3.3.14 Mánáidgárddit, oahpahus ja dutkan
3.3.14.1 Mánáidgárddit
Sámediggi lea juolludan doarjaga 45 sámi mánáidgárdái,
15 mánáidgárdái ruđaid
eatnigielaoahpahussii ja 6 geahččaladdan-
ja ovdánahttinprošektii sámi
mánáidgárddiin. Leat almmuhan 2 fágaáigečállaga
Stullán sámi mánáidgárddiid
váste. Sámediggi lágidii 2003:s ovttas
Romssa ja Finnmárkku fylkkamánniiguin jahkásaš mánáidgárdekonfereansa Romssas.
Leat maid doallan fierpmádatčoahkkimiid
sámi mánáidgárddiid jođiheddjiide
ja giellamielbargiide olggobealde ja siskkobealde hálddašanguovllu.
3.3.14.2 Vuođđoskuvla / joatkkaoahpahus
Sámediggi buvttii gulaskuddancealkámuša NAČ:ii
2003: 16 I første rekke (Vuosttaš vuorus)
ja čujuhii ee. ahte kvalitehtaođastus
maiddái ferte fátmmastit ohppiid geat ožžot
oahpahusa sámegielas ja sámegillii, ja ahte oahppohivvodat
sámiid diliid birra šaddá bákkolaš riikka buot
ohppiide vejolaš oahppoplánarievdama oktavuođas.
Sámedikki earenoamášpedagogalaš gelbbolašvuođaloktenplána áigodahkii 2004 – 2006,
deattuha lohkan- ja čállinváttuid
ja guovttegielalašvuođa
julevsámi ja lullisámi guovlluin, ja Lulli-Romssas
ja Davvi-Norlánddas.
Sámediggi oassálastii ovttas Oahpahus- ja dutkandepartemeanttain
(ODD), Finnmárkku ja Romssa Fylkkamánniiguin ja
sámegiela hálddašanguovllu
suohkaniid ovddasteddjiiguin bargojoavkkus mii ráhkadii ođđa
meroštallanmodealla diibmoresurssaid juogadeapmái
sámegieloahpahussii vuođđoskuvllas.
Sámediggi ovddidii muđui ODD:i
dan váttisvuođa go diibmomáksomearri
lea beare vuollin iige govčča
suohkaniid goluid sámegielaoahpahusa oktavuođas.
Sámediggi lea mearridan sámi joatkkaoahpahusa
prinsihpaid ja njuolggadusaid. Sámediggi cealká mearrádusas
ee. ahte oahpahusláhka berre rievdaduvvot nu ahte sápmelaččat joatkkaoahpus
ožžot oahpahusvuoigatvuođaid
sámegielas ja sámegillii, sámi kultuvrras
ja servodateallimis ja earenoamáš sámi
fágain ja kurssain. Sámediggi oaivvilda ahte ferte ásahit
našuvnnalaš- ja
báikkálaš resurssa- ja
gelbbolašvuođaguovddážiid
mat fállet oahpahusa sámegielas, kultuvrras ja
servodateallimis. Stáhta sámi joatkkaskuvllaid galggašii
ovddidit našuvnnalaš resurssa-
ja gelbbolašvuođaguovddážin. Sámediggi
oaivvilda ahte sámi joatkkaskuvllat dál eai leat čadnon
Sámediggái.
Jahkásaš skuvlakonfereanssa
fáddá lei
Sámi árvvut
skuvlla árgabeaivvis ja lagasbirrasis
. Ulbmil lei
dahkat oainnusin sámi árvvuid skuvlla árgabeaivvis
ja lagasbirrasis, suokkardit sámi ja dáru árvvuid
oahppoperspektiivvas sámi mánáide ja
nuoraide, ja dahkat oainnusin sámi šláddjivuođa.
Konfereanssa ulbmiljoavkun ledje oahpaheaddjit, skuvlaeaiggádat,
oahppofáluheaddjit, ovddasvástideaddji eiseválddit
ja eará berošteaddjit. Konfereansa
lágiduvvui ovttasráđiid
Romssa ja Finnmárkku fylkkamánniiguin.
Sámediggi áigu joatkit rámmaeavttuid
buoridanbargguin sámi oahpahusa ektui. Stáhta
berre máksit skuvllaid goluid ruovttoluotta ollislaččat
vai sámi ohppiide sihkkarastojuvvojit vuoigatvuođat oažžut
oahpahusa sámegillii ja sámegielas.
3.3.14.3 Oahpponeavvut ja neahttaresurssat
Sámediggi lea juolludan ruđaid
46 dábálaš, 9 digitála
ja 12 earenoamáš heivehuvvon sámi
oahppaoneavvuid ođđasisovddideapmái.
Leat maid juolludan ruđaid muhtun oahpponeavvuid ođđasisdeaddileapmái
mat eai buvttaduvvon šat. Lágádusat
ja eará oahpponeavvobuvttadeaddjit gárvejedje
sullii 35 ođđa
sámi oahpponeavvu. Sámi oahpponeavvuid čállibálká heivehuvvo
indeaksaid mielde juohke jagi. Dán jagi leat juohkán
stipeanddaid 440 sámi joatkkaskuvllaid ohppiide geain lea
sámegiella fágan, 7 studentii geat váldet earenoamáš-pedagogalaš vuođđo-
ja joatkkaoahpu ja 8 studentii geat váldet oahpponeavvopedagogihka
joatkkaoahpu Sámi allaskuvllas.
Njukčamánus lágidedje
Norgga ja Suoma sámedikkit ja Ruoŧa
sámeskuvlastivra oahpponeavvokonfereanssa
Sámi
oahpponeavvu davviriikkalaš resursan
,
Gironis. Konfereanssa ulbmil lei dovddusin dahkat ja čájehit
oahpponeavvuid mat leat ráhkaduvvon dair 3 riikkain, ovddidit
sámi oahpponeavvogeavaheami beroškeahttá riikkarájiin
ja movttiidahttit ráhkadit oktasaš davviriikkalaš oahppoplánaid
ja oahpponeavvuid. Sámediggi almmuhii ovttas Suoma Sámedikkiin
ja Ruoŧa sámeskuvlastivrrain oktasaš davviriikkalaš oahpponeavvokataloga.
Sámediggi ásahii neahttabáikki
Sámi oahpponeahtta
gaskkustan
dihte dieđuid ja bagadallama sámi
oahpaheddjiide, ovdaskuvlaoahpaheddjiide, váhnemiidda ja
ohppiide. Læringssenter lea ásahan diehtovuođu
gos leat dieđut oahpponeavvuid birra mat
leat jurddašuvvon mánáide,
nuoraide ja rávisolbmuide geain leat earenoamáš dárbbut.
Dasa sáhttá Sámediggi maid deavdit dieđuid
sámi earenoamáš heivehuvvon
oahpponeavvuid birra. Sámediggi ráhkadii ovttas
Romssa ja Finnmárkku fylkkamánniiguin diehtojuohkingihppaga «Opplæring
i samisk i grunnskolen utenom forvaltningsområdet for samisk
språk» (sámegieloahpahus vuođđoskuvllas
olggobealde sámegiela hálddašanguovllu).
Læringssenter juolludii 250 000 ruvnno oasseprošeavttaide
mat gullet prošektii
Sámi árvvut
skuvlaárgabeaivvis
. Finnmárkku ja Romssa
fylkkamánnit, ovttas Sámedikkiin ja Sámi allaskuvllain
galge juohkit daid ruđaid sámi guovlluid
skuvllaide. Ruđat galge adnot movttiidahttindoarjjan
oainnusindahkat sámi árvvuid skuvlaárgabeaivvis
ja oažžut sámi
ja dáčča árvvuid
oahppoperspektivii sámi mánáide ja nuoraide.
Daiguin juolludemiiguin maid dássážii leat
ožžon, ii leat
leamaš vejolaš bargat
nu olu IKT-vuoruhemiin skuvllas. Sámi digitála
oahpponeavvuide lea stuora dárbu, ja erenoamážit
oahpponeavvut mat leat heivehuvvon gáiddusoahpahussii.
Mii seasttášeimmet resurssaid
jos ovttasbarggašeimmet davviriikkalaččat
oahpponeavvoráhkademiin. Leat plánemin ásahit
oktasaš sámi davviriikkalaš elektrovnnalaš oahpponeavvoguovddáža.
Sámediggi oaidná maid deaŧalažžan
ráhkadit divvunprográmma dihtorii. Sámi
oahpponeahta ferte maid viidáseppot ovddidit.
3.3.14.4 Lohkan- ja čállindáidu
ja matematihkkaoahpahus
Sámegiela álgooahpahusprošeakta
lea dál goalmmát oasis. Dán oasi oppalaš ulbmil
lea gávdnat metodaid ja metodihka movt ovddidit sámegiela
lohkanipmárdusa.
Gi rom for lesing! (Ráddje áiggi
lohkamii!)
lea riikaviidosaš doaibmaplána
mii galgá stimuleret ohppiid lohkanmovtta ja lohkančehppodaga
ja buoridit skuvlagirjerádjosa geavaheami gelbbolašvuođa.
Sámediggi, Finnmárkku ja Romssa fylkkamánnit
ja Sámi allaskuvla leat ovttas čuoččaldahttán prošeavtta
Ráddje áiggi lohkamii – Sámegiella
,
ovddidan dihte ja ovdánahttin dihte sámi mánáid
ja nuoraid lohkanberoštumi ja buoridan
dihte sin lohkanmovtta.
Sámi ohppiid matematihkkafága kvalitehtasihkkarastin
lea stuora hástalus. Dás sáhttá atnit ávkin
Kvalitehta matematihkas – KIM-prošeavtta
bohtosiid,
ee. ovdánahttit matematihkkafága nu ahte heivehuvvo
sámi mánáide. Lea dárbu joatkit
tearbmabargguiguin. Oahpponeavvuid ráhkadeap-mi, maiddái
digitála oahpponeavvuid, ferte jotkojuvvot. Mihttomearrin
ferte maiddái leat loktet oahpaheddjiid gelbbolašvuođa.
Sámediggi ferte oažžut
resurssaid boahttevaš vuoruhansurggiid
vuoruheapmái nugo ovdamearkka dihte stipeanda reálfága
ohppiide ja studeanttaide.
3.3.14.5 Alit sámi oahppu ja dutkan
Sámediggi lea čuoččaldahttán ovttasbargofierpmádaga
gaskal Sámi allaskuvlla, Bodeajju allaskuvlla ja Davvi-Trøndelága
allaskuvlla mat fállet oahpaheaddjeoahpu sámegiel
ja/dahje sámi sisdoaluin. Dábálašoahpaheaddje-
ja ovdaskuvlaoahpaheaddjeohppui leat ráhkaduvvon rámmaplánat
sámegielfágii ja duodjefágii.
Lea stuora dárbu eanet dutkamii ja eanet sámi dutkiide.
Sámi dutkanráđi ásaheapmi livččii
dehálaš instrumentta maiddái
dán suorggi doaimmaheapmái. Dasto lea dehálaš ahte
Oahpahus- ja dutkandepartemeanta ja Norgga dutkanráđđi
vuoruhit sámi dutkama.