Sámedikke doaimma birra 2001

3 Ovttasbargu Sámedikki ja ráđđehusa gaskkas

Sámediggi deattoha dan stuora govdodaga mii lea Sámedikki vuoruhemiid ja Stuoradikki rámajuolludemiid gaskkas. Dasalassin lea Sámediggi gáibidan ahte ásahuvvošii juoga vuogádat man mielde lihtodallamat ráđđehusain čađahuvvojit sámeáššiin. Bušeahttabárggustis ja dalle-go ođđa dárbbut ovddiduvvojit lea Sámediggi árvalan ahte ruhtadandárbbuid gávnnašii buoremusat duođalaš lihtodemiid vuođul. Nu maddái dalle-go ovddasvástadusa galgá juohkit ja go suovada jahkásaš bušeahttarámain. Čujuhovvo ahte dákkár vuogádat attášii Sámediggái olu ávkkáleabbo vejolašvuođa ekonomiija plánemii. Dialoga maid buoriduvvošii ja nu váfistuvašii maid ovttasbargu boahtti sámepolitihkalaš hástalusaid buohta.

Ráđđehus čájeha dasa ahte jagis 1998 ásahuvvui bisovaš vuohki politihkalaš dási čoahkkimiidda mat dáhpáhuvvet diehto departemeanttaid ja Sámedikki gaskkas ovdalgo vuosttas bušeahttasešuvdna čađahuvvo. Nugo Sámediggi evttohii, dollui bušeahttačoahkkin 2002 Sámedikki ja Gielda- ja guovlo depáertemeantta, Mánaid- ja bearašdepartemeantta, Dearvvašvuođa departemeantta, Oahppo- ja dieđadepartemeantta ja Kultur- ja kirkodepartemeantta gaskkas ja buohkkain daiguin oktanaga. Dáin čoahkkimiin beassá Sámediggi iehčanasat ovdanbuktit sámi bušeahta oli rámajuolludemiid lasihandárbbu. Ná maddái dakko mii gusto hálddašandoaimmaid sirdimiidda Sámediggái. Čoahkkimat leat dehálaččat rađđehusa jahkásaš stáđabušeahttabargguin. Dattege ráđđehus ii oainne lunddolaš dárbbu dahkat dáid gávnnademiid geatnegahttin nu ahte addošii konkrehta lasihanlohpádus juolludemiide. Goit lea bággu lihtodit Sámedikki ekonomálaš rájain dego oassin ráđđehusa ollislaš bušeahttapolitihkas. Ráđđehus hálida sirdit ain eanet iežžanasvuođa bušeahttarámaid siskkobealde Sámediggái, ja dasalassin árvvoštit livččego departemeantta bealis vejolaš ain ovddosguvlui geahpedit bušeahttačatnamii ja bagadusaid boahtteáiggi bušeahtain.

Muđui gártá ráđđehus válbmet ollislaččát čohkkejuvvon ovdanbuktima sámi guovlluid bušeahttaovdaneamis jagiin 1989–2002. Ná fidne áigái buoret čilgehusa maŋimuš jagiid sámi áigumušaid ovdáneami. Dát ovdanbuktin áigedássejuvvo jahkásaččat.

Mánáid- ja bearašdepartemeanta dáhttu ovttas Sámedikkiin ovdánahttit sámi mánáid- ja nuoraidpolitihka ja duohtandahkat Sámedikki mánáid- ja nuoraidplána. Departemeanta atná hui positiivan Sámedikki evttohusa čađahit jahkásaš čoahkkimiid departemeantta, Mánáidáttardeaddji, filkkagielddaid ja Sámedikki gaskkas hálddáhuslaš dásis. Dákkár čoahkkimat gokčet diehtojuohkima dárbbu guhtege álgagiid oli gaskkas mat leat jurddašuvvon sámemánáide ja –nuoraide. Dát sáhttet vuolggahit vejolaš ovttasbargoháleštallamiid. Mánáid- ja bearašdepartemeanta hálidivčče dákkár gávnademiid Sámedikki nuoraid konfereanssa oktavuhtii. Dallejos čoahkkimat čađahuvvojit nuoraidkonferenssa loahpageažis, nannejuvvo maid dat bealli ahte sámi nuorat besset buktit oainnuideaset guovllu- ja nášuvnála eiseválddiide.

Stuoradikkedieđáhusas nr 55 (2000–2001) Sámepolitihkas, lea Mánáid- ja bearašdepartemeanta rahpan vejolašvuođa álggahit ovttasbarggu Sámedikkiin ráđđádallat das movt livčče vejoláš addit Sámediggái mearridanválddi gárvvistit ja fámuidahttit njuolggadusaid Mánáidgárddi lága vuođul. Ferte vuos lagabuid čielggadit guđe mearrádusat Mánáidgárddi lágas sáhttet leat gustodeadjjit. Mánáid- ja bearašdepartemeanta hálida bargat ovttas Sámedikkiin jos Mánáidgárddi lága ođasmahttin šaddá duohtan.

Kultur- ja kirkodepartemeanta lea oaidnán Sámedikki fuobmášuhttima ovttasbarggustis departemeanttain, ja lea dan olis árvalan doallat bisovaččat mearriduvvon čoahkkimiid Sámedikkiin hálddahuslaš dásis. Dan seammás oaidná departemeanta ahte Sámediggi cealká, museagietti gieđahaladettiin, č. 2.3.4.5 vuolde, ahte dialoga Kulturdepartemeanttain lea leamaš kunstruktiiva dakko mii guoská sámi museaid halddášeami sirdimii.

Ealáhus- ja gávpedepartemeanta lea fuomášan ahte Sámediggi jahkedieđáhusastis, č 2.2.1.2. vuolde, muittuha ahte jagis 2001 lei mannan čoahkkima doallan ávžžuhus gustovaš departemeanttaide muhto ii áigumuš ollášuvvan. Sivvan dasa lei dat ahte jearaldat bođii politihkalaš johtogoddái válgaáigodaga oktavuođas. Dan maŋŋá šattai ráđđehusmolsašupmi. Sámedikkis bođii ođđa ávžžuhus 2002 álggus ja politihkalaš jođiheaddjiiguin dollui gávnnadeapmi 18.04.2002.

Ealáhus- ja gávpedepartemeanta lea bargagoahtán ođđa minerallága válbmemiin. Dan ollái lea vuolggahuvvon dialoga Sámedikkiin. Čoahkkin čađahuvvui Kárášjogas geassemánus 2001 Sámedikki, Ealáhus- ja gávpedepartemmeantta, Gielda- ja guovlodepartemeantta ja Báktehálddáhusa gaskkas.

Sámediggi lea ovddidan gažaldaga dikki oasálastimis «Biomáŋggabealátvuođa juhkosii» (-lávdegoddái), mii ásahuvvui ggl.res. 20.04.01 vuođul ja mii galgá čielggadit ođđa láhkavuođu biologalaš máŋggabealátvuođa hálddášeapmái. Láhkalávdegoddái leat nammaduvvon sorjekeahtes áššedovdit geain galgá leat erenoamáš gealbu. Lávdegoddái lea ásahuvvon departemanttaid gaskasaš duogášjoavku masa maiddái Sámedeiggi oassálastá. Lávdegoddi lea gallen Sámedikki ja áigu barggustis boahttevuođas-ge gulahallat Sámedikkiin. Dalle ovddimustá go genaresurssaid ávkkástallamis lea jearaldat, muhto maiddái guoskkahallojit lávdegotti mándahta eará áššit. Lávdegotti doaibma galgá leat válmmaštuvvon ovdal 1.10.2003. St.d.nr. 33 (2001–2002) kap. 4.2. Čilge Sámedikki oassálastima prinsihpaid.

Sámi vuoigatvuođalávdegotti čielgggadus sámi kultuvrra luondduvuođu birra (NOU/NAČ) 1997: 4, joatkašuvvá dađemielde go Finnmárkku láhkadiliid ja eanahálddášeami ođđa láhkaválbmen ovdána.

Vuođđun dán láhkaválbmenbargui lea Ráđđehusa sámepolitihkalaš láktor. Dán bajimuš láhkarámat leat Vuođđolága § 110 a ja Norgga erenoamáš geatnegasvuođat sámi álbmogii. Ovddimustá dás čuoddjuba ON:a konvenšuvdna siviila ja politihkalaš vuoigatvuođain ja ILO konvenšuvdna 169 eamiálbmogiin ja čierddaolbmuin iežanas stáhtain.

Ráđđehus atná hui dehálažžan bisuhit mávssolaš dialoga Sámediggái láhkabárggu ovdáneamis dakko mii guoská Finnmárkui. Dandihtii leat-ge dán proseassas čađahuvvon deivvadeamit Sámedikkepresideantta, Finnmárrku filkkasátnejođiheaddji ja justisministera gaskkas. Ráđđehusa ulbmilin lea válmmáštit ođđa Finnmárkoláhkaevttohusa jagi 2003 giđa mielde.

Čiekŋaleabbo čielggadusa gávdná Sd.dieđahusas nr. 33 (2001–2002) Lassedieđáhus Sd.dieđáhussii nr. 55 (2000–2001).

Sámediggi lea garrasit deattohan iešmearridangažaldaga. ášši gieđahallui e.e. Sd.dieđáhusas nr. 33 (2001–2002) Lassedieđáhus Sd.dieđáhussii nr. 55 (2000–2001) Sámepolitihkas s. 18. E.e. doppe celkui ahte sámi iešmearridanvuoigatvuohta lea dehálaš gažaldat mii gáibida vuđolaš ráđđádallamiid Ráđđehusa ja Sámedikki gaskka. Ráđđehusa vuolggačuokkisin dás lea ahte sámi iešmearrideapmi ferte ovdánit álbmotvuoigatvuođalaš eavttuid ja dán oli álbmogiidgaskasaš ovdáneami mielde. Ráđđehus oaivvilda ahte lihtodallamat iešmearrideami vuoigatvuođalaš gážaldagas maiddái fertejit čilget duohpaga sisdoalu. Dasto galgá gávdnat vugiid maid mielde sáhtašii geavatlaš politihkas čađahit iešmearridanvuoigatvuođa. Hálešteamit Sámedikkiin galget jođihuvvot ovddosguvlui dassá-go oktasaš oaidnu lea gávdnon dasa mo álbmotrievtti eavttut galget vuhtiiváldot iešmearridanvuoigatvuođa gažaldagas.

Lulábeale Finmarkku sámivuoigatvuođaid kárten bargu čađahuvvo Gamivuoigat vuođa lávdegeotti bokte.

Dialoga buorideami ja ovdánahttima dihtii ja ovttasbarggu nannema dihtii Sámediggái, lea Ráđđehus dáhtton eanet jeavddalaš goabbatbeallásaš čoahkkimiid gos dievaslaččat beassá lonuhallát dieđuid politihkalaš dásis Sámedikki ja Gielda- ja guovlodepartemeantta politihkalaš johtogottiin. Gieldadepartemeanta áigu ságastallat lágábuid Sámedikkiin dáid čoahkkimiid birra.