2 Láhkaevttohusa duogáš
Sámedikki dálá válgaortnegii
leat ovddiduvvon moaitámušat. Moaitámuš leat
earenoamážiid boahtán dain válgabiiriin
main lea váileovddastus jienastuslogu sturrodaga ektui.
Stuorradikki gieldalávdegoddi cealká Inst. S.
nr. 110 (2002 – 2003) St. dieđ.
nr. 55 (2000 – 2001) sámepolitihka
birra ja lassidieđáhussii, St.dieđ. nr.
33 (2001 – 2002), ahte válgaortnet
berre dáhkidit buoret ovttavásttolaš-vuođa
gaskal jienastagaid ja logu áirasiid mat válljejuvvojit.
Lávdegoddi čujuha maiddái dasa ahte váilevaš ovttavásttolašvuohta
válgaoassálastima ja ovddastusa gaskkas uhkida
Sámedikki lobálašvuođa.
Njulgemis erohusaid ovddastusa oktavuođas mearridii Stuorradiggi
2005 válgii rievdadit sámelága § 2 – 4
atnui váldit njeallje dássenáirasiid
lassin Sámedikki 39 áirraslohkui. Dássenáirasat
juhkkojuvvojit njealji stuorimus válgabiriide main leat
eanemus dohkkehuvvon jienat válggas.
Riika lea vuosttaš sámediggeválgga
rájes 1989 juhkkojuvvon 13 válgabiriide nu ahte
juohke biires leat válljejuvvon 3 áirasa, beroškeahttá gallis
jienastuslogus leat dahje jienastaga válgabiires ledje.
Jagi 2005 ledje oktiibuot 12 538 sápmelačča čálihuvvon
sámi jienastuslohkui. 2005 lei válgaoassálastin
72,6 %, oktiibuot 9108 dohkkehuvvon jienastaga.
Jienastuslohkui čálihuvvon lohku ja jienaidlohku
juohke áirasa duogábealde lea rievddadan ollu.
Ovdamearkka dihte de 2005 válggas ledje logát
válgabiires Davvi Nordlánddas 283 jienastuslogus
ja 189 dohkkehuvvon jiena, seammás go goalmmát
válgabiires Guovdageainnus ledje 1536 jienastuslogus ja
1107 dohkkehuvvon jiena.
Dálá válgaortnet gáibida
suohkaniid láhčet dohkálaš jienasteami
sámediggeválggaide, beroškeahttá leago
suohkanis oktage jienastanvuoigatvuođalaš guhte
jienastuslohkui lea čálihuvvon vai ii. Ortnet
lea ipmirduvvon resursagáibideaddjin ja dagahan badjelmearálaš hálddašeami
daid suohkaniidda main leat unnán dahje ii oktage jienastuslogus.
Dat lea earenoamáš áigeguovdil
lulimus válgabiiriid suohkaniidda. Dain 433 Norgga suohkaniin
ledje 386 suohkana main ledje vuollel 30 sámi jienastuslogus, dáin
ledje fas 147 suohkana main ii obage lean oktage jienastuslogus.
Maiddái leat boahtán moaitámušat
dasa ahte válgabohtosa almmuheapmi lea váldán
mearehis guhkes áiggi. 2005 lei oppalaš válgaboađus gárvvis
10 beaivvi maŋŋel válgabeaivvi. Jienat
eai lohkkojuvvo suohkaniin, ja juohke ovttaskas suohkana válgastivrras
lea áigemearri diibmu golmma rádjái vuosttaš gaskavahku
maŋŋil válgabeaivvi sáddet jienastanlihpuid
válgabiire lohkanválgastivrii. Vásáhusat
maŋŋil vihtta sámediggeválgga, duođašta
ahte dát áigemearri ii leat álot dollojuvvon.
Dása lassin poastafievrrideapmi maiddái njoahcudahttá.
Leat maiddái boahtán moaitámušat
dasa ahte lea beare álki bidjat listtu válgabiriin
go gáibiduvvo ahte listtaevttohusa galget dušše
15 evttoheaddji vuolláičállit.
Odeldikki rievdadusevttohusa vuođđun lea raporta
fágalávdegottis man Sámediggi nammadii, ovttasráđiid
departemeanttain. Lávdegoddi nammaduvvui departemeanta
ja Sámedikki oktasaš sávaldaga
vuođul ahte čađahit oppalaš čielggadeami
mii earret eará galggai čielggadit dárbbu
rievdadit válgabiirejuogu ja áirraslogu iešguđetge biiriin,
vrd. Od.prp. nr. 21 (2004 – 2005). Lávdegotti lea
professor Per Selle jođihan, ja lávdegoddi namuhuvvo
Selle lávdegoddin. Muđui ledje lávdegottis
mielde dutki Torunn Pettersen, Professor Bjørn Erik Rasch,
dutki Eva Josefsen ja dutki Nils Oskal. Sámedikki hálddahus
lea leamašan čállingoddin
lávdegoddái. Lávdegotti árvalus
lei ovttajienalaš.
Selle lávdegotti bargun lei árvvoštallat
válgaortnega sámedikki lobálašvuođa
nannema ektui ja válgaoassálastima ektui. Dasa
lassin bivdojuvvui lávdegoddi earenoamážit
geahčadit ovddastuslašvuođa
Sámedikkis, earenoamážit sohkabeliid
ektui. Lávdegoddi lea danin earret eará geahčadan
válgabiiriid logu ja sturrodaga, áirrasjuohkima
ja dássenáirras ortnega. Lávdegoddi lea viidáset
geahčadan válgga loahpparehkenastima čađaheami,
dákko bakte vejolašvuođa elektrovnnalaččat
jienastit, ovdalgihtii jienasteami ja molssaevttolaš vugiid
movt jienaid lohkat, nannemis lobálašvuođa
sámediggeválggaide ja ahte eanet servet válggaide.
Lávdegotti ulbmilin lea leamašan
evttohit ortnega mii buoremusat vuhtiiváldá earenoamáš hástalusaid
sihke ovttaskas sámi guovlluin ja muđui sámi
servodagas. Lávdegoddi cealká raporttastis ahte
sii earenoamážit leat vuoruhan dan ahte sihkkarastit
duohta ovddastusa olles riikkas ja earenoamážit
iešguđet árbevirolaš sámi ássanguovlluin.
Sámediggi sáddii Selle lávdegotti
raportta viidát gulaskuddamii suohkaniidda, bellodagaide, bellodagaid
sámedikkejoavkkuide, válgalisttaide, válgalisttaid
evttoheddjiide ja sámi organisašuvnnaide
mas gulaskuddanáigi lei 2007 cuoŋumánu
16. beaivvis geassemánu 20.beaivvi rádjái.
Gulaskuddamis bohte 25 gulaskuddancealkámuša.
Eanas gulaskuddanásahusat leat positiiva dasa ahte válgabiirejuohku
ja áirrasjuohku rievdaduvvo. Soapmásiin leat oaivilat
dasa movt biireráját mearriduvvojit ja movt áirrasjuohku doaibmá.
Gulaskuddancealkámušat leat čohkkejuvvon
proposišuvdnii vuolábealde.
Sámediggi, ovddidii 2007 čakčamánu
27. beaivvi dievasčoahkkinášši
40/07 rievdadanevttohus sámelága mearrádusaide
Sámedikki válgaortnega birra. Maŋŋil
dievasčoahkkima meannudeami ášši
sáddejuvvui departementii. Lassin Selle lávdegotti árvalussii
de lea Sámedikki mearrádus maid atnon láhkarievdadanevttohusa
vuođđun.
Departemeanta lea mearkkašan ahte Sámediggi
lea čađahan viiddis gulaskuddama iige leat gávnnahan
dárbbašlažžan sáddet
rievdadanevttohusaid mat dán proposišuvnnas
ovddiduvvojit ođđa gulaskuddamii.
Departemeanta ja Sámediggi leaba ráđđádallamiid
oktavuođas olahan ovttaoaivilvuođa daid čuoggáid
ektui láhkaevttohusas main lei goabbatlágan oaidnu.
