4.15 Sámeálbmotfoanda – masson
skuvlejupmi
Dás čájehuvvo
Sámedikki jahkedieđahussii č.
2.4.3 mas Sámediggi guoskkahallá Sámelbmotfoandda.
Sámediggi maiddái gieđahalai
dán ášši oktanaga
jahkedieđahusain. Danne gažaldat
ii leat jahkedieđáhusas mielde.
Dattege Ráđđehus oaidná dárbbašlažžan geahčadit ášši
dán stuorra dikke dieđahusa
oktavuođas.
Masson skuvlejupmi 2. máilmmesoađi áiggi – dovvdolašbuhtádusa
ohcamat
Nuppi máilmmesoađi
vuolde váldojedje hivvodatmeari Finnmárkku ja
Davvi-Romssa skuvllain duiskkaid vuollái. Das
bođii ahte oahpahus loahpahuvvui stuorát
osiin soahteáiggis. Dasgo olu skuvlaviesuin
boldojedje duiskkat go geassádejde, gárttai
oahpahusdilli oppa heittogin maiddái maŋŋá soađi.
Váilevaš oahpahusfálut
oktan danáiggi dárustuhttinpolitihkain,
doalvvui diliid dohko ahte olu sáme- ja
kveanamánát eai
oahppan lohkat eai-ge čállit.
Máŋggas sis leat maŋimuš logijagiid
siste ohcan stáhtas buhtádusa,
nugohčoduvvon vuoiggalašvuohtabuhtádus.
Jagis 1990 divvo searvi
Foreningen for tapt
skolegang under siste verdenskrig (TSSV)
Kárášjogas
ja searvi
Foreningen for utdanningskadelidde
under den andre verdenskrig (USKAV)
Guovdageainnus ovttas
buhtádusohcamuša,
vuođustuvvon dasa ahte sin lahtut leat
massán oahppovejolašvuođaid
nuppi máilmmesoađi áiggi.
Vuoiggalašv.buhtádusa lávdegoddi
ii oaidnán vejolažžan
evttohit ahte sidjiide, 423 olbmo, sáhttá juolluduvvot buhtádus
kollektiiva vuođu mielde. Dattege lávdegoddi
dovddahii ahte muhtimis dáid ohcciin dáidá leat
vouigatvuohta fidnet buhtádusa go veardida
mo su eallindilli gárttai dan geažil
go skuvlema šattai massit soađi áiggi.
Stuoradiggi hilggui vuoiggalašv.buhtadusa ohcamiid
dallego Vuoiggalašv.buhtádusa
lávdegotti árvalus
gieđahallui juovlam. 1991. Stuoradiggi
goitge bivddii ráđđehusa válbmet čielggadusa. Ráđđehus
nammadii bargojoavkku mii buvtii golbma molssaeavttu: iežas ealátlassi
(penšuvdna) álbmotoaju
olggbealde, ovttagear’buhtádus
dahje oahppofálaldat oktan ruhtadoarjagiin.
Ráđđehus čilgii ášši St.dieđáhusas
nr. 42 (1994–95)
Sámedikki
doimmain 1994.
Gielda- ja bargodepartemeanta ii dattetge dorjon
evttohusaid; ovttagearbuhtádus dahje sierra
penšuvdnafállu.
Vuođustussan dasa lei ahte departemeanta
oavildii dákkár čovdosiid
ii sáhte bealuštit
govttolažžan nuppiid
joavkkuid ektui mat maid leat sullasaš dilis,
go dát gárttašii
leat dego veláheapmin sidjiide. Gielddaidlávdegotti
eanádat (eanetlohku) válddii ášši alces
diehtun. Dattege ovddiduvvui oahppofálaldat/kursen
masa addošii ruhtadoarjja. 11 olbmo leat
dán fálu geavahan ávkin.
1966 rájis leat boahtán
su. 300 oktagaslaš ohcama. Soađi
dihtii gillán buhtádusat
(skuvllat giddejuvvon, duiskkat válde skuvlaviesuid
ja internáhtaid iežaset
atnui j.n.a.) ja maiddái dárustuhttima
politihkka. Juohke oktolaš ochamuš lea
gieđahallon ja evttohuvvon galget beahttaluvvot,
dannego lea huksejuvvon daid
vuođđojurdagiid
eavttuiguin mat leat Stuoradikki oktasaš hilguma
duohkin.
Hilgumat leat váidon, ja
ovddiduvvon Stuorradikki ovdii maŋgga stuorradikki
proposišudna mielde, maŋimuš geardde
ođđajagi 15. beaivve
2002:s (Stuorradiggái váidinvuoigatvuohta
lea nohkan). Buot váidalusat leat hilgojuvvon
Stuorradikkis.
Buhtádus vuoiggalašvuođa lávdegoddi čujuha
dasa, go beahttalusákkat vuođustuvvojit,
ahte geavatlaččat
ii atte vahát soađi
geažil dahje dárustuhttinpolitihkka
makkárge vuoigatvuođa oažžut
vuoiggalašvuođa buhtádusa.
Dasalassin čujuha Stuoradiggi dasa ahte
Sámefoandda ásaheapmi duođašta
ahte árv. S. nr. 74 (2001–2002)
Stuoradiggi dál lea dievasin buorrindahkan
maid sápmelažžat gárte
gillát dárustuhttima áigodagas,
nu ahte arvvostallan juohke eaŋkal áššis
vuolgá dás.
Sámeálbmotfoanda (Sámefoanda)
16.6.2000 Stuoradiggi juolludii ru 75 mill. «Sámefondii» dallego
ođasmahtton nášuvnnála
bušeahtta 2000 gieđahallui.
Foandda ulbmilis celkkii finansalávdegotti
eanetlohku ahte foandda vuoittut galget mannat diehto álgagiidda
mat nannejit sámi giela ja kultuvrra. Stuoradikki mearrádus
dadjá ahte foandda ceggen lea oktasaš buhtádus
vahágiid ja eahpevuoiggalašvuođa
ovddas maid dárustuhttin lea buktán
sámiide.
Stuoradiggi doarjjui ráđđehusa
evttohusa ahte foandda vuoittut eai galgga mannat oktolas buhtádemiide,
oainne árv. S. nr. 5 (2001–2002).
Movt Sámediggi gieđahallá Sámefoandda
Njuolggadusevttohusa álgga meannuduvvui Sámedikki
dievasčoahkkimis 30.05.02 gos diggi mearredii
vuostáiváldit foandda
muhto fal dušše
soabadeami vuosttas ceahkkin ja stáhta
ja sámiid gaskavuođa
ođasmahttimin. Eaktun dása
leat e.e.
Stáhta ovttas
Sámedikkiin vuolgaha johtui doaimma hábmet
ođđa ovttasbargovugiid
ja álgagiid sámiide
Ráđđehus álggaha barggu čoavdit ášši; olbmot
geat nuppi máilmmesoađi geažil
gárte oahppovahága gillát
Sámedikki eanádat
ii hálit addit foandda vuoittu oktolaš buhtádusaide.
Ráđđehus áigu geahčadit
ođđasit ášši
ja dili mii dál lea šaddan,
ja árvvoštit movt dás
sáhtášii gávdnat
vejolažžan doahttalit Sámedikki
mearrádusa.
