1 Sámedikki 2002 jahkedieđáhus
1.1 Jahkedieđáhusa perspektiivvat
Sámelága § 1–3
vuođul galgá Sámedikki
jahkedieđáhus sáddejuvvot Gonagassii.
Ráđđehus ovddida
Stuorradiggái jahkásaš
stuorradiggedieđáhusa Sámedikki doaimma
birra. Sámedikki dieđáhusrutiinnain
lea dasto 4-jagi perspektiiva. Stuorradiggi lea sámelága
mearrádusa oktavuođas maiddái
mearridan, ahte oktii juohke stuorradiggeáigodagas ovddiduvvo
dieđáhus daid doaibmabijuid birra
mat galget sihkkarastit ja ovddidit sámi giela,
kultuvrra ja servodateallima. Dán prinsihppadieđáhusas galget
eiseválddit dasto guorahallat vuđoleappot
ja prinsihpalaččat Ráđđehusa sámepolitihka
juohke stuorradiggeáigodagas.
Sámedikki áigumuššan
lea ahte 2003 jahkedieđáhusas galgá čilgejuvvot
dásseárvvu duohta dilli, geahča dásseárvolága § 1a.
1.2 Hástalusat boahtteáiggis
1.2.1 Iešmearrideapmi ja vuoigatvuođat
Sámediggi bargá sámi iešmearrideami
sisdoalu viidásetovddidemiin. Iešmearrideami
sámi áddejupmi vuođđuduvvo
riikkaidgaskasaš norpmaide ja dan ovdáneapmái
mii lea dáhpáhuvvan sihke rievttálaččat
ja politihkalaččat riikkaidgaskasaš
forain. Sámedikkis lea beroštupmi
ahte sámi iešmearrideapmi heivehuvvo
min áigái, seammás
go das vuhttojit sámi álbmoga iežas árvvut
ja eallinvuohki.
Sisdoallu sámi álbmoga iešmearrideamis
galgá mearriduvvot dássásaš
ja duohta šiehtadallamiid bokte guovtti ovttaárvosaš
beali gaskka. Danne lea guovddáš
doaibman šiehtadallangeatnegasvuođa
fievrrideapmi Sámedikki ja eiseválddiid gaskka.
Geatnegasvuohta ferte siskkildit eanet go ráđđádallama
ja diáloga, ja dat ferte geatnegahttit goappašiid
beliid. Dát gusto maiddái vuoigatvuođaide
eatnamiidda, čáziide ja luonddoriggodagaide.
Ovddasvástádusa ja váikkuhanfámu
ektui ráji geassin sámi ja norgalaš eiseválddiid
gaskka ferte čovdojuvvot duohta šiehtadallamiiguin
ja šiehtadusaiguin. Nu johtilit go lea vejolaš
ferte biddjojuvvot lávdegoddi mas leat Ráđđehusa
ja Sámedikki ovddasteaddjit čielggadit
movt šiehtadallamiid galgá čađahit.
Sámediggi gáibida ahte eamiálbmogiid
vuoigatvuođat našuvnnalaš
ja riikkaidgaskasaš dásis nannejuvvojit.
Bargu Sámedikki vuoigatvuođapolitihka konkrehtan
dahkamiin ja viidáset ovddidemiin riikkaidgaskasaš
riekteovdáneami vuođul, ja daid
riekteprinsihpaid vuođul mat gusket eamiálbmogiid
vuoigatvuođaide sihke našuvnnalaččat
ja álbmotrievttálaččat,
jotkojuvvo.
Eamiálbmogiid vuoigatvuođat árbevirolaš
máhtolašvuođa ektui
leat ovddiduvvomin riikkaidgaskasaččat,
ja Sámediggi áigu aktiivvalaččat
váikkuhit dan ahte sámi árbevirolaš máhtolašvuohta
kártejuvvo ja suodjaluvvo riikkaidgaskasaš njuolggadusaide
dávistettiin.
Sámediggi áigu dárkilit čuovvut
ráđđehusa proposišuvnna
ođđa Finnmárkolága
ektui ja barggu ođđa sámi
vuoigatvuođalávdegotti ektui Romssa, Norlándda
ja oarjelsámeguovllu ektui.
Sámiin leat vuoigatvuođat oljo- ja
gássagávdnosiidda sámi resursaguovlluin,
ja danne gáibidage Sámediggi vuoigatvuođa
beassat leat mielde mearrideamen dáid resurssaid. Dasto
lea dárbu šiehtadallat gávdnosiid
hálddašeami ja geavaheami dáin
guovlluin.
1.2.2 Ovttasbargu Sámedikki ja guovddáš
eiseválddiid gaskka
Sámedikki mihttomearrin lea ahte buot almmolaš
eiseválddit váldet mieldeovddasvástádusa
sámi servodatovddideames. Sámediggi
lea ovddidan gáibádusa oažžut šiehtadallanmálle Ráđđehusa
ja Sámedikki gaskka, mii guoská bušeahttarámmaide
ja ovddasvástádusa juohkáseapmái
buot servodatsurggiin. Čájeha ahte
ain lea dárbu čujuhit ahte guovddáš-
ja guovllulaš eiválddiin lea ovddasvástádus
maiddái sámi álbmogis.
Lea dárbu ahte Sámediggi ollu eanet
searvá dakkár plána-
ja ovddidanproseasssaide main leat váikkuhusat sámiid vuoigatvuođaide
siskkáldas- ja álbmotrievtti mielde.
Sámediggi gáibida buoret ortnegiid šiehtadallamiid
ja diáloga váste stáhta,
ja Sámedikki gaskka dán lágan áššiin.
Lahkaddimis ferte maiddái boahtit ovdan ahte Norga
lea huksejuvvon guovtti stáhtavuođđudeaddji álbmoga
eatnamiid ala, norgalaččaid ja sámiid.
Ferte viidát geahčadit gielddaid
ja fylkkagielddaid ovddasvástádusa
ja doaimmaid sámi áššiin,
ja dasto ferte maiddái rolla- ja doaibmajuohkin
Sámedikki ja muđui hálddašeami
gaskka čilgejuvvot. Dán lágan
geahčadeamis galggašii leat vuolggasadjin dat
ahte Sámedikki váldi galgá
nannejuvvot, ja ahte rolla- ja doaibmajuohkin galgá
dahkkojuvvot oasálašperspektiivva vuođul
Sámedikki ja guovddáš
eiseválddiid gaskka.
Oahpahusáššiin
lea dehálaš ahte Sámedikkis lea
ovttasbargu guovddáš eiseválddiiguin
hui árra dásis iešguđet
proseassain, erenoamážit mii guoská
riikkaviidosaš mearrádusaide nugo
omd. lágaid ja njuolggadusaid rievdadusaide, ovddidanprošeavttaide
jna.
Sámediggi ii sáhte dohkkehit ahte
sámi guovllut dađistaga vuvdojuvvojit
dahje juogaduvvojit iešguđet lágan
ulbmiliidda almmá ahte sámiin man
ge láhkai lea váikkuhanfápmu dillái.
Ovdamearkan dasa leat minerálagávdnosiid
muhten, ohcan, iskan ja doaibma. Ealáhus- ja gávpeministtar
attii signálaid ahte bargu ođđa minerálalágain
galggai dahkkojuvvot lávgá diálogain
ja stuorra rabasvuođain Sámedikkiin. Dattetge
lea departemeanta doallan dušše
ovtta dieđihančoahkkima Sámedikkiin
hálddahusa dásis. Sámediggi gáibida
ain ahte ođđa minerálaláhka
ferte leat konsešuvdnaláhka, mas báktefriijavuođaprihsihppa
sihkkojuvvo maiddái muhtehahtti minerálaid
ektui. Konsešuvdnalága bokte sáhtášii
nannoseappot gozihit čielggadusdárbbuid
váikkuhusaid ektui ealáhusaide,
birrasii, kultuvrii ja servodahkii.
Sámediggái lea dehálaš
ahte riikkaidgaskasaš eamiálbmotvuoigatvuođaid suodjaleapmi
deattuhuvvo láhkabarggus. Hástalussan
lea čatnat riikkaidgaskasaš barggu
biologalaš šláddjivuođa
konvenšuvdnii, mas Norga lea aktiivvalaččat
mielde, dan láhkabargui mii dahkkojuvvo dán
suorggis siskkobealde Norgga rájiid.
1.2.3 Sámi jienastuslohku ja válga
Lea dehálaš váikkuhit sámi
jienastuslohkui čáliheami lasiheami.
Mihttomearrin lea váikkuhit duohta máhtolašvuođain
ja fuomášumiin ieš
jienastuslohkoortnegii, ja ná váikkuhit
sámi jienastuslohkui čáliheami lassáneami.
Váikkuhangaskaoapmin lea buoredit diehtojuohkima
ja eanet aktiivvalaččat juohkit
dieđuid Sámedikki máŋgašládjas
doaimma birra mii guoská báikegottiide
ja ovttaskas olbmuide ja sámi servodahkii ollislaččat.
Barggu sámi jienastusloguin ferte buoridit ja
jienastuslogu fievrrideami ja dan hálddašeami
ferte fárrehit guovddáš
dássái, Sámediggái.
Dát sihkkarastášii
olbmuid jienastanvuoigatvuođa ja buot jienastuslohkui čálihanávžžuhusaid
sáhtášii meannudit
ovttagaslaččat, ja sámi
jienastuslohku dasto oktilaččat
livččii áigeguovdil.
Sámediggi áigu maiddái árvvoštallat
eanet boahtteáiggi čovdosiid movt čađahit sámediggeválgga poastaválgan,
elektrovnnalaš válgan jna.
Nissonolbmuid unnán ovddastusa ektui Sámedikkis,
konkludere raporta válgga, nominašuvnna
ja dásseárvvu
1
birra
ahte lea váttis geassit makkárge čielga
konklušuvnna tállaanalysa vuođul
válgga ja nominašuvnna ektui. Čujuhuvvo
ahte sáhttá leat válgaortnega sivva
go nissonolbmot systemáhtalaččat
báhcet olggobeallái dahje eai nominerejuvvo.
Lea dárbu ain eanet dutkat sohkabeliid sámi
servodagas ja dan oktavuođas árvvoštallat
sihke válganjuolggadusaid ja Sámedikki
politihkalaš arenan dásseárvo- ja
sohkabealleperspektiivvas.
1.2.4 Giella, gulahallan ja diehtojuohkin
1.2.4.1 Sámegiella
Sámegiella lea muhtun guovlluin hui sakka áitojuvvon.
Sámediggi lea vuoruhan sámegiela
ovddideami, ealáskuhttima ja suodjaleami bajimužžii
iežas ulbmiliiguin. Danne lea guovddáš
mihttomearrin ahte sámi giellabargu galgá
nannejuvvot, ealáskuhttojuvvot ja ovddiduvvot buot giellaguovlluin.
Mihttomearrin lea ahte sáme- ja dárogiella
galgaba šaddat ovttaárvosaš
giellan. Stuorra hástalusat maid ovddabealde leat sámegiela
nannema, ealáskuhttima ja ovddideami ektui gáibidit
ahte Stuorradiggi lasiha mealgat juolludusaid giellabargui.
Sámi giellaguovddážat leat
okta máŋgga doaibmabijus dán
mihttomeari ollašuhttimis. Giellaguovddážat
galget doaibmat dakkár arenan gos sámegiella hállojuvvo,
gullo ja oidno, ja dasto doaibmat guovllu resursaguovddážin. Sámediggi áigu
joatkit bargguin eanet giellaguovddážiid ásahemiin.
Sámelága bokte lea sámiide
Norggas sihkkarastojuvvon vuoigatvuohta geavahit sámegiela. Sámelága
giellanjuolggadusat leat dál doaibman 1992 rájes,
ja dál lea dárbu evalueret njuolggadusaid,
nu ahte dat heivehuvvojit dáláš
dillái ja riikkaidgaskasaš giellamearrádusaide.
Stáhtalaš doarjja almmolaš
hálddašeapmái, ja ovttaskas
individaid vuoigatvuohta geavahit sámegiela, lea
ráddjejuvvon guđa gildii. Ovttaskas
olbmuid vuoigatvuođaid sámelága
ja rávisolbmuidoahpahuslága ektui ferte
gozihit maiddái olggobealde dan guovllu mii dál
gohčoduvvo sámegiela hálddašanguovlun
sámelága giellanjuolggadusaid mielde.
Sámediggi leage danne váldán álgaga
ahte viiddidit dán hálddašanguovllu
ja dat gáibida ruhtarámmaid nannema
guovttegielalašvuhtii.
1999/2000 čađahii Sámi
giellaráđđi iskkadeami
2
movt almmolaš orgánat čuvvot sámelága
giellanjuolggadusaid. Iskkadeapmi čájeha
ahte lea dárbu nannet sámegiela hálddahus-
ja áššemeannudangiellan
almmolaš orgánain.
Sámegiella galgá šaddat
sámegielagiid gulahallangiellan buot dásiin.
Dát gáibida ahte skuvla váldá
atnui sámegiela fágaoahpahussii
nu ahte mánát ja nuorat šaddet oadjebassan
sámegielain fágagiellan, ja fágatearpmat šaddetge
de lunddolaš oassin oahpahusas. Dáinna
lágiin galgá sámegiella
ovddiduvvot iešbirgejeadddji servodatgiellan.
Sámi tearpmabargu ja sámi báikenamaid čohkken
ja registreren lea dehálaš sámegiela suodjaleapmái
ja ovdánahttimii. Dát guoská
maiddái sámi olbmonamaide. Jos sámegiela galgá
sáhttit geavahit aktiivvalaš gaskaoapmin
fágalaš oktavuođas,
de fertejit sámi tearpmat ja báikenamat
lea olamuttos buot geavaheaddjiide servodagas. Sámedikki sátnebáŋkku
ferte ođasmahttit ja ovddidit nu ahte doppe leat buot
sámegiellajoavkkuid ja suopmaniid sánit
ja tearpmat, ja danne dat ferte ovddiduvvot oktasaš
reaidun riikarájiid rastá.
Sámegiel báikenamaid ferte bidjat
oidnosii ja álgit almmolaččat
daid geavahit. Go dán mihttomeari galgá
juksat, de fertejit guovddáš eiseválddit ovttasráđiid
Sámedikkiin, aktiivvalaččat
juohkit dieđuid gielddaide, fylkkagielddaide ja earáide.
Kultur- ja girkodepartemeantta báikenammaevaluerenbarggus,
fertejit čuolbmačilgehusat mat čatnasit
máŋggagielat nammageavaheapmái
Norggas árvvoštallojuvvot sierra,
ja viidát oktavuođas go maid dán
rádjai lea dahkkojuvvon.
1.2.4.2 Diehtojuohkin ja bibliotehkabálvalusat
Elektrovnnalaš bálvalusaid ovddideapmi
Sámedikki doaimma rámmaid siskkobealde
gáibida viehka ollu resurssaid ja áŋgiruššama.
Bajimuš mihttomearri gulahallan- ja bálvalanpolitihkas
lea ahte buktit bálvalusaid olamuddui neahtas elektrovnnalaš
ja birrajándorrabas hálddašeami
bokte. Dát ferte čuovvoluvvot juolludusaiguin
doaibmabijuide mat bohtet barggu geažil mii lea jođus,
go ráhkaduvvo strategiija DGT váste
ja elektrovnnalaš bálvalusaid váste
Sámedikkis.
Gielddain ja fylkkagielddain lea ovddasvástádus
ovddidit bibliotehkabálvalusaid buot iežas
geavaheaddjiid váste. Stuorámus hástalussan
lea sihkkarastit gelbbolašvuođa,
resurssaid ja dáhtu ovddidit bibliotehkabálvalusaid sámi álbmogii.
Go galgá ovddidit viidáset Sámi
sierrabibliotehka «bibliotehkaid bibliotehkan»,
mas lea gelbbolašvuohta ja resurssat daid várás
geat ohcalit sámi bibliotehkabálvalusaid,
de ferte vuoruhit bajás ođđa
ja internehttii vuođđuduvvon bibliotehkavuogádaga.
Dát lea hui dehálaš
sámi girjjálašvuođa
olamuddui buktimis, go eambogat sáhttet diŋgot girjjiid
neahta bokte. Go bibliotehka háliida hukset vuođđogirječoahkádusa
ja eará gálduid bibliotehka sámi
geavaheaddjiid váste, de ferte ásahuvvot
dán várás sierra
doarjjaortnet.
Sámi girjebussiid ásaheapmi lea
dehálaš oassi muđui
nu váilevaš sámi
bibliotehkabálvalusas. Dehálaš bibliotehkabálvalusaid
buorideames sámi geavaheaddjiid váste,
lea maiddái sámi girjebussiid ruhtadeami
sihkkarastin guovlluin gos ássan lea bieđgguid
ja gos leat hástalusat gulahallama dáfus.
1.2.5 Mánáidgárddit, oahpahus
ja dutkan
1.2.5.1 Mánáigárddit
Mánáidgárddit
lea áibbas guovddážis sámi
giela ja kultuvrra ovddideames ja nannemis. Sámedikki
bajimuš mihttomearri lea danne ahte
buot
sámi mánáin
galgá leat ollesárvosaš
sámi mánáidgárdefálaldat.
Dát fálaldat galgá vuođđuduvvot
sámi gillii ja kultuvrii, ja lea okta dain deháleamos mánáid
vuoigatvuođain.
Sámediggi diehtá ahte Mánáid-
ja bearašdepartemeanta lea álggahan mánáidgárddiid rámmaplána
ođasmahttinbarggu. Dien oktavuođas
lea dehálaš bargat dan ala ahte plánii šaddá maiddái
sámi sisdoallu lunddolaš oassin. Mánáidgárdelágas ferte
dáhkidit sámi mánáid
vuoigatvuođa oažžut
fálaldagaid sámi gielas ja kultuvrras mánáidgárddiin.
1.2.5.2 Oahpahus
Buot sámi mánáin
lea individuála vuoigatvuohta oahpahussii sámegielas.
Dát individuála vuoigatvuohta ii
guoskka vuoigatvuhtii oažžut oahpahusa sámegillii.
Sámedikki mihttomearri lea ahte buot sámi
oahppit ožžot individuála
oahpahusa sámegillii, sihke vuođđoskuvllas
ja joatkkaskuvllain, geahča dievasčoahkkinášši
46/02 mas ovttajienalaš Sámediggi
cealká ahte Oahpahuslága § 6.2
ferte rievdadit
nu ahte buot sámi
mánáin – beroškeahttá
orrunsajiin – sihkkarastojuvvo individuálalaš
vuoigatvuohta oahpahussii sámegielas ja sámegillii.
Sámi mánáid vuoigatvuohta sámegillii
ferte sihkkarastojuvvot maiddái skuvlaastoáigeortnegis (SAO).
Sámediggi áigu sierra áššiin
evttohit evalueret ja rievdadit Oahpahuslága.
10-jagi vuođđoskuvlla sámi
oahppoplána (O97S) ferte gustogoahtit eanet skuvllaide
ja gielddaide riikkas. Buot sámi oahpahusa ferte láhčit
dábálaš diibmologu
siste mii ohppiin lea juohke luohkás.
Sámi oahpahusas šaddet liigegolut
gielddaide ja fylkkagielddaide. Dat liigegolut bohtet earret eará ávdnasiin sámegillii
ja dasto adnojit liige oahpaheaddjiresurssat. Go sámi
oahppiide galgá sihkkarastit sin vuoigatvuođaid
oahpahuslága vuođul oahpahussii
sámegielas ja sámegillii, de ferte
stáhta máksit gielddaide ja fylkkagielddaide ollásit
dáid liigegoluid ovddas.
Ferte ráhkaduvvot dievaslaš sámi
oahppoplána joatkkaskuvllaid váste.
addá maiddái dárbu
sihkkarastit sámi sisdoalu našuvnnalaš
oahppoplánain nugo lea dahkkojuvvon vuođđoskuvlla
našuvnnalaš oahppoplánain. Sámedikki láhkaásahusválddi
oahpahuslága § 6–4 vuođul,
ferte viiddidit guoskat buot fágaide vuođđoskuvllain.
Sámi kulturdiđolašvuođa
lassáneapmi lea dagahan ahte rávisolbmot
maid leat jearahišgoahtán sámi
oahpahusfálaldagaid. Dása ferte ráhkaduvvo
plána ja dasto dasa ferte bidjat resurssaid. Diimmáš jahkedieđáhusas
lei dát bajimužžii
vuoruhuvvon suorgi, ja lea hui dehálaš
gávdnat dasa čovdosa jođáneamos lági
mielde.
1.2.5.3 Alit oahppu ja dutkan
Sámedikki bajimuš mihttomearri lea
ahte sámi oahpahusásahusat ja sámi
alit oahpahus ain ovddiduvvojit sámiid iežaset
eavttuid vuođul. Danne oaidná Sámediggi
ahte lea dárbu ásahit oktasaš
sámi oahpaheaddjioahpu, mii lea ávkin
olles sámi servodahkii. Dasto lea dehálaš
ahte ráđđehus aktiivvalaččat
doarju Sámi allaskuvlla ulbmila šaddat
dieđalaš allaskuvlan.
Oahpahus- ja dutkandepartemeanta ferte váikkuhit
ahte álggahuvvo dutkan- ja ovddidanbargu, earret
eará guhkesáiggi prográmma
ovddidit ja hukset sámi alit oahpahusa ja dutkama,
ja dasto guhkesáiggi dutkan- ja ealáskuhttinprográmma sámegiela
váste, mii erenoamážit
lea oaivvilduvvon guovlluide gos gielladilli lea heittot.
Go galgá sihkkarastit oahpaheaddjiid rekrutterema
sámi skuvllaide, de ferte bisuhit ja ovddidit váikkuhangaskaoapmeortnega.
Mii guoská sámegielat oahpaheaddjiid
ja ovdaskuvlaoahpaheaddjiid rekrutteremii, de ferte Sámediggi
oažžut ruđaid Oahpahus-
ja dutkandepartemeanttas stipeandaortnegiid ásaheapmái.
Sámi giella- ja kulturmáhtolašvuohta
ferte heivehuvvot buot riikka allaskuvllaid ja universitehtaid fágalaš
sisdollui.
1.2.5.4 Oahpponeavvoovddideapmi
Sámi servodagas leat stuorra hástalusat
sámi oahpponeavvuid buvttadeami ja ovddideami ektui
olmmošlaš ja ávnnaslaš resurssaid
dáfus. Lea dárbu oktasaš
davviriikkalaš mihttomearrái iešguđet fágaid
ektui, vai šattašii álkit
heivehit ja beavttálmahttit oahpponeavvoovddideami.
Danne lea dárbu dán suorggis oktiiordnet barggu
davviriikkalaš našuvnnalaš
dásis. Ferte maiddái áŋgiruššat
osiiguin maiguin sáhttá duhtadit
erenoamášpedagogalaš dárbbuid,
nu ahte oahpponeavvut sáhtášedje
doaibmat multifunkšuvnnalaččat.
Dasto lea dárbu viidásetovddidit sámi
oahpponeahta ja heivehit sámi digitála/elektrovnnalaš
oahpponeavvuid ovddideami našuvnnalaš
prošeavttain.
1.2.6 Areála, biras- ja kultursuodjaleapmi
Sámediggi háliida ovttas guovddáš
eiseváldiiguin searvat nu buriiguin go vejolaš
seammalágan eavttuiguin vai juksat eanet birasáddjás
ja ceavzilis ovdáneami. Go dán galgá sáhttit čađahit,
de lea Sámediggi sorjavaš das ahte oažžu
resurssaid dáfus vejolašvuođa
bargat dáiguin čuolbmačilgehusaiguin
einnostuvvi ja fágalaččat
dohkálaš vugiin.
Ferte ráhkadit čielga njuolggadusaid
movt vejolaš suodjalanproseassaid galgá čađahit dásseárvosaš
sámi searvama sihkkarastedettiin. Dán lágan
ođđasis geahččama
ferte čađahit ovttasráđiid
Sámedikki ja Ráđđehusa
gaskka. Dán oktavuođas čujuha Sámediggi
ahte Stuorradiggi mearridii suodjalanplána barggu
oktavuođas Divttasvuona-Hellemoguovllus ahte dat šaddá
našuvnnalaš proseassan, mas lea
njuolga oktavuohta Birasgáhttendepartemeantta ja Sámedikki
gaskka, geahča meannudeami Árvalusas
S nr 110 (2002–2003) Stuorradikkis, evttohus nr 4. Sámedikki
mielas lea áibbas dárbbašlaš
ahte guoskevaš suodjalanguovlluid ođđa
ja ollislaš árvvoštallan
dahkkojuvvo, ovdal go dahkkojuvvojit ođđa
suodjalanmearrádusast sámi guovlluid ektui.
Sámedikkis lea čoahkes ja ollislaš
ovddasvástádus sámi
kulturmuittuin buot sámi geavahus- ja ássanguovlluin
guđa fylkkas. Dát bargu gáibida
eanet áiggi ja resurssaid dáláš
resurssaid ektui. Danne fertejit guovddáš eiseválddit
bidjat eanet resurssaid Sámediggái
vai dat sáhttá gozihit čoahkes
ja ollislaš ovddasvástádusa sámi
kulturmuittuin. Sámi kulturmuitoperspektiivvaid
ferte heivehit vuđolaččat
ja ollislaččat dieđihuvvon
stuorradiggedieđáhusas kulturmuitopolitihka birra.
Sámediggi lea fágalaččat
ja ekonomalaččat nannemin sámi
museaid. Ráđđehus
ferte nannet sámi museaid ekonomalaš
dili, erenoamážit lea dárbu
nannet prošeavttaid ja stuorát investeremiid
ruhtadeami.
Sámedikkis leat stuorra hástalusat
ovddabealde čázádagaid
hálddašeami oktavuođas,
sihke suodjaluvvon ja suodjalkeahtes čázádagaid
ektui. Ollislaš čázádatplána nuppástuhttin
ja EU čáhcedirektiivva heiveheapmi
buktet maiddái stuorra hástalusaid Sámediggái.
Sámediggi ferte oažžut
resurssaid gozihit sámi beroštumiid
sihke čázádagaid
hálddašeamis, Ollislaš
plána nuppástuhttimis ja EU čáhcedirektiivva
heiveheamis.
1.2.7 Kultuvra ja ealáhusat
1.2.7.1 Sámi kultuvra
Sámi kultuvra lea positiivvalaččat
ovdánan sihke boares ja ođđa čájehanvugiiguin
viidát. Sihke servodatperspektiivvas ja kulturpolitihkalaš
perspektiivvas ferte sámi dáidda-
ja kulturovdáneamis leat seamma friija čájehanvuohki
go dán rádjai leamaš.
Dát gáibida viiddis ja sládjás áŋgiruššamiid
ollu surggiin, ollu oasálaččaid siskkildemiin.
Kulturdoaibmabijut leat erenoamáš
dehálaččat sámi
giela, identitehta ja gullevašvuođa
ovddideames. Go galgá movttiidahttit ain ovdáneami viidáseappot
ja gozihit dan mii juo gávdno, de ferte Stuorradiggi
lasihit rámmaid sámi kulturulbmiliidda.
Giella- ja kulturguovddážat leat dehálaččat
sámi giela ja kultuvrra ovddideapmái. Ája
Sámi Guovddáža huksen
galgá ollašuhttot ollásit.
Dasa lassin plánejuvvo Várdobáikki
huksen Lulli-Romssas ja Saemien Sitje Davvi-Trøndelágas. Sámediggi
lea ovdal dovddahan ahte ferte ásahuvvot sierra
kulturviessofoanda ja áigu dán ášši čuovvolit.
Sámi teáhteriin lea dehálaš
sadji sámi dáidda- ja kulturhámiid
gaskkustan- ja vásihanarenan, ja sámegiela geavaheamis. Åarjelhsaemien
Teaterei ja Beaivváš Sámi Teáhterii
ferte sihkkarastojuvvot dohkálaš
ekonomiija doaimma váste, vai dat sáhttet
bálvalit olles sámi ássanguovllu.
Sámi filbmaulbmiliidda lea dovdomassii lassánan
ohcamat. Ain lea dárbu nannet rámmaeavttuid
sámi filbma- ja videodoaibmabijuide.
Sámedikkis lea beroštupmi oččodit
sámi dáiddáriidda
dohkálaš bargo- ja rámmaeavttuid. Dáiddamusea
lea dehálaš sihke dáiddáriidda
ja geavaheaddjiide, ja dasto lea dehálaš
ahte dilálašvuođat láhččojuvvojit sámi
dáidaga gaskkusteapmái boahttevaš
sohkabuolvvaide. Erenoamáš dehálaš
lea gávdnat čovdosa dasa movt Nils
Aslak Valkeapää dáidda galgá
suodjaluvvot ja hálddašuvvot. Sámediggi oaivvilda
ahte stáhta dat galggašii leat mielde
oastimin opmodaga.
Sámi musihkka galgá biddjojuvvot
Riikkaoassemusihkkáriid-ortnegii, suodjalan ja buoridan
dihte sámi musihka gaskkusteami. Dasa lassin fertejit
sámi artisttat oažžut
ovdánan- ja gaskkustanvejolašvuođa.
Lea stuorra dárbu publikašuvnnaide
heivehuvvon sámi álbmogii. Girjjálašvuođa
prošeavttaid realiserema ferte hoahpuhit. Sámediggi
oaidná dehálažžan
ahte ásahuvvošii bissovaš
oastinortnet sámi čáppagirjjálašvuođa váste.
Sámediggi lea máŋgii bivdán
speallanruđaid sámi valáštallamii,
ja vuordá dál ahte dát
ollašuvvá. Čuoigamis
leat guhkes árbevierut sámi servodagas,
ja ferte álggahuvvot našuvnnalaš
sámi čuoiganrusttega ásaheami čielggadeapmi.
1.2.7.2 Ealáhusat
Buotbealálaš ja dávgasis báikkálaš ealáhuseallin
bidjá ávnnaslaš
vuođu sámi kultuvrii. Bajimuš
mihttomearri sámi guovlluid guovlupolitihkkii lea
doalahit ássanminstara dovdomearkkaid. Sámediggi bidjà lagašvuođa-
ja sorjavašvuođaprinsihpa vuođđun
iežas ealáhuspolitihkkii. Lea áibbas
vealtameahttun ahte ovddiduvvojit hálddašanmállet,
main báikegottiid olbmot sáhttet oažžut ávkki.
Lotnolasealáhusvejolašvuohta lea dehálaš
oassi dás, ja ovddidandoaibmabijuid oktavuođas
ferte muitit ahte dat galget háhkat birgenvejolaš
lotnolasaid. Báikkálaš ealáhuseallima
suodjaleami, nannema ja viidásetovddideami eaktun
lea maiddái váikkuhangaskaomiid aktiivvalaš
geavaheapmi ulbmállaččat. Sámi
giliservodagaid eallinvuođđun leat vuođđoealáhusat
nugo guolástus, eanadoallu, boazodoallu, luondduresurssaiguin ávkkástallan,
lassin priváhta ja almmolaš bálvalusaide.
Go galgá doalahit ássama, de ferte
ealáhuseallima rámmaeavttuid sámi
guovlluin buoridit. Sámi servodagat galget geasuhit ja
leat resursan goappašiid sohkabeliide. Danne fertejit
gávdnot buorit fálaldagat mánáide
ja nuoraide ja sládjás bargovejolašvuođat
goappašiid sohkabeliide.
Sámediggi doarju ahte Davvi Romssa ja Finnmárkku
doaibmabidjoguovlu bisuhuvvo, ja ahte dat ortnegat mat leat ásahuvvon
doalahuvvojit. Davvi Romssas ja Finnmárkkus ásset
ollu sápmelaččat.
Ortnegiid meannudeami oktavuođas doaibmabidjoguovllus
sáhtášii geavahit eamiálbmotperspektiivva,
vai livččii vejolaš
oažžut dakkár ortnegiid
mat muđui rihkošedje riikkaidgaskasaš
almmolaš doarjagiid ja sierraortnegiid njuolggadusaid.
Sámediggi doarju ahte bargoaddidivadagas luvvenortnet
doaibmabidjoguovllus doalahuvvo nugo dat dál lea. Dáláš
ortnega lea álki hálddašit
ja dat lea bures heivehuvvon doaibmabidjoguovllu ealáhustruktuvrii.
Sámediggi lea ollu jagiid ovddidan árvalusa
Guolástusdepartementii ahte ásahuvvošii
sámi guolástusávádat sámi ássanguovlluide, almmá
ahte departemeanta dan livččii čuovvolan.
Go galgá sihkkarastit sámi ássama
rittus, de ferte nannet unnimus riddo- ja vuotnafatnasiid bivdovuoigatvuođaid.
Boahtteáiggis ferte maid árvvoštallat,
ahte galggašedje go sámi guovllut
oažžut sierra bivdoeari. Sámediggi áigu
máhccat dán áššái
ruovttoluotta.
Sámi guovlluid eanadoalu ovdáneapmi
sorjá guovllulaš ja našuvnnalaš
politihkas ja riikkaidgaskasaš šiehtadusain. WTO-šiehtadusa
3
šiehtadusbohtosis
lea mearrideaddji mearkkašupmi eanadoallobuvttadeami
joatkimii, ja šaddá ovttas EEO-šiehtadusain leat
mielde fuonideamen sámi eanadoalu.
Boazodoalu iešheanalis riektevuođu
sámi guohtoneatnamiin, mii lea vuođđuduvvon
sámi árbevieruide ja dološ áiggiid
rájes geavaheapmái, ferte čatnat
láhkii. Sámediggi ferte oažžut guovdileappo
ja aktiivvaleappo saji boazodoallopolitihka hábmemis,
ja gáibida beassat searvat boazodoalloláhkaproposišuvnna
ja lága láhkaásahusaid
viidáset bargui. Mii guoská bargui
dainna ođđa boazoguohtonkonvenšuvnnain
Norgga ja Ruoŧa gaskka, de ferte sihke boazodollui
ja sámedikkiide goappašiin riikkain
sihkkarastojuvvot searvan viidáset bargui.
Barggus dainna ođđa stuorradiggedieđáhusain
boraelliid hárrái, lea stuorra mearkkašupmi
sámi boazodoalu ja eanadoalu rámmaeavttuide.
Boraelliidnáli ferte muddet nu ahte dat ii leat áitta sámi
boazodollui ja šibitdollui. Sámediggi
muittuha ahte riikkaidgaskasaš njuolggadusat ráddjejit Norgga
boraelliidpolitihka sámi guovlluin.
Sámedikki viđajagi duoji ovddidanprográmma
galgá duođaštit
makkár váikkuhus ealáhusas
lea árvobuvttadeapmái ja barggolašvuhtii
sámi guovlluin, fuomášumi
erenoamážit giddemiin nissonbargosajiide.
Prográmma lea dehálaš
duoji ovddideapmái ealáhussan, ja
stáhta ferte ollásit ruhtadit prográmma.
1.2.8 Dearvvašvuohta ja sosiála
Sámediggi bargá sámi
buohcciid fágalaš, kultuvrralaš
ja gielalaš vuoigatvuođaid nannemiin.
Oassin dán barggus dáhttu Sámediggi
ahte ásahuvvo oktiiordnejuvvon sámi
gelbbolašvuođa guovddáš
mas leat sihke somatihkka, psykiátriija ja dutkan.
Go dán galgá sáhttit čađahit,
de ferte stáhta juolludit sierra ruđaid
dasa. Lea dehálaš buoridit ásahusaid stáhtusa
ja nannet daid ekonomalaččat, fágalaččat
ja bargiid dáfus.
Buohcciviesuid ja eará spesialistadearvvašvuođabálvalusaid válddii
stáhta badjelasas 01.01.02 ja ná
báhcet olggobeallái Sámedikki
njuolggadusaid, nu ahte eat sáhte addit doarjaga
gielddaid ja fylkkagielddaid guovttegielalašvuođa ruđain
doaibmabijuide sámegiela hálddašanguovllus.
Danne dáhttu Sámediggi ahte Dearvvašvuođadepartemeanta jođáneamos
lági mielde várre ruđaid
vai dearvvašvuođafitnodagat ožžot doarvái
ruđaid daid gielladoaibmabijuid čađaheapmái
maid dearvvašvuođaásahusat gustovaš
lágaid ektui leat geatnegahttojuvvon čađahit. Sámediggi áigu
bargat dan ala ahte nammaduvvo sierra sámi dearvvašvuođa-
ja sosiálafágalaš ráđđi
sihkkarastit sámi beroštumiid dearvvašvuođasuorggis.
Sámediggi áigu maid bargat dan ala
ahte Sámediggi dat galgá oktiiordnet
ja buktit árvalusaid sámi ovddasteaddjiid
hárrái dearvvašvuođafitnodagaid
stivrraide.
Dearvvašvuođadepartemeanta lea
ođđajagemánus evalueren
NAČ 1995: 6 Sámi álbmoga
dearvvašvuođa- ja sosiálabálvalusaid
plána Norggas, čuovvoleami. Sámediggi lea
bivdán oažžut váldoovddasvástádusa prošeaktaruđaid
juogadeames ja daid organiseremis boahtteáiggis.
1.2.9 Ovttasbargu
Ovttasbargu fylkkagielddaid ja Sámedikki gaskka
lea hui dehálaš, go galgá
oažžut buori ovdáneami
sámi álbmogii Norggas. Fylkkagielddaid
ođđa rolla bokte guovlulaš
ovddidanoasálažžan,
biddjojuvvojit ollu eavttut ovdáneapmái
fylkkain. Danne dáhttu Sámediggi ovddidit
ovttasbarggu fylkkagielddaiguin sámi ássanguovlluin,
ja gulahallat daiguin gávdnan dihte málliid
mat livčče ulbmállaččat
ja maiguin sámi perspektiiva gozihuvvošii.
Erenoamáš hástalussan
lea oažžut buriid rutiinnaid fylkkaplánemis,
maiguin sáhttá vuhtii váldit eamiálbmotperspektiivva
dáin plánain. Sámediggi
ferte oažžut guovlulaš
ovddidanruđaid vai sáhttá
gozihit iežas rolla ovttasbarggus fylkkagielddaiguin.
Sámediggi oaidná hui dehálažžan
dan ahte ráđđehusas
livččii áddejupmi
dan bargui maid Sámi parlamentáralaš ráđđi
dahká. Sámiid rájáhis
barggus ovddit áiggiin, ja dáláš
ovttasbargovugiin riikarájiid rastá
leat stuorra vejolašvuođat. Sámi
parlamentáralaš ráđi váldohástalussan
lea oažžut ruhtadeami ráđi doibmii.
1.2.10 Sámedikki riikkaidgaskasaš áŋgiruššamat
Sámediggi deattuha riikkaidgaskasaš
eamiálbmotbargui aktiivvalaččat
searvama. Dat mii eanemusat ráddje Sámedikki
riikkaidgaskasaš áŋgiruššamiid,
lea ekonomalaš resurssaid váilevašvuohta. Áŋgiruššamat
leat lassánan, mii maid leamaš Sámedikki
mihttomearri, almmá dárbbašlaš
resurssaid lassáneami haga. Dát buktá
váttisvuođaid daid mihttomeriide,
mat Sámedikkis leat dán bargui ja
daid vuordámušaid ektui maid Sámediggi deaivá
sámi servodaga ja oasseoasálaččaid
beales našuvnnalaš ja riikkaidgaskasaš
dásis.
Sámediggi áigu joatkit sámi
beroštumiid gozihemiin ON eamiálbmotjulggaštusa
bargojoavkkus, ja áigu aktiivvalaččat váikkuhit
dan ahte ON orgánat mearridit eamiálbmotjulggaštusa nugo
lei eaktuduvvon ahte dat galge dahkat. Sámediggi
bargá maiddái dan ala ahte eamiálbmot
parlameanttat ja eará álbmotválljen orgánat
galget sáhttit searvat iežaset kapasitehtain
ON oktavuođas.
Lea dárbu láhčit dilálašvuođaid
nu ahte eamiálbmogiin Barentsovttasbarggus galgá
leat váikkuhanfápmu ovddastusa bokte
buot dásiin. Danne leage dehálaš
ahte eamiálbmogat leat ovddastuvvon maiddái Barentsráđis,
eaige dušše guovllulaš
dásis. Sámediggi lea dál eamiálbmogiid
ovddasteaddji Regiovdnaráđis ja
-komiteas. Danne leat doaimmat leamaš mealgat eanet
go ovdal. Dattetge ii leat Sámediggi ožžon
liige resurssaid dán bargui, ja lea nugo mii otnáš
nammii diehtit, dat áidna searvi orgána
ovttasbarggus mii ii oažžo makkárge
ekonomalaš doarjaga guovddáš
eiseváldiin.
Sámediggái lea dárbu ahte
boahtteáiggis eanet fokuseret politihkalaš
proseassaid EU politihkalaš orgánaid
siskkobealde, nugo maiddái dan mii dáhpáhuvvá
EU byråkráhtalaš vuogádaga siskkobealde.
Otnáš nammii ii leat Sámedikkis
makkárge erenoamáš
gelbbolašvuohta EU/EEO oktavuođas.
Dárbu oažžut erenoamáš
gelbbolašvuođa EU/EEO ektui
lassána áiggi mielde, ja Sámediggi
ferte oažžut návccaid
deaividit dáiguin boahtteáiggi hástalusaiguin maiddái
dán suorggis. Ráđđehus
galggašii jearrat fágalaš
rávvagiid Sámedikkis EEO-šiehtadallamiid
oktavuođas.
1.3 Bargu Sámedikkis 2002:s
1.3.1 Mihttomearri ja váikkuhangaskaoamit
2002–2005 sámediggeplánas
lea deattuhuvvon sámi árvovuođu
suodjaleapmi ođđaáigásaš
máilmmis. Máilmmeviidosašvuohta
ja riikkaidgaskasašvuohta buktet ođđa hástalusaid
main olmmošvuoigatvuođat ja iešmearrideapmi
leat guokte guovddáš beali.
Maŋimuš jagiin eai leat fievrrideamit
Sámediggái measta oppanassiige lassánan,
ja dát fuonida sámi kulturdoaibmabijuid.
Dat mii lea lassánan bušeahtas lea
doaimmaid sirdima boađus. Earret eará
ii leat leamaš vejolašvuohta lasihit
omd. doarjagiid sámi giellaprošeavttaide,
mat leat dehálaččat
mánáide ja nuoraide erenoamážit
dain guovlluin gos gielladilli lea heittot.
Guovvamánus 2002 dollojuvvui čoahkkin
Sámedikki, Gielda- ja guovludepartemeantta, Statistihkalaš guovddášbyråa
ja Sámi instituhta gaskka barggu birra sámi
statistihkaiguin. Lea sávahahtti oažžut
bissovaš ortnega sámi statistihkaid
buvttadeapmái Norggas, ja galggašii álggahuvvot prošeakta
mainna gávnnahit movt dán barggu
sáhtášii organiseret.
Dehálaš lea ahte guovddáš
eiseválddit veahkehit sihke fágalaččat
ja ekonomalaččat dán
barggus. Dál ii leat ovttasge ovddasvástádus
ráhkadit sámiguovdásaš
statistihkaid riikkain gos sámit ásset, vaikko
dárbbu čujuhitge dađistaga
eanet ja eanet oasálaččat
sámi fágalaš ja
politihkalaš birrasiin.
1.3.2 Vuoigatvuođat
Guovddášeiseválddiiguin leat
dollojuvvon máŋga čoahkkima
vuoigatvuođaáššiid
birra. Sámediggeráđđi
ja Bargiidbellodaga sámediggejoavkku jođiheaddji
leat deaivvadan Ráđđehusa
ovddasteaddjiiguin Finnmárkolága
oktavuođas. Čoahkkimis Justisdepartemeanttain
ja Ráđđehusain geassemánu
10. b. 2002 ovddiduvvojedje Sámedikki prinsihpalaš
oainnut Finnmárkoláhkii. Sámediggi
searvvai maiddái seminarii sámiid
iešmearrideami birra Romssas giđđat
2002.
Sámediggeráđi mearrádusas Finnmárkolága
birra nannejuvvui ahte Justisdepartemeantta láhkaárvalusat
eai dávis álbmotrievtti unnimusgáibádusaide eamiálbmot
vuoigatvuođaid oktavuođas. Ovddiduvvon
ođđa eana ja čáhceeaiggát-
ja hálddašanortnetárvalus Finnmárkkus
ii nanne sámiid vuoigatvuođaid,
iige dalle njulgege daid bonjuvuođaid mat leat sámiid
(go lea eamiálbmot) ja norgga stáhta gaskka.
Departemeanta ii leat láhkaárvalusain dohkálaččat
bidjan vuođđun siskkáldasrievtti ja
riikkaidgaskasaš konvenšuvnnaid
ja prinsihpaid mat gusket eamiálbmogiid vuoigatvuođaide.
1.3.3 Sámiid vákšun
ja Sámeálbmotfoanda
Sámediggi lea ollu heviid Lund-komišuvnna
raportta oktavuođas, bivdán sierra čilgehusa
das man viidát sámit ja sámepolitihkalaš
doaibma lea vákšojuvvon. Sámediggi
oaivvilda ahte sámiid vákšun
lea etnálaš vákšun,
ja dat lea sámi álbmoga vealaheapmi. Sámi álbmot
ferte oažžut diehtit mii lea dáhpáhuvvan
ja makkár vuođu alde. Sámediggi
oaivvilda ahte buoremus vuohki čilget vákšuma,
lea sierra iskkademiid álggaheami bokte ja čilget
mii lea dáhpáhuvvan sámi álbmoga
vákššodettiin.
Sámediggi lea vuhtii váldán
Stuorradikki mearrádusa ahte Sámeálbmotfoanda
ii galgga geavahuvvot individuála buhtadussan. Dan geažil
go Sámediggi ja stáhta eaba leat
boahtán ovttaoaivilii das movt Sámeálbmotfoandda dienas
galgá geavahuvvot, leat ruđat doaisttážii
lihkatkeahttá. Sámediggi lea bivdán
Ráđđehusa ovddidit šállobuhtadus-ášši
sin ektui geat leat massán oahpu maŋŋá nuppi
máilmmi soađi, ođđasis
meannudeapmái.
1.3.4 Sámedikki nuoraidpolitihkalaš lávdegoddi
(SUPU)
Sámedikki nuoraidpolitihkalaš lávdegoddi
lea doallan 6 čoahkkima, ja ovtta čoahkkima
Sámediggeráđiin.
Lávdegoddi lea ožžon
oahpu ja čuvgehusa Sámedikki doaimma
birra, mas váldodeaddu leamaš hálddahusa
ja hálddašeami oktavuođas.
Nuoraidpolitihkalaš lávdegotti lahtut
leat searvan konfereanssaide, leat buktán árvalusaid
iešguđet áššiide
ja leat čuvvon osiid Sámedikki dievasčoahkkimiin.
Sámedikki nuoraidkonfereansa «Beaivvi
bárdni ja Robocop – i skjønn forening
eller i en smørje?» lágiduvvui
Snoasas golggotmánu 11.–12. b. 2002, ja
dohko ledje boahtán 67 nuora. Oassin eahketdoaluin čájehii Åarjelhsaemien
Teatere bihtá Jiele/Existens mas lei sáhka
beaivválašrasimmas. Konferansa lágiduvvui
ollásit gárrenmirkkoid haga.
SUPU dáhttu leat dakkár orgána
mas lea váikkuhanfápmu Sámedikki
nuoraid politihka hábmemii ja galgá
beassat leat mielde dan mearrideamen. SUPU lea dehálaš
lađas nuoraid oažžumis áŋgiruššagoahtit sámepolitihkalaš
bargguin, oažžut eanet nuoraid čálihit
sámi jienastuslohkui ja buoridit nuoraidovddastusa
Sámedikkis.
1.3.5 Giella, gulahallan ja diehtojuohkin
1.3.5.1 Sámegiella
Sámediggi bargá giellagelbbolašvuođa
nannemiin vai sámegiela sáhttá
geavahit buot oktavuođain ja juohke sajis sámi
servodagas.
Sámedikki giellastivra lea doallan njeallje čoahkkima
ja dan bargun lea earret eará gielladieđáhusa ráhkadeapmi,
ođđa sániid ja tearpmaid
dohkkeheapmi, ja giellastivra lea dohkkehan 11 sátnelisttu.
Lea juolluduvvon rámmajuolludus dulkabálvalusaide
ja guovttegielalašvuhtii guđa gielddas
ja 2 fylkkagielddas, mat gullet sámelága hálddašanguvlui.
Dasa lassin leat juolluduvvon ruđat sámegiela viidásetovddideapmái oarjelsámi-
ja julevsámi guovllus, Ofuohta ja Lulli-Romssa guovlluin
ja iešguđet riddo- ja vuotnaguovlluin.
Leat vuoruhan tearpmaprošeavttaid, arenaid gos sohkabuolvvat
sáhttet deaivvadit geavahit sámegiela
ja gulahallat dainna, alfabetiserenbarggu sámegielagiidda, mánáid-
ja nuoraidprošeavttaid sámegielas.
2000:s álggahuvvui 5-jagi giellamovttiidahttinprošeakta
mii lea vuođđuduvvon dasa ahte mánáidgárdemánát árrat
besset oahppat sámegiela. Prošeakta čuovvu
mánáid mánáidgárddi
rájes dassážii go
leat vázzán muhtun jagi skuvlla.
Elgå oahpahusguovddáš Engerdal gielddas čađaha
prošeavtta. Dán rádjai
leat 5–8 máná ožžon oarjelsámi mánáidgárdefálaldaga. Čakčat
2002 álge golmmas sis geain lea sámegiella
vuosttas giellan skuvlii. Dasa lassin leat máŋga máná
geain sámegiella lea nubbin giellan skuvllas. Jos
geahččalanprošeakta
addá buriid bohtosiid, de sáhttá
sullasaš prošeavttaid álggahit eará
sajiinge.
1.3.5.2 Báikenamat
Sámi nammakonsuleantabálvalus sirdojuvvui
Sámediggái 2002:s. Nammakonsuleantabálvalus hálddaša
sámi nammaáššiid báikenammalága
vuođul, bargá fágalaš áššiiguin
mat gullet nammaáššiide, ráđđeaddimii
ja diehtojuohkimii sámi báikenamaid
birra ja báikenammalága sisdoalu
birra. Bearráigeahččá dan
ahte sámi nammaáššit
meannuduvvojit báikenammalága sámi
teakstaoasi mielde ja nammaáššit
leat ovddiduvvon dalle go eiseválddit eai leat váldán áššiid
meannudeapmái sámi nammaáššin.
Nammakonsuleantabálvalus lea veahkehan Stáhta
kártadoaimmahusa, Kártadoaimmahusa
ja Báikenamaid guovddášregisttara
nammafágalaš áššiin
mat gusket sámi namaid čállinvuohkái.
1.3.5.3 Diehtojuohkin
2002:s rájes leat Sámedikki dievasčoahkkimat
fievrriduvvon njuolga interneahta bokte. Dán geažil
lea vejolaš čuovvut Sámedikki dievasčoahkkimiid
vaikko vel ii leatge sálas čohkkámin. Sámedikki
neahttasiidduid kvalitehta sihkkarastin lea vuoruhuvvon 2002:s vai
nu ollugat go vejolaš ožžot
vejolašvuođa searvat sámepolitihkalaš
doaimmaide.
Raporttat mat leat ráhkaduvvon jienastuslohkoprošeavtta
oktavuođas leat vuođđun
gulahallanstrategiija ráhkadeapmái
sámi jienastuslogui ektui boahtte sámediggeválgga
rádjai. Váldogávdnosat
iskkadeamis čájehit ahte ovddit áiggiid dáruiduhttinpolitihka
váikkuhusat ain dagahit dan ahte ollu sámit
eai hálit oktavuođa sámi
servodahkii ja sámi kultuvrii. Dáruiduhttinpolitihka
váikkuhusain beassan gáibida ollu
barggu ollu servodatsurggiin. Diehtojuohkima dáfus
leat gávdnosat iskkadeamis stuorra hástalussan.
19 108 dokumeantta, mat leat mannan juogo olggos dahje
boahtán sisa, leat journálii fievrriduvvon,
ja arkiivavuogádagas leat ásahuvvon
3 661 ášši.
Go juohká dáid jahkedoaimmaide (103),
de šaddet guđege bargi nammii 186
dokumeantta ja 36 ášši.
Dasa lassin bohtet ollu jearaldagat eaŋkilolbmuin, servviin,
gielddain, fylkkagielddain, stáhtalaš
ja ii-stáhtalaš ásahusain,
mat háliidit veahki ja dieđuid iešguđet fágasurggiid
birra.
1.3.5.4 Sámi arkiiva
Almmolaš ja priváhta doaimmaid sámi
arkiivaávdnasat leat hádjánan
miehtá iešguđet ásahusaid,
main gelbbolašvuohta ja resurssat leat iešguđet
dásis. Sámediggi háliida ásahit
ja jos vejolaš ovddidit Sámi arkiivva
Guovdageainnus sámi arkiivan mas lea našuvnnalaš
ovddasvástádus buot sámi
ja sámegiel arkiivaávdnasiin Norggas.
Oassin dán barggus álggahii Riikaarkiiva Sámedikki ávžžuhusain čakčat
2002 čielggadusa movt hukset ja organiseret arkiivabálvalusaid
sámi álbmoga váste boahtteáiggis.
1.3.5.5 Sámi bibliotehkabálvalusat
Sámi sierrabibliotehka galgá
veahkehit ja láhčit dilálašvuođaid
sámi bibliotehkabálvalusaid positiivvalaš ovdáneapmái.
Romssa fylkkagielddain dahkkojuvvon ovttasbargošiehtadusas
lea bibliotehkasuorgi ovttasbargosuorgin.
Ođđa bibliotehkavuogádaga
plánejuvvon geavahišgoahtin maŋiduvvui
2002:s jahkái 2003. Sivvan dasa lei dat go vuogádat
maid Sámediggi álggos háliidii
oastit, ii nagodan háhkat čovdosa
mas sámegiel bustávat livčče
doaibman. Sámi bustávvaid váilun
dihtorprográmmagálvvuin hehtte dál
eanemusat bálvalusaid buvttadeami neahtas sámi álbmogii.
Boares vuogádagas ii leat dohkálaččat
heivehuvvon interneahtta ja ná eai leat buot bálvalusat
interneahtas. Bibliotehkavuogádagaide ferte gáibádussan
leat sámi čálamearkkaid
doaibman buot dohkkehuvvon prográmmagálvvuin.
Sámi girjebussiid doaibmadoarjja sirdojuvvui
Sámediggái 2002 rájes,
muhto doarjja fysálaš investeremiidda
gal ii sirdojuvvon. Doaibmadoarjja juolluduvvui čieža
girjebussii.
1.3.5.6 eSápmi – prošeakta
Ráđđehus lea
Gielda- ja guovludepartemeantta ja Ealáhus- ja gávpedepartemeantta
bušeahtain 2002:s várren 740 000
ruvnno eSápmi pilohttaprošeavtta čađaheapmái.
Prošeakta lea vuosttas jagi gidden fuomášumi čuovvovaš
fáttáide: Gáibádussii
oažžut sámegiel
bustávvaid doaibmat dihtoris, Sámi
bustávvat mobiltelefovnnain, Korrektuvrareaidu sámegielas elektrovnnalaš
teakstameannudeami geavaheamis mas lassidoaibman govahallojuvvon jietna
ja Sámi gielladiehtovuođu čielggadus.
Dássážii ii leat
dihtorindustriija váldán ovddasvástádusa sámegiela čálamearkkaid meroštallamis
ja sámegielas iežas operatiivavuogádagain. Oktasaš čálamearkačovdosis
sámegiela váste iešguđet
operatiivavuogádagaid gaskka lea stuorra mearkkašupmi
sámi čálagiela geavaheapmái
ja ovddideapmái.
Eurohpalaš telekomstandardiserema (ETSI) gáibádus ásahit sierra
standárdda sámegiela váste
mobiltelefovnnain, ii leat dán rádjai
ovdánan gosage. Lea álggahuvvon čielggadusbargu gávnnahit
man ollu máksá ovddidit korrektuvrareaiddu
sámegielas elektrovnnalaš teakstameannudeami váste
main leat doaimmat nugo stávendárkkisteapmi, stávvaljuohku,
synonymasátnegirji ja grammatihkkadárkkisteapmi.
Lassireaidun korrektuvrareidui lea jurddašuvvon
govahallojuvvon jietna sámegillii mii addá
sámegielagiidda, geain
eai
leat čálagovat
iežaset eatnigielas, buoret vuođu
válljet daid árvalusaid gaskkas
maid korrektuvrareaidu evttoha.
1.3.6 Mánáidgárddit, oahpahus
ja dutkan
1.3.6.1 Mánáidgárddit
Mánáidgárdesuorggis
lea eanemusat bargojuvvon kvalitehtaáŋgiruššamiin
ja fierpmádagaid ásahemiin sámi mánáidgárddiin miehtá
riikka. Leat doallan guokte mánáidgárdekonfereanssa sámi mánáidgárddiid váste,
Snoasas ja Guovdageainnus. Juogaduvvui doarjja 48 sámi mánáidgárdái
ja/dahje ossodahkii, ruđat eatnigiela oahpahussii
7 mánáidgárddis
ja ruđat 23 geahččalan-
ja ovddidanprošektii sámi mánáidgárddiin. Eanaš
prošeavttaid ulbmilin lea nannet sámegiela
mánáid gaskkas, ja ovddidit giellaovddidan
vugiid. Leat maiddái juolluduvvon ruđat sámihápmásaš olgostoahkanbirrasa
ovddideapmái mánáidgárddiin.
Sierra doarjja galgá geavahuvvot daid liigegoluide mat
mánáidgárddiin leat sámi
giela ja kultuvrra gaskkusteames.
Lea stuorra dárbu oaivadit ja juohkit dieđuid
Sámi mánáidgárddiide,
erenoamážit pedogogalaš ávdnasiid,
vugiid, sámi sisdoalu, sámegiela
nannema, sámi kultuvrra gaskkusteami ja prošeavttaid
birra. Dasa lassin bohtet ollu jearaldagat mánáidgárddiid eaiggádiin,
gielddain ja váhnemiin, geat háliidit
dieđuid sámi mánáidgárdeáššiid
birra. Sámediggi lea galledan sámi mánáidgárddiid guđa
gielddas hálddašanguovllus ja dan
olggobealde, ja das leat leamaš čoahkkimat
gielddaid ovddasteaddjiiguin sihke politihkalaš
ja hálddahuslaš dásis.
1.3.6.2 Oahpahus
Sámi oahpahusa čielggadus olggobealde
sámegiela hálddašanguovllu
lea vuođđun Sámedikki
politihka hábmemii. Sámediggi áigu
joatkit bargguin ahte oahpahusláhka rievdaduvvo
nu ahte buot sámi mánáide, beroškeahttá ássamis, sihkkarastojuvvo
vuoigatvuohta oahpahussii sámegillii.
Ođastusa 94 evalueren sámi joatkkaskuvllain
lea maiddái deattuhuvvon 2002:s. Dego čuovvoleapmin áigu Sámediggi
loahpalaččat meannudit sámi
joatkkaoahpahusa prinsihpaid ja njuolggadusaid, ja sámi
joatkkaskuvllaid oktavuohtahámiid.
Sullii 400 joatkkaskuvla oahppi, geat lohket sámegiela
ožžot stipeandda Sámedikkis.
Ortnega ulbmilin lea movttiidahttit nu ollugiid go vejolaš váldit
oahpu lassin vuođđoskuvlii, seammás go
ortnet galgá doaibmat váikkuhangaskaoapmin
sámegiela ovddideames.
Sámedikkis lei stuorra ovttamielalašvuohta
stuorradiggedieđáhusa nr 34 (2001–2002),
alit sámi oahpahusa ja dutkama
kvalitehtaođastusa birra
, meannudeamis. Stuorradiggi
ii čuovvolan ollus Sámedikki árvalusaid
ja mearkkašumiid go meannudii ášši.
Oahpahus- ja dutkandepartemeanta álggahii ođđa rámmaplánaid
ovddidanbarggu dábálašoahpaheaddji-, ovdaskuvlaoahpaheaddji-,
fágaoahpaheaddji- ja geavatlaš pedagogalaš
oahpu váste. Sámediggi oaččui
bargun ráhkadit rámmaplána
sámegielas ja duojis. Sámediggi
oaivvilda ahte rámmaplánat fertejit
deattuhit sámi perspektiivva goziheami iešguđet
fágain, ja ahte sámi oahpaheaddjioahppu
ja oahpaheaddji oahppu muđui heivehuvvo studeanttaid várás
geat bohtet Suomas, Ruoŧas ja Ruoššas.
Sámediggi geavaha ollu áiggi oaivadit
ja doarjut oahpaheaddjiid geat addet oahpahusa sámi
oahppiide vuođđoskuvllain ja joatkkaskuvllain.
Dát guoská oahppiide ja oahpaheaddjiide
eará Norgga skuvllain, ja veahkki lea addojuvvon
dárbbu mielde. Sámi oahpponeahtta
lea ásahuvvon neahttaportálan sámi
oahpahusa váste ja diehtojuohkingáldun
ja resurssan skuvllaide, mánáidgárddiide
ja vánhemiidda.
Sámedikkis leat máŋga ovttasbargoprošeavtta
eará eiseválddiiguin oahpahusa siskkobealde. Sámi
skuvlakonfereanssas Guovdageainnus meannuduvvui fáddá Guovttegielalašvuohta – mihttomearri
vai gaskaoapmi? Oahpahusdoaibmabijut leat oassin maiddái
Romssa fylkkagieldda ovttasbargošiehtadusas. Hui
unnán vánhemat váldet
oktavuođa vuođđoskuvlla vánhenlávdegottiin
(FUG). Danne váillahage Sámediggi
sámi ovddastusa dán lávdegottis. Sámedikkis
leat jahkásaš ovttasbargočoahkkimat Sámeskuvlastivrrain
Ruoŧa bealde ja Sámedikki skvulaáššiid čállingottiin Suoma
bealde. Sámediggi attii fágalaš
veahki Rávisolbmuidoahpahusinstituhttii dihtoroahpahus-CD
ja Dill@ almmuheamis. CD almmuhuvvui Oslos, Bergenis ja
Guovdageainnus.
Erenoamášpedagogalaš
fágasuorggis leat dál ollu iešguđet
oasálaččat. Sámedikkis
lea ovddasvástádus oahpponeavvoovddideames
ja das lea mieldeovddasvástádus
gelbbolašvuođa ovddideames. Danne
leatge ásahuvvon buorit ovttasbargolinját iešguđet
oasálaččaid gaskka
mat barget suorggis. Sámedikkis lea leamaš
ovddastus lahttun Davvi-Norgga ráđđeaddi
orgánas, mii lea oassi riikkaviidosaš stáhtalaš
erenoamášpedagogalaš
doarjjavuogádagas. Guovddážis lea
leamaš gelbbolašvuođa ovddideapmi
sámi geavaheaddjiide.
17 studeantta leat ožžon oahppostipeandda
váldit lassioahpu erenoamášpedagogihkas.
Dasa lassin lea addojuvvon doarjja 4 sierra geahččalan-
ja ovddidanprošektii, main leat deattuhuvvon sámegiel mánáid čállinváttisvuođat, sámegiel
mánáid giellaovdáneapmi,
máŋggagielat mánáid
giella- ja gulahallanváttisvuođat,
sámi mánáid ja nuoraid sosiálalaš
ja emošuvnnalaš váttisvuođat sámi
oktavuođas dahje máŋggakultuvrralaš
oktavuođas.
1.3.6.3 Oahpponeavvoovddideapmi
Lea juolluduvvon ruhta dábálaš,
GDT ja sierra láhččojuvvon
oahpponeavvuid ovddideapmái sámegillii.
Oktiibuot leat gárvvistuvvon 43 oahpponeavvu, 26
dain davvisámegillii, 9 julevsámegillii
ja 8 oarjelsámegillii. Sámi oahpponeavvoguovddážis
leat oktiibuot 8 000 girjetihttala ja 418 videoprográmma.
2600 gearddi leat dat luoikkahuvvon 2002:s. Sámediggi
lea álggahan barggu doaibmabijuid ovddidemiin, ahte
beavttálmahttit buvttadusa ja buoredit girječálliid
rekrutterema. 10 studeantta ožžo
stipeandda váldit lassi oahpu oahpponeavvopedagogihkas
Sámi allaskuvllas. Dasto lea Sámediggi
doallan logaldallamiid sámi oahpponeavvobuvttadusa
iešguđet beliid birra studeanttaide
geat váldet oahpponeavvopedagogihka Sámi
allaskuvllas.
1.3.7 Areála-, biras- ja kultursuodjaleapmi
1.3.7.1 Areálasuodjaleapmi ja hálddašeapmi
Vuollel 2000 eaŋkilášši
leat meannuduvvon kulturmuitolága ja plána-
ja huksenlága mielde. Áššit
mat čatnasit gieldaplánaide, gieldaoasseplánaide,
regulerenplánaide ja plánejuvvon
meahccegeainnuide leat jeavddalaččat
leamaš ollu. Dát áššit gáibidit
ollu áiggi ja barggu, ja nu ii bázege
ollu áigi čuovvolit eará
bargguid birasáššiid
oktavuođas.
Riikaantikvára lea álggahan pilohttaprošeavtta
man oktavuođas Sámedikkis lea ovddasteaddji
refereansajoavkkuin. Sámedikkis lea ovddastus maiddái
ovttaskas fylkkaid kultureatnadatjoavkkuin, areálaplánaforumiin
ja birasforumiin. Ovttasbargošiehtadusas Romssa
fylkkagielddain leat kulturmuitohálddašeapmi
ja museaáššiit namahuvvon sierra
artihkkaliin. iehtadusa vuođul lea álkit
juogadit ovddasvástádusa ja čuovvolit.
Dál lea jođus viiddis bargu mii guoská álbmotmehciid
ja eatnadatsuodjaleami ásaheapmái
ja viiddideapmái sámi guovlluin
4
. Sámediggi
lea buktán golbma guovddáš
gulaskuddancealkámuša. Searvan sámiid beales
suodjalanplánaproseassaide ii leat leamaš
buorre, ja ollu suodjalanevttohusain ii leat doarvái
vuhtii váldojuvvon sámi kultuvra
ja ealáhusdoaibma. Sámediggi lea
bivdán stuorát válddi
ja váikkuhanfámu suodjalanplánaproseassaide,
ja ahte dat čadnojuvvo láhkii. Suodjalanplánaproseassaid ferte
maiddái fakkastit dan ođđa «finnmárkoláhkii» ja
Sámi vuoigatvuođalávdegotti čielggadussii
Romssa, Norlándda ja oarjelsámeguovllu
ektui.
Sámediggi lea ovddidan nana vuostehágu
Rávttošnjárgga álbmotmeahci
viiddideapmái ja Rávttošnjárgga
eatnadatsuodjalanguovllu ásaheapmái.
Suodjalanmearrádus lea buktán eahpesihkarvuođa
báikkálaččat
sakka dan ektui makkár váikkuhusat
mearrádusas leat geavaheapmái ja
hálddašeapmái boahtteáiggis.
Positiivvalaš lea dat go boazodoalu vuoigatvuođat
eai leat gáržžiduvvon
ollus, muhto seammás lea hui šállošahtti
ja cuiggodanveara go eará sámi beroštumit eai
váldojuvvo dohkálaččat
vuhtii. Sámi areálaberoštumit
ja vuoigatvuođat čatnasit luondduresurssaide
nugo sámi meahcceealáhusaide, boazodollui,
luossabivdui, riddo- ja vuotnabivdui, kultureatnadahkii ja kulturmuittuide.
Rávttošnjárgga álbmotmeahci
viiddideames ja Rávttošnjárgga
eatnadatsuodjalanguovllu ásaheames eai leat báikegottiid
olbmuid vuoigatvuođat ja beroštumit dohkálaččat
deattuhuvvon ja gozihuvvon.
Čázádatplána dievasmahttima
oktavuođas lea čađahuvvon
prošeakta mas sámi beroštumit
leat čielggaduvvon. Sámediggi buvttii cealkámuša čázádatsuodjalanplána dievasmahttinárvalussii
ja doarjjui dan váldoáššis.
1.3.7.2 Kulturmuittut, kulturmuitoguovllut ja kulturmuitodoaibmabijut
Sámediggi lea dál bargamin ollu plánaiguin
dán suorggis. Koltálaš
gili kulturbirassuodjalanplána árvalus
lea sáddejuvvon gulaskuddamii. Evttohusas leat njuolggadusat
seailluheami ja konkrehta doaibmabijuid váste gaskkusteami
ja láhčima ektui. Sámediggi
válddii badjelasas hálddašanovddasvástádusa
dan ráfáidahttojuvvon kulturmuitoguovllus
Ceavccageađggis Unjárggas 2001:s.
Guovllu váste ráhkaduvvo hálddašanplána
mas evttohuvvo movt guovllu buoremusat sáhtášii
seailluhit ja hálddašit boahtteáiggis.
Báktedáiddaguovllu duođaštan-
ja sihkkarastinbargu Ruksesbávttis Billávuonas Porsáŋggus,
mii fuomášuvvui 2001:s lea jotkojuvvon
2002:s. Mii leat geahččalan fokuseret báktedáidaga
ja báikegotti olbmuid gaskasaš oktavuođa,
ja báktedáidaga gaskkusteami. Dagaimet
jearahallaniskkadeami, mii goassige ovdal ii leat dahkkojuvvon báktedáidaga
oktavuođas. Jearahallaniskkadeami boađus
geavahuvvo guovllu seailluhan- ja hálddašanbarggus
viidáseappot. Interregprošeavtta
Rock Art in Northern Europe bokte searvá Sámediggi
ovttas eará ásahusaiguin Norggas
ja Ruoŧas, ovttasbargojovkui báktedáidaga
suodjaleami ja hálddašeami hárrái.
Vern og forvaltning av samiske byggverk
raportaárvalus
lea gárvvistuvvon. Duohta meroštallama
vuođul sáhttet leat sullii 1200 automáhtalaččat ráfáidahttojuvvon
sámi vistti riikkas ja 870 soitet vel šaddat boahtte
20 jagis. Raporttas geahčaduvvojit čuolbmačilgehusat
movt dovdat visttiid sámi vistin, gos sámi
visttit leat, mii lea sámi visttiid suodjalanárvu,
movt hálddašit sámi
visttiid ja doaibmabijuid sámi visttiid suodjalanbarggus.
2002:s meannuduvvojedje 50 doarjjaohcama sámi
kulturmuitosuodjalandoaibmabijuide, 2001:s dat ledje 59. Doarjja
lea addojuvvon sámi kulturmuittuid registreremii,
seailluheapmái ja duođašteapmái
ja sámi visttiid divodeapmái.
1.3.7.3 Museabargu
2002:s válddii Sámediggi badjelasas
sámi museaid hálddašanovddasvástádusa
Norggas. Lea bargojuvvon aktiivvalaččat Sámedikki ásahemiin
riikaviidosaš oasálažžan ja
hálddašeaddjin museaoktavuođas.
Sámi museaforum lea ásahuvvon museaáššiid
ráđđeaddi orgánan,
ja mas leat daid sámi museaid ovddasteaddjit, mat
ožžot doaibmadoarjaga Sámedikkis. Sámediggi
ja sámi museat servet riikaviidosaš
museaođastussii
5
, mas
ulbmilin lea ahte museat oktiiordnejuvvojit stuorát
ja nannoseabbo ovttadahkan, mii šaddá
našuvnnalaš fierpmádahkan.
Bargojuvvo 4 sámi museaguovllu ásahemiin,
ja riikaviidosaš sámi kulturhistorjálaš
fierpmádaga huksemiin. Nuortasámi
musea ásahanbargguin lea jotkojuvvon ovttasráđiid
Mátta-Várjjaga gielddain ja Statsbygg:in.
Eaktun dán barggu joatkimii viidáseappot, lea
ahte sámi museaid ekonomiija nannejuvvo. 2003 stáhtabušeahtas
ii lasihuvvon mihkkege sámi museaide.
1.3.7.4 Stuorát areáladuohtadeamit sámi
guovlluin
Suodjalusas leat máŋga báhčinšilju
sámi guovlluin, maid leat plánen
viiddidit ja rievdadit daid geavaheami, das leat stuorra negatiivvalaš
váikkuhusat sámi ealáhusaide.
Sámediggi lea cuiggodan sakka daid ođđa plánaid
ja das lea hui kritihkalaš oaidnu Suodjalusdepartemeantta
ja Forsvarsbygg geavahan vugiide. Meavkki ja Alitčohka báhčin-
ja hárjehallanguovlluid viiddidanplánain
ii leat doarvái vuhtii váldojuvvon
boazodoallu. Hálkavári báhčinguovllu
stuorra viiddidanplánat orrot doaisttážii
bissehuvvon. Sámediggi lea geahččalan váikkuhit
dan ahte Suodjalus ja boazoorohagat Hálkaváris
dahket šiehtadusaid maiguin sihkkarastojuvvo boazodoalu
guohtoneanadárbu guovlluin maid Suodjalus dál
geavaha. Suodjalus pláne oažžut
gieldaoasseplána Sætermoen báhčinguvlui,
ja maiddái dán guovllus vurdojuvvo
geavaheami veaháš rievdadeapmi.
Dáppe maid ii leat Forsvarsbygg čájehan
albma áddejumi sámi kulturmuittuid
ja ealáhusberoštumiid duođašteapmái
ja oainnusin dahkamii. Sámediggi oinnii ahte lei dárbu
ovddidit vuostehágu Sætermoen báhčinguovllu
gieldaoasseplánii, danne go sámi
kulturmuitoberoštumit eai dohkálaččat
lean vuhtii váldojuvvon.
Minerálasearvvit sis- ja olgoriikkas váldet
oktavuođa jeavddalaččat
ja háliidit gávdnat ja geavahit
minerálaresurssaid sámi guovlluin.
Sámediggi lea deaivvadan minerálaservviiguin
ja lea addán signálaid ahte ii doarjjo
lobi addima ii kártet iige geavahit vejolaš
minerálagávdnosiid sámi
guovlluin, ovdal go Sámediggi lea ožžon duohta
váikkuhanfámu ja go norgalaš
eiseváldit leat dohkkehan sámi vuoigatvuođaid.
Oppalaš dovdu lea ahte minerálasearvvit
oalle guhkás háliidit gudnejahttit sámi
vuoigatvuođaid ja vejolaš roggama
sámi eavttuiguin. Dán rádjai
ii leat Ráđđehus vástesaččat háliidan
gudnejahttit sámi vuoigatvuođaid
ja ná caggá árvvoštallama
ahte sáhttá go roggama bealuštit
ja čađahit dihto oktavuođain.
1.3.7.5 Petroleumadoaibma
Sámediggi lea buktán cealkámuša
váikkuhančielggadusprográmmaárvalussii
birrajagi petroleumadoaimma ektui Lofuohta-Barentsábis.
Birrajagi petroleumadoaibma Barentsábis rievdadahttá sámi
guovlluid ekonomalaš struktuvrra. Sámediggi
oaččui miehtama dasa ahte petroleumadoaimmaid váikkuhusat
sámi guolástusaide, kultuvrii ja
servodahkii oppalaččat galget čielggaduvvot, muhto
ii ožžon doarjaga dasa ahte ferte
maiddái čielggadit makkár
váikkuhusat sáhttet leat iešguđet hápmásaš
sámi mieldeváikkuheames ja mielde
mearrideamis go guoská petroleumaresurssaid geavaheapmái
sámi resursaguovlluin. Sámediggi
lea dovddahan ahte lea garrasit fuolastuvvan daid issoras smávva áige-
ja resursarámmaid geažil mat leat
addojuvvon sámi čielggadusa váste.
Lea váttis jáhkkit ahte 1,5 mannosaš áigerámma
dán lágan viiddis ja vuođđo árvvoštallamiidda
livččii fágalaččat dohkálaččat
jáhkehahtti, ja attášii dohkálaš mearrádusvuođu.
1.3.8 Kultuvra ja ealáhusat
1.3.8.1 Kulturfoanda
Okta Sámedikki mihttomeriin lea háhkat
buriid bajásšaddaneavttuid sámi
mánáide ja nuoraide ja ovddidit
sin sámi identitehta. Váikkuhangaskaomiid
geavaheami bokte leat vuoruhan dán mihttomeari doarjaga juolludeami
bokte iešguđet doaibmabijuide mánáid
ja nuoraid váste. Sámediggi oažžu
dađistaga eanet ja eanet ohcamiid skuvllain ja earáin
doaibmabijuide «sámi stoalppuid» O97,
Kultuvrralaš Skuvlalávka, skuvla-
ja oahppomátkkit ja sullasaččaid
oktavuođas, muhto ii leat vuoruhan doarjaga dieid
oktavuođas.
Teáhtera oktavuođas lea deattuhuvvon
doarjaga addin dakkár lávdedáidagii,
main mánát ja nuorat leat leamaš
oasálastin ja olahusjoavkun. Dasa lassin leat amatevrateáhterdoaibma, teáhterbihttá
dáruiduhttima ja identitehta birra ja teáhter oarjelsámi
guovllus vuoruhuvvon. Prošeakta «Gállanuoraid teáhterviessu» – sámi teáhterguovddáš mánáide
ja nuoraide Guovdageainnus, ožžo
doarjaga álggaheapmái. Leat čielggaduvvon
iešguđet lágan molssaeavttut
mii guoská Åarjelsaemien Teatere bissovaš
doibmii. Dál leat iskamin gávdnat
teáhterea doibmii bissovaš ruhtadeami,
earret eará interreg-prográmmaid
bokte. Sámediggi válddii badjelasas Beaivváš
Sámi Teáhtera hálddašan-
ja juolludanovddasvástádusa 2002:s.
Sámedikki mihttomearri festiválaoktavuođas
lea gozihit ja nannet sámi artisttaid beroštumi,
ja movttiidahttit ja ovddidit sámi dáidda-
ja kulturčájehemiid, ja sihkkarastit
arenaid daid gaskkusteapmái. Leat earret eará háliidan
geahččalit háhkat
deaivvadansajiid eamiálbmotdáiddáriidda
ja artisttaide, álbmogii ja nuoraide. Lea juolluduvvon
festiváladoarjja guovtti bissovaš
sámi festiválii, Riddu Riđđui
ja Guovdageainnu musihkkafestiválii (beassašfestivála).
Dasa lassin lea addojuvvon prošeaktadoarjja eará sámi-
ja eamiálbmotfestiválaide, ja festiválaide
main leat leamaš sámi doalut.
Mánáidbláđi Leavedolgi
ja nuoraidbláđi almmuheapmái
lea maiddái addejojuvvo prošeaktadoarjja
2002:s. Nissonbláđđái Gába
leat bargamin oažžut bissovaš
ruhtadeami almmuhit bláđi 3–4
gearddi jahkái, muhto dainna eat leat lihkostuvvan.
Dán golmma sámi bláđi
ruhtadilli ii leamaš dohkálaš,
ja heajos dilli lea leamaš juo máŋggaid
jagiid. Musihkkadoarjja lea leamaš seamma dásis máŋggaid
jagiid, ja ohccit fal leat lassánan jagis jahkái.
Addojuvvui doarjja viđa CD almmuheapmái; daid
gaskkas guokte sámi lávlla-CD, guokte
juoigan-CD ja okta mas sihke lávlagat ja juoigan.
Muđui addojuvvui doarjja muhtun diŋgondahkosiidda, iešguđet
musihkkafestiválaide, konsearttaide ja eará musihkkadoaibmabijuide.
Daiddaoastinortnet lea bisuhuvvon. 250 000 ruvnno lea
várrejuvvon dáidaga ja duoji oastimii.
Savio-ávvudeami oktavuođas addojuvvui
doarjja máŋgga čájáhussii.
Dasa lassin addojuvvui doarjja dáiddafestiválaide, čájáhusaide, semináraide
ja dáiddalogahallamiidda. Sámediggi
válddii badjelasas ovddasvástádusa dáiddárstipeandaortnegis
jagi 2002 rájes. Dasto leat addán
guhtta 145 000 ruvdnosaš bargostipeandda,
maid gaskkas guokte addojuvvojedje nuorra easkkaálgán
sámi dáiddárii.
Dasto addojuvvojedje golbma mátke- ja oahppostipeandda,
okta ávnnastipeanda ja okta ásahanstipeanda.
1.3.8.2 Eará doarjjaortnegat kulturulbmiliidda
Oassin sámi girječálliid rekrutterenbarggus
leat addojuvvon guokte stipeandda gávcci nuorra
olbmui, geat čállet sámegillii.
Dáid stipeandaoažžuid
gaskkas ledje sihke oarjel- julev- ja davvisámegielagat. Stipeanddaid
oažžut galget 2003:s čuovvoluvvot
fágalaččat čállinkurssain,
maid Sámi girječálliidsearvi galgá čađahit.
2002:s maid eai boahtán ohcamat almmuhit čáppagirjjálašvuođa
oarjelsámegillii. Julevsámegiel
girjebuvttadeami oktavuođas maŋŋonahttá barggu
dat go leat unnán dakkár giellaolbmot
geat sáhttet dárkkistit giela ja
lohkat korrektuvrra.
Lágádusat mat almmuhit sámi
girjjálašvuođa,
oahpponeavvuid ja musihka lassánit. 2002:s gustogođii sámi
girjelágádusdoarjja Báhko-lágádussii
Divttasvuonas. Viđa kulturásahussii
lea addojuvvon doaibmadoarjja. Dát ortnet guoskagođii
dál vuosttas gearddi Mearrasámi
gelbbolašvuođa-guovddážii Billávuonas.
Leat áŋgirit bargan Gáivuona Ája
sámi guovddáža huksema
ollašuhttimiin.
Sámediggi attii doarjaga Sámiid Valáštallan
Lihttui Norgga bealde, seamma supmi go ovddit jagi. Ruhtadárbu valáštallanulbmiliidda
lea stuoris, ja leat vuordán ahte sámi váláštallan
galggai oažžugoahtit speallanruđaid.
Filbmasuorggis leat mearkkašahtti ollu lassánan
doaimmat maŋimuš jagiid. Guovdageainnus
lea sámi filbmafestivála lágiduvvon
sihke 2001:s ja 2002:s. Sámi video- ja filbmadahkkiid
lohku lea lassánan, ja nu maiddái
ohcamiid lohku oažžut doarjaga filbmaáigumušaide.
1.3.8.3 Ealáhusovddideapmi
Ealáhusstruktuvrras sámi guovlluin
leat smávva fitnodagat vátna resurssaiguin
mat galget deaividit hástalusaiguin mat čatnasit
nuppástuhttimii, ođđaháhkamii, árvobuvttadeami
buorideapmái ja buvttaovddideapmái.
Dasa lassin lea ollu fitnodagain unnán čoahkkanan ieškapitála
boahtteáiggi ovddideapmái ja investeremiidda,
maid lea dárbu dahkat go gilvu ealáhusaid gaskka
lassána ja lassána ohpihii, ja ealáhusat
leat gitta márkaniin. Gelbbolašvuođas šaddá
dađistaga deháleappot sadji ođđaháhkamii
ja ealáhuseallima viidásetovddideapmái.
Sámi ovddidanfoandda váikkuhangaskaomiid
geavaheami oktavuođas ii leat danne sáhka šat
dušše okto investerendoarjagis ealáhuseallimii,
muhto maiddái ruđaid juolludeamis prošeavttaide
ja prográmmaide, maiguin galgá gozihit
boahtteáiggi hástalusaid maid ovddabealde báikkálaš ealáhusat
leat. Foandda váikkuhangaskaomiid geavaheapmi čadnojuvvo
nannoseppot doaibmabijuid ja prošeavttaid čađaheapmái ovttasráđiid
eará almmolaš oasálaččaiguin.
Go ealáhusaid galgá guovlulaččat
ovddidit, de ferte buorebut oktiiortnet doaibmabijuid guovlulaš
ovddidanprográmmaid bokte ja nannet oktavuođa
ovttaskas fylkkaiguin, ja dieinna lágiin dalle sáhttá
leat álkit juksat oktasaš mihttomeriid.
Sámi ovddidanfoandda hálddašeami
birra lea čilgejuvvvon jahkedieđáhusa
4.2 kapihttalis.
1.3.8.4 Duodji ja lotnolasealáhusat
5-jagi duoji ovddidanprográmma lea álggahuvvon,
ja guđa lahttosaš refereansajoavku
lea nammaduvvon. Refereansajoavku galgá fágalaččat
veahkehit prográmma čađaheami.
Joavku lea doallan guokte čoahkkima, ja lea árvalan čuovvovaš
doaibmabijuid jagiide 2002–2003; oaivadusvirggit, oktasašbájit,
duodjelogahallama ráhkadeapmi, ealáhusšiehtadusa
vuođu árvvoštallan
ja iešguđet stipeandaortnegat.
Sáiváčáhcebivdoprošeakta
geahpedii guliid vuosttas gearddi geassit ja čakčat
2002:s. Bivdoearit eai ollašuhttojuvvon dan geažil
go masse muhtun ráji áigodagas álggahanáiggi geažil.
43 tonna sturrosaš bivdoearis váldojuvvui
29 tonna. 15 searvvi ja 30–40 olbmo serve bivdui. Ulbmil maŋŋá
prošeaktaáigodaga lea ahte sáivačáhcebivdu galgá
leat gánnáhahtti lotnolasealáhussan
10–15 olbmo váste. Sáivačáhcebivddus
stuorámus hástalussan lea álggahit
vuostáiváldinstašuvnna
ja vuovdin- ja márkanbarggu.
Doaibmadoarjja lotnolasealáhusaide lei seamma
dásis go 2001:s. Eanaš das manai
Sis-Finnmárkui. Lotnolasat, main duodji ja boazodoallu
lei mielde ožžo eanemusat doarjaga. Sámediggi
lea mearridan ahte lotnolasealáhusaid doaibmadoarjjaortnet
heaittihuvvo 2005 rájes. Viidáset
bargu lotnolasealáhusaiguin galgá láhččojuvvot
birgenvejolaš lotnolasaid eanet deattuhemiin ja rámmaeavttuid
buoridemiin lotnolasealáhusaide.
1.3.8.5 Boazodoallu
Sámediggi lea meannudan norgalaš-ruoŧŧilaš
boazoguohtonkomišuvnna árvalusa rájá
rastá boazodoalu ektui. Boazodoalu riektevuođđu
guohtonareálaide vuođđuduvvá
vuoigatvuođaide mat leat
háhkkojuvvon dološ áiggiid
geavaheami
bokte. Dát mearkkaša
dan ahte gávdnojit sámi guohtonvuoigatvuođat
maid diet guokte riikka ferteba vuhtii váldit ođđa
boazoguohtonkomišuvnna dagadettiin.
Lea buorre go 2002 boazodoallošiehtadus nannii árvobuvttadanprográmma
ja rabai spiehkastanvejolašvuođa
njuovvangáibádusas. Sámediggi váillaha
stuorát doarjjamáksomeriid doalloovttadagaide, dasto
lea váttis jos boraelliid dahkan vahágat
eai galgga lohkkojuvvot mielde njuovvangáibádussii
ja go bealit eai eaŋkilastán buvttadusdoarjjaortnega. Sámediggi
mearkkašii ahte šiehtadusbealit
eai dorjon rámmaid lasiheami Boazodoalu ovddidanfoanddas Sámi
ovddidanfondii duoji ovddidanprográmma oasseruhtadeapmái.
1.3.8.6 Eanadoallu
Investeremat eanadoalus leat njiedjan jagi 2001 ektui. Fuonit
gánnáhahttivuohta go leat heajos
hattit ja unnit buvttadusdoarjja dagahit dan ahte eanadoallit illá
oskildit lasihit eanadoallobuvttadusa. Oktasašdoaibmabijuid
vuoruheapmi Sámedikki beales eanadollui lea dehálaš
váikkuhangaskaoapmi doaluid mekaniserengoluid unnudeamis.
Máŋggajagáš prošeakta
man ulbmilin lea buoredit árvobuvttadeami doaluin,
lea ruhtaduvvon. Daid eana- ja boazodolliide, geat háliidit áŋgiruššat árvobuvttademiin
borramuša ektui, leat dollojuvvon gelbbolašvuođa
bajidan kurssat.
1.3.8.7 Boraeallit
Boraeallit leat oktilas váttisvuohtan sávzadollui
ja boazodollui, ja vahágat maid boraeallit leat
dagahan leat dohkketmeahttun ollu. Sámediggi lea mielde
Luondduhálddašan direktoráhta
jođihan guovddáš
boraeallilávdegottis. Dán lávdegotti
bargu lea dehálaš dan ođđa stuorradiggedieđáhusa
ektui boraelliid birra.
1.3.8.8 Guolástus
Regulerenráđis lea šiehtadallamiin
giddejuvvon fuomášupmi riddolagaš
bivdui, erenoamážit dainna áigumušain
ahte sihkkarastit unnimus riddo- ja vuotnafatnasiid bivdovuoigatvuođaid.
Lea leamaš váttis oažžut
doarjaga Sámedikki oidnui reguleremiid ektui. Seammás fuolastuhttá
dat go dutkiid bivdoearrerávvagat eai leat čuvvojuvvon, mii
heađušta ceavzilis ovdáneami
go salašmearri lea eanet go mii biologalaččat
lea rávvejuvvon. Dan geažil go Sámediggi
lea cuiggodan norgalaš riddodorski hálddašeami,
de lea Guolástusdepartemeanta mearridan nammadit
bargolávdegotti. Lávdegoddi galgá
bidjat vuođđun norgalaš
riddodorski guhkes áiggi ja ceavzilis hálddašeami,
ja ráhkadit ja ovddidit konkrehta árvalusaid
movt hálddašit ja bivdit norgalaš
riddodorski.
Sámit dan olis go lea eamiálbmot
Norggas, eai oažžo vuođđovuoigatvuođaid
guollebivddu hálddašeapmái
eaige oažžo vejolašvuođa
bivdit. Dát guoská vuosttažettiin
daid ollu hálddašanortnegiidda mat dagahedje
dan ahte guolásteaddjit masse iežaset
historjálaš bivdovuoigatvuođaid.
Sámediggi lea maid čujuhan váilevaš hálddašanortnegiidda
mat dagahit dan ahte báikegottiid olbmot eai sáhte ávkkástallat
iežaset komparatiivvalaš ovdamuniin
go ásset lahka resurssaid, dat mearkkaša
dan ahte lagašvuođa- ja sorjavašvuođaprinsihppa
biddjojuvvo vuođđun hálddašeapmái.
1.3.9 Dearvvašvuođa- ja sosiálaáŋgiruššamat
Sámedikkis lea bajimuš ovddasvástádus
sámi dearvvašvuođa-
ja sosiálapolitihka
6
hábmemis.
Mihttomearrin lea ollislaš ja dásseárvosaš dearvvašvuođa-
ja sosiálafálaldat sámi álbmogii.
Sámediggi juohká jahkásaččat
ruđaid dearvvašvuođa-
ja sosiálafágalaš
prošeavttaide sámi guovlluin. Prošeaktaruđat
leat váikkuhan gelbbolašvuođa
buorideami iešguđet arenain sámi dearvvašvuođa-
ja sosiálabálvalusaid oktavuođas.
Dearvvašvuođa- ja sosiálapolitihkalaš čilgehusas
dievasčoahkkimis skábmamánus,
guoskkahuvvojedje čuovvovaš suorggit; Sámi
mánát ja nuorat, sámi
nissonolbmuid dearvvašvuohta, boarrásat, doaibmavádjet
olbmot ja veajuiduhttin, sámi spesialistadearvvašvuođabálvalus
ja buohcciviessobálvalusat, gárrenmirkováttisvuohta,
Tjernobyl-lihkohisvuohta, nuoskkideapmi, dutkan, oahppu, WHO ja
riikkaidgaskasaš ovttasbargu. Sámedikkis lei čoahkkin
dearvvašvuođaministtariin geassemánu 11.
b. 2002, ja válddii dalle ovdan gažaldagaid
mat gusket ođđa dearvvašvuođafitnodagaide,
ja dárbbu oažžut čoahkes
gelbbolašvuođa guovddáža
mas leat mielde sámi dearvvašvuođa-
ja sosiálaásahusat, dárbbu oažžut
giellaruđaid dearvvašvuođafitnodagaide,
ja dasto gažaldaga Máilmmi dearvvašvuođaorganisašuvnna
(WHO) birra.
1.3.10 Ovttasbargu
Sámediggi lea searvan hálddahuslaš
bargojovkui mii bargá guovlulaš
ovddidanprográmmaid hábmemiin ja čuovvolemiin
fylkkain. Joavku lea doallan 7 čoahkkima ja ovttasbarggu
formaliseren fylkkagielddaiguin leamaš guovdileamos fáddá.
Vuosttas ovttasbargošiehtadus dahkkojuvvui Romssa
fylkkagielddain skábmamánus. Fylkkaid ođđa
rolla oktavuođas lea Ráđđehus álggahan
hálddahuslaš ovttasbargoprográmma
departemeanttaid, fylkkagieldda, Gielddaid guovddášsearvvi
ja Sámedikki gaskka. Programma ulbmilin lea nannet
fylkkagieldda guovlulaš ovddidanoasálažžan.
Leat álggahuvvon 5 oasseprográmma
ja Sámedikkis lea ovddastus A oasseprográmmas,
mii atná fylkkaplána guovlulaš ovdánahttima
gaskaoapmin. Váldoprográmma lea
doallan guokte čoahkkima ja oasseprográmma
fas golbma čoahkkima.
Sámediggi geahččala doallat
oktavuođa jeavddalaččat
sámedikkiiguin Suoma ja Ruoŧa bealde,
Sámi parlamentáralaš
ráđi bokte. Sámediggi
Ruoŧa bealde lea maid searvan sámi
parlamentáralaš ovttasbargui. Dán áigodaga váldoáŋgiruššansuorgin
lea sámi giela suodjaleapmi ja ovddideapmi, oahpahus,
oahpponeavvuid buvttadeapmi ja dásseárvu
sámi servodagas. Sámi parlamentáralaš ráđđi
lea sámiid beales ohcan oažžut
ovddastusa Davviriikkaid Ráđis.
Ovttasbargu ráđđehusaid
ja sámedikkiid gaskka lea bures jođus,
sihke politihkalaš ja hálddahuslaš
dásis. Skábmamánus
2002 dollojuvvui čoahkkin ministtariid ja sámedikkiid
presideanttaid gaskka goalmmát gearddi. Čoahkkima
boađus lei čoahkkingirji mearrádusaiguin
mii galgá čuovvoluvvot. Bargu Davviriikkalaš
sámekonvenšuvnnain lea positiivvalaččat ovdáneamen,
ja sámeministtarat ja sámedikkiid
presideanttat leat nammadan ekspeartajoavkku mas leat guhtta lahttu,
guokte guđege riikkas – nuppi lea nammadan Sámediggi
ja nuppi fas Ráđđehus.
Ekspeartajoavku galgá gárvvistit
konvenšuvdnaárvalusa, ja vurdojuvvo
ahte dat lea gárvvis loahpageahčen
jagi 2003.
1.3.11 Riikkaidgaskasaš áŋgiruššamat
Riikkaidgaskasaš barggus lea deattuhuvvon vuosttažettiin
bargu válljejuvvon ON-orgánaid ektui
ja máilmmi davviguovlluid ektui. Lea maiddái dárbu
bargat guoskevaš áššiiguin
EU-vuogádaga ja Eurohpa ektui muđui,
ja fállat veahki ovdáneapmái
eará eamiálbmogiid gaskkas.
Eamiálbmotáššiid
bissovaš forum doalai vuosttas sešuvnna
New York:s miessemámus, ja Sámediggi
searvvai dasa Norgga sáttágotti
mielde. Sámediggi deattuhii man dehálaš
lea ásahit ja ruhtadit bissovaš čállingotti Foruma
váste. Foruma vuosttas jođiheaddjin
válljejuvvui Ole Henrik Magga. Sámi
parlamentáralaš ráđi Norgga
beale sáttagoddi lea juolludan 300 000
ruvnno Bissovaš Foruma jođiheaddjái.
Barggus ON Eamiálbmotjulggaštusain
lea Sámediggi searvan norgalaš sáttagotti
mielde bargojoavkku 7. ja 8. sešuvdnii Genevas.
Sámediggi lea ovddastan Barentsovttasbarggu eamiálbmogiid Barents
Regiovdnaráđis ja Regiovdnakomiteas
2002:s. Sámediggi lea maid ovddastan Eamiálbmogiid
bargojoavkkus Barentsovttasbarggus. Bargojoavkku lea nammadan Regiovdnaráđi
ja das lea ráđđeaddi
stáhtus regiovdnaráđi
ja Barentsráđi ektui. Eamiálbmogiin
ii leat oktage ovddasteaddji Barentsráđis.
2001:s mearridii Sámediggi ahte ásahuvvo eamiálbmotkantuvra
Murmánskii, ja kantuvrra ásahanbargu
lea álggahuvvon. Kantuvra galgá
leat oktavuohtalađas eamiálbmogiid gaskka
Barentsovttasbarggus ja galgá erenoamážit
veahkehit eamiálbmogiid Ruošša bealde
prošeaktaohcamiid ja diehtojuohkima ektui.
Sámedikki presideanta searvvai norgalaš
sáttagotti mielde Arktálaš
Ráđi Ministtarčoahkkimii
Anáris golggotmánus. Ministtarkonfereansa
lea bajimuš mearrádusorgána Arktálaš
Ráđis ja dat dollojuvvo juohke nuppi
jagi. Ráđđehus láve dávjá
bovdet Sámedikki buktit árvalusaid,
dahje searvat čoahkkimiidda ráhkkanemiide
ovdal Arktálaš Ráđi čoahkkima,
muhto Sámedikkis eai leat resurssat vuoruhit dán
barggu. Dát ii mearkkaš dattetge
dan ahte bargu ii livččii dehálaš Sámediggái.
Sámi parlamentáralaš ráđđi
koordinere barggu Standing Committee of Parliamentarians of Arctic Region
7
. Sámedikki presideanta
Sven-Roald Nystø lea sámiid ovddasteaddji komiteas
guokte jagi áigodaga, ja searvvai parlamentarihkkariid
konferensii mii dollojuvvui Romssas borgemánus.
Geassemánus 2002 nammaduvvojedje prošeaktajoavkkut
oassin Ráđđehusa
eurohpapolitihkalaš prinsihpaid
8
čuovvoleamis.
Sámediggi lea bovdejuvvon searvat prošeaktajovkui
guovlulaš ja báikkálaš eiseválddiid
ovttasbarggu ektui. Prošeaktajoavku loahpahii barggustis
juovlamánus. Vuolggasajis lea jovkui addojuvvon
bargun raporteret EEO-oktiiordnenlávdegoddái
iežas árvvoštallamiid
ja doaibmabidjoárvalusaid birra.
Sámediggi lea čuovvolan riikkaidgaskasaš
barggu biologalaš šláddjivuođa
konvenšuvnnain ja searvá dan virggálaš
norgalaš sáttagoddái.
Oasálaščoahkkin
lea gozihan bargojoavkku rávvagiid mat barget kapihttaliin
8(j) eamiálbmotkapihttaliin, hui bures. Guovddáš
hástalussan lei oažžut
oasálaščoahkkima
mielde čatnat barggu 8(j)-bargojoavkku siskkobealde eará
guoskevaš ON proseassaide eamiálbmogiid
ektui, erenoamážit go vuhtii váldá
raporterema bissovaš forumii. Sámediggi
lea váikkuhan ahte bargu biologalaš šláddjivuođa
konvenšuvnnain, ja erenoamážit
bargu kapihttaliin 8(j) čadnojuvvo eará guoskevaš
riikkaidgaskasaš konvenšuvnnaide
main lea sáhka eamiálbmotvuoigatvuođaid
9
birra.
Sámediggi ii leat lihkostuvvan oažžut
ráđđehusa mielde
viidáset álgagiidda sierra eamiálbmot
Agenda 21 hárrái, erenoamážit
Johannesburg:a tohppačoahkkima ektui. Sámediggi
lei dattetge mielde Johannesburg konfereanssas sierra sáhkavuoruin,
ja oaččui dohkkehuvvot eamiálbmogiid
vitála rolla ceavzilis ovdáneami
barggus boahtteáiggis.
1.3.12 Čalmmusteamit
Oarjelsápmelaš Elsa Laula Renberg
jođihii vuosttas oktasaš davvi- ja
oarjelsámiid gaskasaš čoahkkima
guovvamánu 6. – 9. b. 1917 Troanddimis.
2002:s lei 10 jagi áigi dassážii
go sámekonfereansa mearridii ahte guovvamánu
6. beaivi galgá leat sámiid álbmotbeaivi.
Sámediggi gudnejahtii Elsa Laula guovvamánu
6. b. čalmmusteamis Árbordes, gosa
su maŋisboahttit erenoamážit
ledje bovdejuvvon. Sámediggi lea maiddái čohkken
ollu govaid, ávdnasiid ja teavsttaid Elsa Laula
Renberg birra.
Sámedikki dásseárvobálkkašupmi
geigejuvvui Kari Meløy. Son oaččui
bálkkašumi su dásseárvo-
ja ealáhus-politihkalaš pionerabarggu
ovddas, mii lea bidjan vuođu ollu áŋgiruššamiidda
dásseárvobarggus 1980–90-logus.
Sámedikki giellamovttiidahttinbálkkašupmi
2002:s geigejuvvui Harry Solhaug:ii. Solhaug lea ollu logijagiid áŋgiruššan
oalle sakka máhtolašvuođa suodjalemiin
ja sámegiela ovddidemiin Gáivuonaguovllus.
Lea dehálaš ahte mearrasámi guovlluin
gávdnojit dán lágan
resursaolbmot go Solhaug lea, guhte suodjala iežas
suopmana ja gaskkusta dan nuorat buolvvaide.
Sámediggi gudnejahtii sin geat ledje searvan
akšuvnnaide Álttá-Guovdageainnueanu
dulvadeami vuostálastima oktavuođas, skábmamánu
dievasčoahkkimis. Dáinna lágiin háliidii
Sámediggi gudnejahttit eaŋkil olbmuid áŋgiruššamiid
sámi vuoigatvuođaid hárrái
1970- ja 1980 loguin. Njeallje joavkku ledje bovdejuvvon; 1970 miellačájáhusaid ovddasteaddjit
Máze dulvadeami vuostá, dat geat
nealgudedje Stuorradikki olggobealde 1979:s ja 1981:s, sámi
nissonat, geat fitne stáhtaministtara kantuvrras 1981:s
ja Álbmotakšuvnna ovddasteaddjit Álttá-Guovdageainnueanu
vuostálastima oktavuođas.
1.4 Sámedikki rehketdoallu 2002
Sámedikki jagi 2002 rehketdoallu lea ollislaš
doaimma reaidarehketdoallu ja čájeha
doaimma duohta sisaboađuid ja goluid.
Tabealla 1.1 Váldologut Sámedikkis
Namahus | Sisaboađut | Golut | Buohkanassii |
---|
Gielda- ja guovludepartemeanta – GGD | 149.185.000 | | |
Girko-, oahpahus- ja dutkandepartemeanta – GOD | 6.421.750 | | |
Ruovttoluotta máksimat – ovttaskas
ohcamat | 240.000 | | |
Oahpahus- ja dutkandepartemeanta – ODD | 32.378.250 | | |
Dearvvašvuođadepartemeanta – DD | 5.200.000 | | |
Riikaantikvára | 1.500.000 | | |
Mánáid-
ja bearašdepartemeanta – MBD | 200.000 | | |
Eará sisaboađut
2002 | 9.927.615 | | 205.052.615 |
Doaibmagolut | | 75.421.358 | |
Fievrriduvvon SOF:ii GGD sisaboađuid | | 1.180.143 | |
Váikkuhangaskaoamit | | 130.192.516 | 206.494.017 |
| 205.052.615 | 206.794.017 | –1.741.402 |
Ollislaš juolludus 2002:s lei 189 800 000 ruvnno.
Bušeahtta regulerejuvvui miessemánus
ja loahpalaš bušeahtta mearriduvvui
200 917 000 ruvdnosaš rámmain.
Čuovusin Sámedikki doaibmaruđaid
juogadeamis ossodagaide, mat de ožžo
iežaset bušeahta ja doaibmaovddasvástádusa,
lea ahte juohke ossodagas lea ovddasvástádus doallat
jahkásaš bušeahttarámma.
Čuovvovaš ruđat
addojuvvon geavahussii, juogaduvvon Sámedikki iešguđet
bušeahttapoasttaide áššis
41/01, ja olggobealde ruhtaduvvon prošeavttaid/refušuvnnaid
bokte:
Tabealla 1.2 Doaibmarehketdoalu váldomáksinsajit
Poasta | Namahus | Juolludeapmi | Sisaboađut | Geavahussii |
---|
01 | Sámedikki hálddahusa
doaibma | 51.287.000 | 7.485.722 | 58.772.722 |
01 | Sámedikki politihkalaš dási
doaibma | 11.506.000 | 339.893 | 11.845.893 |
21 | Sierra doaibmagolut | 6.112.000 | 302.000 | 6.414.000 |
51 | Ealáhusovddideapmi | 21.630.000 | 1.800.000 | 23.430.000 |
52 | Kultuvra | 29.854.000 | 0 | 29.854.000 |
53 | Sámegiella | 29.500.000 | 0 | 29.500.000 |
54 | Biras ja kultuvra | 10.350.000 | 0 | 10.350.000 |
55 | Eará doarjagat | 4.900.000 | 0 | 4.900.000 |
56 | Oahpahus ja oahpponeavvut | 23.214.000 | 0 | 23.214.000 |
57 | Riikkaidgaskasaš
ovttasbargu | 3.250.000 | 0 | 3.250.000 |
59 | Dearvvašvuođa-
ja sosiálaáŋgiruššamat | 4.500.000 | 0 | 4.500.000 |
60 | Arkiiva, bibliotehka- ja diehtojuohkinbálvalusat | 5.214.000 | 0 | 5.214.000 |
61 | Dásseárvodoaibmabijut | 200.000 | 0 | 200.000 |
| Submi | 201.517.0001 | 9.927.615 | 211.444.615 |
1 Jagi 2001 loahpas várrejuvvui 2.411.594
ruvnno 4 sierra postii.
* 53.3 Giellaprošeavttat ru. 609 179
* 53.4 Giellaguovddážat ru.
62 673
* 54.1 Kulturmuittut ru. 1 069 800
* 55.1 Váldoorganisašuvnnat ru.
275.000
Dát čanastagat eai boađe
ovdan reviderejuvvon bušeahtas, muhto dat eai leat
juogaduvvon eará ulbmiliidda. Fotnote bokte juolluduvvui
vel 1.797.000 ruvnno. Dasa lassin ii lean 600.000 ruvvnno plussejuvvon hálddahussii
rievdaduskolonnas, mii lea dagahan dan ahte Sámediggi
lea juolludan 600.000 ruvnno eanet go lei.
Rehketdoallu biddjo ovdan guovtti váldooasis,
doaibmarehketdoallu váldogollopoasttaid mielde ja váikkuhangaskaoapmerehketdoallu váikkuhangaskaomiid
mielde.
1.4.1 Doaibmarehketdoallu
Tabealla 1.3 Doaibma Sámedikki hálddahus
Poasta | Namahus | Juolludus | Olggebealde ruhtadeapmi | Geavahussii | Rehketdoallu | Boađus | % +/- |
---|
01 | Sámedikki hálddahusa doaibma | 51.287.000 | 7.485.722 | 58.772.722 | 59.545.088 | -772.365 | -1,3 % |
Bohtosis – 771 018 ruvnno leat mielde maiddái
500 000 ruvdnosaš golut prošektii «Sámi
servodatdieđalaš diehtovuođđu – sámi statistihkat».
Sámi Instituhtas lea ovddasvástádus čađahit
prošeavtta. Statistisk sentralbyrå lea
maid mielde prošeavttas.
Postii 21 Gelbbolašvuođa bajideapmi
gielas juolluduvvui 2002:s 500 000 ruvnno. Dát
ruđat eai leat geavahuvvon 2002:s. Danne lea hálddahus válljen
vuoruhit dáid geavatkeahtes ruđaid
bajábealde namuhuvvon prošeaktii.
Tabealla 1.4 Sámedikki politihkalaš dási
doaibma
Poasta | Namahus | Juolludeapmi | RuhtadeapmiOlggobealde | Geavahussii | Rehketdoallu | Boađus | % +/- |
---|
01 | Sámediggeráđđi 0101 | 3.501.000 | 9.893 | 3.510.893 | 3.755.769 | -244.876 | -7,0 % |
01 | Sámedikki dievasčoahkkin
0102 | 4.242.000 | 0 | 4.242.000 | 4.482.087 | -240.087 | -5,7 % |
01 | Sámedikki čoahkkinjođihangoddi
0103 | 520.000 | 0 | 520.000 | 483.762 | 36.238 | 7,0 % |
01 | Sámedikki joavkkut 0104 | 1.681.000 | 0 | 1.681.000 | 1.791.942 | -110.942 | -6,6 % |
01 | Sámedikki bearráigeahččanlávdegoddi
0105 | 102.000 | 0 | 102.000 | 79.813 | 22.187 | 21,8 % |
01 | Sámedikki doarjja
stivra 0106 | 600.000 | 330.000 | 930.000 | 1.011.774 | -81.774 | -8,8 % |
01 | Válganjuolggaduslávdegoddi
0108 | 0 | 0 | 0 | 945 | -945 | 0,0 % |
01 | Sámi parlamentáralaš ráđđi 0109 | 460.000 | 0 | 460.000 | 383.953 | 76.047 | 16,5 % |
01 | Giellastivra 0201 | 400.000 | 0 | 400.000 | 410.844 | -10.844 | -2,7 % |
| Sámedikki politihkalaš
dási doaibma | 11.506.000 | 339.893 | 11.845.893 | 12.400.889 | -554.996 | -4,7 % |
Tabealla 1.5 Sierra doaibmagolut
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmiolggobealde | Geavahussii | Rehketdoallu | Boađus | % +/- |
---|
21 | Oahpponeavvoovddideapmi | 4.300.000 | 302.000 | 4.602.000 | 2.639.428 | 1.962.572 | 42,6 % |
21 | Interreg – doaibmagolut | 380.000 | 0 | 380.000 | 0 | 380.000 | 100,0 % |
21 | Interneahtta/dihtordiehtojuohkin | 700.000 | 0 | 700.000 | 698.754 | 1.246 | 0,2 % |
21 | Gelbbolašvuođa
bajideapmi gielas | 500.000 | 0 | 500.000 | 0 | 500.000 | 100,0 % |
21 | Politihkalaš álgagat | 62.000 | 0 | 62.000 | 87.200 | -25.200 | -40,6 % |
21 | Dásseárvobálkkašupmi | 50.000 | 0 | 50.000 | 50.000 | 0 | 0,0 % |
21 | Sámi
vuoigatvuođalávdegotti čuovvoleapmi | 120.000 | 0 | 120.000 | 0 | 120.000 | 100,0 % |
| Sierra doaibmagolut | 6.112.000 | 302.000 | 6.414.000 | 3.475.382 | 2.938.618 | 45,8 % |
1.4.2 Váikkuhangaskaoapmerehketdoallu
Sámedikki váikkuhangaskaoamit leat
sihke foandaruđat, mat juolluduvvojit máŋgga
jagi badjel, ja foandaruđat, mat juolluduvvojit jahkásaččat.
Foandapoasttat sáhttet čájehit
stuorra erohusaid reaidarehketdoalus, muhto galget juohke jagi ásahallojuvvot
juolludusaid ektui, mat leat čadnon boahtteáigái.
Sámediggi lea 2002:s bidjan buot čadnojuvvon ruđaid
sierra šiehtadusrehketdollui. Váilevaš
kapasitehta geažil lea juolludusaid registrerenbargu šiehtadusrehketdoalus
mii guoská oahpponeavvuide maŋiduvvon.
Sámi ovddidanfoandda, Sámi kulturfoandda
ja Sámeálbmotfoandda ruđat fievrriduvvojit
gollun njuolgga dáid foanddaid iešguđet
foandakontuide Norgga Báŋkkus ja nullejuvvojit
jahkemolsumis.
Váikkuhangaskaoapmerehketdoallu poastadásis:
Tabealla 1.6
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
51 | Ealáhusovddideapmi | 21.630.000 | 1.800.000 | 23.430.000 | 23.022.978 | 407.022 |
52 | Kultuvra | 29.854.000 | 0 | 29.854.000 | 29.707.750 | 146.250 |
53 | Sámegiella | 29.500.000 | 0 | 29.500.000 | 29.713.359 | -213.359 |
54 | Birasgáhtten
ja kultursuodjaleapmi | 10.350.000 | 0 | 10.350.000 | 9.520.850 | 829.150 |
55 | Eará doarjagat | 4.900.000 | 0 | 4.900.000 | 4.885.699 | 14.301 |
56 | Oahpahus ja oahpponeavvut | 23.214.000 | 0 | 23.214.000 | 23.533.180 | -319.180 |
57 | Riikkaidgaskasaš ovttasbargu | 3.250.000 | 0 | 3.250.000 | 429.700 | 2.820.300 |
59 | Dearvvašvuođa-
ja sosiála áŋgiruššamat | 4.500.000 | 0 | 4.500.000 | 3.865.000 | 635.000 |
60 | Arkiiva, bibliotehka- ja diehtojuohkinbálvalusat | 5.214.000 | 0 | 5.214.000 | 5.214.000 | 0 |
61 | Dásseárvodoaibmabijut | 200.000 | 0 | 200.000 | 300.000 | -100.000 |
| Submi | 132.412.000 | 1.800.000 | 134.412.000 | 130.192.516 | 4.219.484 |
1.4.2.1 Poasta 51 Ealáhusovddideapmi
Tabealla 1.7
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi
olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
51.1 | Sámi ovddidanfoanda | 18.130.000 | 1.800.000 | 19.930.000 | 19.697.978 | 232.022 |
51.2 | Duodjeásahusat
ja organisašuvnnat | 3.500.000 | 0 | 3.500.000 | 3.325.000 | 175.000 |
| Ealáhusovddideapmi | 21.630.000 | 1.800.000 | 23.430.000 | 23.022.978 | 407.022 |
2 000 000 ru leat fievrriduvvon Boazodoallošiehtadusa
bokte. 200 000 ruvnno das lea fievrriduvvon hálddahussii
daid doaibmabijuid hálddašangoluid váste
mat leat vuolggahuvvon boazodoalus.
31.12.02 nammii eai lean juolluduvvon 2 000 000 ruvnno
fievrriduvvon Eanadoallodepartemeanttas. Dát leat
fievrriduvvon Sámediggái easkka
2003:s. Submi lea fievrriduvvon sisaboahtun 2002:s.
Ekonomiijanjuolggadusa vuođul galgá
Sámi ovddidanfoandda konto sáldu
Norgga Báŋkkus čájehit
daid čatnasemiid, mat bohtet ovdan gustojeaddji
juolludemiin 31.12.02 muttus. Go ođđa
jahki álgá, de fertege ásahallat konto
vai dat čájeha daid geatnegasvuođaid,
mat Sámedikkis leat lohpádusaid
ektui.
Tabealla 1.8
Kapitála ja čadnon
lohpádusat 31.12.02 nammii | Submi |
---|
Foandda kapitála
31.12.2002 nammii | 17.674.800 |
Juolludusat 2002 | 18.130.000 |
Olggobeale ruđat | 3.800.000 |
Ruovttoluotta geassimat 2002:s | 1.856.622 |
Máksojuvvon
lohpádusat 2002:s | -19.394.978 |
Divvumat1 | -303.000 |
Gustovaš
lohpádusat | -18.938.878 |
Boađus Sámi
ovddidanfoanda 2002 | 2.824.566 |
1 * 100. 000 ruvnno leat gessojuvvon, go Goahtegearrega
doaibmadoarjja lea boastut biddjojuvvon foandda kontui.
* 203.000 ruvnno lea gessojuvvon earáláhkai
postereiid geažil (guittet 60200054 ja 60200057)
2001-doarjagis.
1.4.2.2 Poasta 52 Kultuvra
Tabealla 1.9
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
52.1 | Sámi kulturfoanda | 9.000.000 | 0 | 9.000.000 | 8.970.536 | 29.464 |
52.2 | Doarjja sámi lágádusaide | 1.520.000 | 0 | 1.520.000 | 1.392.250 | 127.750 |
52.3 | Doarjja sámi
kulturviesuide | 4.613.000 | 0 | 4.613.000 | 4.613.000 | 0 |
52.4 | Doarjja sámi
kulturorganisašuvnnaide | 1.093.000 | 0 | 1.093.000 | 1.151.000 | -58.000 |
52.5 | Festiváladoarjja | 1.128.000 | 0 | 1.128.000 | 1.203.000 | -75.000 |
52.6 | Sámi valáštallan | 500.000 | 0 | 500.000 | 500.000 | 0 |
52.8 | Beaivváš Sámi
Teáhter | 10.700.000 | 0 | 10.700.000 | 10.700.000 | 0 |
52.9 | Dáiddárstipeanddat | 1.300.000 | 0 | 1.300.000 | 1.177.964 | 122.036 |
| Kultuvra | 29.854.000 | 0 | 29.854.000 | 29.707.750 | 146.250 |
Ekonomiijanjuolggadusa vuođul galgá
Sámi ovddidanfoandda konto sáldu
Norgga Báŋkkus čájehit
daid čatnasemiid, mat bohtet ovdan gustovaš
juolludemiin 31.12.02 muttus. Go ođđa
jahki álgá, de fertege ásahallat konto,
mas oaidná daid geatnegasvuođaid,
mat Sámedikkis leat lohpádusaid
ektui.
Tabealla 1.10
Kapitála ja čadnon
lohpádusat 31.12.02 nammii | Submi |
---|
Foandda kapitála
31.12.2002 nammii | 9.260.127 |
Boasttuvuohta foandda kapitálas
31.12.2002 | 5.000 |
Juolludusat 2002:s | 9.000.000 |
Ruovttoluotta geassimat | 102.351 |
Máksojuvvon
lohpádusat 2002:s | -8.970.536 |
Gustovaš
lohpádusat | -9.421.524 |
Boađus Sámi
kulturfoanda 2002 | -24.582 |
1.4.2.3 Poasta 53 Giella
Tabealla 1.11
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
53.0 | Guovttegielalaš
doarjja gielddaide/f.gielddaide | 25.050.000 | 0 | 25.050.000 | 25.050.000 | 0 |
53.2 | Giellaguovddážat olggobealde
hálddašanguovllu | 2.450.000 | 0 | 2.450.000 | 2.663.359 | -213.359 |
53.3 | Giellaguovddážat | 2.000.000 | 0 | 2.000.000 | 2.000.000 | 0 |
| Sámegiella | 29.500.000 | 0 | 29.500.000 | 29.713.359 | -213.359 |
1.4.2.4 Poasta 54 Birasgáhtten ja kultursuodjaleapmi
Tabealla 1.12
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
54.0 | Kulturmuitosuodjaleapmi | 1.500.000 | 0 | 1.500.000 | 932.850 | 567.150 |
54.2 | Museat | 8.850.000 | 0 | 8.850.000 | 8.588.000 | 262.000 |
| Birasgáhtten
ja kultursuodjaleapmi1 | 10.350.000 | 0 | 10.350.000 | 9.520.850 | 829.150 |
1 Sámedikki birasgáhtten
ja kulturmuitoossodat hálddaša doarjjaortnega
sámi kulturmuitosuodjaleami váste,
maid Birasgáhttendepartemeanta ruhtada. Dát
ruđat leat maŋimuš
jagiid meannuduvvon čadnojuvvon ruhtan. Sámediggi áigu
reviderejuvvon bušeahtas mearridit movt várret
1.636.950 ruvnno.
1.4.2.5 Poasta 55 Eará doarjagat
Tabealla 1.13
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
55.0 | Doarjja sámi
váldoorganisašuvnnaide1 | 2.500.000 | 0 | 2.500.000 | 2.449.000 | 51.000 |
55.1 | Doarjja Sámedikki
politihkalaš joavkkuide | 1.800.000 | 0 | 1.800.000 | 1.799.999 | 1 |
55.2 | Ovddideapmi/Ráđi geavahusas | 0 | 0 | 0 | 36.700 | -36.700 |
55.4 | Opposišuvnna
bargoeavttut | 600.000 | 0 | 600.000 | 600.000 | 0 |
| Eará doarjagat | 4.900.000 | 0 | 4.900.000 | 4.885.699 | 14.301 |
1) Sámediggeráđđi
lea juolludan 275 000 ruvnno postii 55.1 sámi
váldoorganisašuvnnaide čoahkkimis
juovlamánus 2001. Dát ruđat
leat čadnojuvvon ruđat.
1.4.2.6 Poasta 56 Oahpahus ja oahpponeavvut
Tabealla 1.14
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
56.0 | Oahpponeavvut ja gelbbolašvuođa bajideapmi
erenoamáš pedagogihkas | 13.504.000 | 0 | 13.504.000 | 14.381.894 | -877.894 |
56.1 | Oahppostipeanddat sámi
nuoraide | 1.000.000 | 0 | 1.000.000 | 997.464 | 2.536 |
56.2 | Mánáidgárddit | 8.710.000 | 0 | 8.710.000 | 8.153.821 | 556.179 |
| Oahpahus ja oahpponeavvut | 23.214.000 | 0 | 23.214.000 | 23.533.180 | -319.180 |
Tabealla 1.15
Kapitála ja čadnojuvvon
lohpádusat | Submi |
---|
Foandda kapitála
31.12.2002 nammii | 13.355.747 |
Juolludusat 2002:s | 12.104.000 |
Máksojuvvon | -13.050.669 |
Gustovaš lohpáhudat
31.12.02 nammii | 12.409.078 |
Sámediggi várre 12 409 078 ruvnno
geatnegahttojuvvon boahtteáiggi geatnegasvuođaide.
1.4.2.7 Poasta 57 Riikkaidgaskasaš ovttasbargu
Tabealla 1.16
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
57.1 | Interreg, guovlulaš oassi | 700.000 | 0 | 700.000 | 0 | 700.000 |
57.2 | Barentsovttasbargu | 200.000 | 0 | 200.000 | 429.700 | -229.700 |
57.3 | EArá | 350.000 | 0 | 350.000 | 0 | 350.000 |
57.4 | Interreg III A Ruoŧŧa-Norga Åarjelsaemien
Dajve | 1.000.000 | 0 | 1.000.000 | 0 | 1.000.000 |
57.3 | Interreg III A
Davvi Sápmi | 1.000.000 | 0 | 1.000.000 | 0 | 1.000.000 |
| Riikaidgaskasaš
ovttasbargu1 | 3.250.000 | 0 | 3.250.000 | 429.700 | 2.820.300 |
1 2 000 000 ruvnno ruhta Interreg:ii
ii fievrriduvvon Sámediggái 2002:s,
muhto dat lea boahtán kontui maŋŋá
jahkemolsuma. Dát ii čuoza 2002
rehketdollui.
1.4.2.8 Poasta 58 Sámeálbmotfoanda
Tabealla 1.17 Sámeálbmotfoandda kontantrehketdoallu:
Namahus | Submi |
---|
Foandda kapitála
31.12.2002 nammii | 79.669.368 |
Reantosisaboađut | 402.221 |
Kapitála geavahusas
01.01.2003 nammii | 80.071.589 |
Tabealla 1.18 Sámeálbmotfoandda reantosisaboahtu:
Namahus | Submi |
---|
Dienas fievrriduvvon 2001:s | 159.780,82 |
Dienas fievrriduvvon 2002:s | 6.959.369,18 |
Dietnasa submi 1/7–00 – 31/12–01 | 7.119.150,00 |
Dienas 2002 | 5.071.588,85 |
Oktiibuot1 | 12.190.738,85 |
1) 7.119.150 ruvndnosaš submi lohkkojuvvo čadnojuvvon
ruhtan.
Sámeálbmotfoandda ru 12 190 738,85
sturrosaš vuoitu galgá ávnnaslaččat leat
báŋkkus. Bajábealde namuhuvvon
vuoitu lea 31/12–02 muttus girjejuvvon balánsii
ná:
Tabealla 1.19
Namahus | Submi |
---|
Sámeálbmotfoanda
0629.60.12031 | 80.071.588,85 |
Kapitála
gessojuvvon eret Sámeálbmotfoanddas | -75.000.000,00 |
Submi | 5.071.588,85 |
Sámeálbmotfoandda ollislaš
dienas fievrriduvvo Norges Bank kontui 0629.60.12031.
1.4.2.9 Poasta 59 Dearvvašvuođa- ja
sosiálaáŋgiruššamat
Tabealla 1.20
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi
olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
59.1 | Dearvvašvuođa-
ja sosiála áŋgiruššamat | 4.500.000 | 0 | 4.500.000 | 3.865.000 | 635.000 |
| Dearvvašvuođa-
ja sosiála áŋgiruššamat | 4.500.000 | 0 | 4.500.000 | 3.865.000 | 635.000 |
1.4.2.10 Poasta 60 Arkiiva, bibliotehka- ja diehtojuohkinbálvalusat
Tabealla 1.21
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi
olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
60.1 | Mobiila bibliotehkabálvalusat | 4.549.000 | 0 | 4.549.000 | 4.549.000 | 0 |
60.2 | Sámi
arkiiva | 665.000 | 0 | 665.000 | 665.000 | 0 |
| Arkiiva, bibliotehka- ja diehtoj.bálvalusat | 5.214.000 | 0 | 5.214.000 | 5.214.000 | 0 |
1.4.2.11 Poasta 61 Dásseárvodoaibmabijut
Tabealla 1.22
Poasta | Namahus | Juolludus | Ruhtadeapmi
olggobealde | Geavahussii | Máksojuvvon | Boađus |
---|
61.1 | Dásseárvobargu | 200.000 | 0 | 200.000 | 300.000 | -100.000 |
| Dásseárvobargu | 200.000 | 0 | 200.000 | 300.000 | -100.000 |
1.4.3 Ásahallan ja boađus 2002
Tabealla 1.23
Sámi ovddidanfoanda
ja Sámi kulturfoanda | Submi |
---|
S��mi ovddidanfoanda – Siste
01.01.03 nammii | -716.712 |
Sámi ovddidanfoandda
gustovaš lohpádusat | -18.938.878 |
Sámi kulturfoanda – Siste
01.01.03 nammii | 1.072.266 |
Sámi
kulturfoandda gustovaš lohpádusat | -9.421.524 |
Submi | -27.999.698 |
Tabealla 1.24
Ásahallan ja
boađus 2002 | Submi |
---|
Siste kontus 01.01.2003 nammii | 55.958.247 |
Sirdin Sámedikki
doaibmakontus foandankontui | -27.999.698 |
Čadnojuvvon
lohpádusat OAO:s | -12.409.078 |
Sámeálbmotfoanda/politihkalaš
doaibmabijut | -7.694.150 |
Iiboahtán
ED:s ovdal go 2003:s, fievrriduvvon sisaboahtun 2002:s | -2.000.000 |
Loahppa ođđasisjuolludeapmái
bušeahttarevideremis 2003:s | 5.855.321 |
Mielddus – Indikáhtortabealla areálaplánat
Tabealla 1.25 Man ollu cealkámušat areálahálddašanáššiide:
Ovddasvástádussuorgi | Finnmárku | Romsá | E-Norlánda | Snoasá | Buohkan. | Buohkan. |
---|
Plánašládja | 2001 | 2002 | 2001 | 2002 | 2001 | 2002 | 2001 | 2002 | 2001 | 2002 |
Stáhta/FG
suodjalusplánat | 2 | 1 | 2 | 0 | 4 | 2 | 3 | 3 | 11 | 6 |
Fylkaplánat/-oasseplánat | 2 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2 | 0 | 4 | 0 |
Gieldaplánat/-oasseplánat | 20 | 4 | 18 | 6 | 28 | 13 | 26 | 16 | 92 | 39 |
Ásahahallan-/huksenplánat | 85 | 43 | 139 | 118 | 104 | 111 | 199 | 130 | 527 | 402 |
Bođu-/juohkinohcamat | 261 | 237 | 543 | 454 | 98 | 68 | 161 | 137 | 1063 | 896 |
Eana-/Vuovdedoallu
ja Boazo- | | | | | | | | | 0 | 0 |
doallorusttegat/minerálaáššit | 71 | 32 | 81 | 77 | 64 | 56 | 184 | 148 | 400 | 313 |
Geaidnu*, fápmu,
telejohtasat, | | | | | | | | | 0 | 0 |
Allagealdda ja eará plánaáššit | 46 | 59 | 24 | 49 | 22 | 10 | 49 | 47 | 141 | 165 |
Eará areálaáššit | 43 | 35 | 27 | 11 | 17 | 29 | 12 | 42 | 99 | 117 |
Submi | 530 | 411 | 834 | 715 | 337 | 289 | 636 | 523 | 2337 | 1938 |
Tabealla 1.26 Man ollu váikkuhaniskančielggadusáššit:
Gielda | Ovdagihtii dieđut | Gáibádus KU § 4 | Cealkámušat dieđáhusaide | Cealkámušat gárvvis KU |
---|
Mátta-Várjjat | | | 1 | |
Fálesnuorri | | | | 1 |
Romsa | 3 | 1 (juo) | 1 | 1 |
Berg | | 1 (juo) | | |
Karlsøy | 1 | | | |
Hárštá | | | 1 | |
Bodeajju | | 1 (juo) | | |
Fuosku | | 1 (juo) | | |
Tydal | | | | 1 |
Hemnes | 1 | | | |
Vefsn | | | 1 | |
Åfjord | | | 1 | |
Submi: | 5 | Ii 0 /Juo 4 | 5 | 3 |
Tabealla 1.27 Dispensašuvdnaáššit
Kulturmuitolága mielde:
| Suodjalanstáhtus | | Sámedikki |
---|
Hápmi/guovlu | § | Gielda | rávven, ohcan/r.plána |
Geaidnu Naranažžii
bivorokkit/duktasadji | 3 ja 4 | Guovdageaidnu | Disp. rávven |
Stobu sirdin Gråfjord | 3 ja 4 | Skánit | Disp. rávven |
Tabealla 1.28 Man ollu gáibiduvvon reguleren
erenoamáš guovlun plána-
ja huksenlága mielde:
Gielda | Lohku |
---|
Áltá | 1 |
Mátta-Várjjat | 1 |
Muosáidsuolu | 1 |
Deatnu | 1 |
Poršáŋgu | 1 |
Davvisiida | 2 |
Namskogan | 1 |
| 8 |
Tabealla 1.29 Vuosteháguid lohku:
Ovddasvástádus | Plánahápmi | Dieđ. | V.háhku |
---|
Finnmárku: | | 3 | 1 |
Romsa: | Regulerenplána | | 1 |
| Gieldaplána | | 1 |
| Gieldaoasseplána | | 1 |
Davvi Norlánda: | g.plána/r.plána | 1 | 1 |
Submi | | 4 | 2 |
Tabealla 1.30 Seailluhanáššit:
Hápmi/guovlu | Gáhttenstáhtus § KML | Gielda | Ruhtadeapmi/Gáldut |
---|
Koltálaš
gili kulturbiras | 20 | Máttá-Várjjat | SD/F.mánni |
Gjerdalen | 4 | Hábmir | Stáhtafápmu |
Bivdorusttet/Tromoan | 4 | Grane | SD/Norl. FK |
Tabealla 1.31 Geahčademiid ja máksingeatnegas geahčadanáššiid
lohku:
Ovddasvástádus | Geahč.lohku
2002 | Máksingeatn.
KML § 10 2002 |
---|
Finnmárku | 79 | 27 |
Romsa/DN | 111 | 61 |
D-Norlánda | 23 | 12 |
Snoasá | 43 | 15 |
Submi | 256 | 115 |
Tabealla 1.32 Ođđa registrerejuvvon ovttakas
kulturmuittuid ja lokalitehtaid lohku:
Ovddasvástádus | Ovtt.objeakta 2002 | Lokalitehtat 2002 |
---|
Finnmárku | 335 | 63 |
Romsa | 63 | 32 |
D-Norlánda | 165 | 45 |
Snoasá | 53 | 30 |
Submi | 616 | 170 |
Tabealla 1.33 Váidimat:
Makkár gielddas | Láhka§ | Lohku | Stáhtus |
---|
Gáivuotna | kml 3,4,6,8,9 | 4 | Dutkojuvvo |