2.1 Bargojoavku ja
mandáhtta
Earret Olgoriikkadepartemeantta gaskaboddasaš
njuolggadusaid sámi leavgga árvodássemii eará leavggaid ektui, eai
leat makkárge njuolggadusat sámi leavgga geavaheapmái. Dáinna
duogážiin nammaduvvui čakčat 1999 bargojoavku, mas ledje njeallje
ovddasteaddji Sámedikkis, Olgoriikkadepartemeanttas ja Gielda- ja
guovlodepartemeanttas. Bargojoavkku mandáhttan lei ráhkadit
njuolggadusevttohusa sámi leavgga geavaheapmái, ja evttohit
dieđihandoaibmabijuid leavgga geavaheami birra.
Raporta «Sámi leavgga geavaheapmi» addojuvvui
Gielda- ja guovlodepartementii suoidnemánus 2001.
2.2 Bargojoavkku neavva
Dasgo sámi leavga lea juo váldojuvvon atnui ja
dohkkehuvvon Sámiid konfereanssas, de oaivvilda bargojoavku ahte ii
leat dárbbašlaš dohkkehit leavgga Norggas. Almmatge lea dárbbašlaš
heivehit oktii dálá geavada norgalaš lágain. Láhka geassemánu 29.
1933 nr. 2 levgema birra gielddaid almmolaš visttiin ferte danne
šaddat oktiivástideaddjin sámi leavgga geavaheami gustojeaddji
geavadiin. Maiddái lea dárbbašlaš formaliseret sámi leavgga
geavaheami njuolggadusačállosiid bokte. Bargojoavku lea
konkrehtalaččat evttohan čuovvovaš njuolggadusaid:
«1. Dohkkeheapmi: Sámi leavga dohkkehuvvui
Sámiid 13. konfereanssas Åres 15.8.1986. Leavga lea das rájes
leamaš anus. Sámi leavga lea dohkkehuvvon geavahuvvot gielddaid
almmolaš visttiin ja giddodagain, dahje visttiin ja giddodagain
maid eanaš geavahit gielddalaš institušuvnnat.
2. Árvodássen: Sámi leavga lea oktasaš sámiide
Norggas, Ruoŧas, Suomas ja Ruoššas ja lea danne sámi álbmoga
oktasaš dovdomearkan. Sámi leavga árvodássejuvvo maŋábeallái
norgalaš leavgga, muhto ovddabeallái norgalaš gieldda- ja
fylkkaleavggaid ja vejolaš guvllolaš leavggaid.
Sámi leavga árvodássejuvvo norgalaš leavgga
maŋábeallái virggálaš norgalaš leavgabeivviid ja virggálaš norgalaš
dilálašvuođain, main levgejuvvo. Sámi leavga árvodássejuvvo maiddái
našuvnnalašstáhtaid leavggaid maŋábeallái. Dakkár dilálašvuođain
main sámit leat bovdejeaddjin stuorát riikkaidgaskasaš konferensii,
lea lunddolaš ahte sámi leavga biddjojuvvo isit- ja eamitleavgan
bálddalagaid norgala š leavggain ja árvodássejuvvo guosseeatnamiid
našuvnnalaš leavggaid ovddabeallái.
3. Levgen: Gielddat ja fylkkagielddat mearridit
ieža, áigotgo ja olugo áigot geavahit sámi leavgga. Sáhttá
geavahuvvot oktanaga norgalaš leavggain dahje okto nai. Sámi
leavggain sáhttá maiddái levgejuvvot gaskustággui.
4. Buorre leavgavierru: Sámi leavga lea sámi
álbmoga dovdomearka, masa čatnašuvvá allaáiggálašvuohta ja mii
galgá gieđahallojuvvot gudnejahttojumiin. Sámi leavgga geavaheapmi
(geassin/ luoitin) ja sámi leavgga gieđahallan čuovvuba norgalaš
leavgga leavganjuolggadusaid.
Buorre leavgavierru mearkkaša maiddái, ahte
čuvvojuvvo čavges geavat ja láhtten, dalle go leavga lea anus
gávppálaš dilálašvuođain.
5. Gažaldagat sámi leavgga geavaheamis
divvojuvvojit Sámediggái.»
Gielddat ja fylkkagielddat mearridit ieža,
háliiditgo geavahit sámi leavgga, ja man olu háliidit dan geavahit.
Bargojoavku neavvu gielddaid ráhkadit njuolggadusaid levgemii, mat
maiddái siskkildit sámi leavgga ja levgema sámi leavgabeivviid.
Buot sámegiela hálddahanguovllu guđa gielddas leat mearrádusat
(njuolggadusat) ja dagaldusat sámi leavgga geavaheapmái. Maiddái
gielddat olggobealde hálddahanguvllu leat ráhkadan geavada sámi
leavggain levgemii guovvamánu 6., sámeálbmoga beaivvi.
Bargojoavku váldá maiddái ovdan gažaldaga,
galgágo guovvamánu 6. dahkkojuvvot virggálaš leavgabeaivin. Dákkár
nuppástus fertešii mearriduvvot láhkaásahusas láhkii Norgga Leavgga
birra (leavgaláhka). Dán čuolbmabidjama áigot ráđđehus gieđahallat
ovddosguvlui.
2.3 Gulaskuddan
Raporta lea sáddejuvvon 165
gulaskuddaninstánsii. Gulaskuddaninstánsan leat leamaš Sámediggi,
gielddat, fylkkagielddat ja sámi organisa šuvnnat. Oktiibuot 27
vástádusa leat vuostáváldojuvvon. Sámediggi lea vuostáváldán buot
gulaskuddanvástádusaid ja lea dasto addán gulaskuddanvástádusa
departementii.
Buot gulaskuddaninstánssat dorjot bargojoavkku
evttohusa láhkavuođustit sámi leavgga geavaheami
láhkamearrádusaide, seammá gusto evttohussii dahkat leavgga
geavaheami hámola žžan sierra njuolggadusčállosa bokte.
Sámediggi lea gulaskuddanvástádusastis bivdán
departemeantta farggamusat álggahit dárbbala š láhkateknihkalaš
árvvoštallamiid formaliseren dihtii sámi leavgga geavaheami
Norggas. Sámediggi guorrasa váldoáššálaččat bargojoavkku
čuokkisevttohusaide, oktan čuoggá 3 nuppástusain. Sámediggi lea
mearridan dáid njuolggadusaid (Sámedikki mearrádus 43/01):
«1. Dohkkeheapmi: Sámi leavga dohkkehuvvui
Sámiid 13. konfereanssas Åres 15.8.1986. Leavga lea das rájes
leamaš anus. Sámi leavga lea dohkkehuvvon geavahuvvot gielddaid
almmolaš visttiin ja giddodagain, dahje visttiin ja giddodagain
maid eanaš geavahit gielddalaš institušuvnnat.
2. Árvodássen: Sámi leavga lea oktasaš sámiide
Norggas, Ruoŧas, Suomas ja Ruoššas ja lea danne sámi álbmoga
oktasaš dovdomearkan. Sámi leavga árvodássejuvvo maŋábeallái
norgalaš leavgga, muhto ovddabeallái norgalaš gieldda- ja
fylkkaleavggaid ja vejolaš guvllolaš leavggaid.
Sámi leavga árvodássejuvvo norgalaš leavgga
maŧábeallái virggálaš norgalaš leavgabeivviid ja virggálaš norgalaš
dilálašvuođain, main levgejuvvo. Sámi leavga árvodássejuvvo maiddái
našuvnnalašstáhtaid leavggaid maŋábeallái. Dakkár dilálašvuođain
main sámit leat bovdejeaddjin stuorát riikkaidgaskasaš konferensii,
lea lunddolaš ahte sámi leavga biddjojuvvo isit- ja eamitleavgan
bálddalagaid norgala š leavggain ja árvodássejuvvo guosseeatnamiid
našuvnnalaš leavggaid ovddabeallái.
3. Levgen: Gielddat ja fylkkagielddat berrejit
geavahit sámi leavgga, ja ávžžuhuvvojit ráhkadit njuolggadusaid
levgemii, mat maiddái siskkildit sámi leavggain levgema ja levgema
sámi leavgabeivviin. Sámi leavga sáhttá geavahuvvot oktanaga
norgalaš leavggain dahje okto nai. Sámi leavggain sáhttá maiddái
levgejuvvot gaskustággui.
4. Buorre leavgavierru: Sámi leavga lea sámi
álbmoga dovdomearka, masa čatnašuvvá allaáiggálašvuohta ja mii
galgá gieđahallojuvvot gudnejahttojumiin. Sámi leavgga geavaheapmi
(geassin/ luoitin) ja sámi leavgga gieđahallan čuovvuba norgalaš
leavgga leavganjuolggadusaid.
Buorre leavgavierru mearkkaša maiddái, ahte
čuvvojuvvo čavges geavat ja láhtten, dalle go leavga lea anus
gávppálaš dilálašvuođain.
5. Gažaldagat sámi leavgga geavaheamis
divvojuvvojit Sámediggái.»
Departemeanta atná Sámedikki árvvoštallama
mearrideaddji dettolažžan.
2.4 Departemeantta
árvvoštallan
Erenoamážit guovvamánu 6. olis, mii lea
sámeálbmoga beaivi, leat dárkilet njuolggadusat sámi leavgga
geavaheapmái jearahuvvon, ja sihke Sámediggi ja
Olgoriikkdepartemeanta leat ožžon eatnat gažaldagaid dáid birra.
Gielda- ja guovlodepartemeanta oaidná danne dárbbu nuppástuhttit
sámelága ja lága levgema birra gielddalaš visttiin.
Láhkaásahusaid stáhtaleavgga ja gávpeleavgga
(leavganjuolggadusat) golggotmánu 27. 1927 mielde leat dušše stáhta
almmolaš giddodagat, mat leat váguhuvvon levget virggálaš
leavgabeivviin. Leavganjuolggadusat eai vágut gielddaid ja
fylkkagielddaid levget virggálaš leavgabeivviin. Liikká lea
dábálaš, ahte gielddat ja fylkkagielddat čuvvot
leavganjuolggadusaid ja levgejit gielddalaš ja fylkkagielddalaš
visttiin ja institušuvnnain almmola š leavgabeivviin. Departemeanta
lea danne ovttaoaivilis, go Sámediggi neavvu ja ávžžuha gielddaid
ja fylkkagielddaid geavahit ja ráhkadit sierra njuolggadusaid sámi
leavggain levgemii.
Departemeanta atná eanemus ulbmillažžan, ahte
Sámediggi oažžu válddi mearridit láhkaásahusaid sámi leavggain
levgemii ja ovddasvástádusa dieđihit leavgga birra. Sámediggi ii
galgga sáhttit váguhit ovttage geavahit sámi leavgga. Sámediggi lea
ovdal ožžon láhkaásahusválddi oahpahuslága § 6-4 bokte.
Departemeanta evttoha, ahte nuppástus
dahkkojuvvo nu ahte sámi leavgga geavaheapmi láhkavuođustuvvo
lasáhusain romálašlohkui I vuosttas lađđasii lágas geassemánu 29.
1933 nr. 2 levgema birra gielddaid almmolaš vistiin. Sámedikki
váldi mearridit láhkaásahusa sámi leavgge geavaheami birra
dáhpáhuvvá lasiheimiin ođđa § 1-6
Sámi leavga sámeláhkii, seammás go «sámi leavga »
meroštallojuvvo.