, lea departemeanta liikká
gávnnahan ahte leat ákkat bidjat
daid láhkii, gč. njealját
lađđasa.
Dieđáhus ođđa siidaoasi
birra galgá sáddejuvvot guovllustivrii,
geahča viđát lađđasa.
Lávdegotti árvalusa mielde galgá
guovllustivra dárkkistit ahte ođđa
siidaoasi ásaheami formála eavttut
leat devdojuvvon. Departemeanta árvala ahte guovllustivra
dasalassin galgá dárkkistit ahte
ođđaásaheapmi ii áitte
guoddevaš boazodoalu vuođu, namalassii
ahte ii dagat siidda ekologalaš ja ekonomalaš vuođu
ovdii. Dáinna ii dárbbaš
oaivvilduvvot ahte lea juohke ášši
dárbu bienasta bitnii guorahallat. Guovllustivra
galgá nappo muittus atnit dán beali
ja galgá sáhttit sihtat dárkilet čielggadusa
siiddas ođđa siidaoasi ásaheami
bealušeaddji ákkaid hárrái.
Váikkuhusat ránnjásiiddaide
galget maid árvvoštallot. Jus guovllustivra
gávnnaha ásaheami bealušmeahttumin, de
sáhttá biehttalit dohkkeheames siidaoasi.
Deattuhuvvo ahte dát lea jurddašuvvon
dušše heahtečoavddusin.
Nugo láhkalávdegotti unnitlohku árvalii,
de addo guovllustivrii vejolašvuohta biehttalit dohkkeheames
siidaoasi jus juohke siidaosiid gaskamearálaš
boazolohku maŋŋel ásaheami šaddá
vuollel 250.
Guđát lađas nanne
ahte njuolggadusat nuppi gitta njealját lađđasiin
gustojit seammaládje siidaoasi sirdimii eará
siidii.
Maŋemus lađđasa
olis sáhttá guovllustivra, jus leat
erenoamáš ákkat,
geatnegahttit orohaga dahje siidda ásahit ovtta
dahje eanet siidaosiid. Dát lea heahtečoavddusin
dalle go ii olahuvvo ovttajienalašvuohta, muhto
go seammás lea dárbu ođasmahttit
siidda boazodoalu.
§ 12 Buohtalas álggahansiidaoassi
Dán mearrádusa ulbmilin lea lágidit
dilálašvuođaid njuovžilet
buolvamolsumiidda. Lea deaŧalaš sáhttit
plánet doalu sirdima ođđa
bulvii, ja seammás sihkkarastit bissovašvuođa
ja oadjebasvuođa buolvamolsunáigodagas.
Vuosttaš lađas nanne ahte siidaoasi
ovddasvástideaddji jođiheaddji (ovddasvástideaddji
siidaoasálaš) sáhttá mearridit
ahte ásahuvvo buohtalas álggahansiidaoassi
mii lea čadnon siidaoassái, ja ahte
sáhttá ásahuvvot
dušše okta buohtalas álggahansiidaoassi
juohke siidaoassái, gč. goalmmát lađđasa.
Buohtalas álggahansiidaoasi ásaheapmi
eaktuda nuppi lađđasa mielde ahte
mearriduvvo alimus boazolohku man siskkobealde siidaoassi ja buohtalas álggahansiidaoassi
ferteba bissut. Dát lea dárbbašlaš
hehtten dihte ahte buohtalas álggahansiidaoasi ásaheapmi dagaha
siidda eará siidaoasálaččaid
ovdii. Diekkár boazologu mearrida siida ieš,
ja galgá dieđihuvvot guovllustivrii
maŋemus lađđasa mielde.
Njealját lađđasa vuosttaš
cealkka nanne ahte buohtalas álggahansiidaoassi
sáhttá bistit gitta 7 jagi, ja eaktuduvvo
ahte seammás go dat ásahuvvo, de dahkko
soahpamuš dábálaš
siidaoasi badjelasás váldima hárrái.
Ulbmilin buohtalas álggahansiidaoasi ásahemiin
lea lágidit dilálašvuođaid
njuovžilis buolvamolsumiidda, ja go dat ásahuvvo
de ii berre loahpalaš badjelasás
váldin leat beare guhkkin eret. Badjelasás váldin
ferte maiddái vuođđuduvvot šiehtadusa ala
mii geatnegahttá dábálaš
siidaoasi eaiggáda sirdit dan áigemeari sisá.
Unnimus mearis berre šiehtadus sisttisdoallat áigemeari
ja boazologu mas lea sáhka. Nuppi cealkagis mearriduvvo
ahte buohtalas álggahansiidaoasi ovddasvástádus sáhttá
addojuvvot dušše mánnái, áddjubii/ áhkkubii
dahje eará nuorat buolvva olbmui gii deavdá
9. § eavttuid, bohccuid eaiggáduššama
birra. Earret gáibádusa ahte son galgá
leat válddáláš
agis, de gáibiduvvo njealját cealkaga mielde
ahte son galgá leat searvan buot boazodoalu bargguide
jođiheaddji fárus unnimusat golbma
jagi. Dát lea nannen dihte ahte sus gii váldá badjelasás
siidaoasi lea gullevašvuohta siidii ja dárbbašlaš
máhttu ja vásáhus siidda
doallodilálašvuođaid hárrái.
Viđát lađđasis čuovvu
ahte buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddjis
(buohtalas siidaoasálaččas)
leat seamma vuoigatvuođat ja geatnegasvuođat go
dábálaš siidaoasi jođiheaddjis,
jus eará ii čuvoš
dán lága olis. Departemeanta eaktuda
datte čielggasin ahte buohtalas álggahansiidaoasi ásaheapmi
ii atte vuoigatvuođa hukset sierra guođohanbarttaid
jna. Gažaldagat doarjagiid hárrái
boazodoallošiehtadusa olis fertejit čielggaduvvot dábálaš šiehtadallamiid
bokte. Departemeanta atná eaktun ahte láhkarievdadeapmi
iešalddis ii galgga dagahit ahte šiehtadussubmi lassána,
gč. 9. kapihttala.
Guđát lađas regulere mii
dáhpáhuvvá jus siidaoasi
jođiheaddji jápmá
dahje heaitá jođiheaddjin. Dalle manná
buohtalas álggahansiidaoassi siidaoassái
ja buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddji šaddá
siidaoasi ođđa jođiheaddjin.
Buohtalas álggahansiidaoasi ásaheapmi
galgá dieđihuvvot guovllustivrii,
gč. maŋemus lađđasa.
Guovllustivra galgá dárkkisit ahte formála
eavttut leat devdojuvvon, dás maiddái
ahte siidaoasi ja buohtalas álggahansiidaoasi boazolohku oktiibuot
ii leat eambbo go lea mearriduvvon alimus lohkun.
§ 13 Náittosguoimmi ja ovttasássi sadji
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 4 – 5
ja sisttisdoallá náittosguoimmi/ovttasássi
dili.
Vuosttaš lađđasa
vuosttaš cealkagis nannejuvvo ahte goappaš
náittosbealálaččat
sáhttiba leat siidaoasi ovddasvástideaddji
jođiheaddjin. Dát gusto vaikko dušše nubbi
sudnos deavdá 9. § vuosttaš lađđasa
eavttuid. Diekkár oktasaš siidaoassi
mearkkaša ahte náittosguimmežagat
leaba solidáralaččat
ovddasvástideaddjin siidaoasi jođiheaddjin. Lávdegoddi árvalii
ahte náittosguimmežagain galgá
automáhtalaččat
leat oktasaš ovddasvástádus
siidaoasi hárrái, gč. § 4 – 5
nr 1. Ráđđádallamiid vuođul
Sámedikkiin ja NBR:in lea departemeanta gávnnahan
ahte diekkár oktasaš jođiheapmi,
mas lea stuora ovddasvástádus, galgá
leat náittosguimmežagaid soahpamuša
mielde, mii boahtá ovdan boazodoallodieđáhusas, gč.
evttohusa nuppi lađđasa. Nu lea
departemeantta evttohus nuppeguvlui go lávdegotti
evttohus.
Lávdegoddi lea árvalan ahte náittosguimmežagat
geat leaba náittosdilis goabbat siidaoasi ovddasvástideaddjin,
galgaba leat seamma njuolggadusaid vuollásaččat
go dat geat leat ovtta siidaoasi oktasaš jođiheaddjin,
gč. § 4 – 5
nr. 1 goalmmát lađđasa.
Nubbi siidaoassi lea ovttaládje dego «oađđi» nu
guhká go náittosdilli bistá.
Departemeantta oainnu mielde berreba náittosguimmežagat sáhttit
doaimmahit goabbat iešheanalaš boazodoalu.
Das lea stuora mearkkašupmi ovttadássásašvuođa
dáfus, ja lea dárbu nannet nissonolbmuid dili
boazodoalus, gč. muđui oppalaš árvvoštallamiid
8. kapihttalis. Dát boahtá ovdan goalmmát
lađđasis. Vaikko náittosguimmežagat
sáhttiba doaimmahit goabbat iešheanalis
boazodoalu maiddái náittosdilis,
de lága eará mearrádusat mearridit
sáhttá go omd. nubbi náittosguoibmi
sirdit iežas siidaoasi ovtta siiddas/orohagas
nubbái. Diekkár oktavuođain
gustojit 11. § njuolggadusat siidaoasi ásaheami
birra.
Njealját lađđasis
nannejuvvo ahte ovttasássan dihto eavttuid dáfus
lea ovttadássásaš náittosdiliin.
Dát čuovvu dan ovdáneamis
mii muđui lea servodagas ja eará
lágain. Čujuhit muđui
oppalaš mearkkašumiide 8. kapihttalis.
§ 14 Jus náittosdilli dahje ovttasássan
nohká
Mearrádusas leat njuolggadusat dan hárrái
jus náittosguimmežiin/ovttasássiin
lea leamaš oktasaš siidaoassi, ja vástida
lávdegotti evttohan § 4 – 6.
Jus nubbi náittosguoibmi jápmá,
de sáhttá báhcán
bealli ohcama haga badjelasás váldit jođihanovddasvástádusa akto,
vuosttaš lađđasa mielde.
Dát gusto maiddái dalle jus son
vel ii deavddáše ge 9. § eavttuid.
Jus náittosguimmežat/ovttasássit
eaba leat ovttas leamaš ovddasvástideaddjin,
de ii leat diekkár vuosttašvuoigatvuohta. Badjelasás
váldin ferte dalle dahkkot 15. § mearrádusaid
mielde.
Jus náittosguimmežiin/ovttasássiin
lea leamaš goabbat siidaoassi, de nohká
nubbi dain jus báhcán guoibmi váldá
badjelasás jápmán
guoimmi siidaoasi, gč. 10. § goalmmát lađđasa.
Jus jápmán guoimmi mánná
dahje áddjut/áhkkut váldá
badjelasás siidaoasi 15. § mielde, de ii
noga nubbi siidaoassi.
Jus náittosdilli dahje ovttasássan
nohká earaládje go jápmima
bokte, de mieldeovddasvástideaddji guoibmi massá nuppi
lađđasa mearrádusa mielde
vuoigatvuođa leat ovddasvástideaddji
jođiheaddjin. Náittosguimmežat/ovttasássit
sáhttet datte soahpat ahte son ain sáhttá eaiggáduššat
bohccuid siidaoasis dahje ahte son akto galgá leat
siidaoasi ovddasvástideaddji jođiheaddji.
Dát gusto vaikko son ii deavddáše
ge 9. § eavttuid. Dálá
lága mielde gáibiduvvo dása
guovllustivrra miehtan, gč. 1978-lága
3. § goalmmát lađđasa.
Muhto seammaládje go lávdegoddi,
de oaivvilda maiddái departemeanta ahte jus náittosguimmežat/ovttasássit
vuos leat válljen diekkár čovdosa,
de ii berre leat dárbbašlaš
guovllustivrras ohcat lobi.
Goalmmát lađđasa mielde
galget jođiheaddjeovddasvástádusa
rievdamat vuosttaš ja nuppi lađđasiid mielde
dieđihuvvot guovllustivrii.
§ 15 Siidaoasi jođihanovddasvástádusa sirdin
Paragráfa galgá reguleret dilálašvuođaid
jus siidaoasi jođiheaddji mearrida juogo heaitit jođiheaddjin
dahje son jápmá, ja vástida lávdegotti
evttohan § 4 – 7.
Vuosttaš lađđasa mielde
sáhttá okta gii ii šat áiggo
leat siidaoasi jođiheaddjin, sirdit jođiheami
eará olbmui geas lea vuoigatvuohta eaiggáduššat
bohccuid siidaoasis. Eaktun lea ahte ii leat ásahuvvon
buohtalas álggahansiidaoassi. Jus nu lea, de šaddá buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddji
automáhtalaččat
dábálaš siidaoasi
jođiheaddjin, jus dábálaš
jođiheaddji heaitá.
Nuppi lađđasis lea gáibádus
ahte siidaoasi ođđa jođiheaddji galgá
leat válddáláš
ja galgá leat leamaš boazodoalus
ovttas jođiheddjiin golbma jagi. Eaktuduvvo ahte
siidaoassi sirdojuvvo rávisolbmui geas lea máhttu
ja hárjáneapmi sihke dábálaš
boazodoallobargguin ja guoskevaš siidda doaibmadilálašvuođaid hárrái.
Guovllustivra sáhttá erenoamáš dilálašvuođain
dohkkehit sirdit siidaoasi mánnái
dahje áhkkubii/áddjubii
gii ii leat válddálášvuođa
agis, dahje gii ii leat leamaš boazodoalus golbma
jagi. Diekkár mearrádus lea dárbbašlaš
garvin dihte váivves dahje unohis dilálašvuođaid árbbolaččaid
guovdu. Jus agivuloš mánná váldá
badjelasás siidaoasi, de gustojit dábálaš láhkamearrádusat
almmolaš áššefuolaheami
birra.
Goalmmát lađas sihkkarastá
ovdalaš jođiheaddji vejolašvuođa
ain eaiggáduššat
bohccuid siidaoasis. Dát lea ovdalaš eaiggáda
vuoigatvuohta beroškeahttá 10. § nuppi lađđasa
prinsihpain.
Njealját lađas regulere dilálašvuođaid
goas siidaoasi jođiheaddji jápmá,
ii ge leat dahkkon mearrádus nugo namuhuvvon vuosttaš
lađđasis. Nugo lávdegoddi
evttohii, de ii leat lágas geažuhuvvon
guhtemuš vuoigatvuođalaččain de
galgá jođihišgoahtit
siidaoasi. Dakkár geažuheamit sáhtáše
fargga šaddat vuostálaga árbevieruin
ja gažaldaga soaitá fertet čoavdit árbejuohkima
láhkamearrádusaid bokte. Boazodoalus
ii leat boarrásepmosa vuoigatvuohta seammaládje
go eanandoalus lea, baicca lea nuoramusas čielgaset
vuoigatvuohta. Nugo lávdegoddi, de ii departemeanta
ge ane vuogasin árvalit diekkár njuolggadusaid.
Nuppi lađđasa mearrádusat
gustojit seammaládje, nu ahte boazodoallofágalaš
gelbbolašvuohta lea dárbbašlaš.
Jus ii leat sáhka sirdit siidaoasi mánnái
dahje áhkkubii/áddjubii,
de ii sáhte spiehkastit gáibádusas
ahte galgá leat válddáláš.
Go siidaoasi jođiheaddji jápmá,
de sáhttá ohcat guovllustivrras
lobi vurket siidaoasi dassážii go
mánná, áddjut/áhkkut
dahje eará olmmoš geas 9. § mielde
lea vuoigatvuohta eaiggáduššat
bohccuid siidaoasis, šaddá válddáláš,
gč. viđát lađđasa. Dá
lea ođđa mearrádus
lávdegotti árvalusa ektui, ja ággan
lea ahte dihto dilálašvuođain sáhttá
diekkár ortnet leat dárbbašlaš
dan sadjái go ahte vuolleahkásaš
váldá badjelasás
siidaoasi nuppi lađđasa nuppi cealkaga mielde.
Eaktuduvvo ahte dát dáhpáhuvvá
dušše erenoamáš
oktavuođain, go siidii ii leat buorre go leat «oađđi» siidaoasit
guhkit áigge.
Guđát lađđasa mielde
galgá siidaoasi sirdin dieđihuvvot
guovllustivrii, mii galgá dárkkistit lobálašvuođa formála
eavttuid ektui.
§ 16 Siidaoasi heaittiheapmi
Mearrádusat vástidit lávdegotti árvalan § 4 – 8.
Dáppe leat njuolggadusat siidaoasi heaittiheami
birra.
Vuosttaš lađđasis čujuhuvvo
mii galgá dáhpáhuvvat
jus siidaoasi eaiggát heaitá dahje jápmá
ovdal go ovddasvástádus lea sirdojuvvon eará
vuoigatvuođalažžii.
Dalle galgá siidaoassi heaittihuvvot dahje bohccot
vuvdojuvvot jus eai sirdojuvvo eará siidaoassái
dahje buohtalas álggahansiidaoassái.
Orohatstivrras lea ovddasvástádus
dán hárrái, dahje
nammaduvvon gulahallanolbmos jus ii leat stivra ásahuvvon. Heaittiheami
goluid galgá gokčat bohccuid vuovdimiin.
Nuppi lađđasis nannejuvvo ahte buohtalas álggahansiidaoasi
heaittiheami oktavuođas dahje jus buohtalas álggahansiidaoasi
jođiheaddji jápmá,
de manná dat ruovttoluotta siidaoassái
mas buohtalas álggahansiidaoassi lea vuolggahuvvon. Diekkár
heaittiheapmi mielddisbuktá ahte siidaoasi eaiggát sáhttá ásahit ođđa
buohtalas álggahansiidaoasi eará
olbmui gii deavdá eavttuid.
Goalmmát lađđasa mielde
galgá heaittiheapmi vuosttaš ja
nuppi lađđasiid mielde dieđihuvvot
guovllustivrii.
Sáhttet čuožžilit
erenoamáš gažaldagat
siidaosiid hárrái main boazolohku
ja doaibma lea nu unni ahte ii báljo sáhte
boazodoallun gohčodit. Lávdegoddi
lea árvalan ahte siidaoasit main viđa
jagis eai leat leamaš badjel 50 bohcco galget sáhttit
heaittihuvvot. Dát lea departemeantta oaivila mielde
vuogas rádji, ja departemeanta doarju árvalusa,
gč. maŋemus lađđasa.
Nugo lávdegoddi nai árvalii, de
evttoha departemeanta ahte go boazolohku lea vuollel 50 njealját
jagi, de galgá dieđihuvvot heaittiheami
birra.
§ 17 Bohccuid oamasteapmi 2. kapihttala njuolggadusaid
vuostá
Nugo lávdegoddi deattuha, de sáhttet
bohccuid doallamii 2. kapihttala njuolggadusaid vuostá
leat máŋga ákka. Jus
son ii deavdde 9. § eavttuid bohccuid eaiggáduššama hárrái,
de lea dušše okta čoavddus,
namalassii vuovdit bohccuid dahje sirdit daid earái
geas lea vuoigatvuohta. Eará oktavuođain sáhttá
leat ahte bohccot eai leat registrerejuvvon siidaoassái
nugo gáibiduvvo 9. § nuppi lađđasis.
Dalle sáhttá son gohčohallat heaittihit
lobihis doaimma dan bokte ahte registrereha daid siidaoassái.
Jus dat ii lihkostuva, de ferte bohccuid daguhit earái
dahje njuovvat.
Jus geasku ii čuvvojuvvo, de sáhttet čađahuvvot bággendoaimmat
11. kapihttala njuolggadusaid mielde, ja dasa lassin sáhttá leat
ráŋggáštusovddasvástádus.
Eará boazoeaiggádat dahje guoskevaš
bealit eai dárbbaš vuordit dassá
guovllustivra dahká juoidá. Jus
leat rievttálaš beroštumit,
de sáhttá ášši ovddidit
riektevuogádahkii.
§ 18 Boazodoallodieđáhus
Mearrádusat vástidit lávdegotti árvalan § 4 – 11.
Dát mearrádus lea maiddái dálá
lága § 19, muhto evttohuvvo dál
veahá álkidahttot.
Vuosttaš lađđasis
nannejuvvo ahte siidaoasi jođiheaddji galgá
jahkásaččat sáddet
guovllustivrii dieđu boazodoalus birra. Njuolggadus
guoská maiddái buohtalas álggahansiidaoasi
jođiheaddjái, gč.
12. § viđát lađđasa,
mii nanne ahte buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddjis
leat lága mielde seamma vuoigatvuođat
ja geatnegasvuođat go dábálaš siidaoasi
jođiheaddjis.
Nubbi lađas addá válddi mearridit
dárkilet njuolggadusaid dieđáhusa
sisdoalu birra jna.
Goalmmát lađđasis
lea lávdegoddi árvalan jávohisvuođageatnegasvuođa dieđáhusa
sisdoalu hárrái boazologu ja eará persovnnalaš áššiid
birra.
Sáhttá gal eahpidit gullá
go boazolohku persovnnalaš dieđuide.
Departemeanta datte ii oainne ahte jávohisvuođageatnegasvuohta maiddái
ovttaskas olbmuid boazologu hárrái
lea eará deasttaid ja hálddahuslaš
dárbbuid vuostá, ii ge oainne ákka
rievdadit lávdegotti árvalusa.
§ 19 Guohtunvuoigatvuohta
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 1
ja dálá lága 11. §.
§ 20 Áigodatguohtumat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 2
ii ge dat leat dálá lágas.
Ulbmilin lea čalmmustahttit, vuosttažettiin
olggosguvlui, ahte boazodoalus leat iešguđetlágán
guohtumat iešguđet áiggis
jagis, ja ahte ii leat dušše dihto
meari areálas sáhka. Dihtomielalašvuohta
dán birra lea deaŧalaš,
eandalii jus lea sáhka eatnamiid geavaheamis eará doaimmaide
go boazodollui.
§ 21 Vuoigatvuohta visttiide, áittiide
jna.
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 3
ja dálá lága 10. § vuosttaš
lađđasa nr. 1 ja 2 ja nubbi lađas.
§ 22 Johtingeainnut
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 4
ja dálá lága 10. § vuosttaš
lađđasa nr. 4.
Johtingeainnut leat erenoamážit
suodjaluvvon lága bokte. Johtingeainnut čatnet
oktii áigodatguohtumiid ja leat áibbas
dárbbašlaččat
guovllu boazodollui.
§ 23 Mohtorjohtolat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 7
ja dálá lága § 10
vuosttaš lađđasa
nr. 3.
Sisdoallun lea boazodoalu mohtorfievrruid dárbbašlaš
geavaheapmi. Ii leat eahpádus das ahte boazodoallu dárbbaša
mohtorfievrruid meahcis. Dat datte mielddisbuktá ovddasvástádusa
vuhtii váldit birasárvvuid ja rašes luonddu.
§ 24 Áiddit ja eará
rusttegat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti § 5 – 8
ja dálá lága 12. §.
§ 25 Boaldámušat
ja muorat sámi boazodoalloguovllus
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 5
ja dálá lága 13. §.
§ 26 Bivdu ja guolásteapmi sámi boazodoalloguovllus
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 6
ja dálá lága 14. §.
Deattuhuvvo ahte boazoeaiggádiin sáhttet
dološ áiggi rájes
geavaheami olis leat viidát bivdo- ja guolástanvuoigatvuođat go
dat mat dán mearrádusas bohtet ovdan,
gč. lávdegotti mearkkašumiid §:ii
5 – 6.
§ 27 Boazodoallu
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 6 – 1. Vuosttaš
lađđasis lea njuolggadus das movt
boazoeaiggát galgá doaimmahit iežas
boazodoalu. Njuolggadussan leat buorit boazodoallodábi
prinsihpat, maid sáhttá leat vuogas
lága bokte nannet.
Nuppi lađđasis deattuhuvvo ovddasvástádus
mii juohke boazoeaiggádis lea lága
ja orohaga doaibmanjuolggadusaid olis.
§ 28 Geahčču
Lávdegoddi lea dákko evttohan mearrádusa
guođoheami birra. Gulaskuddamis lea boahtán
stuora vuosteháhku dasa ahte dákkár
sátni váldo láhkii,
nugo 8. kapihttalis boahtá ovdan, go dat ii heive
dán áigge, ja sáhttá
muđui dagahit boasttu áddejumi.
Departemeanta evttoha dan sadjái doahpaga geahčču.
Departemeantta mielas lea dát vuohkkaset dajaldat mearrádusa
ulbmila ektui, mii lea bures doaibmi boazodoallu mii ii leat dárbbašmeahttun
vahágin ja hehttehussan siskkáldasat
ii ge eará beroštumiid ektui.
§ 29 Geahčadeapmi
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 6 – 3.
Vuoigatvuohta geahčadit lea deaŧalaš
buori ja ortnetlaš boazodoalus, ja dat lea árbevirolaš vierru
boazodoalus. Guovddáš bealli dás
lea ahte galgá lágidit ealu nu ahte
sáhttá geahčadit
dalle go soames dan gáibida. Lávdegoddi
lea dárkileappot čielggadan dán
iežas mearkkašumiin mearrádussii.
§ 30 Eará siiddaid bohccot
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 6 – 4.
Sisdoallun lea dábálaš vuollisvuohta
ja beroštupmi. Lávdegoddi lea dárkileappot čielggadan
dán iežas mearkkašumiin
mearrádussii.
§ 31 Rátkkašeapmi
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 6 – 5. Rátkkašeami
njuolggadusat leat deaŧalaš ortnetnjuolggadusat. Lávdegoddi čielggada dárkilit
rátkkašeami iešguđet
beliid, ja mii čujuhit dasa.
Lávdegottis ledje sierra mearrádusat
gárddástallama dieđiheami
birra (§ 6 – 6). Departemeantta
mielas lea dárbbašmeahttun bidjat
dakkár mearrádusa sierra paragráfan
ja dan dihte leat baicca dán paragráfa
maŋemus ja nubbin maŋemus lađasin.
§ 32 Mearkavuoigatvuohta
Mearrádus lea buori muddui seamma go láhkalávdegoddi
lei árvalan, ja sisdoallu ii leat rievdan dálá rievtti
ektui.
Vuosttaš lađđasa
nr. 1 ja 2 leat sisdoalu dáfus seamma go dálá
lága § 3 vuosttaš lađas.
Nr. 3 deattuha ahte ferte leat gullevašvuohta siidaoassái.
Nubbi lađas lea seamma go dálá
lága § 3 nubbi lađas dan
birra ahte son gii adopterejuvvo lea ovttadássásaš
iežasriegádahtton mánáiguin.
Goalmmát ja njealját lađđasa
mearrádusat čuvvot iešalddiset §§ 13
ja 14 mearrádusaid olis.
Viđát lađas boahtá
iešalddis 9. § goalmmát
lađđasa olis.
§ 33 Merkengeatnegasvuohta
Mearrádus nanne seammaládje go dálá
láhka ahte buot bohccot sámi boazodoalloguovllus
galget merkejuvvot eaiggáda merkii.
Boazodoalloláhkalávdegoddi lea árvalan
ahte merkema áigemearri galgá leat
njukčamánu 31. beaivi jagi maŋŋel
go miessi lea riegádan, geahča lávdegoddi árvalan § 7 – 1.
Lávdegoddi oaivvilda ahte jus merkenáigi
lea golggotmánu 31. beaivvi, de oalgguha dat olbmuid
oamastallat earáid misiid, ja ahte soames guovlluin
ipmirduvvo nu ahte geažotbeallji lea oktasašopmodat maŋŋel
golggotmánu 31. beaivvi.
Departemeanta lea gávnnahan ahte merkenáigemearri
ain galgá leat golggotmánu 31. beaivi.
Buresdoaibmi boazodoalu dovdomearka lea ahte váldomerken čađahuvvo
geasset/čakčat. Deattuhuvvo
maiddái ahte áigemearri golggotmánu
31. beaivi ii rievdat eaiggátvuođa miessái
mii čuvvoda merkejuvvon álddu. Miessi
mii čuovvu merkejuvvon álddu maŋŋel
golggotmánu 31. beaivvi, sáhttá guolgamerkejuvvot,
geahča § 38.
Jus miessi ii leat merkejuvvon ovdal golggotmánu
31. beaivvi, de sáhttá guovllustivra
erenoamáš dilálašvuođain
guhkidit áigemeari, muhto ii guđege
dáfus guhkkelii go miessemánu 31.
beaivái nuppe jagi.
Merket galgá elliidsuodjalusa mearrádusaid
mielde, mat earret eará sisttisdollet ahte bealji
ii galgga merket buolašin.
§ 34 Merkenvuogit
Mearkkas leat váldosánit ja lassisánit.
Dán lágas mearkkašit
váldosánit bearraša
mearkaoali. Ii leat dábálaš
suovvat lassisániid earáide go lagamus
olbmuide, ja dalle čálihuvvo mearka oktan
lassisániiguin ođđa mearkan.
Dát dahkko merkenárbevieruid mielde,
ja lea álki oaidnit ahte mearkkat gullet ovtta oallái
ja nu lea álkit diehtit gosa mearka gullá.
Earret go dás bajábealde namuhuvvon,
de ii leat dábálaš čálihuvvon
merkii bidjat lassisániid go eaiggátvuohta jorrá
earái. Jus boazu jorrá ođđa
eaiggádii, de galgá merket bealljegilkoriin
dahje eará heivvolaš vugiin, omd.
datachipsain. Dát sáhttet leat bohccot maid
lea ožžon bálkán
barggu ovddas, rista-, konfirmašuvdna- ja headjaskeaŋkan
ja ealihanbohccuid oastin. Diekkár merkema galgá
dieđihit ja duođaštit.
Guolgamearka čájeha gii lea miesi
eaiggát, ja lea gaskaboddosaš mearkan
dassážii go bealljemerkejuvvo. Guolgamerket
sáhttá maid eará
oktavuođain, omd. čájehan
dihte ahte son geahččá
eará siidda bohcco.
§ 35 Mearkka rievdadeapmi
Dát mearrádus lea ođas
ja nanne ahte ii leat lohpi rievdadit mearkka. Lobihis rievdadeapmi
ráŋggáštuvvo
suolavuohtan. Rievdademiin oaivvilduvvo dás ovdalaččas
merkejuvvon bealji buotlágán čuohppan,
geahča lávdegotti čielggadeami čuoggás 9.4.4.
Dát mearrádus sáhttá
boahtit atnui jus gávdnojit bohccot main leat sánit dahje
lasáhusat mat eai leat dohkkehuvvon. Čujuhit
muđui § 34 mearkkašumiide.
§ 36 Geažotbeljiid ja lobihemet merkejuvvon
bohccuid vuovdin
Departemeanta eaktuda ahte buot bohccot merkejuvvojit mearkanjuolggadusaid
mielde, ja doarju muđui láhkalávdegotti mearkkašumiid.
§ 37 Mearkalávdegoddi ja váiddaásahus
Nugo čilgejuvvon kapihttalis 8.21, de ii árvaluvvo
rievdadit boazodoalu almmolaš hálddašeami.
Dan dihte ii oaččo fylkkamánni makkárge
sajádaga mearkamearrádusaid hárrái
nugo lávdegoddi lei árvalan.
Mearkalávdegottit leat jurddašuvvon
organiserejuvvot nugo dál lea mearriduvvon mearkanjuolggadusain. Lávdegotti árvalusa
mielde evttohuvvo datte ásahit váiddaásahusa mearkaáššiid várás,
man boazodoallostivra nammada. Dál lea boazodoallostivra
ieš váiddaásahussan mearkaáššiin,
muhto lea čájehuvvon ahte dat ortnet
ii leat áibbas vuogas.
Departemeanta addá dárkilet njuolggadusaid áššegieđahallamii,
dás maiddái registrerendivada, bealljegilkoriid ja
váiddagieđahallama birra, gč. §§ 39
ja 41.
§ 38 Mearkka sisačáliheapmi
ja sihkkun
Bures doaibmi boazodoallu dárbbaša
formaliserejuvvon vuogi boazomearkkaid sisačáliheapmái
ja sihkkumii. Sisačáliheapmi galgá dahkkot
dainna lágiin ahte mearkaregisttar oažžu
dárbbašlaš notoritehta.
Evttohus lea veahá rievdaduvvon láhkalávdegotti árvalusa ektui.
Evttohus lea lávdegotti árvalan § 7 – 4
ja § 7 – 7 seaguhus.
Njealját lađas departemeantta evttohusas
nanne ahte mearka, mii ii leat leamaš anus maŋemus
njeallje jagi,
sáhttá sihkkojuvvot.
Lávdegoddi lea dadjan ahte mearka
galgá heaittihuvvot
jus ii leat vurkejuvvon nugo lávdegotti árvalusa
mielde sáhttá dahkat, geahča lávdegotti árvalan § 7 – 7.
Go vihkkedallá galgá go mearkka
sihkkut, de berre árvvoštallat buresdoaibmi
boazodoalu beali ja makkár dárbu
mearkaeaiggádis lea doalahit mearkka. Go ásaha
mearrádusa
sáhttá-mearrádussan,
de vuhtii váldojuvvojit buori muddui dat bealit maid
lávdegoddi vuhtii válddii árvalusainis
mearkka vurkema birra.
Mearkalávdegottit galget fuolahit ahte bearrašiid
mearkaoalit doalahuvvojit. Dievasmahtti njuolggadusaid mearrideamis sáhttá
mearkalávdegoddi ásahit alccesis
reaiddu mii veahkeha bisuhit báikkálaš mearkaárbevieruid.
§ 39 Áššegieđahallan
Dás leat mearrádusat áššegieđahallama birra,
mat dál leat mearkanjuolggadusain.
Departemeanta čuovvola lávdegotti árvalusa
das ahte berrejit addot dárkilet njuolggadusat mearkalávdegotti áššegieđahallamii.
§ 40 Dievasmahtti njuolggadusat mearkkaid birra
Departemeanta oaivvilda ahte lea dárbbašlaš
ahte láhka addá vejolašvuođa
addit dárkilet njuolggadusaid mearkkaid birra. Dakkár
njuolggadusat leat jurddašuvvon earret eará
dárkileappot mearridit makkár sánit
ožžot leat ja guđet
sánit sáhttet ovtta mearkkas adnot,
ja heivehan dihte merkenvugiid dađi mielde go áiggit
rivdet. Duogážin dasa lea earret eará
ahte muhtun guovlluin ohcet oallugat ođđa
mearkkaid.
§ 41 Merken olggobealde sámi boazodoalloguovllu
Olggobealde sámi boazodoalloguovllu leat boazosearvvit
Jotunheimen birrasiin, ja vel Rendalen boazosearvi. Nu movt lávdegoddi árvalii,
de evttohuvvo ahte departemeanta mearrida njuolggadusaid merkema
birra olggobealde sámi boazodoalloguovllu, go doppe leat
dihto erenoamáš dilálašvuođat.
Rendal boazosearvi, mii doaimmaha erenoamáš
doallovuogi, gos čađahit priváhta
bohccuid bivddu báhčima bokte, lea čuldojuvvon
merkengeatnegasvuođas dálá
lága § 16 njealját lađđasa čuoldinmearrádusa
olis. Čujuhuvvo od.prp. nr. 28 (1994 – 95)
ja Stuoradikki gieđahallamii.
Dát čuoldinvejolašvuohta
vurdojuvvo jotkojuvvot evttohuvvon § 41 olis.
§ 42 Orohat
Njuolggadusat orohatjuohkima ja eará áššiid
birra leat dálá boazodoallolága
2. paragráfas. Orohatjuohkinnjuolggadusat berrejit čorgatvuođa
dihte leat sierra paragráfas.
Nugo lávdegoddi nai deattuha, de berre orohatjuohku
nu guhkás go vejolaš vástidit
guoskevaš guovllu siiddaid vuoigatvuođadiliide.
Vissis dilálašvuođaid
geažil sáhttá leat
váttis olahit ollislaš vástideami,
ja dan dihte berre ge lágas deattuhit ahte orohatrádji
ii dárbbaš álo leat
seamma go guohtunrádji, vaikko nu berre leat dušše
hui erenoamáš dilálašvuođain.
Lávdegottis lei unnitlohku mii oaivvildii ahte orohatrádji maiddái
galgá leat vuoigatvuođarádji.
Orohatjuohkin ii ge sáhte ovttage joavkkus váldit
eret árbevirolaš guohtunvuoigatvuođaid,
gč. ovdamearkan duomu Brønnøysund
gielddarievttis borgemánu 27. b. 1984. Rt. 1988
s. 1217, Korssjøfjellduopmu bidjá maiddái dán
vuođđun.
Rájit eai galgga hehttet rádjerasttideaddji
ovttasbarggu boazodolliid gaskka, gos dat lea lunddolaš.
Vuosttaš lađas: Boazodoallostivra
mearrida orohatjuogu. Seamma njuolggadus lea 1978-lágas,
gč. 2. § nuppi lađđasa
vuosttaš cealkaga. Orohatjuohku ii leat loahpalaš.
Boazodoallostivra sáhttá rievdadit
dan.
Dajaldat ahte «galgá deattuhit ahte
orohaga boazodollui šaddet lunddolaš ja ávkkálaš
rájit» lea dálá
njuolggadusaid viidáset joatkin, gč.
1978-lága 2.§ nuppi lađđasa
njealját cealkaga. Orohatjuohkimis galgá
deattuhit vieruiduvvan geavaheami, gč. maiddái
1978-lága § 2 nuppi lađđasa
viđát cealkaga. Dát
mearkkaša ahte orohahkii galget gullat siiddat mat árbevirolaččat
leat leamaš orohaga geográfalaš
guovlluin. Dát boazoeaiggádat leat
lunddolaš joavkun guovllu doaibmanjuolggadusaid
hábmemis, ja sis lea oktasaš beroštupmi
suodjalit boazoguohtumiid. Vieruiduvvan geavaheapmi čájeha maiddái
gokko guovllu geográfalaš rájit
berrejit mannat. Jus guovllu leat iešguđet boazodoallit
atnán áiggi mielde, nu ahte ii oktage
sáhte čuoččuhit
vieruiduvvan geavaheami, de sáhttá
boazodoallostivra friddjabut mearridit ráji.
Nugo lávdegoddi čujuha, de ii leat
dušše vieruiduvvan geavaheapmi mii
mearrida gokko orohatrájit galget mannat. Orohaga
siskkobealde soaitá ovttaskas joavkkuid vieruiduvvan
geavaheamis maid leat mearkkašupmi, omd. doaibmanjuolggadusaid
hábmema hárrái láhkaevttohusa
7. kapihttala mielde. Orohaga siskkobealde eai leat boazodolliin
iešalddis ovttalágán
ja seamma vuoigatvuođat olles areálii
miehtá orohaga. Iešguđet
guovlluid vieruiduvvan geavaheapmi bisuhuvvo.
Nuppi lađđasis daddjo ahte orohagas
galggaše leat buot áigodatguohtumat.
Dat dahká orohaga ja resurssaid hálddašeami álkibun ja čielgaseabbon.
Nordlánddas, gos ođđa
orohatjuohkin lea čađahuvvon, gullet
juohke orohahkii dál dihto ja birra jagi áigodatguohtumat,
earret dain main leat dálveguohtumat Ruoŧas.
Seammaládje lea Nuorta-Finnmárkkus ođđaásahuvvon
orohagas nr 16.
Finnmárkkus muđui leat jagi guohtumat
máŋgga orohagas. Go daddjo ahte Guovdageainnu
boazoeaiggát gullá dihto orohahkii,
de oaivvilduvvo geasseorohat. Sus lea čakča-
ja dálveguohtun ovdamearkka dihte orohagas 30 a.
Dasa lassin johtá son earáid geasseorohagaid čađa
jus alddis lea geasseorohat sullos dahje njárggas.
Iešguđet guovlluid vieruiduvvan
geavaheapmi bissu. Nu go láhkaevttohusa 7. kapihttalis
boahtá ovdan, de evttohuvvo ahte orohat galgá
ráhkadit doaibmanjuolggadusaid, ja dát
doaibmanjuolggadusat galget ráhkaduvvot guovlluid vieruiduvvan
geavaheami vuođul.
Goalmmát lađđasis deattuhuvvo
ahte orohatrájit eai leat čavgadis
vuoigatvuođarájit, muhto ahte lea
lohpi ovttasbargat orohatrájiid rastá,
geahča vuosttaš cealkaga.
Sáhttá jurddašit
ovttasbarggu guovtti ránnjáorohaga
orohatstivrraid gaskka. Ovttasbargu sáhttá
maiddái leat iešgu��et
orohagaid boazodolliid gaskka. Lunddolaš ovttasbargu
lea erenoamáš áigeguovdil guovtti
siidda gaskka mat gullet goabbat orohahkii, muhto main leat guohtumat
lahkalaga. Nugo namuhuvvon ovdalis, de eai dárbbaš
orohatrájit iešalddiset leat vuoigatvuođarájit.
Orohahkii gullet boazoeaiggádat geain váldo guohtumat
leat orohaga siskkobealde, muhto sis sáhttet áigodagaid
leat guohtumat olggobealde dáid rájiid.
Erenoamážit dálveguohtumiin
eai leat leamaš čielga siidarájit.
Dihto guovllus sáhttá leat dihto
siiddas ovddemusriekti guođohit čakčadálvve,
muhto eará siiddat sáhttet guođohit
doppe go duot lea mannan eret. Váttis dálvviid sáhttet
iešguđet siiddat ovttasbargat guovlluid
geavaheami hárrái, ja dakkár
ovttasbargu sáhttá maiddái
leat orohatrájiid rastá. Muđui geavaše
orohatráji lagamus siiddat mihá
váddáset dillái
go orohaga eará siiddat. Dakkár
oaidnu orohatrájiide go lea goalmmát
lađđasis, dahká
maiddái orohatrájiid mearrideami
mihá ráfáleabbon
go garreset mearrádusa ásaheapmi
dagašii.
Goalmmát lađđasa nubbi
cealkka nanne ahte orohatjuohku ii hehtte ovtta siidda boazodolliid
geavaheamis guohtumiid olggobealde iežaset orohaga
go dasa lea erenoamáš riektevuođđu.
Lávdegotti árvalusa ektui lea dákko
lasihuvvon ahte riektevuođuin oaivvilduvvo riektevuoimmálaš
duopmu dahje soahpamuš mii guoská
buot gullevaš siiddaide. Orohagaid mearkkašupmi
lea vuosttažettiin leat hálddahuslaš
ovttadahkan. Jus guovllu leat máŋggaid
buolvvat atnán de sáhttá
dat addit vuoigatvuođaid prinsihpaid mielde mat gusket
geavaheapmái dološ áiggi
rájes, ja dat leat vuoigatvuođat
mat eai ihcalis noga orohatrájiid mearrideami geažil. Ovdamearkan
lea nugo namuhuvvon duopmu man Brønnøysund gielddariekti
celkkii borgemánu 27. beaivvi 1984.
§ 43 Orohatstivra
1978-lága § 8 vuosttaš lađđasa
mielde galgá juohke orohat ásahit
orohatstivrra man orohaga boazoeaiggádat válljejit iežaset
gaskkas. Dát njuolggadus lea bisuhuvvon paragráfa
vuosttaš lađđasis.
Láhkaevttohusa § 44 mielde galgá
orohatstivra bargat dan ala ahte doalaha orohaga resursan orohaga
boazodollui. Orohat oažžu maiddái
doaimmaid mat gullet eatnamiid siskkáldas hálddašeapmái,
earret eará doaibmanjuolggadusaid ráhkadeami
bokte.
Vuođđun lea ahte orohatstivra galgá
ovddastit orohaga iešguđet beroštumiid.
Stuora orohagain gos eai soaitte buot beroštumit
ožžon stivrasaji, lea deaŧalaš
ahte maiddái sii geat eai leat stivrras besset oaiviliid
ovddidit ovdal go orohatstivra dahká mearrádusaid.
Dát lea ge doaibmanjuolggadusaid evttohusa duogážin,
geahča § 57.
Orohatstivrra birra leat oalle dárkilis njuolggadusat.
Dat lea dárbbašlaš
eastadan dihte eahpečielggasvuođaid.
Maiddái eará sullasaš
ovttastumiide leat dárkilis njuolggadusat dákkár áššiid
birra, gč. ee. lága gilialmennegiid
birra geassemánu 19. b. 1992 nr. 59.
Dálá njuolggadusat orohatstivrraid
birra leat mearriduvvon láhkaásahusain,
gč. láhkaásahusaid
orohatstivrra válljema birra ja dan doaimmaid ja
bargovugiid birra, man Eanandoallodepartemeanta lea mearridan njukčamánu
4. beaivvi 1987, 1978-lága § 8 viđát lađđasa
nuppi cealkaga olis.
Vuosttaš lađas: Orohaga jienastanvuoigatvuođalaččat válljejit
iežaset gaskkas miellahtuid orohatstivrii, gč.
seammalágán mearrádusa
1978-lága § 8 vuosttaš lađđasis.
Jienastanvuoigatvuohta lea siidaoasi jođiheaddjis,
gč. § 10, ja buohtalas álggahansiidaoasis,
gč. § 12, vrd. § 49 nuppi lađđasiin. Siidaoasis
sáhttet leat bohccot mat gullet earáide,
ja gažaldat lea galgá go maiddái
dáin boazoeaiggádiin leat jienastanvuoigatvuohta
ja sáhttet go sii válljejuvvot stivrii. § 49
nuppi lađđasis lea árvaluvvon
ahte juohke dábálaš
siidaoasis galget leat vihtta jiena. Jođiheaddjis
galgá alddis leat unnimusat okta jietna, dahje guokte
jus náittosguimmežagain dahje ovttasássiin lea
oktasaš siidaoassi. Eará jienaid sáhttá
juohkit eará válddáláš
boazoeaiggádiidda geain leat bohccot siidaoasis, muhto
jođiheaddji dahje jođiheaddjiguovttos
sáhttiba ieža atnit buot jienaid.
Buohtalas álggahansiidaoasis leat guokte jiena.
Stivrii sáhttet válljejuvvot buohkat
geain dán vuogi mielde lea jienastanvuoigatvuohta.
Nubbi lađas
:Lea deaŧalaš,
nugo lávdegoddi nai deattuha, ahte orohatstivrras
lea nu govda ovddasteapmi ahte eanas beroštumit
siiddas ožžot stivralahtu. Dat seamma
lea mihttomearrin maiddái dálá
njuolggadusain, gč. § 6 maŋemus lađđasa láhkaásahusain
mearriduvvon njukčamánu 4. beaivvi
1987 orohatstivrra válljema birra, ja dan doaimma
ja bargovuogi birra. Muhto otná njuolggadusat eai
dáhkit ahte njuolggadus čuvvojuvvo,
nugo lávdegoddi maiddái fuomášuhttá.
Dan dihte berrejit válganjuolggadusat cealkit ahte
iešguđet siiddain galgá
leat stivradoaibma vuoruid mielde, ja dalle vuosttažettiin
nu ahte ovtta ja seamma joavkkus ii leat eanetlohku máŋga áigodaga maŋŋálaga.
Go leat njuolggadusat mat sihkkarastet ahte stivradoaibma manná
vuoruid mielde iešguđet siiddaid
gaskka, de dahká dat ahte eai boađe
dan dillái mii duollet dálle lea leamaš,
namalassii ahte okta ja seamma eanetlohku guhkit áigge
stivre ja badjelduolbmá orohaga eará
beroštumiid.
Lávdegotti árvalusa jurdda fámu
dássema birra lei ahte dat ovddidivččii
ovttasbarggu. Otná lágas leat hui
ollu mearrádusat maid eiseválddit
vuos galget dohkkehit, ja dan sadjái go movttiidahttit
boazoeaiggádiid ieža soahpat de
váikkuhit njuolggadusat baicca dasa ahte stivrejupmi šaddá
badjin vuolás. Departemeanta doarju lávdegotti árvvoštallama dákko.
Geassesiiddaid boazoeaiggádat válljejit
sin geat galget siiddaid ovddastit orohatstivrras. Sii válljejuvvojit
geassesiidda jahkečoahkkimis, gč. § 53. Buot
geassesiiddat (geasseorohat) galget ovddastuvvot orohatstivrras,
jus fal eai leat eanet go čieža.
Stivrras sáhttet oainnat leat eanemus čieža
lahtu. Orohaga jahkečoahkkimis válljejuvvo
orohatovdaolmmožin okta dáin evttohasain
maid geassesiiddaid jahkečoahkkin lea válljen. Earát šaddet
de dábálaš stivralahttun.
Evttohusa mielde lea buot geassesiiddain, beroškeahttá
sturrodagas, ovtta meari ovddasteapmi stivrras. Lávdegoddi lea
guorahallan galggašii go stuorát
geassesiiddain leat viidát ovddasteapmi stivrras,
muhto eanetlohku anii váttisin evttohit dakkár
njuolggadusaid. Departemeanta lea ovttaoaivilis dasa.
Liikká sáhttá
leat nu ahte muhtun orohagain leat geassesiiddat mat leat sakka
stuorábut go eará geassesiiddat,
ja gos ovtta meari ovddasteapmi ii leat govttolaš.
Dan dihte árvaluvvo ahte jus leat garra ákkat,
de sáhttá boazodoallostivra čuoldit
njuolggadusain mat eaktudit ovtta meari ovddasteami, ja addit stuora
geassesiidii eanet saji stivrras. Ferte gal dárkkistit
ahte okta geassesiida ii akto boađe eanetlohkui
stivrras, gč. mearrádusa goalmmát lađđasa.
Go ovddasteapmi lea čadnon geassesiiddaide, de
sáhttá dat dahkat unnit joavkkuide
váttisin oažžut coavcci
stivrras. Orohagas sáhttet leat geassesiiddat mat
leat stuorábut go earát, ja mat
dálvet rátkkašit
máŋgan smávit dálvesiidan.
Gažaldat lea galggeše go dákkár
siiddat sáhttit gáibidit eanet stivraovddasteami. Sáhtášii
jurddašit ahte diekkár geassesiida
oažžu omd. guokte stivralahtu, muhto
ahte dat galgaba gullat goabbat dálvesiidii. Dán
birra eai árvaluvvo sierra njuolggadusat, dan dihte
go dilálašvuođat
sáhttet leat nu iešguđetlágánat
iešguđet orohagain. Muhto čujuhuvvo
dan váldái mii boazodoallostivrras
lea čuoldit lága mearrádusain
stivraovddasteami birra, dalle go orohagas lea geassesiida mii lea mihá
stuorát go eará siiddat, gč.
goalmmát lađđasa.
Dalle berre boazodoallostivra gáibidit ahte stivralahtut
gullet geassesiidda iešguđet joavkkuide.
Jus leat eanet go čieža geassesiidda,
de válljejuvvojit guhtta eará stivralahtu
vuorbádemiin iešguđet
geassesiiddaid evttohasaid gaskka. Maŋit jagiid stivra
válljejuvvo maiddái vuorbádemiin,
jus orohaga jahkečoahkkin ii mearrideačča
eará njuolggadusaid dasa movt stivraovddasteapmi
galgá leat vuoruid mielde. Sihkkarastin dihte ahte
njuolggadusat vuhtii váldet lága
ulbmila dan hárrái ahte stivraovddasteapmi manná
vuoruid mielde, de galgá guovllustivra dohkkehit
njuolggadusaid.
Bajábealde lea jerrojuvvon berreše
go stuora geassesiiddat oažžut stuorát
ovddasteami stivrras. Jus leat badjel čieža
geassesiidda, de šaddá gažaldat galgá
go stuora geassesiiddaide sihkkarastit dávjjit stivrasaji.
Lávdegotti unnitlohku háliidii vuhtii
váldit dán válgabiirenjuolggadusaid
bokte.
Lávdegotti eanetlohku anii unnitlogu árvalan
válgabiirenjuolggadusaid beare moalkájin,
ja balai dasa lassin ahte evttohus ii vuhtii váldde
dan dárbbašlašvuođa ahte
orohaga iešguđet beroštumit áiggi
mielde leat ovddastuvvon stivrras. Dan dihte árvala
eanetlohku baicca ahte boazodoallostivra sáhttá,
jus leat garra ákkat, addit geassesiidii dávjjit
ovddasteami, gč. goalmmát lađđasa.
Departemeanta lea ovttaoaivilis dasa.
Stivralahtut válljejuvvojit guovtti jahkái
hávális. Eastadan dihte ahte buot
stivralahtut lotnahuvvet oktanis, sáhttá
jahkečoahkkin mearridit ahte gitta bealli stivralahtuin
geat vuosttaš stivrii válljejuvvojit dán
ortnega mielde, válljejuvvojit dušše
jahkái. Vuorbádemiin mearriduvvo
guđet válljejuvvojit dušše jahkái.
Dát mielddisbuktá ahte juohke jagi
leat soames stivralahtut válggas.
Goalmmát lađas: Dás árvaluvvo
ahte boazodoallostivra sáhttá, go
leat garra ákkat, addit stuora geassesiidii eanet
stivraovddasteami go mii daddjo paragráfa nuppi lađđasis.
Mii čujuhit dasa mii daddjo mearkkašumiin
nuppi lađđasii.
Jus leat vuollel čieža geassesiidda,
ja buohkat nappo ožžot stivrasaji,
de sáhttá stuora geassesiida oažžut
guokte saji. Dát guovttis berreba dasto gullat goabbat
jovkui dahje dálvesiidii.
Jus leat badjel čieža geassesiidda,
de eai beasa buot geassesiiddat stivrii, ja stivradoaibma ferte
mannat vuoruid mielde. Jus leat garra ákkat, de
sáhttá boazodoallostivra addit stuora
geassesiidii dávjjit stivrasaji go unnit geassesiiddaide.
Diekkár čuoldinvejolašvuohta
mii lea goalmmát lađđasa
mielde, berre áigeráddjejuvvot omd.
logi jahkái, vai ášši guorahallo
ođđasis dalle.
Njealját lađas: Lea hui dábálaš
ahte boazoeaiggádat geaid bohccot geasset leat ovttas, dálvet
rátket iešguđet
smávit dálvesiiddaide. Eallu mii
geasset leat čoahkis, rátkojuvvo
máŋgan unnit eallun ovdal go johtet
dálveguohtumiidda. Dalle doaimmahit dán
unnit dálvesiidda boazoeaiggádat
boazodoalu ovttas dálvet.
Dát mielddisbuktá ahte dat geain
geasset leat oktasaš beroštumit
geassesiidda siskkobealde, sáhttet dálvet
leat vuostálaga, erenoamážit gilvalit
dálveguohtumiid alde. Lea hui deaŧalaš
vuhtii váldit dán beali orohatstivrra
lahtuid válljemis. Go vállje stivralahtu geassesiidda
boazodolliid gaskkas, de galgá fuolahit ahte okta
joavku dahje dálvesiida ii álo oaččo
stivralahtu. Stivradoaibma galgá mannat vuoruid
mielde dálvesiiddaid gaskka.
Sáhttá leat nu ahte dálvesiiddas
leat iešguđet geassesiiddaid olbmot
ovttas. Dalle ii leat seamma lunddolaš ahte dálvesiida galgá
ovddastuvvot stivrras. Dalle soaitá baicca leat
lunddoleamos ahte bearaš oažžu
stivrasaji. Siidaoasit sáhttet ieža
lohkat iežaset leat unnit joavkun mat leat gullevaččat
geassesiidii.
Geassesiida galgá nappo válljet iežas
evttohasa orohatstivrii, ja dát válljen
dáhpáhuvvá vuorbádemiin
daid dálvesiiddaid gaskka dahje eará
joavkkuid gaskka mat háliidit stivrasaji, jus siidajahkečoahkkin
ii leačča mearridan eará
njuolggadusaid dan birra movt stivradoaibma galgá
mannat vuoruid mielde. Njuolggadusat eai sáhte leat
dakkárat ahte evttohas man geassesiida lea válljen,
muhto ii vuorbáduvvo stivrii, ii sáhte
leat evttohassan nuppe háve. Dat lea orohaga stivradoaibma
mii lea vuoruid mielde, ii ge evttohas.
Boazoeaiggát dieđiha ieš
guđe dálvesiidii dahje eará
jovkui son gullá. Jus joavku bivdá
iežaset registrerejuvvot dálvesiidan
siidaoasi ásaheami njuolggadusaid oktavuođas,
gč. § 11, de dáidet maiddái
háliidit fuolahit iežaset beroštumiid
stivralahtu válljema bokte, muhto dieđusge
eai dárbbaš jus eai hálit.
Muhtun boazoeaiggádat soitet háliidit
doaibmat joavkun stivrra válljema oktavuođas,
muhto go lea boazologus ja siidaoasis sáhka, de háliidit
ahte geassesiida galgá leat rámman.
Dat lea vejolaš.
Viđát lađas:
Go láhkaevttohus addá vejolašvuođa
dasa ahte áigodatguohtumat sáhttet
leat máŋgga orohagas, gč. § 42
nuppi lađđasa nuppi cealkaga, de sáhttá
leat nu ahte orohat lea seamma go geassesiida. Dalle doaibmá orohatstivra
maiddái geassesiidda stivran. Dalle gustojit § 52
mearrádusat stivrra válljemii. Lea
deattuhuvvon ahte stivra galgá dalle ásahuvvot.
Guđát lađđasis
leat mearrádusat dan
birra goas stivra lea mearridanválddáláš. Čorgatvuođa
dihte lea maiddái čielgasit daddjon láhkateavsttas
ahte orohatstivrra ovdaolbmos lea duppaljietna jus stivrras muđui
leat ovtta meari jienat goabbat evttohussii. Departemeanta ii oainne ákka čuovvolit lávdegotti árvalusa čoahkkinbeavdegirjjiid
birra.
§ 44 Orohatstivrra doaibma ja váldi
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 8 – 3
ja dálá lága § 8
nuppi lađđasis.
Mearrádus nanne vuosttaš lađđasis
ahte orohatstivra galgá ovddastit orohaga boazodoalloberoštumiid
ja fuolahit orohaga boazoguohtumiid lágaid ja doaibmanjuolggadusaid mielde.
Nuppi lađđasis daddjo ahte orohat
sáhttá dahkat soahpamuša, áššáskuhttit
ja áššáskuhttojuvvot
orohaga boazodolliid namas orohaga oktasaš áššiin, gč.
vuosttaš cealkaga. Orohat lea lunddolaččat guovddážis areálaáššiin, namalassii áššiin
main lea ságas eatnamiid váldit
eará atnui orohaga siskkobealde, gč.
nuppi lađđasa nuppi cealkaga. Muhto nugo
láhkalávdegoddi nai deattuha, de
orohatstivrra ortnet ii hehtte ovttaskas joavkkuid fuolaheames iežaset beroštumiid
areálaáššiin.
Evttohuvvon mearrádusaid mielde ii rehkenasto
orohat šat almmolašrievttálaš
orgánan. Orohaga mearrádusaid ii
sáhte váidit eará
alit ásahussii hálddašanlága mearrádusaid
olis. Guovllustivra gal datte galgá dohkkehit stivraválljema njuolggadusaid,
gč. § 43 nuppi lađđasa.
Guovllustivra galgá maiddái dohkkehit
doaibmanjuolggadusaid, gč. § 58. Muhto dát
ii mearkkaš ahte guovllustivrras lea váldi
iežas seaguhit orohaga dábálaš
doaimmaide. Dákko lea orohatstivra seamma dilis
go eará ge almmolaš orgána mii
lea ožžon dohkkehanválddi
priváhta doaimma dahje organisašuvnna
hárrái dihto áššiin,
gč. omd. lága geassemánu
19. b. 1992 nr 59 gilialmennegiid birra § 3 – 8.
§ 45 Fápmudus
Muhtomin sáhttá leat dárbbašlaš
ahte muhtun stivralahtut ožžot fápmudusa
doaibmat olles stivrra ovddas. Dát berre vuosttažettiin
leat čielga áššiin. Sáhttá
maid leat fápmudussii dárbu jus
lea hoahppuášši
ja lea váttis čohkket stivrra dábálaš
stivračoahkkimii. Geahča muđui lávdegotti árvalan § 8 – 4.
§ 46 Orohatkássa
Paragráfas lea seamma sisdoallu go 1978-lága § 8
njealját lađđasis
divada birra, muhto dákko lea adnon sátni
doarjja mii lea heivvolet doaba. Geahča muđui lávdegotti árvalan § 8 – 5.
1978-lága mielde mearrida boazodoallostivra divada
sturrodaga. Dás árvalit ahte orohat
ieš galgá mearridit doarjaga sturrodaga.
Orohat diehtá ieš buoremusat man ollu
ruđa darbbaša hálddašit
orohaga.
Orohatkássa ruđa hálddašeapmi
galgá § 48 olis dárkkistuvvot.
Vuosttaš lađđasa vuosttaš
ja nubbi cealkagat leat seamma go 1978-lága § 8
njealját lađđasa
vuosttaš ja nubbi cealkagat. Goalmmát
cealkagis daddjo masa ruhta galgá mannat, gč. 1978-lága § 8
njealját lađđasa
njealját cealkaga. Doarjja galgá
mannat hálddašit orohaga, namalassii
máksit buhtadusa jođiheaddjái
ja eará stivralahtuide, bálkká čállái,
mávssu rehketdoallodárkkisteaddjái,
mátkegoluid čoahkkimiid oktavuođas jna.
Nugo ovdalis namuhuvvon, de berre orohat ieš mearridit
doarjaga sturrodaga, mii rehkenasto juohke bohcco nammii. Dát galgá
mearriduvvot orohaga jahkečoahkkimis, geahča
nuppi lađđasa vuosttaš
cealkaga. Datte lea orohatstivra mii galgá mearridit man
ollu guhtege siidaoassi galgá máksit,
geahča nuppi cealkaga.
Summa man siiddat galget máksit orohatkássii,
lea dan duohken man ollu bohccot guđege siidaoasis
leat. Lea dieđáhusas dieđihuvvon boazolohku
mii adno vuođđun rehkenastit doarjaga,
jus ii leačča ágga
navdit ahte dát lohku lea boastut.
Sáhttá geavvat ahte muhtun siidaoasi
jođiheaddji ii dohkket doarjaga sturrodaga go oaivvilda
ahte orohatstivra lea ilá stuora boazologu atnán vuođđun.
De sáhttá son bivdit guovllustivrra
mearridit doarjaga sturrodaga, gč. goalmmát lađđasa.
Guovllustivrra bargun lea dárkkistit lea go mearriduvvon
doarjja riekta.
Áigemearri ovddidit ášši
guovllustivrii lea gávcci vahkku.
Láve čájehuvvot
ahte eai buohkat mávsse mearriduvvon doarjaga. 1978-lága § 8
njealját lađđasa
njealját cealkaga mearrádus das
ahte mearriduvvon doarjja lea bággobearrama vuođđun
evttohuvvo jotkot, geahča njealját lađđasa.
Go láhkateavsttas daddjo
loahpalaš mearrádus,
de oaivvilduvvo ahte mearrádus doarjaga hárrái
man siidaoassi galgá máksit, ii
leat loahpalaš ovdal go guovllustivra lea dan guorahallan. Árvaluvvo
maiddái ahte son gii ii mávsse doarjaga
orohatkássii, massá jienastanvuoigatvuođa dassážii
go vealgi lea mákson.
§ 47 Boazodoallofoanda
Dát mearrádus lea seamma go 1978-lága § 32
boazodoallofoandda birra. Geahča muđui
lávdegotti árvalan § 8 – 6.
Dat eaktuda ahte juohke regiovnnalaš boazodoalloguovllus galgá
leat foanda, dahje ahte muhtun orohagat sáhttet ásahit
foandda ovttas dahje okta orohat akto. Nu movt lávdegoddi
lea árvalan, de ásahuvvo foanda
dušše orohagaide, geahča
vuosttaš lađđasa,
ja foandda galgá hálddašit
orohaga mearridan njuolggadusaid mielde.
Fondii mannet dat ruđat mat dál
maid mannet diekkár fondii, geahča
njuolggadusaid boazodoallofoandda birra maid Eanandoallodepartemeanta
lea mearridan guovvamánu 14. b. 1992. Doaibmalobi
divat (konsešuvdnadivat) mii namuhuvvo 3. čuoggás,
lea doaibmalobi divat čázádatbuođđumiid
ovddas. 6. čuoggás daddjo ahte eará ruđat
mat bohtet orohahakii, galget maiddái mannat fondii.
Dát lea lasáhus lávdegotti
evttohusa ektui, vuhtii váldin dihte ahte orohahkii sáhttet
boahtit eará ruđat go dat mat leat
muđui namuhuvvon, ja ahte diekkár
oktasaš ruđat maiddái
galget mannat fondii. Dat sáhttet omd. leat ruđat
mat bohtet šiehtadusa olis sisabahkkema hárrái,
omd. biegga- dahje čáhcefápmorusttegiid
huksema geažil.
Soaitá ahte sisabahkken čuohcá
dušše muhtun siidii, ii ge olles
orohahkii gos huksen dahje eará sisabahkken dáhpáhuvvá.
Jus doaibma gullá dušše
ovtta dahje muhtun siiddaide, de sáhttá
leat govttolaš ahte dat ožžot buhtadusa.
Dakkár gažaldagaid ferte čielggadit
njuolggadusain foandda hálddašeami
birra, geahča vuollelis, dahje sáhttá ásahuvvot
sierra foanda siidii/siiddaide, gč. § 54.
Dalle go siida ieš ovddida buhtadusgáibádusa,
iežas ii ge orohaga namas, de manná
vejolaš buhtadus eahpitkeahttá siidda
iežas fondii.
Buhtadusa jd. mii máksojuvvo njuolga ovttaskas
olbmui, hálddaša son ieš,
ja dat ii mana fondii.
Árvaluvvo ahte orohat galgá ieš
ráhkadit njuolggadusaid foandda ruđa
hálddašeami ja mearrideami hárrái,
gč. evttohusa § 57 nuppi lađđasa
5. čuoggá. Dáid
njuolggadusaid galgá datte guovllustivra dohkkehit, geahča
evttohusa § 58 vuosttaš lađđasa.
Geavatlaččat lea áigeguovdil
atnit ruđa «boazodoalu ovddideapmái»,
gč. 1978-lága § 32 goalmmát lađđasa.
Foandda ruđa hálddašeapmi
galgá § 48 olis dárkkistuvvot.
Eaktuduvvo ahte dálá regiovnnalaš
boazodoalloguovlluid boazodoallofoanddat dahje orohagaid oktasaš
foanddat heaittihuvvojit ja ahte ruhta juhkkojuvvo iešguđet
orohagaide. Dán birra sáhttet mearriduvvot
dárkilet njuolggadusat evttohusa § 82 nuppi lađđasa
mielde.
§ 48 Rehketdoallodárkkisteapmi
Geahča lávdegotti árvalan § 8 – 7.
Nugo earáge ásahusat mat hálddašit
ruđaid, de berre iešmearrideaddji
rehketdoallodárkkisteaddji dárkkistit maiddái
orohatstivrra ruhtahálddašeami. Dábálaččat
berre registrerejuvvon dahje stáhtadohkkehuvvon
rehketdoallodárkkisteaddji dahkat dan, gč.
revisorlága ođđajagemánu
15. b. 1999 nr 2. Ii leat dábbašlaš ásahit
eará njuolggadusaid revisora bealátkeahtesvuođa hárrái
go daid mat juo leat revisorlágas § 4 – 1.
Nubbi lađas guoská vuosttažettiin
unnit orohagaide main eai leat stuora ruđat geavahussii,
ja maidda šattašii liiggás
alla dárkkistangollu opmodaga ektui. Dalle sáhttá
guovllustivra dohkkehit ahte dan sadjái nammaduvvo dárkkistanlávdegoddi. Dárkkistanlávdegotti
lahtut eai galgga leat stivralahtut, eai ge ovddastit joavkkuid orohagas
main leat stivralahtut. Smávva orohagain, gos omd.
leat dušše guokte golbma joavkku,
sáhttá vel dat nai šaddat
váttisin, ja dalle fertejit buot joavkkut orohagas
leat mielde dárkkistanlávdegottis.
Dárkkistanraporta sáddejuvvo guovllustivrii
jahkedieđáhusa fárus.
§ 49 Orohatjahkečoahkkin
Seammaládje go lávdegoddi, geahča
lávdegotti árvalan § 8 – 8,
de departemeanta nai oaivvilda ahte njuolggadusat jahkečoahkkima
birra ja eará njuolggadusat berrejit boahtit ovdan lágas
eai ge dušše láhkaásahusain
nugo odne. Eará riektesurggiin leat dákkár
njuolggadusat lágas, omd. lágas
geassemánu 19. b. 1992 gilialmennegiid birra 3. kapihttalis.
§ 49 mearrádusaid mállen
lea leamaš gilialmennegiid lága § 3 – 13.
Lávdegoddi lea árvalan vihtta jiena
siidaoasi jođiheaddjái ja guokte
jiena buohtalas álggahansiidaoassái,
jus dakkár lea. Maiddái eará
vejolašvuođat leat guorahallon.
Earret eará lea Sámediggi árvalan ahte
galggaše leat 10 jiena jus náittosguimmežagat
dahje ovttasássit ovttas jođiheaba
siidaoasi. Dat attášii min mielas
beare ollu ovddasteami dákkár siidaosiide eará
siidaosiid ektui. Dan dihte doarju departemeanta lávdegotti árvalusa.
Buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddjis
leat guokte jiena. Jođiheaddji sáhttá
juohkit dan vihtta jiena earáide geain leat bohccot siidaoasis,
muhto ferte alcces guođđit juobe
ovtta ge. Jienaid berre jahkái ain hávális
juohkit. Liikká ii berre stivralahttu massit jienastanvuoigatvuođa
nu guhká go son lea orohaga dahje siidda stivrras,
nu movt lávdegoddi nai lea deattuhan.
§ 50 Orohatjahkečoahkkima áššit
ja váldi
Nugo evttohusas boahtá ovdan, ja mas lea seamma
sisdoallu go lávdegotti árvalan § 8 – 9,
de sáhttá jahkečoahkkin
oainnu cealkit ollu áššiide,
muhto datte ii sáhte čatnat stivrra,
geahča nuppi lađđasa.
Jus jahkečoahkkima cealkámuš
galggašii geatnegahttit stivrra, de dagahivččii
dat daid deasttaid ovdii mat ledje vuođđun
dasa maid lávdegoddi árvalii orohatstivrema hárrái:
Ahte fámu ferte dásset, ii ge galgga šat dáhpáhuvvat
mii duos dás dáhpáhuvvá
dál, namalassii ahte eanetlohku stivre unnitlogu áššiin
main unnitlogus livččii vuoigatvuohta
oažžut beroštumiidis
suodjaluvvot.
§ 51 Siida
Lea 8. kapihttalis dárkileappot čilgejuvvon
mii lea siida. Nugo doppe oaidná, de lea siidavuogádat
hui guovddážis boazodoalus. Dat doaibmá
bargooktavuohtan ja lea guohtumiid árbevirolaš
geavaheami vuođđoásahus.
Dan dihte lea lunddolaš siidda bidjat guovddážii
maiddái láhkaoktavuođas.
Siida lea davvisámegiela sátni,
ja oarjelsámegillii lea dat sijte.
Departemeanta lea lávdegotti árvalusa
ektui veahá rievdadan siidda definišuvnna §:s
8 – 10 dakko ahte
geográfalaš
ja sosiála joavkumas
leatboazoeaiggádat lea
rievdaduvvon
joavku mas leat boazoeaiggádat. Sámediggi
ja NBR leat ráđđádallamiin sávvan
dien rievdadeami. Sisdoallu lea liikká dat seamma
go maid lávdegoddi nai anii vuođđun. Goalmmát
ja njealját cealkagiin lea dárkileappot čilgejuvvon
mii oaivvilduvvo geassesiiddain ja dálvesiiddain. Finnmárkkus
ii leat geassesiida dábálaš
namahus. Dáppe lohket geasseorohat. Muhto láhkateknihkalaš
sivaid geažil leat mii válljen dadjat
geassesiida. Láhka atná dán sáni
daid boazoeaiggádiid ja bohccuid birra mat leat
ovttas geasseorohagas. Lága definišuvdna
galggašii čielgasit muitalit mii
dat lea.
Geassesiida lea Finnmárkkus dábálaččat seamma
go geasseorohat. Muhtun geasseorohagain sáhttet
datte leat eanet joavkkut mat eai doaimmat boazodoalu ovttas, ja
doppe leat dát joavkkut iešguđet
geassesiiddat. Evttohuvvon mearrádusat eai hehtte
geassesiiddaid rievdama, omd. sáhttet joavkkut mat
dál leat sierralaga mannat oktii. Sámediggi
oaivvilda ahte lágas ii galggaše
earuhit geassesiidda ja dálvesiidda, muhto dadjat dušše
siida.
§ 52 Geassesiidastivra
Nu movt lávdegoddi lea árvalan,
de departemeanta evttoha ahte juohke geassesiiddas galgá
leat sierra stivra, geahča vuosttaš
lađđasa vuosttaš
cealkaga, ja siidda jahkečoahkkin galgá
stivrra válljet, geahča nuppi cealkaga.
Siidastivrra doaibman lea geasseorohagas lágidit dilálašvuođaid oktasaš
doaimmaide, nugo merkema ja njuovadeami, áiddiid
divvuma ja dakkáriid. Nugo lávdegoddi deattuha,
de ii galgga leat gáibádus ásahit
diekkár stivrra. Muhtun geassesiiddat leat nu unnit
ahte ii livčče govttolaš
gáibidit diekkár stivrra. Dan dihte sáhttá
jahkečoahkkin mearridit ahte siidii ii válljejuvvo
stivra, geahča goalmmát cealkaga.
Stivra lea gulahallanásahussan dalle go omd.
orohatstivra, guovllustivra dahje eará eiseválddit áigot
oktavuođa geassesiiddain. Jus ii leat ásahuvvon
siidastivra, de fertejit siidaosiid jođiheaddjit
soahpat gii galgá ovddastit siidastivrra olggosguvlui,
gč. § 53 nuppi lađđasa.
Jus orohat lea seamma go geassesiida, de doaibmá
orohatstivra maiddái siidastivran, ja dalle galgá ásahuvvot orohatstivra,
vaikko eanetlohku boazodolliin eai gáibidivčče
ge, gč. § 43 njealját lađđasa.
Vaikko láhkalávdegoddi lei árvalan
mearrádusaid das galle stivralahtu galget leat,
válljema ja čoahkkádusa
hárrái, gč. lávdegotti árvalan § 8 – 11,
de ii evttot departemeanta dan. Lea siidda iežas
duohken mearridit dárkilet njuolggadusaid dasa.
§ 53 Geassesiidda jahkečoahkkin
Siida galgá doallat jahkečoahkkima,
beroškeahttá das lea go válljejuvvon
stivra vai ii, gč. § 52 goalmmát
lađđasa. § 49 nuppi lađđasa
mearrádus gusto seammaládje, ja
mielddisbuktá ahte jienastanvuoigatvuođa birra
leat seamma njuolggadusat geassesiidda jahkečoahkkimis
go orohatjahkečoahkkimis.
Jus ii leat válljejuvvon stivra, de ferte geassesiida
válljet olbmo gii galgá atnit oktavuođa
orohatstivrrain. Dát olmmoš galgá
fuolahit gohččuma jahkečoahkkimii
gos válljejuvvo evttohas orohatstivrii. Sus lea
maid geatnegasvuohta gohkket siidakássa, jus dat
lea, gč. § 55, ja §16 vuosttaš
lađđasa mearrádusaid
mielde heaittihit siidaoasi jus dat lea áigeguovdil.
§ 54 Siidajahkečoahkkima áššit
ja váldi
Dás lea namuhuvvon makkár doaimmat
siidajahkečoahkkimis leat, ja mii čujuhit
dasa dađi eanet komentáraid haga.
§ 55 Siidakássa
Vuosttaš lađđasa vuosttaš
cealkaga mielde galgá ásahuvvot
siidakássa jus siidastivra lea ásahuvvon § 52
mielde. Jus ii leat ásahuvvon, de sáhttá jahkečoahkkin
mearridit ahte galgá ásahuvvot siidakássa man
hálddaša gulahallanolmmoš
mii lea namuhuvvon § 53 nuppi lađđasis.
Siidakássii boahtá doarjja man siidaoasit
mákset juohke siidaoasi boazologu ektui, geahča § 46
njuolggadusaid siidakássa birra. Siidajahkečoahkkin mearrida
doarjaga sturrodaga, gč. § 54 3. čuoggá.
Siidakássa ruđain galgá gokčat
siidda oktasašdoaimmaid goluid, geahča
mearkkašumiid § 46 hárrái
orohatkássa birra.
Galget ráhkaduvvot njuolggadusat kássa
geavaheami birra, ja daid galgá siidajahkečoahkkin
dohkkehit, gč. § 54 4. čuoggá.
Vai ii leat eahpádus das geavahuvvojit go siidda
ruđat ulbmila mielde, de sáhttá
juohke siidaoasálaš gáibidit dárkkisteami.
Jus siiddas lea válljejuvvon rehketdoallodárkkisteaddji § 56 nuppi
lađđasa mielde, de galgá
son dárkkistit maiddái kássa.
Jus ii leat dakkár, de galgá orohaga
rehketdoallodárkkisteaddji dárkkistit rehketdoalu,
muhto sutnje galgá siida máksit
dan ovddas, ii ge orohat.
§ 56 Siidafoanda
Nugo namuhuvvon § 47 mearkkašumiin, de
sáhttet buhtadusat mat bohtet njuolga siidii, geahča
ovdamearkan Alimusrievtti duomu Rt. 2000 s. 1578. Dalle ferte siida ásahit
boazodoallofoandda. Dat lea hui deaŧalaš,
dan dihte go buhtadusmáksu galgá
leat buhtadussan hehttehusaid ovddas maiddái boahtteáiggi
boazodolliide. Dan dihte galgá buhtadusa hálddašit dainnalágiin
ahte dat ii boađe buorrin dušše
dálá boazodolliide. Dan dihte galget
ráhkaduvvot njuolggadusat fondii, ja daid galgá
guovllustivra dohkkehit, juste sihkkarastin dihte ahte foanda hálddašuvvo
nu ahte sihkkarastá vuoigatvuođalaččaide
govttolaš oasi ruđain. Foanda galgá dárkkistuvvot § 48
mearrádusaid mielde.
Siidda jahkečoahkkin vállje rehketdoallodárkkisteaddji § 48
njuolggadusaid mielde dárkkistit foandda hálddašeami.
Jus siida ii doala sierra jahkečoahkkima, de válljejit siidaoasálaččat dárkkisteaddji.
Jus siida ii nammat rehketdoallodárkkisteaddji,
de galgá orohaga rehketdoallodárkkisteaddji dárkkistit
siidda foandda.
§ 57 Doaibmanjuolggadusat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 9 – 1.
Čujuhit departemeantta árvvoštallamiidda
8. kapihttalis.
Departemeanta oaivvilda ahte lágas berre boahtit
ovdan ahte doaibmanjuolggadusat galget leat orohaga guohtumiid ekologalaš guoddevaš
hálddašeami ja geavaheami vuođđun.
Dan dihte lea dat lasihuvvon lávdegotti árvalussii,
geahča nuppi lađđasa.
Nubbi lađas mearrida maiddái man
birra galget ráhkaduvvot mearrádusat
doaibmanjuolggadusain. Bargogeatnegasvuođaid ja
investeremiid mat dál leat 7. čuoggás,
lei lávdegoddi árvalan sierra mearrádussan § 8 – 16.
Doppe gos áigodatguohtumat leat máŋgga
orohaga siskkobealde, fertejit ráhkaduvvot doaibmanjuolggadusat iešguđet
orohagaid hárrái. Dát
lea dilli Finnmárkkus dál go doppe
leat sierra orohagat gos leat čakča-, dálve-
ja giđđaguohtumat, nugo omd. Oarje-Finnmárkku
orohagat 30 a-c. Dalle lea dárbbašlaš ahte
orohatstivrraid gaskka lea dássedit oktavuohta,
geahča maiddái nuppi lađđasa.
Femund orohat lea diekkár erenoamáš áigodatguohtun
(dálveguohtun) Oarjel-Sámis.
§ 58 Doaibmanjuolggadusaid ráhkadeapmi ja
dohkkeheapmi
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 9 – 2.
Nugo lávdegoddi deattuha, de sáhttá
máŋgga dáfus buohtastahttit
orohaga almennegiin. Orohaga siskkobealde sáhttet maiddái
leat oalle dárkilis njuolggadusat resursavuođu
hálddašeapmái.
Vuosttaš lađđasa vuosttaš
cealkka nanne ahte orohatstivra galgá ráhkadit
njuolggadusaid maid guovllustivra galgá dohkkehit.
Nubbi cealkka nanne ahte guovllustivrra gieđahallamii
gullá maiddái árvvoštallat
addet go doaibmanjuolggadusat vuođu doaimmahit ekologalaččat
guoddevaš boazodoalu orohagas. Čujuhit oppalaš
mearkkašumiide dán birra 8. kapihttalis.
Nubbi lađas gáibida ahte guohtungeavaheami
njuolggadusat § 59 mielde fertejit ráhkaduvvot ovttasráđiid
orohaga siiddaiguin. Dát orru leame čabučielga eaktu,
muhto lea liikká ulbmillaš ahte
dat celkojuvvo formálalaččat
vai sihkkarasto ahte buot guoskevaš bealit váldojuvvojit
mielde prosessii. Seamma guoská boazologu mearrideapmái § 60
mielde.
Goalmmát lađas mearrida movt ášši
galgá gieđahallot.
Njealját lađas čujuha movt
de galgá bargat jus guovllustivra ii dohkket evttohuvvon
njuolggadusaid. Maŋemus vuorus galgá
guovllustivra ráhkadit orohahkii doaibmanjuolggadusaid.
Lea vealttakeahtes gáibádus ahte
doaibmanjuolggadusat galget ráhkaduvvot, ja eiseválddit
fertejit nappo seahkánit áššái
jus orohat ieš ii nákce ráhkadit
daid.
Viđát lađđasa mielde
galget ráhkaduvvot ođđa
njuolggadusat jus jahkečoahkkima eanetlohku dahje
guovllustivra gáibida. Rievdan dilit sáhttet
dahkat ahte ferte ođasmahttit doaibmanjuolggadusaid.
Eaktuduvvo ahte orohatstivra dalle siđakeahttá álggaha
barggu, muhto maiddái jahkečoahkkin dahje
guovllustivra sáhttá gáibidit
dan.
Guđát lađđasis evttoha
departemeanta ahte siiddaid boazolohku galgá ovddiduvvot
boazodoallostivrii loahpalaš nannemii ja dohkkeheapmái. Seammalágán
mearrádusa ii leat lávdegoddi árvalan.
Departemeantta evttohusa duogáža
birra lea čilgejuvvon 8. kapihttalis.
§ 59 Guohtungeavaheapmi
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 9 – 3
ja nanne ahte orohaga boazoeaiggádiidda galget guohtungeavaheami
njuolggadusaid bokte sihkkarastojuvvot dárbbašlaš guohtumat
iešguđet áigge. Doaibmajuolggadusat
galget vuhtii váldit árbevirolaš
geavaheami ja ovddidit ulbmillaš boazodoalu.
Eaktuduvvo ahte guohtungeavaheami njuolggadusat eai galgga leat
vuostálaga siidda vuoigatvuođaiguin
mat leat ásahuvvon erenoamáš
riektevuođu olis. Departemeanta liikká deattuha
ahte vejolaš riidu vuoigatvuođalaš
diliid hárrái ii dárbbaš hehttet
doaibmanjuolggadusaid ráhkadeami. Dalle ferte boahtit
ovdan ahte duogáš riektedilálašvuođat
eai leat čielgasat ja ahte doaibmanjuolggadusat
eai váldde beali dain gažaldagain,
dahje eai dagat makkárge vuoigatvuođalaš váikkuhusaid.
Muđui sáhttá rievttálaš soabatmeahttunvuohta
oalát bissehit proseassa.
Goalmmát lađas nanne ahte galget
mearriduvvot njuolggadusat guohtunáiggiid birra,
jus guovllustivra ii leačča daid
mearridan § 61 olis.
Njealját lađđasa
mielde sáhttá siidaoasi jođiheaddji ovddidit
guohtungeavaheami njuolggadusaid eananjuohkindikki gieđahallamii guđa
mánu sisa dan rájes go guovllustivra
lea daid dohkkehan. Dát mearkkaša
nappo ahte sáhttá oažžut
sorjjakeahtes ásahusa árvvoštallat
guohtungeavaheami njuolggadusaid. Eananjuohkindiggi sáhttá
duššindahkat njuolggadusaid mat
leat govttoheamit soapmása vuostá, dahje
eai doahttal vuoigatvuođaid maid lea olahan erenoamáš
riektevuođu bokte, gč. nuppi lađđasa.
Dát mearkkaša ahte eananjuohkindiggi sáhttá
duššindahkat mearriduvvon guohtungeavahannjuolggadusaid.
Dalle fertejit ođđa njuolggadusat
ráhkaduvvot § 58 mearrádusaid mielde.
Muđui čujuhuvvo lávdegotti
mearkkašumiide § 9 – 3 njealját
lađđasii.
Maŋemus lađđasa
mielde sáhttá guovllustivra ložžet
guohtungeavaheami njuolggadusaid. Dán sáhttá
dahkat dušše jus leat garra ákkat. Nu
sáhttá omd. leat jus erenoamáš
váttis dálkkádagat
dahket stuora guohtunváttisvuođaid. Maŋemus
lađđasis nannejuvvo ahte guohtungeavaheami
njuolggadusaid rihkkun sáhttá mielddisbuktit ráŋggáštusa
11. kapihttala mearrádusaid mielde. Dát čuovvu
juo iešaddis § 74 olis, muhto departemeantta
mielas lea mávssolaš maiddái dákko
fuomášuhttit dan.
Lávdegoddi lea čuoggáin
9.6.2 ja 9.6.3 viidát čilgen guohtungeavaheami
njuolggadusaid ja daid hábmema birra. Muđui čujuhuvvo
oppalaš mearkkašumiide ovdalis.
§ 60 Boazolohku
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go láhkalávdegotti árvalan § 9 – 4.
Juohke geassesiidii galgá mearriduvvot boazolohku,
gč. vuosttaš lađđasa
vuosttaš cealkaga. Boazolohku galgá
mearriduvvot daid eatnamiid ektui maid siida hálddaša, gč.
nuppi cealkaga. Lea nappo dat areála maid siida
hálddaša, mii lea boazologu mearrideami vuođđun.
Goalmmát cealkagis lea departemeanta árvalan
ahte doaibmanjuolggadusain galgá dárkileappot čilget
doaibma- ja guohtundilálašvuođaid mat
leat mearriduvvon boazologu vuođđun.
Diekkár čilgen lea guovllustivrra
ja boazodoallostivrra árvvoštallamiid vuođđun
dohkkeheami oktavuođas, gč. § 58
vuosttaš lađđasa
nuppi cealkaga ja maŋemus lađđasa. Čujuhit
muđui oppalaš mearkkašumiide
8. kapihttalis.
Nuppi cealkaga mielde sáhttá dálvesiida
dahje eará joavku bivdit ahte sidjiide mearriduvvo
boazolohku. Nugo mearriduvvon § 11 goalmmát lađđasis,
de ferte ođđa siidaoasi ásaheamis bissut
dan boazologu siste mii siidii lea mearriduvvon. Dákko
lea geassesiida vuođđun, ja eaktun
lea ahte buot siidaoasálaččat
geassesiiddas leat ovttaoaivilis ásahit ođđa
siidaoasi.
Stuora geassesiiddain, dahje geassesiiddain gos leat siskkáldas
riiddut, sáhttá leat váttis
olahit ovttamielalašvuođa. Dálvesiiddat,
dahje eará joavkkut geassesiiddas, sáhttet ásahit
ođđa siidaosiid jus leat ovttaoaivilis.
Muhto dát eaktuda ahte dán siidii/jovkui
mearriduvvo boazolohku. Jus ii, de sáhttá geassesiidii
oppalaččat šaddat
dássehisvuohta ja sáhttet ásahuvvot
eanet siidaoasit go masa lea vuođđu. Dakkár
dilálašvuođain sáhttá
dasto dálvesiida dahje eará joavku
bivdit ahte sidjiide ásahuvvo sierra boazolohku.
Dát boazolohku rehkenasto dušše
geassesiidda boazologu ektui, nu movt dat lea mearriduvvon vuosttaš lađđasa
mielde. Jus dálvesiidii juo lea mearriduvvon boazolohku
vuosttaš lađđasa
olis, de adno dat vuođđun.
Dáid dálvesiiddaid/unnit
joavkkuid boazolohku ferte muddejuvvot jus geassesiidda oppalaš
boazolohku rievdaduvvo.
Goalmmát lađđasis
leat mearrádusat boazologu unnideami birra. Čujuhit
dan hárrái oppalaš
mearkkašumiide 8. kapihttalis.
Njealját lađđasa
olis sáhttá mearriduvvot boazolohku juohke
siidaoassái. Dan ferte guovllustivra dohkkehit maŋŋel
go lea gieđahallon orohaga jahkečoahkkimis.
Mearrádus sáhttá leat áigeguovdil
iešguđetlágán
struktuvrralaš doaimmaid čađaheami
dáfus siiddas.
Maŋemus lađđasa
mielde sáhttá departemeanta láhkaásahusaid
bokte addit dievasmahtti mearrádusaid boazologu
mearrideami birra. Čujuhuvvo oppalaš mearkkašumiide
8. kapihttalis.
§ 61 Guohtunáiggit
Dán mearrádusas lea seamma sisdoallu
go lávdegotti árvalan § 9 – 5. Ulbmilin
lea addit eiseválddiide vejolašvuođa
mearridit guohtunáiggiid jus lea dárbbašlaš
guohtumiid gáhttema dihte.
Lávdegoddi deattuha ahte gáhtten
dihte iešguđet áigodatguohtumiid,
de lea deaŧalaš ahte leat mearrádusat
guohtunáiggiid birra. Dákkár
mearrádusat leat guhká leamaš
boazodoalu hárrái, juo 1854 rájes,
go dalle lei Suoma ráji giddema geažil dárbbašlaš ásahit njuolggadusaid
guohtumiid gáhttema birra.
Mearrádus addá válddi mearridit áiggiid
dalle go lea dárbbašlaš
boazodoalu iežas dihte, namalassii doppe gos lea dárbbašlaš
gáhttet erenoamáš áigodatguohtumiid,
dahje lea várra ahte jus eai leat mearriduvvon guohtunáiggit,
de sáhttet čuožžilit
váttisvuođat siiddaid gaskka. Mearrádus ii
atte válddi mearridit guohtunáiggiid
earáid go boazodoalu vuhtii váldima
várás. Dasa gal dárbbaša
válddi eará mearrádusaid
olis, omd. § 63, mii vástida 1978-lága § 15.
Vuosttaš lađas: Orohatstivra galgá § 57
mielde, gč. § 59, addit mearrádusaid
guohtunáiggiid birra orohaga iešguđet áigodatguohtumiin.
Paragráfa 61 mearrádus, mii addá
guovllustivrii válddi mearridit guohtunáiggi almmá
orohaga bivdima haga, lea jurddašuvvon dilálašvuođain
goas lea dárbu oktiiheivehit iešguđet
orohagaid guohtunáiggiid. Nugo lávdegoddi
nai deattuha, de ii leat buorre jus guovtti orohagas main leat dálveguohtumat
lahkalaga, leat goabbatlágán guohtunáiggit.
Dat sáhttá dahkat ahte nubbi ii
máša luoitimis iežas
ealu dálveguohtumiidda ovddemus, ja maiddái
guođohit ránnjáid
orohaga jus dat ieža eai leat vuos ollen dohko.
Nubbi lađas: Sáhttá
leat dárbu ložžet
guohtunáiggiid, erenoamážit jus
guohtumat leat lássahuvvan dahje eará
dilálašvuođain main
siida lea sivahemet gártan váttis
dillái. Ložženvejolašvuohta
ii guoskka dušše guohtunáiggi mearrádusaide
mat leat dán mearrádusa olis mearriduvvon,
muhto maiddái guohtunáiggi mearrádusaide
mearriduvvon § 59 olis.
Lea boazodoalloagronoma gii sáhttá
ložžet guohtunáiggi
mearrádusaid, muhto jus lea sáhka
eanet go njealji vahkkus, de galgá guovllustivra
dan mearridit.
§ 62 Orohatplánat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 9 – 6,
ja dálá lága § 8
a.
Ulbmil orohatplánaiguin lea almmolaš
eiseválddiide čájehit
ahte boazodoallu lea guovllus ja gokko earenoamážit
galgá vuhtii váldit boazodoalu.
Boazodollui lea deaŧalaš nu árrat
go vejolaš boahtit mielde almmolaš plánenbargguide.
Go dohkkehuvvon orohatplána galgá
sáddejuvvot areálaplánaeiseválddiide, de
ožžot dat dárbbašlaš vuođđodieđuid
guovllu boazodoalu birra. Vai orohatplánaid ulbmil vuhtii
váldojuvvo áiggi mielde, de lea
deaŧalaš ahte dat ođasmahttojuvvojit
dađi mielde. Dat berrejit ođasmahttojuvvot
omd. juohke njealját jagi.
Evttohusa mielde šaddá veahá álkit
gieđahallanvuohki go dálá
lága mielde, gos eaktuduvvo ahte guoskevaš
suohkanat, fylkkagielddat ja fylkkamánnit galget beassat
oainnuset cealkit ovdal go plána mearriduvvo. Ođđa
evttohusa mielde galget namuhuvvon eiseválddit oažžut
dieđu plánabarggu ja váldosisdoalu
birra ovdal go dat mearriduvvo. Dainna lágiin besset
namuhuvvon eiseválddit ovddidit oainnuideaset almmá
formála gulaskuddama bokte. Čujuhit
muđui oppalaš merkkašumiide
8. kapihttalis.
§ 63 Opmodaga geavaheapmi boazodoalloguovlluin
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go láhkalávdegotti árvalan § 10 – 1
ja dálá lága § 15. Čujuhit
mearkkašumiide gustovaš rievtti
birra 4. kapihttalis.
§ 64 Jeagelbordin (jeageldoahpun)
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 10 – 2
ja dálá lága § 30
vuosttaš lađas. Paragráfa
30 nubbi lađas ii leat šat mielde,
muhto evttohuvvon § 9 vuhtii váldá
sisdoalu.
§ 65 Johtaleapmi guovlluin gos bohccot guhtot
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 10 – 3
ja dálá lága § 28.
Vuosttaš lađđasis
nannejuvvo ahte juohkehaš guhte johtala guovlluin
gos leat bohccot, galgá vuhtii váldit
daid. Departemeantta oainnu mielde lea dát deaŧalaš mearrádus,
muhto sáhttá ge jearrat man dihtomielalaččat dábálaš álbmot leat
dán hárrái. Deattuhit ahte
dán mearrádusa rihkkun sáhttá ráŋggáštuvvot
evttohuvvon § 80 mielde.
Nuppi lađđasa olis sáhttá
guovllustivra bidjat eavttuid dahje dihto áigái
gieldit iešguđetlágán lágidemiid
go dat lea dárbbašlaš
boazodoalu vuhtii váldima geažil.
§ 66 Beatnagat
Dákko gustojit mearrádusat lágas
suoidnemánu 4. b. 2003 nr. 74 beatnagiid birra,
geahča vuosttaš lađđasa.
Nuppi lađđasis leat mearrádusat
buhtadusaid birra.
§§ 67, 68, 69 ja 70
9. kapihttala mearrádusain ovddasvástádusa
birra vahágiid ovddas ja árvvošteami
birra lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan §§ 11 – 1,
12 – 2 ja 11 – 3, ja
seamma go dálá lága mearrádusat
kapihttalis VI. Ođđa evttohusas
leat datte dahkkon soames láhkateknihkalaš muddemat.
Láhkalávdegoddi ii galgan guorahallat
buhtadusmearrádusaid. Lávdegoddi
lea datte čujuhan ahte dat sisttisdollet garra ja
viiddis ovddasvástádusa, ja ahte
lea dárbu rievdadit daid.
Departemeanta lea ođđa sámevuoigatvuođalávdegottiin
ságastallan dáid mearrádusaid čielggadeami
birra, ja departemeanttas eai leat eará mearkkašumit.
§ 71 Boazodoallostivra
Otná mearrádusat almmolaš
hálddašeami birra jotkojuvvojit.
Dat mielddisbuktá ahte mearrádusat
stivrenorgánaid birra eai rievdaduvvo. Čujuhit
oppalaš mearkkašumiide 8. kapihttalis.
Nugo vuosttaš lađđasis boahtá
ovdan, de galgá Gonagas nammadit njeallje lahtu
ja Sámediggi fas golbma. Nuppi lađđasis
daddjo ahte nammadeamis galgá deattuhit govttolaš
ovddasteami iešguđet guovlluin,
viiddis fágalaš duogáža
ja servodathárjáneami, ja nu ovtta meari
nissonolbmuid ja dievdoolbmuid go vejolaš. Daddjo
maiddái ahte boazodoallostivrii galget nammaduvvot beaivválaš
bargi boazodoallit, ja ahte boazodoalu organisašuvnnain galgá
leat evttohanvuoigatvuohta.
NBR lea ráđđádallamiid oktavuođas
dovddahan ahte proposišuvnnas berre čilget
mii oaivvilduvvo dainna ahte boazodoalu organisašuvnnain galgá
leat evttohanvuoigatvuohta boazodoallostivrra nammadeapmái.
Departemeantta oaivila mielde galgá mearrádusa
ipmirdit dainna lágiin ahte galgá
stuora deattu bidjat daid evttohusaide maid boazodoalu organisašuvnnat ovddidit.
Makkár čoahkkádus
stivrras loahpas šaddá, ferte maiddái árvvoštallojuvvot
eará gáibádusaid
ektui, mat čuvvot nuppi lađđasa mearrádusain.
§ 72 Guovllustivra
Čujuhuvvo mearkkašumiide § 71 vuolde.
Muđui čujuhuvvo Eanandoallolávdegotti
evttohussii 1978-lága gieđahallama
oktavuođas (Evtt. O. nr. 37 (1977 – 78).
Eaktuduvvo doppe ahte galgá bidjat garra deattu
dasa maid boazodoalu organisašuvnnat árvalit,
ja ahte dábálalaččat
galget boazodoallit leat eanetlogus. Guovllustivrra nammadeamis
galgá ain dás duohko deattuhit dan
seamma.
§ 73 Soabaheapmi
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 12 – 5. Dálá
lágas eai leat mearrádusat soabaheami
birra. Departemeantta oaivila mielde lea deaŧalaš ásahit
vejolašvuođa čoavdit
riidduid olggobealde diggestobuid. Dat attášii
oadjebasat ja unnit formála rámma
riiddu čoavdimii, mii maiddái dahká maŋŋel álkibun
ovttasbargat ja ovttas doaibmat.
Evttohusa mielde sáhttá guovllustivra
iežas fápmudusa mielde dahje muhtun
siidaoasi, siidda dahje orohaga sávaldaga mielde
mearridit ahte guokte beali galgaba gohččojuvvot
soabaheapmái, jus ieža eai nagot
soabadit.
Guovllustivra dahje boazodoallostivra nammada soabaheaddjin olbmo
geasa navdá goappaš beliid luohttit.
Soabaheaddji gohčču čoahkkimii
govttolaš áigemeriin, ja adno čielggasin
ahte goappaš beliin lea geatnegasvuohta boahtit.
Departemeanta sáhttá addit dárkilet
njuolggadusaid soabaheami birra.
§ 74 Geatnegasvuohta čuovvut lága
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 13 – 1,
ja nanne ahte juohkehaččas leat
geatnegasvuohta čuovvut dán lága
ja mearrádusaid mat leat dan olis dahkkon ja ahte
rihkkun sáhttá ráŋggáštuvvot. Lávdegoddi
lea ráŋggáštussan (sankšuvdnan)
gohčodan sihke mearrádusaid ráŋggáštahtti
daguid birra ja doaimmaid mat galggaše eastadit rihkkumiid.
Lávdegotti láhkaevttohusas leat
muhtun eavttut ráŋggáštus čađaheapmái.
Ráđđehusadvokáhtta lea
iežas gulaskuddancealkámušas
Boazodoalloláhkalávdegotti evttohussii
eahpidan lea go riekta dakkár eavttuid bidjat láhkatekstii. Deattuhuvvo
ahte ii dáidde leat dárbbašlaš
hálddahussii bidjat árvaluvvon eavttuid,
go hálddahus iešalddis ii mearrit
ráŋggáštusa
mii šaddá govttohis noađđin.
Jerrojuvvo maiddái sáhttá
go dán ovddidit duopmostuoluid árvvoštallamii. Deattuhuvvo
ahte mearrádusa galgá ipmirdit seammaládje
go plána- ja huksenlága § 116,
nugo Alimusriekti lea dan dulkon ja mii mielddisbuktá
ahte duopmostuollogieđahallan galgá
leat dábálaš njuolggadusaid mielde,
namalassii ahte govttolašvuohta ii geahččaluvvo
ollásit. Dat deasttat maid lávdegoddi
atná dárbbašlažžan
deattuhit ráŋggášteamis leat
friddja hálddašanárvvošteami
bealit. Go nie namuha beliid maid erenoamážit
galgá vuhtii váldit, de sáhttá
dat álkit dagahit eahpesihkarvuođa eará
beliid ektui mat maiddái leat áigeguovdilat árvvošteamis.
Jus lea sávahahtti dadjat maide dan birra maid galgá
vuhtii váldit, de sáhttá
dan dahkat mearkkašumiin láhkamearrádusa
birra.
Departemeanta lea ovttaoaivilis dáiguin árvvoštallamiiguin
ja lea daid vuhtii váldán iežas
láhkaevttohusas. Guovllustivra dahje boazodoallostivra
ferte nappo fuolahit ahte ráŋggáštusat
leat govttolaččat rihkkuma ektui,
ja jus mearriduvvojit máŋggalágán
ráŋggáštusat ovtta
ja seamma rihkkosa ovddas, de fertejit dát oktiiheivehuvvot
nu ahte eai čuoza govttohemet. Go ráŋggáštusaid
mearrida, de galgá erenoamážit
vuhtii váldit rihkkosa duođalašvuođa,
vejolašvuođa eastadit rihkkosa,
ja ovdamuniid maid lea olahan rihkkosa bokte.
§ 75 Lobihis diliid heaittiheami gohččun
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 13 – 2, ja addá válddi
gohččut heaittihit lobihisvuođa
mii rihkku lága dahje mearrádusaid
(ovttaskas mearrádusaid dahje láhkaásahusaid)
mat leat lága olis addojuvvon.
Lávdegoddi lea atnán doahpaga lobihis
doaibma.
Ráđđehusadvokáhtta árvalii
iežas gulaskuddancealkámušas
ahte doahpaga lobihis doaimma sadjái baicca dadjat
lobihis dilálašvuohta, dan dihte
go dajaldat lobihis doaibma sáhttá
leat heivetmeahttun jus lea sáhka vihpadeamis.
Viidáseappot čujuhii Ráđđehusadvokáhtta
ahte lea unohas čatnat gohččunválddi
almmolaš fuolaid vuhtii váldimii.
Dan livččii váttis ráddjet
ja lea konkrehta árvvoštallama duohken.
Molssaeaktun sáhtášii
leat mearrádusa dahkat
sáhttá-mearrádussan
ja mearkkašumiin deattuhit ahte váldi
lea vuosttažettiin jurddašuvvon
adnot dalle go leat almmolaš beroštumit. Ráđđehusadvokáhtta
oaivvilda ahte eai galgga dárbbašuvvot
erenoamáš ákkat
dasa ahte sirdit válddi vuolit ásahusaide.
Romssa ja Finnmárkku politiijameastárat leaba árvalan
ahte politiijat galggaše oažžut
erenoamáš vejolašvuođa
dahkat gaskaboddosaš mearrádusaid
mat gustojit dassážii go eará eiseváldi
lea gieđahallan ášši,
go dat gullá politiijaid dábálaš
doibmii fuolahit ahte lobihisvuođat bissehuvvojit.
Departemeanta oaivvilda ahte lobihis dilit lea buoret dajaldat
go lobihis doaimmat. Viidáseappot doarju departemeanta
dan ahte láhkateavsttas ii berre válddi sirdimii čatnat
ráddjejumi erenoamáš ákkaide.
Departemeanta ii doarjjo oainnu ahte almmolaš
fuolaid ii galgga namuhit láhkateavsttas. Vaikko
lea ge dárbbašlaš
konkrehtalaččat árvvoštallat
juohke dáfus, de departemeanta ii jáhke
ahte dat dahká váttisvuođaid.
Jus lea almmolašrievttálaš mearrádus
dahkkon, omd. boazologu hárrái,
de lea čielga almmolaš fuolla ahte
mearrádus čađahuvvo.
Dán vuoru ii áiggo departemeanta
dárkileappot guorahallat gažaldaga
politiijaid mearridanválddi birra.
§ 76 Bággensáhkku
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti
evttohan § 13 – 3. Dás nannejuvvo
ahte sáhkkoheami oktavuođas § 75
olis sáhttá mearriduvvot bággensáhkku
juohke beaivvi, vahkku dahje mánu ovdii mii gollá
maŋŋelii áigemeari mii
lea biddjon gohččuma ollašuhttimii,
dassážii go dat lea ollašuhttojuvvon.
Departemeantta oainnu mielde lea dát deaŧalaš
sihkkarastit ahte iešguđet mearrádusat čađahuvvojit,
dás maiddái boazologu birra. Eaktuduvvo
ahte váldi galgá leat boazodoallostivrras ja
guovllustivrras, nu ahte ii sáhte válddi
sirdit vuollelii. Čujuhit lávdegotti
oppalaš árvvoštallamii čuoggás
9.9.3.2.
§ 77 Doaibmanjuolggadusaid rihkkuma divat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvlan § 13 – 4.
Dálá lágas lea
buohtalas mearrádus § 8 b resursadivada
birra orohatplána rihkkuma ovddas. Evttohusa mielde
sáhttá boazodoallostivra dahje guovllustivra
dahkat diekkár mearrádusa. Orohatstivrras
eai leat ođđa evttohusa mielde šat almmolašrievttálaš
doaimmat ja das ii leat šat dadjamuš dákko,
nugo lea 1978-lága olis.
Lávdegoddi lea árvalan ahte divat
ii galgga gáibiduvvot jus dilálašvuohta sáhttá čilgejuvvot
buozanvuođa dahje eará siva geažil
man badjel son ii ráđđe.
Ráđđehusadvokáhttalea
iežas cealkámušas
Boazodoalloláhkalávdegotti čielggadussii
eahpidan lea go heivvolaš láhkii čatnat
diekkár subjektiiva šállošanákkaid.
Departemeanta lea ovttaoaivilis das ahte lea dárbbašmeahttun
dán namuhit lágas. Departemeanta
datte eaktuda ahte guovllustivra ja boazodoallostivra liikká
váldet dakkár beliid vuhtii go árvvoštallet
juohke dilálašvuođa
sierra.
§ 78 Sáhkkocealkkus
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 13 – 5.
Mearrádus lea prinsihppalaš ođas
boazodoallolágas. Čujuhuvvo lávdegotti čielggadeapmái čuoggás
9.9.3.3 gos oaidná ahte sáhkkocealkkus
lea gohččun dihto áigemearis čađahit
juo ovdalaččas mearriduvvon gohččuma. Siviilarievttálaš
sáhku mas dás lea sáhka,
ii ábut seaguhit ráŋggaštusrievttálaš
sáhkuin, mii lea dábálaš
smávit rihkusáššiin.
Son gii sáhkkohallá, sáhttá
ovddidit ášši stáhta
vuostá 60 beaivvi sisa oažžun
dihte sáhku guorahallojuvvot. Dát addá
vejolašvuođa vuodjit ášši
duopmostuoluide, muhto dat eaktuda ahte son ieš
aktiivvalaččat ovddida ášši.
Sáhkkocealkkus lea dákko earalágán
go dábálaš vuohki,
mas eiseválddit fertejit vuodjit ášši
vai ožžot vuođu
bákkuin bearrat.
Advokáhttasearvi lea
iežas cealkámušas
Boazodoalloláhkalávdegotti čielggadeapmái
vuosttaldan mearrádusa ja čujuhan
ahte dat lea dábalaš riektesihkarvuođaprinsihpaid vuostá
go sáhkkohallan olmmoš ieš
galgá ovddidit ášši
duopmostuoluide oažžun dihte sáhku
guorahallojuvvot. Dán háve lea dat maiddái
sámi kultuvrra vuostá, go dábálaš ipmárdus
lea ahte son gii ii jietnat maide, son lea vuostá.
Departemeanta ii oainne ákka hilgut lávdegotti árvalusa
ja čujuha ahte sullasaš mearrádusat
leat eará lágain, gč.
ee. plána- ja huksenlága § 114. Čujuhit muđui
Od.prp. nr. 67 (1999 – 2000) iešguđet
lágaid rievdadeami birra, mat leat siviilarievttálaš sáhkkohanvuogi ásaheami vuođđun.
§ 79 Bággodoaimmat
Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 13 – 6. Lávdegoddi árvala
dákko mearrádusaid bággočađaheami
birra seamma vuođul go 1978-lága § 34
nuppi gitta njealját lađđasa rádjái.
Lávdegoddi árvala paragráfa
goalmmát lađđasis
ahte guovllustivra ja boazodoallostivra galget sáhttit
addit válddi vuolit dássái čađahit
bággodoaimmaid nugo dárbbašlaš
barggu ja bearráigeahču vai sáhttá čađahit gohččuma čohkkema, rátkima,
eretvuojeheami ja bohccuid lohkama birra, gč. nuppi lađđasa
bustáva a.
Ráđđehusadvokáhtta eahpida
válddi sirdima lobálašvuođa,
eandalii goit bohccuid goddima hárrái
dalle go ii sáhte eret vuojehit, gč. lávdegotti árvalusas
nuppi lađđasa bustáva
b. Jerrojuvvo maiddái ii go leat beare moalkás
gáibádus vuos ovddidit ášši
nammaeiseválddiide ovdal go sáhttá čađahit.
Romssa ja Finnmárkku politiijameastárat árvaleaba
ahte maiddái politiijat ožžot válddi čađahit lávdegotti
evttohan mearrádusaid § 13 – 6
nuppi lađđasa a ja b bustávain.
Departemeanta lea ovttaoaivilis ahte berre leat vejolaš
sirdit válddi maiddái goddinmearrádusa hárrái.
Datte oaivvilda departemeanta ahte goddin galgá dáhpáhuvvat
nammaeiseválddiid gieđahallama bokte. Gieđahallan
diggerievttis mielddisbuktá, nugo lávdegoddi čujuha,
ahte hálddahusmearrádus guorahallojuvvo.
Dát lea deaŧalaš
guoskevaš olbmo riektesihkarvuođa
dihte ja lea departemeantta mielas garraset ágga
go álkivuođa ágga
mii livččii jus čađahit sáhtášii
almmá diggerievtti gieđahallama
haga.
Nugo lávdegoddi nai árvala, de evttoha
departemeanta ahte mearkkašahttivuođaeaktu
váldojuvvo eret. Bággodoaimmat leat
dakkárat maid eiseválddit sierra árvvoštallama
vuođul
sáhttet mearridit,
ja dán árvvoštallamis galget
maid vuhtii váldit man mearkkašahtti ášši
lea.
Politiijaid válddi hárrái dahkat
mearrádusaid dán oktavuođas,
ii áiggo departemeanta dađi eanet
mearkkašit.
§ 80 Ráŋggáštusovddasvástádus
Dát mearrádus lea seamma go 1978-lága § 36.
§ 81 Láhkaásahusat
Mearrádusa sisdoallu lea seamma go lávdegotti árvalan
oppalaš váldi addit láhkaásahusaid, mii
ii ráddje man birra láhkaásahusaid sáhttá
addit, nugo 1978-lága § 33 dahká.
ILO-konvenšuvnna nr 169 mielde álgoálbmogiid
ja čearddalaš álbmogiid
birra iešheanalaš stáhtain,
lea álgoálbmogiin vuoigatvuohta
jerrojuvvot áššiin
mat sáhttet njuolga guoskat sidjiide. Jus stáhta
ráhkada njuolggadusaid (láhkaásahusaid)
dán lága olis, de áigu
stáhta ráđđádallat Sámedikkiin
ja eará guoskevaš sámi
beroštumiiguin.
§ 82 Fápmuiboahtin
Láhka boahtá fápmui dán
rájes go Gonagas mearrida. Paragráfa
addá maid vejolašvuođa ásahit
gaskaboddosaš mearrádusaid. Diekkár
gaskaboddosaš njuolggadusaid sáhttá
Gonagas addit, ja dat sáhttet maiddái
sisttisdoallat mearrádusaid mat leat ovdalaš lága
olis mearriduvvon. Diekkár mearrádusat
eai galgga leat vuostálaga ođđa lágain.
§ 83 Eará lágaid
rievdamat
Máŋgga láhkamearrádusas
leat čujuhusat 1978-láhkii. Dáid
mearrádusaid ferte rievdadit go boahtá ođđa
boazodoalloláhka. Ii leat dárbu
rievdadit dan moadde mearrádusa mas čujuhuvvo dušše «boazodoalloláhkii»,
go ii leat namuhuvvon lága beaivi dahje nummar dahje
dihto paragráfa.
Gos
oreigningslovenis čujuhuvvo
1978 boazodoalloláhkii, de ferte rievdaduvvot nu
ahte čujuhuvvo ođđa boazodoalloláhkii.
Eananjuohkinláhka namuha máŋgga
sajis «boazodoalu, lága vuođul
geassemánu 9. beaivvi 1978 nr. 49 § 2 boazodoalu
birra». Dás oaivvilduvvo boazodoallu sámi boazodoalloguovllus.
Go čujuhusa almmotge ferte rievdadit, de evttohuvvo
rievdadit maiddái nu ahte sohpet ođđa
boazodoallolága sátnegeavaheapmái.
Eananjuohkinlága §:s 88 a lea lasáhus
opmodatvuoigatvuođaláhkii mii ii
leat vuos fápmuiboahtán: «eller
for registrering av uregistrert jordsameige», muhto lea
dás váldon mielde vai lasáhus
ii bázáše ođđa
boazodoallolága oktavuođas.
Fuođđolága § 31 čujuha
1978-boazodoallolága § 14. Seamma
mearrádus lea ođđa
boazodoallolágas § 26.
1978 boazodoalloláhka ii gusto Trollheimena boazodollui.
Máŋgga čujuhusa bokte «Trollheimenlágas» leat datte
eatnasat boazodoallolága mearrádusain
gustovaččat maiddái
doppe. Dát čujuhusat fertejit heivehuvvot ođđa
boazodoallolága huksehussii ja sátnegeavaheapmái.
Luossa- ja sáivaguollelága § 22 čujuha
1978-boazodoallolága § 14. Seamma mearrádus
lea ođđa boazodoallolágas § 26.
Beatnatlágas fertejit čujuhusat 1978-láhkii
rievdaduvvot nu ahte čujuhit vástideaddji mearrádusaide
ođđa boazodoallolágas.
Eananjuohkinlága § 88 a rievdadeapmi opmodatregistrerenlága
olis berre rievdat nu ahte eananjuohkinlága § 88
rievdadeapmi ii ipmirduvvo duššindahkkojuvvon
ođđa boazodoallolága ásaheami
geažil, jus opmodatregistrerenláhka
boahtá fápmui maŋŋel
go ođđa boazodoalloláhka.