3.3.2 ILO-soahpamuš nr. 169 eamiálbmogiid
ja čearddalaš álbmogiid birra
iešstivrejeaddji stáhtain
76. riikkaidgaskasaš bargokonfereansa 1989 mearridii
soahpamuš nr. 169 eamiálbmogiid
ja čearddalaš álbmogiid birra
iešstivrejeaddji stáhtain. Norgalaš nannemiin
1990 dagai Norga konvenšuvnna gustojeaddji sámiide.
ILO-soahpamuš nr. 169 lea ja ovdalaš ILO-soahpamuša
nr. 107 (1958) lea vuos áidna guokte rievttálaš neavvu
mat njuolga siskkildit eamiálbmogiid suodjalusa. ILO-soahpamuša
nr. 169 váldopinsihppa lea eamiálbmogiid
vuoigatvuohta seailluhit ja viidáseappot gárgedit
iežaset kultuvrra, ja eiseválddiid geatnegasvuohta
dahkat doaibmabijuid mat dorjot dán barggu.
Konvenšuvnnas lea mearrádusat eamiálbmogiid
vuoigatvuođa birra ieža mearridit kultuvrralaš gárgedeamiset
badjel, oahppat geavahit gielaset ja vuođđudit
alcceset institušuvnnaid mat ovddastit sin eiseválddiid
buohta. Konvenšuvdna dohkkeha maiddái
eamiálbmogiid sávaldagaid ja dárbbu ráđđet
institušuvnnaideaset, eallinvuogiset ja ekonomalaš gárgedeamiset
badjel. Dát mearkkaša ahte dohkkehuvvo
eamiálbmogiid sávaldat seailluhit ja viidáseappot
gárgedit iežaset identitehta, giela ja oskkoldaga,
stáhtaid rámmaid siskkabealde gos sii ellet. Konvenšuvnnas
leat velá mearrádusat earret eará eanavuoigatvuođaid,
barggahusa ja bargoeallima, oahpaheami, oaju ja dearvvasvuođa birra.
Konvenšuvdna válddaha stáhta
geatnegasvuođaid dábálaš njuolggadusaid.
Váldoprinsihpat bohtet ovdan artihkkalis 2 mas daddjojuvvo
ahte «ráđđehusain
galgá leat ovddasvástádus – guoskevaš álbmoga
oassálastimiin – álggahit bálddalastojuvvon
ja vuogádatlaš doaimma suodjalit dáid álbmogiid
vuoigatvuođaid ja dáhkidit ahte sin
iehčanasvuohta árvvusadnojuvvo».
Diekkár doaibma galgá váfistit ahte
guoskevaš álbmoga miellahtut návddašit
vuoigatvuođaid ja vejolašvuođaid
ovtta dásis veahkadaga eará miellahtuiguin. Maiddái
galget doaibmabijut ovddidit ahte dáid álbmogiid
sosiála, ekonomalaš ja kultuvrralaš vuoigatvuođat ollásit
ollašuhttojuvvojit, árvvusanedettiin
sin sosiála ja kultuvrralaš identitehta, árbevieruid
ja institušuvnnaid.
Konvenšuvnna nannema geažil lea ráđđehus
geatnegahttán iežas ráđđádallat guoskevaš álbmogiin,
ulbmillaš ortnegiid ja erenoamážit
sin ovddasteaddji institušuvnnaid bokte, go
vihkkedallojuvvo bidjat doibmii láhkamearrádusaid
dahje hálddahuslaš doaibmabijuid main
sáhttá leat njuolga mearkkašupmi
guoskevaš álbmogii, min oktavuođas
sámiide.
Norgga guovdu ovdeha ráđđehus
ahte láhkamearrádusat, oppalaččat
gehččojuvvon, oktiivástidit konvenšuvnna
prinsihpaiguin. ILO-soahpamuš nr. 169 ásaha
unnimusstandárddaid eamiálbmogiid rievttálaš suodjalussii.
Norgalaš sámepolitihka hárrai
ii ane ráđđehus
standárddaid ii ollislažžan iige gáržžideaddjin.
Muhtun lágat, nugo sámeláhka, mannet
máŋgga dáfus guhkkelii go
geatnegasvuođat maid Norga lea badjelasas váldán
ILO-soahpamuša bokte. Maŋŋil
go lea fápmui boahtán, de lea Norga raporteren
ILO:i soahpamuša nr. 169 birra organisašuvnna
njuolggadusaid mielde. Sámediggi lea ovddidan oainnuidis
njuolga ILO:i ráđđehusa
raporterema mildosiin.
ILO-soahpamuša nr. 169 nannema oktavuođas
celkkii Sámediggi ahte lea «eahpidahtti duhtaditgo
norgalaš láhkamearrádusat
ja geavat gáibádusaid mat leat boahtán
ovdan K-169:s.» (vrd. st. prp. nr. 102 (1989–90),
s 12). Sámediggi čujuhii seammás čielggademiide
Sámi vuoigatvuođalávdegotti
olis maid ulbmilin lea oažžut vejolaš ođđa
láhkamearrádusaid, ja neavvui soahpamuša
nannet dainna vuođustusain ahte ratifikašuvdna
bidjá gáibádusaid riektečilgemii
ja jáhkkimis láhkaearáhuhttimiidda dihto čuoggáin maŋŋelis.
Sámediggi lea maŋŋelis
báhkkodan eará dulkojumi muhtun mearrádusain
eana- ja čáhcevuoigatvuođaid
birra go dat maid ráđđehus
lea bidjan vuođđun. ILO
orgánat eai leat njuolga dahkan oaivila dása,
muhto leat duhtan dovddahit vuordagiid čielggadeami hárrái
maid Sámi vuoigatvuođalávdegotti árvalusa
gieđahallan mielddisbuktá.
Nannedettiin ILO-konvenšuvnna nr. 169 eamiálbmogiid
ja čearddalaš álbmogiid birra iešstivrejeaddji
stáhtain anii ráđđehus vuođđun
ahte eai gávdnon hehttehusat konvenšuvnna
norgalaš rátifikašuvdnii.
Almmatge lea ráđđehusa
politihkka viidáseappot gárgedit sihke álbmotrievtti
ja norgalaš rievtti dán duovdagis.
