2.3 Departemeantta
árvvoštallamat
2.3.1
Gulaskuddanmearkkastus
Gulaskuddanmearkkastusas čálii Kultur- ja
girkodepartemeanta ee. čuvvovaččat árvvoštallamisttis
láhkaevttohusa:
«§ 3-12 vuosttas laððasa álgodivodus čuovvu
prinsihpaid mat leat čilgejuvvon Stuorradiggedieðáhusas nr. 55
(2000-2001) Sámepolitihka birra, ahte galgá sirdojuvvot eambbo
váldi Sámediggái. Láhkaevttohus mearkkaša ahte bargu sámi gielaid
ovddas organiserejuvvo dan orgánas mii buoremusat diehtá sámi
dilálašvuoðaid birra ja buoremusat dovdá dárbbuid.
«Gustojeaddji rievtti mielde lea váldi mearridit
dárkilet njuolggadusaid barggu organiseremii sámi giela ovddas
biddjojuvvon Gonagassii, vrd. Sámelága § 3-12 nuppiin laððasiin dás
bajábealde. Dát váldi lea gsl. res. juovlamánu 20. 1991 nr. 823
bokte biddjojuvvon Kulturdepartementii, dál Kultur- ja
girkodepartemeanta. Departemeanta evttoha ahte lága bokte addojuvvo
Sámediggái váldi organiseret barggu sámi gielaid ovddas. Dát
mearkkaša ahte šaddá Sámedikki duohkái mearridit mo dát giellabargu
galgá dáhpáhuvvat, omd. galgágo leat sierra orgána ja makkár
dahkamušat diekkár orgánas galggašedje leat. Muhto
láhkateakstaevttohus aiddostahttá ahte giellabarggu ulbmil galgá
leat giellasuddjen ja giellagárgedeapmi.»
Gulaskuddanmearkkastusas aiddostahttojuvvui ahte
Kultur- ja girkodepartemeanta ain galgá leat bajit ovddasvástádus
barggus sámi gielaiguin sámelága giellanjuolggadusaid hálddaheami
bokte. Departemeanttas lea ain bearráigeahččoovddasvástádus, ja
sáhttá seaguhit iežas Sámedikki ektui sámelága giellanjuolggadusaid
hálddaheaddji veagas, mat lea Sámedikki válddi láhkavuoðusin.
Gulaskuddanmearkkastusas čujuhuvvui ahte láhkaevttohus čuovvu
prinsihpaid mat leat Vuoððolága §:s 110 a ja iešguðetlágan
riikkaidgaskasaš soahpamušain sámi giela birra maid Norga lea
dohkkehan, omd. Europalaš lihtus guovlo- ja veahádatgielaid
birra.
Sámediggi lea gulaskuddancealkámušastis evttohan
nuppástusa departemeantta evttohusa ektui. Sámediggi háliida
hámuhusa man mielde oažžu «válddi» láhčit dilálašvuoðaid sámi giela
suddjemii ja viidáset gárgedeapmái Norggas. Duogážin lea ahte
Sámediggi oavvilda sii eai sáhte váldit ovddasvástádusa
hálddaheamis sámi giela nu guhká go sis eai leat mearihis
veahkkevárit hálddus. Sámediggi čujuha maiddái ahte nu guhká go sii
láhkaevttohusa mielde galget raporteret departementii sámi gielaid
dili birra, de lea lunddolaš ahte departemeanttas dahje stáhtas ain
lea ovddasvástádus sámi gielaid gárgedeamis Norggas.
Departemeanta čujuha gulaskuddancealkámuššii mas
aiddostahttojuvvo ahte Kultur- ja girkodepartemeanta ain galgá leat
bajit ovddasvástádus barggus sámi gielaiguin sámelága
giellanjuolggadusaid hálddaheami bokte. Láhkaevttohus lei
oaivvilduvvon mearkkašit ahte Sámediggi galgá bargat sámi gielaid
suddjema ja gárgedeami ovddas Norggas, ja ahte Sámediggi ieš sáhttá
oažžut mearridit mo sii lagabuidda dáhttot organiseret dán
barggu.
Mii guoská Sámediggái lagat ovddasvástádusa
addimii barggus sámi gielaiguin, de oktiivástida dat dálá diliin.
Gustojeaddji rievtti mielde lea Sámi giellaráðis «ovddasvástádus
ovddidit ja seailluhit sámi giela Norggas», vrd. láhkaásahusain
sámelága giellanjuolggadusaide § 2 nr. 2. Sámedikki mielde leat
ráði dahkamušat dál sirdojuvvon Sámi giellastivrii ja Sámedikki
giellaossodahkii maŋŋil go Sámediggi oððasisorganiserii doaimmas.
Láhkaevttohus ii skihkke Sámediggái maidege oððasiid dahje viidát
ovddasvástádusa go dat maid dat juo lea váldán badjelasas.
2.3.2 Oðða evttohus § 3-12
vuosttas laðasin
Departemeanta oaivvilda ahte lea vahát juos
láhkaevttohus sáhttá dahkat eahpádusaid dan hárrái geas lea bajit
ovddasvástádus sámi gielaid suddjemis ja viidáset gárgedeamis
Norggas. Departemeanttas lea danne árta nuppástuhttit iežas
álgoevttohusa § 3-12 vuosttas laððasa hárrái, geahča 6 Od.prp. nr.
114 2001-2002 Lága birra nuppástusa birra lágas geassemánu 12. 1987
nr. 56 Sámedikki ja eará sámi vuoigatvuoðaid birra (oðða
organiseren bargui sámi gielaid ovddas) vuolábealde. Čuovvu sihke
Vuoððolága §:s 110 a ja riikkaidgaskasaš soahpamušain maidda Norga
lea guorrasan, ahte eiseválddiin lea bajit ovddasvástádus láhčit
dilálašvuoðaid sámi gielaid suddjemii ja gárgedeapmái. Eiseválddit
čuovvolit dán ovddasvástádusa nu ahte skihkkejit Sámedikki
doaimmahit sámi giellabarggu, ja fertejit váldit dáid
geatnegasvuoðaid vuhtii juolludusaineaset Sámediggái. Geahča muðui
máinnašumi kap. 3 Ekonomalaš ja hálddahuslaš čuvvosat vuolde.
Ii leat dattege departemeantta oainnu mielde
dárbbašlaš geavahit doahpaga «váldi» láhkaevttohusas nu go
Sámediggi evttoha čielggasmahttin dihtii ovddasvástádusgaskavuoða.
«Váldi» lea uhccán heivvolaš dán oktavuoðas go dat ii leat čielggas
ja go sáhttá leat mielde dahkamin láhkateavstta eahpečielggasin.
Iige láhkateavsttas boaðášii ovdan ahte Sámedikkis lea
geatnegasvuohta bargat suddjet ja viidáset gárgedit sámi gielaid
Norggas. Nugo namahuvvon bajábealde, de lea juo diekkár
geatnegasvuohta láhkaásahusaid mielde sámelága
giellanjuolggadusaide, ja departemeanta ii hálit nuppástuhttit
dán.
Sámediggi lea oðða § 3-12 vuosttas laððasa
evttohusastis čujuhan ahte sámi gielaid hálddaheapmi galgá
dáhpáhuvvat Vuoððolága § 110 a vuoðul ja riikkaidgaskasaš
soahpamušaid vuoðul maidda Norga lea guorrasan, ja oaivvilda
deatalažžan ahte dát boahtá ovdan lágas. Departemeanta ii ane
árttalažžan aiddostahttit ahte sámi giellabargu galgá dáhpáhuvvat
Vuoððolága § 110 a ja riikkaidgaskasaš soahpamušaid vuoðul maid
Norga lea dohkkehan. Dát lea juoga mii lea vuoððun ja mas adnojuvvo
deasta buot láhkahálddaheamis Norggas. Danne ii leat dárbbašlaš
nannet láhkateavsttas juoidá mii lea čabočielggas, nappo ahte
norgalaš eiseválddit meannudit Vuoððolága mielde ja
riikkaidgaskasaš soahpamušaid mielde mat geatnegahttet Norgga.
Čujuhemiin muhtun, muhto eai viso čuožžovaš riikkaidgaskasaš
soahpamušaide láhkateavsttas, sáhttá maiddái dahkat eahpádusaid dan
hárrái guðe geatnegasvuoðaid láhkateaksta siskkilda.
Dan vuoðul mii bajábealde lea daddjojuvvon lea
departemeanttas árta nuppástuhttit iežas álgoevttohusa § 3-12
vuosttas laððasa hárrái. Ságaškuššama vuoðul mii dás lea
dahkkojuvvon, ovddida departemeanta čuovvovaš evttohusa oðða § 3-12
vuosttas laðasin:
«Sámediggi galgá bargat sámi gielaid suddjema ja
viidáset gárgedeami ovddas Norggas.»
Departemeanta ii ane lunddolažžan aiddostahttit
dárkileappot láhkateavsttas maid dát giellabargu galgá siskkildit
dahje mo bargu galgá organiserejuvvot rámmaid siskkabealde maid
láhkaevttohus bidjá nu go Boazodoallohálddahus ja Norgga
Boazosápmelaččaid Riikkasearvu evttohit. Dát vástida buoremusat
oktii prinsihpaiguin mat leat biddjojuvvon vuoððun
sámepolitihkas.
2.3.3 Sámi gielat
Láhkateavstta evttohus gusto sámi gielaide
Norggas. Ovdal lea dávjá geavahuvvon dušše namahus sámi giella.
Departemeanta áigu má.ggaidlohkohámuhusain aiddostahttit ahte
Norggas leat má.ga sámi giela; davvisámegiella, julevsámegiella,
oarjelsámegiella, nuortasámegiella/goltásámegiella. Sámedikki bargu
galgá siskkildit buot dáid. Seammás šaddá deatalaš oassin barggus
seailluhit dáid gielaid suopmaniid.
Máŋga gulaskuddaninstánssa leat áican dán
nuppástusa, ja dorjot departemeantta evttohusa. Departemeanta lea
ovttasráðiid Sámedikki giellaossodagain atnán namahusa sámi gielat
oðða láhkateavstta evttohusas.
