2.3.1 Vuoigatvuođat
Sámediggi deattuha sakka iešmearridanvuoigatvuođa.
Dát lea leamaš fáddán čađagaskka
dain áššiin
mat leat meannuduvvon 2001:s. Vuođđun
lea dat ahte sámit leat sierra álbmot – eamiálbmot – mas
lea historjjálaš gullevašvuohta
iežas guovlluide. álbmogiid
iešmearridanvuoigatvuohta lea álbmotrievttálaš prinsihppa
ja vuođđovuoigatvuohta,
nugo čuožžu
ON 1966 konvenšuvnnain siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid
birra ja dasto ekonomalaš, sosiálalaš ja
kultuvrralaš vuoigatvuođaid
birra. Dán guovtti konvenšuvnna
1. artihkal lea ovttalágan ja nanne «buot álbmogiid» iešmearrideami.
Riikkaidgaskasaš riekti dat bidjá rájiid
iešmearrideapmái,
ja danne eai sáhtege norgalaš eiseválddit okto
defineret dahje ráddjet iešmearridanvuoigatvuođa.
Justisdepartemeanttain dollojuvvui čoahkkin,
mas ságastallojuvvui Ráđđehusa
bargu Sámi vuoigatvuođalávdegotti árvalusain
Finnmárkku ektui. Sámediggi
ii leat beassan gullat maid Ráđđehus
lea bargan, muhto lea ožžon
diehtit ahte bargui manná guhkes áigi.
Ođđa Sámi
vuoigatvuođalávdegoddi
guovlluide Romssas máttásguvlui
lea nammaduvvon. Stuorra ja viiddis barggut vurdet lávdegotti. Sámi
vuoigatvuođalávdegotti jođiheaddjiin
lea dollojuvvon čoahkkin, gos Sámediggi
ovddidii vuordámušaidis
bargui.
Plánaláhkalávdegoddi
lea geigen vuosttas oassečielggadusa. Sámediggi
lea addán gulaskuddancealkámuša,
mas deattuhuvvojedje earret eará čuovvovaš bealit:
láhkalávdegotti
barggu viidáseabbot ferte geahččat riikkaidgaskasaš geatnegasvuođaid olis
maidda Norga lea čadnojuvvon, lea dárbu
bidjat deattuhannjuolggadusa ulbmilmearrádussii
ja lága váikkuhančielggadusmearrádusaide, mainna
sihkkarastit luondduvuođu sámi
kultuvrii,
iileat buorre go fylkaplánat sáhttet juridihkalaččat čatnat,
man geažil sáhttá bajábealde
stivret sierra lágaiguin menddo oppalaš plánadásis
Sámediggi lea fuolastuvvan go vuosteággaortnegis vuosteággaáššiid
loahppameannudeapmi biddjojuvvo fylkkagielddaide.
Sámedikki mielas lea čielgasit
prinsihpalaččat
unohas go fylkkagielddat guovlulaš orgánan
galget sáhttit rievdadit sámi áššiid bajábealde
Sámedikki. Sámediggi
searvá láhkalávdegotti
bargui viidáseappot lávdegotti
refereansajoavkkus.
Sámedikki mielas lea buorre go dál ásahuvvo
gelbbolašvuođaguovddáš eamiálbmotvuoigatvuođaid
váste, ja evttohii ahte dat ásahuvvo
Guovdageidnui. Sámediggi lea earret eará buktán árvalusaid njuolggadus-árvalussii,
erenoamážit lei
Sámedikkis beroštupmi
oažžut guovddáš saji
gelbbolašvuođaguovddáža stivrra
nammadeamis.
Sis-Finnmárkku Riekteveahkkekantuvra lea
dán rádjai fállan
nuvttá riekteveahki Guovdageainnu, Kárášjoga,
Deanu ja Unjárgga gielddaid olbmuide. Doaibmabiju duogážin
lea dat go dáin gielddain lea váttis
advokáhtadilli, dušše
okta advokáhta beallevirggis. Muđui čájehit
vásihusat ahte olbmot dáin
gielddain gielalaš ja kultuvrralaš sivaid
geažil muđui unnán
váldet oktavuođa advokáhtaide.
Stuorradiggi lea dál eaktudan ahte Riekteveahkkekantuvra
jođihuvvo riekteveahkkelága
rámmaid mielde. Dát
ráddje fálaldaga álbmogii
ovddeža ektui, sihke mii guoská ášševáldimii
ja go dál fertejit olbmot, geat geavahit
kantuvrra, máksit iešoasi.
Sámediggi lea fuolastuvvan guovllu riektesihkkarvuođa geažil,
ja dikki mielas lea ágga deattuhit dan
erenoamáš dili
mii Sis-Finnmárkkus lea árbevieruid,
giela ja kultuvrra ektui.
Sámediggi lea čuvvon ášši
mii guoská oahpu massimii nuppi máilmmi
soađi geažil ja
lea doallan čoahkkimiid sin servviid ovddasteaddjiiguin. Šállobuhtaduslávdegoddi
(billighetserstatningsutvalget) lea hilgon buot váiddaohcamiid oažžut šállobuhtadusa stáhtas,
ja čájeha ahte
dát sámit eai
buvttet duođi dobbelii gáibádusaineasetguin. ášši
birra lea ságastallojuvvon maiddái
justisministtariin Dørum, ja lea ovttaoaivilvuohta das
ahte dán áššái
galggašii gávdnat čovdosa.
Sámediggi áigu
dán čuovvolit guovddáš eiseváldiid
ektui.
2.3.2 Sámediggeválga
2001:s dollojuvvui sámediggeválga oktanaga
stuorradiggeválggaiguin, geahča
mildosa mas oidno ođđa Sámedikki čoahkádus. Sámedikki
vuođđudeami oktavuođas
golggotmánu 15. b. 2001 dohkkehii Sámedikki
fápmuduslávdegoddi
válgga ja áirasiid
ja várrelahtuid fápmudusaid
buot 13 válgabiirres válmmašteaddji fápmuduslávdegotti árvalusa mielde.
Norgga Sámiid Riikkasearvi (NSR) iežas
14 áirasiin lea ovttasráđiid
Sámeálbmot bellodagain
(SáB), Sámit Mátta Norggas
(SMN), Máttasámi
listtuin (SSL) ja Guovddášbellodagain
(GB) vuođđudan
eanetlogu Sámedikkis áigodagas
2001–2005, oktiibuot 20 áirasa.
Bargiidbellodagas (BB) leat 13 áirasa,
Sámiid Válgalihtus
(SVL) leat 2 áirasa. Guovdageainnu Dáloniid listtus
(DL), Johttisápmelaččaid listtus
(JL), Olgešbellodagas (OB) ja Gasska Nordlánda
Sijddas (GNS) lea guđesge okta áirras,
geahča mildosa ođđa
Sámedikki čoahkádusas.
Sohkabealčoahkádus
lea ain eanet fuonit maŋŋá válgga. Albmáid
lohku lea badjánan 66,7 %:s 1989:s
82,1 %:ii dán áigodagas.
Jienastuslogus lea nissonolbmuid oassi 45,6 % ja albmáid
oassi fas 54,4 %. Dán
buorideapmái lea válganjuolggaduslávdegoddi
evttohan kvoterenortnega. Lea maiddái álggahuvvon dásseárvvu
iskkadeapmi válgga ektui. Vuordit ahte
dát iskkadeapmi lea gárvvis
jagi 2002 goalmmát jahkenjealljehasas.
Diehtojuohkináŋgiruššamiid
oktavuođas 2001:s deattuhuvvui sámi
jienastuslohkui čáliheapmi
miessemánu 1. b. 2001 ja sámediggeválga čakčamánu
10. b. Maŋŋá lei
ollu bargu čáliheami
ja čálihanskoviid
sáddema oktavuođas
gielddaide. Váidalahtti lea go čájehii
ahte ledje hui ollu gulahallanváttisvuođat gielddaid
ja álbmotregistara guovddáškantuvrra
gaskka. Geavadis fertii Sámediggi dárkkistit
listtuid ja dieđihit boasttuvuođaid
birra gielddaide ja álbmotregistara guovddáškantuvrii.
2.3.3 Giella, gulahallan ja diehtojuohkin
2.3.3.1 Bargu sámegielain
Sámediggái
lea guovddáš mihttomearrin
ahte sámi giellabargu nannejuvvo ja ovddiduvvo
buot giellaguovlluin. Mihttomearrin lea maiddái
dat, ahte sáme- ja dárogiella šaddaba ovttaárvosaš giellan
buot dásiin almmolaš orgánain
ja muđuige servodagas. Sámedikkis
leat sierra doarjagat mat juolluduvvojit sámegiela
ovddidanbargguide.
Sámdikki giellastivra doalai jagi 2001:s guokte čoahkkima
ja meannudii ee. guovtte- ja golmmagielat fylkka- ja suohkannamaid
gulaskuddanáššiid,
dohkkehii tearpmaid ja evttohii kandidáhtaid
giellamovttiidahttin-bálkkašupmái.
Sámediggeráđđi
nammadii juovlamánus 2001 giellastivrii
ođđa lahtuid válgaáigodahkii
2002–2005.
Sámediggi juolludii rámmadoarjaga jagi
2001 bušeahtas 15 850 000
kr sámi dulkonbálvalussii
ja guovttegielalašvuhtii. Juolludeapmi
lei ná dan guđa
gildii ja guovtti fylkegildii mat gullet sámegiela hálddašanguvlui,
gč tabealla 2.1.
Tabealla 2.1
Poasta 53.0 | Guovttegielalašvuođadoarjagat | Ru |
---|
| Guovdageainnu suohkan | 3 321 000 |
| Kárášjoga
gielda | 3 102 000 |
| Deanu gielda | 2 489 000 |
| Porsáŋggu gielda | 2 060 000 |
| Unjárgga
gielda | 1 609 000 |
| Gáivuona
suohkan | 1 404 000 |
| Finnmárkku
fylkkagielda | 1 057 000 |
| Romssa fylkkagielda | 808 000 |
| SUBMI | 15 850 000 |
Guovttegielalašvuođa
doarjaga ulbmilin lea suodjalit, nannet ja ovddidit sámegiela geavaheami
buot dásiin hálddašanguovllus.
Bajit dási mihttomearrin lea ahte gielddahálddahusat ollásit šattašedje
guovttegielagin, nu ahte sáme- ja dárogielagat ožžot
ovttaárvosaš bálvalusaid
goappašiid gillii. Ortnet lea ovdal juogaduvvon
sierra njuolggadusaid mielde. Dát njuolggadusat
heaittihuvvojedje bušeahttajagi 2001 rájes,
mii guoská doarjagii mii juolluduvvo sámegiela
hálddašanguvlui. Rámmadoarjagiid
váldoulbmil ja doarjja proše-avttaide
lea nu mo ovdalge. Sámediggeráđđi
lea veaháš rievdadan
doarjjaeavttuid, ee. masa addo doarjja ja áigemeriid bákkolaš giellaraporttaide.
Sámediggi juolludii 2 406 000
ru sámegiela ovddideapmái
lulli- ja julevsámi guvlluide, Ofuohta
ja Lulli-Romssa guovlluide ja riddo- ja vuotnaguovlluide. Ruhtajuolludeami
vuođđun leat Sámedikki ráhkadan
giellaplánat dáidda guovlluide.
2001:s ledje 22 ohcci, mat ohce oktiibuot 5 387 393
ru ovddas. Sámi giellaossodat vuoruhii čuovvovaš doaimmaid:
terminologiijaprošeavttat, arenat gos buolvvat gávnnadit
sámegiela hupmat, sámegielagiid
alfabetiserenbargu, mánáid
ja nuoraid gielladoaimmat ja giellamovttidahttinbálkkašupmi.
Jagi 2001 juolludeapmi juohkásii čuovvovaš surggiide,
gč tabealla 2.2.
Tabealla 2.2
| Ru |
---|
Davvisámi
guovlu (Ofuohta- ja Lulli-Romssa guovllut ja riddo- ja vuotnaguovllut) | 798 668 |
Julevsámi
guovlu | 798 666 |
Lullisámi
guovlu | 798 666 |
Giellamovttiidahttinbálkkašupmi | 10 000 |
Juolluduvvon prošeaktaruhta | 2 406 000 |
Sámediggi lea jahkásaččat
juolludan ruđaid giellaprošeavttaide
olggobeallái sámegiela hálddašanguovllu.
Dáid ruđaid hálddašii
ovddeš Sámi giellaráđđi,
muhto jagi 2001 rájes hálddaša Sámedikki
ođđaásahuvvon
doarjjastivra dáid ruđaid. Vuođđun
ođđasis organiseremii
leat dat sierra plánat, maid diggi lea mearridan
doarjjaruđaid juogadeai oktavuođas.
Sámedikki giellaossodat áššemeannuda
ohcamiid siskkáldasat ja ráhkkanahttá áššiid
doarjjastivrii. Sámediggi bivddii bušeahttagieđahallamis
doarjjastivrra erenoamážit
vuhtiiváldit giellamovttiidahttinprošeavtta,
maid Sámi giellaráđđi
lei álggahan dalá doaibmaáigidagas.
Sámediggi doarjjui 5-jagi prošeavtta olggobealde
sámegiela hálddašanguovllu,
man bokte nannet mánáid
giellaovdáneami, ja evttohii ahte doarjjastivra
vuoruha dán prošeavtta
joatkima. Elgå-bajásšaddanguovddáš Engerdal
suohkanis čađaha prošeavtta,
mii álggahuvvui 2001 čavčča.
Sámediggi fuomašuhtii maiddái
sámegiela váttis dillái
Ofuohtas/Lulli-Romssas, ja bivddii doarjjastivrra vuoruhit
doarjagiid prošeavttaide, mat nannejit
sámegiela dán
guovllus.
Doarjja giellaprošeavttaide olggobealde hálddašanguovllu
lea ollu jagiid leamaš sullii seamma dásis,
mii mearkkaša ahte ii báljo
leamašge doarjjalassáneapmi.
Jagi 2001 rájes unnui prošeaktadoarjja
go dain ruđain várrejuvvui
oassi giellaguovddážiidda
Divttasvuonas ja Lulli-Romssas. Dát dagahii
ahte ollugat, geat ledje ohcan giellaruđaid,
eai ožžon doarjaga.
Sámediggi oažžu jahkásaččat
ohcamiid sullii 7–8 milj ovddas, muhto ii leat go váile
2,5 milj maid juohkit. Jus Sámediggi galgá beassat vuoruhit
gielladoaimmaid olggobealde hálddašanguovllu,
de ferte stáda juolludit eambbo ruđaid Sámediggái.
Nu movt ruhtadilli lea leamaš daid maŋemus
jagiid, de ii leat Sámediggái
leamaš vejolaš lasihit
doarjaga ee. giellaprošeavttaide.
2.3.3.2 Giellamovttiidahttinbálkkašupmi
Sámedikki giellastivra juohká giellamovttiidahttinbálkkašumi
olbmuide/ásahusaide/organisašuvnnaide
geat/mat leat erenoamážit
bargan sámegiela ovddas vai dat seailu
ja ovdána. Bálkkašupmi
lei ruhtasubmi 10 000 ru ja dáiddadiploma
maid Bjørg Monsen Vars lei ráhkadan.
Giellamovttiidahttinbálkkašumis
leat sierra njuolggadusat. Jagi 2001 bálkkašumi oaččui
Skániid ja Evenášši
giellajoavku. Bálkkašumi
ožžo dan vuođul
go leat bargan máŋggalágan
giellabargguiguin, ee terminologiija bargguigun ja čohkken sámi
báikenamaid. Giellajoavku lea maid bures
lihkostuvvan čohkket iešguđetge
buolvvaid mielde iežaset gielladoaimmaide.
Sámediggi lea álggahan
giellamovttiidahttinprošeavtta, mii galgá láhčit dilálašvuođaid mánáidgárdemánáide,
vai sii áramus lági
mielde ohppet sámegiela. Seammás
ferte láhčit dilálašvuođaid prošeaktaváhnemiidda, mánáidgárdái,
skuvlii ja gildii, vái sii besset fárrui prošeavttaide
nu ahte ožžot dieđuid
ja ohppet mo čáđahit
sámegieloahpahusa mánáidgárddii
rájes vuođđoskuvlla
rádjai.
Prošeaktaáigodat
lea 5 jagi. Prošeakta čuovvu
mánáid mánáidgárddi
rájes dassážii
go leat vázzán skuvlla
moadde jagi. Olahusjoavkun lea okta mánáidgárdi, mánáid
váhnemat, skuvla gos mánát
galget skuvlla vázzit maŋŋá mánidgárddi,
astoáiggeortnet ja gielda gos mánáidgárdi
lea. Elgå bajásšaddanguovddáš Engerdal
suohkanis čađaha prošeavtta,
mii álgghuvvui jagi 2000 čavčča.
Jus geahččalanprošeavttas
leat buorit bohtosat, mat čájehit
ahte mánát leat
oahppan sámágiela mánáidgárddis,
ahte sii besset joatkit oahpahusain skuvllas ja astoáiggeortnegis,
de sáhttá seammalágan prošeavttaid álggahit
maiddái eará guovlluinge.
Sámediggi áigu
bargat dan ovdii ahte movttiidahttit ovttaskas olbmuid geavahit sámegiela
buot diliin ja buot sajiin sámi servodagas.
Dan geažil ferte nannet giellagelbbolašvuođa,
vai sáhttá geavahit
sámegiela go lea lunddolaš ja sávahahtti
almmá fertet čilget
ja vásihit vuostehágu
dan geažil. Dán
rádjai leamaš nu
ahte dárogielagat dat mearridit goas sáhttá hállat
sámegiela. Giellaovddidan- ja giellagáhttenbarggus
ii sáhte dán láhkai
jurddašit. Giellagáhtten
ja giellaovddideapmi gáibida ollu giellageavaheaddjiid. Sámedikki
ovddasvástádus áddehit
servodaga áhte sámegielagiin
lea vuoigatvuohta beassat hállat sámegiela
ja ahte dát vuoigatvuohta gusto vaikke
man čeahppi de leš dárogielas.
Muđui ii sáhte ovttaárvosažžan
dahkat sámegiela ja dárogiela. Sámelága § 1.1
nanne sámegielagiid vuoigatvuođa
Norggas ja § 3 čilge dan
vuoigavuođa, mii sámegielagiin
lea sámegiela hálddašanguovllus erenoamážit.
2.3.3.3 Giellaguovddážat
Sámegiela barggu plánenvejolašvuođaid
dihte ásahii Sámediggi
jagi 2001 bušeahta oktavuođas
ođđa ortnega,
mas lea vuođđodoarjja
sámi giellaguovddážiidda.
Doarjja lea 1 600 000 ru ja galgá sihkkarastit
giellaguovddážiid
doaimma, ja juolluduvvui 400.000 ru giellaguovddážiidda Porsáŋggus,
Gáivuonas, Divttasvuonas ja Lulli Romssas.
2001 čavčča
rahppui giellaguovddáš várjjatsuopmaniid várás.
Giellaguovddáš lea Unjárggas
ja dan namma lea Isak Saba guovddáš.
Jagi 2002 rájes oažžu
maiddái dát giellaguovddáš vuođđodoarjaga Sámedikkis.
Sámedikki giellaossodat lea bargan gávdnat
vuogas vuogi movt ruovttoluotta oažžut
dieđuid giellaovddidanbargguid ja ruhtajuolludemiid
birra. Giellaossodat lea ráhkadan minstara
movt galgá ohcat doarjagiid sámegiel
prošeavttaide. Ulbmil lea leamaš ahte
ohcamis galgá boahtit ovdan movt prošeavtta áigu čađahit,
makkár ekonomálaš bealit
prošeavttas leat ja maiddái
movt prošeavttain sáhttá ovddidit
sámegiela. Dasa lassin lea ráhkaduvvon
minsttar movt doarjjaraporteren berre dáhpáhuvvat
giellaossodahkii.vai giellaossodat čielgaseappot oaidná masa
ruđat leat geavahuvvon ja maiddái
movt prošeakta lea ovddidan sámegiela.
Dát bargu lea leamaš hui
guovddážis giellaossodagas.
Giellaossodat gáibida buriid prošeavttaid
main sihke sámegiela ovddideapmi ja ekonomalaš bealit
leat deattuhuvvon, ja maiddái buriid raporttaid
movt ruđat geavahuvvojit giellaovddideami
ja ekonomiija dáfus. Dát
mielddisbuktet ahte giellaossodagas lea buoret vuođđu árvvoštallat
prošeavttaid, ja dainna lágiin
lea stuorát vejolašvuohta
joksat ulbmiliid ahte geavahit doarjagiid buoremus lági
mielde. Sámedikki giellaossodat lea maid
ráhkadan girjjáža
neavvun dihte tearbmabargiid movt bargat tearpmaiguin. Giellaossodat
ruhtada terminologiijaprošeavttaid dainna
eavttuin ahte Sámedikki giellaossodat oažžu bohtosiid
almmuhit sátnevuorkkás
dahje Gielladieđuin.
2.3.3.4 Giellaossodaga bargodilli 2001:s
Giellaossodagas ledje vuosttaš jahkebeales
4 virggi. Dan njealjásis ledje guovttis
virgelobis ja okta heittii giđđadálvve
ja njealját fas geasset. Dát
dagahii ahte ossodagas lei váttis bargodilli
vuosttaš jahkebeale. Čavččabeallái buorránii
bargodilli veaháš go sadjásaš ossodatdirektora
biddjui virgái ovtta jahkái, ráđđeaddivirgái
biddjui olmmoš, julev- ja lullisámegielkonsuleanttat álggiiga
virggiide, ovdakántuvrii ja arkiivi biddjui
olmmoš virgái
ja oahpahusossodagas sirdojuvvui okta bargi giellaossodahkii. Dát
mielddisbuvttii ahte bargoveahka lassánii
100 % dan ektui mii lei jagi álggus.
Dát váttis bargodilli
lea dieđusge váikkuhan
giellaossodaga doaimmaide jagis 2001.
2.3.3.5 Gulahallan ja diehtojuohkin
Sámediggi mearridii miessemánus
2001 gulahallan- ja bálvalanpolitihka. Julggaštus
lea olles organisašuvnna oktasaš áŋgiruššamiid boađus,
ja dat gávdno neahtas ja báberhámis.
Fágasuorgi gulahallan ja diehtojuohkin
lea nanosmahttojuvvon sihke siskkáldasat
ja olggobeale geavaheaddjiid ektui, go guoská min bálvalusaide.
Ođđajagemánus
geavahišgođiimet
intraneahta nannet gulahallama siskkáldasat,
ja miessemánus bohte ođđa
neahttasiiddut mis. Neahttasiiddut leat 100 % guovtti
gillii, okta sámegillii ja nubbi dárogillii,
ja oanehis čilgehusat leat maiddái
eaŋgalasgillii. Olbmot leat bures vuostáiváldán
siidduid ja oaččuimet
vihtta nástti guhtta vejolaš nástti
gaskkas kvalitehtamearkan norge.no:s. Neahttabálvalus
lei guhkes áiggi heittot váilevaš báddegovdodaga
geažil Kárášjohkii. Skábmamánus
laktojuvvui Sámediggi Finnmark bredbånd
govdabáddenehttii. Dát
mearkkaša dan ahte mis sáhttá leat
min neahttasiidduid mášenpárka
dáppe Kárášjogas.
Govdabáttiin lea sihke hálddahusas
ja neahttasiidduid geavaheaddjiiin vejolaš oažžut
erenoamáš multimedia-bálvalusaid interneahta
bokte. Dievasčoahkkimiid jietnafievrrideami
Interneahta bokte áigut geahččalit
2002:s.
Sávaldahkan lea ovddidit Sámedikki intraneahta
ain eanet, nu ahte lea vejolaš beassat
iešguđet diehtovuođuide, ohcat
ođđasiid ja beassat
arkiiva- ja áššemeannudanvuogádahkii.
Go lea leamaš nu lossa bargu, de lea leamaš dárbu
vuoruhit olggobeale geavaheaddjiid muhtun áiggi.
Dattetge lea eaktun ahte leat eanet doaimmat ja fálaldagat
intraneahtas Sámedikki bargiid ja álbmotválljen áirasiid/lahtuid
várás, jos galgá sáhttit
fállat buriid bálvalusaid olggobeale
geavaheaddjiide. Sámedikki hálddahusa
organiserema nuppástuhttin lea maiddái
buktán organisašuvdnii
hástalusaid mii guoská beaktilis
siskkáldas gulahallamii. Mihttomearrin
lea ovddidit buriid elektrovnnalaš bálvalusaid
maiguin sáhttá birget
kantursajiid guhkes gaskkaid geažil.
Sámediggi lea bargan árjjalaččat
iešguđet prošeavttaid
ektui almmuhit vejolašvuođa
geavahit sámegiela Unicode-teknologiijain,
ja lea gaskkustan almmolaš eiseválddiid ovddasvástádusa
fállat bálvalusaid
ja dieđuid sámegillii. Erenoamážit
namuhit prošeavtta «Finnmark på nett» – mii
lea Finnmárkku gielddaid oktasašportála,
ruđaid juolludeami Odina rustemii ja prošeavtta «Fylkesmannen
på nett».
Sámediggi searvá árjjalaččat
Gielda- ja guovludepartemeantta bargojovkui sámegiel bustávaid
ja IT ektui, mii lea ásahuvvon eNorge-plána
geažil. Joavku rávve
ahte earret eará stáhta bidjá dakkár
gáibádusaid vuovdiide
ahte prográmmagálvvuin, mat
ostojuvvojit, galgá sáhttit
geavahit bustávvamearkastandárdda.
Unicode-bustávvamearkkain leat sámi bustávat,
ja danne dat čoavddášii
daid váttisvuođaid
mat dál leat sámi bustávaid
ektui. Sámediggi dahje sámi
servodat okto ii leat dan muttos stuoris ahte dat sáhtášii
hoahpuhit ođđa
bustávvamearka-teknologiija heiveheami
gávpeoktavuođas.
Danne livččii
hirbmat buorre jos stáhta veahkehivččii
dákko. norge.no ja Statskonsult redakšuvnnaide
lea čujuhuvvon ahte máŋggagielalaš bálvalusaid
ja teknihkalaš čovdosiid
main sáhttá geavahit sámi
bustávaid (Unicode) neahtas, galggašii
bálkkašit. Dát dagahivččii
geasuheaddjin fállat sámi
bálvalusaid go eatnašat háliidivčče
leat bajimusas norge.no almmolaš neahttasiiduid
listtas.
Ođđa sámediggi, Sámediggevisti
ja guovttegielat neahttasiiddut leat dagahan dan ahte beroštupmi
sámi áššiide
lea lassánan. Leat boahtán
ollu jearaldagat telefovnnaid, e-poastta, reivviid ja telefávssaid
bokte, skuvllain, eiseválddiin, fitnodagain,
mediijain ja earáin. Sámedikkis
lea áššebáhpiriid
lohku jagis lassánan 3 736:in,
2000:s ledje 18 937 áššebáhpira
ja 2001:s 22 673 áššebáhpira
1
. Vástidanáigemeari
geažil, mii lea mearriduvvon bálvalusčilgehusas,
ferte dávjá maŋidit
eará diehtojuohkin- ja bibliotehkafágalaš bargguid. Dan
geažil leatge ásahan
neahttabáikki masa leat bidjan dávjá jerrojuvvon
gažaldagaid.
Čakčat 2001
manne viehka ollu resurssat diehtojuohkinbargui ođđa sámedikki
vuođđudeami oktavuođas.
Leat ráhkadan diehtojuohkinávdnasiid
Sámedikki birra máŋgga
gillii, ja geassemánus borgemánnui čájeheimmet
ollugiidda máŋgii
beaivái sámediggevistti
máŋgga gillii erenoamážit
turisttaide, muhto maiddái eará gussiide
ja mátkkošteaddjiide.
Girji «Sametinget i navn og tall» almmustuvvá cuoŋománus
2002. Dasa lassin galget ovddiduvvot sierralágan
diehtojuohkinávdnasat sihke báberhámis
ja neahtas. Mihttomearrin lea ahte buohkat, geain lea beroštupmi, galggašedje
sáhttit ohcat dieđuid Sámedikki
doaimma birra ja čuovvut mielde politihkalaš ja
hálddahuslaš doaimma
Sámedikki neahttasiidduid bokte. Boahtte áigodagas
maid ferte geavahit seamma ollu návccaid
diehtojuohkin- ja bagadusbargui ja dat lea deaŧalaš nugo dat
dán rádjai ge
lea leamaš, ja lea sivva vuordit ahte mediat,
geavaheaddjit ja earát jerret ain eanet
dieđuid. Sámedikki
neahtta, Sámediggevisti ja politihkalaš doaimmaid
lassáneapmi buktá stuorát
beroštumi dikki doibmii.
2.3.3.6 Miellaguottuid ja máhtolašvuođa
kárten
Norsk Gallup čađahii giđđat
2001 iskkadeami, maid Sámediggi lei bivdán
dahkat. Iskkadeami váldomihttomearrin lei
kártet maid olbmot dihtet Sámedikki
ja sámi jienastuslohkui čáliheami
birra ja makkár miellaguottut leat dan
ektui, ja dasto iskkaduvvui man beaktilat ledje dat diehtojuohkindoaibmabijut
mat čađahuvvojedje áigodagas
guovvamánu rájes miessemánnui
2001:s. Sámedikki váldesurggiid
dorjot viehka ollu olbmot, sihke jienastuslohkui čálihan sápmelaččaid
ja eará vástideaddjiid
gaskkas. Iskkadeami bohtosat čájehit
ahte Sámediggi galgá nannoseabbot
deattuhit earret eará giela, kultuvrra,
oahpahusa, boazodoalu ja dásseárvvu.
Vástideaddjiide lea seamma deaŧalaš ásodatpolitihkka,
johtalus, vearroáššit,
suodjalus, gávpot- ja čoahkkebáikeovddideapmi.
Iskkadeapmi čájeha maiddái
ahte eanaš mihttomearit 2001 diehtojuohkinkampánjjas
sámi jienastuslogu ektui leat olahuvvon.
Eanaš olahusjoavkkut lohket ožžon iešguđetlágan
dieđuid sámi jienastuslogu
ja čálihanskovi
birra sierra kanálaid bokte. Hui ilus leat dainna
go nu bures juvssaimet nuoraid dáinna iskkademiin.
Logut čájehit
dattetge ahte eat olahan nissonolbmuid nu bures go leimmet doivon. Raporta
ollásit lea Sámedikki
neahttasiidduin: www.samediggi.no.
Fitnodat Agenda jearahalai giđđat 2002
válljejuvvon olbmuid ja čađahii
jearahallaniskkadeami man ulbmilin lei kártet
olbmuid miellaguottuid ja dieđuid sámediggeválgga, sámi
jienastuslogu ja Sámedikki birra. Dát
iskkadeapmi lea dan jearahallaniskkadeami kvalitatiivvalaš čuovvoleapmi,
mii dahkkojuvvui giđđat
2001. Iskkadeapmi 2002:s lea ovttasbargoprošeakta
Sámedikki, Gielda- ja guovlodepartemeantta
ja Statskonsult gaskka. Goappašat iskkadeamit
leat deaŧalaš oasit
barggus ráhkadit strategiija movt oažžut
eanegiid sámi jienastuslohkui áigodagas
gitta 2005 rádjai. Strategalaš ja doaibmačujuheaddji
plána ráhkaduvvo
2002:s.
2.3.3.7 Sámi arkiiva
Sámediggi lea geatnegahtton sáddet boarraset
arkiivaávdnasiid riikaarkivárii,
muhto ii leat vuos háliidan sáddet
maidege iežas arkiivaávdnasiin.
Danne go háliidivččiimet
ahte sámi arkiiva Guovdageainnus viiddiduvvo
našuvnnalaš sámi
arkiivan, ja dasto sáhtášii
váldit badjelasas maiddái
Sámedikki arkiivva.
2.3.3.8 Sámi sierrabibliotehka, girjebusset ja
sámi bibliografiija
Sámi sierrabibliotehkas lea našuvnnalš sámi
kulturásahus, mas lea ovddasvástádus
háhkat, vurket, lágidit
ja gaskkustit girjjiid ja eará ávdnasiid
sámegillii ja sámi
diliid birra buotlágan gielaide. Sámi
sierrabibliotehka galgá vuosttažettiin
doaibmat bibliotehkaid bibliotehkan.
Sámi sierrabibliotehka dáláš dihtorvuogádat
lea hirbmat boaris, iige dat doaimma Sámedikki ođđaáigásaš infrastruktuvrras.
Dál ii gávdno makkárge
bibliotehkavuogádat mas doaimmašedje
sámi bustávat Sámedikki
gáibádusaid/dárbbuid
mielde. Sámediggi meroštallá ahte
ovdal go jahki 2002 nohká váldojuvvo
atnui ođđa prográmmagálvu Sámi
sierrabibliotehkii, ja ođđa arkiiva-
ja áššemeannudanvuogádat.
Mihttomearrin lea ahte dát vuogádagat
nu bures go vejolaš galget heivehuvvot
olggobeale ja siskkáldas nehttii. Goappašiin
dán guovtti vuogádagas
lea sámi bustávaid geavahanvejolašvuohta
viehka eahpesihkar – muhto Sámedikki
gáibádus lea ahte
sámi bustávaid
galgá leat vejolaš geavahit.
Ođđajagemánu
1. b. 2002 sirdojuvvui sámi girjebussiid
doarjjaortnega hálddašeapmi Sámediggái.
Diggi lea dál álggahan
ráhkadit sierra njuolggadusaid dán
ortnega váste. Dát
galget plána mielde leat gárvásat
ovdal go jahki nohká.
Bibliotehkas leat ollu barggut maŋŋonan
dan geažil go logenearjagiid leat leamaš unnán
bargit. Vaikko maŋimuš jagiin
leatge ožžon eanet
resurssaid, de ii leat leamaš vejolaš boahtit áiggi dássái
registeren- ja gaskkustanbargguin. Dát
mearkkaša dan ahte bibliotehka geavaheaddjit
eai oaččo daid fálaldagaid
maid galggašedje oažžut.
Prošeakta Sámi
bibliografiija álggahuvvui jagis 1997 ja
Romssa universitehtabibliotehkas lei ovddasvástádus oktiiordnet
dán barggu. Sámedikki
sierrabibliotehka lea leamaš fárus prošeavttas álggu
rájes. Norgga-, ruoŧa-
ja suomabeale sámedikkit árvvoštallet
dál váldit badjelasaset
dán oktiiordnenbarggu. Prošeavtta
mihttomearrin lea dahkat sámi girjjálašvuođa
eanet olahahttin Interneahtas go riikkaid iešguđet
bibliotehkavuogádagat sáhttet
gulahallat. Vai ohccit gávdnet áigeguovdilis girjjálašvuođa
diehtovuođus, de ovddiduvvo maiddái máŋggagielat
terminologiijaneavvu, tesaurus, dán prošektii.
2.3.3.9 Journálavuogádat
Sámediggi lea 1993 rájes
geavahan Jass-journálavuogádaga,
masa Riikaarkivára lea mearridan Noark
3 standárdda. Jass-vuogádaga
vuovdi lea dovddahan ahte dán vuogádahkii
ii addojuvvo šat geavaheaddjidoarjja maŋŋá jagi
2002. Dát mearkkaša
dan ahte Sámediggi ferte oastit ja oažžut
doaibmat ođđa
arkiiva- ja áššemeannudanvuogádaga
ovdal 2002 jagi loahpa. Dan geažil go Jass-vuogádagas
leat gáržžes vejolašvuođat
ja go mii háliidit áššemeannudanvuogádaga
intranehttii, leat bargagoahtán Noark 4
standárdii sirdimiin, masa lea vejolaš bidjat
ollislaš elektrovnnalaš arkiivva.
Arkiivaláhka gáibida
ahte buot ossodagat ráhkadit arkiivaplána.
Arkiivaplána lea ollislaš geahčastat arkiivaráhkadusas
ja vurkemis. Ieš arkiivabáhpiriid
buvttadeami lassin guoská dat arkiivaortnegii,
seailluheapmái áigeguovdilis
arkiivvas, rádjanarkiivii ja gáiddusarkiivii,
arkiivaráddjemii, kassašuvdnii
ja arkiivva loahpadeapmái. Dasa lassin
galgá arkiivaplánas
leat geahčastat buot plánain
ja čielggadusain maid Sámediggi
lea ráhkadan. Sámediggi
ii leat ráhkadan arkiivaplána
arkiivakapasitehta váiluma geažil.
Dán geažil fertege
buot daid ollu geatnegahttojuvvon ja dárbbašlaš bargguid maŋidit
nugo kassašuvdnanjuolggadusaid ráhkadeami,
maid ferte geahčadit bálddalagaid
arkiivačoavdagiin, loahpadanplánain,
arkiivaplánabargguin ja vuollásaš ráđiid
ja guovllukantuvrraid arkiivaávdnasiid
loahpademiin.
2.3.4 Mánáidgárddit, oahpahus
ja dutkan
2.3.4.1 Mánáidgárddit
Návccat miehtá riikka
leat eanaš čohkkejuvvon
buoridit sámi mánáidgárddiid
kvalitehta ja ásahit fierpmádagaid
daid várás. Jahkemolsumis hálddašisgođii
Sámediggi sámi
mánáidgárddiid earenoamáš doarjaga,
ja 5 997 000 ru leat juhkkojuvvon 45 sámi mánáidgárdái
dahje ossodahkii. Doarjja lea oaivvilduvvon daid goluide mat bohtet
sámegiela ja kultuvrra gaskkusteamis mánáidgárddiin.
Sámediggi lea álggahan fierpmádaga
sámi mánáidgárddiid
bagadalliide sámegiela hálddašanguovllus,
ja dasto fierpmádaga sámi mánáidgárddiid
jođiheddjiide olggobealde sámegiela hálddašanguovllu.
Leat maiddái bivdán
lullisámi giellaguovllu suohkaniid ráhkadit
fierpmádaga.
Dán jagi leat vuoruhan oažžut oktavuođa
mánáidgárddiiguin
ja mánáidgárddiid eaiggádiiguin.
Sámediggi lea fitnan 17 sámi
mánáidgárddis
sihke siskkobealde ja olggobealde sámegiela hálddašanguovllu.
Dain mátkkiin lea Sámediggi
rávven ja bagadan bargiid pedagogalaš neavvuid
birra ja sámi sisdoalu birra mánáidgárddiin.
Dan seammás leat ožžon dieđuid
ja jurdagiid makkár surggiid galggašii
vuoruhišgoahtit. Fierpmádagaid ásaheami
ja Sámedikki, mánáidgárdeeaiggádiid
ja fágaolbmuid gaskasaš ovttasbarggu
olis lea almmuhuvvon áigečála «Stullán». áigečállosis leat čállosat
golmma sámegillii ja áigumuš lea
almmuhit dan moddii jagis.
Sámi mánáidgárddiid strategalaš plánas áigodahkii 2002–2005
leat vuoruhuvvon dat suorggit ja oahpponeavvut, maiguin galggašii
bargat. Sámi mánáidgárddiid
earenoamáš doarjagii
leat mearriduvvon ođđa
njuolggadusat.
Jahkásaš Mánáidgárdekonferánsa sámi
mánáidgárddiid várás
dollojuvvui Guovdageainnus golggotmánus
ja čohkkii sullii 130 oassálasti.
2.3.4.2 Oahpahus
Oahpahuslága áigumušat
eai álohii ollašuva.
Dan geažil lea ge Sámediggi
guorahallan sámi oahpahusa olggobealde
sámegiela hálddašanguovllu. Čielggadeamis leat
kárten makkár
váttisvuođat ohppiin
vuođđo- ja joatkkaskuvllain
leat oažžut sámegieloahpahusa
nugo sis lea riekti oahpahuslága mielde. Čielggadeapmi
lea sáddejuvvon gulaskuddamii ja galgá meannuduvvot
2002:s.
Go sámi oahppit buot heviid eai oaččo
dan oahpahusa masa sis lea riekti, de váldojuvvo
oktavuohta Sámedikkiin. Dávjjimusat
váldet oktavuođa váhnemat,
muhto maiddái suohkanat main lea jerrojuvvon
fállat sámegiel oahpahusa.
Earret eará lea Sámediggi geahččan iešguđetlágán vejolašvuođaid
movt addit buori sámegiel oahpahusa sámi mánáide
Oslo suohkanis. Leat fállan fágalaš ja
ekonomalaš veahki ráhkadit
modealla sihke mánáidgárdde-
ja vuođđoskuvllaoahpahussii
suohkanis. Go skuvllat álge čakčat
2001, de ii lean biddjon johtui sámegiel
oahpahusfálaldat, nugo lei plánejuvvon. Sámediggi
lea bivdán suohkana gávdnat čovdosa
farggamusat ja ovdal go skuvllat fas álget
2002:s.
2001 čavčča
bođii sávaldat
oažžut lullisámegieloahpahusa
vuosttašgiellan vuođđoskuvllas
ohppiid ruovttusuohkanis. Ovttasráđiid
guoskevaš suohkaniin, Gaska-Norgga sámeskuvllain, Stáhta
oahpahuskantuvrrain Nordlánddas ja Sámedikkiin,
leat gávdnan čovdosa
movt oahppit sáhttet oažžut
dan sámegieloahpahusa, masa sis lea riekti.
Sámediggi lea gárven
lohkančehppodaga iskamiid ohppiid várás,
geain lea sámegiella vuosttašgiellan.
Dál gávdnojit iskamat
2., 3., 5., 7. ja 9. luohkkáide, ja rávagihppagat
oahpaheaddjiide.
Joatkkaskuvlla oahpahusas lea Sámediggi ráhkadan
ja mearridan fidnooahppiid várás
oahppoplána boazodoallofágas.
Leat álggahan fitnodagaid bagadallama.
Sullii 500 sámi nuora, geat leat válljen
sámegiela fágan
joatkkaskuvllas, leat ožžon
stipeandda. Stipeanda galgá movttidahttit
sámi ohppiid joatkkaskuvllain lohkat sámegiela,
go lea leamaš nu ahte dát
joavku ii láve válljet
sámegiela fágan. Dát
boahtá ovdan sámi
joatkkaoahpahusa evalueremis maid NIBR, Sámi
Instituhtta ja Agenda Utredning og Utvikling leat dahkan Girko-,
oahpahus- ja dutkandepartementa gohččuma
mielde. Evalueren buktá albmosii makkár
fuones váikkuhusat Ođastusas-94:s
leat sámi fágaide.
Evaluerema čuovvoleapmi lea 2002:s sirdojuvvon
Oahpahus- ja dutkandepartemeanttas Sámediggái.
Sámediggái
juolluduvvojedje liigeruđat pedagogalaš ovddidanbargui. Dán
geažil jotkkiimetge ovddidanbarggu O97S
oktavuođas, earret eará bargat
viidáseappot prošeavttaiguin «kvalitehta
matematihkkaoahpahusas (KIM)» ovttasbargguin Sámi
allaskuvllain, ja sámi álgooahpahusain.
Sámediggi lea maiddái
dorjon giellamovttiidahttinprošeavtta mánáidgárdedásis
lullisámi guovlluin.
Sámediggi lea ovttasbargan Voksenopplæringsinstituhtain
ja Oahpahus- ja dutkandepartemeanttain dainna ulbmilin ahte ásahit
ovttasbarggu rávisolbmuidoahpahusa ja oahpponeavvoráhkadeami
ektui rávisolbmuide. Sámediggi
lea maiddái álggahan ovddidanprošeavtta
ovttas Stáhta oahppokantuvrrain Finnmarkkus
ja Sámi allaskuvllain, ja lea dorjon julev-
ja lullisámegiel oahpponeavvoprošeavttaid
ollesolbmuide.
2.3.4.3 Erenoamášpedgogalaš bargu
Lea ráhkaduvvon plána
movt buoredit earenoamášpedagogalaš gelbbolašvuođa,
ja dat doaibmá 2003 geasi rádjái.
Bargovuohki lea lasseoahppoprošeakta man
vuođđun leat dat
váttisvuođat,
maiguin ovdaskuvlaoahpaheaddjit ja oahpaheaddjit beaivválaččat
rahčet. Lasseoahppoprošeavttat
sáhttet jotkojuvvot earenoamášpedagogihka
joatkkaoahpahussan. Dákko ovttasbargat
Sámi earenoamášpedagogalaš doarjagiin
ja Sámi allaskuvllain. 5 skuvlla ja 2 mánáidgárddi
leat álggahan lasseoahppoprošeavttaid.
Lea ráhkaduvvon bagadalliid fágalaš fierpmádat,
muhto dán barggus orru leamen dárbu
nannoseappot bargat gelbbolašvuođa
ovddidemiin prošeaktaovddideamis ja innovašuvnnas.
Sámediggi lea 2001:s juohkán
joatkkaoahppostipeandda earenoamášpedagogihkas
ja rehabiliterenfágas ja almmuhan FoU-ruđaid
earenoamášpedagogalaš ovvdidanprošeavttaide.
Leat ráhkadan juolludannjuolggadusaid daidda ruđaide.
Sámediggi lea leamaš mielde
Samtak fágajoavkkus, mii lea našuvnnalaš pedagogalaš psykologalaš fálaldaga
gelbbolašvuođaloktenprográmma.
Fágajoavkku bargun lea leamaš rávvet
Stáhta oahppokantuvrra čoakkalmasprográmmaid ráhkadeamis.
Dainna lágiin lea Sámediggi šaddan
earenoamášpedagogalaš fierpmádaga
oassin sihke báikkálaččat,
guovlulalaččat
ja nášuvnnalaččat.
2.3.4.4 IKT, oahpponeavvut ja girjebuvttadeapmi
Leat bargan hui olu dainna ahte oažžut Oahpahus-
ja dutkandepartemeantta giddet fuomášumi
IKT:ii sámi oahpahusas. Našuvnnalaš dásis
gal lea IKT vuoruhuvvon skuvllain, muhto sámi
skuvllat leat bázahallan sihke digitála
oahpponeavvuid ektui ja eará ovddidanbargguin
diehtojuohkinteknologiijas. Dán jagi lea
okta interneahttaoahpponeavvu gárvánan
ja 4 IKT-oahpponeavvoprošeavtta leat álggahuvvon.
Sámediggi lea ovttasráđiid Læringssenteriin álggahan
barggu ásahit sámi
oahpponeahta (ILH). Oahpponeahtta galgá leat
dakkár deaivvadanbáiki,
mas lea skuvlafágalaš sisdoallu
sámi mánáidgárddiide,
skuvllaide ja váhnemiidda.
Sámi oahpponeavvobuvttadeapmái juhkkojuvvui
14 000 000 ru ohcamiid vuođul maŋŋel
go ruđat ledje almmuhuvvon. Ohcamat bohte
badjelaš 60 000 000 ru ovddas.
Go stáhtabušeahta
kap 26 poasta 50 meannuduvvui Stuoradikkis, de unniduvvui bušeahttaevttohus
2 000 000 ruvnnuin dan ektui maid Oahpahus- ja
dutkandepartemeanta lei evttohan. Juolludusreivves addojuvvui juolludusfápmudus
geavahit gitta 3 000 000 ru 2002-bušeahtas šiehtadit lágádusaiguin
buvttadandoarjaga. Oktiibuot biddjojuvvojedje johtui sullii 50 ođđa
oahpponeavvoprošeavtta, ja sullii 40 oahpponeavvu
davvi-, julev- ja lullisámegillii leat
gárvvistuvvon.
Sámediggi álggahii
2000:s sámi girjebuvttadeami oppalaš evaluerema.
Evaluerema ulbmilin lei iskat leatgo njuolggadusat, mat ráhkaduvvojedje
1997:s, buoridan girjebuvttadeami, earenoamážit sámi
oahpponeavvuid almmuheami, ja dasto evttohit vejolaš rievdadusaid dáláš ortnegii.
Sámi girjebuvttadeapmi lea geahčaduvvon ollislaččat,
maiddái dat mii lea Sámedikki
ovddasvástádus,
sadji ja barggut.
2.3.5 Birasgáhtten ja kulturmuitosuodjalus
Sámedikki bargu birasgáhtten-
ja kultursuodjalusáššiiguin
lea váikkuhit ahte biraskulturárbi
suodjaluvvo, dokumenterejuvvo ja dikšojuvvo
buoremus lági mielde. Sámediggái
lea fápmuduvvon váldi
ja Sámediggi galgá hálddašit
sámi kulturmuittuid
2
,
ja vuhtii váldit kulturmuittuid plána-
ja huksenáššiin
3
. Sámediggi
buktá gulaskuddancealkámušaid
stáhta suodjalanplánaide,
fylkkaplánaide, gielddaid areálaplánaide,
regulerenplánaide, huksenplánaide
ja ovttaskas ohcamiidda, ja čuozahusčielggademiide.
Dasa lassin bagadit gielddaid plánagažaldagain,
ja Sámedikkis lea vuosteháhkováldi
suohkana areálapánaide,
regulerenplánaide ja huksenplánaide.
Sámi kulturmuitosuodjalus lea oassi ollislaš birashálddašeamis.
Dan barggus lea hui deaŧalaš doallat
buori fágalaš oktavuođa Birasgáhttendepartemeanttain
ja Riikkaantikvárain. Sámediggi
lea oassálastán
ovttasbargoforaide Riikkantikvara fágalaš oktavuohtalávdegoddin
ja lei 2001 Kulturmuitokonferánssas.
2001:s lea leamaš buorre oktavuohta
ja ovttasbargu iešguđetge
fylkkasuohkaniiguin ja fylkkamánniiguin Hedmárkkus
lulde gitta Finnmárkui davvin. Ovttasbargu
Sámedikki ja Hedmárkku,
Lulli-Trøndelága ja Davvi-Trøndelága
fylkkasuohkaniid kulturossodagaid gaskka lea leamaš buorre.
Hedmárkku fylkka kulturmuittuid ja birrasa
suodjalanplána ráhkadeami
oktavuodas lea leamaš positiiva ovttasbargu
Hedmárkku fylkkasuohkaniin. Lødølja-huksenplánaid čuozahusčielggadeami
oktavuođas lea leamaš buorre
ovttasbargu Lulli-ja Davvi-Trøndelága
fylkkasuohkaniiguin. Oktavuohta Sámedikki
ja Norlándda, Romssa ja Finnmárkku
fylkkasuohkaniid kultursuodjalanossodagaid gaskka lea 2001:s leamaš buorre. Oktavuohta
lea leamaš kultureanadatjoavkkuid ja areálaplánaforaid
bokte. Vásihusat dain čoahkkimiin čájehit
ahte suohkaniin ja doaibmabiddjiin lea ain dárbu
deaivvadit stáhta sektoreiseválddiiguin,
guorahallat plánaid dán
forumis. Dalle beassá čorget eret
formálalaš boasttuvuođaid
ja eahpedárkilvuođaid
ovdalgo ášši
sáddejuvvo almmolaš geahčadeapmái,
ja dainna lágiin sáhttit
garvit dárbbašmeahttun
vuostehágu. Dasa lassin barget Sámedikki
ja fylkkasuohkaniid áššemeannudeddjiid viidát
ovttas, guovddážis dás
leat leamaš oktasaš geahčadeamit.
2.3.5.1 Areálaáššit
Areálaáššit
leat lassánan maŋimuš jagis. áššit
leat lassánan buot fylkkain Hedmárkkus
lulde gitta Finnmárkui davvin. Norlándda
fylkkas leat áššit
lassánán 48 %:in
2000 ektui, 245 áššis 2000:s
gitta 362 áššái 2001:s.
Romssa fylkkas leat áššit lassánan
262 áššiiin 2001:s
ovddit jagi ektui, namalassii 43 %:in. Finmmárkkus
leat áššit lassánan
172 áššiin,
olles 49 %. Erenoamážit
leat áššit
suohkanoasseplánaid, regulerenplánaid,
dispensašuvdna- ja juohkináššiid
ja meahcceluottaid ektui lassánan sakka.
Dán lágan áššit
gáibidit olu ovdabarggu ja čuovvoleami,
ja 2001:s leat dollojuvvon olu čoahkkimat
erenoamážit suohkanplánaid
oktavuođas. Sámediggi
lea maiddái ožžon
5 ođđa dieđáhusa
bieggafápmorusttega birra. Stuora áššehivvodaga geažil
manná eanaš áigi áššemeannudeapmái,
iige báze šat áigi
bargat eará birasgáhtten-
ja kultursuodjalanbargguid. Hástalussan
dál lea geahpedit áššehivvodaga.
Dan sáhttá dahkat
buoret gielddalaš plánema
bokte, ovdamearkka dihte suohkanplánaid
areálaoasi bokte.
Sámedikkis leat leamaš čoahkkimat
Norlándda fylkkamanniin ja guoskevaš departemeanttaiguin oažžut
buori proseassa johtui Divttasvuona-Oarjevuonaguovllu suodjalanplánabarggu oktavuođas.
Finnmárkku fylkkamanni ja Sámediggi čađaheaigga
ovdaprošeavtta, mainna galggai duođaštit
man olu automáhtalaččat ráfáiduhttojuvvon
kulturmuittut gávdnojit evttohuvvon álbmotmeahcceguovllus
Várjjatnjárggas.
Oktiibuot registrerejuvvojedje 129 kulturmuittu 48 báikkis
Várjjatnjárggas,
ja eatnašiin dáin
lea oktavuohta sámi kultuvrii.
Sámediggi lea oassálastán čázádatdeavddagáhttenplána ráđđeaddi
joavkkus, maid Norgga čázádat-
ja energiijadirektoráhta (Norges vassdrags-
og energidirektorat) lea ráhkadeamen. Eará oassálastiiguin
lea soabaduvvon ahte Sámediggi čađaha
oasseprošeavtta, mas sámi
beroštumit čázádatdeavddagáhttenplána
ja Ollislaš plána
rievdadeami barggu ektui árvvoštallojuvvojit.
Borgemánu loahpas 2001:s loahpahuvvojedje
kulturmuitofágalaš iskkadeamit Suodjalusa
plánaid oktavuođas
oktii čatnat Meavkki ja Blåtind báhčinguovlluid.
Iskkadeamit čájehedje
ahte sámit leat geavahan Meavkki- Blåtind
guovllu Sis-Romssas viidát. Sámediggi
gávnnai kulturhistorjjálaš guorahallamiin
214 sámi kulturmuittu ja máŋga
earenoamáš sámi
kulturbirrasa. Gáldut ja registrerejuvvon
kulturmuittut čujuhit máŋgga
boazodoalloáigodahkii 1500 logu rájes
gitta otnážii.
Iskkadeamit čájehit
ahte ollu kulturmuittut leat dál juo billahuvvon
Suodjalusa hárjehallamiid geažil
dán guovllus. Eará kulturmuittut
fas sáhttet billahuvvat Meavkki ja Blåtind
báhčinguovlluid oktiičadnan-
ja stuoridanplánaid geažil.
Kulturbiras nuortalaš gilli ráfáidahttojuvvui
Gonagaslaš resolušuvnna
bokte čakčamánu
22. b. 2000. Sámedikkis lea hálddašanovddasvástádus guovllus,
ja dikšu guovllu jahkásaččat
ovttas Finnmárkku fylkkamánniin. Sámediggi álggahii
ollislaš hálddašanplánabarggu
guovllu várás
2001:s. Prošeaktabarggu álgogeahčen čađahuvvojedje
geasset jearahallamat ja arkeologalaš iskkadallamat.
Iskkadeamit bukte albmosii badjel 30 ođđa
registrerejuvvon kulturmuittu. Ovdalaččas
leat registreren 66 kulturmuittu nuortalaš gilis.
Kulturmuittuin oaidná movt nuortalaš gilis
geavahedje resurssaid dolin, makkár osku
sis lei ja movt sii orro, ja dat lea deaŧalaš čujuhanrámma
nuortasámiid dahje koltálašsámiid
kulturhistorjjá ovdanbuktimii. Hálddašanplána
ráhkadanprošeavtta
oktavuođas vuordit, ahte searvvit ja eará guoskevaš berošteddjjit
Njávdámis servet viidát
refereansajoavkku bokte, ja ahte báikkálaš olbmot
servet gieddebargui.
Čakčamánu
1. beaivvi 2001 rájes válddii
Sámediggi badjelasas formalalaš-
ja oktiiortnenhálddašanovddasvástádusa
Ceavccageađggi – Mortensnes kulturmuitoguovllus.
Lávga ovttasráđiid
Várjjat Sámi Museain
ráhkaduvvo dál hálddašanplána
guvlui.
Suoidnemánus 2001 dieđihuvvui Sámediggái
ahte Ruksesbávttis Cuoppogiettis Porsáŋggu
gielddas ledje gávdnon báktegovat.
Dat ledje málejuvvon njuolga báktái
rukses ivnniin, ja govain leat sihke olbmot, geometralaš govat
ja bohccot. Lea váttis diehtit goas dat
govat leat ráhkaduvvon, muhto jáhku
mielde birrasii 1800 – 1500 jagi ovdal Kristtusa, dan áigodagas
mii láidesta min historjjálaččat
dovddus sámi kulturdovdomearkkaide. Báktegovat
leat hui rášis
kulturmuittut, mat álkidit sáhttet
billahuvvat jus bearráigeahčakeahtes
johtolat lassána guovllus. Báktegovvabáikki
gávdnoma oktavuođas doalai
Sámediggi oktasaščoahkkima
borgemánu 24. beaivvi 2001 Billávuonas
eanaeaiggádiin, Sarvvesvuona ja Birrasa
giliservviin, Porsáŋggu gielddain,
Finnmárkku fylkkasuohkaniin, Romssa museain
ja Riikkantikvárain. Borgemánu
25. beaivvi 2001 lágidii Sarvvesvuona ja
Birrasa gilisearvi seminára guovllu sámi
ovdahistorjjá birra ovttasráđiid
Sámedikkiin.
2.3.5.2 Sámedikki bargu Báikkálaš Agendain
21
Golmma jagi prošeaktaovttasbargu Birasgáhttendepartementtain Báikkálaš Agenda
21 rámmaid siskkobealde lea heaittihuvvon dán
jagi. Prošeavttas leat leamaš olu
doaimmat ja dat lea váldon bures vuostá.
Norsk Institutt for by- og regionsforskning álttás
lea evalueren prošeavtta. Sámedikki
váldoulbmil Báikkálaš Agenda
21 bargguin lea váikkuhit birasáddjás geavada
duohtan dahkama sámi servodagas dan bokte
ahte oainnusin dahkat ja doarjut doaibmamolssaeavttuid nana ceavzilis
ovdáneami ektui. Dan oktavuođas
lea deaŧalaš ságastallat
sámi eallinoainnu, ipmárdusa
ja dárbbuid birra guovddáš,
guovlulaš ja báikkálaš eiseválddiiguin vai
sii čuovvolit Agenda 21 kap. 26 hástalusaid
sámi álbmoga ektui. Nana
ceavzilis ovdáneami ulbmil gáibida
Agenda 21 kap. 26 hástalusaid čuovvoleami,
vai joksá daid ulbmiliid mat doppe leat
namuhuvvon eamiálbmogiid birra. Danne almmuhii
ge Sámediggi 2001:s Eamiálbmot
Agenda 21 barggu.
Sámediggi lágidii ovttasráđiid
Sámi Instituhtain seminára «Sámi
eanadat ja Agenda 21: Kultuvra, ealáhus,
birasgáhtten ja demokratiija» Kárášjogas skábmamánu
6.- 7.b. 2001. Seminára lei Sámi
Instituhta areála- ja ressursahálddašeami dutkanprošeavtta
oassi, ja Sámedikki Báikkálaš Agenda
21-prošeavtta oassi. Seminára
ulbmilin lei ovdanbuktit areála- ja ressursahálddašeami iešguđetlágan hástálusaid
sámi geavahan- ja ássanguovlluin,
ja das ledje ollu oassálastit.
2.3.5.3 Sámi viesuid suodjalan- ja hálddašanplána
Golmma jagi prošeakta «Sámi
viesuid suodjalan- ja hálddašanplána» lei guovddáš bargu
Sámedikkis 2001:s. Prošeavtta
ulbmilin lea ráhkadit hálddašanortnega Sámediggái,
movt suodjalit ráfáidahttojuvvon
ja gáhttenárvosaš sámi
viesuid. Jahki 2000 manai viiddis gieddebargguide lullisámi
guovlluin, ja 2001 gis gieddebargguide sámi
guovlluin Norlánddas ja muhtun sajiin Romssas.
Oktiibuot leat dáin guovlluin fitnan 68
báikkis gos gávdnojedje boarraset
huksenbirrasat main lea oktavuohta sámi
historjái. Gieddebargguid oktavuođas
bovdiimet báikkálaš olbmuid
ja viessoeaiggádiid báikkálaš fáddáčoahkkimiidda
sámi viessosuodjaleami birra. Bargu lea
vel eambbo nanosmahttojuvvon go Sámediggi
lea ožžon iežas
bistevaš viessosuodjalusvirggi.
2.3.5.4 Dávvirvuorkkát
Sámediggi lea 2001:s bargan nannet ja oažžut hálddašanovddasvástádusa
sámi museaide jagi 2002 rájes. Sámedikkis
lea leamaš konstruktiivvalaš ságastallan
Kultur- ja girkodepartemeanttain, Norsk museumsutviklingain ja Sámi
Museaservviin dán oktavuođas.
Máŋga sámi musea,
earret dat mat ledje mielde čielggadanproseassas
sámi museaid oktavuođas 2000:s,
leat váldán oktavuođa
ja háliidit Sámedikki hálddašanorgánan.
Leat maiddái ságastallan
proseassa birra suohkaniiguin ja fylkkasuohkaniiguin.
Sámediggi lea geahččalan oažžut
Nuortasámi musea sámi
našuvnnalaš duhátjahkebáikin.
Geassemánu 5. beaivvi 2001 doalai Kulturdepartemeanta čoahkkima Njávdámis,
gos čielggaduvvui boahttevaš Nuortasámi
musea huksen ja doaibma 2002 rájes. Statsbygg:s
galgá lea ovddasvástádus
huksemis, ja Sámedikkis fas váldoovddasvástádus
doaimmas.
2.3.5.5 Doarjagiid juohkin sámi kultursuodjalandoaimmaide
Sámedikkis lea ovddasvástádus juohkit
ja máksit jahkásaš doarjagiid
sámi kultursuodjalanprošeavttaide. Doarjja
addojuvvo doaimmaide maiguin gozihit bajit kulturmuitofágalaš beliid
sámi kulturmuito- ja kulturbirasbarggus
ja sámi viessosuodjaleamis. 2001:s lei
doarjjarámma 1 089 000
ru, 1 000 000 ru bođii
Riikkantikvára bušeahta
bokte sámi kultursuodjalussii ja 89 000
ru lei báhcán jagi
2000 doarjagis. Oaččuimet
59 ohcama maid ollislaš ohcansupmin gárttai
4 358 000 ru. Dán sáhttá buohtastahttit
jagi 2000 doarjjarámmain, mii lei 1 014 000
ru ja dalle bohte 39 ohcama maid ollislaš ohcansupmin gárttai
1 880 075 ru. Beroštupmi
ohcat doarjagiid sámi kultursuodjalandoaimmaide orru
dalle jođánit
lassáneamen jagis jahkái,
mii lea hui illudahtti. Dán geažil
fertege doarjjarámma bajidit mealgat.
2.3.6 Kultuvra ja ealáhusat
Sámedikkis lei sámi
kultuvra ja sámi ealáhusat
okta dain golmma váldomihttomeriin 2001:s,
ja dat lea leamaš oppalaš mihttomearri Sámedikki
doaimmas álgo álggu rájes.
Danin ferte nannet ja váldit vára
dan ealáhuseallimis mii ráhkada ávnnaskultuvrra vuođustusa
sámi kultuvrii ja indentitehtii ja ovddidit
buriid strategiijaid ceavzilis ovdáneapmái
sámi servodagas. Ferte láhčit
dili servodahkii mas leat viiddis fálaldagat,
gálvvut ja bálvalusat
buot surggiin, vai šaddá bivnnut
fárret daid sámi
guovlluide.
Stuorru beroštupmi sámi
kultuvrii ja olggosbuktinvugiide sáhttà lasihit
orruma- ja barggahusa sámi guovlluin. Ealli
kultuvra doaibmá geasuheaddjin ealáhusásahemiide
sámi báikkálašservodagain
ja nannosit goallosteapmi gaskal kultuvrra ja ealáhusa sáhttá váikkuhit
positiivvalaččat.
Guovddáš hástalus
lea nannet ealáhusovdáneami
seammás go váldá vára
ja ovddida viidáseappot sámi
kultuvrra.
Bajimus mihtomearri lea ráhkadit nana
ja ealli sámi servodaga mas lea bissovaš ássan
ja máŋggabealat ealáhus-
ja servodateallin. Ollislaš ealáhuspolihkka
galgá addit vejolašvuođaid
sihke lotnolasealáhusaide, unnaceahkkálasdollui
ja oktofidnoheivehemiide. Sámi báikkálášservodagaid barggahus-
ja eallinvuođut leat vuođđoealáhusat
nugo guolásteapmi, eanandoallu, boazodoallu, luondduriggodagaid ávkkástallan
lassin priváhta bálvalusdoibmii
ja almmolaš bálvalussii.
Sámi gilleservodagat main lea dakkár
heiveheapmi, hábmejit oktalaš fierpmádaga sosiálalaš ja
kultuvrralaš gaskavuođain,
mat ovttas vuođđudit sámi
servodaga. Rikkis luondduriggodagat sámi
guovlluin lea ovdamunni buohtastahttimis ja maid sáhttá geavahit
eambbo ealáhusovdáneamis
ja árvolassáneamis. Čielggakeahttá vuoigatvuohta-
ja hálddašandilalašvuođat, institušuvnnalaš gáržžideamit,
rastideaddji geavahanberoštumit, rašes kapitálavuođđu, váilevaš máhttu
ja gáržžiduvvon
márkandilálašvuođat
leat bealit mat leat čuožžovaš hehttehussan oppalaš positiivvalaš ealáhusovdáneapmái.
Stuorru gilvu Sámedikki váikkuhangaskaomiid
alde hástala vuoruhit váikkuhangaskaomiid
nu ahte dat ovddidit báikkálaš ovdáneami. Sámediggi
oaidná dárbbašlažžan árvvoštallat
sierranas doarjjaortnegiid nu ahte ortnegat movttiidahttet dakkár ovdáneapmái,
mii ovddida dásseárvvu
sámi servodagas.
2.3.6.1 Sámi kulturfoanda
Sámi kulturfondda 2001 mihttomearit
ledje ovttastahttit sámi kultuvrralaš fáladagaid,
láhčit dásseárvosaš fálaldagaid ja
doaimmaid daid iešguđetge
guovlluide, hábmet buriid bajasšaddaneavttuid sámi
mánáide ja nuoraide
ja ovddidit sin sámi identitehta. Mánáid-
ja nuoraid bajasšaddaneavttut váikkuhit
Sámedikki ollu ja kulturfoandda ruhtajuolludemiid
bokte leat válljen nanusmahttit mánáid
ja nuoraid bajasšaddaneavttuid, sihke dat
mat gusket girjjálášvuhtii, čállinkurssaide
ja mánáid ja nuoraid
sámegielat diehtočállosiidda. Mánáide
ja nuoraide juolluduvvon doarjagiin leat ruhtadan ovtta davvisámegielat nuoraidgirjji
almmuheami, 3 julevsámegielat čáppagirjjálašvuođagirjji mánáide-
ja nuoraide, čállinkurssa
nuoraide Riddu Riđđu
festiválas, mánáid-
ja nuoraidteáhterprošeavttaid,
semináraid ja Š-nuoraidbláđii
almmuhemiid.
2001:s lágiduvvui nuoraidkonferánsa,
mii lei Sámedikki Mánáid-
ja nuoraidplána čuovvoleapmi.
Konferánsa čohkkii
birrasiid 70 oasseváldi ja fáttát ledje
rasisma, gierdameahttunvuohta, nuorat ja politihkalaš váikkuheapmi.
Dat nuoraidkonferánsa galgá lágiduvvot jahkásaččat.
Sámedikki Nuoraidpolitihkalaš lávdegoddi
lei mielde čađaheamen
konferánssa 2001:s. Lea mearriduvvon ahte
Nuoraidpolitihkalaš lávdegoddi
galgá jotkojuvvot viđain
mielláhtuin ja viiddiduvvon mandáhtain.
2001:s várrejuvvui 100 000 ru.
Dåjmalasj máná prošektii,
muhto prošeakta ii čađahuvvon.
Sivvan dasa lea ahte lei váttis gávdnat
skuvllaid ja eará ovttasbargoguimmiid dan
eatnandieđalaš válljejuvvon
vuoruhanguovllus. Lea maiddái juolluduvvon
doarjja nuorra sámi identitehta gávpogis prošektii
ja iešguđetlágan lágidemiide
mánáid ja nuoraid váste
gávpogiin.
Š-nuoraidbláđđi oaččui
2001:s seamma olu doarjaga go 2000:s, namalassi 2 almmuheami jagis.
Lea dárbu nannet ii dušše Š-nuoraidbláđii
almmuheami, muhto maiddái daid eará bláđiid Leavvedolgi (mánáidbláđđi)
ja Gába (nissoniidbláđđi). Buot
dat bláđit leat
ruhtaduvvon prošeaktaruđaiguin
ja kulturfoanda lea leamaš váldoruhtadeaddji.
Dat mii guoská sámi girjjálašvuhtii
oppalaččat, de
eai boahtán 2001:s ge ohcamat almmuhit čáppagirjjálšvuođa
lullisámegillii. Dat vuorjá ja
berre áevvoštallat
bidjat johtui eahpedábálaš gaskaomiid
mat movttidahttet dakkár almmuhemiid, erenoamážit mánáid-
ja nuoraidgirjjiid. Dat mii guoská julevsámegielat
girjebuvttadeapmái, orru leamen váttisvuohtan
go leat váilevaš gielladiđolaš olbmot
giellabargguide, giellaguorahallamiidda, korrektuvralohkamiidda
jna.
Sámi sierrabibliotehka lágidii
ovttas Finnmárkku Fylkkabibliotehkain ovtta seminára
sámi girjjálašvuođas čakčamánu
26. – 27. b. 2001:s. Lei hirbmat stuorra beroštupmi seminárii.
Semináras bođii
ovdan ahte lea stuorra dárbu oažžut dieđu
ja máhtu fáttá birra. Sámediggi áigu
danin nannet diehtojuohkin- ja bagadallanbarggu sámi girjjálašvuođas
ja bibliotehkabálvalusain.
Lea juolluduvvon 250 000 ru doarjja oastit dáidagiid.
Dasa lassin lea addon doarjja sámi dáiddáriidda čiŋahit
almmolaš sámi ásahusaid,
váldit vára Savio dáiddavuorkká, čájáhusaide,
semináraide ja dáiddakatalogaide.
Sámediggi lea maiddái
oasseeaiggát Sámi Vuorká Dávviriid
dáiddavuorkkás.
Iskkusprošeakta vuorkká dáidaga
vára váldin ja
gaskkusteapmi loahpahuvvui 2001 cuoŋománu.
Almmatge juolluduvvui 134 500 ru joatkit prošeavtta
jagi 2001 lohppii.
Doarjjasupmi musihkkii juogaduvvui bealli CD-almmuheapmái,
sihke luođit ja iešguđetlágan šáŋgerat.
Nubbi bealli doarjjasupmis addui iešguđetlágan musihkkafestiválaide,
konstearttaide ja eará musihkkadoaimmaide.
Ruhtaváni geažil,
ferteje ollu prošeavttaid maŋidit
2002:ii. Musihkka Finnmárkkus ozai doarjaga ásahit
Sámi musihkkagaskkusteami, mii lea geahččalanortnet man
ulbmil lea nannet ja ovddidit sámi musihka.
Dát geahččalanortnet
fertii maŋiduvvot. árbevirolaš luđiid,
lávlagiid ja sálmmaid čohkkenbargu
Lulli-Romssas ja julevsámi guovlluin lea
plánejuvvon. Julevsámi
guovlluin leat bargagoahtán ja sis lea
dialoga Várdobáikkiin
dainna jurdagiin ahte čohkkegoahtit Davvi-Nordlánddas/Lulli-Romssas.
Teáhteroktavuođas
lea biddjon deaddu doarjut lávdedáidaga
gos mánát ja nuorat
leat leamaš geavaheaddjin ja ulbmiljoavkun,
dasa lassin lea amatørateáhterdoaibma
ja lullisámi teáhter
vuoruhuvvon. Lea addon doarjja nuoraidamatørateáhtersearvái
vai beasse searvat nuoraid davviriikalaš ja
riikaidgaskasaš teáhterprošeavttaide. Guovttejahkasaš prošeakta,
mii galgá almmustahttit lávdedáiddafálaldaga
organiserema ja heiveheami lullisámi álbmogii, lea
jotkojuvvon 2001:s. Prošeakta galgá loahpahuvvot
2002 gaskarádjai.
Eará doaimmat mat leat ožžon
doarjaga leat ee. filmmat, čájáhusat,
kulturmuitoprošeavttat ja festiválat.
Dasa lassin leat maiddái iešguđetlágan seminárat, fáddáčájáhusat, duođaštusprošeavttat
jna. ožžon doarjaga.
Ferte erenoamážit
namuhit ahte sámi filbmadoaibma lea lassánan
daid maŋiemuš jagiid.
Doarjjaohcamiid lohku lea lassánan mealgat.
Sámi lágádusdoaimma
mihttomearri lea ahte galget almmuhuvvot eanemus lági
mielde girjjit ja buoremus kvalitehtas nannen- ja ovddidandihte
sámi giela, sámi kultuvrra
ja identitehta. Dát guoska maiddái fágagirjjálašvuođa
jorgalit sámegillii. Danin lea sámi
guovlluide dárbu hukset stáđis lágádussuorggádaga
mii sáhttá doaimmahit
daid bargguid. 1997:s mearridii Sámediggi
ahte goalmmá jagi geahčen
galgá čađahuvvot evaluren
dan ortnegis ja jagi 2001:s čađahuvvui
evalueren. Girjebuvttadeami evalueren meannuduvvo Sámedikki
dievasčoahkkimis 2002 guovvamánu.
Ulbmil Sámi kulturorganisášuvnnaid
doarjagiin lea ovddidit sámi kultuvrra
ja identitehta ja veahkehit earret eará rikkis,
girjás ja doaibmi sámi kultureallima
ovdáneami. Lea maiddái okta
mihttomearri sihkkarastit doarjaga sámi kulturorganisášuvnnaide
mat bestet sámi nuoraid. Sámi
kulturorganisašuvnnaid ekonomalaš rápmaeavttut
galget sihkkarastojuvvot ja ovddiduvvot. Sámediggi
lea doaimmahan sámi kulturorganisašuvnnaid
doaibmadoarjaga juohkima njuolga daid ovttaskas organisašuvnnaide. 60 000
ru lasihuvvui postii 52.3 Sámi kulturviesut
ja ásahusat. Lassáneapmi
juolluduvvui ollislaččat ája Sámi
guovddážii, Gáivuonas,
gč. 2.9. tabealla.
Sámedikki mihttomearri festiválaid oktavuođas
lea áimmahuššat
ja loktet beroštumi sámi
kultuvrii. Diggi lea háliidan leat veahkkin
ráhkadit gávnnadanbáikkiid álgoálbmotdáiddáriidda
ja artisttaide, gehččiide
ja nuoraide, ja maiddái oahpásnuhttit
eará álgoálbmogiid
sámi kultuvrii. Prošeaktadoarjja
festiválaide lea ovdal juolluduvvon ohcamiid
vuođul. 2001:s ráhkadii
Sámediggi sierra bušeahttapoastta,
poasta 52.5 bistevaš festiválaide.
Doarjja addo vuođđodoarjaga
vuogis joksandihte joatkevašvuođa
festiválain ja seammás
buoridit ráhkkaneami. Vuođđodoarjaga
ulbmil lea veahkehit árvvosmahttit ja ovddidit
sámi dáiddalašvuođa
ja, sihkkarastit ja doalahit báikkiid ja
lávddiid gos ovdanbukto sámi
kultuvra. Guokte festivála besse 2001:s
mielde dán ortnegii: Riddu Riđđu
festivála Gáivuonas 350 000
ru ja Sámi musihkkafestivála Guovdageainnus
350 000 ru. Eará festiválaide
juolluduvvui oktiibuot 225 000 ru doarjja.
Sámi valáštallamis
lea lagas oktavuohta identitehtii ja gullevašvuhtii,
ja dan ferte danin geahččat
ovttas sosiálalaš ja
kultuvrralaš vuođđudeaddji
njuolggadusaiguin ja árvvuiguin servodagas.
Doarjjaortnega bokte lea áigumuš nannet mánáid
ja nuoraid oassálastima sámi
valáštallamis. Sámediggi
várrii 500 000 ru. sierra bušeahttapoasttas
52.6 sámi valáštallamii
jagi 2001. Olles supmi juolluduvvui Sámiid
Valáštallan Lihttui-Norggas
(SVL-N). Ruhtadárbu dan suorggis lea stuoris.
Lassin dan juolludeapmái juolludii Sámi
kulturfoanda 2001:s 100 000 ru doarjaga čađahit spábbačiekčangilvvu
gaskal Kaalalit Nunat ja Sápmi mii čikčojuvvui
Odenses geassemánus.
2.3.6.2 Sámi ovddidanfoanda
Sámediggi háliida
iežas váikkuhangaskaomiid
geavahemiin ráhkadit ovttasbarggu báikkáláš ja regionála áššáigullevaš ruhtadeddjiiguin.
Dainna lágin olaha nannosit ja viidát
ovttastahttima doaimmain mii fas dagaha ahte lea geahppasit olahit
oktasaš ulbmiliid ja doaimmaid regionála ealáhusovddideamis.
Lea almmatge seamma deaŧalaš ahte
Sámi ovddidanfoanddas lea čielga
olggosgovva ahte lea iešbirgejeaddji váikkuhangaskaoapmečájáhalli
mas lea ulbmil definerejuvvon sámi ealáhusovddideapmái.
Ovddidanfoandda juolludeamiid leat unnit buohtastahttán
ovddit jagiid ektui. 1999:s biddjui 20 100 000
ru fondii, ja 2001:s fas 18 130 000 ru. Juolludeapmi
nissonolbmuide lea loktanan 4 % jagi 2000:s
jahkái 2001 ja dat lea buorre ovdáneapmi,
vaikko lea oalle birzzit.
Sámediggi mearridii áššis
18/01 sierra boazodoallopolitihka: čSámedikki
boazodoallopolitihka bajimus mihttomearri lea joksat ekologalaš,
ekonomalaš ja kultuvrralaččat
nana ceavzilis boazodoalu, vai dat iešlágan
sámi ealáhus, eallinláhki
og kulturguoddi sihkkarastojuvvo, ovdána
ja nannejuvvo.» Boazodoallopolitihkka sisttisdoallá sihkkarastit
boazodoalu riektevuođu, nannet boazodoalu
iešmearrideami, heivehit nissonolbmuid
oassálastima boazodoalus, sihkkarastit
boazoguohtoneatnamiid, heivehit boazologu guohtoneatnamiidda, buoridit dássádaga
gaskal boraspiriid ja boazodoalu, lasihit njuovvama vejolašvuođaid,
buoridit árvolassáneami
ja heiveheami lotnolasealáhusaide. Lea ásahuvvon
sierra árvoloktenprográmma
boazodoalloealáhussii, mas Sámediggi
lea stivrenjoavkoláhttu. Ođđa
boazodoallošiehtadus 2002–2003 šiehtadallama oktavuođas,
lea Sámediggi mearkkašumiidis šiehtadusaáššeoassálastiide
erenoamážit deattuhan
dan nana ceavzilis kultuvrralaš árvvu
boazodoalus. Dat guoska nugo ee. evttohusaide:
álkkiduvvon
ja eambbo einnostuvvi buvttadandoarjjaortnegat
lasihit doarjagiid boazodoallobearrašiidda ealáhusa
váttis ruhtadili geažil
boazodoallošiehtadusa ruđaiguin duohtan
dahkat duodjeprográmma
sihkkarastit ulbmillaš bestema ealáhussii
resurssavátnedilis
evttohus álkidit njuovvanduođašteami
maid boazodoallošiehtadusa doarjaga oažžun
gáibida.
Erenoamáš deaŧalaš boazodoalloálbmogii
leat doaimmat mat gusket ovddidit duoji ealáhussan.
Dat mii guoská lotnolasealáhusaid doallodoarjagii
de lea ulbmil sihkkarastit barggahusa ja sisaboađuvuođu
sidjiide geain leat lotnolasealáhusat.
Lea leamaš ulbmil ovddidit ođđa
lotnolasvuođaid lassin vuođđoealáhussii.
Norsk Institutt for By- og regionforskning (NIBR) ovdanbuvtii 2001 čakčamánus
raportta lotnolasealáhusaid doallodoarjaga
birra. Raporta sáddejuvvui gulaskuddamii,
ja máŋga gulaskuddaninstánssa bukte
rievdadanevttohusaid.
Geavaheapmi lea lassánan badjel 1 000 000 ru
jagi 2000 ektui. Vuordimis lea vel ain 1 000 000
ru lassáneapmi 2002:s, namalassii badjel 8 000 000
ru jahkásaš doaibmadoarjjan lotnolasealáhusaide.
Juolludusat Sámi ovddidanfondii leat unniduvvon
20 100 000 ruvnnus 1999:s 18 130 000
ruvdnui 2001:s. Dát lea dagahan dan ahte
foandda ruhtadanoassi lea unnon. Dasa lassin leat ollu gielddat
ferten heaittihit gieldalaš ealáhusfoanddaid,
dan geažil go juolludusat Gieldadepartemeanttas leat
geahpeduvvon. Dát buktá stuorát
noađi Sámi ovddidanfoandda
váikkuhangaskaomiide. Danne lea dárbu
bidjat ráji man stuorra resurssaid galgá sáhttit
várret doaibmadoarjjaortnegii.
Ovdalgo duodjeovddidanprográmma álggahuvvo,
ferte ruhtadeapmi leat ollislaš. Danne
go ollu doaibmabijut fertejit bistit máŋga
jagi, ja lea dárbu ahte doaibmabijut leat
ruhtaduvvon olles prográmmaáigodaga.
Deaŧalaš lea
oažžut lávga
oktavuođa doarjjavuostáiváldiide,
nu ahte doarjjavuostáiváldit
barget vuođustit ruhtadárbbu
iešguđet doaibmabijuide.
Organisašuvnnaid oktiiortnejuvvon árvalusat
fertejit bidjat vuođu Sámedikki
iežas bušeahttaprosessii,
ovdalgo Sámediggi juogada doarjaga. Danne
ferte ásahuvvot vuogádat
mas doaibmaplánat ja sohppojuvvon doarjjadárbu
doaibmabijuide ovddiduvvo govttolaš áiggis
ovdal jahkásaš juolludemiid.
Deaŧalaš lea maiddái
juogadit doarjaga nu ahte dat boahtá ávkin
buot sámi guovlluide gos lea duodjedoaibma.
Ulbmil lea láhčit
dili ovddidit duoji ealáhussan mii lea
eambbo gánnáhahtti
ja buoridit iežasráhkaduvvon
diŋggaid gálvojođu.
Dakkár ovdáneapmi
gáibida stuorra deattu gelbbolašvuođaloktemii,
bagadallamii, buvttagárgemii, márkanfievrrideapmái
ja vuovdaleapmái. Duodji galgá dahkkot
ealaskas ealáhussan mii kultuvrralaččat, fágalaččat
ja servodatlaččat
lea ceavzil. Duodjiealáhusa ortnet sisdoalla
ee. investerendoarjaga duodjevisttiide, buvttadanbiergasiid, buvttagárgendoarjaga,
gelbbolašvuođaovddidahttima
ja álggahanstipeandda. 2001:s juolluduvvui
duodjeealáhussii 785 000 ru foandadoarjja.
Sámediggi lea jahkasaččat várren
ruđaid duodjeorganisašuvnnaide
ja -ásahusaide nannen dihte dan suorggi
organisatoralaš barggu. Duodjeorganisašuvnnaid
doarjaga ulbmil lea bisuhit ja ovddidit duoji kultuvran, fágan
ja ealáhussan. Sámediggi
mearridii áššis
10/01 bidjat johtui ovddidanprográmma
duojis. Programmas lea 35 000 ruvdnosaš rámma
ja Sámedikkis eai leat ruđat
maiguin ruhtada prográmma. Prográmma
muhtin doaimmat leat mielde 2002–2003 Regionála
ovddidanprográmmas. Sámi
ovddidanfoanda lea ruhtadan ovtta márkanfievrridanprošeavtta,
man áigumuš lea
buoridit gálvojođu
muhtin válljejuvvon duodjefitnodagain Interneahta
bokte.
Dat mii guoská duoji ja hábmenfága
Oahppokántuvrii, de ii leat oahppokantuvrra
doarjagiid boađus leamaš oktiivástideaddji
doarjaga háguin Fidnoohppiidšiehtadusaid
lohku ja kantuvrraid doaibma lea beare unni bealuštit kantuvrraid
bisuheami. Eará doarjjavuostáiváldiin
lea duhtadeaddji doaibma, muhto bohtosiid raporteren ii leat buohkain
seamma buorre.
Sámediggi mearridii áššis
8/01 Sámi eanandoalloplána.
Mearrádusas čuožžu
ahte eanandoallu lea áibbas guovddáš sámi ealáhus
ja kulturguoddi. Sámedikki bajimus ulbmilat
sámi guovlluid eanandollui lea sihkkarastit
stáđis barggahusa
vai dan bokte sáhttá bisuhit
ja ovddidit sámi giela ja kultuvrra. Sámedikkis
leat golbma árjasuorggi; ovttastahttit
sámi eanandoallopolitihkalaš avádaga našuvnnalaš eanandoallo-
perspektiivii, sámi eanandollui árvoloktenprográmma
ja heivehit Sámedikki eanandoalu váikkuhangaskaoami
geavaheami.
Eanandoallodepartemeanta lea álggahan árvoloktenprográmma
eanandollui. Eai Sámedikkis leat leamaš návccat ovddidit
sierra prográmma sámi
guovlluide. Sámediggi lea baicca ruhtadan
ovtta máŋggajahkásaš prošeavtta
man ulbmil lea loktet dállodoalu árvvu.
Lea ráhkaduvvon bestenfáddá sidjiide,
geat áigot álgit
unnaceahkkálasdoaluin eanandoalus ja boazodoalus.
Seamma prošeavttas lea láhččon
go áigu álggahit
iskangievkkana unnaceahkkalasdollui.
Sámedikki mihttomearri lea váldit vára
sámi álbmoga guolástanrivttiin
vai nagodit bisuhit ja ain ovddidit sámi
giela, kultuvrra ja ealáhusa. Sámediggi áigu
veahkehit sisafievrredit lagasvuođa- ja
sorjjasvuođaprinsihpa hálddašeapmái
ja mearraresurssaid vearuheami. Sámediggi
lei mielde gonagasreappá hálddašeami
bargojoavkkus máid Guolástusdepartemeanta jođihii.
Bargojoavkku evttohus sáddejuvvo gulaskuddamii
1. kvartálas 2002. Sámedikkis
lea okta áirras oktiibuot 11 áirasiin
Regulerenráđis,
mii lea Guolástusdepartementta ráđđeaddi
orgána guollešlájaid
bivdoregulerema ja earrejuohkima oktavuođas iešguđetlágan
fanasjoavkkuid gaskkas. Jahkkásaččat
dollojuvvojit guokte čoahkkima, mat vuođđudit guolástuslágaásahusaid jahkásaš mearrádusaid.
Ođđa borranguollekonsešuvnnaid
juolludeamis luossa- ja mearradápmotbivddu
oktavuođas bohtet vuotnaguolásteaddjit «massit» iežaset báikkálaš guolástansajiid. Dan
oktavuođas lea Sámediggi
cuoiggodan ahte eará mearalaš šlájaid
biebman, nugo skálžžuid,
dorski jna., háldogáržžidit
mearraviidodagaid. Dat dagaha garrasit sisabahkkema sámi
vuotnaguovlluid mearraviidodagaide. Nugo ealáhus-
ja servodatovdáneapmi lea leamaš,
ja lea, sámi riddo- ja vuotnaguovlluin,
oaidná Sámediggi
ahte biebmoealáhus muhtin vissis eavttuid vuođul
sáhttá šaddat deaŧalaš lassi
nannet ávnnaslaš vuođustasa
go joatkit servodat- ja ealáhusovdáneamiin
sámi guovlluin. Sámediggi
lea duhtavaš go leat addon guokte luossa-
ja dápmotkonsešuvnna
Moskkis Divttasvuonas. Dat nanne barggahusa ja ássama
Moskkis.
Sámediggi lea evttohan ahte jus šaddá heaittihit
dahje sirdit biebmorusttega našuvnnalaš luossavuotna-
evttohusa dihte, galgá stáda
addit ollislaš buhtadusa eaiggádii,
ja ođđa ealáhusdoaibma
galgà lasihuvvot báikkálaš servodahkii.
Sámediggi lea duhtavaš go
Gielda- ja guovlodepartemeanta lea lohpidan doarjaga ovddidit sáivaguolásteami
buohtalasealáhussan Guovdageainnu suohkanis
ja Kárášjoga
gielddas.
Jus prošeavttain galgá lihkostuvvat de
eaktuda dat ahte infrastruktuvra, ee. ahte vuostáiváldinstašuvdna,
lea sajis. Guollevuostáiváldinstašuvnnas, mii
galgá huksejuvvot Kárášjohkii,
lei gollorámma 1 100 000
ru jagi 2002:s. Rámma lea lassánan
2 100 000 ruvnnos sullii 3 200 000
ruvdnui. Lea sáddejuvvon lassiruhtadanohcan
Stáda ealáhus-
ja guovlluovddidanfondii ja Sámediggái.
Sámediggi oassálasttii
Kvinner Viser Vei meassuin Stavangeris gos 14 oasseváldi
bohte Sámis. Oassálastima
mihttomearri lei juohkit dieđuid sámi
diliid ja Sámedikki birra, erenoamáš deaddu
biddjui čalmmustuhttit ahte Sámedikki
doaimma váldoáŋgiruššan leat
sámi nissonat. Čájehuvvui nuoraidteáhter,
sámi duojit ja mállet,
ruonáeatnama hápmadánsun, mátkkošteapmi
ja borranvierut.
Mii galledeimmet ovtta mánáidgárddi
ja máŋga vuođđoskuvlla
min čájálmasaiguin
ja mii doalaimmet maiddái eaŋkildiimmuid sámi
kultuvrra birra.
2000:s oaččui
Sámediggi ruđaid
guovtti jahkái ealáhusovddidanbargui
Sis-Finnmárkkus čatnat
Sis-Finnmárkku Nuppástuhttinprográmma
dábálaš váikkuhangaskaoapmeapparáhttii. Bargu
2001:s lea erenoamážit
vuodjuduvvon Sámediggeplánii, Finnmárkku
ja Romssa regionála ovddidanprográmmaid
(ROP/RUP) čuovvoleapmái,
duodjeprográmmaide, eanandoalu árvolassáneapmeprográmmii, eanandoalloplánii
ja váikkuhangaskaoapmegeavaheapmái.
ROP/RUP veahkeha buoridit ovttasbarggu gaskal regionála
ovddideddjiid. Okta boađus dan ovttasbarggus
lea sáivaguolástusprošeavtta
bargu. 2001:s ráhkadit ođđa guovttejáhkásaš regionála ovddidanprográmmid.
Dat mii guoská Sámedikki
váikkuhangaskaoapmegeavaheapmái,
ovdanbuvttii Agderforskning raportta «Mellom kultur og
næring» (gaskal kultuvrra ja ealáhusa)
2001:s. Ealáhussekšuvdna
galgá ovdanbuktit gažaldagaid
Sámedikki dievasčoahkkimii čakčamánus
2002.
Sámediggi oassálasttii
Interreg IIIA Nord (Oasseprográmma Sápmi)
ja Interreg IIIA Ruoŧŧa-Norga
(Oasseprográmma Åarjelsaemien
Dajve) prográmmain. Prográmmabargu maŋŋonii
mealgat go prográmma ii dohkkehuvvon ovdalgo
juovlamánus 2001. Goappašat
prográmmat doaibmagohte 2002 álgojagis.
Boraspirevahát lea ain stuorra váttisvuohta
ii dušše boazodoalus,
muhto maiddái sávzadoalus.
Sámedikkis lea okta áirras
guovddáš boraspirelávdegottis.
Sámediggi lea buktán
cealkámušaid máŋgga áššis
main lea mearkkašupmi boraspirehálddašeapmái.
Elliidgáhttema Stuorradiggedieđáhusa
ráhkadeami oktavuođas
celkkii Sámediggi ee. ahte ii leat dohkálaš ahte
boraspireeiseválddit galget sáhttit gohččut
elliideaiggádiid álggahit
eastadeaddji doaimmaid boraspiriid fallehemiid vuostá.
Ii elliideaiggádiin leat makkárge
váldi boraspirehálddašeamis
ja eaige sis leat gaskaoamit maiguin eastadivčče
dakkár fallehemiid. Ii birasgáhtteneiseválddiin leat
vuoiga duvdit boraspirehálddašeami váttisvuođaid
elliideaiggádiidda. Guovllut gos boraspiret
dagahit stuorra biinnu guohtu elliide, doppe ferte boraspirenálli
geahpeduvvot dan dássái
ahte vahát unnu vuollerádjái.
Sámediggi celkkii bivdo- ja johtalanáiggiid
oktavuođas ahte čáhcelottiid
giđđaloddenortnet
galgá šaddat bistevaš. Rievssahid
bivdoáigi ii galgga rievdaduvvot čakčamánu
1. beaivái, muhto bisuhuvvot nugo dál
lea namalassii čakčamánu
15. b. Vuođuštusas
vuhtii váldo sihke nálleovdáneapmi
ja bivdoáiggi heiveheapmi báikkálaš vieruid ektui.
Direktoráhta lei evttohan bisuhit otná ealgabivdoáiggiid. Sámediggi
celkii ahte ferte dahkkot báikkálašheiveheapmi
Sis-Finnmárkkus vai ealgabivdu ii dagat
riiddu boazodoalu guohtonáiggiid ektui,
ja ahte bivdu sáhttá álgit čakčamánu
1. b.
2.3.10 Sámedikki riikkaidgaskasaš bargu
ON máilmmikonferánsa olmmošvuoigatvuođaid
birra evttohii 1993:s ahte ásahuvvo bissovaš forum eamiálbmotáššiid váste.
Sámediggi lea leamaš aktiivvalaččat
mielde ON bargojoavkkus, mii lea ráhkkanahttán eamiálbmotáššiid bissovaš foruma.
Mihttomearri juksojuvvui dalle go ON váldočoahkkin
2000:s mearridii ahte ásahuvvo Bissovaš forum eamiálbmotáššiid váste – Permanent
Forum on Indigenous Issues. Forumis leat 16 sorjankeahtes ekspeartta,
8 lea nomineren ON lahttoriikkat ja 8 fas lea nammadan ECOSOC – ON
ekonomalaš ja sosialalaš ráđđi
maŋŋá go
lea ráđđádallan eamiálbmotjoavkkuiguin
ja organisašuvnnaiguin. Forum lea organiserejuvvon njuolgga
ECOSOC vuollásažžan. Ole
Henrik Magga lea nammaduvvon lahttun Bissovaš forumii
sámiid ja inuihtaid ovddasteaddjin. Forum
galgá čoahkkanit
vuosttas gearddi New Yorks:s miessemánus 2002.
Bargu eamiálbmot vuoigatvuođaid julgga-štusain
manná viidáseappot
ON olmmošvuoigatvuođakomišuvnna
rámma siste. Sámediggi
lea leamaš mielde Norgga sáttagottis
dan rájes go julggaštusárvalus
ovddiduvvui 1994:s. Sámediggi ii searvan
2000:s. Čoahkkin, mii galggai dollojuvvot
skábmamánus 2001,
maŋiduvvui. Sámediggi
lea 2001:s searvan čoahkkimii Olgoriikadepartemeanttain
eamiálbmotjulggaštusa viidásetbargguin.
Barentsráđđi
doalai 8. olgoriikkaministariid čoahkkima njukčamánu
15. b. 2001 Murmánskkas. Sámedikki
presideanta lei mielde Norgga sáttagottis,
maid olgoriikaministtar jođihii. Barentsovttasbarggu eamiálbmogat
leat sámit, vepselaččat
ja nenetssat. Eamiálbmogiin ii leat ovddastus Barentsráđis
muhto Barents Guovlluráđis
lea oktasaš ovddasteaddji.
Sámediggi norggabealde lea eamiálbmogiid
ovddasteaddji Barents Guovlluráđis.
Sámedikki hálddahus
ovddasta Sámedikki hálddahuslaš guovlukomiteas. áirras
Egil Olli lea nammaduvvon Sámedikki ovddasteaddjin
Barentsovttasbarggu eamiálbmotbargojovkui.
Bargojoavkkus lea ráđđeaddi
doaibma Guovlluráđi
ja Barentsráđi ektui.
Sámediggi searvvai Barents-birasgáhttenministtarčoahkkimii
Girkonjárggas 20. – 22.08.01. Čoahkkin čalmmustii
Norgga jođihangotti loahpaheami Barents-biraskomiteas,
ja Ruoŧŧa válddii
jođihangotti badjelasas. Biraskomitea lea áigodagas čájehan
eanet beroštumi ja lea bargan eanet oažžut
eamiálbmogiid árjjaleappot
mielde birasbargui Barentsguovllus. Ministtarčoahkkima
oktavuođas čalmmustii
Mátta-Várjjat
Musea eamiálbmogiid Girkonjárggas,
barggu vuolggaheaddji lei Sámediggi. Semináraid
fáddán ledje guovllu eamiálbmogat,
erenoamážit deattuhuvvojedje
nuortasámit ja nuorat.
Sámediggi lea 2001:s álggahan barggu ásahit
eamiálbmotkantuvrra Murmánskkas.
Ulbmil dainna lea vuosttažettiin dat ahte
dat galgá doaibmat oktavuohtan eamiálbmogiid
gaskka Barentsovttasbarggus. Kantuvra galgá erenoamážit
veahkehit eamiálbmogiid ruoššabealde
prošeaktaohcamiid ja diehtojuohkima ektui.
Sámedikkis ii leat leamaš nu
buorre vejolašvuohta searvat árktalaš ovttasbargui
dan geažil go leat nu unnán olmmošlaš ja
ruđalaš resurssat.
Dat go Sámediggi ii leat searvan ii mearkkaš dan
ahte bargu ii livčče deaŧalaš Sámediggái.
NORAD lea ráhkadišgoahtán ođđa
njuolggadusaid NORAD eamiálbmotveahkkedoarjaga várás.
Earret eará lea ulbmilin ráhkadit geahčastaga
Norgga doarjagis eamiálbmogiidda, ja ahte
ollislaš barggu ávkkálašvuohta árvvoštallojuvvo.
Sámediggi lea bovdejuvvon čoahkkimii
NORAD:in ovdalgo njuolggadusat ovddiduvvojit NORAD direktørii.
Go Sámedikkis ii leat vejolaš searvat
bargojovkui dáláš áššemeannudeaddjikapasitehtain ja
váilevaš ekonomalaš resurssaid
geažil, de háliidit
searvat čoahkkimii nugo lea árvaluvvon. Eamiálbmotorganisašuvnnat
jerret dávjá veahki
njuolgga Sámedikkis iešguđet áššiin.
Sámediggái
lea Biologalaš šláddjivuođa
konvenšuvdnabargu deaŧalaš,
erenoamážit 8(j)
artihkkala ektui ja bargojoavkku ektui, mii bargá eamiálbmot máhtolašvuođain, ođasmahttimiin
ja geavadiiguin, gč. kap. 2.2.10.
Norggas lea leamaš aktiivvalaš sadji
eanemus geatnegahtti bargoprográmmain artihkkala
8(j) implementerema ektui, muhto lea váidalahtti
go Sámediggi ii leat sáhttán
searvat aktiivvalaččat
dán bargui 2001:s Birasgáhttendepartemeantta
bušeahta čavgema
geažil. Sámediggi
maid lea unnán gessojuvvon mielde ráđđehusa
bargui Stuorradiggedieđáhusain
biologalaš šláddjivuođa
birra, mas livččii
sáhttán leat stuorra mearkkašupmi
sámi servodatberoštumiid
goziheapmái boahtteáiggis areálahálddašeami
oktavuođas. Iige Sámediggi
leat gessojuvvon mielde láhkalávdegotti ásahanbargui
biologalaš šláddjivuođa
oktiiortnejuvvon hálddašeami
ektui.
Sámediggi lágidii ovttasráđiid
Kola Science Centeriin konferánssa «Nuortasámiid ovddešáigi
ja boahtteáigi» Apatitys lullioarje
Guoládagas Ruoššas
golggotmánu 30. – 31. b. 2001.
Konfereansa lea oassi norgalaš-ruoššalaš kulturmuitoovttasbarggus,
mii álggahuvvui 1997:s norgalaš-ruoššalaš birasgáhttenkomišuvnna
vuollásažžan. Ovttasbarggu
bajimuš mihttomearrin lea leamaš nannet
kultuvrra ja olbmuid kultuvrralaš identitehta
kulturárbbi ealáskuhttima
bokte. Dán barggu joatkkan álggahuvvojedje
máŋga prošeavtta
maid oktasaš ulbmil lea buktit oidnosii
máhtolašvuođa
nuortasámi historjjá,
ovdahistorjjá ja kultuvrra birra.
Sierrabibliotehka searvvai riikkaidgaskasaš bibliotehkakonferánsii
Johkamohkis čakčamánus
2001. Konferánssa oasseváldiid
loahppacealkka lei ahte jos almmolaš bibliotehkain
galget leat fálaladagat buohkaide, de gáibiduvvo sierra
máhtolašvuohta
ja doaibmabijut vai eamiálbmogiin galgá leat vejolašvuohta
oažžut dássásaš bibliotehkabálvalusaid.
Indigenous Librarians Forum lágidii konferánssa.