Sámepolitihkka

18 Mediat

Ráđđehus oaivvilda ahte preassafriddjavuohta ja bures doaibmi mediat leat mearrideaddji eaktun go galgá leat cealkinfriddjavuohta, riektesihkar­vuohta ja ealli demokratiija. Nu lea maid sámi servodagas. Vuođđoláhka § 100 cealká eiseváldiin lea ovddasvástádus «láhčit dili nu ahte šattašii rabas ja bajasčuvgejuvvon almmolaš ságastallan». Dan ovddasvástádussii maid gullá ii unnimusat ahte láhčit dili dainna lágiin vai iešguđet unnilogu ál-bmogiin lea cealkinfriddjavuohta ja demokráhtalaš oassálastin. Dien mielde lea bidjan váldo mihttomearrin ráđđehusa politihkkii dat ahte oalgguhit girjáivuođa ja kvalitehta bisuheami Norgga mediain. Ulbmilin das lea doalahit dakkár media infra­stuktuvrra mii sáhttá doaibmat olbmuid cealkinkanálan ja ulbmilin lea maid fállat máŋggabealát ja jáhkehahtti dieđuid buot servodaga joavkkuide.

18.1 Aviissat

Sámi aviissat leat ožžon stáhta doaibmadoarjaga 1978 rájes. 1991 rájes lea doarjja juolluduvvon sierra poastta bokte Kultur- ja girkodeparte­meantta bušeahtas. Jagi 2007 doarjjaortnegii gulle golbma aviissa, sámegielat aviissat áššu ja Min áigi ja Ságat aviisa mii eanemustá lea dárogillii. Dasa lassin oaččui Nuorttanáste bláđđi merkejuvvon doarjaga seamma bušeahttapoastta bokte. 2005 rájes lea maid báikkálaš aviisa Nordsalten ožžon unnibuš doarjaga buvttadit julevsámegillii siidduid.

Go meannudedje Sd.dieđ. nr. 33 (2001 – 2002) Lassidieđáhusa Sd.dieđ. nr. 55:ii (2000 – 2001)Sámepolitihka birra,de Stuoradiggi dajai ee. ahte doarjja galgá eambbo addojuvvot sámegiel aviissaide dien ortnega vuolde. Suohkanlávdegotti eanetlohku deattuhii liikká ahte jus sámegiel aviissat galget oažžut eambbo doarjaga, de dat ii galgga ruhtaduvvot dainna lágiin ahte unniduvvo doarjja daidda sámi aviissaide mat čállet sámegillii.

Ovdal juolluduvvui 2/3 oassi doarjagis vuođđodoarjjan mii lei ovttanáre buot dien ortnega aviissaide. Loahppa goalmmádasoassi juhkkojuvvui rievddadeaddji doarjjan mii rehkenastojuvvui dan mielde man ollu leat buvttadan siidduid ja sámi teavsttaide lei stuorát doarjjamearri. Stuoradikki Sd.dieđ. nr. 33 meannudeami vuođul rievdaduvvui doarjjaortnet ja ođđa vuohki doaibmagođii 2005 rájes. Rievdadus lei nu ahte rievddadeaddji doarjja doalahuvvui dušše sámegiel siidduid buvttadeapmái ja ahte rievddadeaddji doarjja mearri unniduvvui 1/3 sturrosaš meari rájes gitta 10 pst. rádjái.

Dasa lassin bođii vejolašvuohta oažžut doarjaga buvttadit julevsámegiel siidduid, ja das lea bajemus rádji 1 proseanta dan jagá juolludeamis dien postii. Ráđđehus áigu árvvoštallat galgá go diekkár doarjjaortnega ásahit maid oarjelsámegiel siidduid buvttadeapmái.

Ráđđehus diehtá ahte buot golbma sámi aviissa barget dan ala ahte dávjjibut almmuhit aviissaid. Guokte sámegiel aviissa, Min áigi ja áššu leat searvan vai duohtan šattašii jurdda ásahit sámi beaivválaš aviissa. Vuosttaš almmuheapmi ođđa aviissas, ávviris, lei vuovdemassii guovvamánu 6. beaivvi dán jagi. álggus almmuhuvvo aviisa golmma geardde vahkus, muhto fálaldat viiddiduvvo dađistaga ja dalle almmuhišgohtet aviissa viđa gearddi vahkus. Ságat galgá plána mielde almmuhuvvot juohke beaivvi (viđa gearddi vahkus) dán jagi mielde.

Ráđđehus oaivvilda eanaš oasi doarjagis ain galgat mannat sámegiel aviisabuvttadeapmái, ja deattuha ahte sámegiel aviissaid lea divrasit ráhkadit go dárogiel aviissaid. Ortnega sturrodat berre speadjalastit dieid lassigoluid. Ráđđehus maid deattuha hirbmadit ahte sámegiel aviissat leat deaŧalaččat sámegielaid seailluheamis ja ovdánahttimis ee. dego oahpponeavvun skuvllas. Dan seammás diehtá ráđđehus ahte oalle stuora oassi sámi álbmogis ii máhte sámegiela čállingiela, ja oaivvilda danne dárbbašlažžan doalahit dan vejolašvuođa ahte maiddái dárogiel aviissat jurddašuvvon dien oassái álbmogis besset oažžut doarjaga dan ortnega bokte.

Sámi aviisaminstara rievdadusat leat liikká dahkat dárbbašlažžan dárkileappot guorahallat sámi aviissaid preassadoarjaga hámi. Njuolggadusrievdan evttohus sáddejuvvui gulaskuddamii guovvamánu 12. beaivvi, ja das lei vástidanáigemearri njukčamánu 26. beaivvi 2008. Kultur- ja girkodepartemeanta áigu rievdadit njuolggadusa das movt galgá juolludit doarjagiid 2008:s.

18.1.1 Sámi aviissaid doarjjaortnega hálddašeapmi

Nu movt eará preassadoarjjaortnegiid ge, de hálddaša dál Mediabearráigeahčču doarjaga sámi aviissaide. Máŋgii lea boahtán ovdan áššin ahte galggašii go hálddašanovddasvástádusa sirdit Sámediggai, ee. Sd.dieđ. nr. 33 (2001 – 2002). Lassidieđáhus Sd.dieđ. nr. 55:žii (2000 – 2001)Sámepolitihka birra.

Ráđđehus bidjá vuođđun ahte Sámedikkis ferte leat duohta váikkuheapmi dakkár surggiin mat leat deaŧalaččat sámi servodahkii Soria Moria-julggaštusas mielde. Kultur- ja girkodepartemeanta lea váldán oktavuođa Sámedikkiin jearrat lea go ávkkálaš ahte Sámediggi váldá badjelasas sámi aviissaid doarjjaortnega. Okta eaktun ferte leat dat ahte doarjjahálddašeami dihte liikká livččii dárbbašlaš gaska ja sorjjasmeahttunvuohta dan oktavuođas mii lea sámi politihkalaš eiseválddiid ja sámi preassa gaskkas, gč. árv. S. nr. 110 (2002 – 2003).

Kultur- ja girkodepartemeanta dadjá dál ii vuos leat vuođđu dadjat maide ge dien áššis, ja ahte danne galgá vuos hálddašanovddasvástádus leat Mediabearráigeahču vuolde.

18.2 Filbma

Norgga filbmapolitihkka galgá veahkkin seailluhit ja ovddidit sámi kultuvrra. Stáhta doarjja filmmaid buvttadeapmái lea deatalaš gaskaoapmin sihkkarastit olbmuide buori filbmafálaldagaid iežaset gillii mat leat vuođđuduvvon sin iežaset kulturvrii. Diet guoská seamma ollu sámi filmmaide go dáčča filmmaide. Lassin dasa ahte leat veahkkin ovddidit ja buvttadit sámi filmmaid, de leat maid vuoruhuvvon suorggit sámi filmmaid gaskkusteapmi ja mánáid ja nuoraid áššiid áŋgiruššan. Sd.dieđ. nr. 22:s (2006 – 2007) Ofelaš. Norgga filbmaloktema várás leat dárkileappot čielggadan iešguđet sámi filbmadoaimmaid.

Dál hálddaša Norgga filbmafoanda eanemusat stáhta doarjaga filbmabuvttadeapmái. Dasa lassin juolluduvvo doarjja regiunála filbmaguovddážis ja filbmafoanddas ovddidit ja buvttadit oanehis filmmaid ja dokumentára filmmaid. Davvi Norgga fil­bmaguovddážis lea erenoamáš ovddasvástádus sámi filmmaid doarjagiin, ja gáibádussan lea ahte galgá juolluduvvot doarjja unnimusat ovtta sámi filbmii juohke jagi. Dál leat hutkame ásahit riik­kaidgaskasaš filbmaguovddáža Guovdageidnui. Ráđđehus atná positiivvalažžan dakkár filbma­guovddáža ásaheami, mii veadjá leat ain eambbo nanneme sámi filmma.

18.3 Sáttamediat

Dábálaš áibmomediain NRKas, TV 2:s, Kanal 24:s ja P4:s leat prográmmageatnegasvuođat mat dagahit sin fállat prográmmaid sámi álbmogii, juogo sámegillii dahje dakkáriid main lea sámi sisdoallu.

NRKas lea erenoamáš sajádat buot áibmomediaid gaskkas. NRKas lea lágaid bokte vuoigatvuohta bargat áibmomedian, gč. áibmomedialága § 2 – 1, ja prográmmaeavttut leat čállojuvvon fitnodaga njuolggadusaide (geahča maid kap. 19.4). TV 2, Kanal 24 ja P4 leat gávpeáibmomediat ja sis lea doaibmalohpi áibmomedialága § 2 – 1 mielde. Daidda leat doai­bmalohpái čallojuvvon prográmmaeavttut.

Mediabearráigeahčču goziha ahte áibmomediat čuvvot njuolggadusaid go barget dábálašái-bmomediabargguid. Mediabearráigeahčču ráhka-da jahkásaš dábálašáibmomediaraportta mii árv-voštallá ovttaskas áibmomediaid dábálašáibmomedia rehketdoalu. Lassin sáttamediaid jahkásaš raporttaide Mediabearráigeahčču goziha oktilaččat ollašuhttetgo sáttamediat prográmmageatnegasvuođaideaset mat leat mearriduvvon ee. NRKa njuolggadusaide ja konsešuvdnadokumeanttaide.

Mediabearráigeahčus lea váldi ráŋggáštit gávppálaččat doaibmi dábálašáibmomediaid jus eai čuovo prográmmageatnegasvuođaid. Departe­meanta lea váidinorgána daid mearrádusaid ektui maid Mediabearráigeahčču mearrida áibmomediasuorggis. NRKa ektui ii leat Mediabearráigeahčus formála ráŋggáštanváldi gozihit áibmomediageatnegasvuođaid. Mediabearráigeahčču ráhkada juoh-ke jagi raportta NRKa doaimma birra. 2007 rájes lea NRK váldočoahkkima áššelisttus bistevaš čuokkisin čuovvolit ja duođaštit Mediabearráigeahču áibmomediaraportta. Dat mearriduvvui váldo-čoahkkimis geassemánu 15. beaivvi 2006.

18.4 Strategiijat ja doaibmabijut

Sámegiel aviissain lea deaŧalaš rolla seailluhit ja ovddidit sámi gielaid, ee. oahpponeavvun skuvllas. Seammás leat dárogiel aviissat deaŧalaš diehtogáldun daidda sápmelaččaide geat eai máhte sámi čállingiela. Ráđđehus lea lasihan doarjaga sámi aviissaide 5 milj. ruvnnos 18,9 milj. ruvdnui 2008:s. Ráđđehus áigu juolludit vel eambbo jagi 2009 stáhtabušeahtas. Bušeahttalasiheapmi ja sámi aviisaminstara rievdadusat leat dagahan dárbbašlažžan dárkileappot guorahallat sámi aviissaid preassadoarjaga hámi. Kultur- ja girkodepartemeanta áigu rievdadit njuolggadusa sámi aviissaid doarjaga hárrái ja rievdadus doaibmagoahtá 2008 doarjagiid juolludeami rájes.