Sámepolitihka birra

15.1 Plána- ja huksenláhka

Gielda- ja guovlodepartemeanta, Eanadoallodepartemeanta ja Birasgáhttendepartemeanta leat searválaga addán johtočállosa areálageavaheami ja huksendoaibmabijuid birra boazoguohtunguovlluin. Johtočálus válddaha gažaldagaid dan oktavuođas go boazodoalloberoštusat galget meannuduvvot plánen- ja huksenáššegieđahallamis plána- ja huksenlága vuođul. Johtočálus čilge maiddái boazodoallorievtti ja huksehusaid ja rusttegiid gieđahallama boazodoallolága vuođul.

Plána- ja huksenláhka lea deaŧalaš váikkuhangaskaoapmin go hábme ja organisere fysihkalaš birrasiid, ja áimmahuššan dihtii lagasbirrasa kvalitehtaid. Láhka láhča vuođu vuogádahkii mas galgá dahkkojuvvot ollislaš plánen stáhta, fylkkagielddaid ja gielddalaš doaimmaid bealis.

Gielddalaš plánemis sáhttá leat dettolaš mearkkašupmi sámi kultuvrra, ealáhusaid ja servodateallima luondduvuđđosa váfisteamis. Plánaproseassaid čielggasmahttin ja nana geatnegasvuohta plánaeiseválddiide ahte galget láhčit dili vai sámi organisašuvnnat ja sámi veahkadat besset leat mielde váikkuheamen, leat buori bohtosa deaŧalaš ovdehussan. Deaŧalaš lea maiddái gárgedit areálapolitihka mii váfista ahte sámi beroštusat fuolahuvvojit plánavuogádaga bokte.

Boahttevaš boazodollui lea mearrideaddji ovdehussan váfistit boazodoalloareálaid. Lassin dan suodjalussii mii boazodoallolágas addojuvvo, lea plánen plána- ja huksenlága vuođul buorre váikkuhangaskaoapmi man vuođul sáhttá árvvoštallat ja váfistit amaset árvvolaš guovllut geavahuvvot eará ulbmiliidda.

Galgá árvvoštallojuvvot mo, ja guđiin surggiin, sáhttá leat heivvolaš geavahit riikkapolitihkalaš njuolggadusaid, omd. areálaide, eanadagaide ja luondduburiide boazodoalloguovlluin ja sámi kultuvrra guovlluin. Riikkapolitihkalaš njuolggadusaid áigumuššan lea čielggadit ja konkretiseret riikkagottálaš juksanmeriid plánenbarggu sisdoalu ja áššemeannudeami hárrái. Gielda- ja guovlodepartemeanta áigu geavahit riikkapolitihkalaš njuolggadusaid gaskkustan dihtii sámi beroštusaid plánabarggus plána- ja huksenlága vuođul, vrd. § 17, 1. lađđasa. Bargu dahkkojuvvo ráđđálagaid Birasgáhttendepartemeanttain, Eanadoallodepartemeanttain ja Sámedikkiin, ja bálddalastojuvvo go ráđđehus čuovvola plánaláhkalávdegotti evttohusa.

Ráđđehus lea St. dieđ. nr. 31s (2000–2001) Kommune, fylke, stat – en bedre oppgavefordeling (Gielda, fylka, stáhta á buoret bargojuohku) evttohan iešguđet doaimmaid, maid ulbmil lea čohkket ja nannet guovlluguovdasaš ovddidanovddasvástádusa. Stuorradikki eanetlohku lea dorjon, ahte fylkkagieldii sirdojit doaimmat ja ovddasvástádus, maiguin gárgedit dan rolla ovdánahttin, vrd. Árv. S. Nr. 307 (2000–2001). Evttohuvvui earret eará sirdit fylkkagildii mearridanválddi vuostecealkagiin, mat bohtet gielddaid areálaplánaid vuostá. Stuorradiggi doarjjui evttohusa. Sámedikki vuostálastinvuoigatvuohta gielddaid areálaplánaid hárrái ii rievdaduvvo St. dieđ. nr. 31 čuovvumuššan. Ráđđehus bargá viidáseappot daid rámmaid ráhkademiin, mat čatnasit vuostecealkkaválddi sirdimii fylkkagildii, ja guorahallá dan olis maid Sámedikki rolla.

15.1.1 Plánaláhkalávdegoddi

Plánaláhkalávdegoddi bargá dan ala ahte plána- ja huksenláhka (PBL) šaddá buoret váikkuhangaskaoapmin mainna vuhtiiváldá biologalaš eatnatgeardáivuođa. Seammás lea dát deaŧalaš váikkuhangaskaoapmin luondduvuđđosa váfisteapmái, maiddái sámi beroštusaid luondduvuđđosii. Plánaláhkalávdegoddi lea jagis 2001 ovddidan iežas vuosttas raportta, NOU 2001: 7 «Bedre kommunal og regional planlegging etter plan- og bygningsloven» (Buoret gielddalaš ja guovlluguovdasaš plánen plána- ja huksenlága vuođul), mas sámi beroštusat leat válddahuvvon čuoggás 16.3.17.

Plánaláhkalávdegoddi galgá mandáhtas mielde árvvoštallat moanaid dettolaš gažaldagaid boazodoalu ektui. —ielggadeapmi evttoha ulbmilparagráfa viiddidit vai nammejahkii dadjá ahte láhka earret eará galgá fuolahit luonddubirrasa gáhttema oppalaččat, ja sámi kultuvrra ja ealáhusaid luondduvuđđosa. Lávdegoddi lea maiddái árvvoštallan ja hábmen vejolašvuođaid mo čielgaseabbundahkat ja rievdadit areálageavahuskategoriija «eanadoallo-, luonddu- ja olgodaddanguovllut», ulbmiliin ahte molsašuhttit dán areálageavahuskategoriija. Earret eará hábmejuvvo vejolašvuohta dasa ahte vásedin boazodoalloguovllut galget gielddaplána areálaoasis sáhttit váfistuvvot ovdamunni guovlluide gos lea máŋggageavahus. Viidáseappot lea lávdegoddi cuigen dárbbu buorebut bálddalastit boazodoallolága ja plána- ja huksenlága, ee. boazodoalu plánendárbbu ektui rastá gieldda- ja fylkkarájáid ja bálddalastit ealáhusa orohatplánaid ektui. Lávdegoddi bargá ain ovddasguvlui dáiguin gažaldagaiguin earret eará áigumušain ahte vásedin boazodoalloguovllut buorebut galget váfistuvvot areálaplánain. Lávdegotti bargu bistá jagi 2002 lohppii.