4.15 Riikkaidgaskasaš áŋgiruššan
Riikkaidgaskasaš eamiálbmotlogijagis (1995–2004)
lea ON eambbo deattuhan iešguđet
máilmmiguovlluid eamiálbmogiid váttis
dili. New Yorkas lea ásahuvvon Eamiálbmotáššiid
bistevaš forum. Forum gullá ECOSOC
vuollái, das lea viiddis mandáhtta ja čoahkkinastá jahkásaččat.
Genèvas čađahuvvojit šiehtadallamat eamiálbmot-vuoigatvuođaid
ON-julggaštusa birra. Eamiálbmotáššit
leat maiddái deaŧalaččat
ON’ Generálačoakkámis
ja ON’ Olmmošvuoigatvuođakommišuvnnas.
Eamiálbmotdilálašvuođat
gieđahallojuvvojit maiddái olu
eará oktavuođain ON-vuogádaga
siskkobealde.
4.15.1 ON’ eamiálbmotáššiid bistevaš forum
Bistevaš Forumas (BF) leat 16 ovttaskas miellahtu.
Bealli sis leat eamiálbmogat. Buot BF’ miellahtut
oassálastet eamiálbmotáššiid
bealakeahtes áššedovdin.
Earret miellahtuid de leat maiddái stáhta, ON-orgánaid
ja –organisašuvnnaid ja eamiálbmotorganisašuvnnaid
ovddasteaddjit forumas observatoran sátnevuorrolobiin.
BF’ goalmmát čoahkkin
dollojuvvui miessemánus 2004. Earret dábálaš čoahkkináššiid
(ekonomalaš- ja sosiála ovdáneapmi,
kultuvra, biras, oahpahus, dearvvašvuohta
ja olmmošvuoigatvuođat),
deattuhii forum erenoamážit mánáid
ja nuoraid áššiid.
Sámediggi lei mielde Norgga sáttagottis. Ráđđehus
ja Sámediggi dolle oktasaš sártni
kultuvrra birra Bistevaš Foruma čoahkkimis. Ráđđehus
lea čađat dorjon
Bistevaš Foruma ásaheami, sihke politihkalaččat
ja ekonomalaččat.
4.15.2 Bargu ON’ eamiálbmotvuoigatvuođaid julggaštusa
hárrái
Bargojoavku maid ON’ Olmmošvuoigatvuođakommišuvdna
lea nammadan doaimmahit barggu ON’ eamiálbmotvuoigatvuođaid
julggaštusain, doalai jahkásaš sešuvnna
Genèvas čakčamánus
2003. Vuohččan
bargojoavkku historjjás dorjo riikkat ja eamiálbmotovddasteaddjit
kompromissaid mat sulastahttet julggaštusa álgoárvalusa.
Dat joavkkut mat gáibidedje olles árvalusa dohkkehuvvot,
dahje mat gáibidedje olles árvalusa rievdaduvvot,
lea hirbmadit unnon. Danne menestuvai oažžut áigái
duohta šiehtadallamiid julggaštusa
materiálalaš sisdoalu hárrái. Šiehtadallamat čađahuvvojedje
davviriikkaid evttohusa vuođul. Šiehtadallamiid
ovdáneapmi addá doaivaga oažžut julggaštusa
dohkkehuvvot lagamus moatti jagi sisa. Sámediggi lei mielde
Norgga sáttagottis. Bargojoavkku 10. sešovdnačoahkkimii
2004:s ovddidedje davviriikkat ovttas Estteeatnamiin, New Zealánddain
ja Šveiccain vel ovtta bargoevttohusa julggaštusa
rievdadeami hárrái. Maiddái dát
bargoevttohus biddjui šiehtadallamiid vuođđun
ja dagahii ahte ášši
ain ovdánii.
4.15.3 Eamiálbmotbargu biologalaš šláddjivuođa konvenšuvnna
(CBD) hárrái
Norga lea árjjalaččat
mielde eamiálbmotguoskevaš barggus
biologalaš šláddjivuođa
konvenšuvnnain (CBD). Muhtun doaimmat CDB’ eamiálbmotbarggus
leat earret eará árbevirolaš máhtu iešguđet
bealit, ollislaš ja beaktilis oassálastin,
biogirjáivuođa oskku ja kultuvrralaš árvvuid
doahttaleapmi ja ollislaš ekovuogádathálddašeapmi.
CBD oktavuođas lágidii Norga
njealját riikkaidgaskasaš Troandinkonferánssa
biologalaš šláddjivuođa
birra 2003’ geasi. Fáddán lei teknologiijaovttasbargu
ja teknologiijasirdin. Árbevirolaš máhtu
birra ságastallojuvvui máŋggain
logaldallamiin.
Bargojuvvo eamiálbmotguoskevaš čuolmmaid
integreremiin buot konvenšuvdnabargosurggiide,
ja muđui biddjojit návccat čuovvolit
eamiálbmotguoskevaš áššiid
bargoprográmma. Lea ásahuvvon bargojoavku man
doaibman lea čuovvolit bargoprográmma álgoálbmotáššiid.
Eamiálbmotguoskevaš áššiid
bargojoavkkus biddjojit eamiálbmotjoavkkut «buohtalaga» konvenšuvdnabeliiguin
sátnevuoruid ja ságastallanáiggi hárrái.
Fáttát mat gieđahallojuvvojedje
2003:s ledje earret eará:
Eaktodáhtolaš njuolggadusaid
ráhkadeapmi dasa movt searvat areálaplánaproseassaide,
ja váikkuhusanalysaide mat váraváldet eamiálbmogiid
kultuvrralaš, biraslaš ja
sosiála dili.
Ovddidit struktuvra- ja čađahanplána
raportta dáfus, mii guorahallá eamiálbmogiid árvvuid
ja trenddaid sin máhtu, praksisa ja vásáhusaid
vuođul, mat leat áigeguovdilat
biologalaš girjáivuođa áittardeamis
ja guoddevaš geavaheamis.
Ovddidit
Sui generis
-vuogádagaid
(mat leat eará go pateantavuogádagat) árbevirolaš máhtu
suodjaleami várás.
Ovttasbargu ON’ Eamiálbmogiid bistevaš forumain.
Sámediggi lea mielde Norgga sáttagottis biokonvenšuvnna áššeoasálaščoahkkimiin,
ja eamiálbmotprográmma bargojoavkkuid čoahkkimiin.
