Sámedikke doaimma birra 2005

2.14.1 Eanandoallu

Doaibmaguovllu geográfalaš viiddideapmi lea dagahan ahte eanadoalu doaibmabijut leat lassánan mealgat. Ollu viiddideaddjit atnet ovttasdoaibmanálggaheami ávkkálažžan. Dat mielddisbuktá earret eará uhcit huksengoluid ja ovttasdoaibmamiid lahtut ožžot eanet astoáiggi ja luopmosadjásačča. Muđui vurdet ollu boanddat huksenálggahemiiguin. Dat dagaha ahte ollu doarjagat gessojuvvojit ruovttoluotta go eanadoallit eai čađat huksenplánaideaset.

WTO-šiehtadusa boađus ii leat čielggas ja dat sáhttá leat sivvan dasa go ollugat vurdet huksemiiguin. Sámediggi lea bivdán eanadoalloministara váldit erenoamážit vuhtii sámi guovlluid eanadoalu WTO-šiehtadallamiin. Riikkaidgasdasaš ja riikkalaš šiehtadusat geatnegahttet Norgga stáhta fuolahit ahte šiehtadus ii buvttit negatiivva váikkuhusaid sámi guovlluid eanadollui. Dan oktavuođas lea Sámediggi ovddidan dan jurdaga ahte ásahit eamiálbmotavádaga earret eará danne ahte sihkkarastit nannoset báikkálaš ráđđejumi luondduresurssaid badjel.

Guovddáš eanadoallopolitihkka lea dagahan ahte ollu dállodoallit leat heaittihan doaluideaset ja vuovdán mielkeeriideaset. 1997 rájes lea ovdamearkkadihte 15 % Finnmárkku mielkeearis vuvdojuvvon. Seamma guvlui manná eará sámi guovlluin maid. Leat iešguđelágan sivat dán njiedjamii, muhto eanadoalu rámmaeavttut leat hedjonan maŋimus jagiid. Sámi guovlluid mielkeeari stuorra njiedjamis leat negatiiva váikkuhusat mielkebuvttadeapmái. Dát dagaha stuorra bestenváttisvuođaid eanadollui, erenoamážit nuoraid ektui. Hástalussan lea oažžut eiseválddiid lasihit mielkeeriid sámi guovlluide. Ferte ávkkástallat heaittihuvvon doaluid eriiguin (oađđi eriiguin), mat eai leat vuvdojuvvon. Sámi guovlluid dálá doalut fertejit oažžut lassi mielkeeriid – erenoamážit smávva doalut main lea eanadoallu lotnolasat eará ealáhusaiguin dahje fidnuiguin. Jus mielkeearit njidjet ain eambbo, de dat sáhttá bilidit sámi eanadoalu.

Sámediggi oassálasttii 2005 eanadoallošiehtadallamiidda go šiehtadallamat ledje measta loahpahuvvon jo. Eanadoallopolitihka ja šiehtadusa rámmat ledje jo mearriduvvon dalle nu ahte Sámedikkis eai leat leamaš duohta váikkuhanvejolašvuođat. Danne lea Sámediggi čujuhan dasa ahte Sámediggi ferte beassat fárrui šiehtadallamiidda ollu árat. Geahča stuorradiggedieđáhusa nr 55 (2000 – 2001) čuoggá 14.5.3.