Sámedikki 2009 doaimma birra

2.19 Hálddahuslaš dási doaibmagolut

Sámedikki bušeahttarámma lea lassánan 140 miljon ru guđa maŋimuš jagis. Bušeahttarámma 2003:s lei 206 miljon ru ja 2009:s fas 346 miljon ru. Dát čájeha ahte Sámedikki doaimmat leat lassánan sakka. Strategiijat 2009 bušeahtas addet gova doaimmaid birra sierra politihkka- ja hálddašansurggiin. Strategiijat konkretiserejuvvojit hálddahusa bargoplánain. Bargu politihkkaovddidemiin ja politihkalaš áššiid čuovvolemiin, eanet hálddašandoaimmat ja servodaga vuordámušat gáibidit kapasitehta ja alla fágalaš gelbbolašvuođa ollu surggiin. Reviderejuvvon 2009 bušeahtas lei várrejuvvon 81 660 000 ru hálddahuslaš dási doaibmagoluide.

31.12.09 nammii ledje Sámedikki hálddahusas 124,56 jahkedoaimma. Ovdáneapmi tabeallas vuolábealde čájeha ahte nissonoassi bargiid gaskkas stuorru, go fas jođiheddjiid gaskkas njiedjá nissonlohku.

Bealit Sámedikkis, bargoaddi ja bargiidorganisašuvnnat, leat ovttasráđiid ásahan Sámedikki bargiid- ja bálkápolitihka, mii earret eará guoská beliid gaskasaš ovttasdoaibmamii. Báikkálaš bálkášiehtadallamiid bokte leat bealit ilbmadan ja jevden bálkáerohusaid nissonolbmuid ja almmáiolbmuid gaskka sierra virgejoavkkuid siskkobealde.

Sámediggi lea Čáhkkilis Bargoeallin-fitnodat ja čuovvu mearrádusaid mat leat mearriduvvon šiehtadusas čáhkkilis bargoeallima hárrái. Bargit geain lea dárbu oažžut sierra láhčima bargosajis ja bargodoaimmaid ektui ožžot fálaldaga das. Lokálain maid Sámediggi geavaha galget vuhtii váldojuvvot olbmot geain leat hedjonan doaibmanávccat.

Bargiidpolitihkalaš mihttomearrin lea juksat dássedettolaš ahke- ja sohkabealjuogu, ja dasto rekrutteret olbmuid geain lea minoritehta- ja álgoálbmotduogáš. Dát váldojuvvo vuhtii álohii almmuhemiin ja olbmuid rekrutteremis.

Sámedikki hálddahusas leat 4 ossodaga, ja dan lassin vel dievasčoahkkinstába. 2009:s ásahuvvui gulahallanossodat. Gulahallanossodagas lea ovddasvástádus gulahallamis ja diehtojuohkimis siskkáldasat ja olggos guvlui, ja galgá geavatlaččat láhčit sámediggeráđi čoahkkimiid ja mátkkiid. Ossodagas lea maiddái ovddasvástádus Sámedikki girjerádjosa doaimmas, man bargun lea nannet ja ovddidit girjerádjofálaldaga sámi álbmoga várás. Girjerádju doaibmá sámi girjjálašvuođa ja sámi girjerádjobálvalusaid gelbbolašvuođabibliotehka. Sámedikki girjerádju ásahii 2009:s sierra neahttasiiddu man bokte sáhttá ohcat sámi girjjálašvuođa ja girjjiid sámi diliid birra.

Dievasčoahkkinstába lea Sámedikki hálddahusa oassi, muhto politihkalaččat lea dat dievasčoahkkinjođiheaddji vuollásaš iige sámediggeráđi. Dievasčoahkkinstábas lea hálddahuslaš ovddasvástádus Sámedikki parlamentáralaš doaimmas, nugo lávdegodde- ja dievasčoahkkimiid plánen ja čađaheapmi. Dievasčoahkkinstábas leat golbma bargi ja danne ferte lávdegodde- ja dievasčoahkkimiid áigge oažžut veahki čállinbálvalusossodagas, jorgalanbálvalusain jna. Maiddái sámediggeválgga ráhkkaneapmái ja čađaheapmái ja ođđa sámedikki rahpama čađaheapmái 2009:s, oaččui dievasčoahkkinstába veahki ossodagain.

Sámedikkis leat kantuvrrat Snoasas, Ájluovttas, Evenáššis, Olmmáivákkis, Guovdageainnus; Kárášjogas ja Vuotnabađas Unjárggas.

Áššemearri Sámedikkis lea lassánan jagis jahkái. Dasa lassin go dokumeanttaid lohku duohtavuođas lea lassánan, de lea Sámediggi maŋimuš jagiin gártan meannudit mealgat eanet dakkár áššiid main lea stuorát viidodat ja kompleksitehta. Govvosis vuolábealde sáhttá oaidnit man ollu dokumeanttat leat lassánan jahkásaččat mat meannuduvvojit Sámedikki journálavuogádagas. Jagis 2009 bohte Sámediggái 18 399 dokumeantta, oktiibuot 33 368 dokumeantta gaskkas. 2008:s bohte Sámediggái 15 122 dokumeantta. Mii mearkkaša dan ahte 2009:s bohte 3 217 dokumeantta eanet go 2008:s, mii vástida 21,3 % lassáneami.

Govus 2.8 Daid dokumeanttaid logu ovdáneapmi mat gieđahallojuvvojit Sámedikki journálavuogádagas.

Dokumeantalogu lassáneapmi oktiibuot 2008 rájes 2009 rádjai čájeha ahte dokumeanttat leat lassánan 4 041 dahje 13,8 %. Vástesaš lohku maŋimuš 10 jagis, 1999 rájes 2009 rádjai, čájeha lassáneami mii lea 85,8 %.