10.6.1 Sámi allaskuvla
Sámi allaskuvla álggahuvvui 1989 áimmahuššat sámi
servodaga gárgedeami ja gelbbolašvuođa ja
dutkama dárbbu. Sámi oahppu ja dutkan leat allaskuvlla
erenoamáš fágalaš profiila
ja skuvlla váldogiella lea sámegiella. Allaskuvla
lea oktilaččat bargamin sámegiel alit
oahppofálaldaga dieđalaš ja
fágalaš gárgedanbargguid.
Dán bargui gullá jotkkolaččat
gárgedit sámi sisdoalu, eamiálbmotperspektiivva
ja sámi doabaduojáldaga
1
mat
heivehuvvojit fágaide ja oahppofálaldagaide. Visot
oahppu lea heivehuvvon sámi servodaga ja birrasa dárbbuide.
Allaskuvlla dahkamuš lea gárgedit riikkagottálaš čogastatgelbbolašvuođa
sámi alit oahpus ja doaimmaheamis dutkama mii ovddida allaskuvlla
iežas fágaid ja oahpuid gárgedeami, ja
mii bálvala sámi ealáhus- ja kultureallima
ja servodaga diehtagii vuođđuduvvan
dárbbuid.
Sámi allaskuvlla oahppofálaldat lea guovdilis váikkuhangaskaoapmi
váfistit dohkálaš bargiid sámi
guovlluid mánáidgárddiide ja skuvladoibmii. Oahppofálaldagas
lea vuođđu sámi
kultuvrras, earret eará nu ahte oahpahus dáhpáhuvvá sámegillii.
Oahppofálaldat addá seamma dohkálašvuođa
go norgalaš oahpaheaddjeoahppuge. Sámi
oahpaheddjiid dahkamuš lea earret eará fievrridit árbevirolaš sámi
dieđu ja máhtu viidáseappot
boahttevaš buolvvaide, seammás go sii
leat mielde gárgedeamen ođđa dieđu
ja máhtu.
Allaksuvlla váldodahkamuš lea oahpaheaddjeoahppu.
Bestema lasiheami dáfus lea hástalussan dahkat
oahpaheaddjeoahpu máškkibun
2
ja geasuheaddjin ohcciide. Áigeguovdilis
doaibmabidju lea addit lávdaduvvon fálaldaga.
Allaskuvla lea organiseremin oahpaheaddjeoahppofálaldaga gáiddusoahpahussan.
Institušuvnna veahkkevárreanu bevttolmahttima
dihtii lea allaskuvla láhčimin dilálašvuođaid
projeakta- ja fáddálágiduvvon oahpahussii
ovdaskuvla- ja dábálašoahpaheaddjeoahpus
mas oahpaheapmi lea lágiduvvon bálkkuid mielde.
Girko-, oahppo- ja dutkandepartemeanta lea 4-jagi áigodaga
badjel dorjon allaskuvlla vásedin nannen dihtii fágabargiid
IKT-gelbbolašvuođa. Háhkun
lea earret eará viiddidit oahpaheaddjeoahpu bargovugiid,
ovdamearkka dihtii nu ahte láhččojuvvojit
dilálašvuođat studeanttaid
eanet iehčanassii doaibmamii. Deattuhuvvot galgá ahte
Sámi allaskuvlla oahpaheaddjeoahppofálaldat šaddá máškkibun
ja geasuheaddjin eanet studeanttaide.
Sámi allaskuvllas lea, stáhtusiinnis áidna
sámegiel alit oahppoinstitušuvdnan,
vásedin servodatovddasvástádus árjjálaččat
seailluhit ja gárgedit sámegiela, vrd. allaskuvlla
strategiijaplánain 1999–2005. Sámegiella
adnojuvvo beaivválaš doaimmas, oahpahusas
ja DjO-barggus. Allaskuvllas lea sámegiella lohkangiellan
vuođđofága- ja gaskafágadásis.
Sámegiela vuođđofága
fállojuvvo jahkásaččat, ja gaskafága
fállojuvvo jagis jahkái. Lassin leat allaskuvllas
oahppofálaldagat, main lea dutkamii vuođđuduvvan
oahpahus, sámegiela lohkanbadjeoahpus ja sámegiela álgooahpaheamis
rávisolbmuide.
Allaskuvla lea maiddái gárgedan lasseoahppofálaldagaid
ja eará oahppofálaldagaid mat leat vásedin
heivehuvvon sámi servodahkii. Allaskuvllas lea oahppofálaldat
vuođđofágadásis guovttegielatvuođapedagogihkas,
máŋggakultuvrrat áddejumis,
duojis, erenoamášpedagogihkas, juoigamis
ja muitaleamis ja praktihkalaš-pedagogalaš oahpus
duojáriidda ja dáiddáriidda. Fágalaš ja
ekonomalaš veahkkeváriid fitnašuvvan
mearrida sáhttetgo iešguđetlágan
oahput fállojuvvot juohke jagi. Muhtun oahppofálaldagat
fállojuvvojit maiddái lávdaduvvon fálaldahkan.
Duođalašgelbbolašvuođa
ortnet sisaváldimis alit ohppui sáhttá maiddái
dahkat áigeguovdileabbon ođđa
studeantajoavkkuide lohkat Sámi allaskuvllas. Deaŧalažžan šaddá allaskuvlii
bargat juksat dán ulbmiljoavkku. Allaskuvla beste maiddái
studeanttaid Ruoŧas, Suomas ja Ruoššas.
Allaskuvla lea jagi 2000 rájes fállan 2-jahkásaš journalistaoahpu
oasseáiggis 3 jagi badjel. Dát fálaldat
bestii hui bures. —avčča rájes
2000 lea maiddái álggahuvvon erenoamášpedagogalaš guovddáš sámi
geavaheddjiide. Guovddáš galgá huksejuvvot
golmma jahkedoaibman 2003, ja dan galgá hálddašit
Stáhtalaš erenoamášpedagogalaš doarjjavuogádaga
stivra.
Girko-, oahppo- ja dutkandepartemeanta lea ožžon
plánaid Sámi allaskuvlla ođđa
vistti várás gosa maiddái galget čáhkat
Sámi Instituhtta, Sámi Arkiiva ja Sámi
ja suoma báikenammanevvohat. Sávahahtti lea maiddái
ahte sámi erenoamášpedagogalaš doarjjavuogádat,
ja Eamiálbmogiid vuoigatvuođaid gelbbolašvuođaguovddáš,
ožžot saji dán oktasašvistái.
Dáid iešguđetlágan
institušuvnnaid fágalaš barggu,
sámegielat dahkamušaid ja dieđalaš doaimma
ovtta sadjái bidjan nanne ja bevttolmahttá jáhku
mielde birrasa. Lunddolaš lea maiddái
ahte dákkár oktasašvisti biddjojuvvo
universitehtta- ja allaskuvlasuorggi visttiid vuoruhanlistii. Dát
lea okta máŋgga doaimmas mii ferte
vuoruhuvvot ja juohke ovtta jagi budjeahtas ferte árvvoštallojuvvot
man alla vuoruheami dát visti oažžu.
Sámi allaskuvla beste vuolggasajis sámegielagiid
iežas oahppofálaldagaide. Seammás lea čielggas
ahte gávdnojit máŋga logi
duhát sápmelačča/sámesogalačča
geat eai máhte sámegiela eai njálmmálaččat
eaige čálalaččat. Dát
bidjá allaskuvlii, ja alit oahppoinstitušuvnnaide,
erenoamáš hástalusaid bestema
hárrái. Dát lea juoga masa berre giddet
stuorra fuopmášumi. Bestenpolitihka
vejolaš nuppástuhttin mearkkaša
stuorra prinsihpalaš earáhuhttima.
Dás lea sáhka áibbas vuđolaš dilálašvuođain – namalassii sámegielahis
sámiid vuoigatvuođas ja vejolašvuođas
oažžut fálaldaga mii addá sidjiide beassanvuođa
sámi kultursearvevuhtii mii gávdno dutkama ja
alit oahpu siskkabealde.
